Professional Documents
Culture Documents
6. Özgünlük:
ANLATIM BİÇİMLERİ
Düşünce ve üslubun taklit ve kopya olmaması, anla-
Paragraf; aralarında konu ve düşünce birliği bulunan tıcıya ait olmasıdır.
cümleler topluluğudur. Paragraf soruları sınavdaki
Türkçe sorularının büyük bir kısmını oluşturmakta- 7. Akıcılık:
dır. Bu da bizim için bu konunun önemini artırmak- Anlatımın her açıdan pürüzsüz olmasıdır.
tadır. Bu bölümün sorularını çözerken; » Paragrafı 8. Tutarlılık:
bir defada okuyup anlamaya » Seçeneklerden
hareketle paragraf çözümü Parçada birbirini çürütecek nitelikte ifadelerin kulla-
yapmaya » Kendi düşüncelerimizi katmayıp nılmamasıdır.
parçayı esas
ÖRNEK:
almaya
» "... ulaşılamaz?", "... varılamaz?", "...
çıkarılamaz?", "... değinilmemiştir?" soru ka- 0 şiirlerde duygular, düşünceler, bütün yabancı
lıplarında, seçeneklerden hareket etmeye ço 'o
öğelerden, fazlalıklardan, süsten arınmış olarak, en
dikkat edilmelidir. UJ Q saf, en katıksız biçimiyle belirir. İki nokta arasında-
<n ki, en kısa çizginin düz çizgi olması gibi.
CL
Anlatım Özellikleri:
İyi bir yazıda aşağıdaki anlatım özelliklerinin bulun- Parçada sözü edilen özellik, aşağıdakilerden
ması gerekir: '5 hangisi ile adlandırılır?
UJ
1. Açıklık: A) Yoğunluk
Anlatılanın kolayca anlaşılabilecek, farklı yorumlara B) Etkililik
yol açmayacak nitelikte olmasıdır. Bir cümleden C) Açıklık
birden fazla anlam çıkıyorsa, buna açık anlatım D) Yalınlık
denilemez.
E) Bütünlük
2. Yalınlık:
Parçada sözü edilen özellik yalınlıktır.
Süslü, gösterişli anlatımdan uzak, herkesin anlamını
bildiği kelimelerle, yapılan anlatımdır. (Cevap D)
3. Duruluk: ÖRNEK:
Anlatımın yeterli sayıda sözcükle düzenlenmesi,
gereksiz hiçbir sözcüğe yer verilmemesidir. Yazarlıkta ilk öğretmenim annemdir. Annem, İstan-
4. Özlülük: bul'luydu, Anadolu'yu yakından görüp tanımıştı.
Az sözle çok şey anlatma niteliğidir. Sözcüklerin Halkın dil ve düşünce gerçeklerini içine iyice sin-
konu dışına çıkmayan nitelikte olmasıdır. dirmişti. Okur yazardı; ama gramer bilmezdi. Ede-
biyat bilgisi kıt bir kadındı. Sezgisi güçlüydü. Yaz-
5 .Doğallık: dıklarımı anneme okur, nasıl olduğunu sorardım.
Yapmacık bir anlatıma kaçmadan, yazarın anlattık- Yazdıklarımın kimi yerlerini, "Burası olmamış" diye
larına bir şey katmamasıdır. Yazar ne görüyorsa, eleştirirdi. Nedenini sorduğumda, "Böyle denmez
onu anlatır. de ondan" derdi.
-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
ÖRNEK:
Diyen bir eleştirmenin sözünü ettiği şiirlerde >;
bulduğu eksiklik nedir? £
On beş yaşlarında bir köy çocuğuydu. Boyu, hepi-
A) Yalınlık mizin boyundan daha uzundu. Alnına düşen sap-
B) İçtenlik sarı saçları dümdüz kesilmişti. Her an mutluluk sa-
C) Yoğunluk çan renkli gözleri de saçlarıyla uyum oluşturuyor-
D) Özgünlük du. Çok sıkılgan bir hali vardı. Boyası gitmiş, siyah
E) Açıkhk renkli, çivili, sağlam kunduralar giymişti.
"Başka şiirleri anımsatıyor." İfadesi sözü edilen şiir- 3. Öyküleme:
lerdeki eksikliğin "özgünlük" olduğunu kanıtlar. Baş-
kalarını taklit ettiği için, bu şiirlere özgün şiirler diye- Anlatılmak istenen bir olay içinde verilir. Yaşanan bir
meyiz. olay ve olayı yaşayan kahramanlar, olayın yaşandığı
zaman ve yer mutlaka vardır. Bir olay kurgulanarak
(Cevap D) mesaj verilmeye çalışılır.
Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yol-ları: ÖRNEK:
Bu bölümde öğrenmemiz gereken en önemli şey;
paragrafta anlatılmak istenen düşünceyle paragrafın Savaş yıllarıydı. Annem, bir sabah ekmeğin üstüne
anlatım biçimi arasında sıkı bir ilişki olduğudur. belli belirsiz tereyağı sürmüştü. Ben her zaman bol
Paragrafta kullanılan anlatım tekniğini bilirsek, pa- tereyağı sürülmüş ekmekler yemiştim; ama her
ragraftaki en önemli bölümleri tespit edebilir ve ana
halde savaş yıllarının getirdiği kıtlığın bir sonucu
düşünceyi daha kolay bulabiliriz.
olacak 0 günkü tereyağından duyduğum sevinci
Anlatım Biçimleri: başka hiçbir şeyde duymamıştım.
Bir düşünceyi aktarırken, izienen tarza anlatım biçi- 4. Tartışma:
mi denir. Başlıca anlatım biçimleri şunlardır:
Bir düşünceyi reddedip, onun yerine başka bir dü-
şünceyi kabul ettirmek için başvurulan anlatım biçi-
-TÜRKÇE-
4. Ömekleme:
Düşünceyi Geliştirme Yolları: Soyut olan bir düşünceye, görünürlük, somutluk
kazandırmak amacıyla konuya uygun ömek ya da
Paragrafta ortaya konulan düşünceyi okuyucuya
örneklerin verildiği düşünceyi geliştirme biçimidir.
aktarabilmek için kullanılan yöntemlere düşünceyi
geliştirme yollan denir. Bir düşünce bir çok yoldan
ÖRNEK:
ortaya konabilir. Başlıca düşünceyi geliştirme yolları
şunlardır:
Birlikte çalıştığımız arkadaşların her birinin garip ve
1. Tammlama: __ ayırıcı özellikleri vardır. Sekreterimiz telefonla ko-
Bir nesnenin yada kavramın en belirgin özellikleriyle § nuşurken bir yandan da makyajının bozulup bo-
tanıtılmasıdır. Tanım; "... nedir?" sorusuna verilen S zulmadığını kontrol eder. Personel şefimiz, evden
cevaptır. Tanım, genellikle paragrafın girişinde yapı- « çıkarken çöpe atmak için eline aldığı çöp poşetini
hr. & çöpe atmayı unuttuğu için o poşetle gelir. Çaycımız
da izlediği filmin etkisinden kurtulamadığı için ken-
ÖRNEK: dini o filmin başrol oyuncusu zannedip gün oyunca
o
UJ
onun hareketlerini yapar.
Sanatçı, dünyayı başkalarından farklı görebilen ki-
şidir. Onun bakış açısıyla, başka insanların bakış 5. Benzetme:
açısı farklıdır. 0, her şeyden bir anlam çıkarmayı Bir durumu ya da bir düşünceyi anlatırken söze güç
bilir. Çıkarttığı bu anlamı da esere dönüştürebilen kazandırmak amacıyla zayıf olanın güçlü olana
kişidir sanatçı. benzetilmesidir.
2. Karşılaştırma: ÖRNEK:
İki varlık, durum yada kavramın benzer veya farklı
özellikleriyle kıyaslanmasıdır. Bir mühendisin eğitim programı yazması, öğret-
menlik üzerine fikir bildirmesi doğru değildir. Bunun
ÖRNEK: gibi bizim toplumumuzda yetişmemiş, toplumumu-
zun sorunlarını bilmeyen kişilerin sorunlarımıza çö-
Ertepınar'ın şiirleri, hayatına ve kişiliğine bağlı ol- züm üretmesi düşünülemez.
makla birlikte, bencillikten uzaktır. Bu bakımdan Zi-
ya Osman Saba ile Ertepınar'ın ortak yanları var- 6. Sayısal Verilerden Yararlanma:
dır. İkisi de hemen hemen ortak temaları işlemiştir. Savunulan düşünceyi desteklemek için sayısal veri-
Dili kullanma açısından Ziya Osman Saba'nın ba- lerden yararlanma metodunda, istatistiklerden vb
şarılı olduğu söylenebilir. verilerden faydalanma yoluna gidilir.
-GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
ORNEK:
ÇOZUMLU KONU
Eğitimdeki en önemli sorunlarımızdan biri; ara in- KAVRAMA TESTİ
san, teknik eleman ihtiyacını tespit edemememiz
ve yeterli sayıda yetiştiremememizdir. Sanayileş-
me, kalkınma, ara insanın, teknik elemanların o- 1. (I) Ona doğru ilerlerken çimenlerin sarı, yeşil parıltısı
muzlarında yükselir. Yani 5 bin doktorun 30-35 bin gözlerimi kamaştırdı. (II) Gerideki pembe güllerle dolu
yardımcı personele ihtiyacı vardır. Fakat ne yazık yüksek bahçe duvarını gözden saklayan mor leylak-
ki, 5 bin doktora 4 bin hemşire düşmektedir. lardan etrafa serin bir koku yayılıyordu. (III) Biraz son-
ra içimde bir korku hissettim. (IV) Elleri, ıslak, yapış-
kan ve titreyen ellerdi. (V) Uzun boyu ve beyaz teniy-
le tam karşımda duruyordu.
2
:
o
>
V)
LÜ
A) Örnekleme
B) Karşılaştırma
C) Betimleme
D) Tartışma
E) Açıklama
-TÜRKÇE-
3. Yüksekçe bir kayanın üstüne çıkıp oturdum. Ön 5. "istanbul'u dinliyorum gözlerim kapalı;
tarafta ıssız bir yayla görünüyordu ve etrafta hiçbir
ses yokken bir kuşun cıvıltısıyla irkildim. Sayısız ve Serin serin kapalı çarşı Cıvıl cıvıl
hareketsiz toprak dalgalarıyla donmuş bir buz denizini
Mahmut Paşa Güvercin dolu avlular
andıran bir yaylaydı bu. Ta ufuklara kadar uzanan
geniş saha içinde n9 bir tek ağaç, ne de bir tutam ot Çekiç sesleri geliyor doklardan
vardı. Yağmurdan sonraki toprak kokusunu da unut-
mak mümkün değil. Sanki sönmüş kürenin üstünde Güzelim bahar rüzgarında ter kokuları;
tek başıma kalmıştım.
İstanbul'u dinliyomm gözlerim kapalı"
m
'
o
tr
UJ
o
</}
cn
o_
.==
*Q
m
>■
7. Fotoğrafına bir kere bakmanız yeter. Onu tanıdığım- 9. Aşağıdakilerden hangisi bir "tanım" cümlesidir?
da otuzunun başlarındaydı. Sakalsız yüzünü hayal bi-
le edemezsiniz. Sakal yüzünün öylesine ayrılmaz bir A) Lirik şiir, akıldan çok düş gücüne, düşünceden
parçası olmuştu ki alnına dökülen uzun, kıvırcık saç- çokduyguyayaslanır.
ları, kişilik sahibi uzun burnu, hüzünlü gözleri gür sa- B) Lirik şiirde, aşkın her türlü görünüşü, bütün yön-
kalının çevrelediği yüzüyle uyumlu bir görünüm yara-
leriyle dile getirilir.
tıyordu.
C) Lirik şiirde şair, sözcükleri seçerken, onların ses
Bu parçanın anlatımında ağır basan anlatım biçimi V9 görüntü gücünü göz önünde tutar.
aşağıdakilerden hangisidir?
D) Lirik şiir, duyguların, çok etkili ve çoşkulu bir bi-
A) Açıklama çimde dile getirildiği şiir türüdür.
B) Öyküleme E) Lirik şiirde yıllar yılı, aşk, ölüm, din gibi b9İirli te-
C) Betimleme malar işlenmiştir.
D) Ömekleme
E) Karşılaştırma
o
62
o
LU
to
11. Abdullah'ın gözleri düşüncelerinin ve davranışlarının 5. Şiirde bir gözleme dayalı duygular katılarak aktarma
en çok belirdiği yerdi. Onlarla güler, onlarla üzülür, söz konusudur. Bunu yaparken de işitme ve koku al-
onlarla kızardı. Bu gözler bazen yüzünün tamamını ma duyularından faydalanılmıştır. Tat alma duyusuna
kaplayacak şekilde büyürdü. Gözlerinden sonra yü- yer verilmemiştir.
zündeki en belirgin uzvu ağzıydı. (Cevap D)
6. Parçada insanların değişmesinin normal karşılanması
Paragrafta başvurulan anlatım yolu, daha çok gerektiği görüşü savunulmakta ve karşı görüş redde-
dilmektedir. Yani anlatım biçimi tartışmadır.
aşağıdakilerden hangisidir?
(Cevap B)
A) B9timlem9
B) Açıklama
C) Öyküteme
D) Ömekİ9me
7. Gözümüzün önünd9 canlandırabileceğimiz kadar
E) Karşılaştırma
ayrıntı verilmiştir. Bizi içine çeken bir olay yoktur. Bu
yüzd^n öyküteme olamaz. Yazar yalnızca tasvir yap-
mıştır.
(Cevap C)
(Cevap A)
1 b)
kümesi Q harfi ile gösterilir.
Bileşik Kesir: Payının mutlak değeri,
Ç2 paydası-nın mutlak değerinden büyük olan
Q
UJ
ÖRNEK: kesirlerdir.
3 ^gi bi. Zt e| 7| >| 4|, ^t e|- 9|> | 5|
o 4 o 4 o
- kesrine denk olan kesirleri yazınız. eö
ÖRNEK:
, a c a-d + b- c
1. —+ —=-------------
b d b- d OİI9İ Notu /
ÖRNEK: ÇÖZÜM:
98 97 96
x= —+ —+ —
99 98 97
2- +1- - 2- işleminin sonucu kaçtır? 1 1 1 y= — Taraf tarafa toplarsak
3 2 6 + —+— 99
98 97
ÇÖZÜM:
2+i+i + l 3
2 98+1 97+1 96+1
3 2 6 x+y=------+------ + -----
. 1 1 5 , 2+3-5 99 98 97
—IT ı - I T
x+y= 1 +1 +1 y= x-3
3 2 6 6
(2) (3) (1)
bulunur.
= 1 bulunur.
13 5
Bunagöre; -< — <—olur. 5
ORNEK: 10 6
2. Negatif Kesirlerde;
98 97 96 . 1 1 1 4 ,
(-)'ler dikkate alınmadan sıralama yapılır. Sonra
— + — + — = x ıs e — + — + — t o p la m ı n ı n
99 98 97 99 98 97 eşitsizliğin yönü değiştirilir.
türünden değeri nedir?
-MATEMATİK- 11
312,18-38,219 = ?
a, b G Z ve b * 0 olmak üzere rasyonel sayıları -
b 312,180
A.Jİ = Ü = 0,0026
1 2, 3 100 100 100
10. 1 « -- ' 5
*> i ,
1000 BÖLME:
4
100 0,08 = ?
3
10 0,4
1. Yöntem:
0,42 + 1,315 = ?
ÇÖZÜM:
DEVİRÜONDALIKSAYILAR
I.Yol:
0,4 2 0
1. 0,1 = -
+ 1, 3 1 5 9
1,735
ÖRNEK:
9 3
2. 2. a,bc vea*0
Yol:
0,42 42 1,315 1315 — abc - a
- 100' - 1000 a,bc =----------
42 1315 420 1315 1735 99
= 1,735
100 1000 1000 1000 1000 abc = virgülü görmeden yazarız.
(10)
a = devirsiz kısmı çıkar. bc = devreden kadar 9 konur.
12- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
ÖRNEK:
90 "X'"30
a 7 işleminin sonucu kaçtır?
- = — ise a+b=7+30=37 bulunur. ÖRNEK:
b 30 0,04 0,3
l
^
0,001 0,01
ÖRNEK: 16 ÇÖZÜ
0,8 M
16 1
K,
0,12 0,001 0,1 . . . . . 4 .
— — + — ! — + — — ı şl e mı n ı n so n u c u k a ç tı r ? 8 2 =- bulunur.
0,06 0,1 2
4 0 3 0 40-30
}<$ 5 1 " 1
ÇÖZÜM:
I.yol:
12 1 1
joo jooo +ıo _A M+_L_ A+l i
J_ ± 2 ytâ' i loojef' 1 102
/1
100 10
-MATEMATİK- 13
ÖRNEK:
ÇOZUMLU KONU
KAVRAMA TESTİ
2 9+1 9
' _ '_ işleminin sonucu kaçtır?
1,23-1,2
ÇÖZÜM: 1. 1+—+—- sayısının yarısı kaçtır?
29-2 19-1 27 18 10 102
3+2
9 + 9 _ 9 + 9 _ 111 111
123-12 12-1 111 11 111-110 B)
A 10 200
90 9 90 9 90 90 ) 0 110
(1) (10) C 10 D)
=5.90=450 bulunur. ) 0 111
11
LJJ
121
Oilgi Notu / 111
A) B)
o 10 10
ec
LU
Q D)-»
30
10 E)
26
'Q
111
>
A) 1
c,--
A)0 D)2
E)3
14- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
5. f^isedenklen^değeriaşağ.daki-
O 2
10. — —- işleminin sonucu kaçtır?
6 <J
lerden hangisidir?
A) -1 C) 0 E) 2
D)-2 35
C) 0 D) 9 E)
H, 4 2 1 6 3 . , . . I 4 O
11. —: — + ---------- ışlemının sonucu kaçtır?
5 3 35 5
6. işleminin
A) 1 B) - C) - D) -- E) -
K
B)-9
5 5 5 2
D)-18 4n
sonucu kaçtır? 12. ------ 3m = 0 olduğuna göre, aşağıdakilerden
m
hangisi kesinlikle doğrudur?
A) 9
C) 18
E) 3
A) n < 0 B) n = 0
7. Bir sayının 0,25 katını almak sayıyı kaça bölmek
C) m = 0 D) m > 0
demektir?
E) n > 0
B)-4 o 1—
'a 1-1
C) 25 E) UJ 5
to
işleminin sonucu kaçtır?
4 1
13. 1 +
13
'3 1 ^ f 3 1 C)-
8. | — H— :---------| işleminin sonucu kaçtır?
12
E)
A) 5 B)4
1- —
____ 3
14. 1 işleminin sonucu kaçtır?
A)
A) 220 B)350
C) 320 D)300
E) 310
-MATEMATİK- 15
E 2 1 2-3 1 6+1
C _________I_______________ı ______________ ______
7
a9
15. -°'5 ■ Oı _ T"
7 7
—
7
~r
7
—
7
—
7
3 _ifiı----------— 7IIIIIIIII 3VI
< I'
, 6-7,2
A 1 B) 1
) 4 (Cevap B)
C3 D) 9 6.
) 4 11
E 7
) 9
i i
28
' 2 '
2
ÇÖZÜMLER işleminde sadeleştirm9 18
yapılırsa — = 9 bulunur.
_L _1 1_ (Cevap A)
1 +10 + 102 ~
(100) (10) (1) 100 100
7. Bu sayımız x olsun.
111 n 111 1
Yarısı ise------ : 2 =
2S 1 x-
111 0,25 = x - — = x - -
100 100 2 200 100 4 ol ur <
(C9vap B) 0 halde sayımızı 4'e böler.
(Cevap E)
o
0 1-0,4 9 10 oc
2. LU
0,3 3
9 S U 2 U 2İ U 4
IJL
4 4
1 4 10-36 26
9 10 90 90 26 _ 26 4"44"1
3 1 1 '5
90' ~"3Ö LU
9 3 3 (Cevap A)
(Cevap D)
.(0,04 + 0,28)=^.0,32=320
9.
0,001
3. I--------- - + --------- =>(Parantezierikaldırırsak)
(Cevap C)
' 6 2) U 6 2) '
1 1 1 1 1 1 10 1_1 = Â_1
____ ___ , ____ ı _ _ ____ ____ İM
6 3 6 3
t
6 2 4 6 2~ 4
6 1 6
(Cevap C)
T'3
4.
