Muğla Sıtkı Koçman

Üniversitesi
11
Türk Dili Bölümü
HER YÖNÜYLE PARAGRAF
 Paragraf Nedir?
Paragraf, herhangi bir yazının bir satırbaşından öteki
satırbaşına kadar olan bölümüne denir.
Daha geniş bir ifadeyle paragraf "bir duyguyu, bir düşünceyi
bir isteği, bir durumu, bir öneriyi, olayın bir yönünü, yalnızca bir
yönüyle anlatım tekniklerinden ve düşünceyi geliştirme yollarından
yararlanarak anlatan yazı türüdür.
Kelimeler cümleleri, cümleler paragrafları, paragraflar da yazıları
oluşturur. Paragraf bir yazının küçültülmüş bir örneğidir. Bu yönüyle
yapı bakımından bir yazıya benzer. Nasıl yazıda giriş, gelişme, sonuç
bölümleri varsa paragrafta da aynı bölümler vardır.
Her paragrafta bir düşünce savunulur.
Paragrafın bir bütün oluşturabilmesi için
cümlelerin de yapı ve anlam yönüyle
bütünlük oluşturması gerekir. Paragraftaki
düşünceler hem kendi aralarında birbirine
bağlı hem de ana düşünceye bağlıdır.
 Paragraf kendi içinde bir bütünlük
oluşturduğu gibi yazı içinde de yazıyla
bir bütünlük oluşturur. Üniversite
sınavlarında seçilen paragraflar böyle
kendi içinde bütünlüğü olan ve dışına
çıkılmayı gerektirmeyen paragraflardır.
 Paragraf Sorularını
Çözerken Nelere Dikkat
Etmelidir?
 1. Paragraf sorularının çözümüne
mutlaka soruyu okuyarak başlayın. İşe
doğrudan paragraf okunarak başlanırsa
paragrafta ne arandığı, paragrafın niçin
okunduğu bilinmediğinden, paragraf,boş
yere okunmuş olur. Bu durumda paragrafı
iki defa okumak zorunda kalırız ki bu da
bizim için büyük zaman kaybı olur.
 PARAGRAF

Soru
A)…………………
…………
B)…………………
…………
C)…………………
 2.Paragraf sorularında "soru kökü"
çok dikkatli okunmalıdır.
Değinilmemiştir, vurgulanmamaktadır,
çıkarılamaz tarzındaki soruları"
değinilmiştir, vurgulanmaktadır,
çıkarılır" diye okursak soruları yanlış
cevaplarız.
Örnek 1: Yüz yılı aşkın bir tarihe sahip olan çizgi romanın sanat olup
olmadığı çoğu Batı ülkesinde tartışılmıyor bile. Ülkemizde ise bu sanat
kolu,
okunupne yazık
atılan,ki yoz ürünlerin kaynağı olarak görülmekte, az
okumanın
göstergelerinden biri sayılmaktadır. Çocukların alışkanlığı
edinmesini
okumaengellediği düşünülmektedir. Gerçekten
okuyanlarınde uyarıldığı, ayıplandığı
evlerde,
bir çocukluk çizgi çoğumuz
okullardadönemini roman
az çok
yaşadık. Oysa okuyanların üzerinde birleştiği ortak bir nokta, çizgi romanın
bütün sevimliliğiyle, kendine özgü mizahıyla hiç de incitici olmayan, sayısız
örnek içerdiğidir.

Bu parçaya göre çizgi romanla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

söylenemez?

A) Sanat değeri yönünden eleştirilere konu olduğu

B)Okumayı olumsuz yönde etkilediğine inanıldığı
C)Düş gücünü geliştiren özellikler içerdiği
D) Okurların hoşuna giden yönlerinin bulunduğu
E)Gülmecesel nitelikler taşıdığı
 CEVP
C
Düş gücünü geliştiren özellikler
içerdiği
Örnek 2: Bu öyküde, ölülerin canlandığı bir sahne yer almaktadır.
Yazar buçıkarsa ve “kahramanların vücutlarını öpen sayısız kırmızı
sahneyi
kelebek” imgesini “vücutları kana bulandı” gibi sıradan bir ifadeyle
değiştirseydi belki öykünün tadı azalır, fantastik boyutu kaybolurdu.
Ama öykü, anlamından ve
temasından hiçbir şey yitirmezdi. İyi bir fantastik öykü de böyle olmalı.
İçinden hayal gücünü çıkardığınızda kalan metin hâlâ eskisi kadar
okunurluğunu koruyorsa, işte o, iyi bir edebiyat yapıtıdır.

Bu parçada, iyi bir fantastik edebiyat yapıtında bulunması gerekli

niteliklerden hangisine değinilmemiştir?

A) Düşsel öğeler üzerine temellenmesine

B)Klişe sözlerin yeni çağrışımlarla biçimlendirilmesine
C)Anlatımla anlatılan arasında bağıntı bulunmasına
D) Güçlü bir içeriğinin olmasına
E)Öğretici bir yönünün bulunmasına
 CEV
AP E
Öğretici bir yönünün
bulunmasına
 3. Paragraf soruları diğer sorulardan daha
kolaydır. Çünkü paragraf sorularının hem
cevabı paragrafın bütünlüğü içindedir, hem
de bu sorularda gramer ya da edebiyat
bilgisine gerek yoktur. Okuma alışkanlığı
olan, az çok kitap okuyan öğrenciler bu
soruları çok rahat çözer.
 4.Paragrafta anlatılan şeyler mutlaka paragrafın
bütünlüğü içinde değerlendirilmelidir.
Paragrafta inanmadığımız ve bize göre doğru
olmayan şeyler anlatılsa bile bunlar doğrudur.
Çünkü sorular mutlaka "parçaya göre"
cevaplandırılmak zorundadır.
Bu yüzden paragraf sorularında kesinlikle
paragrafın dışına çıkılmamalı.
 5.Paragraf soruları uzun göründüğü için birçok
öğrenci zaman kaybetmemek için paragraf
sorularını çözmeden geçer. Oysa bizim sınavda her
bir soruya çok fazla ihtiyacımız vardır. Paragraf
dışındaki kısa sorulardan zaman tasarrufu yaparak,
paragraf sorularında ise sorudan başlayarak paragraf
sorularını yeterli zamanda rahatlıkla çözebiliriz.
Zaten paragraf sorularının büyük çoğunluğunun
uzun metinler olmasına rağmen çok basit sorular
olduğunu göreceksiniz.
 6.Paragraf sorularındaki metinlerde anlamını
bilmediğimiz, daha önce duymadığımız ya da
duyup, okuyup sık kullanmadığımız bazı özel
kelime ve kavramlar karşımıza çıkabilir. Bu
kelime ve kavramların bilinmesi metni daha iyi
anlamamızı sağlar. Bakınız 161-162-163.
slaytlar
 7.Paragraf sorularında genel bir insan
tipinden söz edilir. Bu insan tipi sınav
sorularını hazırlayan kişilerin yetiştirmek
istedikleri (ya da üniversitede okumasını
istedikleri)insan tipidir. Bu insan tipinin
özelliklerinin bilinmesi paragrafların
çözümünü çok kolaylaştıracaktır.
 Bu genel insan tipinin özelli şunlardır:
a) Savaşlara, teröre, sömürüye karşıdır.
b)Hızlı sanayileşme sonucu doğanın tahrip edilmesini onaylamaz.
c) Doğayı fazlasıyla sever. Yeşile ve yeşilliğe tutkundur. Beton yığınları arasında
yaşamaktan sıkılır. Doğaya yönelmek, doğayla iç içe olmak onu rahatlatır. İnsanlardaki
doğa sevgisi azaldıkça birbirlerine olan sevgilerinin de azaldığına inanır.
d) Saygılı, hoşgörülü ve sevecendir. İnsanları düşüncelerinden dolayı kınamaz.
e) Düşünce özgürlüğünden yanadır. Herkesin düşüncelerini açıkça ve rahatça
söyleyebilmesi tarafındır.
f) Akla ve bilime çok önem verir. Bâtıl düşüncelere, hurafelere ve geçerliliği
kanıtlanmamış (ispatlanmamış) düşüncelere karşıdır.
g)Yenilikçidir. Yeniliklere açıktır. Sürekli yenilenmeyi ve değişimi savunur.
Kendini yenilemeye, değişimlere karşı duran insanları onaylamaz.
h)Sanata tutkundur. Sanatın her dalını sever. Sanata ve sanatçıya büyük önem verir.
Sanatın insanı yücelttiğine inanır.
ı)Eğitimi her şeyin üstünde görür. Eğitimin olmadığı yerde hiçbir gelişmenin
olmayacağına inanır.
i)Okuma tutkunudur. Okumanın insan düşüncesini ve evrenini genişlettiğine inanır.
En büyük ıstırabı insanların okumamaları,okumaya gayret etmemeleridir.
 j) Sanat ve edebiyatta ulusallığı (millî olmayı) savunur. Sanatçılar ve edebiyatçıların
önce yerli olanı iyice tanıyıp incelemeden evrensel olanı yakalayamayacaklarına inanır.
k) Sanatın ve müziğin evrensel olduğuna inanır. Bir insanın Yunus Emre'yi sevdiği
gibi Hugo'yu da sevebileceğini savunur.
I)Geçmişini iyi bilmeyen toplumların geleceklerinin karanlık olacağına inanır.
m) Dürüst, yardımsever ye nazik bir insandır.
n)İnsana çok fazla önem verir. Evrendeki her şeyin temelinde insan vardır. İnsanın
olmadığı yerde hiçbir şeyden söz edilemez.
o) Çocukluğuna ve çocukluk günlerine büyük bir özlem duyar. Sık sık çocukluğuna,
anılarına döner.
ö)Aydınların ve sanatçıların görevlerinin toplumun sorunlarına sahip çıkmak ve
toplumu yüceltmek olduğunu düşünür.
p) İyimser ve mutludur. En küçük olaylardan ve durumlardan bile kendisine
mutluluk adına bir pay çıkarır.
r) Mücadeleci, kararlı ve iradeli bir insandır. Umutsuzluğa kapılmaz. Her şeyin
üstesinden gelinebileceğine inanır.
s) Dilini ve edebiyatını çok sever. O dili konuşan herkesin(dilci olsun
olmasın)konuştuğu dili çok iyi bilmesini ve konuşmasını ister.
ş)Kabalığa, her türlü yalan dolana ve haksızlığa karşıdır.
PARAGRAFTÜRLERİ
 Olay Paragrafı: Bu tür paragraflarda
bir olay anlatılır.
Bu olay, yazarın savunduğu düşünceyi
açıklamak ve onu inandırmak için bir araçtır.
Eğer olayda bir bütünlük varsa yani olayın
başı, sonu belliyse, ana düşünceyi
buldurmaya yönelik sorular için kullanılır.
 Durum Paragrafı: Bu tür
paragraflarda bir doğanın, şehrin ya da
bir insanın betimlemesi yapılır. Bu tür
paragraflar genellikle anlatım biçimleri
ve gözlemle ilgili sorularda kullanılır.
 Duygu (Çözümleme) Paragrafı: Bu
paragraflarda roman veya hikaye
kahramanlarının iç dünyaları anlatılır.
Yazar, kahramanların psikolojik
yapılarını, hayallerini bazen yorum katarak
anlatır. Bu paragraflar insan karakterini
bulmaya ve yoruma dayalı sorularda
kullanılır.
 Düşünce Paragrafı: Belirli bir düşüncenin
anlatıldığı, savunulduğu paragraflardır.
Makale, deneme, fıkra, eleştiri gibi türlerden
seçilir. Konuyu, yardımcı düşünceleri veya
ana düşünceyi buldurmaya yönelik sorularda
genellikle bu tür paragraflar kullanılır.
PARAGRAFIN ÖGELERİ
 Konu: Paragrafta işlenen düşünce, olay
ya da durumdur. Her şey paragrafın konusu
olabilir. "Yazar, bu paragrafta ne anlatıyor?“
sorusunun cevabı bize konuyu verir.

