1

M U - L do chn ti T sau nhng nm 90, nng nghip v nng thn ng bng sng Cu Long (BSCL) tng trng v pht trin ch yu da vo sn xut la kt hp vi cc hot ng nng nghip v phi nng nghip. Khong 80% nng dn vng ny sn xut la v mc tiu kp: va m bo lng thc t tiu, va cung cp la hng ha cho tiu th ni a v xut khu. Nc ta xut khu go ng th nh trn th gii t sau thi k i mi nh vo s ng gp to ln ca h trng la vng ny. Tuy nhin, ton cu ha tc ng n nn kinh t Vit Nam, nn nng nghip, nn kinh t la v h trng la BSCL. Trong bi cnh , h trng la v s chuyn i kinh t - x hi (KTXH) nh th no (?) l cu hi nu ra cho nhng nh hoch nh chnh sch trong nhng thp nin ti. l l do ti ng thi kinh t - x hi h nng dn trng la vng ng bng sng Cu Long trong thi k i mi c thc hin. - Mc tiu nghin cu Mc tiu chung: Da trn c s l lun v nh gi thc tin chuyn bin KTXH h trng la vng BSCL trong bi cnh chuyn dch nn kinh t theo hng cng nghip ha hin i ha, pht hin v phn tch nguyn nhn nh hng n ng thi KTXH ca h trng la. T , xut nh hng v gii php nhm nng cao mc sng h trng la. Mc tiu c th: (i) Xy dng lun c khoa hc cho qu trnh chuyn dch KTXH h trng la trong bi cnh chuyn i nn kinh t th trng v ton cu ha. (ii) nh gi thc trng chuyn bin KTXH ca h trng la vng BSCL trong thi k i mi. (iii) Nhn dng nguyn nhn dn n qu trnh chuyn i v ng thi KTXH h trng la, nh hng v rt ra quy lut pht trin cho h trng la. (iv) Tm ra gii php cho chuyn dch KTXH h trng la n nm 2015.

- i tng v phm vi nghin cu i tng nghin cu: Vn lin quan n c s l lun v thc tin ng thi KTXH h trng la, i tng trc tip l h trng la vng BSCL. Phm vi nghin cu:
o Ni

dung nghin cu: ch tiu kinh t v x hi lin quan n ng thi chuyn i ca hn khng gian: x i din cho vng sinh thi chnh (ph sa ngt ven sng, ph

h trng la trong thi k t nhng nm 90 n cui nm 2005.

o Gii

sa c v ng bng ven bin) BSCL thuc a bn Cn Th, Hu Giang, Long An, Bc Liu v Sc Trng.
o Gii

hn thi gian: nh gi ng thi KTXH thi k 1994 2005, nh hng v gii

php hng n giai on 2010-2015. - Nhng ng gp v ngha ca lun n Phng php lun nghin cu ng thi KTXH nng dn, nng thn. Ti liu tham kho h thng ha, c s d liu v h trng la v nng h. Ti liu khoa hc, gp chnh sch, nh hng v gii php pht trin nng nghip - nng thn. Gin tip gp phn ci thin i sng h trng la. - Ni dung lun n Phn m u, 4 chng, phn kt lun ngh, ti liu tham kho v ph lc. Chng 1 trnh by c s l lun v thc tin ng thi KTXH ca h trng la. Chng 2 gm c: (i) c im t nhin v KTXH vng BSCL, (ii) Phng php nghin cu. Phn tch thc trng v ng thi KTXH h trng la c trnh by trong chng 3. Chng 4 nu nh hng gii php KTXH v phn cui l kt lun ngh.

Chng 1 C S L LUN V THC TIN V NG THI KINH T-X HI CA H TRNG LA VNG BSCL 1.1 C s l thuyt v h nng dn v kinh t h trng la H thng khi nim

Gia nh

Kinh t h

H nng dn

Kinh t h nng dn

H trng la

Kinh t h trng la

Hnh 1.1 H thng khi nim h trng la v kinh t h trng la 1.1.1 Khi nim v phn loi h nng dn: FAO (1999): Chu trnh pht trin h nng dn gm 4 giai on: (i) H mi tch, (ii) Tng quy m nhn khu, (iii) H trng thnh, (iv) Tch h. H nng dn l hp phn 3 h thng ph: (i) C tr, (ii) Sn xut, (iii) Tiu dng. Khi nim h trng la: H nng dn sn xut la - gi tt l h trng la - l h nng dn c dnh mt phn hoc ton b din tch t cho canh tc la, la s dng cho mc ch kp: t tiu - hng ha v ng gp vo ngun thu nhp ca nng h. 1.1.2 c im pht trin kinh t - x hi ca h trng la: V tr v vai tr ca h trng la trong nn kinh t: (i) Cu thnh c bn ca cu trc lng x - nng thn, (ii) Cung cp lng ln lao ng, gi nhn cng thp cho nng nghip v phi nng nghip, (iii) Cung cp lng thc cho tiu th ni a v m bo an ninh lng thc, (iv) Cung cp nng sn xut khu, ngun thu ngoi t, (v) Cung cp nguyn liu cho ch bin v chn nui, (vi) Th trng tiu th hng ha phi lng thc,

(vii) Nn tng, n v c bn ca kinh t trang tri, (viii) Tch ly t bn, thng d v ti u t cho nng nghip. 1.2 C s l thuyt v pht trin kinh t - x hi ca h trng la 1.2.1 L lun v ng thi kinh t - x hi: l s chuyn bin v KTXH theo khng gian v thi gian, thay i t trng thi ny sang trng thi khc, bin ng v nh lng v nh tnh cc thng s v ch tiu. 1.2.2 Giai on pht trin kinh t - x hi ca nng h: (i) T tiu th (t cung - t cp), (ii) M rng, (iii) Thm canh, (iv) Hn hp (kt hp giai on ii v iii). 1.3 Tc ng qu trnh i mi nng nghip - nng thn n ng thi kinh t - x hi h trng la 1.3.1 Tc ng kinh t, chnh tr v x hi ca qu trnh ci cch: Qu trnh i mi: (i) Cng nhn nn kinh t nhiu thnh phn, (ii) Trao quyn s dng t lu di cho nng h - l n v kinh t t ch, (iii) nh hng sn xut hng ha cho nn kinh t, (iv) C ch th trng tc ng n tiu th nng sn, (v) u t gio dc, phc li x hi, c s h tng cho nng thn. 1.3.2 Vn kin ca ng v Nh nc v h nng dn: Ch th 100 (1981): khon sn phm nng nghip, Ngh quyt 10 (1988): kinh t hng ha nhiu thnh phn. Cng nghip ha hin i ha, kinh t nhiu thnh phn (1996). Ngh quyt 5 (2001): Cng nghip ha hin i ha nng thn t 2001-2010. 1.4 Tng quan ti liu v bi hc kinh nghim: 1.4.1 Nghin cu trong v ngoi nc: (i) 1994-2001: Gi thnh, tiu th la go BSCL (d n Comptitivit de la filire rizicole dans la rgion du Mkong), (ii) 1996: Chuyn dch c cu kinh t nng thn Nam B (H Kinh t Tp.HCM), (iii) 1997: Nghin cu kinh t h nng dn v c s l lun, d bo m hnh (.T.Tun), (iv) 1998: Pht trin h thng nng nghip trn nn la (JIRCAS,CTU,CLRRI,SOFRI), (v) 1999: Phn tch nh lng h gia nh Vit Nam, (vi) Chuyn i v vai tr cc t chc h nng dn (R.Yamazaki & D.V.Ni), (vii) 2000: T do ha th trng la go v tnh trng ngho ca h trng la (IFPRI), (viii) 2001: An ton-an ninh lng thc h gia nh BSCL (HKT), a dng ha - thm canh la Mn (Le Coq), Cng nghip ha t nng nghip (.K.Sn), (ix) 2002: Trin vng nn kinh t la (Kenneth, N.T.Khim), Tnh cnh tranh v tc ng n h trng la (R.Yamazaki), Kinh t h v