12
18
(D (6)
1- +
_2__72 70
3 4 3 + 4 12 18 18
+ 1- "Î8
3 4 W 0). _35 9
12
12 12
(Cevap C) (Cevap B)
16- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
11. ^.!+±-!
5 2 15 5 CEVAPLI KONU
12 6
KAVRAMA TESTİ
■+■
10(3) 15(
36 + 12-18 30 . 0,1+0,01 + 0,001+0,0001 ., ..
1. ------------------------------- ışlemının sonucu
30 0,0001
kaçtır? A)1 B) 10 C)100 D)1000 E)
(Cevap A) 1111
12.
m
2 2
4n - 3m = 0 4 n = 3m l pozitif olduğu için
n > 0 olmak zorundadır. o 1 1 1 1 1 . , .. , ,o
2.--------:—+—.— ışlemının sonucu kaçtır?
4 44 44
(Cevap E) 16 16 4
4
13. 1 + 1+-
■t______
1 3. (0,3333 + 1,6667):(3,123-1,123) işleminin so-
4
w nucu kaçtır?
Q UJ
6
§ A)4 B)3 C)2 D) 1 E) -
/ A\ 24 -19
+ - • (-4 =>H 1 ----- = -------
1+
5 ' 5 5 o
_-1 crj
>
T
(Cevap B)
15.
9 5
9
9 _.
3 65
4.
9"
' -32
-4f 9
A) -— B) -— C) -— D) -— E) -—
13 8 13 4 ' 26
32
3
9 9 9 91
(Cevap B)
-MATEMATİK- 17
5a-15
13. a bir tamsayı olmak üzere ifadesinin so-
7. 0,79 = — olduğuna göre, x değeri kaçtır? nucunu doğal sayı yapan a değerlerinin toplamı
kaçtır?
A)0,9 B)0,8 C)0,4 D) 4 E) 8
A) -3 B) -1 C)0 E)3
. . 1 2 4 5 . . . . . 1 1 1 1
oranı kaç- 14. —+—+—+—=A olmak uzere —+—+—+— top-
8. x=5,6 ve y=6,5 olduğuna göre, 2 3 5 6 2 3 5 6
x-y lamının A cinsinden değerinin toplamı kaçtır?
tır?
tn A) 4A B) 4-AC) A-4 D) 2A-4 E) 4-2A
A) -- B) -— C) -— D)-55 E)||
' 8 55 4
V)
cn
o.
a-3
9. 1+- işlemini sonucu kaçtır? g 15. a > -5 olmak üzere, — ifadesini basit kesir
2 1
3. — 'sinin — 'ü 6 olan sayı kaçtır?
ÇIKMIŞ SORULAR 7 4 V
ve ÇÖZÜMLERİ
A)84 B)80 C)76 D)72 E) 68
1 a 5
k > 0 olduğundan -k negatif sayıdır. a = -<-<- olduğuna göre, a yerine yazılabilecek
-3k 3 4 6
doğal sayıların toplamı kaçtır? (99 DMS OÖ)
5 A) ^5 8 2 2 1 2x + 2y 1
6.
x y 2 x.y
"5~TÖ işleminin sonucu kaçtır? 2
()
x-y =4
(99 DMS OÖ)
x + y _ 1 x.y x + y
4
D)
16 32
3 ; 3-1
5 \ 5 Soruda a > 1 olduğu söyleniyor. a
= t => a = 0,002. t
-2 + 1 1
0,002
8 8 1 5 5
2t
2 2 8 2 16 tn
5 1000 500
5 "o
tc a=— => a > 1 olması için t > 500 olmalıdır. 500
(Cevap C) UJ
Q
<O
Cfl
a.
S
x+y o (Cevap B)
7. ax + ay = 60 ve -10 olduğuna göre, a kaç- LU
>
A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 E) 2 16
10. a = H c=—
17 16 15
= 10 = 30 x + y olduğuna göre, aşağıdaki sıralamalardan hangisi
ax + ay = 60 => a(x+ y) = doğrudur? (99 DMS ÖL)
60 ifadesinde x + y yerine
yazılırsa, A) a < a < c C) b < a < B) c < b < a
c E) a < c < b D) a < b < c
a(x + y) = a . 30 = 60 => a = 2
(Cevap E)
11. 5: j — 0,2 | işleminin sonucu kaçtır?(99DMS OL) 14. —+— = — ,----------= 1 olduğuna göre, x kaçtır?
5 x y 6 x y
(99 DMS L)
A)0 B)5 C)9 D) 10 E)25
A)2 B)3 C)4 D)5 E) 6
,n 1 2 3 4 n 1 .. „
12. ------------- ... ------= — olduguna gore, n kaç- :|------- | işleminin sonucu kaçtır?
V
2345 n+1 12
15. (2000 DMS)
tır? (99 DMS L) A) 15 B) 14 C) 13 D)
A)-10 B) -18 C)-20 D) -21 E)-23
11 E) 10
1 11
= — eşitliğine dikkat edilirse
2 4
2"3"4"5..... n + 1 12
o
aradaki işaret çarpma işaretidir ve sadeleştirme ya-
1 1 '5 -10
pıldığında;------ = — => n + 1 = 12 => n = 11 bu- J^
n +1 12 o
lunur. ü
o
(CevapD) P
=(-5)--=-5x2=-10
/ 2 v
(Cevap A)
12
+1 O.O12 = ioo = 12 te .-4
0.03 ~_3_~t0ö" 3
-1 2 100
---- = - 0.15_ 5/10 _ 5 100 10)^7=
x x
(C9vap C) 0.05 ~ 5/100" 10' 5
(Cevap D
-MATEMATIK- 21
A) 5 B) 7 C) 9 D) 11 E) 13
27 1,47 1,24
5 27 5 , 0,2 0,5
-2-=—x—= i —>
3 5 3 3 1,74
5
1,24 (Cevap C)
(Cevap C)
18. Bir kesrin payı, paydasının yedi katının onda 21. işleminin sonucu kaçtır? (2001
biridir. Bu kesir aşağıdakilerden hangisidir? KMS)
A 11 B) 10
) 13 A)3 B)2
C) 8 11 D) 7 24
tfi
• 'i) \.)
10 o 1»
tr/i'ii cc
ıu
Kesrimi a/b olsun, o
C/3
tn
z o.
1 1 1
DIIKL
7b a 3 4 *
^ (4) (3) 12J 2 _ 24 _ 1 _8 _ 1
LU
2
\ ~~İ ~~~ 24" T""3
7b >- 1
a=- 7b 1 7
b 10 10
(Cevap D) (Cevap D)
1 1 - 11
+ - ------
4 2 A 2
22. işleminin sonucu kaçtır?
4 2J ^4 2
2-^ (2002 KPSS)
19. 2------- ^- = 2 olduğuna göre, x kaçtır? (2001
C E 2
KMS) « ) T )
o
26. |I_J-+!-ZİYz3_L
24. -----------( X-1)=------- olduğuna göre, x kaç- w 2 - 3 2 3 A 4 -12 işleminin sonucu
3vA C\\J 5O O kaçtır? (2003 KPSS)
tır? (2002 KPSS)
-25
A)
A) 5 B) 4 C) 3
D) 2 -34
B)
3x + 2 , x- 1 4 1-x
v
3 1 '- x-5
(3)
3x + 2-(3x-3) 1-x
A+ ± + A+ A.
3 x-5 2 3 2 3 (3) 4 12
(2) (3) (2), (3)
3x + 2-3x + 3 1-x 9+8+9+8 -9+1
3 x-5 6 İ2~
5y1-X 34 -8_ _34
6 * 12 ~ 9
5x-25 = 3-3x
(Cevap A)
8x = 28
_7
(Cevap E)
-MATEMATIK- 23
101.11-99.12 11.(101-9.12)
77 77
3 8
11-(-7)
(Cevap D) 77
(Cevap C)
ne eşit olmaktadır.
A)10 B) 9 C)7 D) 6 E) 5
>S DERGİS
o.
s* : 31. 1 1 =1
Kesir:------- S
x+
x+7 _ı
a_ ">-
7+1 x = 2
5x = x + 8 Payda 1- 21 = 4
= 9 olur.
YEDİ
(Cevap B) +-
a-1 b-1
nn 0 ,0 3 2 + 0 ,3 2 . . . . . , nlnnnnln
29.----------- ■— ışlemının sonucu kaçtır?(2003/2
KPSS)
a-1 b- 1
A)4 B)8 C)40 D)48
E)88
a-1 b-1
0,032 + 0,32 _ 32+320 1
0,004 ~ 4_ = -3
352 4 = 88 b-1
1 = 3b - 3
(Cevap E) (Cevap B)
24- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
0,0144 0,03 61 84 , 7 86
32. 34. a = —+— b= — -\—
0,0009 0,12 68 85 68 85
işleminin değeri kaçtır? (2005 KPSS) olmak üzere; a sayısının b cinsinden değeri ne-
dir? (2005 KPSS)
A) 18 B) 16 C) 12 D) 4 E)2
A)3-b B)4-b C)6-b D) 8-b E) 9-b
o ço
33. |2l-İ 4
4
E)3
4 4 1- v
3 44 2
2+
8+1
2-i
4
2 1
2
3 9 . —:—
olur.
2 2
3 2 3 1.
----- = - = - ol ur.
2 9 9 3
(Cevap B)
-TARIH- 25
II. Kılıç Arslan Dönemi Anadolu Selçuklu Devleti'nin en parlak dönemi Alaaddin
Keykubat dönemidir. Bu dönemde;
I. Mesut'tan sonra tahta II. Kılıç Arslan geçti. Türk tarihi
» Doğuda beliren Moğol tehlikesine karşı, kentler
açısından en önemli olayı Miryakefalon Savaşı'dır.
güçlendirilmiştir.
Miryakefalon Savaşı (1176) » Eyyubilerle anlaşma yapılmış ve Doğu
Anadolu'ya Harzemşahlar yerleştiriierek sınır
Nedeni: güvenliği sağlanmıştır.
Bizanslıların Türkleri Anadolu'dan atmak istemeleri » Anadolu ve bu arada Konya, büyük kültür
merkezi haline gelmiştir.
Sonuçları:
» Alanya alınarak tersane kurulmuştur.
» Bizanslılar yenildi.
» Batı ve Akdeniz kıyılarına Türkmenler
» Bizans imparatoru fidye karşılığında serbest yerleştirilmiştir.
bırakıldı.
Sinop-Antalya, Erzurum-İzmir arasında yollar yapılmıştır.
» Türkler pek çok savaş ganimeti ele geçirdiler. » Bu yollara kervansaray adında konaklama ve güvenlik
merkezleri kurulmuştur. Böylece ticaret yoliarının
Bizanslılar savunma durumuna geçtiler. » Bizans
güvenliği sağlanmıştır.
vergiye bağlandı.
-TARİH- 27
Alaaddin Keykubad, 1230 yılında Harzemşah Sultan II. Mesut'un ölümüyle devlet tamamen yıkıldı
Muhammed'i Yassıçemen'de yendi. ve Anadolu Türkmen Beylikleri dönemi başladı.
TÜRKMEN BEYLİKLERİ DÖNEMİ
Yassıçemen Savaşı (1230)
XIII. yüzyıl sonlarına doğru Anadolu'da Moğol baskısının
Nedeni: azalması ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin çöküş sürecine
Anadolu Selçuklu Devleti'nin Moğol tehlikesine karşı girmesi üzerine Anadolu'nun çeşitli yerlerinde
yaptığı ittifak önerisini reddeden Harzemşahların, toprak Selçuklulardan ayrılan beylikler ortaya çıkmıştır. Selçuklu
elde etmek amacıyla Selçuklulara saldırmaları. Devleti'nin dağılmasıyla ortaya çıkan en önemli Türk
beylikleri şunlardır:
Sonuç:
KARAMANOĞULLARI
Harzemşahlar yenildiler ve Doğu Anadolu'yu terk ettiler.
Doğu Anadolu'da otorite boşluğu oluştu. Yerleşim Merkezi: Merkez Konya olmak üzere Orta
Anadolu Bölgesi'dir.
Yassıçemen Savaşı'nı kaybeden Harzemşahların Doğu
Anadolu'yu terk etmeleri sınırdaki tampon bölgeyi Osmanlı Devleti'nin Anadolu Türk birliğini kurmak için en
kaldırmış ve Moğolların Anadolu'ya girmesine zemin fazla mücadele ettiği beyliktir. Karamanoğulları Türkçe'yi
hazırlamıştır. resmi dil olarak kabul etmişlerdir.
Anadolu Selçuklu Devleti'nin yükselme dönemi, I. GERMİYANOĞULLARI
Alaaddin Keykubat'ın ölümüyle sona ermiştir.
Yerleşim Yeri: Kütahya, Simav, Kula ve Denizli
II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi çevresidir.
Anadolu Selçuklu Devleti'nin çöküş yıllarıdır. Bunun Germiyanoğulları 1429'da II. Murat zamanında tamamen
sebebi II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in devlet adamlığının Osmanlılara bağlanmıştır.
yetersizliği, ülkeyi kötü yönetmesi ve Vezir Saadeddin
Köpek'in yıkıct çalışmalarıdır. Bu dönemin önemli en CANDAROĞULLARI Yerleşim Yerl:
olayları: 'o
cc Kastamonu, Sinop ve çevresidir.
Babai İsyanı (1240) o
Candaroğulları Beyliği Fatih Sultan Mehmet tarafından
tn
Nedeni: Doğu Anadolu'daki otorite boşluğunu fırsat o. Osmanlılara bağlanmıştır.
bilen bazı tarikat liderlerinin Türkmenleri egemenlikleri £§ ■_ı
altına almak istemeleri. KARESİOĞULLARI
Q UJ
Sonucu: Anadolu Selçuklu Devleti isyanı güçlükle Yerleşim Yeri: Balıkesir, Bergama, Susurluk, Edremit ve
bastırabilmiş ancak Anadolu'nun uzun süre karışıklık çevresidir.
içinde kalmasını önleyememiştir. Orhan Bey tarafından Osmanlılara bağlanmıştır. Denizci
Kösedağ Savaşı (1243) bir beylik oiduğu için Osmanlıların Rumeli'ye geçişlerini
kolaylaştırmıştır.
Nedeni
MENTEŞEOĞULLARI
Anadolu'nun karışıklık içinde olmasından yararlanan
Moğolların Anadolu'ya girmesi ve Anadolu Türk birliğini Yerleşim Yeri: Fethiye ve Söke sahillerinden Denizli'ye
bozarak kendilerine rakip bir devleti ortadan kaldırmak kadar uzanan bölgede yer almışlardır.
istemeleri.
Menteşeoğullarına 1451'de Fatih Sultan Mehmet son
Sonuçlar: vermiştir.
OilgiNot»/ E-DİLVEEDEBİYAT
Anadolu Selçukluları resmi yazışmalarda Arapça ve
lAhilik: Esnaf ve zanaatkarların birlikteliğinden doğan dini| Farsça'yı benimserken; halk ve beylikler Türkçe'yi
Ive ekonomik bir örgûttür. konuşup geliştirmişlerdir. Bir çok fikir adamı yetişmiş ve
tasavvuf hareketleri doğmuştur. Bunlar:
| Mevlana: Divan-ı Kebir, Mesnevi ve Fihi Mafih öneımli
[Lonca: Mesleki bir dayanışma örgüîüydü. Kendi içindeki] eserleridir.
jsorunları kendisi çözüyordu.
Yunus Emre: Halk tasavvufunun en büyük temsilcisi
| olmuştur.
Anadolu Selçuklularında toprak devlet Bu dönemd9 Türkç9 olan yazı dilinin içine zamanla
mülkiyetindeydi ve dört bölüme ayrılıyordu; Arapça ve Farsça girmiştir. Türk edebiyatının gelişmesi
durmuştur.
Has arazisi: Geliri hükümdara ayrılan topraklardır.
Hükümdar bu toprakları yakınlarına verebiliyordu. BilgiHotu/
İkta: Ordu göreviilerine ve devlet memurlarına hizmet ve İKaramanoğulları Beyliği'nden Mehmet Bey Türkçe'yM
maaşlarına karşılık verilen toprağın geliridir. İkta sahipleri |Anadolu'da ilk kez resmi dil ilan etmiştir.
gelirlerin bir kısmını kendilerine ayırırlar geri kalanıyla da
"sipahi" denilen atlı asker beslemek zorundaydı. |
Mülk arazi: Devlet adamlarına başarılarından dolayı
verilen topraklardı, babadan oğula geçerdi. Bu F-SANATVEEĞİTİM
topraklarda çalışan halka "reaya" denilirdi.
Mimari alanda büyük bir ilerleme kaydedilmiş ve Anadolu
Vakıf arazi: Gelirleri bilimsel kurumlara ve sosyal Selçuklu mimari tarzı ortaya çıkmıştır. Anadolu
kuruluşlara ayrılan topraklardır. Selçukluları dön^minde süsleme sanatında bitki ve
hayvan figürleri ile g^ometrik şekiller kullanılmış ama
Anadolu Selçuklularında ticaret devletin ana politikası
insan figürleri kullanılmamıştır.
olmuştur.
BilgiNotu J
Anadolu'da ticaretin gelişmesi için yapılan önemli ._
işler şunlardır; §
İ Anadolu Selçuklu ve Beylikler dön^minde dini
» Anadolu'da doğu-batı ve kuzey-güney doğrultusunda £
mimari İ öğelerden Kümbet (anıt mezar) mimarlığı
yollar inşa edilmiş ve bu yollar üzerinde çok sayıda S
gelişmiştir. | Kümbetler silindirik gövdeli ve konik
hanlar ve k^rvansaraylar yapılmıştır. a.
çatılarıyla Orta | Asya Türk çadır sanatının etkisini
» Venediklilerle ve Kıbrıslılarla ticaret antlaşmaları ^
sürdürmüştür.
yapılmıştır ^
» Anadolu'da ticaret yapan tüccarların, ticaret güvenliği :E Anadolu Selçuklularında mimarinin yanı sıra çinicilik,
sağlanmıştır. >- seramik yapımı, kabartma heykeicilik V9 halıcık da
ilerleme göstermiştir. Anadolu Selçuklu ve Beyiikler
İki tür hazine vardır; dön^minde temel eğitim kurumları medreselerdir.
Anadolu'da ilk medrese Niksar'da (Tokat)
Hazine-i Amire: Devletin bütün gelirierinin konulduğu
Danişmentoğulları Beyliği tarafından açılmıştır. * Haçiı
devlet hazinesidir.
seferlerinden doiayı XI. yüzyılın sonlarıyla XIII. yüzyılda
Hazine-i Hassa:
Hükümdarın kendin^ ait olan iç Anadolu'da bilim ve düşünce hayatında durgunluk
hazinedir.
yaşanmıştır.
Anadolu Selçuklularında hastaların
tedavisi için "Darüşşifalar", yoksul V9 kimsesizlerin BEYLİKLER VE ANADOLU SELÇUKLU
yemek ihtiyacını karşılamak için "imarethaneler" DEVLETİ'NDE ENLER VE İLKLER
yapılmıştır.
» Anadolu'da kurulan ilk Türk beyliği Saltuklular'dır.
D-DİN » I. Kılıç Arslan dönemi'nde Türkler ilk kez Haçlılara karşı
Hem Anadolu'yu hem de İslam dünyasını başarıyla
Anadolu Selçuklu Devleti yöneticileri Islamiyet'in Sünni savunmuşlardır. » İlk Anadolu Selçuklu parası I.
mezhebini benimsemiştir. Diğer din ve mezheptere baskı Mesut zamanında
yapmamışlardır. Anadolu Selçuklu Devleti zamanında bastmlmıştır. » Anadolu Selçuklu Devleti'nin
açılan tekke ve zaviyeler dini gelişmelere katkıda tüccarlara sağladığı
bulunmuştur. Tasavvuf anlayışı da bu dönemde güvence bilinen ilk ticari sigorta uygulamasıdır. »
yayılmaya başlamıştır. Anadolu'da Türk birliğini sağlamak için Osmanlı
Devleti'yle en fazla mücadele eden beylik
Anadolu Selçukluları Haçiı orduları ile savaşarak Karamanoğulları'dır
İslamiyet'i savunmuşlardır.
ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ VE BEYLİKLER DÖNEMİNE AİT CAMİİLER |
Eser Uygarlık Yeri Tarihi Önemli Özelliği
Alaaddin Cami Anadolu Selçuklu Konya 1221 Konya Selçuklu devri eserlerinin en eskisi olup, Alaaddin Tepesi
üzerinde inşa edilmiştir.