Konu en fazla bir iki cümleyle verilir.

 Ana Düşünce: Paragrafta üzerinde
durulan konuya bağlı olarak yazarın asıl
anlatmak istediği düşüncedir. Kesin bir
yargı niteliği taşır, genellikle bir
cümleden oluşur.
*Bütün yardımcı düşünceler, ana
düşünceyi haklı çıkarmaya hizmet
eder.
 Yardımcı Düşünceler: İkiden fazla
cümleden meydana gelir. Yardımcı
düşünceler, paragrafta ana düşünceyi
destekleyici niteliktedir. Yazar burada
konuyla ilgili açıklamalar yapar ve
düşüncelerinin haklı gerekçelerini sıralar.
GİRİŞ - GELİŞME - SONUÇ CÜMLESİ
 Giriş Cümlesinin Özellikleri
- Konunun ortaya konulduğu cümledir.
- Paragraf genelden özele dayalı bir düşünce zincirine
dayalı ise giriş cümlesi konuyla birlikte ana düşünceyi de
yansıtır. Bu durumda genel bir yargı niteliği taşır.
- Paragraf özelden genele dayalı bir düşünce zincirine
göre kurulmuşsa, giriş cümlesi sadece konuyu verir.
- Dil ve düşünce yönünden, kendinden sonra gelen
cümlelerle bağlantılıdır.
- "Böylece, üstelik, bununla beraber, nitekim..." gibi
bağlantı öğeleriyle başlayamaz.
 Paragrafta giriş bölümü genellikle tek, bazen
de iki cümleden oluşur. Giriş bölümünün ilk
cümlesi önemlidir. Bu aynı zamanda bir yazının
veya paragrafın ilk cümlesi olacağından bu
cümlede bir önceki cümleyi gerektirecek
ifadeler bulunmaz. ÖSYM sorularının bir kısmı,
bir yazının ilk cümlesi olmaya uygun olan
cümleyi bulmamızı isteyen sorulardır.
 Aşağıdaki örnekleri dikkatlice inceleyelim:
Bir yazının ilk cümlesi olmaya uygun olan cümleler:
Eleştirmenlerin görüşlerine güvenmeyen sanatçının başarılı olacağına
inanmıyorum.
Türk şiirinde kullanılmış birçok ölçü vardır.
Her eser, yazarından okuyucuya bir mektuptur.
Okumayan insanlar ile hiçbir işin başarılamayacağını birçok insan kabul
ediyor.

Dikkat edilirse bu sütundaki cümleler, kendilerinden önce başka

cümlelere gerek duymadan bir paragraf başlatabilirler. Çünkü bu cümlelerde,
sonraki cümlelerde ispatlanması gereken birer yargı vardır. Bağlayıcı öğe
yoktur. Demek ki bu cümleler bir yazının ilk cümlesi olabilir.
 Bir yazının ilk cümlesi olmaya uygun olmayan cümleler:
Eleştirmenin bu görüşüne güvenmeyen sanatçı başarılı olamaz.
Türk şiirinde kullanılmış bunun gibi daha birçok ölçü vardır.
Özetle, her eser yazarından okuyucuya bir mektuptur.
Bundan dolayı, okumayan insanlar ile hiçbir iş başarılamayacağını
savunuyorum.

