Professional Documents
Culture Documents
Centro de F OsO P N
il fía ara en @s de Galicia
Mir scOpiO
Teatro MirO PerdiciÓns
Perdici ns
E-mail: proyectomiroscopio@gmail.com
Teléfonos:
986 51 06 48
661 069 039
O Centro de F ilOsOfía Para Nen@s de Galicia
LARA
Autora: En escea:
María Corleone
Rocío González
Dirección:
Pepe de Jiménez Alfonso Merino
Arturo Vallecas
2
PRESENTACIÓN
Vivir non é outra cousa que ir creando o noso propio conto. Vivir non é outra cousa
que ir alimentando a nosa colosal fame narrativa. Contarnos aquilo que nos pasa cons-
trúenos.
O edificio da nosa existencia está levantado con palabras. E as palabras xorden de
moitos lugares, e recibímolas de moitos xeitos, aínda que seguramente, o oído e a mi-
rada son os ámbitos privilexiados.
A proposta que vos remitimos invítanos a escoitar e mirar doutro xeito, convídanos a
miroscopiar.
Pero nós, que atisbamos o segredo da mirada do neno, queremos brindarlle a oportu-
nidade de exercitar esta sabedoría cos nosos contos. Contos contados e encantados,
contos escoitados e mirados, contos con imaxes e música, contos que invitan a seguir
contando. Unha invitacion que parte dos interrogantes que propón, que suscita a pro-
cura de respostas , a formación de novos interrogantes, e porqués. Que provoca no
neno a construccion de novos relatos.
3
ANTECEDENTES
Matthew Lipman, creador -xunto a Ann Sharp- do programa Philosophy for Chil-
dren, di nun artigo: “Ensinar é estimular a imaxinación dos estudantes en canto ao tipo de
mundo en que queren vivir, a clase de persoas que quererían ser e que suporíalles al-
canzar o seu máximo potencial como seres humanos. Ao mesmo tempo, o ensino
implica o incremento do interese do estudante por comprender o mundo en que
realmente vive, a clase de persoas que son e as forzas que lles impiden alcanzar o seu
máximo potencial como seres humanos. Polo tanto, o ensino eficaz capacita ao estu-
dante para ser crítico, imaxinativo e apreciativo”
Non é este o lugar para facer unha exposición detallada da proposta de Lipman,
aínda que máis adiante faremos algunhas observacións respecto diso. O que espera-
mos mostrar é como, desde diversos puntos de partida, os nosos proxectos acaban
coincidindo no seu común interese por proporcionar ferramentas conceptuais que
permitan conseguir algúns dos obxectivos que menciona Lipman no seu artigo.
Tamén nos une o interese por utilizar recursos expresivos pouco usuais como vehí-
culos de propostas filosóficas. Sen ánimo de establecer ningunha marca, cremos que
ninguén ata a aparición do proxecto Aula Aberta de Filosofía e Ética utilizara o tea-
tro con estes fins. Do mesmo xeito, no seo da comunidade de Filosofía para Nenos
pensamos que tampouco se explorou esta vía ata o momento.
4
VALORES.
ENSINAR A PENSAR. EDUCAR EN VALORES.
Coa idea de reivindicar unha ética por encima dos criterios ecónomicos de xestión e
normalizacion das poboacións, iniciamos nos anos noventa a proposta “Aula Aberta
de Filosofía e Ética”. Tratabamos, entre outros obxectivos, de espertar o sentido críti-
co dos alumnos de bacharelato, de penetrarmos no territorio do pensar por un mesmo
o mundo no que nos tocou vivir. Para iso partimos con Miguel Morey do seu texto
Desexo de ser pel vermella, XXII Premio Anagrama de Ensaio e Premio Nacional de En-
saio. Elaboramos unha adaptacion teatral do texto e con actores do Teatre Lliure de
Barcelona e estreamos a proposta no Teatro Principal de Xirona.
Co apoio inestimable do profesorado de filosofía deste país, a experiencia alcanzou
os sete anos de vida e foi vista en seis países. Preto de vinte colectivos e asociacións de
filosofía involucráronse na experiencia, elaborando distintos materiais pedagóxicos,
entre elas, o Centro de Filosofía para Nen@s de Galicia, da man de Jesús Merino.