Ulu Camii Anadolu Selçuklu Malatya 1224 Türkiye'de yaptırılan ilk cami olduğu sanılmaktadır.
Alaaddin Camii Anadolu Selçuklu Niğde 1223 Taş işçiliği, orjinal minaresi, iç mekandaki kubbe sayısının artışı ve
aydınlık feneriyle Anadolu Selçuklu camilerinin en iyi
örneklerindendir.
Gökmedrese Anadolu Selçuklu Amasya 1267 Caminin solunda bulunan Kümbet kısmındaki çinilerden
Camii Gökmedrese adını almıştır.
Fethiye Camii Danişmentler Amasya Bizans devrinde yapılmış bir bazilika iken cami haline getirilmiştir.
Burmalı Minare Anadolu Selçuklu Amasya Selçuklu hükümdarı Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında yapılmıştır.
Camii
Birgi Ulu Camii Aydınoğulları Selçuk 1312 Mihraba dik uzanan beş nefli ve mihrap önündeki kubbesi ile
Selçuklu dönemi plan özelliğini sürdürmektedir
İsa Bey Camii Aydınoğulları Selçuk (antik 1374 Osmanlılarda gelişecek olan revaklı avlu düşüncesine öncü
Efes) olmuştur
Ulu Camii Saruhanlı Beyliği Manisa 1376 Külliye düşüncesi ile Selçuklu dönemi geleneğini sürdüren yapının
planı Beylikler döneminde tek örnek olan, ama daha sonra
Osmanlı mimarisinde büyük bir gelişme gösteren sekiz dayanaklı
kubbeyi sunmaktadır.
Yivli Minare Camii Hamitoğulları Antalya 1373 12 sütuna oturan altı kubbeli bir yapıdır.
Ulu Cami Ramazanoğullarının Adana 1513-1541 Selçuklu ve Osmanlı mimarisiyle güneyden gelen Memlük etkisini
birleştiren bir yapıdır.
Ulu Cami Menteşeoğulları Muğla 1344 Muğla kentinin en büyük camilerindendir.
Firuzbey Camii Menteşeoğulları Milas 1394 Ters 'T" planlı olan caminin bahçesinde medrese odaları yer
almaktadır. Kubbe üzeri kurşunla kaplı olduğundan Kurşunlu Cami
olarak da bilinmektedir.
GülükCami Danişmentoğulları Kayseri 1211 Çok güzel çini mozaiklerle süslü mihrabı, Selçuklu çini sanatının
şaheserlerinden biri olarak ayaktadır.
Hunat Hatun Cami Anadolu Selçuklu Kayseri 1238 Hunat kültiyesinin bir bölümüdür.
Sungur Bey Camii ilhanlılar Niğde 1335 Sungur Bey Camii'nin çift minareli portalinin olması, gotik ve Islam
sanatının birlikte görülmesi nedeniyle ayrı bir özelliğe sahiptir.
Sırçalı Medrese Anadolu Selçuklu Konya 1242 Çini kaplıdır. Açık avlulu Medrese tipindendir.
Selçuklu Köşkü Anadolu Seiçuklu 4 Konya 1156-1192 Diğer bir adı da Alaaddin Köşkü'dür
'v
İnce Minare Ânadolu Selçuklu Konya Çini kSyıdır.
Hunat h' :2Si Anadolu Selçuklu Kayseri 1283 Cami, medrese, hamam ve türbe bulunur.
%
Çitte K^ :\ Anadolu Selçuklu Kayseri 1247
v
f * '». iviads "' Anadolu Selçuklu Kayseri
, t -
Anadolu Selçuklu .Erzurum
;
.':îıadpluS'. ;Ç'-;'1U
Niğde 1312 Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden biridir.
J
- ^* ' ,ıe3E Arsadoîu Selçuklu Sivas
Sifaiye Medresesi Anadolu Selçuklu Sivas 1217 Anadolu Selçuklu Tıp sitelerinin ve hastanelerinin en
eskisi ve en büyük boyutlu olanıdır.
Sahip - Ata Külliyesi Anadolu Selçuklu Konya 1258-1283 Külliye, Türbe, Hankah ve Hamamdan ibarettir.
Aşık Paşa Türbesi Eretna Beyliği Kırşehir 1322 Bu beyligi mezar anıtı mimarisine yenilik getirmişlerdir.
Kutluğ Hatun Türbesi Anadolu Selçuklu Kayseri 1349 Bu kümbet, büyük ve süslü taç kapısı ile türünün
başyapıtıdır.
Ak Medrese Karamanoğulları Niğde 1409 Cephe düzeni açısından Selçuklu döneminden ayrılır.
Mahperi Hatun Türbesi Anadolu Selçuklu Kayseri Hunat Cami ile medresenin arasında, eşine az rastlanır
bir sanat eseridir.
32- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
A Yalnız 1
B Yalnız II
)C Yalnız III 5. Konya'da; Karatay Medresesi
)D 1 ve III
) Erzurum'da; Çifte Minare
LJJ
llvelll
Sivas'ta; Gök Medrese
Yukarıdaki verilen eserler hangi devlet döneminde
yapılmıştır?
A) Osmanlı Devleti
B) Anadolu Selçuklu Devleti
o
C) Karamanoğulları Beyliği
2. Anadolu Selçuklu devleti döneminde aşağıdaki o D) Timur Devleti
ticaret E) Büyük Selçuklu Devleti
yapılardan hangisi geliştirmiştir? faaliyetlerini g
o
A) Mescit
B) Zaviye
C) Kervansaray
D) Kümbet
E) Darüş-Şifa
3. Anadolu'da Türkçeyi resmi dil olarak ilan eden Verilen bilgiye göre aşağıdaki yargılardan hangisi
beylik ve bey hangisidir? çıkarılabilir?
7. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu Selçuklu 11. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu Selçuklu Devleti
devletini yıkan etkenler arasında ver almaz? zamanında zanaatkarlar arasında dayanışma
olduğunu gösterir?
A) Kösedağ Savaşı
B) Baba İshak İsyanı A) Loncaların kurulması
C) Moğol istilası B) Fiyatları devletin belirlemesi
D) Batıniierin yıkıcı çalışmaları C) Çok sayıda zanaatkar yetişmesi
E) Beyiiklerin kurulması D) Çok sayıda eser inşa edilmiş olması
E) Mimarinin oldukça ilerlemesi
14. Türkiye Selçukluları zamanında Anadolu'daki 17. Anadolu Selçuklu Devleti zamanında bir çok fikir
tüccarlar Avrupa devletlerine ve Bizans'a daha çok adamı yetişmiş ve özellikle tasavvuf hareketleri
saf, pamuklu, yünlü ve ipekli kumaşlar, perdelikler ve doğmuştur. Mevlana bu alanda en önemli kişilerden
çadır bezleri ihraç ediyorlardı. biridir.
Bu durum Anadolu'da; Aşağıdakilerden hangisi Mevlana'nın önemli
eserleri arasındadır?
I. Ticaret
A) Şehname C) B) Divanı Hikmet D) Atabet'ül
II. Tarım
Kutadgu Bilig E) Hakayık
III. Mimari Divanı Kebir
IV. Madencilik
V. Dokumacılık
dallarından hangilerinin geliştiğinin bir
göstergesidir?
A) I ve II C) II ve V B) I ve III
E)lveV D) II ve IV
18. Aşağıda verilen eserlerden hangisi Anadolu
Selçuklu devleti dönemine aittir?
A) Çifte Minare
B) Sırçalı Medrese
C) Yakutiye Medresesi
D) Şehzade Camii
15. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu Selçuklularında E) Alaaddin Camii
askeri mimarinin ömekleri arasında
ss
A) Tersane gösterilemez? o
C) Kışla E) <2
B) Surlar O
UJ
Kale <X>
D) Kervansaray O
o
<M
22. II. Murat devrinde savaş yapmadan Osmanlı 5. Soruda verilen eserler Anadolu Selçuklu Devleti
topraklarına katılan beylik hangisidir? dönemine ait eserlerdir.
A) Germiyanoğulları 'o (Cevap B)
cc
B) Saruhanoğulları UJ
o
C) Aydınoğulları </>
D) Menteşeoğulları m
6. Anadolu Selçuklarında yapılan bu eserler daha çok
E) Ramazanoğulları halka hizmet vermek amacıyla yapılmıştır.
(Cevap C)
UJ
H.Anadolu Selçuklularında her meslek grubu bir 18. Verilen eserlerden Şehzad9 Camii Osmanlı Devleti
loncaya sahiptir. Loncalar büyük bir mesleki dönemi eserlerdendir. Mimar Sinan tarafından
dayanışma göstererek kendi içlerindeki sorunları yapılmıştır.
çözümlüyorlardı.
(Cevap D)
(Cevap A)
19. Seçenekleri incelediğimizde A seçeneğinde verilen
12. Vakıf arazi bilimsel ve sosyal kurumların bilgi ticareti geliştirmek için yapılan çalışmalardan biri
harcamalarına ayrılmıştır. Devlet görevlilerinin değildir.
maaşları ikta ile karşılanmıştır. (C^vap A)
(Cevap E)
13. Anadolu Selçuklularmda ticaret devletin ana politikası 20. Konar-göçerlerin yerleşik hayata geçirilmesi
olmuştur. Bu sebepİ9 ticaretin gelişmesi için şunlar Anadolu'nun Türkleşmesine ve Türk kültürünün
yapılmıştır. genişlemesine katkıda bulunmuştur.
- Ticaret yolları üzerine kervansaraylar yaptırılmıştır. (Cevap B)
- Yabancı tüccarlara düşük gümrük tarifeleri
uygulanmıştır.
- Kıbrıs ve Venedik gibi devletlerle anlaşarak dış
ticaretin gelişmesini sağlamışlardır.
- Sinop ve Antalya dış alım-satım limanı, Sivas, 21. Sinop, Alanya ve Antalya'nın fethiyle donanma
Kayseri ve Konya ise iç ticaret merkezİ9ri haline çalışmaları başlamış ve denizcilik hızla gelişmiştir.
getirilmiştir.
(Cevap D)
(CevapC) z
ço
14. Bu ihraç ürünleri dokumacılık dalındaki ürünlerdir. S
Bunların da Bizans'a ve Avrupa devletlerine ihraç §
edilmesi, dokumacılık ve ticaret dallarında Türkiye ™
Selçuklularının geliştiğini gösterir. « 22. Germiyanoğulları I. Mahmut döneminde Tavşanlı,
(Cevap E) Kütahya, Simav ve Emet'i çeyiz olarak Osmanlı'ya
vermiştir. Yıldırım Beyazıt 1390'da Germiyanoğulları
beyliğini ortadan kaldırmıştır. 1402 Ankara
15. Kervansaraylar ticaret yolları üzerinde tîcareti Savaşından sonra ise yeniden kurulan beylik II. Murat
geliştirmek ve kolaylaştırmak, tüccarların döneminde vasiyet yoluyla 1428'de Osmanlıya
konaklamasını ve barınması sağlamak amacıyla katılmıştır.
yapılmıştır.
(C9vap A)
(Cevap D)
16. Medrese ve şifahan9 hayır kurumlarıdır. Bunların
giderleri vakıf toprakların gelirleri ile karşılanırdı.
(Cevap C)
23. Anadolu Selçuklu mimarisinde Bizans'ın da etkisi
17. Divanı Kebir Mevlana'nın önemli es9rlerinden biridir. görülmektedir.
Ayrıca, Mesnevi ve Fihi Mafih'de Mevlana'ya aittir. (Cevap C)
Diğer eserleri incelersek;
Şehname; Firdevsi'ye Divanı Hikmet;
Ahmet Yesevi'ye Kutadgu Bilig; Yusuf
Has Hacip'e Atabet'ül Hakayık; Edip
Ahmet'e aittir.
(Cevap E)
-TARIH- 37
Anadolu Selçuklu paralarını, Osmanlı paralarından Anadolu Selçuklu Devleti'nde şehirlerin ekonomik
ayıran en önemli özellik paraların üzerinde bulunan hayatında en etkili grup Ahilerdir. Anadolu Selçuklu
sultanların portreleri ve aslan resimleridir. Devleti'nde şehirlerde ortaya çıkan Ahi Teşkilatı
(Cevap C) esnaf ve zanaatkârların birlikteliğinden doğan dini ve
ekonomik bir örgüttür.
(Cevap B)
38- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
6. Türk- İslam sanatında, çeşitli amaçlara hizmet 9. Konya'da yüzeyi mozaik çini ile kaplı Karatay
eden yapı topluluğuna ne ad verilir? (99 DMS L) Medresesi kime aittir? (2000 DMS)
A) Cami B) Kervansaray A) Akkoyunlular
C) Medrese D) Han B) Karamanoğulları
E) Külliye C) Germiyanoğulları Konya'da bulunan Karatay
l /
C O)Z ÜJMs D) Anadolu Selçuklular Medresesi Anadolu
E) Osmanlılar Selçukluları dönenime ait
Külliye: Türk - Islam Devletleri'nde Cami ile birlikte tarihi eserdir. Bunun dışında
kurulan medrese, kütüphane, imaret, hastane, bu döneme ait Konya'daki başka eserler: Alaaddin
hamam gibi yapıların tümünü oluşturan yapılara Camii, Sırçalı Medrese, Sultan Hanı, İnce Minare'dir.
verilen addır. (Cevap D)
(Cevap E)
7. Anadolu Selçuklularda edebi dil olarak Farsça, 10. Konya'da bulunan; İnce Minareli Medrese,
din dili olarak Arapça kullanılırdı. Sarayda, orduda Karatay Medresesi ve Sırçalı Medrese Türk
ve halk arasında Türkçe konuşuluyordu. Bu mimarisinin hangi dönemine aittir? (2001 KMS)
durum aşağıdakilerden ha ngisinin bir A) Osmanlı
göstergesidir? (2000 DMS) B) Büyük Selçuklu
A) Ülkede çok sayıda etnik grubun bulunduğunun C) Anadolu Selçuklu
B) Türkçe'de Farsça sözcüklerin Arapça D) Anadolu Beylikleri
sözcüklerden daha fazla bulunduğunun E) Memlükler
C) Yönetim ile halk arasında kopukluk olduğunun
D) Bilimsel çalışmaların hız kazandığının
E) Ülkede Türkçe'nin daha yaygın kullanıldığının o >■
ço
"Q
UJ
12. Kayseri'de bulunan Gevher Nesibe Şifahanesi 15. Anadolu Selçukluları döneminde yaşamış ünlü
hangi dönemde yapılmıştır? (2002 KPSS) Türk denizcisi kimdir? (2003/2 KPSS)
Kayseri'de Anadolu Selçuklularına ait bir çok eser Anadolu Selçuklular döneminde yaşamış ünlü Türk
vardır. Bunlar; Gevher Nesibe Şifahanesi, Döner denizcisi Çaka Beydir. Çaka Bey 1081 yılında İzmir'i
Kümbet, Çifte Minare, Hunat Hatun Medresesi. ele geçirerek Çaka Beyliği'ni kurmuştur. Çaka Bey
İzmir'i başkent yaparak, Ege Denizi'nde de bazı
(Cevap A)
adaları almış ve ilk denizci Türk devletini kurmuştur.
İstanbul'u İslamiyet döneminde kuşatan ilk Türk
13. Türk mimarisinde, komutanı da Çaka Bey'dir.
I. Külliye, (Cevap B)
II. Medrese,
III. Kümbet
türü yapılardan hangileri "anıtmezar"
niteliğindedir? (2003 KPSS)
K A R A D E N I Z GURCİSTAN
EGE
DENİZİ
AK DE NfZ
KARADENİZ BÖLGESİ
2. Bölgenin kıyı
- Kuzey Anadolu Dağlarının kıyıya paralel olarak kesimleri ile iç kesimleri arasında ulaşım
bir kaç sıra halinde uzanması. zorlukları görülmektedir. Ulaşım ancak geçitlerle
- Dağların doğuya gidildikçe kıyıya yaklaşarak yapılır. Bu geçitlerin en önemlileri Zigana ve Kop'tur.
yükselmesi 2. Kıyı kesim ile iç kesim arasında önemli iklim
H9r mevsimi yağışlı geçen bir iklime sahip olması farklılıkları ve buna bağlı olarak da tarımı yapılan ürün
(ılıman okyanus karakterlerinde.) çeşidinde değişiklikler görülmektedir.
- En fazla yağış alan bölgemizdir. 2. Kıyıların fazla girintili çıkıntılı olmamasına yol
- Alan bakımından 3. büyük bölgemizdir. açmıştır. Bu yüzden doğal limanlar azdır.
- Ormanlarımızın % 27'sine sahiptir ve bu oranla 1. 3. Kıyı aşındırma şekli olan (yalıyar) çok görülür.
sıradadır.
- Bölgenin tek doğal limanı Sinop Limanıdır.
- Güneşten yararlanma oranı en az bölgedir.
Dağlık olmasının doğurduğu sonuçlar:
- En fazla heyelan olan bölgedir.
- Makineli tarım zorlaşmıştır.
- Kırsal nüfusu en fazla olduğu bölgedir.
- Nadasa bırakmanın en az olduğu bölgedir. - Dağların geniş yer kaplaması büyük kentlerin
kurulmasını önlemiş, kentlerin kıyıda birbirine yakın
- Tem9İ geçim kaynağı tarımdır. ve küçük olmasına yol açmıştır.
- Çay, fındık, mısır, keten-k9nevir üretiminde 1.
- Dağınık yerleşme tipi yaygındır.
sıradadır.
- Taş kömürünün tamamı ve bakırın yarısı bu - Yağışın V9 eğimin fazla olması i!e dağların yapısında
bölgeden sağlanır. kilin bulunması bölgede heyelanların çok olmasına
yol açmıştır.
YERİ - Çarşamba ve Bafra ovaları en önemli delta ovalarıdır.
Karadeniz bölgesi ülkemizin, kuzeyinde yer alır. Bölge,
batıda Adapazarı Ovasından başlar, doğuda Gürcistan AKARSU VE GÖLLERİ
sınırına kadar uzanır. Bölgenin önemli akarsuları; Kızılırmak, Sakarya,
Kilyos, Yeşilırmak V9 Çoruh'tur. Bartın Çayı ulaşım için
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ elverişlidir. Kızılırmak ülkemizin en uzun ırmağıdır.
Bölg9d9 yer alan Çoruh Nehri Gürcistan'dan Karadeniz'e
Bölgede dağlar kıyıya paralel iki sıra halinde uzanırlar.
dökülür. Eğimin fazla oluşu bu bölgede akarsuların
Kıyı Dağları; Küre, Canik, Giresun, Rize, Kaçkar aşındırma faaliyetlerinin çok ve hidroelektrik
potansiyelinin yüksek olmasına neden olmuştur.
İç Sıra Dağları; Batı Karad9niz'de Bolu, Köroğlu, llgaz
Yurdumuzun 9n geniş akarsu havzası bu bölgededir.
Doğu Karadeniz'de Çimen, Kop, Mescit, Yalnızçam,
Akdağlar'dır. Bölgenin önemli gölleri; Tortum, S9ra, Abant, Yedigöl
ve Uzungöl'dür. Doğal göller yönden fakirdir. Heyelan set
Bölgede, dağların kıyıya paralel uzanmasının
gölleri yaygındır.
sonucu olarak;
1. Boyuna kıyı tipi oluşmuştur.
42- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
İKLİM VE BİTKJ ORTUSU kesiminde nüfusu sık olmayan bir şerit mevcuttur.
Ormanlarla kaplı dağlar, yerleşmeyi güçleştirmiştir.
İklim
Zonguldak ve Ereğli dolaylarında nüfusun sık olması
Kıyı kesimlerinde; kışları ılık, yazları serin ve her kömür yatakları ve demir-çelik fabrikalarının varlığıyla
mevsim yağışlı olan ılıman okyanus iklimi görülür. En ilgilidir. Kırsal yerleşmeler tarım arazisinin küçük ve
fazla yağış sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür. parçalı olmasına bağlı olarak dağınık yerleşme
Her mevsim yağış görülmesi nedeniyle; şeklindedir. İç kesimlerde ise toplu yerleşme görülür. Ev
yapımında ağaç sık kullanılır.
