MT VI VN PHN K LCH S VN HC NHN T IM U CA TH K XXI

Th nm, 22 Thng 12 2011 22:49

XC NH M T VI NGUYN T C PHN K

Trc ht xin tr li vi mt vi nguyn tc chung v vic phn k lch s vn hc m ti tng xut. Cn n ny v mt l thuyt, khng phi ch c mnh ti m cn c cc nh nghin cu khc. Ngoi nhng hc gi i tr cn c cc Gs. Nguyn Lc[1], Trn nh Hu[2], c Hiu[3], v gn y hn c l Gs. Trn nh S[4]. trnh by vn , ti s kt hp cp n kin ca cc ng.

Khc vi nhiu kin mun coi phn k vn hc hon ton trng hp vi vic tm ti cc dng thc biu hin ca phi s vn ng ca mi tin trnh vn hc s, ti cho rng phn k ch yu l i tm nhng quy c thun t cch sng t cc chng ng ln nh ca lch s vn hc Vit Nam. Bi l, theo ti, tm cho c ci quy lu phi cc hin tng, cc tro lu... din ra trong mt khong thi gian no , n nh rng ch thc l m vn hc c tnh c lp tng i, l vic l tng nhng khng km kh khn. Mt giai on vn hc bao gi c yu t, c yu t ni ti v c yu t bn ngoi, c c nhng yu t ngu nhin, m nhn cho ra ci no l bn ch khi gia mt chng ng ny v mt chng ng k tip, din mo v chiu hng ca vn hc c v vn g v yu cu m hc i vi vn chng vn cha thay i, nhng su bn trong, do tc ng thm kn ca lch s khng cn nh c. Bo rng y vn ch l mt giai on thi th nh l khng n, song phn sut cho nn bc ngot mi, nu chng ta thc s cu th ch khng g gm khin cng, ch ct ni ly c, hn ch l g.

Mt na, vn hc thng bao gi cng din bin theo quy lut tim tin, thng hoc lm mi chng kin mt b khc thng. V gia qu trnh sau vi qu trnh trc bao gi cng c s giao thoa, xen k, ch t khi t on. lch s vn hc, v hnh trung ta to ra mt mt ct tri vi t nhin, lm cho vn hc khng cn phn nh n. V th, da vo kin ca Karl Marx trong Li ni u b T bn phn bit logic nghin cu v logic trnh phn nh logic nghin cu nhng khng nht thit theo st logic nghin cu, ti cho rng phn k lch s vn hc l quy c nhn din v trnh by lch s vn hc. Tt nhin, l quy c th khng ai li ngh rng ch c mt c i ng. [] Mi b vn hc s tun th mt quy c trnh by ring, cng tc l xc nh phng php loi bi i tng chung l lch s vn hc. [] kin trn y ca ti nu ra cch nay 15 nm, nm 1990 c cun Cc vn ca khoa hc vn hc do PGs. Trng ng Dung ch bin. []

Cn ni rng min Nam trc 1975, hc gi Thanh Lng tng c mt quan nim phn k lch s vn hc Trong sch Bng lc vn hc Vit Nam cng b nm 1967, Thanh Lng a ra mt nguyn tc then cht [] Tiu chun ca chng ta theo chia thi k cho vn hc l la chn mt nin lch no (c th l mt hc, hay th k) x y nhng bin c vn hc ti nhc n bn ch bin c vn hc khin cho vi nhng - Mt ng, b mc s din hnh ca mt hay nhng hin tng vn hc ca mt thi i;

- Mt ng khai mc s xut hin ca nhng hin tng mi tr thnh nh mt ci vn, ci gia ti chung cho c m

- ng khc ghi nhn c c tnh ca thi i nh l mt xut hin c th, khc thi i m n b mc v

y s b thay th. (Thanh Lng 1967: XXXI-XXXXII).

[] C th thy, nhng nguyn tc mm do do Thanh Lng khi rt ph hp cho vic la chn mt cch linh v v cn bn khng khc bit nhiu lm vi nhng nguyn tc m chng ti gi v tnh cht c l khng tr hc s Vit Nam.

Gn y, b Trung Hoa vn hc thng s (10 quyn, do S nghin cu vn hc Trung Quc thuc Vin Hn lm bin son nm 1997), chn cch phn k theo triu i tip cn mt thi k di hn 2000 nm ca vn hc

Mt b sch khc c tn Trung Quc vn hc s cng b nm 1999 do Vin Hnh Bi lm ngi ch bin, ch bm st tng triu i, nn chia lch s vn hc Trung Quc t thi Tin Tn n nm 1919 thnh ba thi k Trung c v Cn c). Tuy nhin, tp th tc gi b sch vn phi tha nhn cch phn k theo triu i trong trnh nghin cu trc mt qu tnh ph hp vi tp qun xa nay, v thao tc li tin li, khng nhng th, s lch s cng mang n cho vn hc nhng bin i thnh suy ch thc, nh Hn thnh ph, ng thnh thnh khc. (Vin Hnh Bi 1999: 12, 18). Khi i vo tng chng mc c th, h nhanh chng gt b cch quay tr v vi vn hc tng triu i, khng khc g cch phn chia phn mc ca b Trung Hoa vn hc thng Tn Nam Bc triu, Tu ng Ng i, Tng Nguyn, Minh, Thanh.