Dikkat edilirse bu cümleler daha önceki cümleye bağlanıyor. Demek ki

bu cümlelerden önce başka cümleler var. Öyleyse bunlar bir yazının ilk
cümlesi olmaya uygun değildir. Öyleyse şunu bilmemiz gerekiyor ki bir
yazının ilk cümlesi olacak cümlede "bundan dolayı, çünkü, ama, ancak, şöyle
ki, fakat, yalnız, özetle" gibi önceki bir cümlenin habercisi, bağlayıcı
sözcükler bulunmamalıdır.
 Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerden bir paragraf oluşturulmak istense,
bunlardan hangisi o paragrafın giriş cümlesi olur?
A) Nice eserler, biçimce zayıf ve çirkin olduklarından başarı kazanamamıştır.
B) Sanat eseri, içerikle biçimden örülmüş bir bileşim, bölünmez bir bütündür.
C) Öyleyse, tek başına ne içerik ne de biçim bir eseri değerli kılmaya yetmez.
D) Bundan ötürü, bir eserin değerlendirmesini yalnızca biçim ya da yalnızca
içeriğe göre yapmak yanlıştır.
E) Özce anlamsız, içeriği hiçe sayan eserler de kısa sürede unutulmuştur.
CEVAP B
 Örnek: Aşağıdaki parçada giriş bölümüne dikkat edelim.
Yakup Bey, çocuklarına modern eğitim sistemlerine örnek
olacak değerde bir eğitim metodu uygular. Çocuklarına kızmayı
adet edinmemiş bu olgun baba, yaramazlık yapan çocuklarını
azarlamak ya da dövmek yerine, ellerine birer kâğıt kalem
tutuşturur, önlerine de bir vazo çiçek veya başka bir örnek koyar,
elindeki bozuk paraları şangırdatırmış. Çocukları, şangırdayan
paraların ödül olarak verileceğini hayal ederken bir taraftan da pür
dikkat resim yaparlarmış.
 Örnek: Aşağıdaki parçada yazarın birinci bölümde bir fikir öne sürdüğüne
ve ikinci bölümde bu fikrini desteklemek için örnek verdiğine son bölümde bir
sonuca ulaştığına dikkat ediniz. Bunlar giriş, gelişme ve sonuç bölümleridir.
Sanatta güzelliğin onun anlaşılırlığı ve yararlılığı gibi durumlarla ilgisiz
olduğu iyi bilinmeli. Antep'in ünlü sinemacısı Nakıp Ali, o sıralar çok tutulan
"Beyaz Yele" ve "Kırmızı Balon" filmlerini kente getirtmiş, oynatacakmış da pek
umudu yokmuş. Umulmadık bir seyirci kitlesiyle karşılaşmış. Filmden ne
anladıkları konusunda sorulan sorulara seyirciler düz bir yanıt vermişler:
"Bilmem... Çok güzeldi." Güzelliğin başlı başına bir işlevi var anlaşılan. Yararlı
ya da anlaşılır olması önemli değil, var olması yetiyor. Bu da ister aydınların
ister halkın neyi anlayıp anlamadığı, neyi sevip sevmeyeceği, ona nelerin
sunulması gerektiği konusunda ahkâm kesmekten alıkoymalı bizleri.
 Giriş bölümü konuya giriştir. Sonrasında mutlaka örnek gelecek diye bir
şart yoktur. Aşağıdaki paragrafta giriş bölümünde konuya girişyapılmıştır.
Sonraki cümlelerde ise birinci cümlede sözü edilen insanlara çengel atmak
sözünün anlamı açıklanmıştır. Konuya nasıl girildiğine, açıklamanın nasıl
yapıldığına dikkat edelim.
Örnek: Ben yazılarımda sadece, insanlara çengel atmaya çalışırım.
Onların düşüncelerine, sözlerine, düşlerine, mutluluklarına, acılarına,
sevinçlerine ve bu yiğitlerin yoğurt yiyişlerine eğilirim. Bir başka deyişle
yaşayanları kitaplara geçirerek ölümsüzleştiririm, onları tekrar yaşatırım.
Kaleme gelmezlerden, gönül belasına düşenlerden tutun da çanak yalayıcılara,
hıkmıkçılara, iyilik pehlivanlarına, diktatörlere uzaktan merhabacılara değin
herkes benim tenceremde pişer.
 Gelişme Cümlelerinin Özellikleri
- Gelişme bölümündeki cümleler, giriş cümlesinde
belirtilen konuyu açıklığa kavuşturur; ana düşüncenin
belirginleşmesine yardımcı olur.
- Her biri dil ve düşünce yönünden diğer cümlelere
bağlıdır.
- Tümevarım (özelden genele) yöntemiyle oluşturulan
paragraflarda gelişme cümlelerinden biri ana düşünceyi
verebilir.
- Karşılaştırma, örnekleme, tanık gösterme,
benzetme... gibi yöntemlere en çok gelişme cümlelerinde
rastlanır.
 Giriş bölümünde öne sürülen düşünce bu
bölümde desteklenir, ispatlanır. Yazar, ortaya attığı
düşüncesini geliştirmek veya ispatlamak için
düşünceyi geliştirme yolları kullanır. Bu bölümde
açıklama, destekleme, ispatlama esas olduğu için
bağlayıcı öğe dediğimiz bundan dolayı, çünkü,
ama, ancak, bu görüşe göre, öyle ise gibi,
bulunduğu cümleyi bir önceki cümleye bağlayan
sözler göze çarpar.
 Örnek: Aşağıdaki örnek parçada bağlayıcı ögelere dikkat
edelim. Böylece gelişme bölümünün hangi cümleyle başladığını
bulalım.
Sözcükler zamanla, çeşitli sebeplerle, çok değişik kavramları
karşılar hale gelebiliyorlar. Sözgelimi, önceleri sırf koyun, sığır,
deve gibi hayvanların topuna birden mal denirken, bu sözcük
bugün daha çok, her türlü taşınabilen servet anlamında
kullanılmaktadır. Çünkü bir zamanlar çobanlıkla geçinen
dedelerimiz servet olarak yalnız bu büyükbaş hayvanları
tanıyorlardı; başka kültür çevreleriyle temasa geçince, servet
olarak başka nesneleri de öğrendiler. Böylece mal sözcüğü kültür
değişimi sonunda öteki nesneleri de içine aldı.
 Parça okunduğunda görülüyor ki ilk cümle giriş
bölümünü oluşturuyor. Ana fikir bu cümleden
anlaşılıyor. Daha sonraki bölümde ana fikir
ispatlanıyor. Sözgelimi ifadesiyle örnek veriliyor.
Çünkü ifadesiyle açıklama yapılıyor. Böylece
ifadesiyle anlatılan örnek derlenip toparlanıyor.
 Bugün biz insanlarımıza, kendi dillerinde, kendileri için gerekli temel bilgileri
verecek olan kitapları dahi okutabilme konusunda tam bir başarısızlık içindeyiz.
Basılan gazete, dergi ve kitap sayılarına baktığımızda bunun çarpıcı bir olumsuzluk
olarak karşımızda durduğunu görmekte gecikmeyiz. Buna kütüphanelerden yararlanma
oranlarını da ekleyebiliriz. Hatta kitapların baskı adetlerine de bir göz atabiliriz. İtiraf
etmeliyiz ki insanlarımızın kitaplardan yararlanma oranı çok düşük.
Yukarıdaki parçada ilk işarete kadar olan kısım giriş cümlesidir. Burada
insanımızın kitaplardan yararlanmadığı görüşü belirtilmiştir. Sonraki bölümde yani
gelişme bölümünde bu düşünceyi inandırıcı hale getirmek amacıyla deliller sıralanmış
ve sonuç bölümü olan son cümlede de düşünce yinelenmiş, derli toplu bir şekilde
belirtilmiştir.
 Sonuç Cümlesinin Özellikleri
- Dil ve düşünce yönünden kendinden önceki cümleye
bağlıdır.
- Özele ilişkin bir yargıyla başlayan paragraflarda ana
düşünceyi verebilir.
- Genelde kendisinden önceki düşünceleri bir sonuca
bağlayan, özetleyen bir cümle niteliği taşır. Bu yüzden, özet
anlamlı bağlaçlarla başlayan cümleler sonuç cümlesi
olmaya daha elverişlidir.
 Yazar giriş bölümünde bir fikir öne sürmüştü.
Gelişme bölümünde bu fikri, düşünceyi geliştirme
yollarıyla desteklemiş ve inanılır hale getirmişti. Son
bölüm olan sonuç bölümünde ise yazar, fikrini
derleyip toparlar ve bir sonuca bağlar. Bu bölüm
genellikle tek cümledir.
 Sanatçılar eserlerine yapılan eleştirileri nedense kabul etmek
istemiyorlar. Çok açık gaflarını bile bir türlü görmek istemiyorlar.
"Evet, ama fakat, hayır, şey yani, tabii ki dediğiniz yanlış"
laflarıyla işi idareye çalışıyorlar. Bilmiyorlar ki iyi sanatçı olmak,
eleştiriye açık insanların harcıdır. Eleştirilmeden başarılı olmak
olanaksızdır.
Bu parçada giriş bölümünde sanatçıların eleştiriye tahammülleri
olmadığı belirtilmiş, sonuç bölümünde de eleştirilmeden başarılı eser
vermenin olanaksız olduğu anlatılmıştır. Ortadaki gelişme