Nunha das varias viaxes a América Latina, decidimos darlle continuidade ao noso
proxecto, coa colaboración da REPROFICH (Rede de Profesores de Filosofia Chile-
na), e non só iso, senón que, debido aos bos resultados da experiencia, fundamos a
Sociedade de Filosofía Hispano Chilena (SOFIHC), que entre outras cousas facilita o
intercambio entre alumnos de ambos os continentes de reflexións filosóficas acerca do
mundo no que nos desenvolvemos tan distinto e á vez tan parecido, tan global. En
Santiago de Chile naceu Cachai, experiencia que co apoio da Xunta percorrerá Galicia
este curso escolar. Para esta xira galega atopamos o entusiasta apoio do profesorado
de filosofía de Galicia. Cachai nos desvela unha historia que mostra un durísimo pano-
rama de dor, inxustiza e fame que arrasa gran parte da población do noso planeta. Ne-
se terrible contexto, o protagonista atopa na reflexión filosófica as ferramentas críticas
que o acompañarán na súa transformación persoal.
5
O Centro de F ilOsOfía Para Nen@s de Galicia
Estas cousas probablemente só pasen en Galicia, pero...que lle imos facer. O feito é
que un bo día, sen el sabelo, Matthew Lipman arribou ás delicadas praias da Illa de
Arousa, si, ese anaco de terra con forma de sete que emerxe no medio da ría. Por eses
días a illa xa tiña unha ponte que a unía ao continente, pero non había moitos anos
que os moradores ían e viñan en barco desde e cara a Vilanova.
Pois ben, ao principio ninguén pareceu reparar na súa chegada, pero iso cambiou
cando atopou a escola, a única escola do lugar. Alí traballaba un grupo de xente entu-
siasta, divertida e traballadora, que o mesmo quedaba ata as tantas preparando unha
obra de teatro que organizaba unha festa de San Xoan no patio.
Especialmente fixáronse nel unas cantas mestras intrépidas e valerosas, que intuíron
que ese cabaleiro de aspecto apracible podería serlles de axuda na súa tarefa. E aos
poucos comezaron a investigar nos seus escritos, a ler acerca do que dixera, a organi-
zar cursos, a tratar con xente que sabía máis do tema...e así, case sen darse conta que-
daron atrapadas nun xeito de facer ao que xa non puideron renunciar. Ata fixeron
cómplices a outras compañeiras que compartiran viaxes en barco e agora traballaban
lonxe…
Pero, claro...Mr. Lipman tiña máis cousas que facer e non ía pasar toda a vida lendo
a Dewey baixo os piñeiros do parque Carreirón (onde, por certo, máis dunha vez sor-
prendérono botando unha apracible sesta), así que fixo o petate e marchouse a descu-
brir novas paisaxes.
Ao principio isto causou certa sorpresa, mesturada cunha case imperceptible sensa-
ción de abandono. Era moi doado preguntar ao sabio e pedirlle consello... pero chega-
ra o momento de comezar a resolver os problemas por unha mesma. Ata xa había
quen se sentía con forza como para levarlle a contraria...que non todo ía ser Lipman
por aquí e Lipman por alá...que xa somos maiores como para pensar pola nosa conta.
E, nin curtas nin perezosas, decidiron que tiñan que facer as súas propias obras, por-
que na illa non hai “jerbos” nin se saúda á bandeira no medio da clase.
6
Necesitaban historias que se entendesen aquí para seguir loitando polo que o vello
americano lles ensinou: tratar de levar o pensamento á escola, pensamento que non só
quere ser lóxico e razoable, senón tamén creativo, bondadoso e considerado.
Nas películas, cando o protagonista necesita imperiosamente algo, adoita acabar ato-
pándoo ao virar a esquina. Aquí pasou algo parecido. Facían falta relatos...e descubri-
ron que tiñan unha escritora un par de casas máis aló. Unha escritora que nunca amo-
sara nada escrito, pero que estaba a piques de explotar se non daba renda solta á súa
desmesura narrativa. E, como nas películas, descubriron enseguida que estaban pre-
destinadas a entenderse.
Así naceu primeiro un libro de diálogos titulado Horacio. Despois coñeceron a unha
muller con nome de anxo e apelido de divindade lasciva, que axudou a enfocar as
enerxías creativas. E xurdiron Antón, Óscar, María, Salvatore e Lara, que nos presenta-
ban aos protagonistas dos diálogos. E á súa sombra idearon actividades, propostas,
iniciativas....que plasmaron nun Manual para profes.