- Tarımda nadas yönteminin kullanılmamasına yol
açmıştır. EKONOMİK ÖZELLİKLERİ
- Yaz kuraklığı isteyen buğday, arpa, yulaf, çavdar, Tarım
mercimek, pamuk gibi ürünlerin yetişmesini
önlemiştir. Yetiştirilen tarım ürünlerinin iklim şartlarının tesiriyle
doğudan batıya doğru değiştiği gözlenir. Bütün kıyılarında
- Bölgede tahılın yerini mısır almıştır. mısır, Doğu Karadeniz kıyılarında fındık, çay, turunçgiler
- Yurdumuzun en geniş ormanlarının bu bölgede yer ve zeytin, Orta ve Batı Karadeniz'de, tütün, şeker
almasına yol açmıştır. pancarı, pirinç, keten, kenevir ve baklagiller yetiştirilir. İç
kesimlerde mısırın yerini buğday ve arpa alır.
- Akarsuların debileri (su miktarı) fazladır.
KARADENİZ BOLGESİ TARIM ÜRUNLERİ
İç Kesimde; Doğu-batı istikametinde denize paralel Ürün Türkiye %'si En çok yetiştiği Yer
olarak uzanan dağlar, deniz etkisinin iç kesimlere
Çay % 100 Rıze, Trabzon
sokulmasını engeller. Bunun sonucu olarak burada
Fındık %85 Giresun, Ordu
karasal iklim görülür. Yazları sıcak ve az yağışlı, kışları
soğuk ve kar yağışlıdır. İç bölgelerde yağış azlığı; orman Kenevir %82 ! Kastamonu
örtüsünün azlığına, tahıl, şekerpancarı gibi ürünlerin öne Pirinç %50 Orta ve Batı Karadeniz
çıkmasma yol açmışttr. Mısır %37 Kıyılar
Patates %22 Orta Karadeniz
Karadeniz Bölgesi'nin en sıcak yeri Doğu Karadeniz, en
Fasulye %20 Her yerde
soğuk yeri Batı Karadeniz Bölümü'dür. Bunun nedeni,
doğu Karadeniz kıyılarının soğuk rüzgarlara kapalı Tütün %15 I Trabzon, Orta Karadeniz
Çok geniş alanları kaplayan sıradağları bölgenin tenha Bu bölgemiz ülkemizin en zengin taşkömürü ve bakır
yerlerindendir. Dağların büyük kısmı ormanlarla kaplı ve madenlerine sahiptir.
dik yamaçlıdır. Bu nedenle dağların 2000 m'den yukarıda - Zonguldak-» Taşkömürü (ülkemizin tek taş kömürü
bulunan yerlerinde sürekli yerleşme bulunmamaktadır. yatağı)
Karadeniz Bölgesi'nde nüfusun büyük bir kısmı kıyı
- Çayeli (Rize) Murgul (Artvin) ve Küre (Kastamonu)
şeridinde, dağların alçak yamaçlarına ve dağlara doğru
-» Bakır
sokulan vadilerin tabanındaki düzlüklerde toplanmıştır.
- Çorum ve Çeltek—> Linyit
Doğu Karadeniz'de dağların Orta Anadolu'ya bakan
yamaçlarıyla kıyı yöreleri arasında önemli farklılıklar Endüstri
vardır. Orta Karadeniz Bölümü'nde nüfus dağılımı
Bölgedeki başlıca endüstri kolları şunlardır.
nispeten dengelidir. Batı Karadeniz Bölümü'nde kıyı
Ereğli ve Karabük—>Demir-çetik fabrikası
-COGRAFYA- 43
BÖLGENİN BÖLÜMLERİ
Doğu Karadeniz Bölümü
» Melet Suyu'ndan Gürcistan sınırına kadar uzanır.
Bölgenin en dağlık bölümüdür. Doğu-batı
doğrultusunda d9niz9 paralel uzanan dağlar, bölgeyi
etkisi altına alan hava kütlelerinin iç kısımlara
geçmesine 9ngel olur. Bu durum, kıyı kesimi ile iç
kesimler arasındaki iklim farklılığının bu bölümd9
daha da belirginleşmesine yol açmıştır.Türkiye'de en
fazla yağışı alan böiümdür. Heyelan ve sel sık
görülen doğal afetlerdir.
» Türkiye'de dağınık yerleşme'nin en çok görüldüğü
bölümdür. Bunun n^deni ekilebilen alanların küçük
tarlalar halinde yamaç V9 sırtlara dağılmış olmasıdır.
Türkiye'de kırsal nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu
bölümdür.
» Güneş enerjisinden en az yararlanılan bölümdür.
Orta Karadeniz Bölümü
» Bu bölüm, Kızılırmak ve Melet suyu arasında uzanır.
Bu bölümde bulunan dağların yükseltisi, diğer
bölümlere göre daha düşüktür. Bu durumun sonucu
olarak, kıyı kesimi ile iç kesimler arasında ulaşım
kolaylaşmış ve toplam yağış miktarında azalmalar
görülmüştür.
» Tarım alanları oranının diğer bölümlere göre yüksgk
olduğu bölümdür. En çok ekilen ürünler; kıyı
kesiminde mısır, iç kısımlarda ise buğdaydır. En
ön^mli gelir kaynaklarından biri d9 tütündür.
» Delta ovalarının oluştuğu bölümdür. Bafra ve
Çarşamba Ovası 9n önemli ovalarıdır.
Batı Karadeniz Bölümü
» Bu bölüm, Kızılırmak Delta'sının batısından
başlayarak Adapazarı Ovası'na kadar devam eder.
Batı Karad^niz Bölümü, Türkiye'nin yoğun nüfuslu
yerlerindendir. Bu bölümün en önemli şehri
Zonguldak'tır.
44- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
MARMARA BOLGESİ
B U L G A RI S T A N
E G E B O LÜ E Sİ
Dağların yerini bu bölgede alçak plato ve Yurdumuzun kuzey batı kesiminde Marmara Denizi'nin
ovaların olması çevresinde yer alır. Bölge, batıda Ege Denizi ve
Yunanistan, Doğuda Aşağı Sakarya Ovası, kuz^yde
Yükseltisi en az olan bölg^miz olması
Karad^niz ve Bulgaristan ve güneyd9 de Ege Bölgesi'yle
Yer şekillerinin doğal bir engel olarak önemli çevrilmiştir.
paya sahip olmaması
YÜZEY ŞEKİLLERİ
Karasal, Akd^niz ve Karadeniz iklimleri -Ortalama yükseltisi en az olan bölgemizdir.
arasında bir geçiş alanı oluşturması
Dağları; Bölgenin en yüksek yeri Uludağ'dır. Trakya'da
Bu nedenle tarım ürünü V9 doğal bitki Yıldız Dağları, Koru ve Tekirdağ, Gün9y Marmara'da
örtüsünün çeşitlilik göstermesi Samanlı Dağları orta yükseltideki dağlardır.
Nüfusu V9 nüfus yoğunluğu en fazia olan bölge Bölgenin önemli ovaları; Adapazarı, Balıkesir, Bursa,
olması İnegöl, Karacabey, Yenişehir, Orhaneli ve Trakya'da ise
Endüstri kuruluşlarının yoğun olması Ergene'dir.
Boğazların varlığı, yer şekillerinin elverişli Yerşekillerinin sade olması nedeniyle ulaşımın en kolay
olması ve bölgenin coğrafi konumu nedeniyle yapılan, tarım arazisi oranı en fazla olan bölgemizdir.
ulaşım ağı oldukça gelişmiştir. Coğrafi konum olarak kıtaları birbirine bağlayan kara ve
deniz yolları üzerinde bulunan bu bölgemiz Türkiye'nin
Türkiye'de üretilen enerjinin büyük bir kısmı bu jeopolitik ve stratejik açıdan en önemli bölgesidir.
bölgede tüketilir.
BilgiNohı/
Bölge, kümes hayvancılığı, ipek böcekçiliği ve
ahır hayvancılığında ilk sırada bulunur. |Bölgenin Türkiye'nin en gelişmiş bölgesi olmasının|
Yüzölçümü bakımından Güneydoğu Anadolu jbaşlıca nedenleri coğrafi konumu, iklimi ve yüzey|
Bölgesinden sonra 2. küçük bölgemizdir. |ş9kilİ9ridir.
-COĞRAFYA- 45
EGE BOLGESI
"\.
^ı. IÇ <\ M f > Ü O L U
b O1 G ı ^
YERI
Doğu-batı uzanışlı dağ sıraları ve bunlar arasında
Ege Bölgesi, Türkiye'nin Ege Denizi'ne açılan tarafıdır.
verimli çöküntü ovalarının yer alması
Kıyı boyunda, Biga Yarımadasrnın güneyinden Marmaris
Dağların kıyıya dik uzanması yarımadası güneyine kadar uzanır. Üçgen biçimindeki
bölgenin tabanı Ege Denizi'ne dayanır. Bölge doğuya
Deniz etkilerinin içerilere kadar sokulabilmesi
doğru daralarak Afyon-Karahisar'a kadar uzanır.
Kıyının çok girintili- çıkıntılı olması
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Yüzölçüm olarak ülkemizin üçüncü küçük
bölgesidir. Ege bölgesinin yerşekilleri, diğer kıyı bölgelerinin yer
şekillerinden farklı bir görünüme sahiptir. Eg9 Bölgesi'nde
Marmara Bölgesinden sonra 9n fazla göç alan 2. dağlar kıyıya dik uzanır. Dağların kıyıya dik uzanması
bölgemizdir. sonucunda;
Bölgenin nüfus yoğunluğu Türkiye - Ulaşım kolaylığı sağlanmıştır. Bu yüzden kıyı şehirleri
ortalamasından fazladır. gelişmiştir.
• Bölge sanayi bakımından gelişmiştir. -Enine kıyı tipi oluşmuştur.
■ Termik santrallerden elektrik üretimi açısından ilk -Kıta sahanlığı daha geniştir.
sırada yer alır. -Kıyıda koy, körf9z,ada, yarımada çoktur.
- Kıyıların girintili çıkıntılı olmasını sağlamış doğal
Seracılıkta Akdeniz'den sonra 2. sıradadır.
liman sayısı artmıştır.
Tek Jeotermik santralimiz olan Denizli- Sarayköy - Akdeniz ikliminin iç kısımlara sokulmasını sağlamıştır.
bu bölgemizdedir. Bu da kıyıdan 100-150 km içerde turunçgil ve zeytinin
En uzun kıyıya sahip ilimiz Muğla'dır. yetişmesini sağlamıştır.
48- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Hayvancılık migiNotuf
Asıl Eg9'd9 ahır hayvancılığı, İç Batı Anadolu'da ise
İMenteş9 yöresi asıl Ege Bölümü'nde yer almasınal
mera hayvancılığı yapılır. İç kısımlarda iklim ve bitki
örtüsü m^ra hayvancılığının gelişmesinde etkendir. irağmen daha dağlık olması, daha çok yağış alması, dahaj
|az nüfus V9 daha az tarım alanları ile Asıl Egei
Yer altı Kaynakları [Bölümü'nden ayrılır.
Bölge maden bakımından zengindir. Bölged9 çıkarılan
j
başlıca mad9nİ9r şunlardır.
Kütahya(Tavşanlı, Tunceli)
Ment9şe yöresinde ve Kütahya çevresinde ->• Krom İç Batı Anadolu Bölümü
Kazdağı eteklerinde—> Demir Asıl Ege Bölümü ile İç Anadolu Bölgesi arasında yer alır.
Manisa (Soma) -> Linyit Gediz ve Büyük Mencteres oluklarının sona erdiği y^rden
başlayarak doğuya doğru yükselerek devam eder.
İzmir ç9vresind9-> Civa
Kütahya çevresinde-> Boraks Bölümün önemli özellikleri şunlardır:
Asya'da M^rmer - Karasal iklim görülür.
- Seyrek nüfusludur.
Endüstri
- Karasal iklimin tarım ürünleri yetiştirilir.
Bölge Marmara Bölgesi'nden sonra yurdumuzun 9n
gelişmiş bölgesidir. Endüstri faaliyetlerinin yapıldığı
yerlerin başında İzmir ve çevresi gelmektedir. Bölgenin eilgiliotu/
başlıca endüstri kolları;
İç Batı Anadolu ve Asıl Ege Bölümü çok farklı özellikte
Yatağan, Tunçbilek, Soma-^ Termik santral
olmalarına rağmen aynı bölge içinde yer alır Bunun
İzmir-> Petrokimya, dokuma, zeytinyağı, sigara ;ş n^deni;
otomotiv, içki
- İki bölüm arasındaki sıkı bağıntıların olmasıdır.
Edremit, Ayvalık-» Zeytinyağı
Aydın, Nazilli, Uşak-» Dokuma - İç Batı Anadolu bölümünün sosyal V9 ekonomik
nedenlerle Ege Bölgesi'nde yer almasıdır.
Uşak, Gördes, Demirci, Simav-» Halıcılık
Kütahya-» Çinicilik
Afyon-* M^rmer
Uşak-> Şeker
Afyon (Çay) -> Kağıt
AKDENİZ BÖLGESİ
(-,,/ D 0 vî U A N A D O l. U
B Ö i. Cî r ii i
fc'GE S
ö t. G I? S
y fy^ts Oağiar
AKARSU VE GOLLER
YERI
Dalaman çayı, Aksu, Göksu, S^yhan, Ceyhan V9 Asi
Türkiye'nin güneyinde yer alan Akdeniz'den adını alan
ırmakları bölgenin başlıca akarsuiarıdır.Bölgedeki
bölgemizdir. Bölge batıda Marmaris'in doğusunda başlar
akarsular iklim sebebiyie düzensiz rejime
ve doğuda Kilis'i de içine alarak sona erer.
sahiptir.Akarsular kışın kabarır, yazın ise çok azdır.
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ Türkiye'de en fazla gölün bulunduğu bölgedir. Antalya
Körfezi'nin Beyşehir Gölü, Eğridir Gölü, Burdur Gölü V9
Bölgenin büyük bir kısmı Toros dağları V9 yüksek
Acıgölden oluşan alana "göller yöresi" denir. Göller
platolarla kaplıdır. G9n9İ olarak engebeli V9 dağlıktır.
yöresindeki Beyşehir V9 Eğirdir gölleri sularını dışarıya
Antalya körfezinin iki yanında batı Toroslar uzanır. Bunlar
akıttığı için suları tatlıdır. Diğer göllerin suları ise tuzludur.
B9y Dağları, Dedegöl, Geyik ve Sultan dağlarıdır.
Taşeli Platosu'nun doğusunda Orta Toroslar başlar. İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
Bolkar, Aladağlar Tahtalı, Binboğa Dağları Orta Torosları
oluşturur. İsk9nderun Körfezi'nin doğusunda nur dağları İklim
bulunur. Akdeniz bölgesinde bulunan ve kıyıya paralel Bölgenin kıyı kesimi İİ9 iç kısımları arasında iklim
uzanan Torosların bölgeye etkileri; farklıdır. Kıyı şeridinde Akdeniz iklimi görülür. Yazlar
- Kıyılar fazla girintili çıkıntılı değıldir. sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Akd^niz kıyıları
- Kıyı boyunca yalıyarlara (Falez) rastlanır. yurdumuzda kış mevsimimin en ılık geçtiği bölgedir.
Bunun n9d9ni, nemlilik, enlem ve Toros Dağlarının
- Dalgaların kıyıya paralel uzanması Akd^niz ikliminin
doğrultusu V9 yükseltisidir.
yayılma alanını sınırlar.
- Kışın İç Anadolu'dan g9İen soğuk havayı Yazların sıcak ve kurak g9çm9si pamuk tarımını ve maki
engelleyerek kıyı ovalarının kışın ılık geçmesini ve bitki örtüsünü yaygınlaştırmıştır. Toroslar'ın kuzeyinde V9
kıyı ovalarında seracılığın yaygınlaşmasını iç kısımlarında karasal iklim görülür.
sağlamıştır.
Bitki Örtüsü
Toroslar kıyı ile iç kısımlar arasındaki ulaşımı kısıtlar.
Kıyılarda 700-800 m'y9 kadar maki; yüksek yamaçlarda
Ulaşım bazı geçitlerle yapılır. Bölgedeki geçitler
ise ormanlar bulunur. İç k9Simİ9rde ise steplere
şunlardır.
rastlamak mümkündür.
Çubuk-Geçidi-^- Göller Yöresini Antalya'ya bağlar
NÜFUS VE YERLEŞME
Sertavul Geçidi—> İç Anadolu'yu Silifke'ye bağlar
Belen Geçidi^- Amik ovasını İsk9nd9run'a bağlar Bölgenin 2000 yılı nüfusu 8.7 milyondur. Buna karşılık
yüzölçümü ondan çok daha geniştir. Bunun doğal sonucu
Gülek Geçidi-» Çukurova'yı Iç Anadolu'ya bağlar
olarak, nüfus yoğunluğu azdır. Bu durumu doğuran
Çukurova, Antalya ve Amik ovaları ile kıyıda dar bir şerit başlıca etk9n, Toros Dağları'nın çok geniş alan
halinde uzanan ovalar bölgenin tarım alanlarıdır. kaplamasıdır. Bölgenin % 90 Toroslar tarafından işgal
-COGRAFYA- 51
edilmiş olduğu için Akdeniz Bölgesi, kıyı bölgelerimiz Yer altı kaynakları
arasında en seyrek nüfuslu olanıdır.
Fethiye, Amanos dağları—> Krom
Akdeniz Bölgesi'nde en sık nüfuslanmış yerler verimli
tarım alanlarıdır. Buraları kıyıda Çukurova, Antalya Seydişehir-Akseki—» Alüminyum
düzlüğü ve İskendBrun körfezi çevresi, iç kesimlerde ise Keçiborlu-»Kükürt
Amik ovası, Kahraman Maraş ovası ve göller yöresindeki
ovalardır. Çukurova ve Kahraman Maraş ovalarında Maraş, Kırıkhan—»Demir
nüfusun sık olmasında verimli tarım alanlarının yanında
Adana-^- Linyit
sanayi kuruluşlarının fazla olması da etkilidir. Antalya
çevresindeki nüfus yoğunluğunun fazla olmasında Adana-Burdur-Manganez
tarımın yanında turizm de önemli bir faktördür.
Endüstri
EKONOMİKÖZELLİKLERİ alanları
Tarım Böigenin endüstri alanları Adana Bölümü'nde
toplanmıştır.
Bölgede tarım alanlarının sınırlı olmasına rağmen, kıyı
şeridinde en önemli ekonomik etkinlik tarımdır. İskenderun—> Demir-çelik
Muz % 100 I Mersin-Anamur Bölgenin önemli bir gelir kaynağı turizmdir. in suyu,
Yer fıstığı I Adana, Hatay, Mersin
Karain, Damlataş, Yedi Uyurlar mağaraları, Cennet ve
%90
Cehennem obrukları Düden ve Manavgat şelaleleri
Gül Soya %90 Isparta, Burdur önemli turizm yerleridir.
F. Haşhaş %90 Adana, Mersin
%65 Göller Yöresi BÖLGENİN BÖLÜMLERİ
Turunçgiller %65 Antalya, Alanya, Silifke, Mersin, Dörtyo!
Pamuk Zeytin %35 Çukurova Kıyı şerit
Adana Bölümü
%8 - Taşeli yarımadasının batı kesiminin doğusunda kalan
Pirinç %5 I Amik Ovası, K.Maraş çevresi böiümdür. Bu bölümün üçte biri ovalarla kaplı, geri
kalanı ise dağlıktır. Bu bölümdeki tarıma elverişli
Turfanda sebzeciiik ve seracılığın 9n yaygın olduğu ovalar Çukurova, Dörtyol, Amik, Silifke ve Ceyhan
bölgemizdir. ovasıdır. Adana bölümü, önemli ulaşım yolları
- Kış ılıklığı, yani kışın ısının sıfır derecenin altına üzerinde bulunur.
düşmeyişi turfanda sebze ve meyveciliğin Bölgedeki sanayi tesislerinin büyük çoğunluğu bu
gelişmesine yol açmıştır. bölümde toplanmıştır.
* Zeytin üretimi, kıyılarda ticari değeri yüksek tarım Bölümde Çukurova, özellikle yaz aylarında mevsimlik
ürünleri yetiştirildiği için azdır. göç alır.
Hayvancılık
Bölgede hayvancılığın daha ziyadB Toroslar'daki Bilgi Notu f
yaylacılık faaliyetleri içerisinde gerçekleştiği görülmektedir.