iu ng t du hi l khoa lch s vn hc Trung Quc c t rt lu v thnh tu phong ph hn hn chn hc s gia Trung Quc vi khoa hc phng Ty tt nhin cng thun li hn chng ta rt nhiu. Vy m ti sao vn c phi bng lng vi nhng cch phn k c th ni l c in nht? Phi chng nh ti ni, phn chia quy c, quy c no lm ni bt c dng chy ca lch s vn hc v lm cho ngi c d tip nhn th quy

i vi nhng nh vn hc s Ty u ng i, vn phn k vn hc s cng khng my tn k n nh Lanson ch yu l chia vn hc theo th k ng tr b mn lch s vn hc Php v chu u t cui th k nm 1960[5], th na cui th k XX c thm nhiu cch phn chia khc m v mt la chn tiu ch, c v cun T in thut ng vn hc ca M. H. Abrams, khi xc nh cc thi k ca vn hc Anh, a ra mt bin trong thc t (widespread pratice), gm 10 thi k ln, trong s khu bit gia cc thi k khng ch c nhiu khi cn da vo ngn ng, vo triu i lch s, vo bin c chnh tr-x hi. []

Xem th hiu, i vi vic phn k vn hc s, t c ch kim v t ng sang Ty hu nh cha c ai vn d v phng php lun, cng cha ai b qua nguyn tc c l nh mt si ch , khng cn bn bc m trong th

TH I K VN H C C VI C NH DANH V PHN CHIA GIAI O N

1. Ti xin nu ln mt lun im th hai: v cch mnh danh cc thi k khc nhau trong vn hc s Vit Nam. T v phn k lch s vn hc Vit Nam vo nm 1985 do Khoa Ng vn Trng i hc Tng hp H Ni ch tr, c lun chnh trong Hi tho, sau c ng trn tp ch Vn hc ( dn), trong , tr kin ca Gs. vn hc s Vit Nam thnh hai thi i ln thi i t th k X n ht th k XIX v thi i t u th k XX nh du bng mt phong cch ln: thi i th nht l phong cch c c trng bi cc sng tc tiu biu tro k XVIII - na u th k XIX v thi i th hai l phong cch mang m du n sng tc ca H Ch Minh cn Trn nh Hu v ti, u chia vn hc thnh ba thi k: thi k vn hc t th k X n ht th k XIX, thi n 1945 v thi k vn hc t 1945 n nay. V cch gi tn, thi k vn hc t u th k XX n 1945 chng i. Thi k vn hc t 1945 n nay, Nguyn Lc v Trn nh Hu gi l thi Hin i, cn ti gi l thi Hin

k vn hc t th k X n ht th k XIX th cch gi tht s c khc nhau. Nguyn Lc gi l thi k vn hc T khng gi tn nhng c nhc n hai t C i v Trung c v sau ny, trong mt bi vit khc, ng li tr li c ca Nguyn Lc, ng thi nhiu ln nhc n cm t vn hc C in (Trn nh Hu 1995: 500-523). Ri hc Trung i. []

Nhng khong my nm li y, bn thn ti li t thy khng yn tm v thut ng m mnh chn. Bi v c ton khng c g khc ngoi ci hm ngha l thi k Trung c. ch l dch li mt cch vn tt ge hay Priode Mdival trong lch s chu u. Song chuyn mt thut ng ca lch s chu u sang lch s vn lch s vn hc phng ng liu c khin cng hay khng khi ta bit hai phm tr ny khng n nhp g vi n mt thi k cha hnh thnh dn tc, c nh du bng nn chnh tr chia nh thnh cc tiu vng quc v chia thnh hai giai cp qu tc v nng dn. l giai on lch s m trng, l s thiu vng l tnh v khoa v lnh cha phong kin, l mt nn vn minh, trong gii hn gc gc ca n, c nho luyn k t nhng yu in v tnh giecmanh hay l tnh C c gio [6]. Ti cha c c cng trnh Lch s vn hc chu u c Nguyn, Triu La Nhuy vit nm 1964 m Gs. Trn nh S vin dn ni rng h m rng thi Trung i ch phong kin chu u tht s suy tn, nhng trong cc b sch ti c nh Encyclopdie Universalis 1990-1995, v ngay cPetit Larousse Ilustre 1993, th gii hn thi Trung c vn ch l t nm 476 k n khi Mahomet II (tc Mehmet II, 1429-1481), vua Th-nh-k nh chim Constantinople vo nm 1453. Trung l gi gn trong thi k c tn ca Gio hi Thin cha gio ch khng phi bao qut ton b lch s ch ph hc, tip theo thi i Trung c s l thi i Phc hng na cui th k XV, thi i Baroque th k XVI-X XVII, thi i Tin lng mn na u th k XVIII. Nhng thi i ny u nm trong lng ca ch pho Trung c th khc mt tri mt vc.

Ring Vit Nam cho n nay, cch dng khi nim Trung i vn l mt c l khng c tnh xc nh v m trung i bt ngun t s ta chit ca thc h Nho gio i vi i sng t tng, tnh cm ca ton x h k tn ti ca ch phong kin t ch, u c phi thi no Nho gio cng c suy tn ln a v gio ch v nh nm trn ng trc gia Trung Hoa v n , c ch sinh tn ca dn tc chng ta vn phi l s dung h t tng. T th k X n ht th k XIV, tam gio ng nguyn l cch ng x thch hp nht trc th ng

Nh vy, soi vo vn hc, khi chng ta mnh danh cho c 10 th k vn hc c Vit Nam bng my ch thi trung chng ta em mt thut ng chu u vn mang hm ngha rt hp l mt thi k thiu vng nhng chp ln c mt chng ng rt di vi nhiu thnh tu rc r ca vn hc chng ta, trong chc chn quan trng d nhin phc hng hiu theo ngha khng my mc n l khi nim thi i Phc hng phng T c nhc n trong cun sch ca N. I. Niculin Vn hc Vit Nam th k X n th k XIX nm 1977 (Chuyn 55) Ngm ngh li ti mi hiu v sao Nguyn Lc dng khi nim thi k vn hc Truyn thng v Trn nh hc C in (nn nh, trc Trn nh Hu 20 nm, trong b sch Bng lc vn hc Vit Nam Thanh L thi i vn hc C in mt cch c ch kin gi vn hc Vit Nam t th k XII n gia th k XIX) (Th cng c linh cm rng Gs. ng Thai Mai c l khi gi tn b phn nghin cu ca Vin Vn hc m hin ti Cn i, k t 1959. My ch vn hc Truyn thng, vn hc C in, vn hc C hay vn hc C Cn trung c nh cch gi vn hc Trung i.