a dng ha h thng canh tc (I.Izumi), (x) 2005: Gii php khoa hc cng ngh, th trng, xut khu go (KC06.02.NN, H.T.Quc). 1.4.2 Bi hc kinh nghim: * Nht Bn: Tng nng sut nng nghip da trn nn tng sn xut quy m nh. L nc cng nghip nhng n v sn xut nng nghip vn l h gia nh nh, khng mt h tiu nng (do tch t rung t). Chnh sch tng trng nng nghip, to cng nghip ha: (i) Cng ngh thu ht lao ng, tit kim t, (ii) Nghin cu khoa hc hon chnh, (iii) Khuyn nng gn vi trng i hc, (iv) Tng lp trung nng c k thut, bit kinh doanh, u tu dn t tiu nng chuyn i c cu, sn xut hng ha, (v) Sn xut nng sn cung cp nguyn liu th cho cng nghip, (vi) Chnh sch dng dn, khai thc ni lc. * Hn Quc: Pht trin lng x da trn n v l h nng dn, chnh sch pht trin nng thn, o to nhn lc, h tr nng dn, lin kt nh nc nng dn. * i Loan: Pht trin kinh t h pht trin nng thn. (i) Ti phn phi t cho nng dn, to ra nng h quy m nh, n v sn xut -tiu dng, tiu th sn phm cng nghip, cung cp nguyn liu cho cng nghip, (ii) Pht trin doanh nghip nng thn, (iii) u t vn v khoa hc k thut cho h nng dn, (iii) Chuyn c cu la t lng sang cht, gi tr cao, chi ph sn xut thp, (iv) Tng c gii ha v phi nng nghip, (v) Chnh sch chuyn lao ng nng nghip, (vi) Pht trin hi, nng hi, lin kt nng dn nh nc. * Trung Quc: (i) Bi hc t tht bi do pht trin kinh t nng thn da trn kinh t tp th - k hoch thi k 1952-1980, (ii) Xem trng vai tr h nng dn trong pht trin cng nghip, (iii) M hnh cng nghip hng trn, (iv) Ci cch chnh sch, phi tp trung ha, trao quyn s dng t lu di cho nng h.

Chng 2 C IM A BN V PHNG PHP NGHIN CU 2.1 c im a bn nghin cu 2.1.1 iu kin t nhin v kinh t - x hi vng BSCL: (i) BSCL c 13 tnh, 17,3 triu dn, nng thn c 13,7 triu (2005), mt 416 ngi/km2. 4 tiu vng sinh thi: ng bng ngp l, ph sa c, ng bng ven bin v i ni. Nhm t chnh: ph sa, phn, mn. Lng ma 1.600 mm vi 2 ma ma v kh r rt, l lt hng nm su 0,3-3 mt, (ii) Nm k cn vng kinh t trng im pha Nam, Tp.H Ch Minh, ca ng ng Nam (Thi Lan-Lo-Campuchia); (iii) Khong 3 triu h, 2 triu h nng nghip, khong 7,76 triu lao ng nng thn v 1,75 triu lao ng lm thu, tht nghip 5%, (iv) Sn lng la chim 54%, din tch la chim 52% c nc (2005), 1995-2000: gi tr sn xut nng nghip tng 30%. 2.1.2 Nhn dng thun li v tr ngi v iu kin t nhin, kinh t-x hi v sinh thi nng nghip ca cc im nghin cu: * Thun li: (i) Giao thng hng ha nng sn v phi nng nghip d dng, (ii) iu kin sinh thi nng nghip a dng, (iii) H thng cy trng phong ph, (iv) Tham gia th trng xut khu go, (v) Lao ng nng nghip ng, (vi) C truyn thng sn xut la. * Tr ngi: (i) Cht lng nhn lc v lao ng km, (ii) t nng nghip nh dn, (iii) Mc sng dn c thp, (iv) C gii ha chm, (v) Gi nng sn t n nh. 2.2 Khung phn tch:
-Bin ng t ai -Thay th lao ng -Chuyn i k thut canh tc -Nng cao trnh qun l v k thut Chnh sch: (i) t ai, (ii) An ninh lng thc, (iii) u t c s h tng nng thn, (iv) Nghin cu- pht trin nng nghip- nng thn, (v) Tn dng nng nghip- nng thn, (vi) Khuyn nngkhuyn ng, (vii) Th trng- gi c, (viii) Xa i- gim ngho, (ix) u t gio dc khu vc nng thn -iu kin t nhin -iu kin KTXH -Ngun lc ca nng h -Cc yu t sn xut

ng thi kinh t - x hi ca h trng la -iu kin sn xut v hon cnh sng -ng thi s dng t ai -ng thi s dng lao ng -a dng ha nng nghip v ngnh ngh -Chuyn i h thng nng nghip -Chuyn i hnh thc t chc sn xut -Hiu qu sn xut la

2.3 Phng php nghin cu 2.3.1 Cu hi nghin cu i) Xu hng chuyn dch theo khng gian v nhm h trong thi k t nhng nm 90 n nay v: ngun nhn lc nng thn, t nng nghip v t la, p dng k thut cng ngh, a dng ha v chuyn mn ha, hnh thc t chc sn xut, lin kt v hp tc gia nng dn trng la v cc tc nhn kinh t, s phn ha giu-ngho, hin i ha nn sn xut la BSCL ?, ii) H trng la, kinh t la v nng nghip BSCL tc ng tng h nh th no trong iu kin th trng cnh tranh y bin ng do ton cu ha, th ha v cng nghip ha ?, iii) Quan h x hi trong cng ng h trng la v nng thn BSCL chuyn bin theo xu hng no ? 2.3.2 Phng php phn tch: (i) nh gi nng thn c s tham d (PRA), (ii) Phn tch thng k (m t, so snh, tng quan hi quy, phn t, phn tch ri ro). 2.3.3 Cc bc tin hnh nghin cu (i) H thng ch tiu: chung, kinh t, x hi, (ii) Ch tiu chung: thng tin chung, phn t theo iu kin KTXH, s hu vt dng v my mc, tnh trng nh ; Ch tiu kinh t: iu kin sn xut, k thut v hiu qu sn xut, a dng ha nng nghip v phi nng nghip. Tnh h s a dng ha: NAI, SID, CDI v Tx nh sau: * H s a dng ho phi nng nghip (Alajos Feher & Edith Szepesy, 2001)