Kıl keçisinin 9n fazla olduğu bölgemizdir. [Akdeniz Bölgesi'nde Adana Bölümü, Antalya Bölümü'ne
İgöre nüfus ve endüstri bakımından daha gelişmiştir.
İBunun nedeni Adana bölümündeki geniş tarım alanları ve
lulaşımdır.
52- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
Antalya bölümü
Taşeli Platosu'nun batısında kalan bölüme denir. Bu ÇOZUMLU KONU
bölüm içerisinde Teke ve Taşeli Platoları, Batı Toros KAVRAMA TESTİ
Dağları ve Göller Yöresi bulunur.
Bu bölümde tarıma elverişli düzlükler azdır. Taşeli ve
göller yöresi kalkerli bir yapıya sahip olduğu için tarım 1. Türkiye'nin kıyı kesimlerinin ortak özelliği
arazisi kısıtlanmıştır. Bölümde nüfus çok seyrektir. aşağıdakilerden hangisidir?
Antalya, Bölümün en büyük kentidir. Elverişli iklimi, A) Engebenin fazla olması
geniş plajları, tarihi eserleri ve doğal güzellikleriyle B) Tarım alanlarının sınırlı olması
Antalya, Türkiye turizminde ilk sırada yer alır.
C) Deniz ikliminin içerilere kadar girebilmesi
Göller yöresi küçükbaş hayvancılık, özellikle kıl keçisi D) Yaz ve kış sıcaklık farkının az olması
önemli bir geçim kaynağıdır. E) Dağların kıyıya paralel uzanması
6.
II
12. - En fazla yağışı kışın alır (%66) 16. Donlu Gün Savısı Yılhk Yağıs Miktarı 530 666 488
- En az yağışı yazın alır (%03) I- 182
Yukarıda donlu gün sayısı ve
- Yıllık ortalama sıcaklık 18,5° - 19°C dir. II- 25 yıllık yağış miktarları verilen
- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. merkezler aşağıdakilerden hangileri olabilir?
I
ü İU
Yukarıdaki iklim özelliklerini yaşayan ilimiz A) Kars
İstanbul Diyarbakır
aşağıdakilerden hangisi olabilir? B) İstanbul
Diyarbakır Kars
A) Rize C) Ankara E) B) Bursa C) Kars
Diyarbakır İstanbul
Şanlıurfa D) Antalya D) İstanbul
Kars Diyarbakır
E) Diyarbakır
Kars İstanbul
A) Batı rüzgarları
B) Yıllık yağış miktarı
C) Bitki örtüsü
14. Aşağıdaki coğrafi bölgelerimizden hangisi doğal D) Karasallık
göl bakımından diğerlerinden daha zengindir? E) Enlem
ÇÖZÜMLER
1. Denizin ılımanlaştırıcı etkisi ve nem oranının
20. Aşağıda verilen göllerden hangileri Göller îazlalığı mevsimler arasındaki sıcaklık farkının az
yöresinde bulunmaktadır? olmasını sağlamıştır. Bütün kıyı bölgelerimiz için
A) ortak olan özellîk, d9nize kıyıları olması n9deniyle
Morgan, Eymir yaz ve kış sıcaklık farklılıklarının az olmasıdır.
B)
Beyşehir, Eğirdir
C) (Cevap D)
Eğirdir, Nemrut
D)
Burdur, Akşehir
E)
Bolluk, Eber Sinop'ta Cam, Karabük ve Ereğli'de Demir-Çelik;
'o Turhal, Çarşamba, Çorum, Merzifon, Kastamonu'da
vc
LU
o şeker; Samsun VB Tokat'ta sigara sanayi gelişmiştir.
21. Aşağıdaki illerin hangisinde makineli tarımın daha Ancak otomotiv sanayi İstanbul, Gebze, Adapazarı,
İzmir ve Adana gibi sanayi bölgelerinde kurulmuştur.
yaygın olması beklenir?
(Cevap D)
A) Trabzon B) Artvin
C) Giresun D) Rize
E) Samsun 3. Soruda verilen beş ifade de doğrudur. Ancak V.
ifadeye ek olarak, Karadeniz Bölgesinin çay ve fındık
üretiminde de Türkiye'de birinci olduğunu
söyleyebiliriz.
II- Tarıma dayalı endüstri kuruluşlarının fazla 4. Endüstrinin enerji kaynağı olan taş kömürünün B.
olması Karadeniz'dB çıkarılması doğru cevaptır. Demir-çelik
endüstrisinde ham madde ve enerji kaynağının
III- İklimin elverişli olması nakliyesinin çok masraflı olması sebebiyle işietmeler
geneilikle ham madde yataklarına yakın yerlerde
kurulur.
IV- Sulama olanaklarının yeterli olması
(Cevap E)
Ege Bölgesi'nde endüstri ürünlerinin bol
olmasında yukarıdakilerden hangisi etkilidir? 5. Marmara Bölgesi zeytinde Edremit ve ayvalık;
Otomotivde İstanbul, Adapazarı, G9bz9 ve Bursa;
A) II İpekli dokumada Gemlik ve Bursa; KonsBrvede ise G.
B) III ve IV Marmara'daki üretimi ile Türkiye'deki toplam
C) Ivelll üretimleri üzerinde söz sahibidir. Ancak tütün üretimi
D) IV ve sanayisinde Samsun ve Tokat ile Karadeniz, İzmir
E) I İİ9 Ege Bölgeleri Türkiye'de söz sahibidir.
(Cevap B)
56- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISİ-
6. Türkiye üzümlerinin %39'unu, sığla yağının %100'ünü 14.Türkiye'de en fazla gölün bulunduğu bölge Akdeniz
(Marmaris'te), İncirin %82'sini Ege bölgesinden elde Bölgesi'dir. Beyşehir Gölü, Eğridir Gölü, Burdur Gölü
ederiz. ve Acıgölden oluşan alana "göller yöresi" denir.
(Cevap C) (Cevap E)
(Cevap E)
10. Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde ve dağların 18. Soruda verilen bilgiİ9ri incelediğimizde bu bölgenin
kıydan duvar gibi yükseldiği yerlerde falezler görülür. Marmara Bölgesi olduğunu görürüz.
Ege Bölgesi enine kıyı tipi özelliği gösterir V9 kıyı
denizden yüksek değildir, bu yüzden falezler (Cevap C)
görülmez.
(Cevap D)
19. Kuzey yarım kürede tarım ürünlerinin olgunlaşma
dönemi güneyden kuzeye doğru bir sıra izler. En
H.Verilen bilgiter Ege Bölgesini yansıtmaktadır. Bu güneyde olan yer ise II numara İİ9 gösterilmiştir.
özelliklerin her biri Ege bölgesinin diğer bölgelerden (Cevap B)
kesin ayırt edici özelliğidir.
(C9vap A)
12. Soruda verilen iklim özellikleri Akdeniz iklimine aittir.
20. Batı Toroslar yayının kuzey bölümünde çok sayıda
Antalya dışındaki iller yukarıda yazılı iklim özelliklerini
göl y9r alır. Buraya göller yöresi denir. Bu yörede;
yansıtmamaktadır. Beyşehir, Burdur, Suğla, Kovada, Acıgöl, Balda ve
(Cevap D) Yarışiı gölleri bulunur.
(Cevap B)
13. Marmara Bölgesi ortalama yükselîinin 200 m'den
daha az olduğu, Türkiye'd9 yüksekliğin en az olduğu
21. Makineli tarıma en elverişli yerler düz alanlardır.
bölgedir. Ege Bölgesi'nde ise kıyı kesimlerinde
Trabzon, Artvin ve Rize gibi illere göre Samsun
yüksekliğin az olmasına karşın, iç kesimlerinde oldukça düz bir yapıya sahiptir. Çarşamba ve Bafra
yükseklik 800-1000 m arasındadır. ovaları genişliği V9 düzlüğü ile makineli tarıma uygun
(Cevap A) ovalardır.
(Cevap E)
-COGRAFYA- 57
A)Çay B) Turunçgil
C) Şekerpancarı D) Fındık
E) Zeytin
o
o 2. Aşağıdaki haritada, bir tarım ürününün Karadeniz
V) Bölgesi'nde yetiştirildiği başlıca yerler gösterilmiştir.
(Ti
CL
Q
LU
>
A) Haşhaş B) Tütün
C) Buğday D) Mercim^k
E) İncir
(Cevap D) (Cevap E)
•*
7 Doğu Karadeniz dağlarının Karadeniz kıyılan
4. Turunçgillerin Akdeniz Bölgesi'nde fazla
yetişmesinde aşağıdakilerden hangisi etkilidir? (99 boyunca uzanması, bu kıyı kesiminin aşağıdaki
DMS ÖL) özelliklerinden hangisi üzerinde etkili değildir?
ız (20
\C\J (2000 DMS)
A) Yüzey şekilleri o
>-
<n A) Doğal limanların az olması
B) Akarsu rejimi Ui B) Yıllık yağış tutarının fazla olması
C) Akarsu ağı C£>
O
O
o
Ege Bölgesi'nde, tarım en önemli gelir kaynağı olma UJ 12.1. Dağ
özelliğini korumaktadır. Bunda verimli alüvyal II. Ova
ovaların geniş yer tutmasının ve iklim şartlarının
büyük etkisi vardır. Ayrıca Ege Bölgesinde yetişen III. Plato
bitkiler karlılığı yüksek olan endüstriyel bitkilerdir. IV. Tektonik göl
(Cevap A) Karadeniz Bölgesi'nde yukarıdaki yer
şekillerinden hangileri diğerlerinden daha az yer
10. Akdeniz bölgesinde yer alan aşağıdaki endüstri kaplar? (2000 KMS)
kuruluşlarının hangisinde kullanılan B) I v el
A) I ve II C) I ve IV E)
hammaddenin büyük bir kısmı yurtdışından D) II ve
III ve IV
gelmektedir? (2000 DMS)
A) Ferro Krom
B) Alüminyum Karadeniz Bölgesi'nde plato ve tektonik göl daha az
C) Kükürt yer kaplar. Tektonik göller daha çok Marmara
D) Kağıt Bölgesi'nde bulunur. Platolar ise daha çok İç
Anadolu Bölgesi ve Güney Doğu Anadolu
E) Rafineri
Bölgesinde bulunmaktadır.
(Cevap E)
Rafineri'de kullanılan petrolün büyük bir kısmı
yurtdışından ithal edilmektedir.
(Cevap E)
60- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
13. Yurdumuzun yedi coğrafi bölgesi farklı özellikler 16. Çay ve fındık fabrikaları ile orman ürünleri
gösterir. Buna göre yurdumuzun diğerlerine göre işletmeleri Doğu Karadeniz Bölümünde yaygındır.
ortalama yükseltisi daha az, tarım alanlarının payı Bu durum, endüstri tesislerinin kuruluş yeri ile
daha yüksek ve sulama olanakları daha çok olan aşağıdakilerden hangisi arasındaki ilişkiye
bölgesi aşağıdakilerden hangisidir? (2001 KMS) örnektir? (2001 KMS)
A) Karadeniz A) Su kaynaklarının fazlalığı
B) Marmara B) Hammadde sağlama kolaylığı
C) Doğu Anadolu C) Enerji kaynaklarının varlığı
D) İç Anadolu D) Kara ve deniz ulaşımının gelişmişliği
E) Akdeniz E) Tüketim alanlarına yakınlığı
Marmara Bölgesi ortalama yükseltisi en az olan, Endüstri tesisleri genelde hammaddeye yakın
iklim, tarım ürünleri ve bitki örtüsü çeşitliliğinin en yerlerde kurulmuştur.
fazla olduğu, ekili dikili toprak oranının en yüksek
(Cevap B)
olduğu bölgemizdir.
(Cevap B) 17. Türkiye'de seracılık en çok Akdeniz Bölgesi ve Ege
Bölgesi'nin kıyı kesimlerinde yapılmaktadır.
14. Kimi ürünler farklı ovalarda yetişir. Buna göre
Gediz Ovasının iklim ve toprak koşullarında Aşağıdakilerden hangisi bunun nedenlerinden
yetiştirilebilen bir tarım ürününü, aşağıdaki
biridir? (2002 KPSS)
ovaların hangisinde yetiştirilebilmesi gerekir?
(2001 KMS) A) Isıtma giderinin düşük olması
A) z. o B) Sulama olanaklarının yeterli olması
Çarşamba Ovası
B) m C) Yağış miktarının fazla olması
Erene Ovası 'o
C) D) Toprak türlerinin çeşitli olması
Çukurova Malatya UJ
D) E) Düzlüklerin çok yer tutması
Ovası Elazığ Ovası
E)
Gediz Ovası Ege Bölgesinde yer alır ve burada Seracılık, güneşleme süresinin uzun olduğu, kış
Akdeniz iklimi görülür. Aynı iklim özelliği Akdeniz mevsiminin oldukça ılık geçtiği Akdeniz ve Ege
Bölgesinde bulunan Çukur ova'da da görüldüğünden Bölgelerinde gelişmiştir.
bu iki ovada yetişen tarım ürünleri birbirine benzer. (Cevap A)
(Cevap C)
15. Yurdumuzda denize kıyısı olan bölgelerimizin 18. Aşağıdaki tarım ürünlerinden hangisinin
ortak özelliği hangisidir? (2001 KMS) Türkiye'deki toplam üre-timde, Ege Bölgesi'nin
payı yaklaşık %80'den
A) Dağların kıyıya paralel uzanması fazladır? (2002 KPSS) B) Turunçgil
B) Kıyı kesiminde nüfusun iç kesimden fazla D) Elma
olması A) Pamuk C) İncir E)
C) Tarım gelirinin endüstri gelirinden fazla olması Mısır
D) Halkın temel geçim kaynağının balıkçılık olması
E) Kıyı boyunca geniş kumsalların bulunması
İncir; Soğuğa dayanaklı olmadığından Akdeniz
İkliminin görüldüğü alanlarda yetiştirilir. Türkiye incir
Denize kıyısı olan Marmara, Karadeniz, Ege ve üretiminin % 80'i Ege Bölgesi'nde (Küçük ve Büyük
Akdeniz Bölgesi'nde nüfus iç kesimlerden daha Menderes vadilerinde Aydın ve İzmir'de) yetiştirilir.
fazladır. Akdeniz, Marmara ve Güney Doğu Anadolu'nun
kuytu kesimlerinde de yetişir. Dünya incir üretiminde
(Cevap B) Türkiye birinci sıradadır.
(Cevap C)
-COĞRAFYA- 61
100-
II
80-
60-
40-
20-
0-
Yukarıdaki haritada numaralanmış yerlerden
hangisi, yerşekillerinin sade olması nedeniyle
tarıma diğerlerinden daha uygundur?(2003 KPSS) Grafikte I, II, II numarayla gösterilen
aşağıdakilerin hangisinde doğru ürünl
A)l B)ll 0) III D) IV E)V
verilmiştir?(2003/2 KPSS)
I II III
i numara ile gösterilen Ergene Havzası düzlük iken A) Fındık Mısır Tütün
diğer verilenler dağlık yörelerdir. B) Çay Pirinç Buğday
(Cevap A) C) Kenevir Tütün Buğday
D) Çay Fındık Mısır
20. Marmara Bölgesi'nde, aşağıdaki tarım E) Mısır Kenevir Pirinç
ürünlerinden hangisinin üretimi en azdır?(2003
KPSS)
A) Mısır C) Ayçiçeği E) B) Fındık Grafiği incelediğimizde
Zeytin D) Pirinç I- Çay -> % 100'ü Karadeniz Bölgesinde üretilir.
C5
er II- Fındık -» % 80'i Karadeniz Bölgesinde üretilir.
UJ
Q
m Ill-Mısır -^- % 30'u Karadeniz Bölgesinde üretilir.
Fındık tarımı Marmara bölgesinin en doğusunda,
kıyıda küçük bir yörede yapılmaktadır. (Cevap D)
(Cevap B) Ü
9
Marmara Bölgesi'nd9 buiunan akarsuların eğimi az
olduğundan hidroelektrik enerji üretimi bakımından
fakirdir.
(Cevap B)
UJ
• Sayıştan Genel Kurulu'ndan bir asıl,
• Yüksek Öğretim Kurulu'ndan bir asıl
olmak üzere sekiz asıl ve üç yedek üyeyi yetkili
ANAYASAYARGISI kurullarca her boş yer için gösterilen üçer aday
arasından seçer.
Anayasa yargısı, Anayasa Mahkemesinin bu sıfatla
baktığı işler ile Yüce Divan sıfatıyla gördüğü Cumhurbaşkanı diğer üç asıl ve bir yedek üyeyi de
işlerdeki faaliyetleri kapsayan yargı türü veya üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından
koludur. doğrudan kendisi seçer.
ASIL ÜYELER
Anayasa Mahkemesi
• İktidar ve ana muhalefet partisi meclis Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. İptal
gruplarına, kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en Anayasa Mahkemesi, bir kanun veya kanun
az beşte biri tutarındaki üyelerine. hükmünde kararnamenin tamamını veya bir
hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi
İktidarda birden fazla siyasi partinin bulunması hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde
halinde, iktidar partilerinin dava açma hakkını en hüküm oluşturamaz.
fazla üyeye sahip olan parti kullanır.
Anayasa Mahkemesi, tarafından Anayasaya aykırı
Anayasa değişiklikleri ile kanunların şekil bulunarak iptaline karar verilen kanun, kanun
bakımından Anayasaya aykırılıkları iddiasıyla hükmünde karamame ve Türkiye Büyük Millet
doğrudan doğruya iptal davası açma hakkı, bunların Meclisi İçtüzüğü ya da bunların iptal edilen
Resmi Gazetede yayımlanmalarından başlayarak on hükümleri, iptal kararının Resmi Gazetede
gün, kanun hükmünde karamameler ile TBMM yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken
İçtüzüğünün şekil ve esas bakımlarından, durumlarda Anayasa Mahkemesi, iptal hükmünün
kanunların ise sadece esas bakımından Anayasa'ya yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırılabilir. Bu
aykırılıkları iddiasıyla doğrudan doğruya iptal davası tarih kararın Resmi Gazetede yayımlandığı günden
açma hakkı, bunların Resmi Gazetede başlayarak bir yılı geçemez. Görüldüğü gibi,
yayımlanmalarından başlayarak altmış gün sonra Anayasa Mahkemesi, mevzuatta boşluk
düşer. yaratmamak amacıyla gerekli gördüğü durumlarda
iptal hükmünün yürürlüğe girişini, hükmün Resmi
İtiraz Yolu
Gazetede yayımlandığı tarihten daha ilerideki bir
Herhangi bir mahkemede bir davaya bakılırken tarihe alabilmektedir; ancak, bu sürenin bir yılı
taraflardan biri, uygulanmak isteniien kanun ve aşmaması da gerekir. Böylece kanun koyucuya iptal
kanun hükmünde kararname hükümlerinin edilmiş olan bir kanunun yerine yeni bir kanun
Anayasa'ya aykırı olduğu iddiasında bulunur ve koyabilme olanağı da tanınmış olmaktadır. Nitekim
mahkeme bu iddianın ciddi olduğu kanısına varırsa bu gibi durumlarda Türkiye Büyük Millet Meclisi, iptal
veya bizzat mahkeme, uygulanacak kanun ya da kararının ortaya çıkardığı hukuki boşluğu dolduracak
66- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
kanun tasarı veya teklifini öncelikle görüşüp karara 3. Hakimlik mesleğine alınmamayı gerektiren bir
bağlar. suçtan hüküm giymemek veya bu gibi suçlardan
Anayasa Mahkemesi, tarafından verilmiş olan iptal dolayı ceza kovuşturması altında bulunmamak ve
kararı geriye yürümez. İptal edilmiş olan kanun, hakimlik mesleğine alınmasına engel bir hali
kanun hükmünde karamame veya İçtüzük olmamak.
hükümleri, iptal kararının Resmi Gazetede Üyelerin, Başkan ve Başkanvekitinin Seçimi
yayımlandığı veya yürürlüğe gireceği güne kadar
geçerli sayılır. Böylece, bu tarihe kadar o kanun, Üyelerin seçimi: Cumhurbaşkanı, iki asıl ve iki
kanun hükmünde kararname veya içtüzük uyarınca yedek üyeyi Yargıtay, iki asıl ve bir yedek üyeyi
yapılmış olan işlemler de geçerli olarak kalırlar. Danıştay, birer asıl üyeyi Askeri Yargıtay, Askeri
Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel
Anayasa Mahkemesinin kararları Resmi Gazetede kurullarınca kendi başkan ve üyeleri; bir asıl üyeyi
hemen yayımlanır ve Devletin yasama, yürütme ve Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan
yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal
kişileri bağlar. bilimler dallarındaki öğretim üyeleri içinden; üye
Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla baktığı tamsayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için
davalar dışındaki işleri dosya üzerinden inceler. gösterecekleri üçer aday içinden; üç asıl ve bir
Ancak, gerekli gördüğü durumlarda sözlü yedek üyeyi ise yukarda (2/b) ve (2/c) bentlerinde
açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri veya konu sayılanlar arasından doğrudan seçer.
hakkında bilgisi olanları çağırabilir. Cumhurbaşkanı, Anayasa Mahkemesi asıl ve yedek
üyeliklerine seçilenleri, Anayasa Mahkemesi
ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU VE
YARGILAMA USULLERİ Başkanlığına bildirir. Anayasa Mahkemesi
Başkanlığı durumu, seçilenlere yazı ile tebliğ eder.