Gn y, cng nhn c hai b sch Trung Hoa vn hc thng s v Trung Quc vn hc s, ti bng b ng Quc vn c th hai ch C i m h dng t rt xa, dnh cho qung ng vn hc rt di t Tin Tn Khi nim c i m h dng bao gm t x hi nguyn thy, x hi n l, cho n x hi phong kin (hoc c Thng c, Trung c v Cn c). []

2. Vi mt khong cch lch s ko di n mi th k, vic phn chia cc giai on c th cho Thi k vn h cn bn. Khng tr li vi nhng b vn hc s trc 1945 phn chia theo triu i m nhiu ngi bit, ch

tiu biu t sau 1954 cho n gn y, chng ta c th thy, cch chn nhng ci mc cho tng thi on gia c nhau. B Lc tho lch s vn hc Vit Nam ca Nhm L Qu n (1957) chn my mc sau : -Vn hc th k XIII th k XV; -Vn hc th k XVI th k XVII; -Vn hc th k XVIII; -Vn hc na u th k XIX. T gia th k XIX v sau Nhm ny xp vo thi k vn hc Cn i. B S tho lch s vn hc Vit Nam ca Nhm Vn s a (1957 1960) li c cch chn hi khc : -Vn hc trc th k XV (c th l t u thi t ch n ht th k XIV); -Vn hc th k XV th k XVII; -Vn hc th k XVIII; -Vn hc na u th k XIX. B sch ch mi dng li .

Cc tp gio trnh ca hai trng i hc Tng hp H Ni v i hc S phm H Ni c chnh l v b sun cng vo cc nm 1976-1979 v 1988-1989 th cch chia ca hai bn tng i thng nht : -Vn hc th k X th k XIV; -Vn hc th k XV; -Vn hc th k XVI gia th k XVIII; -Vn hc gia th k XVIII gia th k XIX; -Vn hc na cui th k XIX.

iu d nhn ra l tuy c x dch trong vic nh mc, c bn b sch va dn u trng hp nhau mt im la chn mt nin i dt khot lm gii hn phn k m u lc quy cc tin trnh vn hc s vo nhng kho s phn ct gia cc tin trnh y ni chung vn mang tnh cht ng chng, mc du phn tng lun, tiu ch thuyt cn k. Phi chng iu cng gp phn xc nhn s kh khn nan gii trong vic vn dng l thuyt v

ng quay v vi nhng quy c c sn nhiu khi li gip ta c cch x l uyn chuyn i vi cc chng m nhn thc cho c s khu bit rnh mch khng phi khng c kh khn.

Tr li vi Thanh Lng. Trong sch Bng lc vn hc Vit Nam , ng chia lch s vn hc Vit Nam thnh hai th k XII n 1862), v thi i Mi (1862 - 1945). Ri trong mi thi i, ng li ch trng ct lt thnh nhiu Chng hn, trong thi i C in c n by th h: 1. Th h vn hc i khng Trung Hoa (th k XII XIV vn ha dn tc (1428 - 1505); 3. Th h vn hc chm n i khng thi th (1505 - 1592); 4. Th h vn h -1729); 5. Th h vn hc thc lon (1729 - 1788); 6. Th h Nguyn Du (1788 -1820); 7. Th h Nguyn Cng i vn hc Mi (tnh n 1945) cng c ba th h : 1. Th h i khng (1862 - 1913); 2. Th h lin hip ( tuyt (1932 - 1945). C gng i n mt s phn ct t m nh th phi ni l mt dng cng him c, tic r nh ni dung ca khi nim th h vn hc sao cho n ng th Thanh Lng li t ra lng tng. [] i chiu v vn hc ca Thanh Lng, ch khin ta cha ng tnh l ng c phn m chng nh, ngha l khng nhng c thc c ca mi th h (nh tn gi ng dnh cho h), m cng cha ch soi t im khu bit mu cht gia c hc t th k XII (sao li bt u t th k XII m khng sm hn?) n ht th k XIV l thuc th h i kh Trung Hoa y hiu l ni dung t tng hay hnh thc ngh thut? Nu l ni dung t tng, hn vn hc giai vn c tip tc tinh thn i khng y ch u c g khc? Cn nu thuc hnh thc ngh thut th sut c giai o hu ht u vit bng ch Hn v u ang vn dng cc th loi vn hc Trung Quc sao cho tinh luyn, no chng hn, ni vn hc giai on 1592 - 1728 l th h vn hc gp g Ty phng c l cng ng mt phn ch l mt thiu s rt t i ch u phi c th h, v ngoi vic Alexandre de Rhodes (1591-1660) sng tc ra ging o, chun b cho bn th k sau s to ra mt cuc cch mng trong ch vit dn tc, v ngoi mt vi t trong sinh hot ca Gio on Thin cha gio nh tp Sm truyn ca, din ca Kinh Thnh ca Louis oan, b (1670), sau khi ra i t lu lin b mai mt, v b cc Cha c ngi Php khng tha nhn, mi n khong 1816 phin m ra quc ng, v n nay cng vn ch lu hnh di dng nhng bn chp tay st m; hay tp T bng vn xui ch Nm, mang danh ngha l tc phm ca Maiorica (1591-1656), nhng theo Gs. Nguyn Vn Tr Gio s ngi Vit sng tc trong th k XVII (v c mang lun sang chu u ngay sau khi ra mt, ngha l hon [8], th phn sng tc ph bin trong cng chng bn c rng ri ca vn hc Vit Nam giai on ny vn tuyt Ty phng bt k mt biu hin trc tip hay gin tip no. Mt bn l hng lot sng tc c mt i s mnh v mt bn l vi ba tc phm sm b tch khi mi trng bn c ca chng, nn ly bn no lm ting n b mn tip nhn vn hc cho ta li gii p sng t.