Como a alegría é contaxiosa, non puideron evitar tratar de contarllo a quen lles
quixese escoitar.
Productora de
Carmen Loureiro, Nita Rivas, Lidia Gómez, Lola Folgar, Gema Sampedro, Fina
Lorenzo, Jesús Merino.
Benvid@s ao mundo
Benvid@
E a MirOscOpiO
7
OS CONTOS
Por iso, no currículo de Filosofía para Nenos “o texto tradicional deu paso á no-
vela filosófica, unha obra de ficción que consta, na medida do posible, de diálogos, de
forma que queda eliminada a molesta voz do narrador adulto. Cada páxina está salpi-
cada de abundantes ideas filosóficas, de maneira que é raro que un mozo lea unha
páxina sen tropezar con algún problema, algunha polémica ou algunha perplexidade.
Como os nenos que aparecen na novela chegan a implicarse nunha cooperación intelec-
tual, e deste xeito forman unha comunidade de investigación, a historia convértese
en modelo de comportamento para os nenos no aula.(...) De igual modo, o tradicional
“manual do profesor”, un compendio de aburridas instrucións e exercicios con respos-
tas, deu paso a índices, estratexias de preguntas e plans de discusión, deseñados pa-
ra suscitar o diálogo por medio do cal hai que manexar e comprender os conceptos
mencionados no texto”
8
Ao pouco tempo de ser presentado este programa en España fóronse formando gru-
pos de profesores interesados no mesmo. Aparte da necesidade de formación, un dos
propósitos que se foron manifestando foi o de crear novos materiais máis adaptados e
contextualizados á nosa realidade social e cultural. E o certo é que se fixeron cousas
verdadeiramente fermosas, partindo de contos, usando a arte, visitando a mitoloxía...
sempre dentro deste enfoque que nos propón Lipman nas liñas anteriores.
No Centro de FpN de Galicia tamén quixemos facer a nosa achega propia, e comeza-
mos a partir duns diálogos reunidos baixo o título de Horacio Lumbreras que nos cons-
truíu María Corleone, a nosa escritora de cabeceira.
Aquí tedes un pequeno fragmento:
9
Cando nos puxemos a traballar na súa aplicación cos nenos démonos conta de que
sería moi bo facer unha presentación dos personaxes que dialogan, para facilitar a
identificación empática dos lectores con estes, así que volvemos de novo á nosa crea-
dora e pedímoslle un conto para cada un. Como resultado apareceron Antón, Óscar,
María, Salvatore e Lara, cada un co seu mundo propio, as súas reflexións, desexos, pro-
blemas. Cinco contos que son unha das bases nas que se suxeita o proxecto Mirosco-
pio.
Un fragmento de Óscar:
Ola, chámome Óscar e son un pouco futbolista, non do todo porque aínda son un neno,
pero cando sexa grande como...
unha árbore pequena ou...
...como un irmán maior.
Grande como o meu veciño, ou...
...como un mozo que arranxa o camión do meu pai.
Ou como o teito da parada do autobús.
Cando sexa así de grande serei futbolista e nadador, nadador de mar, de mar cheo
de golfiños e quenllas sen dentes.
Agora eu o que son é... amigo.
Teño un mellor amigo que ten a cara mais fermosa do mundo, a cadela mais preciosa
da galaxia, os gatos mais bonitos do universo, as ocas mais chillonas de...de...de Faxil-
de, a nosa aldea.
Ás veces quéroo tanto que me volvo como un caramelo derretido .Ás veces quéroo
máis que ao meu pai á miña nai ou ao meu irmán.
Ás veces... polo día...
...pola noite, cando a rúa se pon de escuro quero un pouco máis á miña mamá, ao meu
papá e ao meu irmán que dorme comigo.
10
Pero ademais do texto a nosa escritora proporcionounos unhas ilustracións realmen-
te orixinais. Unha inversión de perspectivas espaciais, resultado doutras miradas ao
noso arredor cotián, como as que pode ter un neno de 5 anos das mesas da súa casa.
Miradas reais situadas en perspectivas imposibles, froito de imaxinar desde arriba unha
mesa para adultos proxectada polo que só mira desde abaixo. Esa mirada parte dun
universo estético moi persoal, do que tedes aquí outra mostra:
11
MATERIAIS PEDAGÓXICOS
Con eses elementos de partida no Centro de Filosofía para Nen@s de Galicia elabo-
ramos un Manual para profes, con multitude de suxestións pedagóxicas, plans de dis-
cusión, propostas de diálogo, actividades, etc.