Kuruluş Seçilenlerin ad ve soyadları Resmi Gazetede
yayımlanır. Anayasa Mahkemesi üyeliğine
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile verilen görevleri seçilenlerden bu görevi kabul etmeyenlerin adları,
yapmak ve yetkileri kullanmak üzere Ankara'da bir Anayasa Mahkemesi Başkanı tarafından
Anayasa Mahkemesi kurulmuştur Anayasa Cumhurbaşkanlığına ve aday gösterilmesi söz
Mahkemesi, onbir asıl ve dört yedek üyeden oluşur. konusu ise ilgili kurula bildirilir. Bu tarihten itibaren
Anayasa Mahkemesi asıl ve yedek üyeliğine bir ay içinde aynı usullere göre yenileri seçilir. Aday
seçilebilmek için aşağıdaki şartları haiz bulunmak gösterecek kurulların tatilde bulunması halinde aday
gerekir: gösterme ve üye seçimi, tatilin bittiği günden itibaren
bir ay içinde yapılır.
1. Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri
Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay'da başkan ve Başkan ve Başkanvekili seçimi: Anayasa
üye olmak; veya Mahkemesi, asıl üyeleri arasından gizli oyla ve asıl
üye tamsayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir
2. Kırk yaşını bitirmiş, altmışbeş yaşını Başkan ve bir Başkanvekili seçer. Süresi bitenler
doldurmamış, yükseköğrenim görmüş ve kamu yeniden seçilebilirler. Süresinden önce boşalan
hizmetlerinde en az onbeş yıl fiilen çalışmış veya Başkan ve Başkanvekilliğine dört yıl için, yukarıdaki
yükseköğretim kurumlarında en az onbeş yıl öğretim fıkra gereğince yeniden seçim yapılır. Anayasa
üyeliği yapmış olmak şartıyla: Mahkemesinin yönetimi ve temsili Başkana aittir.
a) Yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve Başkanlığın boş veya Başkanın özürlü veya izinli
siyasal bilimler dallarında öğretim üyesi; veya olması hallerinde Başkana ait görev ve yetkiler
Başkanvekili tarafından yerine getirilir ve kullanılır.
b) Yükseköğretim Kurulu başkan veya üyesi veya Başkanvekilinin de bulunmaması durumunda
Yükseköğretim Kurumu rektör veya dekanı veya mahkemeye en kıdemli asıl üye başkanlık eder.
müsteşar, müsteşar yardımcısı, general, amirai,
büyükelçi, bölge valisi veya vali, olarak görev Üyeliğin Sona Ermesinin Nedenleri
yapmak; veya
Üyelikle Bağdaşmayan Haller: Anayasa
c) Mesleğinde avukat olarak fiilen onbeş yıl Mahkemesi Başkan ve üyeleri asli görevleri dışında
çalışmış olmak; ve, resmi veya özel hiçbir görev alamazlar, görev
-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSU 67
alanlar çekilmiş sayılırlar. Bu husus Anayasa oldukları kurumun yetkili mercileri tarafından
Mahkemesince karara bağlanır. atanırlar.
Emeklilik ve çekilme: Anayasa Mahkemesi başkan 2-Genel Sekreterlik: Anayasa Mahkemesi
ve üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca istekleri Başkanlığına bağlı olarak genel sekreterlik teşkilatı
olmasa dahi emekiiye ayrılırlar. Anayas a kurulur. Genel Sekreterliğin kuruluş ve görevlerine
Mahkemesi Başkan ve üyeleri, yazılı olarak ilişkin hususlar Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünde
emekliliklerini isteyebilecekleri gibi, müddet ve gösterilir.
kabule bağlı olmaksızın görevlerinden çekilebilirler.
Bu takdirde Başkanlık, durumu derhal ANAYASA MAHKEMESİNİN GÖREV VE
Cumhurbaşkanlığına ve yenisinin seçimi için aday YETKİLERİ, İNCELEME VE YARGILAMA USULLERİ
gösterilmesi gerekiyorsa ilgili kuruma bildirir. 1- Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkileri.
2- İptal davasının açılamayacağı haller doğrudan doğruya iptal davası açma hakkı, bunların
1. Olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş Resmi Gazetede yayımlanmalarından başlayarak
hallerinde çıkarılan kanun hükmünde karamamelere aitmış gün sonra düşer.
karşı şekil ve esas bakımından iptal davası 6- Diğer Usul Hükümleri: Anayasaya aykırılık
açılamaz ve mahkemelerde Anayasaya aykırılık iddiasiyle iptal davası açanlar, Anayasaya
iddiası ileri sürülemez. aykırılıklarını ileri sürdükleri hükümlerin Anayasanın
2. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası hangi maddesi veya maddelerine aykırı olduğunun
andlaşmalar aleyhine, Anayasaya aykırılık iddiasıyla ve iddialarını dayandırdıkları gerekçenin neden
Anayasa Mahkemesine başvurulamaz ibaret bulunduğunu açıklamak zorundadırlar.
3. İptal davası açmaya yetkili olanlar: SOMUT NORM DENETİMİ
Kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin, Bir davaya bakmakta olan mahkeme o dava
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya sebebiyle uygulanacak bir kanunun veya kanun
bunların belirli madde ve hükümlerinin Anayasaya hükmünde kararnamenin hükümlerini Anayasaya
aykırılığı iddiasıyla doğrudan doğruya iptal davası aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğü
açabilecek olanlar şunlardır. aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa
1. Cumhurbaşkanı; tarafların bu konudaki iddia ve savunmalarını ve
kendisini bu kanıya götüren görüşünü açıklayan
2. İktidar ve Ana muhalefet Partisi Meclis Grupları; kararı; dosya muhtevasını mahkemece bu konu ile
3. Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en ilgili görülen belgelerin tasdikli örnekleri ile birlikte
az beşte biri tutarındaki üyeleri; Anayasa Mahkemesi Başkanlığına gönderir.
İktidarda birden fazla siyasi partinin bulunması Anayasa Mahkemesi, işin kendisine noksansız
halinde, iktidar partilerinin dava açma hakkını en olarak gelişinden başlamak üzere beş ay içinde
fazla üyeye sahip olan parti kullanır. İktidar ve kararını verir ve açıklar. Bu süre içinde karar
Anamuhalefet partilerinin Türkiye Büyük Millet verilmezse ilgili mahkeme davayı yürürlükteki kanun
Meclisi grupları Anayasa değişikliklerinin ve hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa
kanunların şekil bozuklukları iddiasıyla iptalleri için mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar
dava açamazlar. kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uymak
zorundadır.
4- Şekil bozukluğuna dayalı iptal davası ve
sınırı: Anayasa Mahkemesinin şekil bakımından Mahkemenin Anayasaya aykırılık iddiasının ciddi
denetimi kanunlarda son oylamanın öngörülen görmemesi halinde bu iddia temyiz merciince esas
çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa hükümle birlikte karara bağlanır. Anayasa
değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği ret
ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup kararının yayımlanmasından sonra on yıl
uyulmadığı hususlarıyla sınırlıdır. Şekil bozukluğuna geçmedikçe, aynı kanun hükmünün Anayasaya
dayanan Anayasaya aykırılık iddiası mahkemelerde aykırılığı iddiasıyla tekrar Anayasa Mahkemesine
ileri sürülemez. Anayasa değişikliklerine karşı iptal başvurulamaz.
davaları yalnız şekil bozukluğu iddiası ile açılabilir. MÜŞTEREK HÜKÜMLER
Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa
Mahkemesince öncelikle incelenerek karara Gerekçe İle Bağlı Olmama: Anayasa Mahkemesi;
bağlanır. kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve
Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya
5- İptal davası açma süresi: Anayasa değişiklikleri
aykırılığı hususunda ilgililer tarafından ileri sürülen
ile kanunların şekil yönünden Anayasaya aykırılıkları
gerekçelere dayanmaya mecbur değildir. Anayasa
iddiası ile doğrudan doğruya iptal davası açma
Mahkemesi, taleple bağlı kalmak kaydıyla başka
hakkı, bunların Resmi Gazetede
gerekçe ile de Anayasaya aykırılık karar ı
yayımlanmalarından başlayarak on gün; kanun
verebilir.Ancak, başvuru, kanunun, kanun
hükmünde kararnamelerle Türkiye Büyük Millet
Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belli madde ve hükmünde karamamenin veya İçtüzüğün sadece
hükümlerinin şekil ve esas, kanunların ise sadece belirli madde veya hükümleri aleyhinde yapılmış
esas yönlerinden Anayasaya aykırılıkları iddiasıyla olup da, bu belirli madde veya hükümlerin iptali
kanunun, kanun hükmünde karamamenin veya
-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 69
İçtüzüğün bazı hükümlerinin veya tamamının yapacağı İçtüzükle düzenlenir. Bu İçtüzük Resmi
uygulanmaması sonucunu doğuruyorsa, Anayasa Gazete'de yayımlanır.
Mahkemesi.keyfiyeti gerekçesinde belirtmek
Dilekçenin Reddi: Anayasa Mahkemesinin
şartiyla, kanunun, kanun hükmünde kararnamenin
görevine girmeyen konulara ilişkin dilekçeler
veya İçtüzüğün bahis konusu öteki hükümlerinin
reddolunur. Ret kararı, dilekçe sahibine tebliğ edilir.
veya tümünün iptaline karar verebilir.
Başkan ve Üyelerin Reddi: Anayasa Mahkemesi
İnceleme Usulü ve İlgililerin Çağırılması: Anayasa
Başkan ve üyeleri tarafsız hareket edemeyecekleri
Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar
kanısım haklı kılan hallerin dava açılmadan veya iş
dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler; gerekli
mahkemeye gelmeden önce mevcut olduğu iddiası
gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek
ile reddolunabilirler. Bu takdirde, Anayasa
üzere ilgilileri çağırır. Cumhurbaşkanı adına
Mahkemesi, reddedilen üye katılmaksızın ret
Cumhurbaşkanının tensip edeceği görevli sözlü
konusu hakkında kesin karar verir. Ret şahsidir.
açıklamada bulunur.
Kurulun toplanmasına mani olacak sayıda üyenin
Siyasi Partilerin Kapatılması Davaları: Yargıtay redine ilişkin talepler dinlenmez.
Cumhuriyet Başsavcısı tarafından açılan siyasi
Çekinme: Anayasa Mahkemesi Başkan ve
partilerin kapatılmasına ilişkin davalar, Ceza
üyelerinin, kanunda yazılı sebeplere dayanarak
Muhakemeleri Usulü Kanunu hükümleri uygulanmak
davaya veya işe bakmaktan çekinmeleri halinde,
suretiyle dosya üzerinde incelenir ve karara
Anayasa Mahkemesi, çekinme isteğinde bulunan
bağlanır. Bu davalarda Yargıtay Cumhuriyet
Başkan veya üyenin de iştirakiyle konu hakkında
Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi
kesin karar verir. Ancak, çekinme isteğinde bulunan
partinin genel başkanlığının veya tayin edeceği bir
oylamaya katılamaz.
vekilinin savunması dinlenir. Anayasa Mahkemesi
gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını Anayasa Mahkemesi kararları: Anayasa
dinlemek için ilgilileri ve konu hakkında bilgisi Mahkemesi kararları gerekçeli olarak yazılır.
olanları çağırır. Kararlar, inceleme veya yargılamaya katılan başkan
ve üyeler tarafından imzalanır. Muhalif kalanlar,
Dokunulmazlığın Kaldırılması ve
kararda muhalefet sebeplerini açıklarlar. Kararlar
Milletvekilliğinin Düşmesi Durumlarında İptal
ilgililere bu şekliyle tebliğ olunur Anayasa
Jstemi: Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına
Mahkemesi kararları kesindir. İptal kararları,
veya milletvekilliğinin düşmesine ilişkin Türkiye
gerekçesi yazılmadan açıklanamaz. Anayasa
Büyük Millet Meclisi kararlarına karşı, ilgili
Mahkemesince Anayasaya aykırı olduğundan
milletvekili veya milietvekili olmayan bakan ile diğer
iptaline karar verilen kanun, kanun hükmünde
bir milletvekili iptal istemi ile başvurabilir. Bu istem,
karaname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi
Anayasa Mahkemesince onbeş gün içinde karara
İçtüzüğü veya bunların belirli madde veya
bağlanır. İptal istemine konu oluşturan Türkiye
hükümleri, iptal kararının Resmi Gazetede
Büyük Millet Meclisi kararlarına karşı Anayasa
yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gerekli
Mahkemesine başvurma hakkı, kararın alındığı
gördüğü hallerde Anayasa Mahkemesi, ipta!
günden başlayarak yedi gün sonra düşer.
hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca
Mahkemenin Toplanması: Anayasa Mahkemesi, kararlaştırabilir. Bu tarih, iptal kararının Resmi
Başkan ve on asıl üye ile toplanır. Başkan, asıl Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yılı
üyelerden mazereti olanların yerini kıdem esasına geçemez.
göre yedek üyelerle tamamlar.
Anayasa Mahkemesi bir kanun, kanun hükmünde
Müzakere Gizliliği ve Karar Nisabı: Anayasa kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi
Mahkemesinin müzakereleri gizlidir. Kararlar salt İçtüzüğünün veya bunların belirli hükümlerinin iptali
çoğunlukla verilir. Anayasa değişiklikierinde iptale halinde meydana gelecek olan hukuki boşluğu kamu
karar verilebilmesi için üçte iki oy çokluğu şarttır. düzenini tehdit veya kamu yararını ihlal edici
Oylamaya en kıdemsiz üyeden başlanır. Kıdem, mahiyette görürse, yukarıdaki hükmü uygular ve
Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilme gününe göre boşluğun doldurulması için Türkiye Büyük Millet
belli edilir. Meclisi Başkanlığı ile Başbakanlığa bilgi verir.
İçtüzük: Anayasa Mahkemesinin çalışma esasları Anayasa Mahkemesi, bir kanun veya kanun
ve üyeleri arasındaki iş bölümü, mahkemenin hükmünde karamamenin tamamını veya bir
70- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
bağlar.
İdare Mahkemeleri
İDARİ YARGI
1982 tarihinde 2576 sayılı "Bölge İdare
İdari Yargı, idari makamlann idare hukuku Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
alanındaki faaliyetleri dolayısıyla ortaya çıkan Mahkemelerinin Kuruluş ve Görevleri Hakkında
uyuşmazlıkların çözümlenmesine konu alan biryargı Kanun" la yeni düzenleme yapılıncaya kadar
türüdür. Başka bir deyişle, idari yargının uğraş ülkemizde ilk derece idari yargı yeri olarak İl
alanına Devlet ve belediyeler gibi kamu Yönetim Kurulu, İlçe Yönetim Kurulu, Vergiler
kuruluşlarının idare hukuku ile ilgili eylem ve Temyiz Komisyonu, Vergi İtiraz Komisyonu ve
işlemlerinden doğan idari uyuşmazlıklar ve davalar Gümrük Hakem Heyeti gibi kuruluşiar görev
girer. yapmaktaydılar. Yeni düzenlemeyle bu kuruluşların
İdari yargıyı, biri Genel İdari Yargı, diğeri Askeri İdari görevleri sona ermiş, bunların yerini yukarıda
Yargı olmak üzere başlıca iki guruba ayırabiliriz. belirttiğimiz gibi İdare ve Vergi Mahkemeleri almıştır.
Ancak, Askeri İdari Yargı aynı zamanda Askeri Bölge İdare Mahkemelerinin yargı çevreleri İçişleri
Yargı türü içine de girdiğinden, burada sadece genel ve Maliye Bakanlıklarının görüşü alınmak suretiyle
idari yargı türünü ele alacak, askeri idari yargıyı Adalet Bakanlığınca saptanır.
daha sonra Askeri Yargı bölümünde açıklayacağız. İdare Mahkemelerinde bir başkan ile yeterince üye
Genel İdari Yargı türünde yer alan yargı yerleri bulunur. Ancak mahkeme bir başkan ve iki üyeden
çeşitlidir. Gerçekten, 1982 yılında yapılan yeni oluşur. İdare mahkemeleri, genel idari yargı
düzenlemeden önce, ülkemizde var olan idari yargı alanında ilk derece (hüküm) mahkemeleri olup,
yerleri, bir taraftan yargı görevini yürütürken, diğer kanunlarla başka yargı yerlerinin görev alanına
taraftan idari görevlerle de uğraşıyorlardı. Yüksek girmeyen, diğer bir deyişle vergi mahkemelerinin
mahkeme niteliğinde olan Danıştay ve Askeri görevine giren davalar ile ilk derece mahkemesi
Yüksek İdari Mahkemesi dışındaki idari yargı yerleri, olarak Danıştay'da çözümlenecek olanlar dışındaki
yargı görevinden çok idari görevleri yürüten iptal davalarını, tam yargı davalarını, genel
kuruluşlar biçiminde çalışıyorlardı. Milli Güvenlik hizmetlerden birinin yürütülmesi için yapılan idari
Konseyi döneminde yapılmış olan yeni sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan
düzenlemeyle ilk derece mahkemeleri olarak İdare uyuşmazlıklara ilişkin davaları ve kanunla verilen
Mahkemeleri ile Vergi Mahkemeleri kurulmuş, diğer işleri çözümler.
bunun yanında Bölge İdare Mahkemelerine de yer İdare Mahkemeleri bir başkan ve iki üyeyle
verilmiş ve böylece bir yüksek mahkeme olan toplanarak uyuşmazlıkları oy çokluğuyla karara
Danıştay'ın özellikle iptal davaları bakımından genel bağlar. Kura! olarak İdare Mahkemeleri, önlerine
görevli mahkeme olma niteliği ortadan kalkmış, bu gelen uyuşmazlıkları kurul halinde toplanıp
nitelik idare ve vergi mahkemelerine verilmiştir. görüşerek karara bağlarlar. Ancak, İdare
Danıştay, genel idari yargı alanındaki yüksek idari Mahkemeleri toplamı bir milyar lirayı aşmayan
mahkemesi olarak, idari mahkemelerce verilen ve konusu belli parayı içeren idari işlemlere karşı
kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı mahkemelerinin tek hekimle vermiş olduğu kararlara
karar ve hükümlerin son inceleme mercii olduğu karşı Bölge İdare Mahkemesine itiraz edilebilir.
gibi, kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son İdare Mahkemelerinin kurul halinde verdikleri
derece mahkemesi olarak bakan bir idari yargı kararlara karşı da Danıştay'a başvurma olanağı
yeridir. Bölge İdare Mahkemeleri ise, ilk derece vardır.
mahkemelerinin bazı kararlarını itiraz yoluyla
inceleyen bir idari yargı yeridir.