Bn v vic phn nh cc chng mc ca thi k vn hc C Vit Nam cn phi ch n kin ca Trn nh 1984 ( dn), khi ng nu ln nhng bn khon sau y: Cn c nhng vn cha tht r: 1. C hay khng m 2. ngha ca cc ng danh vn lch s nh th L Thng Kit, hch Trn Quc Tun, Bnh Ng i co ca Ng ca nhng thi gian gp chin tranh lu di: 30 nm chng Nguyn Mng, 20 nm chng Minh, mt th k r Nguyn. (Trn nh Hu 1984: 522). Theo chng ti hiu, Trn nh Hu mun lm r nhng vn trn quan gia vn hc v lch s, cng tc l xem xem cc bin c phi vn hc c tc ng n chng mc no trong chng ng vn hc hay to ra mt dng vn hc mi, trn tin trnh di lu ca vn hc c chng ta.

Giai on u tin d c nhiu ngi thng nht, l vn hc t th k X n u th k XV, m c th l thng qun Nam Hn m u thi k t ch vo nm ny, nh th ng vai tr khai sng ca nn vn hc vit tui) n 1413 (chnh thc kt thc thi i Hu Trn cng l nm ng Dung sng tc bi Cm hoi v nhy x nht ca c giai on c biu hin ch, v mt ni dung, n mang du n r rt ca tinh thn dung hp phi cm hng sng to ca ngi cm bt, to nn linh hn v chiu su thm m ca mi tc phm. Ci v giai on ny bt ngun t , v cng l nhn t su xa gip cho vn hc c c bn lnh gii Trung Quc cm bn sc ring, ci m, bnh d m khng km tinh t, trong mi kha cnh tnh cm, cm xc ca con ng thut, y cng l giai on m vn hc dn tc chnh thc vn dng h thng th loi ca vn hc Trung Qu

thng th loi vn hc ch Hn dng ch lu trong sut cc giai on u ca vn hc nc ta.

Giai on th hai ca vn hc C dn tc, theo chng ti, c th quy gn vo th k XV m c th l t 1413 ng cu nc) n 1497 (nm mt ca L Thnh Tng). y l giai on vn hc xy dng con ngi in hn ta t Nho gio l tng nhn ngha lm nn tng phc hng dn tc sau hai mi nm b gic Minh h. sinh thnh ca dng vn hc quc ng, m th nghim quan trng trong sut th k l th th Nm lc ngn. N na u th k XV vo giai on th nht, nhng thc ra, v nhiu mt, vn hc na u th k ny vn c p cui th k nhiu hn. Mt gng mt ln nh Nguyn Tri (1380-1442), du trong th vn gi c ci thch th vy, nim thao thc qun thn l c trng ting ni ca th ng th li l nh x ca l tng vua sng ti hi XV mi c. Cho nn, v ni dung cng nh hnh thc, kh c th ct i vn hc th k XV thnh hai na. Bn th thc th c nh.

Nu th k XV ng ring thnh mt giai on th hai th k XVI-XVII c th xem l giai on th ba. c im c V c ni dung v hnh thc, y l giai on va tip ni vn hc th k XV nhng li cng va c bc ph trm vn hc th k XV l cm hng dn tc biu hin mi quan h gia nh nc vi dn, v s gn b gi p ca non sng gm vc, gia trch nhim ca k chn dn vi cuc sng yn thanh bnh ang din ra tr hc th k XVI-XVII li mun nhn mnh cm hng ny v phng din lch s, nhn vn mnh di lu ca t i, ng thi nng quan h dn-nc ln tm khi qut qua vic c kt nhng mnh chung nht v o l vn c tip tc vi Nguyn Bnh Khim, nhng bn cnh cng xut hin mt vi th loi mi l truyn v mn lc, Thin Nam vn lc (Hn) v Truyn cc Thnh (Nm)), v c bit l hnh thc din ca lch s (k c thnh, cng l din ca lch s Thin cha gio phng Ty). y l hnh thc k chuyn lch s bng th, nhng nh Thin Nam ng lc, vi nhiu tnh tit h cu l th, vn chng nm na sng ng, chc chn ng vai trong ng o cng chng bn c thu by gi.

Bc t khi quan trng ca vn hc C Vit Nam s c nh du giai on th t m theo chng ti, c XVIII: giai on xung t gay gt gia hai lung t tng ngu trung v cp tin, giai on thc lon ca ki c, cng tc l giai on chin thng rc r ca ch ngha nhn vn. Nhn vo a l th y cng l thi im b sng tc tng i khc nhau trong vn hc Vit Nam: vn hc ng ngoi v vn hc ng trong, do tc ng q vi cc vng t mi, thng qua cc cuc di dn v Nam tin khng ngng trong lch s. ng gp ring ni b th loi: ngoi nhng ln iu ca ht dn gian rt c sc m vng no cng c, ng ngoi s pht huy n m lc bt, th ht ni v hnh thc sn khu cho; cn th mnh ca ng trong li l th ni li, th v cu di cu sn khu tung. Nguyn Lc cho rng giai on ny phi bt u t gia th k XVIII ( kin ca Nguyn Lc c gi hai tp gio trnh i hc Tng hp H Ni v i hc S phm H Ni), nhng ng nh Trn nh S tro lu nhn vn c khi dy vi Chinh ph ngm khc ca ng Trn Cn v on Th im ng ngo Nguyn Hu Ho (? -1713) ng trong. Hai hin tng vn hc quan trng nh th chng phi xc nhn ni ti gia vn hc na u th k XVIII vi vn hc na sau th k l g? V th, khi im ca giai on ny Tinh-Bt D ra mt[9]. Cn nh giai on vn hc ny chm dt vo lc no, tng cng cn cn nhc cho ht th k XIX c kh nhiu phng din vn l s tip ni ca vn hc th k XVIII (chng ti bn n tnh lin trin ca vn hc so vi lch s, y l mt minh chng), nhng v sc thi, vn hc na u th k XIX so vi t m hng chnh ca ch ngha nhn vn th k XVIII l chng chin tranh v cc t thn phn ngi ph n cng cc trong cuc i du b sut th k ny. i lin vi ni dung y l hnh thc ngm, vn, mt th loi c khc v x bn trong, s dn nn cao ca nhng cung bc ca cm hng tr tnh. Vn hc th k XVIII kt th mt xu hng phi tri lng mnh trin min khng dt, ko di t Ng Th S, Phm Nguyn Du, ng Trn Cn, Bch Lin Am Nguyn, n Nguyn Gia Thiu, Cng cha Ngc Hn... nhng ch cho nhng i hi mi ca th k XIX: mt mt phi tng kt vn s phn con ngi trong nhng tc phm c quy m t s ln (th tr t n nhng kit tc nh Truyn Kiu), hoc pht hin thm cc kha cnh nhc nhi v tn thm kch con n y ti bn cng ha, trong nhng th ca, hnh di hi bng ch Hn (th ch Hn Nguyn Du, Cao B Qut, nh