bölümünde sanatçıların konuyu destekleyen sözlerinden alıntılar
yapılmış.
 Önceleri taşradan da büyük sanatçılar çıkacağını
zannederdim, ilk romanımı yayımlayınca pek ses getirdi
diyemem. Bir şeyi çok iyi anladım o zaman. Gerçek bir yazar
olmak gerçek bir üne kavuşmak bir taşra kentinde kesinlikle
mümkün değildi. Ben de kalktım İstanbul'a gittim, yani büyük
kente. Evet, İstanbul büyük kenttir ve büyük kentlere özgü
kurallar uygulanır orada. Hiçbir zaman, hiçbir taşra kentinde ben
yazarım deyip yazar olamazsınız, kimse olamaz.
Yazar bu parçada taşra kentlerinde büyük bir yazar
olunamayacağını anlatmış. Konuya girebilmek için kendi yaşamından
örnek vermiş ve anlatmak istediği sonuca bu örneğin desteğiyle
ulaşmıştır.
 Her Paragraf İdeal Olarak Bölümlenmez
Giriş, gelişme ve sonuç bölümü olan paragraflar ideal
paragraflardır. Şunu çok iyi bilmeliyiz ki bütün paragraflar
ideal değildir. Yani her paragrafın giriş, gelişme, sonuç
bölümlerinin olması gerekmez. Bazıları giriş ve gelişme,
bazıları gelişme ve sonuç, bazıları da sadece gelişme
bölümünden oluşmaktadır.
 Örnek: Aşağıda sadece gelişme bölümünden oluşmuş bir paragraf
verilmiştir. Gelişme bölümünde neyin ispatlanmaya çalışıldığını bulunuz. Yani
giriş cümlesi veya sonuç cümlesi olabilecek cümleyi ana fikir cümlesini
çıkarınız.
Türkiye'de yaşayan insanların kitap okumak için boş zamanları yoktur.
Çünkü burada kitap boş zamanda okunur bir nesnedir. Otobüste giderken her
gün seyrettiğimiz yerleri seyretmekten daha önemli ne olabilir ki? Belki yol
kenarındaki çimler biraz daha büyümüştür. Gazetelerin promosyon olarak
verdiklerinin haricinde kitaba ayıracak para da yoktur. Bunlar da vitrindeki
kullanılmayan fincanlarla ebedi komşu olmuşlardır.
Evet, bu parça sadece gelişme bölümünden oluşuyor. Görülüyor ki bu
paragraf Türkiye'de insanların kitap okumaya gereken önemi vermedikleri ana
fikrini desteklemek amacıyla yazılmış. Ana fikir cümle halinde belirtilmemiş. O
halde bize düşen parçayı özümleyip ana fikri çıkarmaktır.
 Örnek: Aşağıdaki parçada giriş bölümünde yazarın bir fikir ortaya
attığına, gelişme bölümünde bu fikri desteklemek amacıyla televizyondaki
tartışma programlarından örnek verdiğine ve sonuçta ana fikri, derli toplu bir
cümle şeklinde ortaya koyduğuna dikkat edelim.
Konuşma ve dinlemeyi, anlaşma madalyonunun iki yüzü gibi birbirini
tamamlayan yönler olarak düşünmek gerekir. Televizyondaki tartışma
programlarını izleyenler, dinleme bakımından ne kadar yetişmemiş
olduğumuzu anlamakta güçlük çekmezler. Genelde güzel konuşan çoktur; fakat
kendini vererek dikkatle dinleyenlerin sayısı pek fazla değildir. Oysa konuşma
öyle bir diyalogdur ki buna katılan bir insan, sırası geldikçe aktif veya pasif rol
oynar. Bu sanatta sivrilebilmek için saygı ile hitap etmesini bildiğimiz gibi
dinlemesini de bilmemiz gerekir.
 Paragrafta Başlık
Başlık aslında ana fikirle doğrudan ilgilidir. Konu ve ana
fikir bulunduktan sonra başlığı bulmak oldukça basittir. Başlık
genellikle tek, bazen iki kelimeden oluşur. Hatta konuyu oluşturan
kelime çoğunlukla başlık yerine de geçer. Başlığa bakınca parça,
parçaya bakınca başlık akla gelir. İki kavram birbiriyle o denli
ilişkilidir.
Adlandırma, bir varlığı tanıtma yoludur. Nasıl, her varlığı
tanıtan bir sözcük varsa, her yazıyı, yapıtı da tanıtan bir söz
vardır. Osmanlı adlandırma olgusunu şöyle belirliyor: "İsimle
cisim birbirine müsemma olmalıdır." Yani bir varlıkla adı, uyum
içinde olmalıdır.
 Bir paragrafta, parçaya (metne) ya da yapıta ad vermek ciddi
bir iştir.
Başlık, yapıtın ana düşüncesini sezdirmeli bize. Yani önce
paragrafın, parçanın ya da yapıtın ana düşüncesi saptanacak,
bunun temel kavramları başlık olarak kullanılacak. Ana
düşünceyi bulmak, konuyu da kapsayacağından başlık konuya da
uygun olmalı demeye gerek yoktur.
Şimdi sorun, herhangi bir konuda yazmaya niyetlenen kişi,
önce başlığı koyup mu yazmalı; yoksa önce yazıp sonra başlığı
mı koymalı? Yanıt; ikisi de olabilir. Eğer usta bir yazarsanız fark
etmez sizin için. Eğer yazmaya yeni başlıyorsanız önce adını
koyun. Önce adını koyun ki ana düşünceden uzaklaşmayasınız.
Çünkü başlık hem konuyu, hem de ana düşünceyi gösterir bize.
Yazımızda büyük sapmalar meydana gelmez.
 Örnek Soru: Eğitim ve dil, birbiriyle yakından ilgili iki alan. Kuşkusuz dili
kullanmanın tek amacı eğitim değildir; ama eğitimi dilsiz gerçekleştiremezsiniz.
Bu yüzden eğitici yayınların dili, açık seçik, doğru ve seslendiği kitlenin
düzeyine uygun olmalıdır. Bu koşullara sahip olmayan bir kitap, içindeki bilgiler
ne kadar yararlı olursa olsun, işlevini yerine getiremez. Aktarılamayan,
anlaşılmayan bilgi de bir bakıma yok sayılır.
Bu parçaya konulabilecek en uygun başlık aşağıdakilerden hangisidir?
A) Eğitim ve Toplum
B) Kitaplar ve Toplum
C) Eğitici Yayınlarda İçerik
D) Eğitimin Amacı
E) Eğitici Yayınların Dili
CEVAP E
 Paragrafta Ana Fikir (Paragrafta AnaDüşünce)
Yazarın parçada anlatmak istediği düşünceye ana
fikir denir. Yazıda birçok fikir bulunabilir. Ama asıl
anlatılmak istenen fikir tektir. Ana fikir, kısaca, parçanın bir
cümlelik özetidir. Ana fikir bazen parçanın içinde bir cümle
halinde verilmiş olabilir. Bu durumda o cümleye ana fikir
cümlesi diyebiliriz. Ana fikir parçada cümle halinde
verilmemişse parçanın bütününden ana fikri kendimiz
çıkarmamız gerekir. Bazı parçalarda birden çok ana fikir
var gibi görünebilir. İyi hazırlanmış bir parçada kesinlikle
tek ana fikir vardır. İkinci ana fikir dediğiniz ikinci görüş,
esas ana fikri desteklemek için vardır.
 Ana düşünce Nasıl Belirlenir?
Ana düşünceyi belirlemek, bir sözcüğün cümlede
kazandığı anlamı, yaptığı görevi, cümlelerin ilettikleri
yargıyı kavramaya bağlıdır. Ana düşünceyi belirlemede
yanılgıya düşmemek için parçayı bütünüyle kavramayı
amaçlayarak okumak gerekir. Parça okunduktan sonra, "Bu
parçada yazarın asıl anlatılmak istediği nedir?" sorusuna
doğru bir cevap alınırsa, ana düşünce belirlenmiş olur.
 Ana Düşünce Cümlesinin Yeri
Ana düşünce cümlesi, yazarın amacını belirleyen
cümledir. Paragrafta anlatılan her şeye bu cümle yön
verir. Ana düşünce cümlesi yazarın tutumuna bağlı
olarak paragrafın başında, ortasında ya da sonunda
bulunabilir. Kimi paragraflarda ise ana düşünce somut
olarak paragrafın herhangi bir yerinde görülmez;
paragrafın tümüne sindirilmiş olur.
 * Paragraf tümdengelim yöntemiyle oluşturulmuşsa ana
düşünce cümlesi başta yer alır; ilk cümle hem konuyu hem ana
düşünceyi yansıtır.
Örnek: Tiyatro, sınırları o kadar geniş bir bilgi ve çalışma
alanı ki insanın bir ömrü değil, yüz ömrü bile olsa, onu
bütünüyle öğrenmeye yetmez. Öyle ki insan, bütün bir yaşamını
tiyatroya ayırmış olsa da ömrünün sonunda tıpkı başlangıçtaki
gibi boş ve bilgisiz görür kendini. Çünkü yaşam, nasıl yeni
günler getiriyorsa, yeni günler de tiyatroya yeni yeni üsluplar,
yeni yeni düşünceler, yeni yeni deneyimler getiriyor.
Bu parçanın ana düşüncesi ilk cümlede belirtilmiştir.Yazara
göre, "Tiyatro öyle geniş bir çalışma alanıdır ki onu bütün
yönleriyle öğrenmeye bir insanın ömrü yetmez."
 * Paragraf tümevarım yöntemiyle kurulmuşsa ana