-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 71
tasarıları hakkında düşüncesini bildirmek, tüzük Askeri Ceza Yargısı Askeri Idari Yargı
tasarılarını ve imtiyaz şartname ve sözleşmelerini
inceleme, idari uyuşmazlıkları çözümlemek ve
Askeri Ceza Yargısı
kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla da
görevlidir." Askeri ceza yargısı, askeri mahkemelerin askeri
ceza hukuku alanındaki yargısal faaliyetleri olarak
Danıştay, ilk derece mahkemesi olarak 2575 sayılı
tanımlanabilir. Askeri mahkemeler ve disiplin
Danıştay Kanununda gösterilen alanlarda açılan
mahkemeleri asker kişilerin askeri olan suçları ile
iptal ve tam yargı davalarını doğrudan doğruya ve
bunların asker kişiler aleyhine veya askeri yerlerde
kesin olarak karara bağlar. Örneğin Bakanlar Kurulu
veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak
Kararlarına veya Başbakanca alınan kararlara karşı
işledikleri suçlara ve asker olmayan kişilerin özel
kanunda belirtilen askeri suçlara, kanunda
72- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
gösterilen görevlerini yerine getirirken veya kanunda Daireler Kurulunun görevleri, askeri mahkemelerden
gösterilen yerlerde askerlere karşı işledikleri suçlara verilen direnme kararları ile Askeri Yargıtay
ait davalara bakarlar. dairelerinden çıkan kararlara karşı Başsavcılıkça
yapılan itirazları inceleyip karara bağlamak, ilk
Askeri mahkemelerin savaş veya sıkıyönetim
derece mahkemesi olarak Askeri Yargıtay
dummlarında hangi suçlar ve hangi kişiler
dairelerince verilmiş bulunan kararların temyiz yolu
bakımından yetkili oldukları, kuruluşları ve
ile incelenmesini yapmaktır.
gerektiğinde bu mahkemelerde adli yargı hakim ve
savcılarının görevlendirilmeleri kanunla düzenlenir. Genel Kurul, Askeri Yargıtay Başkanı, Başsavcı,
İkinci Başkan, Daire Başkanları ve üyelerin
Askeri ceza yargısında ilk derece (hüküm)
tamamından oluşur ve üyelerinin beşte dördü ile
mahkemeleri niteliğinde olan askeri mahkemeler ve
toplanır. Genel Kurulun görevleri arasında içtihatları
disiplin mahkemelerinin yanında kontrol mahkemesi
birleştirme görevi de vardır ki, içtihatları birleştirme
niteliğinde olmakla beraber, belli davalara ilk ve son
kararları, askeri mahkemeleri, disiplin
derece mahkemesi olarak bakan Askeri Yargıtay da
mahkemelerini, Askeri Yargıtay dairelerini ve
yer alır. Biz burada sadece Askeri Yargıtay
Daireler Kurulunu bağlar.
hakkında bilgi vereceğiz.
Askeri Yargıtay Kanunu yürürlüğe girmeden önce,
Askeri Yargıtay Askeri Yargıtay'da hakim sınıfından olan üyelerin
Askeri Yargıtay, askeri mahkemelerde verilen karar yanında subay üyeler de görev alıyorlardı.
ve hükümlerin son inceleme yeridir; başka bir Anayasamız, Askeri Yargıtay üyelerinin hakim
deyişle askeri Yargıtay, askeri mahkemelerin karar niteliğine sahip olmaları esasını getirmekle subay
ve hükümlerini temyiz yoluyla kontrol eden bir üyelerin bu yüksek yargı organmda görev yapmaları
yüksek yargı oranıdır. Askeri Yargıtay ayrıca asker olanağını ortadan kaldırmış bulunmaktadır.
kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına da ilk ve
Askeri İdari Yargı
son derece mahkemesi olarak bakar.
Askeri İdari Yargı, asker kişileri ilgilendiren ve
Askeri Yargıtay üyeleri birinci sınıf askeri hakimler
askeri hizmete ilişkin bulunan idari işlem ve
arasında şimdi Askeri Yargıtay Genel Kurulunun üye
eylemlerden doğan ve uyuşmazlıkların
tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla her boş
çözümlenmesindeki yargısal faaliyet olarak
yer için göstereceği üçer aday içinden
tanımlanabilir.
Cumhurbaşkanınca seçilir. Askeri Yargıtay başkanı,
Başsavcı, İkinci Başkanı ve Daire Başkanları, Askeri Askeri idari yargıda yargısal faaliyeti yürüten yargı
Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına yeri, bir yüksek yargı organı niteliğinde olan "Askeri
göre atanırlar. Yüksek İdare Mahkemesi"dir. Aşağıda bu yüksek
mahkeme hakkında kısaca bilgi vereceğiz.
Askeri Yargıtay'ın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının
disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi
hakimlik güvencesi ve askerlik hizmetlerinin
gereklerine göre kanunla düzenlenir. Bu hükümle Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, ilk defa 1961 tarihli
öngörülen kanun "Askeri Yargıtay Kanunu "dur. Bu önceki Anayasanın 140'ncı maddesidir. 1971 yılında
kanuna göre Askeri Yargıtay beş daireden kurulur. yapılan bir değişiklikle kurulmuş bir yüksek yargı
Her daire bir başkan ve dört üyenin toplanmasıyla organıdır. 1982 tarihli Anayasamız da Askeri Yüksek
karar verir. Başkanın bulunması halinde en kıdemli İdare Mahkemesine yüksek mahkemeler arasında
üye başkanlık görevini yürütür. Askeri Yargıtay'da yervermiştir.
Daireler Kurulu, Genel Kurul ve Başkanlar Kurulu 1982 tarihli Anayasamızın 157'nci maddesine göre,
gibi kurullar vardır. Daireler ve kurullarda kararlar "Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, askeri olmayan
salt çoğuniukla verilir. makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri
Daireler kurulu, Askeri Yargıtay Başkanının ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlem ve
başkanlığında, ikinci başkan, daire başkanları, eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini
kararlarına itiraz edilen veya direnen daire hariç yapan ilk ve son derece mahkemesidir. Ancak,
olmak üzere dairelerden ikişer üyenin katılmasıyla askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda
oluşur. ilgilinin asker kişi olması koşulu aranmaz". Diğer
taraftan, Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin
-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 73
kararlarını uygulamaya idareye karşı açılacak tam kararlarına karşı açılan davalar, Danıştay'dan alınan
yargı davalarına da Askeri Yüksek İdare Mahkemesi düşünceler üzerine uygulanan eylem ve işlemler
bakar. hakkında açılan davalar, Başkanın veya
Başsavcının ya da dairelerin karara bağlanmasını
Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin kuruluşu,
istediği davalar ile daireler arasındaki görev ve yetki
işleyişi, yargılama usulleri, mensuplarının disiplin ve
uyuşmazlıkları Daireler Kurulunda karara bağlanır.
özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik
güvencesi askerlik hizmetlerinin gereklerine göre Genel Kurul, Başkan, Başsavcı, daire başkanları ve
kanunla düzenlenir. üyelerden oluşur. Üye tamsayısının beşte dördü iie
toplanarak oy çokluğuyla karar alır. Genel Kurulun
Bu hükümle ön görülen kanun "Askeri Yüksek İdare
görevleri arasında içtihadı birleştirme kararları almak
Mahkemesi Kanunu"dur. Bu kanunda sonradan
davardır.
2568 sayılı Kanunla değişiklikyapılmıştır.
BilgiNotuf
Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde biri hakim
sınıfından olan üyeler, diğeri hakim sınıfından
olmayan üyeler olmak üzere iki tür üye vardır. Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin kararları
Mahkemenin Askeri Hakim sınıfından olan üyeleri, kesin olup, bunlara karşı başka yargı yerlerine,
mahkemenin bu sınıftan olan başkan ve üyeleri tam örneğin Danıştay'a başvurulamaz.
sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla birinci sınıf
askeri hakimler arasından her boş yer için Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kurulmadan önce
gösterilecek üç aday içinden; hakim sınıfından asker kişilerle ilgili idari işlemlerinin yargısal
olmayan üyeleri, rütbe ve nitelikleri kanunda denetimini Danıştay tarafından yapılmaktaydı.
gösterilen subaylar arasından, Genelkurmay ADLİ YARGI
Başkanlığmca her boş yer için gösterilecek üç aday
içinden Cumhurbaşkanınca seçilir. Askeri hakim ;ş Adli yargı (Adalet Yargısı), anayasa yargısı, idari
sınıfından olamayan üyelerin yarbay ve albay S yargı ve askeri yargı dışında kalan yargısal
rütbesindeki kurmay subaylardan seçilmesi gerekir. g faaliyetleri, yani adalet mahkemeleri tarafından
Askeri hakim sınıfından olmayan üyelerin görev gj yürütülmekte olan yargı faaliyetlerini kapsayan yargı
süresi en fazla dört yıldır. J türüdür. Diğer yargı türlerine oranla adli yargı,
uygulama alanı en geniş olan yargı türüdür.
Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde iki daire vardır. :=
Birinci Daire, yer değiştirme, nasıp, sicil, kademe Adli Yargı Türleri
ilerletilmesi, terfi, emeklilik, maluliyet, aylık ve
yolluklara ilişkin davalara: İkinci Daire, istifa, hizmet Adli yargı kolunun biri "ceza yargısı", diğeri "medeni
yükümlülüğü, askeri akademiler, askeri öğrenci ve yargı" (hukuk yargısı) olmak üzere başlıca iki türü
yedek subay işlemlerine ilişkin davalara bakar. Her vardır.
daire bir başkan ve altı üyeden oluşur; üyelerden ASKERİ YARGITÜRLERİ
dördü askeri hakim, ikisi kurmay subaydır. Dairelere
Ceza Yargısı Medeni Yargı (Hukuk Yargısı)
çoğunluğu hakim sınıfından olmak üzere görüşme
yeter sayısı beştir, kararlar oy çokluğuyla alınır.
Ceza Yargısı
Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin Başkanı,
Ceza Yargısı, ceza mahkemelerinin ceza hukuku
Başsavcısı ve Daire Başkanları hakim sınıfından
alanındaki yargısal faaliyetlerini kapsar. Ceza
olanlar arasından rütbe ve kıdem sırasına göre
yargısını konu alan hukuk dalı, ceza yargılama
atanırlar.
hukuku (ceza usulü hukuku) adını taşır. Ceza
Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde Daireler Kurulu mahkemelerinin ceza davalarında uyacakları
ve Genel Kurul vardır. yargılama usulleri "Ceza Mahkemeleri Usulü
Kanunu"nda (CMUK) düzenlenmiştir.
Daireler Kurulu, Başkan, daire başkanları ile her
dairenin kendi üyeleri arasından bir yıl için seçeceği Medeni Yargı (Hukuk Yargısı)
biri askeri hakim, biri de hakim sınıfından olmayan
subay üyelerden oluşur. Kurul üye tamsayısı ile Medeni Yargı'nın (hukuk yargısının) konusunu,
toplanarak oy çokluğuyla karar alır. Birden çok hukuk mahkemelerinin özel hukuk alanındaki
dairenin görevi içine giren davalar, Bakanlar Kurulu yargısal faaliyetleri oluşturur. Medeni yargıyı konu
74- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI-
alan hukuk dalı medeni yargılama hukuku (medeni 469 sayılı Kanunun emri ise de, hakim azlığından
usul hukuku) adını taşır. Hukuk mahkemelerinin dolayı aynı kanunun geçici maddesi uyarınca, halen
hukuk davalarında uyacakları yargılama usulleri ülkemizdeki asliye ceza mahkemeleri tek hakimlidir.
"Hukuk Usulü Mahkemeleri Kanunu"nda (HUMK) Asliye ceza mahkemelerinde Cumhuriyet Savcısı
düzenlenmiştir. bulunur. Sulh ceza ve ağır ceza mahkemelerinin
görevi dışında kalan bütün suçlara ilişkin davalara
Adli Yargı Yerleri Asliye ceza mahkemeleri bakar.
ADLİ YARGI YERLERİ
Ceza Yargısı Medeni Yargı
Ağır Ceza Mahkemesi
(Hukuk Yargısı)
Ağır Ceza Mahkemesi bir başkan ve iki üyeden
Sulh Ceza AğırCeza Sulh Hukuk Asliye oluşan toplu bir mahkemedir; bu mahkemede
Mahkemesi Mahkemesi Mahkemesi Hukuk
Mahkemesi Cumhuriyet Savcısı da bulunur. Ağır Ceza
Asliye
Ceza Mahkemelerinde ölüm, müebbet (ömür boyu) hapis,
Mahkemesi ağır hapis ve on yıldan fazla hapis cezasını
Adli yargı adliye mahkemeleri tarafından yürütülür. gerektiren suçlara ilişkin davalara bakılır.
Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve
yargılama usulleri kanunla düzenlenir. Ülkemizde Medeni Yargıdaki Mahkemeler
mahkemeler iki derecelidir. Birinci derecedeki
Medeni Yargıdaki ilk derece (hüküm) mahkemeleri;
hüküm mahkemelerinin yanında ikinci derecede
sulh hukuk ve asliye hukuk (ve asliye ticaret)
kontro! mahkemesi yer alır. Bunların arasında bazı
mahkemeleridir. Bunlar genel mahkeme niteliğindeki
ülkelerde görülen istinaf mahkemesi bizim
mahkemelerdir, yani "belirli kişi veya iş guruplarına
ülkemizde henüz mevcut olmayıp, Adalet
göre sınırlandmlmamış olan, aksi yazılı olmadıkça
Bakanlığınca kurulması düşünülmektedir.
medeni usul hukukuna giren her türlü işe bakan
Ceza Yargısındaki Mahkemeler mahkemelerdir." Bunların yanında özel mahkemeler
de vardır. Örneğin iş mahkemesi, tapulama
Ceza yargısında ilk derece (hüküm) mahkemeleri; mahkemesi ve yakında kurulması düşünülen aile
sulh ceza, asli ceza ve ağır ceza mahkemeleridir. mahkemesi gibi.
Bunlar "genel" nitelikte mahkemelerdir. Bunların
yanında özel ceza yargı yerleri de vardır. Örneğin Sulh Hukuk Mahkemesi
Anayasa Mahkemesi (Yüce Divan sıfatıyla baktığı
Her ilçede bir Sulh Hukuk Mahkemesi vardır ve tek
davalarda), Devlet Güvenlik Mahkemesi, Çocuk
hakimlidir. İşi çok olan yerlerde birinci, ikinci, üçüncü
Mahkemesi, Trafik Mahkemesi gibi.
Sulh Hukuk Mahkemesi gibi birden fazla Sulh Hukuk
Sulh Ceza Mahkemesi Mahkemesi kurulur.
Her ilçede bir sulh ceza mahkemesi vardır ve tek Sulh Hukuk Mahkemesinin görevi kanunlarla
hakimlidir. Sulh ceza mahkemesinde Cumhuriyet belirtilmiş olup, istisnaidir. Örneğin vasi atanması,
Savcısı bulunmaz, fakat kamu davasını Cumhuriyet mirasçılık belgesi (veraset ilamı) verilmesi,
Savcısı açar. evlenmeye ve evlat edinmeye izin verilmesi istekleri,
kira bedelinin tespiti davası, taksim davası, tahliye
Sulh ceza mahkemelerinin görevlerine giren suçlar, davası, zilyetliğin korunmasıyla ilgili davalar, miktar
"Yürürlük Kanunu" diye de kısaca anılan "Türk Ceza ve değeri dört yüz milyon lirayı geçmeyen davalar
Kanunun Mevkii Mer'iyete Yazına Dair Kanun"un Sulh Hukuk Mahkemesinde görülür.
29'uncu maddesinde gösterilmiştir. Ayrıca özel
kanunlarda sulh ceza mahkemesinde bakıiacağı Asliye Hukuk Mahkemesi
belirtilen davalara da bu mahkemede bakılır.
Her ilçede ve il merkezinde bir Asliye Hukuk
Örneğin kabahat niteliğindeki suçlara ilişkin davalara
Mahkemesi vardır. Asliye Hukuk Mahkemesinin bir
sulh ceza mahkemelerinde bakılır.
başkan ve iki üyeden kurulu toplu mahkeme olması
Asliye Ceza Mahkemesi 469 sayılı Kanunun emri ise de, hakim azlığından
dolayı aynı kanunun geçici maddesi uyarınca, halen
Her ilçede ve il merkezinde (merkez ilçede) bir ülkemizdeki bütün asliye hukuk mahkemeleri tek
asliye ceza mahkemesi vardır. Asliye ceza hakimlidir. İşi çok olan yerlerde aynen sulh hukuk
mahkemesinin bir başkan ve iki üyeden kurulması mahkemeleri gibi birden fazla Asliye Hukuk
-TEMEL YURTTAŞLIK BİLGİSİ- 75
Yargıtay
Adli yargı alanındaki yüksek mahkeme Yargıtay'dır.
Yargıtay, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun
başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve
hükümlerin son inceleme
merciidir. Kanunla ve son derece
gösteriien belli davalara
mahkemesi olarak bakar.
Yargıtay'ın kuruluşu, işleyişi, başkan, başkan
vekilleri, daire başkanları ve üyeleri ile Cumhuriyet
Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcı vekilinin
nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin
bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre
kanunla düzenlenir. Bu hükümle öngörülen kanun
2797 sayılı "Yargıtay Kanunu"dur. Yargıtay'da yirmi
bir hukuk ve on bir ceza dairesi vardır. Her daire bir
başkan ve dört üyenin katılmasıyla toplanarak salt
çoğunlukla karar verir.
Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı
hakim ve Cumhuriyet Savcıları ile bu meslekten
sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Yüksek
Kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu ile ve
gizli oyla seçilir.
Yargıtay Birinci Başkanı, birinci başkan vekilleri ve
daire başkanları kendi üyeleri arasından Yargıtay
Genel Kurulunca üye tam sayısının salt çoğunluğu
ve gizli oyla dört yıl için seçilir; süresi bitenler
yeniden seçilebilirler. Yargıtay Cumhuriyet
Başsavcısı ve Cumhuriyet Başsavcısı Vekili,
Yargıtay Genel Kurulunu kendi üyeteri arasından
belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı
tarafından dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler
yeniden seçilebilirler.
76- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
2. Şekil bakımından iptal davası açılmasında süre resmi Anayasa md.148.'e göre Anayasa Mahkemesi
gazetede yayınlanmasından itibaren 10 gündür. Cumhurbaşkanını Yüce Divan sıfatıyla yargılar.
(Cevap C) (Cevap B)
4. Görev yerinin kanunlara aykırı bir şekilde Aşağıdakilerden hangisi, hakim ve savcı
değiştirildiğini düşünen bir öğretmen, bu işlemin güvencesiyle ilgili olarak 1982 Anayasası'nda yer
iptali için hangi mahkemeye başvurabilir? (99 alan kurallardan biri degildir? (99 DMS L)
DMS ÖL)
A) Hakim ve savcıların azledilememesi
A) Sulh Ceza Mahkemesi'ne B) Hakim ve savcıların özlük işlerinde Hakim ve
B) Asliye Hukuk Mahkemesi'ne Savcılar Yüksek Kurulunun yetkili olması
C) Yargıtay'a C) Yüksek mahkemelerin hakimlerinin ancak
D) Uyuşmazlık Mahkemesi'ne cumhurbaşkanınca görevden alınabilmesi
E) !dare Mahkemesi'ne D) Hakim ve savcıların 65 yaşından önce istekleri
dışında emekli edilememesi
E) Hakimlerin görevlerinden bağımsız olması
İdari işlemler hakkında menfaatleri ihlal edilenler
tarafından açılan iptal davaları idari davalardır ve
İdari Mahkemelerince görülür. Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri Anayasamızda
(Cevap E) sayılmıştır. Bunlar içinde yüksek mahkeme
üyelerinin görevden alınması bulunmamaktadır.
(Cevap C)
5. Aşağıdakilerden hangisi Bakanlar Kurulu
tarafından gönderilen kanun tasarıları hakkında Aşağıdakilerden hangisi, Anayasa Mahkemesi'nin
görüş bildirmekle yükümlüdür? (99 DMS ÖL) görev ve yetkilerinden biri degildir? (99 DMS L)
)
D Uyuşmazlık Mahkemesi
w
>- B) Siyasai partileri kapatma davalarına bakmak
)E Askeri Yüksek İdare Mahkemesi C) Siyasal partilerin mali denetimini yapmak
) D) Tüzüklerin Anayasa ve kanunlara
uygunluğunu
Danıştay Kanunu md. 23/c gereğince Danıştay, _ denetlemek
başbakanlık ve bakanlar kurulunca gönderilen kanun ü E) TBMM İçtüzüğünün Anayasa'ya uygunluğunu
tasarı ve teklifleri hakkında görüşünü bildirir. S denetlemek
(Cevap B)
tn
(5
XX.