phi ni ln kht vng c nhn trong nhu cu phi by cc kha cnh mi ca ci ti, khi iu kin lch s e thch mi, vi nhng ni lc mnh m hn trc: nhu cu tha mn ch nam nhi, nhu cu hnh lc chi cho tro tiu, nhu cu tnh dc, nhu cu hng ni, nhu cu v x, tri nghim vi ch tnh, ting ni kht vng c ng lut v th loi ht ni p ng tch cc nhng nhu cu mi m v a dng ny). Nh th, vn hc na mi, giai on th nm ca thi k vn hc C Vit Nam m ta c th xc nh mc khi u l 1802, vi nhng sau n: bt chin gia Phm Thi v Nguyn Huy Lng xung quanh Ph tng Ty h (1801), Nguyn nh th phm S knh tn trang ra i (1803), v Nguyn Thip mt (1804).

Gia th k XIX, vi ting sng ca thc dn Php bn vo ca bin Nng (1858), cng vi vic Nguyn Cn Vit Nam li chuyn sang mt giai on khc. y l giai on th su, giai on cui cng ca thi k vn hc C ca giai on ny l tnh cht giao thi, thng qua s hin din an ci ca nhng nhn t mi v c trong vn h

a. Dng vn hc yu nc truyn thng vi hnh nh ngi ngha s nng dn c khng nh v hnh nh ng ln trong chc lt nhng cng l tng bc t ph nh, cho n khi mt hn vai tr lch s;

b. Dng vn hc tro phng hin thc vi hai cy bt c phch Nguyn Khuyn v T Xng khi su vo hai m nng thn v th, trong bt u hn r nhng mu thun nhc nhi ca x hi thuc a na phong kin, ca ci hnh nh in hnh cho c mt thi i: mu ngi nh nho;

c. Dng vn hc tung vi vai tr nh ngh s o Tn, lm ny sinh mt hnh thc sng ng ca sinh hot v mu thun giu kch tnh ca nhng ti mun thu v cuc u tranh bi trng gia chnh-t, trung-nnh, chnh trong tim thc hnh nh cng l mt cch nghim khc duyt li cc gi tr ca Nho gio trc vn nn gh gm

d. Dng vn hc quc ng vi s ra i ca mt vi t bo ting Vit u tin Nam K, vi hng chc tp truy tung (Thanh Lng, Bng lc vn hc Vit Nam, Quyn h: 24), vi nhng truyn k nh li ni thng c Ca, Nguyn Trng Qun... bo hiu mt xu th i thay trong hnh thc ngn ng dn n s i thay trong t nha song khng th cng.

Du sao, ting ni bao trm vn hc na cui th k XIX vn l m vang cn li ca nhng gi tr tinh thn nh mu mc ca ci p tuy c b ph nh gay gt nhng tu trung, cc nh vn vn phi thng qua lng k thnh khun trong vn hc c lm thc o ca mi cch nhn. Ngay c dng vn hc quc ng, sau m nh Chuyn thy Lazaro Phin (1887), cng c mt chng li tng i: phi im hi lng ting n ngt 25 li. Bi th, vn hc na cui th k XIX cha th l giai on m u ca mt thi k vn hc mi, m thc t mn kch di sp kt liu: n l giai on bc l ht tinh hoa cng nh ch bt cp ca nhng nguyn tc thm thi i vn hc C Vit Nam. l ch khc nhau gia kin Nhm Lc tho, kin Thanh Lng, Phm Th N v ca chng ti.

C HAY KHNG M T TH I K VN H C C N I ?

1. Mt thi k vn hc mi ch c th thc s din ra vo na u th k XX. Th chn mt mc lch s nh trng : 1904 (Hi Duy tn), 1905 (phong tro ng du), 1907 (ng Kinh ngha thc), 1909 (Nguyn Khuyn y l mt mc kp (v vn hc cng l nm T Xng, o Tn, Paulus Ca t trn, cn v cc chnh sch ca nh hng ca phong tro Duy tn ca tng lp s phu, Ton quyn Beau trong nm ny phi lp mt Hi n hc, ch quc ng, ch Php vo khoa c Hn hc, m mt trng s phm o to gio vin tiu hc v m tr

Th Ng 1967: 96). Ci gi l mi ca thi k vn hc khi u t 1907 l sc ht ca nhng t tng t do, ngha nhn o... trong tro lu cch mng t sn, cng vi quan nim thm m ly ci ti c nhn c th l ngh thut mi m ca vn hc u Ty. C th chia thi k vn hc m chng ta ang cp thnh hai giai on:

(1) Giai on 1907 - 1932: tin trnh i mi ca vn chng cn din ra chm chp v khng ng u. Trong (Phm Qunh v nhm Nam phong) v vn hc dch (Nguyn Vn Vnh v cc nh vn dch ch Hn) ginh c tiu thuyt, truyn ngn, kch ni vn ch mi l nhng bc d dm tm ng. Th mun ph cch, vt iu ng khc khoi ca con tim nhng cng cha c cch no thot ra khi gng cm ca th truyn thng. Vn h ng b mt vn c mt a v dn o i sng t tng.