düşünce cümlesi sonda olur. Bu durumda sonuç cümlesi, parçada
anlatılanların tümünü özetler.
Örnek: Dil, bir toplumu başka bir toplumdan ayıran en
önemli öğedir. Şair ise dildeki sözcüklere yeni anlamlar, çağdaş
yorumlar katan kişidir. Bir toplum, yeni şairlerini anladığı ölçüde
daha çağdaş bir toplum olma çizgisine ulaşır. Kısacası şair,
toplumun dilini, dolaylı olarak da duyarlığını zenginleştirir ve
canlı tutar.
Verilen parçanın son cümlesi "Kısacası......" biçiminde
başlıyor. Buradan anlıyoruz ki yazar, parçada anlattığı her şeyi
burada kısaca belirtecek. Parçanın son cümlesi, ana düşüncedir.
 Ana düşünce kimi zaman da paragrafın orta bölümünde yer alabilir.
Örnek: (I) Sanatın insanoğluyla yaşıt olduğu
söylenebilir. (II) İnsanoğlu, geçirdiği evrimlere uygun olarak
sanatı da değiştirmiş, geliştirmiştir. (III) İlk sanat örneklerini
incelediğimizde sanatın ilkel bir nitelik taşıdığını görürüz. (IV)
İnsanın, yerleşik yaşama geçmesiyle birlikte kültür düzeyi de
yükselmiştir. (V) Bu da ister istemez sanata yeni nitelikler,
yeni boyutlar kazandırmıştır.
Bu parçayı dikkatlice okursak (II) numaralı cümlenin ana
düşünceyi yansıttığını görebiliriz.
 Ana düşünce Cümlesinin İşlevi ve Nitelikleri
Ana düşünce cümlesi, anlatacaklarımızı bulma
işini kolaylaştırır. Yazıya birlik, bütünlük kazandırır.
Çünkü yazının örgüsü, ana düşünce cümlesi üzerine
kurulur. İyi bir ana düşünce cümlesinde şu nitelikler
bulunur:
 Ana düşünce cümlesi konu değil, düşünce belirtmelidir.
Örnek: "Yaban romanı" ==>Konu ama ana düşünce
cümlesi değil.
"Yaban, köy ve köylü sorununa parmak basan gerçekçi bir
romanımızdır." ==> Ana düşünce cümlesi.
 * Ana düşünce cümlesi, açık ve özlü olmalıdır.
Örnek: "Yaban romanı Anadolu halkının yaşayışı
üzerine yazarın türlü görüşlerini kapsar ki her biri
okuyanı ve halkı acı acı düşündürür." ==> Ne açık ne de
özlü.
"Yaban'da Türk köylüsüyle Türk aydını arasındaki
derin uçurum ortaya konmuştur." ==> Ana düşünce
cümlesi.
 * Ana düşünce cümlesi açık ve anlaşılır olmalı, değişik yorumlara yol
açmamalıdır.
Örnek: "Bu yaz, Anadolu'da yaptığım bir geziden türlü izlenimler edindim
ki, her biri bölgesel bir değer ve renk taşımaktadır." ==> Açık ve anlaşılırdeğil.
"Anadolu'daki gezimden Doğu Anadolu köylerindeki ev tipleriyle Batı
Anadolu'dakiler arasında büyük farklılıklar olduğunu öğrendim." ==> Ana
düşünce cümlesi.
* Ana düşünce cümlesi açıklama yapmamıza, örnek vermemize,
karşılaştırmalara, nedenleri belirtmemize, etki ve sonuçları göstermemize,
kısacası geliştirilmeye uygun olmalıdır.
Örnek: "İstanbul Boğazı,Asya ile Avrupa'yı birbirine bağlar." ==>
Geliştirilmeye uygun değil.
"İstanbul Boğazı'nın Asya ile Avrupa'yı birbirine bağlamasının askeriyönden
değeri büyüktür."==> Geliştirilmeye uygun, ana düşünce cümlesi olabilir.
 Örnek: Tutunamayanlar, Türk romanının zamansız doğmuş
çocuğudur. 1961'de ölen çok değerli Ahmet Hamdi Tanpınar'ı bile
ölümünden nice zaman sonra tanımaya ve anlamaya başlayan
Türkiye, Oğuz Atay'a ve hacimli romanı Tutunamayanlar' a zaman
ayıramazdı. Yediden yetmişe kendilerini memleketi kurtarmakla
görevli bilmiş insanların bireysel sorunlara ayıracak zamanları
yoktu.
Parçanın konusu Tutunamayanlar ve ana fikri de
Tutunamayanlar romanının değerinin anlaşılamamış olması
olmalıdır.
 Örnek: Bizi geçmişe götüren en önemli üç uyarıcının koku,
ses ve müzik olduğu üzerine inancım her yeni olayda şiddetle
güçlenerek pekişiyor. Özel bir duyguyu yaşarken dinlenen bir
melodi kadar hangi dürtü insanı, unutulmuş sanılan geçmişe
götürebilir? Ses tonları, özel bir ses, özlenen bir kahkaha, nasıl da
aniden durdurur zamanı ve kuvvetle çekip götürür insanı o başka
zamanlara.
Bu parçanın konusu; koku, ses ve müziktir. Ana fikri ise
koku, ses ve müzik geçmişteki bir olayı veya kavramı kolayca
çağrıştırırdır.
 Örnek: Bir zamanlar her edebiyatçının elinin altında Yaşar
Nabi'nin yıllıkları vardı. 80'lerin başında kısa süreli de olsa birkaç
yıllık onların boşluğunu doldurmaya çalıştı. Haklarını yemiş
olmamak için yalnızca şunu söylemekle yetineyim, bu dönem
boyunca neredeyse bütün dergiler düzenli düzensiz yıllıklar
yayımladılar. Sonra yavaşça, iş, dergilerdeki önce kapsamlı, sonra
kapsamsız yıllık değerlendirmelere dönüştü ve son yıllarda da iyice
sıradanlaştı ve yok oldu.
Bu parçanın konusu, yıllıklardır. Ana fikri de yıllıklar, zaman
geçtikçe, kapsamlı olmaktan uzaklaşmış, sıradanlaşmıştır.
 Örnek: Bir kitabı iki kez okumak hiçbir zaman iki ayrı kitap
okumaktan farklı değildir. İlk okuyuştaki siz ve yaşamınız, ikinci
okuyuştaki siz ve yaşamınızdan son derece farklıdır. Anlayışınız,
yorumlarınız, yaşam deneyimleriniz ilerler, siz gerçek siz olmaya
yakınlaşırsınız. Olayları daha derinden kavrar, yüzeysellikten
uzaklaşırsınız. Kitabı ikinci okuyuşta daha bir mutlu olursunuz
daha bir yararlanırsınız ondan kısacası. Mutluluğun sebebi de
kitaptan yararlanabilmenin rahatlığıdır.
Konu: İkinci okumadır.
Ana fikir: Bir kitabın ikinci kez okunuşunun ilkinden farklı
hatta daha yararlı olduğudur.
 Örnek: Halk oyunlarımız hakkında neyi ne kadar biliyoruz.
Bugüne kadar halk oyunlarımıza ilgi nerelere taşındı diye
ipuçlarını gözden geçirdim. En çok sevindiğim şeylerin başında
ülkemizde bir konservatuar bünyesinde Halk Dansları bölümünün
bulunuyor olması geliyor. Henüz çok yeni olan bu bölüme
konservatuarda büyük ilgi olduğu haberini verebilirim. Artık, yeni
kuşaklara otantik kültürü aktaracak akademik yerlerimizin olması,
kişisel, büyük çabaları boşa çıkarmayacak.
Konu: halk oyunlarımız.
Ana fikir: halk oyunlarımıza ilginin giderek arttığı ve halk
oyunlarımızın geleceğinin parlak olduğudur.
 Örnek: İkinci Meşrutiyet devrinin parti kavgaları üzerine kurulmuş bu
romanda, yaşamış kişilerin adlarıyla karşılaşınca, romanın gerçek yaşamı
anlattığını düşündüm. Yazara romandaki başkişinin kendisi olup olmadığını
sordum. O da romandaki kişilere kendisinden ve tanıdığı kimselerden bir şeyler
kattığını söyledi, romandaki filan tipin mutlaka hayattaki falan olmadığını da
eklemişti. Romanlarındaki kişiler tanıdığı birkaç kişinin hayal meyal
yansımasıydı. Yaşadığı olaylara dayanmakla birlikte onları oldukça
değiştirmişti.
Konu: adı geçen romanın kişileridir.
Ana fikir: adı geçen romandaki kişilerin gerçek hayattaki kişilerden
esinlenerek oluşturulmasına rağmen gerçek kişilerin aynısı olmadıklarıdır.
 Örnek: Goethe, "Faust'ta ne demek istiyorsunuz?" diye soran bir
okuruna, "Ben de bilmiyorum" demiş. Faust'ta ne demek istediğini
bilmediğinden değil, hiçbir sanat yapıtının bütünüyle
açıklanamayacağını bildiğinden... Evet, evet gerçekten de hiç önemi
yok, birçok kimsenin Hamlet'i öve öve bitirememesinin ya da Eliot'ın
onu yerin dibine batırmasının. Hiç ama hiç önemi yok, Nihavent Saz
Semaisi'ni dinler ya da Guernica'ya bakarken sizin ne duyup
anladığınızla, Mesut Cemil ya da Picasso'nun ne anlatmak istediğinin.
Çünkü "sanatçının söylemek istediği" ile "bizim anladığımız" başka
başka şeyler çoğu zaman.
Konu: sanat yapıtının anlattıkları.
Ana fikir: sanat yapıtının bütünüyle açıklanamayacağıdır.