NAI

i=1

Ai F

(Non-agricultural Diversification Index NAI) Trong : A : nhm ngnh ngh phi nng nghip; i = 1, 2, 3n : tn s hot ng phi nng nghip; F : s h nng dn tham gia cc hot ng phi nng nghip. H s ny cng cao th hin tnh a dng cc hot ng trong nng h. * H s a dng ho cy trng (Crop Diversification Index - CDI) (Francesco Goletti, 1999)
CDI i = 1

[ ]
n i =1

Xij 2 Xj

Trong : i = 1, 2, 3, n; Xij : tng gi tr sn phm ca loi nng sn j (j = 1, 2, 3,m);

Xi : tng gi tr sn phm ca nng h i Xij =

j =1

j Xi =

i
i =1

Trong trng hp c canh (monoculture)/ chuyn canh (specialization) CDI bng 1. * H s Simpson (Simpson Index Diversification - SID) (P.K.Joshi, Ashok Gulati et al., 2003) SDI = 1 n

P
i =1

2 i

Trong : Pi = t l din tch (hoc gi tr sn lng) ca loi cy trng/vt nui/thy sn th i trn tng din tch (hoc tng sn lng gp). 1 SID 0. Nu chuyn mn ha SID = 0. SID cng cao mc a dng ha cng cao. * Tn s a dng ha (Tx ) Tx =

Trong : Tx : tn s xut hin ngnh ngh ca nng h; Sn : s nhm ngnh ngh hin ang tin hnh bi nng h ; n : tng s nhm ngnh ngh ph bin trong vng.
NG BNG SNG CU LONG

Cn Th
X i din

Long An

Sc Trng

Bc Liu

File lin kt s liu

Cp nht dnh k

Bo co

Kt qu phn tch

Hnh 2.1 T chc thu thp v qun l s liu thng k kinh t - x hi Ch tiu x hi: t chc nng dn, phn ha giu ngho, chuyn i ngh nghip. (iii) Chn im nghin cu: xc nh tiu ch, c mu, chn tiu vng sinh thi, chn tnh,

x v h i din, (iv) Thu thp s liu th cp (nhm KIP) v phng vn h t nm 1994-2004: iu tra cu trc KTXH 1.898 h trng la, iu tra lp li 488-879 mu, 488 mu phng vn su, 21 h phn tch trng hp (case-study), (v) Lin kt s liu, cp nht hng nm, s dng phn mm thng k (hnh 2.1).

Chng 3 THC TRNG V NG THI KINH T-X HI CA H TRNG LA VNG NG BNG SNG CU LONG 3.1 Thc trng kinh t - x hi h trng la u thp nin 90 3.1.1 Hon cnh sng v iu kin sn xut: (i) H ngho chim 35,6%, 1/3 h trng la thuc nhm ngho, 45% trung bnh, 20% kh-giu, (ii) 7,7% h c nh tm b, c 1% h c vt dng gi tr (video, t lnh), 332% h c xe my, 0-43% h c ghe my, (iii) Nng c th s v u t vn rt thp: 4% h c my bm nc, <1% h c bnh phun thuc, 5% thu my bm, 5% h c sn phi, (iv) Thu nhp chnh t trng trt, 78% t la, (v) Tip cn vn vay hn ch: 6475% h c vay, 16% h ngho vay t ngun khc. 3.1.2 t ai v qu trnh tp trung rung t: (i) Quy m t rt nh: 50% h c di 0,5 ha, <4% h c trn 3 ha, (ii) Phn b t ai bnh ng (Gini: 0,13-0,29) (hnh 3.1), cha c tp trung/tch t rung t.
0,3 0,25 0,21 0,2 H s Gini 0,15 0,1 0,05 0 DXH TX TQ DLH HA TM HKT MRD 0,17 0,15 0,14 0,14 0,13 0,29 0,26

Ngun: Tnh ton t s liu d n ISA-Gembloux. Hnh 3.1 H s Gini v t ai, h trng la, BSCL, thi k u 90s

10

3.1.3 Ngun nhn lc: (i) Lao ng tha, trnh thp, kh nng p dng k thut hn ch. ISA-Gembloux (1998): > 80% lao ng h trng la d tha, 52% cha hc xong tiu hc, (ii) Vn-i cng ph bin, t thu mn lao ng, s dng lao ng gia nh, gi thu nhn cng nng nghip thp, (iii) Quan h x hi chim u th trong nng nghip, phn b lao ng-nng c-vn da trn quan h gia nh truyn thng, t chc sn xut mi manh nha hnh thnh. 3.2 ng thi kinh t-x hi h trng la thi k 90s n nay 3.2.1 Hon cnh kinh t v iu kin sn xut:
95,3% 50,0%

4,7%

5,0%

45,0% Tip tc trng la Trng cy khc Chuyn ngh Bn rung

Ngun: Tnh ton t s liu d n ISA-Gembloux. Hnh 3.2 Tnh trng chuyn i ca h trng la, BSCL, 90s - nay (i) 1993-2005: 57% h c mc sng n nh, 39% h ci thin mc sng, 4% h c cuc sng sa st, (ii) 95% h tip tc trng la, 5% h chuyn i t la sang ngh khc (hnh 3.2), (iii) 1996-2004: thu nhp t la chim 84%, xu hng tng, (iv) Mc sng h tng, tng h s hu vt dng c gi tr cao, (v) Chnh lch gia h kh giu v h ngho, h nhiu t v t t (4 ln), (vii) Nh c ci thin, gim dn chnh lch gia cc nhm h, 25% h ngho nh tm, (viii) Nhm h kh-giu u t ch yu cho c gii ha khu thu hoch (my tut) v sau thu hoch (sn phi, my sy la), tip cn k thut tin tin thay th lao ng th cng v chuyn mn ha, (ix) Qui m t thp nh hng n xu hng u t c gii ha, (x) T chc sn xut mi ra i, quan h kinh t (dch v thu my) thay th quan h x hi (cho mn nng c), t chuyn lm thu ra i, chuyn mn ha khu thm dng lao ng.