(2) Giai on 1932 - 1945: l mt bc chuyn nhy vt t lng sang cht ca mi tro lu, mi th loi t c hin thc n nhng bo hiu u tin ca ngh thut tng trng, siu thc (Nhm Xun thu nh tp, Nhm ngn, th, kch ni, kch th n l lun ph bnh; mt khc l mt bin cch ln lao trong sinh hot vn hc ng vn on thnh lp, phong tro th mi ny sinh, Tn cho in Khi tnh con tp III kt thc s nghip thi ca c t bo ting Vit c php xut bn, cc cuc bt chin v t tng, v vn hc bt u dy ln si ni).

Nn t tn cho thi k vn hc ny l g? Trong cuc hi tho nm 1985, phn ln chng ti u thng nht g Cng l iu d hiu: na u nhng nm 80, tnh hnh th gii cha c bin ng g ng k, quan nim v v cn bn vn da trn l thuyt cc hnh thi kinh t x hi ca Marx, coi s ni tip t ch phong kin n c x hi ch ngha l iu hin nhin trn phm vi ton cu. V nh th, thi k vn hc 1907 - 1945, nm trong vt thot cc h thng quy phm ca vn hc phong kin, nhng d sao n cng l mt thc ti v an 1945 n nay, xt trong tnh hnh lc y, l nn vn hc ang i vo qu o vn hc x hi ch ngha, ly ph hi ch ngha lm nguyn tc, ly thc h v sn lm linh hn t tng, chc chn khng th no khc l t ci v ang ti, th ngoi my ch vn hc Hin i, cn cch gi no xng ng vi n hn?

iu khng ai ng l nhng o ln ty tri xy ra ch 5 nm sau nhng kin phn k ca chng ti. Mc d nguyn m hnh nh nc x hi ch ngha, nhng nhiu ni dung phi m rng khi nim, nh nn kinh t n t c th, kinh t t bn t nhn khng hn ch quy m hot ng, nn kinh t th trng pht trin trong xu th khuyn khch hot ng kinh doanh, lm giu v hp tc kinh t vi cng ty t bn nc ngoi... V vn hc, v Nam trong h thng vn hc x hi ch ngha th gii d nhin khng cn, bi l d vn tn ti mt s nc x giao anh em trong nhiu lnh vc, k c vn hc, khc trc v c bn. Ngay nh Trung Quc, s pht trin v on ci cch m ca nh th no, hn l cn phi ch i, nhng iu ta bit chc l khng ai cn p t ph hi ch ngha ln cc nh vn Trung Hoa lc a, k t n nay. Trong phn vit v vn hc Trung Quc thng s ca S nghin cu vn hc Trung Quc pht hnh nm 1997 ni n hin tng a nguyn trong t bin ti, trng th mng lung, trng th tn sinh i, ni n trng phi tiu thuyt bm r vo hng th, phong tnh, trng phi tiu thuyt n tnh, trng phi tiu thuyt tn hin thc... vn l nhng khi nim ch thc x hi ch ngha m sch v trc nay vn coi l kinh in. V ngay chng ta, trong i hi nh vn ln th l ng Mi cng c pht biu, i cho rng i vi phong tro vn ngh hin nay, phng php hin thc php sng tc no cng c th s dng, min sao gp phn lm cho vn hc dn tc tin bc vng mnh. M th t, tr nhng tc phm t hng ra, khng nh vn tr no gi y cn bn tm vi kiu vit no l hin thc no l khng hin thc x hi ch ngha na.

2. Bi vy, nhiu tiu ch c chng ti vn dng nm 1985 nhm phn bit hai thi k vn hc Cn i v Hi duyt li mt cch rch ri. Trong My vn thi php vn hc Trung i, Trn nh S cha nu ln mt k

nh gia hai thi k Cn i v Hin i, bi theo ng, nu ni n vic chm dt ch phong kin th phi tn ring bn thn vn hc th t 1930-1932 vn hc Trung i chm dt hn. Tuy nhin, nu hiu thi Hin tip xc, giao lu ton din ca tt c cc quc gia trn th gii, tt c tham gia vo mt tin trnh lch s chun tc ng trc tip ti mi quc gia ln nh, th c th ni vic xc nh thi Hin i t th k XX l c c s tic, kin ny vn ch mi nh mt nh hng tng quan nhn din mt bc ngot ca lch s t Trung i, ch cha phi l nhng tiu ch c th ca thi k vn hc Hin i Vit Nam.

