Irakatsi edo – eta – ala hezi ?

Maier Irazusta Agirre

Gazteen aurrean munduaren irudikatzaileak izateko betebeharra (H. Arendt) ote

dugun galdera darabilkit aspalditik buruan; eta askotan, irakasleak irakatsi eta
hezi arteko desberdintasuna argi duen zalantzan jartzen dut. Eztabaida honek,
hezkuntzak pertsonak instrumentalizatzeko eta adoktrinatzeko izan dezakeen
ustearen inguruan hausnartzera bultzatu nau.

Izan ere, irakaskuntza eta heziketaren arteko harremana, zatitua bezain bateratua
da; hezkuntzak ikaslearen bizi osoa hartzen baitu (irakastea = alderdi
intelektuala eta heztea =alderdi kognitiboa) eta horregatik ezin ditut bananduta
ikusi. Hezkuntza ezagutzak, balioak, ohiturak eta jokatzeko moduak transmititzen
dituen bi norabidetako prozesua da; gure ekintza, sentimendu eta jokamolde
guztietan presente dagoena.

Aldi berean, binkulazio, kontzientziazio kultural eta konduktualaren prozesua

bezala ere uler dezaket. Horrela, hezkuntzaren bidez belaunaldi berrikoek ezagutza,
jokatzeko arauak, izateko erak eta aurreko belaunaldietako mundua ikusteko modua
irakasten digute. Hau da, gizabanakoaren sozializazio prozesu formala
litzateke.

Baita ere hezkuntza esaten dieprozesu honen emaitzari; gaitasunetan, ezagutzetan,

jarreretan eta lortutako baloreetan oinarritzen denari. Honek, gure izaera
sozialetan, intelektualetan, emozionaletan … aldaketak sortu ditzake eta bere
bizitza osorako (edo bizitza aldi baterako) izango dugu.

Ikaslearen nortasunaren eraikuntzan (adoktrinamenduan) irakaskuntzak duen

inplikazio mailaren ikuspegiak oso desberdinak izan dira hezkuntzaren teorien
garapenean; esperientzia hauek ezagutuz, hezkuntza eredua ideleranzko bidaiara
gonbidatzen zaitut.

Lehen muturrean, irakaskuntza doktrinala dugu, helburutzat emaitzetara egokituriko

herritarrak sortzea duena. Ikuspuntu honekin, Barbianako eskola aipa dezaket,
non zapalduentzat (egoera sozial behartsuan, kapital kultural eskasia eta
baliabiderik eza dutenentzat) askatasun handiago lortu nahi zuten; hezkuntza
publikoaren gabeziak konpontzeko. “Para que el sueño de la igualdad no siga
siendo un sueño, os proponemos tres reformas: no suspender, a los que parezcan
bobos, hacerles escuela a pleno tiempo y a los apáticos, basta con darles una
finalidad” L. Milani. Carta a una Maestra.1970

Askatasunaren printzipioa aldarrikatuz, akats itzela egin zuten euren

irakaskuntza jardunean, ikasleen jokabidea baldintzatzen zuten arau moralak
irakasten baitzizkien eginkizunarekiko erantzukizuna, banakako ezaugarrietara
egokituriko hezkuntza baten beharra, erkidegoko jarrerak sustatzeko premia,
ahulen aldeko justizia ikuskera … “Se busca un fin honesto. Es preciso que sea
honesto. Grande. Que no presuponga en el chico otra cosa más que la de ser
Irakatsi – edo – eta – ala – hezi?
Maier Irazusta Agirre
Garaiko Hezkuntza Teoriak eta Erakundeak – Haur Hezkuntza
hombre.” L. Milani. Carta a una Maestra.1970 . Beraz, aukera berdintasunaren ideia
ona zen arren, ezin esan nortasuna aske eraiki zezaketenik.

Gure gizarte kapitalista honetan, hezkuntzak politika eta morala “inposatzeko”

eskola instituzio soziala izan da; honen harira, bat nator Reimer- ek “estatuaren
hezkuntza sistemaren instrukzio moralari” egindako kritika gogorrekin. “Las
escuelas se han convertido en la iglesia universal de la sociedad tecnológica,
incorporando y transmitiendo su ideología, moldeando el espíritu de los hombres
para que acepten esa ideología, y confiriendo status social proporcionalmente con
la aceptación de la misma.” E. Reimer. La Escuela ha Muerto. 1981

Irakaskuntzarekiko jarrera demokratiko eta irekiago baten bidean, ikasleari ahalik

eta askatasun (ardura) handiena emateko helburuarekin, deseskolatze eredu
iraultzailea proposatu zigun. Umeak gizaki izaten eta humanismoa lantzen ikasi (E.
Reimer) dezan hezkuntza unibertsala aldarrikatuz.