İyi olan bir paragrafta yalnızca bir ana fikir vardır.

Diğerleri yardımcı fikirdir.
ANA FİKRİ BULMANIN PÜF NOKTALARI
 Düşünce Akışı HangiYönde?
Ana fikrin bulunmasında düşünce akışının hangi yönde olduğunu
bulmak da çok önemli bir kuraldır.
Anlatım tekniklerinin başında değindiğimiz tümdengelim ve tümevarım
yöntemlerine yeniden dönüyoruz. Düşünce akışının genelden özele gittiği
paragraflarda yani tümdengelim tekniğiyle yazılmış yazılarda ana fikir
baştadır. Yazar ilk cümlede fikrini söyler, sonrakilerde bu fikri destekler,
ispatlar.
 Örnek: Aşağıdaki örnek paragrafta düşünce genelden özele gitmektedir. İlk
cümledeki ana fikri bulmaya çalışalım.
Elimdeki kitabın yani Çığlık'ın uzun zamandır okuduğum en iyi şiir kitaplarından
biri olduğunu itiraf etmeliyim. Şair, kendisine zor bir yol seçmiş; kendisinden önce
yazılan şiirin mirasçısı olarak görmüş kendisini. Gelenek denen şiir ailesinin bir ferdi
olmaya çalışmış. O, Yunus'la Baki'yle Galip'le Haşim'le yarışta.
Parçanın ana fikri yazarın sözünü ettiği kitabın iyi bir şiir kitabı olduğudur. Yazar
bu görüşü parçanın ilk cümlesinde yani giriş bölümünde belirtmiş. Sonraki cümlelerde
bunu açıklamış. Demek ki bu parçada tümdengelim uygulanmış.
Düşünce akışının özelden genele gittiği parçalarda ise ana fikir parçanın
sonundadır. Yazar düşüncesini anlattığı paragrafın sonunda fikrini derleyip toparlar ve
bir ana fikir cümlesi halinde belirtir.
 Örnek: Yazarlar, ara sıra da olsa, hiç okumadıkları bir metinden
yararlandıkları suçlamasıyla karşı karşıya kalabiliyorlar. Bazen de okudukları
bildikleri bir metinden yararlandıklarında bu suçlamadan kurtaramıyorlar
kendilerini. Buna örnek mi? Orhan Pamuk'un Beyaz Kale'si. Bunu 16. yüzyılda
Osmanlı'ya esir düşen bir İspanyol'un anılarından yararlanarak yazdığı iddia
ediliyor. Bana göre, Pamuk o kitabı okumuş, ondan yararlanmış olabilir ve
bunda elbet bir sakınca yoktur. Her yazarın diğerlerinden etkilenme hakkı
vardır.
Bu parçada yazarın ana fikri, yazarların eserlerini oluştururken başka
eserlerden etkilenmelerinin oldukça doğal karşılanması gereken bir durum
olduğudur. Bu düşünce parçanın son iki cümlesinde verilmiştir, yani parçanın
sonuç bölümünde. Demek bu parçada düşünce özelden genele doğru gitmiş.
Yani tümevarım uygulanmış.
 Örnek: Aşağıdaki örnek parçada düşünce akışının özelden genele
gittiği türden bir paragraftır. Yazarın ana fikrini parçanın sonunda nasıl derleyip
topladığına dikkat ediniz. Amacım, kesinlikle, Azra Erhat'ı kırmak değil.
Varlık'taki yazılarını severek, ilgiyle izliyorum. Yaptığı işin çok önemli bir iş
olduğunu ve hepimizin adına, belki de bizim yapmaktan kaçındığımız bir işi onun
yaptığını biliyorum. Şiirini ve şiir için yaptıklarını önemsiyor ve takdir ediyorum.
Ama genç bir şairin ilk kitabı için söylediklerinin kırıcı olabileceğini hatırlatmak
istiyorum kendisine.
Parçanın ana fikri Azra Erhat'ın eleştirisinin kırıcı olabileceğidir.Bu
düşünceye ulaşmak için ilk cümleden başlanarak zemin hazırlanmış ve son
cümlede fikir bir cümle halinde söylenmiştir.
Bazıları parçada ilk cümleden itibaren söylenenlere de ana fikir
diyebilir. Ama doğrusu bu değildir. Çünkü yazar parçayı Erhat'ın yazılarını
övmek için değil onun yazılarının aksak yönünü belirtmek için yazmıştır.
 Parçayı Özetleyelim
Ana fikrin bir cümle halinde verilmediği paragraflar da vardır. Bunlar
sadece gelişme bölümünden oluşan paragraflardır. Bu paragrafların içinde
parçanın özeti şeklinde bir cümle bulunmadığı için bize düşen görev parçayı bir
cümle halinde özetlemektir.
Aşağıdaki parçada ana fikre bütün paragraf özetlenerek ulaşılabilir.
Çünkü ana fikir cümlesi parçada belirgin değildir. Dikkatli okuyarak ana fikre
ulaşmaya çalışalım.
Halk deyince aklıma gelen ilk şey: Halk sözcüğünü hayatında ancak bir
iki defa kullanan ve kendisi için yazılan binlerce yazıyı bir türlü vakit bulup
okuyamayan kitledir. Bu kişiler ömürlerinde tiyatroya ayak basmamıştır;
Shakspeare'i kavrayamadıklarından yakınılır. Kibrit kutuları ve iskambil kâğıtları
üzerindeki resimlerden başka resim görmemişlerdir; Rafael'i Picasso'dan
ayıramıyor diye üzülenlerimiz vardır.
Ana fikir: Sanat eğitimi almamış halktan sanat zevki beklemenin hatadır.
 Ana Fikrin Habercisi Sözler
Parçadaki bazı ifadelere dikkat etmek, ana fikri bulmada yardımcı olacaktır.
Yazar, kanımca, bana göre, bence, yani, böylece gibi özetleyici sözlerle düşüncesini bir
merkeze odaklar. Biz bu ifadelerden sonra yazarın ana fikri açıklayacağım anlarız.
Aşağıdaki parçayı yukarıdaki özetleyici sözlere dikkat ederek okuyalım.
Nevzat Erkmen'in çevirisinde pek çok bölüm yerine oturuyor. Bunlara örnek
olarak cenaze bölümünü, giriş bölümünü, yürüyüş bölümünü sayabilirim. Bu bölümlerde
yetkin bir çevirmenle karşılaşıyoruz. Buna karşılık çevirmenin fiil yapılarını değiştirmesi
rahatsız ediyor bizi. Bence yazarın bir süre daha çalışıp çevirisini gözden geçirmesi
gerekiyor.
Ana Fikir: Yazar parçada bence ifadesinden sonra ana fikri açıklıyor: Erkmen
çevirisinde eksik olan yönleri gözden geçirmeli ve eseri üzerinde biraz daha çalışmalıdır.
Okuduğumuz parçalarda yukarıdaki açıklamada gördüğümüz özetleyici sözlere
dikkat edersek ana fikre daha çabuk ve yanlışsız ulaşırız.
 Bakış Açısı
Parçanın ana fikrinin bulunmasında bakış açısının
belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bakış açısı, yazarın konuya
karşı takındığı tavırdır, bu tavır nötr, eleştirel, destekçi, alaycı,
kötülemeci olabilir. Okuyucu yazarın takındığı tavrı belirleyebilirse
ana fikre daha çabuk ve güvenli ulaşabilir.
Bakış açısı üniversite sorularında doğrudan sorulmamaktadır.
Fakat bakış açısının bazı sorularda ana fikre ulaşmada göz ardı
edilemeyecek bir rolü vardır. Onun için okuduğumuz parçalarda
yazarın konuya karşı takındığı tavrı belirleyebilirsek parçayı
anlamamız daha kolaylaşır.
 Örnek: Aşağıdaki parçanın yazarı, söz konusu insanlara
karşı kötülemeci bir tavır takınmıştır. Parçayı bu tavra dikkat
ederek okuyalım.
Mızmızcı dırdırcı insanları pek sevmem. Bu insanlar
yaşamanın sevinçlerine yan çizerler. Dertlere can atar, dertlerle
kaynaşırlar. Sinekler gibi, cilâlı, pırıl pırıl yerlerde tutunamaz;
pürtüklü pürüzlü yerlere abanır, orada rahat ederler; ya da sülükler
gibi kara kan içer, kanla beslenirler. Gülümseme ve iç huzuruna
düşmandır bunlar.
Yukarıdaki parçada yazarın kötülemeci tavrını gördük.
 Örnek: Aşağıdaki parçanın yazan ise söz konusu kişiye ve onun
eserine karşı destekçi bir tavır takınmakta yani söz konusu kişinin
yaptıklarını onaylamaktadır.
Mehmet Şahinberk bu yılki şiir antolojisinde yansıtmacı
davranıyor. İyi de yapıyor. Giriş yazısını okuyunca bu kanım iyice pekişti.
Eleştirmen kimliğini mümkün olduğunca geri çekmiş. Hemen hiç
değerlendirme yapmıyor. Şairler için olumsuz görüş belirtmemeye özellikle
dikkat ediyor. Açıklama içeren yazılarını özellikle kısa tutuyor. Eleştirilecek
bir şey yokmuş gibi davranıyor. Sanıyorum bunun nedeni hakaretlere
vardırılan eleştirilerden usanmış olması. Şahinberk gibi yazarlarımız
çoğaldıkça yazınımızdaki düzeysizlikler, yerlerini güzelliklere bırakacaktır.
Okuduğunuz parçada yazarın özellikle ...iyi de yapıyor... sözünde
destekçi tavrını belirgin şekilde gördük.
 Örnek: Aşağıdaki parçanın yazarı sözünü ettiği ürünlere
eleştirel bir tavırla yaklaşıyor. Onlar üzerinde iyi, kötü gibi
yargılara varıyor. Onları değerlendiriyor. Şimdiye kadar yer
aldığım seçici kurullara gönderilen ürünler genellikle gazete
okurlarınca yazılmış izlenimi veriyordu. Bu kurula gönderilenlerse
öykü okumuş, edebiyatsever bir kitlenin ürünleriydi. Ama öykü
okumuş olmakla öykü yazmak aynı değil. Ne yazık ki iyi öyküler
okuyup onları değerlendirmek, iyi öykü yazmaya yetmiyor. Bir şair
arkadaşın deyişiyle genç sanatçılar kendilerini önemsemekten,
yazdıklarını önemsemeye zaman ayıramıyorlar. Atalar ne güzel
demiş: Bakmakla öğrenilseydi köpekler kasap olurdu.
Okuduğunuz parçada yazarın eleştirel bakışını gördünüz.
 Örnek: Aşağıdaki parçanın yazarı konu üzerine kişisel
görüş bildirmiyor. Bu tavrı nötr, objektif, nesnel bir tavır olarak
adlandırabiliriz.
Ali Hikmet genç bir şair. Küf ise bir ilk kitap. Bir şiir kitabı
elime geçtiğinde ilk yaptığım şeyi, Küf için de yaptım. Öncelikle
ön kapağa, ardından imza atılan ilk sayfaya, arka kapağa, daha
sonra kitabı oluşturan bölümlerin adlarına, şiir başlıklarına,
alıntılara bakıp en sonra da sırasıyla şiirleri okumaya başladım.
Yazar sözünü ettiği kitap için iyi veya kötü hiçbir değerlendirmede
bulunmadı. Yani nötr davrandı.
Bakış açısını ana fikir sorularında kullanırsak daha kolay
ve daha güvenli olarak ana fikre ulaşırız. Şimdi de ana fikri
bulmada bakış açısından nasıl yararlanacağımıza bakalım.
Ana fikir sorularında ilk önce
konu bulunur. Daha sonra
yazarın konuya bakış açısı,
daha sonra da ana fikir
bulunur. Bu yöntem ana fikri
bulmanın en güvenli yoludur.
 Örnek: Aşağıdaki parçada ilk önce konuyu sonra
konuya bakış açısını daha sonra da ana fikri bulunuz.
Dünya yazınında bir başyapıt sayılan Ulysses'ın
Türkçeye çevrilmesi önemli bir olay. Bu çeviri önemine
uygun bir biçimde coşkuyla karşılandı yazın ve aydın