Thit tng, n nay, khng ai cn nghi ng g v thi im bt u ca tin trnh hin i ha vn hc dn t nin th nht ca th k XX. Tin trnh ko di trong sut th k XX v cn vt sang th k XXI, nhng cho tro m nhng thnh tu v sau dng nh khng vi ti c, t nht l v khi lng v kh nng chim lnh tiu biu, v tnh phong ph, hon chnh ca nhng t chc v hot ng vn hc ng ngha, v s a dng, ngh thut bc thy. Con ng hin i ha vn hc th k XX l mt xu th tt yu song khng nht thit l ln, hn na, s thng hoa trong ngh thut i lc li bt ngun t nhng yu t rt kh gii thch, nn khng t bao gi cng cao hn tin trnh trc, l iu khng c g l. Tuy vy, cng khng th v ci gi tr khng th 1932 - 1945 m cho rng y nghim nhin l vn hc hin i. Mt khi vn hc chng ta bc vo qu ch hin i dng cho n cng phi da trn chun mc ca vn hc th gii, ch khng th nn ra mt th Vit Nam. Ta s thy, trong sut thi k vn hc 1907 - 1945, hu ht cc hnh thc th loi cng nh tiu chun ang c sc ui cho kp vn hc u Ty, chng qua ch mi l ci trnh ca u Ty gii hn th k XIX tr u c dch ra ting Vit, cc trng phi chu u m chng ta m phng, n cc tc gi tc phm chng ta l thuc ch ngha C in th cng thuc ch ngha Lng mn, khng ch ngha Lng mn th cng l ch ngha H vn mnh cui th k XIX v my nm u th k XX l cng), nh Corneille, Racine, Molire, La Fontaine, Du Lamartine, Chateaubriand, Baudelaire, Rimbaud, Verlaine, Musset... Cn cc trng phi hin i nh Tru tng, sinh ch ngha... i vi h ni chung vn cn l iu l lm (tr Xun thu nh tp xut hin st ngay trc Cch ni ca chng ta trong giai on, du n li su m nht vn l dng kch ging bin ngu, theo lut tam th k XVII m thi. Nh th, c th ni ci hin i ca vn hc Vit Nam na u th k XX l ci hin i th k XX vt qua. Ci hin i y thc cht ch l Cn i. Ti ngh, gi vn hc 1907 - 1945 l Thi k vn h quan khng phi l khng hp l. Gi nh th hon ton khng phi l h thp gi tr ca n. (Ngay c nh Tng trng, Siu thc, Hin sinh... ca th gii c sc sng bn vng n u cng cn l iu cha d phm ca thi hin i v ca t duy ngh thut hin i th khng th ph nhn).

HAI H NG PHN CHIA TH I K VN H C HI N I : CHIA THEO VNG V CHIA THEO GIAI O N

1. Nhng gi vn hc 1907 - 1945 l vn hc Cn i th vn hc t sau 1945 n nay nghim nhin l vn hc H trng g khc trc? Ti xin khng nhc li ci "khc bit c bn" m trong nhng bi vit trc y, ti v cc n tm c. Ci khc bit y ha ra b thi gian sng lc, th thch, khng cn ng mi c v tr "c bn" b Trung Hoa vn hc thng s dn, c khc vi chng ta, gii nghin cu Trung Quc gi thi k vn hc t Trung Hoa thnh lp v sau l vn hc ng i. Vn hc ng i l ci ang din ra mt phm tr thi g tr gi tr. N i hi miu t chnh xc cc hin tng hn l tng kt, nh gi, xp hng cho chng, bi ci quan nh lun, ch phn xt ca ngi sau. Vn hc Vit Nam Hin i c l cng nn c nhn theo ph trc ht nm quy m bin ng mang tm th gii ca mi trng sng tc. T na sau th k XX, vn hc nhiu bc xc v dn dp nhng s kin y kch tnh: cuc chin 30 nm chng xm lc Php v M thn tnh hin ca hai phe v tnh hnh cng thng ca chin tranh lnh, s sp ca phe x hi ch ngha cng vi y nc, xu hng m ca, giao lu kinh t v vn ha vi th gii, gia nhp vo khi th trng chung... Bi cn

Vit Nam Hin i trong vng hn nm mi nm qua cng mang mt din mo phc tp khng km m bc vn th in m du n chnh tr v c xu hng a vng. u tranh khc lit v thc h buc vn hc phi tr t khng thanh thn ng ngoi chnh tr nh vn hc trc 1945, d l bn ny hay bn kia. Trn con ng u ct x, hnh thnh cc cng ng dn c c th ch x hi khc nhau, sinh hot vt cht v tinh thn khc nh ngh. ng nhin, bi cnh ca Vit Nam nm trong cc din chnh tr ca th gii, nn trng hp Vit Nam Nu ni n vn hc Trung Quc ng i, hc gi ng i Trung Quc khng th b qun vn hc i hc Ma Cao bn cnh vn hc i lc, ni n vn hc Triu Tin ng i, hc gi ng i Triu Tin kh vn hc Cng ha Dn ch Nhn dn Triu Tin v vn hc Nam Hn, th ni n vn hc Vit Nam trong thi Nam cng nht thit phi tm hiu nghim chnh vn hc vng khng chin (chin khu Vit Bc, chin khu Nam cc th H Ni, Si Gn thi Php tm chim, vn hc na nc pha Bc v vn hc na nc pha Nam sau vng gii phng sau ngy Hi vn ngh gii phng min Nam thnh lp, v t sau 1975 l vn hc trong nc v mang ln ranh thc h l mt hin hu nhng gi tr ca n cn c quy nh bi nhiu yu t quan trng k khoa hc, ng gp ca vn hc mi vng vo b mt chung ca vn hc t nc, theo tiu chun ci hin th v ci nhn loi, ci trn th v ci tm linh... l nhim v cp thit ca vn hc s.