Aquí tedes un exemplo:
Plan de diálogo:
- Antón di que ten “cara” de Antón. Como credes que será a súa cara?
- Coñecedes moitas caras iguais? Cales?
- Gustaríavos un mundo no que todas as persoas tivésemos as caras iguais? Por que?
- Que é o que máis vos gusta da vosa cara? Por que?
- Para que unha cara sexa bonita, ten que ter todas as partes bonitas?
- Por que di Antón que estivo “alí” ata que xa non podían confundilo con outros anima-
liños?
- Parecémonos a outros animaliños cando empezamos a desenvolvernos?
(mostraremos fotos de embrións de diferentes especies para que observen os pare-
cidos e a progresiva diferenciación)
- Parecémonos as persoas aos nosos nomes?
- Gústavos o voso nome ou prefeririades cambialo? No caso de cambialo por cal fariá-
delo?
Actividades:
12
Pedirémoslles que pescuden o porqué do seu propio nome preguntando á familia e
posteriormente faremos un gráfico clasificando os nomes polos criterios de elección
(porque pertencía a outro membro da familia, porque o seu significado suxire algo
fermoso, porque o oíron na televisión e gustoulles, porque é propio desta comunidade
autónoma, porque así se chama alguén a quen se admira...)
Plan de diálogo:
Adoitades ir sos/as pola rúa? Por que?
Xogades sos no parque? Por que?
Colledes sos o autobús? Por que?
Da listaxe que imos enumerar a continuación:
Que actividades podemos facer sos/as?
Para cales necesitamos axuda doutras persoas?
1. Beber dunha cunca.
2. Comer só, usando a culler.
3. Calzarse as zapatillas.
4. Soarse.
5. Desabotonar botóns grandes e pequenos.
6. Porse os calcetíns.
7. Comer só, usando culler e tenedor.
8. Ir só ao baño.
9. Porse as roupas de vestir.
10. Cepillarse os dentes.
11. Peitearse só.
12. Usar o coitelo.
13. Atar os zapatos.
14. Cortarse as uñas.
15. Ter bos modais na convivencia cos demais.
13
E AGORA...O TEATRO
A base do espectáculo é o tránsito dun dos contos de María Corleone a unha estru-
tura dramática.
Lara tamén ilustra as súas historias cos seus propios debuxos...pero ten unha peque-
na dificultade : non sabe pintar mans. Aínda que isto non será un problema para unha
inconformista que busca solucións creativas ata que as atopa.
A posta en escena do conto de Lara prodúcese sobre o mesmo fondo negro onde as
súas historias convértense en reais. Utilizando a técnica do teatro negro de Praga in-
tentamos achegar ao público o seu talento creativo. E é que Lara está namorada de
Praga: sente fascinación polas súas luces, as súas rúas e polo teatro de titeres que des-
cobre a través da súa tía preferida.
O teatro negro será o vehículo natural para visualizar o universo creativo de Lara,
para tranformar a súa realidade.
En Lara atopamos un conto dentro doutro conto, unha invitación a deixar correr a
imaxinación...e moitas preguntas que poderemos seguir respondendo despois do es-
pectáculo.
Que gocedes...
14
TITULO: LARA, a única escritora do mundo que ainda non sabe
escribir nin pintar mans
ESCENOGRAFÍA: piO
Mir scOpi
MirOsc PerdiciÓns
Perdici ns
MATERIAIS PEDAGÓXICOS: .
Carmen Loureiro e Grupo de Traballo de
F ilOsOfía Para Nen@s de Galicia
Julio Zarra.
VESTIARIO:
Gloria Brenlla
TALLER DE COSTURA : .
Rocío Gonzalez
EN ESCEA:
Alfonso Merino
Arturo Vallecas
DIRECCIÓN: .
Pepe De Jiménez
PRODUCIÓN: MirOsc
Mir scOpi
sc piO
pi PerdiciÓns
Perdici ns
CONTACTO: proyectomiroscopio@gmail.com
DISTRIBUCIÓN: 986510648
661069039
15
A NT
ÓN
ÓSCAR
M
CK
M AR
ÍA
A A LV AT ORE
L AR S
O
OUTRO
CONT
16