çevrelerinde. Gösterilen ilgi üzerine çeviri kısa sürede
tükendi ve ikinci baskısı hazırlandı. James Joyce'un bu
ünlü yapıtı, yıllar boyunca harcanan çabalarla yayın
dünyamızın seçkin ilkleri arasında yer aldı. Ulysses'ın
çevirisi epeyce konuşuldu ve dillerden düşmedi uzun
süre.
 Konu: Ulysses'ın çevirisi.
Bakış açısı: Yazar, Ulysses'ın
çevirisine olumlu, ılımlı, destekçi bakıyor.
Ana fikir: Bir başyapıt olan Ulysses'ın
çevirisi haklı ve büyük bir ilgi görmüştür.
 Örnek: Aşağıdaki parçada konuyu, yazarın konuya bakış
açısını ve parçanın ana fikrini bulmaya çalışın.
Yazarlığın mizah yanına çok önem verilmeli kanımca.
Çünkü bir yazarın yazdıklarını okuyabilmemizi sağlayan en
önemli yönü yazdıklarının arasına sıkıştırdığı mizah öğeleridir.
Kompozisyonu, kurgusu bir yazının olağan gereklerindendir.
Yazarların pek azında görülen alaycılık ise yazarın ince ve keskin
bir yargılama gücünden kaynaklanır. Eleştiren değil irdeleyen bir
mizah... Yazarın öykülerinde romanlarında olayların akışıyla
kaynaşmış olan bu irdeleme yöntemi, okuyucunun damağında
belli belirsiz bir tat bırakır. Okuyucuyu eserin okuma güçlüğüne
karşı işte bu tat bileyler. Bileylenen okuyucu yeni bir istekle esere
yönelir.
 Konu: Yazarlığın Mizah Yönü.
Bakış Açısı: Yazar, yazarlığın mizah yönünü
destekçi bir yöntemle ele alıyor. Yani parçada olumlu,
ılımlı, destekçi bir bakış açısı var.
Ana fikir: Yazarlar yazılarında mizah unsurlarını
eksik etmemelidirler.
Örnek: Sanatçı gerçekleri anlatmalı. Çünkü
toplum ondan bunu bekler. Bu görevi
üstlenen sanatçı da gerçekleri arayıp bulur ve
topluma iletilir. Sanatçı, gerçek dışılıkları bir
yana bırakmalı. Gerçekler, sanatçının
materyalidir. Bunları en iyi biçimde işleyip
toplumu aydınlatmalıdır.
 Konusu: Sanatçının görevi.
Bakış açısı: Gerçeklerin anlatılması.
Ana düşünce: Sanatçı, gerçekleri en iyi
işleyip toplumu aydınlatmalıdır.
Örnek: Doğa en büyük sanatçı. Baktım,
deniz kıyıyı bir dantel gibi işlemiş.
Binlerce yılın sabrıyla granitlerden çeşit
çeşit kolye yapmış. Allamış pullamış
balıklarını. Yakamozlarıyla âşıkları
büyülemiş.
Konusu: Doğanın niteliği
Bakış açısı: Sanatsal yaratıcılık
Ana düşüncesi: Doğa en büyük sanatçıdır.
Örnek: Divan edebiyatında özgünlük sadece söz
sanatlarına aittir. Buna, "marifet göstermek" de
denir. Şair aynı konuları, aynı kalıplarla ve aynı
edebi türlerle aynı anlayışla ele alır. Söz
sanatlarına gelince hiçbiri diğerine benzemez.
Şair, ustalığını burada konuşturur. Yani özgür
olduğu, özgün olduğu tek alan budur. Bu nedenle
geriye, beş on şairin sayısı yüzü geçmeyen özgün
şiiri kalmıştır.
 Konusu: Divan edebiyatında özgünlüğün neye bağlı
olduğu.
Bakış açısı: Söz sanatlarında özgün olmak.
Ana düşüncesi: Divan şairi sadece söz sanatlarında
özgün olduğundan bugüne yüze yakın şiir gelebilmiştir.
 Örnek: İnsanın içini dökmeden edemediği dakikalar olur.
Bir dost, bu dakikalarda erişilmez bir değer kazanır. Ama her
şey bir dosta söylenemez ki! Onun için, hele bu insan bir
yazarsa, içinin gizli kıvrımlarını görmesini biliyorsa,
masasının başına geçip kalemi eline almadan edemez. İşte
günlük dediğimiz yazarın kendi kendisi ile alçak sesle
konuşmasından başka bir şey olmayan, o günü gününe
tutulmuş hatıralar bu iç dökme ihtiyacından doğmuştur. Böyle
bir yazar, kendisi için günlüğünü tutar. Bu bakımdan sessiz
bir konuşma oları bu çeşit günlükleri bir edebiyat türü
saymaya imkân yoktur.
 Ana Düşünce: Edebi değer taşımayan günlükler
yazarların içini döktüğü yazılardır.
 Örnek: Övülmek her kişi için, hele tuttuğu işi kendine
gerçekten dert edinmiş her kişi için, gerekli bir azıktır.
Özenerek ortaya koyduğumuz şey beğenilsin,
benzerlerimizi ilgilendirsin isteriz. Pazara götürdüğü malı
alıcı bulamayan adamın içi ne oluverir, bir düşünürü Bu
dünya pazarında hepimiz bir malın satıcısıyız; alıcı
çıkmadı mı, şöyle kurularak: "Anlamazlar ki!" deriz ya,
bakmayın, gene boynumuz bükülmüştür, gene
özgüvenimize bir kurt düşmüştür. Neymiş eksiğimiz
söyleseler bari... Çünkü, yerme de bir bakıma övmenin
kardeşidir, bir ilgi gösterir.
 Ana Düşünce: Her insan yaptıklarının ilgi
görmesini ve övülmeyi ister.
 Örnek: Romanın hiçbir genel kuralı, belli hiçbir tekniği
yoktur. Türlü biçimlerinin amaçlarında da birlik yoktur; hem de
denilebilir ki kaynağı ve doğası bunların olmasına engeldir. O,
tarihin, destanın, felsefenin, şiirin, bilimin, masalın bir
mirasyedisidir. İstekleri günden güne artan, sınırları günden güne
genişleyen ve her yeni deha ile kendine bir kıta, bir dünya, bir
bilim daha bulan romanı bütün kapsamıyla anlatan bir tanım
bulmak güç değil, olanaksızdır. "Roman şudur, oysa bu değildir."
yollu tanımların hiçbiri onu anlatmaya yetmez. Çünkü daima
böyle belirlenen sınırların dışında kalan birçok değerli eserler, bu
sözlerin yeter bir kapsamı olmadığını gösterecektir. Roman,
uzunluğu kısalığı bakımından da hiçbir kurala bağlı değildir.
 Ana Düşünce: Romanın ne olduğunu belirleyen
kesin kurallar ortaya koymak mümkün değildir.
 Örnek Soru: "Edebiyatımız karamsar mı, değil mi? Tartışılması gereken bir konu. Yalnız
önce şunu belirtmeliyim: Karamsarlık konusunda sorun, en kötüyü, en dertliyi anlatmak sorunu
değildir. Sorun, en kötüye, en dertliye bakış sorunudur. Yani yazarın gerçeğe bakışı, gerçeğe
yaklaşma biçimidir. Çünkü acıyı dile getirmek başka şeydir, karamsar olmak başka şey."
Aşağıdaki cümlelerden hangisi, bu paragrafta söylenmek istenenle aynı doğrultudadır?
A) Aynı konuyu işleyen iki yazardan birinin eseri karamsar, öbürününki iyimser olabilir.
B) Karamsarlık sorununu tartışırken yazının konusundan çok, yazanın durumuna bakılmalıdır.
C) Gerçeği ele alıyorsa, yazarın karamsar olup olmaması önemli değildir.
D) Sorunların özüne inebilen yazar, ya karamsar ya da iyimser olmak zorundadır.
E) Bir yapıtın iyimser ya da karamsar olması edebiyatımız açısından önem taşımaz.
CEVAP: A
 Örnek Soru: İnsan yaşlandıkça, anılarıyla yaşamaya başlar, belleğinin
girdilerinde çıktılarında birtakım güzellikler arar. Ne var ki anılar, eski bir sandık
odasında, karanlık dolabın içinde bulunan bir lamba gibidir. Tozlarını alın, fitilini
düzeltin, şişesini silip parlatın, gazyağını yenileyin, sonra bir kibrit çakıp yakın;
solgun bir ışık verir. O güzelim lambanın gizemli ışığı, hiçbir zaman elektriğin
yerini tutmaz.
Bu parçada anılarla ilgili olarak anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Zihinde kalan ayrıntıların zamanla yok olması
B) İçerdiği olayların, yaşandıkları günkü güzelliklerini koruyamaması
C) İnsanı, yaşadığı zaman diliminden uzaklaştırması
D) Zaman içinde fazla değişikliğe uğramaması
E) Değerinin ve etki gücünün, kişiden kişiye değişmesi
CEVAP: B
 Örnek Soru: "Gençliğimde okuduğum kitapları yeniden okuyacak yaşa
geldim." demiş bir yazar. Ne kadar doğru! On ya da yirmi yıl önce okuduğumuz
bir kitabı yeniden elimize aldığımızda ya da eski bir filmi tekrar izlediğimizde ne
kadar değişik izlenimler ediniyor, nasıl da farklı yorumlara varabiliyoruz! Aynı
durum, kuşkusuz, tiyatro için de geçerli. On yıl önce izlediğimiz bir oyunu, aynı
yönetmenin on yıl sonraki yorumuyla seyrederken, bu gerçeği daha iyi algılıyoruz.
Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Değişik sanat yapıtları temelde benzer nitelikler taşır.
B) Tiyatro yönetmenleri aynı oyunu zaman zaman farklı yorumlarla sunarlar.
C) Yazarlar yaşlandıkça yaratma güçleri artmaktadır.
D) İnsanların bakış açıları, değerlendirme ölçütleri yaşla birlikte
değişmektedir.
E) Tiyatro yapıtları, değişik biçimlerde yansıtılmaya uygundur.
CEVAP: D
 Örnek Soru: Çocukları okumaktan soğutan bir neden de öğretici olmayı her şeyin
başında tutmamızdır. Ders vermeyen, hem de bunu açık seçik yapmayan hiçbir yazınsal
yaratı, anadili öğretiminde yer almaz; çünkü yazıların seçiminde, işlenişinde temel ölçüt
ders vericiliktir. Bir yazı, bir şiir ne denli güzel, renkli bir yaşantı birikimiyle yüklü
olursa olsun ders vermiyorsa hiç değeri yoktur. Oysa bu konuda Goethe şöyle der:
"Yalnızca ders vermekle kalan, duygu dünyasının sınırlarını genişletmede hiçbir katkısı
olmayan kitaplardan nefret ederim."
Bu parçada anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Anadili öğretimi, çocukta okuma alışkanlığı geliştirme amacından yoksun
olmamalıdır.
B) Okuma-yazma becerisini sürekli kullanmayan kişi, dış dünyaya kapalı kalacaktır.
C) Öğrencilere okutulacak yazılar, onların yetişme ortamları göz önünde
bulundurularak hazırlanmalıdır.
D) Çocuklara okumayı sevdirmek için, öğretici nitelikli kitaplarda da onların iç
dünyalarını zenginleştirici özellikler bulunmalıdır.
E) Değişik yazı türleriyle sık sık karşılaşmayan çocuklar, tembel, edilgen bir
kafa yapısına sahip olurlar.
CEVAP: D
 Dikkat
Bir yazının ya da paragrafın ana
düşüncesini
bulmakta
bazı ipuçları
işe yarayabilir.
 Özlü sözler önemli bir ipucudur. Konuyu biraz açalım: İnsanlar kısa,
veciz, özlü sözleri severler. Bizim toplumumuzda özlü söz söyleme çok
önemlidir. Bakmayın son dönemlerde çok konuşan bir toplum olmamıza;
aslında az ve öz konuşmadan yanayızdır. Bu gerçeği atasözlerimizde de öne
çıkarmışızdır. Peki bunların ana fikirle ne ilgisi var? Yazar bir şeyler anlatır,