11

3.2.2 Xu hng bin ng t ai: (i) t nng nghip ca h trng la phn tn ngy cng nh hn, xu hng tng h t t v h khng t, nht l t nm 2000 n nay, (ii) Tng s h chuyn t la sang cy trng khc (cy n qu), thy sn (nui tm), (iii) Xu hng a canh, a dng ha xut hin u thp nin 90, (iv) Manh nha tp trung rung t v tng h khng t, (v) Chuyn dch t ai theo 2 hng: (a) gim mt phn t la, a dng ha cy trng, duy tr phng thc t cung-t cp lng thc nhm h t t, (b) tp trung rung t, quy m sn xut la hng ha (bng 3.1). Bng 3.1 Xu hng s dng t h trng la, BSCL, thi k 90s n nay Ch tiu H t t (< 0,5 ha/h) H rt t t (< 0,2 ha/h) H c trn 1,5 ha Din tch la Din tch cy trng khc la H khng tip tc trng la Phn b t gia cc nhm h a dng ha cy trng Nui trng thu sn Ngun: Tng hp ca tc gi.
H tng din tch la H khng thay i din tch la

Xu hng Tng Tng Gim Gim Tng Tng Rt bnh ng (Gini thp) Manh nha xut hin v tng Tng

6 5
2000 - nay (ha/h)

y = 0.907x + 0.113 2 R = 0.7828

6 5 4 y = 0.8287x - 0.0097 R = 0.6826

2

2000 - nay (ha/h)

4 3
2

3 2
H gim din tch la

1 0
0 1 2 3 4 5 6

1 0 0 1 2

H khng trng la

Trc 1990 (ha/h)

Trc 1990 (ha/h)

Din tch t la

Ngun: Tnh ton t s liu d n ISA-Gembloux. Hnh 3.3 Tng quan din tch t s hu v t la gia 2 thi k, BSCL 3.2.3 ng thi s dng ngun nhn lc nng nghip nng thn: (i) S dng ti a lao ng kh dng: 63% thi gian ng gp cho nng nghip, 45% cho trng la, 20% cho cy trng khc, chn nui v thy sn, 40% cho phi nng nghip, (ii) Gim thm dng lao ng trong canh tc la v nng nghip, (iii) Lao ng tr (di 35 tui) c xu hng lm ngh phi nng nghip, (iv) Thiu lao ng nng nghip theo thi v. Vn tha lao ng h c canh la (30% h s dng cha ht 50% sc lao ng), (v) H cng nhiu t, lao ng ng gp cho nng nghip v la

12

cng thp, ch yu tham gia phi nng nghip, tng thu lao ng v c gii ha, u t gio dc v dy ngh cho lao ng tr, (vi) Xu hng tng gi thu lao ng nng nghip cc cng on cn nhiu lao ng th cng, ch yu nhng vng nng nghip ven th (bng 3.2),
ng/ha 300000 250000 200000 150000 100000 50000 0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Thuc c (ng/ha) Linear (T l h lm c tay (%)) T l h lm c tay (%) Linear (Thuc c (ng/ha)) y = 18218x + 55913 R 2 = 0.859 y = -4.2707x + 95.39 2 R = 0.73

% 100 80 60 40 20 0

Ngun: Tnh ton t s liu d n ISA-Gembloux. Hnh 3.4 Tng quan gia t l h lm c v chi ph thuc, BSCL, 1995-2004 (vii) Xu hng thm dng vn, s dng nng dc v c gii ha thay th cho thm dng lao ng (hnh 3.4), (viii) C gii ha gim h quy m t rng v: (a) thiu lao ng gia nh qun l v khai thc hiu qu, (b) dch v cho thu my nng nghip pht trin nhanh, (ix) Quan h sn xut trong cng ng h trng la chuyn t quan h x hi (quan h h tc-lng xm) sang quan h kinh t (mua-bn sc lao ng, tr cng bng tin), (x) Gi thu lao ng nng nghip tng, tng c hi cho h t t, tha lao ng. Bng 3.2 Bin ng gi thu nhn cng theo vng sinh thi, BSCL, 1995 2004 Bin ng Vng sinh thi Ph sa ngt Ph sa c Ven bin 1995-2004 Gi thu lao ng nng nghip (ng/ngy cng) Thu lm c * 1995-2004 2003-2004 15.373 22.591 26.273 16.918 22.668 31.221 17.818 19.699 25.936 15.819 22.460 27.012

Ch thch: (*) Gi thc t nm 2004 tnh trung bnh nhm h c thu lao ng lm c. Ngun: Tnh ton t s liu d n ISA-Gembloux. 3.2.4 a dng ha nng nghip v phi nng nghip: (i) Xu hng a dng ha: (a) a dng ha nng nghip v phi nng nghip trong nng h (ch bin nng sn, th cng m ngh, bun bn nh, chn nui, thy sn), (b) ngoi nng h (dch v, lm thu, cng nhn vin, thu mua nng sn), (ii) a dng

13

ha nng nghip trn c s canh tc la: chuyn i h thng cy trng vt nui theo hng m rng, thm canh hoc bn thm canh,
2001-nay Tng din tch gieo trng (ha) 1995-2000 Din tch gieo trng la (ha) Din tch cy trng khc la (ha) 1991-1994 Din tch la (ha)

Tr

c 1990 0 200 400 600 ha

Ngun: Tnh ton t s liu iu tra KTXH, 2003-2004. Hnh 3.5 Bin ng din tch la trong qu trnh a dng ha, vng ph sa c v ven bin, BSCL, 1990-2004 hoc (a) gim v la, tng din tch cy khc, hoc (b) chuyn ton b t la sang cy khc, thy sn (hnh 3.5), (iii) a dng ha phi nng nghip: manh nha u thp nin 90 v tng nhanh trong thi k u nm 2000, h kh-giu u t vn lm dch v c gii, kinh doanh, h ngho s dng lao ng gia nh lm thu, ngh khng cn vn, (iv) mc a dng ha BSCL mc trung bnh (SID=0,45; CDI=1,41), 3% h vng ph sa ven sng c mc a dng ha rt km (SID=0, CDI=1), h chuyn canh la cao (SID=0,43; CDI=1) chim 39% BSCL, 72% vng sa ven sng, 14% vng ph sa c v ven bin c 50% thu nhp t trng trt, 31% t chn nui v 23% t phi nng nghip, (v) h trng la c a dng ha phi nng nghip c c trng: (a) T l din tch la thp, (b) thu nhp t trng trt thp di 30%, (c) thu t chn nui & ngun khc cao, (d) tn dng lao ng nng nhn (bng 3.3, hnh 3.6).
2.50

2.00

1.50

1.00

0.50

0.00 DBSCL PSN V en do TX TQ TM H A -K C D XH HK T DLH

Ngun: Tnh ton t s liu iu tra KTXH, 2003-2004. Hnh 3.6 H s a dng ha phi nng nghip (NAI), BSCL, 2003-2004