Baina eredu hau ere akastuna iruditzen zait, berak proposaturiko ereduan ere
zeharkako adoktrinamenduan erori baikaitezke, hezitzaile bakoitzak bere
irizpideekin heziko baititu haurrak. Beraz, metodologia, materialak eta arau
moralak, irizpide pertsonalek baldintzatuta igaroko zaizkie ikasleei. “El educador
tendrá libertad para emitir juicios de valor porque sus clientes también serán libres.
No tendrá ninguna posibilidad de modelar las decisiones de estos, salvo a través de
la persuasión de sus consejos.”E. Reimer. La Escuela ha Muerto. 1981

Inposaturiko nortasun hezkuntzaren aurka eta “automaten belaunaldiak”

sahiesteko, irakaskuntza demokratikoaren beste muturreko jarrera bat Summerhill
eskolarena da; autoritarismoaren aurkakoa. “La humanidad está atada con una
cadena muy fuerte, forjada por generaciones de odiadores de la vida… una escuela
en la que dejaremos a los niños en libertad de ser ellos mismos … renunciaremos a
toda disciplina, a toda dirección, a toda sugestión, a toda enseñanza moral, a toda
instrucción religiosa.” A.S.Neill. Summerhill. 1978

Psikoanalisiarekin uztartuz, A.S. Neill –ek nortasuna libreki garatzeko eredua

proposatu zuen. Eredu honek, ikasleen eskola arrakastari baino garrantzia handiago
eman zion haurren zoriontasunari “…el fin de la vida es encontrar la felicidad, lo
cual significa encontrarle interés; la educación debe ser una preparación para la
vida.” A.S.Neill. Summerhill. 1978

Bat nator sentimenduak adierazpen libreari garrantzia ematearekin, baina alderdi

intelektuala bigarren mailara, gehitxo bideratu zuen; haur batentzat irakurketa,
idazketa eta zenbakuntza nahikoa zirela baitzion (ingelesezko hiru “r” –ak: read,
(r)ite eta rithmetic); gainontzekoak askatasunerako baliabideak behar lukete.

Eredu honetako nortasunaren eraikuntzarako bidea ez zait hain aldrebesa iruditzen,

adoktrinamendu kolektibo moduko bat, haurren jokabide morala garatzeko
autogobernuan oinarritzen dena. “La autonomía de Summerhill no tiene
burocracia… Todo lo relacionado con la vida social o del grupo, incluidos los
castigos por delitos sociales, se decide por votación en las asambleas generales
escolares.” A.S.Neill. Summerhill. 1978

Irakatsi – edo – eta – ala – hezi?

Maier Irazusta Agirre
Garaiko Hezkuntza Teoriak eta Erakundeak – Haur Hezkuntza
Bide beretsutik, hezkuntza norbera izatearen askatasunaren esperientzia moduan
ulertuz, C. Rogers- ek ikaslea hezkuntzaren erdigunean jarri zuen. Eredu
honetan, ikaslearen garapen intelektual eta kognitiboa bere esku geratzen denez,
autoadoktrinamendua gisan uler dezaket. Gizakiaren berezkotasunean jakin- mina
eta garatzeko gogoa dagoenez, benetan estimatzen duena aukeratzen du eta
orduan bizitzen laguntzen dioten jarrera, balio, esperientzia eta objektuak
baloratzeko joera du. Beraz, ez hezkuntzak ez du heziketa eskaini beharrik, gizakion
berezko gaitasuna baita. Baina eredu honi arrisku bat ikusten diot: zer gertatuko
litzateke euren “berezkotasunean” nortasun hori ahulagoa duten haurrekin?

Hezkuntza ikuspuntu honetan, irakasleak ikaslearen printzipio moraletan konfiantza

osoa behar du, eta helburu sifinifikatiboak lortuko dituela sinetsiz. Beraz,
irakaskuntza laguntzara murrizten beharko genuke. “Puede entusiasmarse,
aburrirse, interesarse por los estudiantes… Porque acepta estos sentimientos como
suyos, no tiene necesidad de imponérselos a los alumnos… de este modo, para sus
estudiantes es una persona y no la encarnación anónima de los requerimientos del
currículo ni un conducto estéril por donde pasan los conocimientos de una
generación a otra.” C.Roger. Libertad y Creatividad en la Educación. 1980