UJ
o
11.1982 Anayasası'na göre, aşağıdakilerden hangisi
Anayasa Mahkemesi'nin siyasi partilerle ilgili
görevlerinden biri değildir? (2003/2 KPSS)
A) Siyasi partilerin mal edinimlerinin kanuna
uygunluğunu denetlemek
B) Kapatılan bir siyasi partinin yeniden
kurulmasına izin vermek
C) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığfnca açılan,
siyasi partilerin kapatılmasıyla ilgili davaları
kesin karara bağlamak
D) Bir siyasi partiyi kapatma yerine, onun devlet
yardımından tamamen yoksun bırakılmasına
karar vermek
E) Anayasa'ya aykırı eylemlerin odağı haline gelen
bir siyasi partinin devlet yardımından kısmen
yoksun bırakılmasına karar vermek
Sağlık sektörü çok merkezli bir yönetim ve Vietnam'da kuş gribine yakalanmış bir insan üzerindeki I
yapılanmaya sahip olmakla birlikte, sektörde daha araştırmalarda virüsün sadece akciğerleri etkilemekle I
kalmadığı ve vücudun bütün organlarına yayılabildiği |
çok kamu kuruluşları faaliyet göstermekte ve bunun
içinde hizmet sunma, hizmeti finanse etmed9 en
Bilimadamlarını kaygılandıran bu gözlem, belki bugüne
büyük payı, Sağlık Bakanlığı almaktadır. Bunu, SSK değin Uzak Doğu'da başka bir nedene bağlanan çok
Genel Müdürlüğü, Milli Savunma Bakanlığı takip sayıda hastalığın -ve ölüm vakasının- aslında kuş gribi
etmektedir. Bu yapılanma, aşırı derecede virüsünden kaynaklanmış olabileceğine işaret ediyor.
merkeziyetçi ve katı bir yönetim tarzını da 10 Ekim 2005 tarihi itibariyle Endonezya, Vietnam,
beraberinde getirmekte ve bunun sonucu kurumlar Tayland ve Kamboçya'da 117 kişinin kuş gribi virüsüne
arası koordinasyon sağlanamamaktadır. yakalandığı teyit edildi. Bu kişilerden yaklaşık 6O'ı -
hemen hemen yarısı- öldü.
Türkiye'de temel sağlık göstergelerindeki gelişim H5N1'e yakalanan insanlar arasındaki ölüm oranı,
aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablonun yüksek bir oran.
incelenmesinden de görüleceği gibi, temel sağlık Yaklaşık 3 yıl önce ortaya çıkan ve dünya çapında en az
göstergeleri olarak kabu! edilen ve uluslararası 8,400 kişinin yakalandığı düşünülen solunum yolları
karşılaştırmalarda kullanılan kaba doğum ve ölüm virüsü Sars, bu vakalardan 800'ünde ölüme yol açmıştı.
hızı, bebek ölüm oranı ve doğuşta hayatta kalma Kuş gribi insandan insana geçebileceğinin işaretleri alındı
ümidi verilerinde önemli iyileşmeler olmuştur. fakat henüz korkulan türden büyük bir s algına yol
açabilecek düzeyde mutasyon örneğine rastlanmadı.
Cumhuriyetin ilk yıllarıyla karşılaştırıldığında, kaba
Uzmanlar bunun mümkün olabileceğinden endişe
doğum hızı binde 48.2'den binde 20.8'e, kaba ölüm duyuyor.
hızı binde 23.5'den binde 6.3'e düşmüş, doğuşta Virüsün bugüne değin normal insan gribiyle karıştığı bir
hayatta kalma ümidi 43 yıldan 69 yıla çıkarak önemli vakaya rastlanmadı.
bir gelişme göstermiştir. Bilimadamlarının en büyük korkusu, bu olasılık. Normal
gribe yakalanmış bir insanın, kuş gribi virüsünü de
tn kapması durumunda, iki virüs türünün genleri birbirine
'o
ftilgiNotu f tc karışabilir.
UJ
Q 'Çift enfeksiyon' ne kadar sık yaşanırsa ortaya yeni,
KUŞ GRİBİ m bulaşıcı ve öldürücü bir virüs türünün çıkması olasılığı da
Uzakdoğu Asya'da kuşlar ve kümes hayvanları arasında c/> o kadar artıyor.
o.
başlayıp daha sonra insanlara geçen kuş gribinin, Rusya :*: Uzmanlar, milyonlarca kişinin öldüğü 1918 yılındaki grip
ve Romanya'dan sonra ülkemizde de görülmesi, ■1 salgını ("İspanyol Gribi" olarak bilinir) sırasında, kuş gribi
hastalığın sınırlı bir salgın olmayıp, tüm dünyayı tehdit
virüsünün yukarıdakine benzer bir senaryodan geçmiş
ettiğine dair uyarıları doğruladı.
olabileceğini düşünüyor.
Kuş gribinin 15 ayrı çeşidi var. En bulaşıcı kuş gribi
Bu olasılığın günümüzde tekrar etmesinin dünya çapında
virüs leri H5 ve H7 diye kodl anan türdeki virüs ler.
2 ila 50 milyon arasında kişiyi öldürebileceği tahmin
Kuşlarda genellikle ölüme neden oluyorlar. Alarma yol
ediliyor.
açan ve Türkiye'de de tespit edilmiş olan ölümcül kuş
Henüz kesin sonuç veren bir aşı yok. Fakat kuş gribinin
gribi virüsü H5N1 ailesinden gelen virüs. Bu virüsün
H5N1 türüne koruma sağlayan aşı prototipleri -ön
insanlara da sıçrayabildiğine tanık olundu.
ürünleri- üretilmeye başlandı.
Göçmen kuşlar -özellikle de yaban ördekleri- virüsün
doğal taşıyıcıları. Göçmen kuşlarla taşındığı için virüs Antiviral ilaçlar da semptomları hafifleterek hastalığın
bulaşıcılığını azaltabilir.
sınır tanımadan ilerleyebiliyor. Buna ek olarak göçmen
kuşların uçuş güzergahları bilindiğinden bu yol üstünde Uzmanlar kuş gribinin yiyecek içecekten geçmediğini
tavukçulukla uğraşanların daha dikkatli olması söylüyor. Dolayısıyla tavuk yemekte bir sakınca yok.
sağlanabiliyor. BM'nin kuş gribine karşı küresel mücadeleyi
Kuş gribi, 1997 yılında Hong Kong'ta hastalanan bir örgütlemekle görevlendirdiği yetkili Doktor David
insana dek sadece kanatlı hayvanları etkiliyor Nabarro, gelecekte bir kuş gribi salgınının 150 milyon
sanılıyordu. insanın ölümüne yol açabileceği uyarısında bulundu.
Virüs, kuş gribinden hastalanmış canlı hayvanlarla yakın Birleşmiş Milletler ve Dünya Sağlık Örgütü başta olmak
temas halindeki insanlara bulaştı. üzere bütün ulusal ve uluslar arası kuruluşlar alarma
Kuşların ve kanatlı hayvanların dışkısında H5N1 virüsü geçmiş durumda.
olabiliyor.
"Hayat kalitesi" göstergeleri adı altında da
Kuruyan dışkının toz halinde havaya karışması ardından
insan bünyesine solunum yollarından giriyor. tanımlanan "genel ölüm ve bebek ölüm oranlan" ile
Semptomları (belirtileri), diğer grip türleriyle aynı: ateş, "doğuşta hayatta kalma ümidi" göstergelerinin
halsizlik, boğaz ağrısı ve öksürük. Türkiye'deki durumu dünya ve AB ortalamasıyla
karşılaştırıldığmda; Türkiye'nin sağlık alanında
82- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-
gelişmiş ülkelere göre geri kaldığı görülmektedir. 48.5'i, uzman hekimlerin % 56.1'i Ankara, İstanbul
Kaba doğum hızı Türkiye'de (1999) binde 20.8 iken, ve İzmir olmak üzere, üç büyük ilde toplanmıştır
AB'de (1989) binde 10-15, dünyada (1992) binde Ayrıca, Türkiye'deki sağlık personel durumu, Avrupa
26'dır. Kaba ölüm hızı, aynı yıllar için, Türkiye'de ülkelerinin göstergeleriyle karşılaştırıldığı zaman,
binde 6,3 iken, AB'de binde 7-11 ve dünyada binde yetişmiş sağlık insan gücünün yetersiz olduğu
9'dur. Yine aynı yıllar için, bebek ölüm hızı görülmektedir.
Türkiye'de binde 36,3 iken, ÂB'de 10-15 ve dünyada
binde 53'dür. Doğuşta hayatta kalma ümidi SAĞLIK ALANINDAKİ BAŞLICA SORUNLAR
göstergesi, Türkiye'de 69 yıl iken, AB'de 75 yıl ve 1. Personel eksikliği: Hekim, ebe, hemşire, sağlık
dünyada 66 yıldır. Bu verilerden de görüldüğü gibi, memuru sayılarında ciddi eksiklikler
Türkiye sağlık hizmetlerinde, gelişmiş ülkelerin bulunmaktadır. Türkiye'de hekim başına düşen
19801i yıllarda yakaladığı düzeyin gerisinde kalmış ortalama nüfus 5 bin kişidir. Bu sayı ebe başına
olup, dünya ortalamasının biraz üstündedir. 3.690, hemşire başına 6.700 ve sağlık memuru
Temel Sağlık Göstergeleri başına 12.616'dır.
Veriler 1991-1996 1999 2000 2003
2. Altyapı eksikliği: Sağlık ocağı, hastane,
Kaba Doğum Hızı 26,3 20,8 22,2 20,9
(binde)
laboratuar vb. sağlık tesisleri yetersizdir.
Kaba Öl üm Hı zı 6,9 6,3 7,1 7,0 3. Kaynakların verimli ve etkin kullanılamaması
(binde)
Bebek Ölüm Hızı 50,3 36,3 41,9 38,3 4. Finansman yetersizliği
(binde)
Yıllık Nüfus Artış Hızı 1,97 1,45 1,66 1,53
5. Sağlık personeli sayısının bölgelerarası
(binde) dengesiz dağılımı: Sağlık personeli sayısı
Doğuşta Hayatta 67,8 69,0 68 68,7 ülkemizde yetersiz düzeyde olduğu gibi, bu
Kalma Ümidi (yıl) konuda bölgelerarasındaki dağılım da dengesiz
o biçimdedir. Hekimi olmayan sağlık ocağı oranı
Bazı Avrupa ülkelerinde sağlık harcamalarının
Marmara Bölgesi'nde % 12, Ege Bölgesi'nde %
GSMH içindeki paylarına bakıldığında, OECD 'a
LU 16, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde
ülkelerinde GSMH içinde sağlık harcamalarının payı
ise % 21'dir. Bölgeler arasındaki bu dengesizlik,
1997 yılı itibariyle ortalama % 7.9'dur. Bu ülkeler
sağlık konusundaki diğer göstergeler için de
arasında GSMH içinde sağlığa en fazla pay ayıran
geçerlidir.
ülkeler sırasıyla, ABD, Almanya, Fransa, Kanada,
İtalya, Japonya ve İngiltere'dir. Sağlık 6. Kurumlar arası koordinasyon ve işbirliğinin
harcamalarında hızlı artış gösteren İsviçre'nin, 1997 yetersizliği
yılı, GSMH'den sağlığa ayırdığı pay % 10 olmuştur. 7. Ulusal bir sağlık politikası oluşturulamamış
Bu ülkeler içinde GSMH'den sağlığa en az pay olması
ayıran ülke, tüm yıllar için, % 2-4 ile Türkiye
olmuştur. AB sağlık harcamaları ortalamasıyla 8. Çocuk ölümleri: Ülkemiz için en önemli sorun
karşılaştırıldığında, Türkiye'nin bu ortalamanın çok çocuk ölümleridir. İsveç'te 0-4 yaş grubunda
gerisinde kaldığı görülmektedir ölenlerin tüm ölenlere oranının yüzde 1,4 olduğu
göz önüne alınırsa bizdeki yüzde 51 oranının ne
Her alanda olduğu gibi, sağlık sektöründe de etkili
kadar büyük olduğu daha iyi belli olur. Bebek
hizmet sunmanın en önemli koşullarından biri,
ölüm oranlarını diğer ülkeler ile kıyaslarsak
gerekli özelliklere sahip yeterli insan gücünün
çocuk ölümieri arasında bebek ölümlerinin en
sektörde istihdam edilmesidir. Sağlık sektörü emek
önemli sorun olduğunu görürüz.
ve teknoloji yoğun bir sektör olduğundan, istihdam
edilen personelin hem nicel hem de nitei açıdan DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ (World Health
yeterli olması önemlidir. Organization - WH0)
Ülkede sağlık personelinin gelişiminde olumlu bir Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı bir uzmanlık
ilerleme gözlenmekle birlikte, bu alanda yaşanan kuruluşudur. 1948'de kuruldu. Amacı ulusal sağlık
temel sorun, sağlık personelinin bölgesel örgütleriyle işbirliği içerisinde özellikle gelişmekte
istihdamında görülen dengesizliklerdir. Personel, olan ülkelere sağlık alanında çalışmalar yapmaktır.
genellikle, Ege ve Akdeniz bölgeleri başta olmak
üzere, büyük illerde yoğunlaşmıştır. Hekimlerin %
-GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI- 83
10.20 Kasım 1959'da Birleşmiş Milletler Genel 12. Ülkemizin sağlık yapısıyla ilgili olarak aşağıda
Kurulu'nda on ilkeden oluşan "Çocuk Hakları verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?
Bildirgesi" kabul edilmiştir.
A) Devlet, Anayasa ile sağlık konusunda görevli
kılınmıştır
Aşağıdakilerden hangisi Çocuk Hakları
B) Türkiye, Dünya Sağlık Örgütü'nün kurucu
Bildirgesi'nde yer alan çocuk haklarından biri
üyeterindendir
degildir?
C) Ülkemizd9 sağlık personeli eksikliği vardır
A) Her çocuğun doğduğu anda bir adı olma hakkı D) Sağlık sektöründe özel şirketler faaliyet
vardır gösterebilmektedir
B) Her çocuğun doğduğu anda bir devletin E) Sağlık hizmetlerinde bölgeler arası denge
vatandaşı olma hakkı vardır sağlanmıştır
C) Her çocuğun sosyal güvenlik hakkı vardır
D) İstediği kişiyle evlenme hakkı
E) Fiziksel, zihinsel ya da sosya! bakımdan özürlü
çocuğa gerekli tedavi, eğitim ve bakım
sağlanmalıdır.
•z.o
n
13. Dünyadaki çocuk ölümleri ile ilgili olarak
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (2004
KPSS)
A) Hepatit B ÇÖZÜMLER
B) Difteri
1. Türkiye'de ilk kez Balıkesir'in Manyas İlçesi'ne bağlı
C) Çiçek Aşısı Kızıksa Beldesi'nde görülen "kuş gribi" hastalığı,
D) Boğmaca yapılan çalışmalarla yok edilmiş ve yayılması
E) Tetanoz engellenmiştir.
(Cevap B)
(Cevap B)
-GÜNCEL: TÜRKİYE'NİN SOSYO-EKONOMİK KONULARI- 87
3. Salgın hastalıklar özellikle Cumhuriyetin ilk yıllarında, 9. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
savaştan yeni çıkıldığı için çok önemli bir sorun (SHÇEK) ÇHS'nin Türkiye'de yaşama geçirilmesi
olmuştur. Ancak uygulanan başarılı aşı çalışmaları ve görevıni üstlenmiştir.
altyapı konusundaki gelişmelerin bir sonucu olarak
(Cevap E)
günümüzde salgın hastalıklar önemli bir tehdit
olmaktan çıkmıştır.
(Cevap A)
5. Çocuk Hakları Bildirgesi'nin ilkelerinden biri; "Çocuk H.Türkiye'de çocuklar 7 hastalığa karşı aşılanmaktadır.
Bunlar; difteri, hepatit B, kızamık, boğmaca, çocuk
her koşulda koruma ve kurtarma olanaklarından ilk
felci, tetanoz ve tüberküloz.
yararlananlar arasında olmaiıdır." şeklindedir. Bu -^
ilkeye paralel olarak, çocuklar birinci önceliğe sahiptir. (Cevap C)
LU
"ğ O
<0
(f)
(Cevap B)
(Cevap B) (Cevap E)
7. Birleşmiş Milletler örgütüne bağlı bir kültürel uzmanlık 13. Çiçek hastalığı salgınları dünyada binlerce yıl
kuruluşu olan UNICEF, çocuk haklarının korunması boyunca sürmüştür, Ancak tüm dünyada uygulanan
için çalışmalar yapmak, çocukların temel başarılı aşı kampanyaları sayesinde hastalık
gereksinimlerinin karşılanmasına yardımcı olmak ve yeryüzünden silinmiştir. Amerika'da en son çiçek
çocukların potansiyellerini eksiksiz biçimde vakası 1949 yılında görülmüştür. Dünyadaki son vaka
gerçekleştirmek için fırsatlar yaratmak üzere ise 1977 yılında Somali'de görülmüştür. Tüm bu aşı
görevlendirilmiş bir kuruluştur. kampanyalarımn başarısı ve hastalığın artık
görülmemesi nedeni ile dünyada çiçek aşısı
(Cavap C) uygulaması durdurulmuştur. Ülkemizde ise 1976
yılından itibaren çiçek aşısı uygulaması
8. Kaba doğum ve ölüm hızı, bebek öiüm oranı ve yapılmamaktadır.
doğuşta hayatta kalma ümidi temel sağlık göstergeleri
(Cevap E)
olarak kabul edilen ve uluslararası karşılaştırmalarda
kullanılan önemli verilerdir. Bunların arasında ise
Bebek Ölüm Hızı en önemli göstergedir.
(Cevap A)
KPSS BIZÎM ÎŞİMİZ! DOĞRU KAYNAK =
DOĞRU SONUÇ = KPSS DERGİSİ
VEDİİKLİM KPSS EĞİTİM BİLİMLERİ DERGİSt ABONEIJĞİ12 Sayı x 4 YTL = 48 YTL
YKDİİKLİM KPSS GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERCİSİ ABONELİĞİ 12 Savı x 4 YTL = 48 YTL
Nasıl Abone Olabilirim?
1- Abonelik ücretini aşağıda yazılı olan posta çeki veya banka hesaplarına yatırınız. 2-
Adınızı ve adresinizi vennek üzere abone merkezimizi arayınız.
3- Aboneliğiniz tamamlanmıştır.
NOT: 1- Bu kampanyaya katılan herkese Yediiklim'den 4 adet Deneme Fasikülü Hediye! NOT: 2- Bu kampanyaya ilk 50
aboneye Yediiklim'den Sorularla ANAYASA HUKUKU ya da Sorularla BORÇLAR HUKUKU kitabımız hediye!
HER İKI DERGIYE BIRDEN ABONELIK! (12 Sayı Eğitim + 12 Sayı GYGK) x 4 YTL = 96 YTL
NOT: 1- Bu kampanyaya ilk 50 aboneye Yediiklim'den Sorularla ANAYASA HUKUKU kitabımız hediye!
NOT: 2- Bu kampanyaya katılan herkese Yediiklim'den 4 adet Deneme Fasikülü Hediye!
NOT: Yediiklim bu kampanya üzerinde değişiklik yapma hakkını saklı tutar! Kampanya Yediiklim'in isteği üzerine sonlandırılabilir!
Ycdiiklim Eğitim Bilg. Yayıncılık San. ve Tic. LTD. ŞTİ. hcsap numaraları:
1- POSTA ÇEKİ= 191 30 17 (Tüm postanclerdcn yatırabilirsiniz!)
2- AKBANK SİNCAN Şubesi, Şube Kodu: 139, Hcsap No: 0081982
3- ANADOLU FİNANS SİNCAN Şubcsi, Şubc Kodu: 38, Hcsap No: 212985
4- GARANTİ BANKASI SİNCAN Şubesi, Şube Kodu: 465, Hcsap No: 6298918
5- VAKIFBANK SİNCAN Şubcsi, Şubc Kodu: 170, Hesap No: 00158 0072 8444 6916
6- İŞBANKASI SİNCAN Şubesi, Şubc Kodu: 4282, Hcsap No: 304210 678536
Yediiklim KPSS GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR ve Yediiklim KPSS EĞlTİM BİLİMLERÎ dergilerimiz AStL YAYIN DAĞITIM tarafından
yayınlanacaktır.
Dergilerimiz geniş bir yazar kadrosu tarafından yayınlanacaktır. Doyurucu konu anlatımı, çözümlü ve cevaplı sorulann bulunduğu, tüm çıkmış soruların
çözümleriyle sunulduğu dergimiz bir çok soruyu aynen yakalayacak ve tüm sorulan cevaplandırabilecektir. Dergimiz 2005 KPSS sınavı sorulan da ayrıntılı
olarak incelenip, 2006 KPSS sınavında soru kaçırmayacak şekilde hazırlanmaktadır.