14

(e) Xu hng tng thu nhp h trng la a dng ha PNN, 60% h vng PSN c t ngnh ngh (Tx<0,38) nn thu nhp thp, h c nhiu ngh (4-6 ngh) tp trung vng PSC (0,625<Tx<0,38). Bng 3.3 Ch tiu kinh t nhm h a dng ha phi nng nghip cao, vng ph sa c, 2003-2004 Ch tiu Trung bnh T l (%) Tng din tch t (ha/h) 1,34 100,0 Din tch la (ha/h) 0,85 63,4 Tng thu nhp (triu ng/ha/h) 56,13 100,0 - T trng trt 15,74 28,0 T la 6,45 41,0* - T chn nui 20,32 36,2 - T phi nng nghip 20,06 35,7 H s a dng ha nng nghip (SID) 0,51 H s a dng ha cy trng (CDI) 1,85 Ch thch: * T l thu nhp t la trong tng thu nhp t trng trt. Ngun: Tnh ton t s liu iu tra KTXH, 2003-2004. 3.2.5 Nghin cu trng hp v ng thi KTXH h trng la (i) Chuyn i di hn: m hnh la cy n qu (thanh long), m hnh la tm. C 5 nhm yu t tc ng n chin lc sn xut ca h (gi & li nhun, iu kin sinh thi-nhn lc-vn, th nghim-t ph, k thut, nng sut-chi ph sn xut), (ii) Chuyn i ngn hn: m hnh la - c, m hnh la np. Yu t tc ng: sinh thi-li nhun-th trng, lao ng-thi v-vn, (iii) Phn tch SWOT cc m hnh di-ngn hn (bng 3.4). 3.2.6 Chuyn i hnh thc t chc sn xut: (i) Hnh thnh nhm lin kt, gp phn a dng ngun cung lao ng cho nng nghip, (ii) Cc nhm ny trit tiu quan h s dng lao ng truyn thng (vn, i cng) mang tnh x hi thun ty, hnh thnh phng thc trao i kinh t c ngi thu lm thu do ch th (h trng la) v ngi lm thu quyt nh gi nhn cng, (iii) Hnh thc ny gii quyt vn khan him lao ng thi v, to c hi tng thu nhp cho h trng la ngho, gim tht nghip nng thn, gim p lc tng gi nhn cng nng nghip nhng nm gn y, (iv) T pht, thiu t chc, cha c c s php l, ny sinh tiu cc x hi (bng 3.5)

15

Bng 3.4 Phn tch SWOT m hnh chuyn i di v ngn hn ca h trng la

* im mnh (Strength) - M hnh mi thay th la ph hp vi iu kin t nhin v sinh thi - iu kin kinh t - x hi, c s h tng tng i thun li - Tng ng k thu nhp v li nhun (so vi la) - Hiu qu u t vn, s dng ti nguyn t v lao ng tng (so vi la) - S dng hn ch lao ng th cng, tn dng lao ng ti ch v lao ng gia nh, gim p lc thiu ht lao ng thi v - Sn phm u ra p ng nhu cu a dng ca th trng trong v ngoi nc, cung cp nguyn liu cho ngnh ch bin cng nghip v thc phm - Hn ch ri ro do bin ng gi v thi v (gim gi la) - a dng ha ngun thu nhp ca nng h, to thm cng vic lm cho nng thn * im yu (Weakness) - T pht, thiu quy hoch v m, h tng lc hu so vi tc chuyn dch - t bn vng do bin ng gi v li nhun - Gy nhim mi trng, ri ro cao, thua l - Cn vn u t cao (so vi la), bt li cho h ngho, h t t v thiu vn - Ch th ca m hnh hn ch nhn thc, k thut, hiu bit th trng v thiu vn - Th trng tiu th cha n nh, gi vt t u vo v gi bn sn phm bin ng * C hi (Opportunity) - a dng ha chng loi nng sn, cung cp nng sn nguyn liu cho ch bin - M rng th trng xut khu nng thy sn c gi tr gia tng cao - a dng ha ngun thu nhp, ph th c canh la - Tng sn lng, doanh thu, hiu qu u t lao ng, s dng ti nguyn hp l - Hnh thnh t chc sn xut, m hnh kinh t mi * Thch thc (Threat) - Kh nng phc hi h thng sn xut la truyn thng thp v i hi chi ph cao - Nguy c khng m bo an ninh lng thc cp nng h v quc gia - nh hng mi trng v pht trin bn vng - Tc ng n x hi (do n nn v ph sn v tht bi ca m hnh mi)

Bng 3.5 Hnh thc hp tc lin kt s dng lao ng trong sn xut la

Trc thp nin u 90s Tp on sn xut gii th -Vn cng-i cng l chnh -Manh nha hnh thc lm thu c th cng on cn nhiu lao ng (cy la, lm c, ct la, gom la, tut la) vi nng c th s -Tr cng thu mn ch yu bng la (non-cash). -Tn dng ti a lao ng gia nh, thu lao ng mt s cng on. -Cha xut hin t nhm lao ng chuyn v di c lao ng gia cc vng tha-thiu lao ng. -T chc lin kt lao ng theo quan h huyt thng, phng thc vn - i cng, khng chi tin mt cho nhn cng. u 90s u 2000 -Cha t chc thnh nhm -Hnh thnh quan h kinh t gia ch th (h trng la) v ngi lm thu qua tr lng lao ng thu -Tr cng lao ng ch yu bng tin mt (in-cash) -S dng hu ht lao ng a phng, lao ng gia nh. -Thu mn lao ng cho cng on cha th c gii ha v p dng nng dc. -Kt hp gia hnh thc lin kt theo quan h huyt thng v quan h kinh t. Xu hng thu lao ng thay th vn-i cng. T 2000 - nay (2004) -T nhm lao ng lm thu chuyn mt cng on sn xut, chuyn mn ha lao ng -Quan h gia nng dn vi i din t nhm lao ng, t chc tt, hiu qu v cnh tranh gi thu nhn cng -Di c lao ng thu t vng ny n vng khc do cung - cu lao ng thi v. Lao ng thu chim t trng cao. -Nhiu cng on gim ng k lao ng do c gii ha, nng dc -Tha thun gi thu nhn cng theo mt bng gi lao ng trong vng, cung - cu lao ng tng v. -Hnh thnh th trng lao ng nng nghip, cho thu lao ng th cng, c gii ha.

Ngun: Tng hp t kt qu iu tra KTXH, 2003-2004.

16

(i)T chc sn xut bin chuyn theo thi gian di tc ng ca nn kinh t v iu kin x hi. (ii) Xu hng lin kt gia h trng la vi cc tc nhn kinh t, lin kt trong cng ng h trng la ngy cng a dng, ph hp hn (bng 3.6) Bng 3.6 Tin trin trong t chc sn xut,h trng la, BSCL, thi k 90s-nay
Mc thi gian Hnh thc t chc v lin kt sn xut - Chin lc sn xut ca h theo hng u tin t cung - t cp lng thc thc phm, mt phn nng sn thng d tiu th trn th trng - Ch h ng vai tr quyt nh kiu sn xut, thi v canh tc, u t vn - vt t, phn cng lao ng gia nh, thu mn nhn cng, tiu th nng sn - Vn cng-i cng l ch yu, t thu mn lao ng, s dng c gii v nng dc hn ch - Lin kt cc h c th c quan h huyt thng, sng qun c c quan h xm ging, c cng kiu sn xut v phng thc canh tc, trao i nhn cng, h tr nng c, truyn t kinh nghim sn xut v kin thc ngh nng - t ai, lao ng ng vai tr quan trng cho sn xut, quyt nh m hnh canh tc v sn lng u ra, vn ng vai tr th yu v t chi tiu tin mt - Hnh thnh vng chuyn canh v sn xut hng ha, l c s pht sinh mi lin kt trong sn xut, tiu th nng sn hng ha gia cc h c th, lin kt h nng dn vn hnh theo quy lut cung - cu ca th trng - Ch h tham gia cc lin kt chnh thc (cam kt, k kt hp ng sn xut, cung ng nng sn, vay vn) v phi chnh thc (thu lao ng tr tin mt, cung ng tiu th nng sn, vt t nng nghip), lin kt trong cng ng nng dn (t, nhm) v cc thnh phn tham gia trong knh la go, nng sn - T chc sn xut theo hng tit gim lao ng th cng v gia nh, tng lao ng thu mn v gi thu nhn cng tng, c gii ha v nng dc thay th lao ng, xut hin t chuyn cho thu lao ng v nng c c gii; - Ri ro rt gi, tng gi vt t, dch bnh, nhim mi trng sn xut, cnh tranhhnh thnh lin kt kinh t v sn xut chuyn mn ha, lin kt 4 nh: nng dn doanh nghip nh khoa hc nh nc - Th trng nng sn hng ha cnh tranh theo hng cht lng cao, to lin kt gia h c th quy m nh thnh vng, nhm sn xut quy m ln nng lc cnh tranh - Ch nng h c xu hng hng ngoi, m rng lin kt vi cc tc nhn bn ngoi, gim phn b nhn lc gia nh cho nng nghip, tng cng hot ng phi nng nghip v dch v, ch h l ch th sn xut - Chuyn mn ha mt s khu v cng on sn xut, s dng hu ht lao ng v my mc thu