Bidaia honen azken portuan, benetan irakaskuntza eta heziketa uztartzeko gakoa
proposatu zuen Paulo Freire aipatu nahi dut; hezkuntzaren bidez, ikasleren alderdi
intelektuala eraikiz, nortasun morala norberak garatzeko aukera ematen baitu,
gizabanako kritikoa eta sortzailea bideratuz. “Estudiar no es consumir ideas,
sino crearlas y recrearlas.” P.Freire. La Naturaleza Politica de la Educación.
Cultura, Poder y Liberación. 1990

Bere zapalduen pedagogiak ikasleari gizarte deserrotzea ekiditeko bitartekoak

ematen dizkigu, gizakiok gure baliabide propioekin gizarte aldaketa bideratzeko.
Irakaskuntzak, kultur iraultza dauka helburutzat eta honela, giza kontzientziaren
oinarriak sendotuko ditugu; hau da, gizarte errealitatearen zapalkuntzan sortzen
den kontzientzia kritikoa garatzeko aukera emango diegu ikasleei. “Irakastea ez
da ezagutza jakitea, baizik eta, ezagutza sortzeko gaitasunak sortzen jakitea.” P.
Freire. La Educación como Practica de Libertad

Teoria pertsonalista hau, nire hezkuntza eredu idealarekin bat dator; ikaslea bera
egiten dabere heziketa moralaren (adoktrinamenduaren) jabe, hezkuntzak
emandako baliabideetatik abiatuz eta testuinguruaren irakurketan oinarrituz,
norberak bere nortasuna eraikiko baitu.

Hezitzaileontzako erronka berri bat izango da. Gizarte garatuetan zabaldu zaigun
“pasibotasuna” ordezkatuko da, gizartean eta politikan, erantzule izateko
(kontzientzia kritikoa eskuratzeko). Eta horretarako, proposatzen duen metodo
dialogikoa, taldeko gogoeta ekintza ireki, ikertzaile eta aktiboa egin dezakegu.
Ondorioz, kritikotasun honek intuiziotik abiatuta ezagutza eskuratzea ahalbidetuko
digu. “Un proceso de liberación implica esa “arqueología” de la conciecia a través
de la cual el hombre construye un camino natural, del cual emerge la conciencia
con la habilidad de percibirse a sí misma.” P.Freire. La Naturaleza Politica de la
Educación. Cultura, Poder y Liberación. 1990

Irakatsi – edo – eta – ala – hezi?

Maier Irazusta Agirre
Garaiko Hezkuntza Teoriak eta Erakundeak – Haur Hezkuntza
Ez, bidea ez da erraza, eta doktrina politiko, sozial, erlijioso eta moralekiko
“neutrala” izatea oso zaila izan daiteke (edota gizarteari ez zaio interesatzen),
ongizate estatu honetako hezkuntza sistema instituzionalean. “Muchos desean una
educación humanista, y sin embardo también desean mantener la realidad social
en la cual la gente resulta deshumanizadora. En resumen, temen la liberación. Y al
temer la liberación, no se atreven a construirla hermanados con aquellos que se
ven privados de libertas. La naturaleza política de la Educacion.” P. Freire (pag. 128)

Baina, hezkuntzaren jatorri etimologikoa gogoratuz, kontuan izan behar dugu

heziketak begirada kanpora zuzentzea esan nahi duela; ikasten ari denari mundura
irekitzeko baliabidea ematea.

Hezkuntza teorien bidaia honetan ikusi ahal izan da, irakaskuntza orok ikaslearen
adoktrinamendua dakarrela, oinarrituriko hezkuntza teoria edo korrontearen
araberako nortasun moralaren eraikuntzan ikaslea heziz. Beraz, eredu
autoadoktrinatzaile baten premia aldarrikatu nahi nuke, eskolaren irakaskuntza
etekinzaletik haratago. Horretarako, hezkuntza instrukzio soilean geratu ordez,
askatasunerako bide bihurtu behar dugu; pertsona bere osotasunean hezi behar
ditu, gizakiak eraikitzen diren testuingurua humanizatu behar da, pentsamendua,
sormena, espresioa, balore etikoak eta kontzientzi kritikoa eraikitzeko baliabideak
eskaini behar ditugu. Hau da, bizitza osoan zehar gizakiaren garapen integralerako
baliabideak eman behar diziegu, etengabe aldatzen ari den gizarteko partaide
baikara.

Irakatsi – edo – eta – ala – hezi?

Maier Irazusta Agirre
Garaiko Hezkuntza Teoriak eta Erakundeak – Haur Hezkuntza