anlatır; daha sonra sözü bağlamak ister. Bunun için de kısa ve öz bir cümle
yazmak zorunda hisseder kendini. Unutmayın; toplumların genel özellikleri
barındırdığı bireylere de yansır. Yazarlar da bu toplumun içinden gelen kişiler.
Bir yazar, örneğin şu sözlerle başlayan cümlelerle anlatmak istediklerini
toparlar: "Asıl önemli olan... Kısacası... Gerçek olan şu ki... Bunlar
doğrudur, ancak... Anlatmak istediğim... ...olduğunu düşünüyorum.
Bence... İşin sırrı... Önemli olan..."
 Benzeri bazı kalıp cümlelerle, yazar asıl anlatmak
istediğini söyler. Yazar "Ben ... olduğunu düşünüyorum."
diyorsa bize düşen onun görüşlerine katılmaktır; çünkü
paragrafta geçerli olan yazarın bakış açısıdır. Bu durum
tüm paragraf sorularında geçerli olacak şeklinde bir kural
yoktur. Böyle bir kolaylık birkaç soruda dahi olsa, on-on
beş satırlık paragrafın bir anda tek cümleye inmiş olması
önemli bir avantajdır.
 Örnek Soru: Önemli bir edebiyat yapıtını çevirirken o yapıtın yazarıyla çok farklı bir
ilişki kurmanın mutluluğunu da tadar çevirmen. Bir yazarla çeviri aracılığıyla ilişki
kurmak, onun söyledikleri ve söyleme biçimleri üzerinde kafa yormayı gerektirir. Çünkü
çeviride yapılması gereken, yalnızca okumakla, okunanı anlamakla sınırlı değil; asıl
önemli olan, yazarın söylediklerine, söyleme biçimlerine, hangi dile çeviriyorsak o dilde
varlık kazandırmaktır.
Bu parçada vurgulanmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Başarılı çevirmenler, yapıtları çevirirken tarihsel ve toplumsal koşulları da
düşünürler.
B) Bir çevirinin başarısı, yapıtın, çevrildiği dilde düşünce ve anlatım yönünden
yeniden oluşturulmasına bağlıdır.
C) Çevirmenle çevrilen yapıtın yazarı arasında duygusal yönden benzerlik olması,
çeviriyi olumlu yönde etkiler.
D) Çevirmenler, çeviriyi bitirinceye değin çok değişik duygular yaşarlar.
E) Anlatım olanakları birbirine benzeyen dillerde yapılan çeviriler daha başarılı olur.
CEVAP B
 Örnek : Bir sanatçı için, romanı, şiir ya da öyküsü konusunda bilgiler vermek, o
yapıtı nasıl yazdığını orada neler söylemek istediğini anlatmaya girişmek, hem boş bir
çaba hem de okura karşı saygısızlıktır. Ayrıca böyle bir tutum yazarın kendine
güveninin olmadığını da gösterir. Doğrusu şudur: Sanatçı yapıtını ortaya koyar, sonra
bir yana çekilir. Artık yapıt kendi başına kalmıştır; kendi kendini savunmalı,
yaratıcısının koruyuculuğuna sığınmamalıdır.
Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Başarılı yapıt vermenin temel koşulu, okura saygı duymaktır.
B) Sanatçı, yapıtıyla ilgili değerlendirme yapmaktan kaçınmalıdır.
C) Sanatçının yapıtını açıklaması, onun anlaşılmasını kolaylaştırır.
D) Sanatçının yapıtını savunması olumsuz eleştirilere yol açar.
E) Değişik türlerde yazmaya çalışma, sanatçının başarısını güçleştirir.
CEVAP: B
 Örnek: Anadili öğretimini Türkçenin söz değerlerine dayandırmak gerekir. Yıldız
yerine "star", gösteri yerine "şov" gibi yabancı sözcükleri kullanır; sürekli olarak, anlamını
bilmediğimiz Arapça sözcükleri yinelersek çocukların söz dağarcığı karmaşık bir hal alır.
Bundan da öte, sözcükler açık ve aydınlık bir anlam kazanamaz. Çocuklarımız arasından
sanatçıların, bilim adamlarının çıkmasını daha başlangıçta engellemiş oluruz. Çünkü bilgin
ya da sanatçı, bulgu ve yargılarını, gözlem ve deneyimlerini, anadilinin kavramları üzerine
kurar. Kavramlar açısından duruluk kazanmamış bir zihin, açık seçik düşünemeyeceğinden,
bir buluş ya da yapıt ortaya koyamaz.
Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Söz dağarcığının konuşma gücünü etkilediği
B) Dil eğitiminin toplumsal gelişme açısından önemli olduğu
C) Yaratıcılığın önkoşulunun yüksek düzeyde bir eğitim görmek olduğu
D) Kimi sözcüklerin anlamda bulanıklığa yol açtığı
E) Anadilini iyi bilmemenin yaratıcılığı engellediği
CEVAP: E
 Örnek: İnsanların çoğu, ömürlerini, yarın ile uğraşırken bugünden tat almayı
unutarak geçirirler. Falan iş olacak mı? Filan sıkıntıdan nasıl kurtulacağım? Böyle
sorunlarla kaygılanarak ve günlük mutluluk olasılıklarını görmezden gelerek yılları
öğütürler. Ömrün sonu bir gün birdenbire çıkıverir karşılarına. O zaman dönüp geriye
bakar, "Demek dünyadaki serüvenim buymuş." diye şaşakalırlar. Onun için şu sözü çok
gerçekçi bulurum: "Yaşam, biz başka planlar yaparken başımızdan geçenlerdir." Bilinçli
insanın bu tuzaktan kaçınması gerekir.
Bu parçada anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gelecekle ilgili planlar, insanı hayal kırıklığına uğratır.
B) İnsanın, "Yaşadım." diyebilmesi, yaşadığı günün hakkını vermesine bağlıdır.
C) Yaşam, fark edilmeyecek kadar kısa ve üzüntü vericidir.
D) İnsan günlük yaşamında, geleceği düşünmemelidir.
E) İnsanlar, genellikle yaşamdan beklediklerine ulaşamazlar.
CEVAP: B
 Örnek: Sanatta ustalık, sanıldığı gibi bir sanatçının tek başına oluşturduğu bir
nitelik değildir. Gerçekte bu, yüzyıllar boyunca bu alanda gösterilen çabaların ve
sürdürülen çalışmaların sonucudur. Bu yönden, bir sanatçının kendinden önce verilmiş
ürünleri iyice özümsemesi gerekir. Bunu yaparsa ilk yapıtlarında bile belirli bir çizginin
üstüne çıkar. Bu çizgi zamanla, kendinden sonrakilere örnek olabilecek biçimde gelişir
ve özgün bir nitelik kazanır. Öyleyse hiçbir sanatçı kendisinden önce ortaya konmuş
yapıtlara sırt çeviremez.
Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sanat alanında belirli bir düzeye gelmek, geçmişteki birikimleri değerlendirmeyi
gerektirir.
B) Bir sanat yapıtı birçok sanatçının ortak çalışmasıyla ortaya çıkar.
C) Yeteneksiz bir sanatçı, başarılı yapıtları taklitten öteye geçemez.
D) Sanatçılar, kendilerinden öncekilerin ele aldığı sorunlar üzerinde durmalıdırlar.
E) Başarılı sanatçılar birbirlerini eleştirmekten kaçınırlar.
CEVAP: A
 Örnek: Onu bir arkadaşımın aracılığıyla tanıdım. Buna tanıdım değil de gördüm demek
daha yerinde olur. Yanında en çok yarım saat kaldım. Yayımlanması için verdiğim şiir dosyasını
eline aldı, bir iki sayfasına donuk bir yüzle şöyle bir göz atarak: "Tamam." dedi. Sonra "Daha ne
duruyorsun, hadi gitsene!" der gibi yüzüme alaylı alaylı bakınca, çayımı bile bitiremeden
odasından çıkıp gittim. Doğrusu, en önemsiz görgü kurallarına bile ters düşen bu davranışı
karşısında, gençliğin ve deneyimsizliğin de etkisiyle yıkıldım. Kısacası bu incecik dev adamı ilk
görüşümde hiç sevmedim. Ama bir süre sonra yanıldığımı anladım. Hele şiir kitabım basılıp da
elinden bir zarf içinde paramı alınca onu yanaklarından öpmemek için kendimi zor tuttum.
Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangisi çıkarılabilir?
A) Bazı kişiler, duygularını açığa vurmaktan kaçınırlar.
B) İlişkilerin resmi olması, insanı daha dikkatli davranmaya zorlar.
C) Saygı duyulan kişilerin davranışları, insanda daha derin izler bırakabilir.
D) Bir kimsenin nasıl bir insan olduğu ilk görüşte anlaşılmayabilir.
E) İnsanın bir davranışı bile, onun iç dünyasını yansıtır.
CEVAP: D
 Örnek: "Bir zamanlar bir bahçıvanın yanında çalışıyordum. Bahçıvan, bir
defne ağacını budamamı istedi. Ağacın küre biçiminde olması gerekliydi. Ben
hemen fazla uzamış filizleri kesmeğe başladım. Ama bir defa bir yanını, bir defa
öbür yanını fazla kesiyordum. Sonunda ortaya bir küre çıktı, ama çok küçüktü.
Bahçıvan düş kırıklığıyla, 'Çok güzel! Bu bir küre, ama defne ağacı nerede?' dedi.
Bu durum şiirde de böyledir."
Bu hikâyeden çıkarılabilecek sanatla ilgili yargı, aşağıdakilerden hangisi
olabilir?
A) Sanatta güzellik kadar boyut da gözetilmelidir.
B) Biçimle uğraşırken içerik de korunmalı.
C) Sanatçılar, piyasa kurallarını yakından izlemeli.
D) Sanat eserlerinde toplumsal yarar da aranmalı.
E) Yeni sanatçılar, ustaların eleştirisinden yararlanmalı.
CEVAP: B
 Özet
Ana fikir konuya bağlıdır, konudan yola çıkılarak bulunur. Ana fikir, bir
başkasının ya da toplumun değil, yazarın yorumunu ve bakış açısını yansıtır. Ana
düşünce cümleleri kesin yargı, sonuç bildirir. Bir sonuç bildirmeyen cümleler ana
düşünce olamaz. "Okumanın söz dağarcığına katkısı" sözü ana fikir olamaz. Böyle bir
konuda "Söz dağarcığının genişlemesinde okumanın önemi büyüktür." cümlesi ana
fikir olabilir.
Ana fikir yazarın bakış açısını yansıtmalıdır; bizim bakış açımızı ya da bir
başkasının bakışını değil. Ana fikir kapsamlı olmak zorundadır; bir parçada ya da
paragrafta anlatılanların bir bölümünü değil, bütün paragrafı kapsamalı, içermelidir.
Paragrafta anlatılanların bir bölümünü içeren yargılar ana fikir olamaz.
Ana fikir yazıdaki bakış açısıyla uyumlu olmalıdır. Verilen parçada bir saptama,
tespit varsa ana fikir de bu yönde olmalıdır. Verilen parçada bir öğüt, öneri söz
konusu ise ana fikir cümlesinde bir saptama olamaz. Verilen parçada geçen örnekler
ve ayrıntılar ana fikir olmaz. Ana fikir cümlesi öznel bakış açılarını yansıtamaz.
Parçada olaylara ve kavramlara olumlu bir bakış varsa, ana fikir cümlesinde olumsuz
bir bakış açısı dillendirilmez.
 HAZIRLAYAN
Hüseyin ÇATALKAYA
http://img.eba.gov.tr/260/835/894/79c/808/d74/c39/bae
/8a0/bb1/e36/5d1/56a/80a/001/26083589479c808d74c3
9bae8a0bb1e365d156a80a001.pdf?name=Her%20y%C3%
B6n%C3%BCyle%20Paragraf.pdf