Ngun: Tng hp t tho lun nhm KIP, 2005-2006. 3.2.7 ng thi v tnh hnh v hiu qu sn xut la (i) Gi thnh c xu hng n nh, gi bn la cao hn gi thnh 86-101%, (ii) Thu nhp tng 8,3%/nm, thu nhp t la/nhn khu tng 10-15%/nm, (iii) Li nhun bin ng, gim vng ph sa c, tng vng ph sa ven sng, (iii) Gim chi ph phn bn.

T u 2000 nay

Gia cui thp nin 90s n u th k 21

u thp nin 90s

17

3.2.8 nh gi tc ng qu trnh chuyn dch kinh t-x hi h trng la: (i) Gp phn m bo an ninh lng thc, (ii) Tng thu nhp v n nh cuc sng, (iii) S dng ng k lao ng gin n, tht chc mi quan h hng xm, (iv) To ngun thc n nguyn liu cho pht trin chn nui, (v) Gp phn thc y cng nghip ch bin pht trin, (vi) Tn dng v nng cao hiu qu s dng t, (vi) Thc y dch v pht trin, (vii) Tng s phn ha giu ngho, (viii) nh hng n mi trng. Chng 4 NH HNG V GII PHP 4.1 Nhn dng im mnh, im yu, c hi v thch thc i vi h trng la 4.1.1 im mnh: (i) Chim phn ln dn c nng nghip vng BSCL, gi thnh cnh tranh, cht lng p ng th trng, (ii) t la chim phn ln qu t, tp trung chm & bnh ng, (iii) Nhn lc ng, nhy bn, tnh cng ng cao, gi nhn cng tng i cnh tranh, (iv) Ngun thu t la quan trng, n nh, to ngun vn cho ti u t sn xut, (v) Tnh sng to cao, nng ng, lm ra my mc c gii Hai la, phng thc canh tc kiu Hai la, (vi) i mi, chp nhn ri ro, (vii) Sng qun c, t chc x hi v tnh hp tc cao, c s hnh thnh quan h kinh t mi v lin kt vi cc thnh phn kinh t-x hi. 4.1.2 im yu: (i) Din tch la manh mm, h t t tng, h nhiu t gim, gi bn km cnh tranh, hiu qu sn xut km, thu nhp t la thp, (ii) u t vn cho c gii ha thp, quy m t la nh nn kh c gii ha, (iii) Lao ng tha, trnh thp, lao ng tr c xu hng ra ri ng rung, gi nhn cng tng, thiu lao ng thi v, (iv) a dng ha nng nghip v phi nng nghip t pht-nht thi-khng n nh, (v) Lun v tr th ng trong quan h kinh t, nng lc kinh doanh-tip th km, lin kt vi doanh nghip lng lo. 4.1.3 C hi: (i) i hi lng la go ln, cht lng cao, (ii) Tip cn vi nhu cu th hiu a dng, (iii) i hi cht lng lao ng cao, cnh tranh, a dng ngh vi mc lng hp l, c hi ti u ha hiu qu ngun nhn lc. 4.1.4 Thch thc: (i) Tng s cnh tranh, gi vt t tng, gi go bp bnh, (ii) Cnh lao ng vi cng nghip-dch v, gi nhn cng tng, thiu lao ng thi v, (iii) t

18

nng nghip, t la thu hp, (iv) Tip cn sn phm khc la go km, (v) i hi trnh , k nng, tay ngh lao ng phi nng nghip tr. 4.2 D bo cc nhn t nh hng n h trng la vng BSCL 4.2.1 Chin lc v xu hng pht trin ca nng nghip nng thn (i) n 2010, thm canh tng sn lng nng nghip 4,9%/nm, a dng ha tng thu nhp v gim ri ro, (ii) Tng trng phi nng nghip 10-12%/nm, (iii) Gim lao ng nng nghip cn , (iv) Gim t trng nng nghip/GDP cn 16-17%, (v) Tng tc pht trin dch v gii phng lc lng lao ng b nht nng thn v chuyn i ngh cho lao ng nng thn. 4.2.2 Nhim v ca nng nghip - nng thn trong giai on mi (i) Khai thc li th ngun ti nguyn, a dng ha ngun nguyn liu cung cp cho cng nghip ch bin, (ii) Tiu th sn phm cng nghip-dch v, (iii) To vn tch ly cho ti u t, hin i ha nng nghip-nng thn, (iv) Gii quyt vic lm cho lao ng nng nghip, ngun cung lao ng c cht lng cho cc ngnh kinh t, (v) Pht trin bn vng, bo tn ti nguyn thin nhin, mi trng sinh thi, x hi. 4.2.3Th trng la go (i) Cung go cho xut khu v tiu th ni a, (ii) Nhu cu go trn th gii cao, (iii) Cht lng go i hi ngy cng cao, (iv) Gi go cnh tranh mc tng. 4.2.4 Tin b khoa hc cng ngh trong ngnh sn xut la (i) Cng ngh tin tin c ng dng cho khu sn xut ging, k thut canh tc, (ii) ng dng c gii ha, ha hc ha trong canh tc v thu hoch, (iii) Quy trnh sn xut khp kn t gieo s n thu hoch. 4.2.5 Xu hng pht trin kinh t - x hi nng thn (i) Sn xut la go cn hin i ha t khu trng thu hoch tn tr - ch bin xut khu, (ii) Chuyn dch c cu nng nghip t sn xut truyn thng sang hin i, n canh sang a canhtc ng n qu trnh sn xut la, (iii) H trng la tn ti tng trng pht trin ph thuc vo sn xut la, (iv) Thu nhp t la go tc ng ln n i sng h trng la, (v) Nng dn v lao ng nng thn xa ri ng rung ngy cng tng, (vi) Tin b v hin i ha din ra chm, (vi) Quan h x hi cng ng nng thn chuyn t truyn thng sang kinh t.

19

4.3 nh hng 4.3.1 Pht trin h trng la vi quy m hng theo nhu cu th trng (i) Da vo th trng la go quc t, mc tiu sn xut la go quc gia, nhn dng im mnh yu km c hi thch thc ca cc nhm h trng la c chnh sch v gii php ph hp, (ii) Nhm h kh-giu (t la > 2 ha/h hoc 1 ha/lao ng), sn lng la thng phm trn 10-20 tn/h, lao ng c trnh , c nng lc vn, c kh nng qun l c giicn u tin u t v h tr chnh sch cho h ny thot khi tnh trng sn xut nh, tin ti sn xut quy m ph hp vi th trng, (iii) Nhm h ngho (t la <0,5 ha/lao ng), thiu c s vt cht, lao ng tha lng thiu cht, lng la hng ha thpnn to iu kin chuyn i ngh tng bc, a dng ha nng nghip v phi nng nghip cho nhn lc tr, pht trin chn nui-thy sn v cy trng c gi tr gia tng trn 1 n v din tch cao. 4.3.2 Pht trin h trng la theo hng chuyn mn ha kt hp a dng ha (i) Hnh thnh vng chuyn canh la gn vi khu ch bin nng sn, ch nng sn, mng li doanh nghip thu mua ch bin xut khu. Chuyn mn ha ngnh hng la, (ii) a dng ha hot ng kinh t ca h trng la, u tin a dng ha nng nghip giai on u (n 2015), m rng a dng ha phi nng nghip u t vn c trnh tay ngh sau 2015. 4.3.3 Pht trin h trng la trn c s thit lp t chc ngh nghip v hp tc (i) Khuyn khch pht trin t chc nng dn quy m nh - va, (ii) Thit lp quan h chc ch gia t chc i din h trng la vi cc tc nhn kinh t. 4.3.4 Pht trin h trng la theo hng hin i ha v tng nng sut lao ng (i) Hin i ha mt s khu trn ng rung v sau thu hoch, (ii) T chc sn xut hp l theo hng gim thm dng t ai v lao ng, (iii) Chuyn sang thm dng vn, cng ngh v hm lng tri thc trong sn xut la. 4.4 Gii php 4.4.1 C s khoa hc cho vic chn la gii php (i) Pht trin la go trn c s nng nghip v sinh k bn vng, (ii) Pht trin h trng la trn c s pht trin ngnh hng la go, a dng nng nghip v phi nng nghip, (iii) Pht trin nng nghip theo l thuyt 4 giai on: t tiu th - m rng thm canh hn hp, (iv) Pht trin nng nghip da trn nn kinh t tri thc.

20

4.4.2 Cc gii php ch yu Gii php 1: Quy hoch chi tit t trng la, t chc vng chuyn canh la: (a) T chc iu tra su, phn loi h trng la vng BSCL t nht 3 nm/ln, da trn tiu ch: quy m t, a dng ha nng nghip phi nng nghip, ngun nhn lc, kh nng vn, c gii ha, (b) Qun l, phn lp s liu KTXH v ti nguyn, quy hoch vng PSN, chuyn canh la vi mc tiu: chng loi, tiu ch cht lng, th trng mc tiuVng PSC v VB nn quy hoch la kt hp cy khc, khuyn khch h trng la kh - giu u t vn v cng ngh. Gii php 2: Chnh sch rung t, hn in: (a) T nay n 2015: thng k h c din tch la trn 3 ha, tng dn hn in (da trn hm kinh t lng), nh gi tc ng ca tng hn in (nm 2010), iu chnh chnh sch hn in cho h trng la BSCL (nm 2015). Gii php 3: Khoa hc cng ngh - thng tin qua hot ng khuyn nng: (a) Khuyn nng cho h trng la theo phng thc, tip cn xut pht t nhu cu v c tham gia. a thng tin c phn tch khuyn co v gi la-go, vt t qua knh truyn thng, (b) o to cho nng dn v: qun tr sn xut, qun tr ri ro, doanh nghip nng nghip, ngh phi nng nghip, nht l cho nng dn tr. Gii php 4: C ch th trng, th ch tn dng, h thng phn phi la go: (a) Xc tin thng mi cho u ra, to lc ko thu ht, kch thch h tng quy m u t v din tch, vn v nhn lc, (b) T chc li ngnh hng la go, cng bng v li ch ca cc tc nhn. C qu bo him ri ro cho nng dn trng la v doanh nghip la go, (c) Hp tc t nguyn, pht trin hp tc gia t chc nng dn vi tc nhn trong ngnh hng la go theo m hnh 4 nh, (d) Vn dng m hnh sn xut nng nghip theo hp ng (contract farming) ca M, doanh nghip nh - va ca Chu u cho kinh t la, (e) Xy dng ch u mi go Ci B, t chc 2 sn giao dch la go (theo m hnh ch u gi phng Ty) Tin Giang v Tp.HCM, (f) Dnh vn tn dng cho HTL ngho: ci thin cht lng ngun nhn lc v chuyn i ngh, (g) xy dng cc quy trnh sn xut la hon chnh (theo hng hiu qu cao cho ngi sn xut v x hi, gim chi ph u vo, h gi thnh, cht lng ph hp th hiu, pht trin bn vng) cho tng nhm h trng la, tng vng sinh thi, cho vng chuyn canh, (h) iu tit cung - cu nhn lc trong th trng lao ng nng nghip nhng

21

vng ven (vng ph sa c ven Tp.HCM, vng ph sa ngt tip gip Tp.Cn Th), hnh thnh h thng bo him, phc li x hi, ch hu tr cho tng lp nng dn hin ti v nng dn tr, (i) Tip th tm th trng cho sn phm phi nng nghip, t chc lin kt mng li sn xut phn phi v o to ngh phi nng nghip cho nng dn tr. Gii php 5: Hin i ha sn xut: Hin i ha sn xut la u tin nhm h kh giu, quy m t ai kh, tp trung vng ph sa ngt v cc vng tng t, t cng ngh ging (la lai), cng ngh sn xut hng n nm 2010, trang b my mc hin i, t chc sn xut hp l trong giai on tp trung rung t v thiu lao ng nng nghip trm trng (d kin sau nm 2015). cc gii php c tnh kh thi cao nn tin hnh theo tng nhm ty theo kch bn (scenario): (i) m bo an ninh lng thc, pht trin bn vng nng thn n 2015: thc thi nhm gii php theo u tin 1, 3, 2, 4, 5; (ii) hin i ha kinh t la BSCL, nng cao thu nhp h trng la: gii php 1, 2, 5, 3, 4.

KT LUN V NGH 5.1 Kt lun 5.1.1 C s v lun c khoa hc v ng thi kinh t - x hi ca h trng la (i) Hnh thnh h thng khi nim mi v h trng la ph hp vi iu kin KTXH ca BSCL; (ii) Nhn dng chuyn bin mang tnh quy lut ca h trng la trong thi k i mi, l c s khoa hc cho nn kinh t la BSCL. 5.1.2 V ng thi kinh t - x hi ca h trng la t i mi n nay Din tch t la n nh m bo an ninh lng thc v xut khu t cui thp nin 90. Tp trung rung t hn ch, xu hng gim quy m t la l lc cn cho hin i ha ngnh hng ny, hn ch hiu qu vn v lao ng. H thng cy trng - vt nui trn nn la c ng thi linh hot, a dng ph hp vi iu kin ni ti ca h, thch nghi vi h sinh thi tng tiu vng, theo nh hng th trng. La vn l cy cu cnh, mang li vn phi tin mt cho h ngho v ngun thu tin mt quan trng cho h kh - giu.

22

Ngun nhn lc ng, trnh thp, t c o to, giu kinh nghim canh tc, rt thiu k nng th trng v qun tr nng nghip. Lao ng tr thch ng nhanh vi chuyn bin KTXH, ang c thu ht v thnh th, khu cng nghip - dch v, to c hi tng thu nhp, phng thc canh tc la thay i, mt i quan h x hi truyn thng, ng thi quan h sn xut mi manh nha hnh thnh trong cng ng h trng la. ng thi s dng t v phn b nhn lc gia nh hp l kt hp ci tin phng thc canh tc gp phn ci thin mc sng h ngho, tng tch ly vn v ti sn h kh - giu. Cch bit giu - ngho c xu hng tng, nhiu h trng la bn t v tr thnh h lm thu - lm mn. H trng la kh - giu tc ng n nn kinh t la qua s chuyn bin theo hng tp trung t ai, tch ly vn, t o to kin thc k nng nng nghip v nng cao hc vn cho th h sau, nhy bn v thch ng nhanh vi th trng to ra lng ln la go, gii quyt vic lm cho h ngho, l cu ni nng dn - nh khoa hc (p dng k thut - cng ngh), nng dn - doanh nhn (sn xut - cung ng - tip th), l u tu khu vc nng thn. Nn kinh t la c nhng ng thi v c gii ha t nhng nm u thp nin 90 ch yu nhm h kh - giu, h c quy m t la tng i kh. Ro cn do mc hn in v quy m t nh tc ng n hiu qu s dng my mc. T u t my mc cng sut ln c xu hng gim, xut hin cc hnh thi sn xut mi bc u chuyn mn ha mt s cng on. Mc a dng ha nng nghip tng t cui thp nin 90, nht l nhng vng c iu kin t thun li cho trng la, cy trng - vt nui khc thay la trong c cu sn xut. iu kin cng kh khn cho nng nghip, mc a dng ha phi nng nghip cng cao t cc ngh truyn thng, i hi t vn u t, rt ph hp cho h trng la ngho cng nh ngnh ngh i hi trnh tay ngh, vn u t ph hp cho nhm h trng la kh - giu. 5.1.3 V xu hng kinh t - x hi ca h trng la trong nhng thp nin ti (i) Xu hng mang tnh quy lut trong hn 2 thp nin qua: pht trin kinh t la theo hng th trng, gim thm dng lao ng v t ai, chuyn sang thm dng

23

vn, trng la kt hp a dng ha da trn ngun lc nng h (lao ng, vn, t ai, my mc, tr tu) v c hi th trng. (ii) a dng ha da trn quy m t v trnh ngun nhn lc, kh nng s dng lao ng kh dng cho phi nng nghip thp v cha nh hng r. (iii) Tp trung rung t s din ra chm do ro cn chnh sch rung t, do vn thng d khng , nn hn ch tim nng tng sn lng la, tng li nhun v lao ng d tha. Thu nhp a dng t la, t nng nghip v phi nng nghip s ci thin c s vt cht, cung cp vn ti u t. (iv) Quan h x hi s chuyn sang hnh thi mi, quan h kinh t, hp tc a dng, lin kt c hiu qu v chuyn mn ha cao trong cng ng h trng la. 5.1.4 V xu hng ca m hnh sn xut t i mi n nay (i) iu kin sinh thi cng khc nghit, a dng ha phi nng nghip cng cao. Thm canh la cao vng thun li v t nhin, vn v lao ng. a dng ha lm tng thu nhp v ri ro cng thp. H kh - giu c xu hng thm canh la rt cao, hot ng phi nng nghip u t vn v k nng. H ngho a dng nng nghip mc thp v lm ngh phi nng nghip t u t vn. (ii) Sn xut la quy m din tch tng i ln, chuyn t la sang vt nui (nh nui tm thm canh) c hiu qu cao nhng i hi u t k thut, vn, t chc tt v th trng thun li, nn ph hp vi nhm h trng la kh - giu v c din tch t kh. M hnh la chuyn sang cy trng vt - nui khc (nui c, cy n qu, cy trng cn) t s dng lao ng, tn dng ngun ti nguyn ti ch, tnh thi v thp, va p ng nhu cu tin mt va l ngun lng thc - thc phm cho gia nh, t ri ro, vn u t thp, ph hp vi nhm h ngho, t t. 5.1.5 nh hng kinh t - x hi h trng la vng BSCL n nm 2015 (i) Vi mc tiu an ninh lng thc v th trng go quc t, trong giai on trc 2015, kt hp chuyn mn ha vi a dng ha, u tin ngnh ngh cn t vn - t k nng, to thun li nhm h trng la kh - giu, quy m t rng, c nng lc sn xut kinh doanh hin i ha v h ngho chuyn i ngh. (ii) Pht trin t chc hp tc ph hp vi trnh qun l - quy m sn xut, hng n lin kt kinh t gia cc tc nhn trong ngnh hng la go.

24

(iii) Hin i ha h trng la theo hng gim thm dng t ai, lao ng v tng thm dng vn, cng ngh, hm lng tri thc. 5.1.6 Gii php kinh t - x hi cho h trng la BSCL n nm 2015 (i) Quy hoch, t chc vng chuyn canh la t khu iu tra, phn loi iu kin kinh t - x hi n quy hoch vng theo mc tiu sn xut, ngnh hng. (ii) Ci tin chnh sch t ai hp l theo hng khuyn khch h trng la tp trung rung t, sn xut quy m ln vng sinh thi ph hp. (iii) Thng qua khuyn nng trin khai 3 vn then cht: k thut hp l - cng ngh tin tin - thng tin th trng cho h trng la, o to ngh nng cho nng dn tr, trang b k nng kinh doanh nng nghip, qun tr sn xut. (iv) Chnh sch th trng kch thch h tng quy m, tng vn, hp tc vi cc tc nhn ngnh hng la go. Hnh thnh ch u mi, th trng lao ng. 5.2 ngh Nn tip tc nghin cu cc vn sau: (i) Tc ng ca quy m t n kinh t - x hi h trng la, xy dng chnh sch t ai ph hp c th cho vng BSCL hng n 2015; (ii) Chnh sch thc y h trng la vng BSCL pht trin phi nng nghip, doanh nghip nh - va; (iii) Chnh sch o to ngun nhn lc cho BSCL, tp trung nhm h trng la ngho, t t, nhn khu ng; (iv) Kho st tnh hnh KTXH h trng la nh k trn phm vi vng, phn nhm, nhn dng nhm theo mc tiu nh: chin lc sn xut, u t vn - khoa hc - cng ngh ph hp trong giai on t nay n 2015./.