S phn vng khng nhng lm cho tnh cht ca vn hc Hin i Vit Nam na cui th k XX khng cn t cc tro lu hin i quc t n vn hc dn tc cng mi vng mt khc nhau. Tuy th, d tip xc t chn tr chng ta thc s bc vo qu o th k XX ca vn hc th gii. Trong khi vn hc min Bc tip thu kinh Trung Quc, ra sc xy dng ci ta cng ng, m rng cm hng s thi, sng to nhng in hnh con ng thc x hi ch ngha, tip tc thm canh trn nhng th loi tr thnh c in: tiu thuyt, truyn ngn, t v khi xng th khng vn (Nguyn nh Thi), th ha trn (lc bt vi nm ch-by ch-tm ch), th vn di ch Vit Nam Cng ha, cng qua nhng th loi tng t, li o su vo hnh nh con ngi t do c kiu ngi duy ng con ngi mc sc dn thn hay bung x, con ngi nh mt h ly ca chnh n , nhng trng phi mi m nht ca vn hc u Ty nh trng phi Tiu thuyt mi, Ph bnh mi, Hin sinh ch tn mnh bo trong th ca, nh nhm Sng to ca Mai Tho, Thanh Tm Tuyn, hay li th ng ngh Bi Ging. cho k ht cc c im khc nhau ca mi vng vn hc trong cng ng vn hc Hin i Vit Nam, theo ti, phn k vn hc s hin i, v chnh v khng gian y xt ti cng vn l s phn nh gin tip ch khng gian ha.

2. V cng trn c s tnh a vng c nhn din, ta c kh nng tin thm mt bc, tm nhng phng cho vn hc Hin i Vit Nam. Xt mt cch gin d th trong hon cnh mt cuc chin tranh khc lit ko di gian a l ca mi vng sng tc u do cc nc thang ca cuc chin quyt nh, b mt vn hc Hin i d cc bin c lch s, to nn ba giai on chnh, m trong mi giai on, th lng phn v thc h khng c g tc th c b sung, hon chuyn, v ch , ti, hnh thc biu hin... mi vng u thay i kh nhiu:

(1) Giai on 1945 - 1954: vn hc cch mng khng chin ra i chin khu v cc vng t do, vn hc th lng cm bt ch yu vn l th h nh vn trc 1945, nhng mt bn ho hng vi nh sng cch mng, ginh c lp, mt bn mang tm s mc cm ca k trong t, nhiu ngi vn khc khoi hng v ngi i thch mnh trc mt hin thc si ng cha tng bit, mt bn vn tip tc s trng quen thuc trc kia. hng chnh tr ha v ang dn tr nn cng thc, mt bn gi nguyn nhng th php c nn cng khng c g

(2) Giai on 1954 - 1975: t nc chia i, vn hc tn ti hp thc di hai chnh th nh nc thuc hai kh Bc (v vng gii phng min Nam) va k tha lp ngi cm bt trong khng chin chng Php va c thm mc tiu qun xuyn l xy dng x hi ch ngha v u tranh chng M ngy. Xu hng chnh tr ha ngy c phm ca nh nc, phi th hin ch trng ng li ca ng cm quyn. Vn hc min Nam khng ch l cng ng o, m cn c b sung t H Ni v cc vng khng chin hi c, khng ch trng nh hng sng to t do, v th nhiu khuynh hng i lp cng song song tn ti, c chng cng v ha gii, tm l chi

chng ng ngoi chnh tr...

(3) Giai on t sau 1975 : t nc thu v mt mi to iu kin cho nn vn hc hin thc x hi ch ngha m ct ting ca tng bng ca ngi chin thng, a ln tng i hnh nh ngi anh hng nh M, v tng ngi y trong cuc sng ha bnh. Trong khi , nhiu nc c cng ng ngi Vit di tn, mt dng vn h cng do lc lng vn ngh s c min Nam ng vai tr chnh, va bng hong phn hn trc bi kch v bn ny cuc chin, va dy v trong nghch cnh lu vong: phi tri qua mun nghn kh i tm t ha, b sng cn nhng vn khng qun khng nh cn cc ca chnh mnh... Cch phn chia ny tng cng d

Tuy nhin, vn hc t 1975 n nay phi chng vn ch l mt giai on m thi? Nn nh v mt lch s, ci cha bao gi c trong ba phn t u th k, n nh du mt k nguyn c lp trong thng nht vn ton, c hnh quyt lit v y him ngho m kt qu l a hai triu ngi Vit n vi nhiu chn tri mi, l ca nm chnh xc hn l t 1980 tr i, c dn tc hu khp mi min Trung Nam Bc ln ln ct c ci p lc n ngi thi chin phi dp b tt c, thu mnh li hoc cng mnh ra chu trn trong sut 30 nm khng ngh nht, vi nhng giy pht ring t, chng lng, nhng lo ngh tnh toan vn vt, v bit bao nhu cu, dc vng, t n s nm trong y tm khm, nhng ni au thn phn mun thu ca kip ngi. Trong x hi cng n nhn, hng lot vn bnh thng m ngn ngang, t v trm mi c th t ra, khng d g gii quyt ngay quyt theo kiu dt khot trng en, bn th nh thu cn chin tranh. Th m vn hc rt lu v sau vn kh Hnh thi nh vn / chin s - cm bt / cm sng cha thi m nh tm thc sng to, v trn mi trang vit, c u tin la chn, thm vo y m hng s thi c h c y n nc tt cng. Con ngi in hnh nghim, khng cht phn tm trc nhng chuyn tu toi b dn ca thc t. l kiu ngi hng ngoi, k i din vi chnh n trong tnh trng phn thn hay v thc. Cuc sng m vn th miu t bao gi cng c thn duy l, tng nh kh c th len vo d ch l mt thong phi l, siu hnh. Phi ni gia ci c phn kh iu ha c vi nhau, vn hc ang trt theo qun tnh ca n, lm n b chng li, t mch hn ngh thut, nht l vo nhng nm t nc lm vo khng hong bi ch bao cp n hi qu ti.

Bc bi ca i sng hin thc bt buc phi tm ra gii php. Nm 1986, ch trng i mi ca ng Cng n, vn ngh c ci tri[10], bt u dy ln mt lung sinh kh mi. Nhng trong chiu su nhn thc ca by gi mi cht thc tnh. Khon chui xut hin t sm v sm hn na l v, tiu lm, tc ng, ca dao hi l lun ph bnh ln ting cnh bo hin tng phi o ca c mt khuynh hng vn chng: n l s l ti i vi bnh din ci ang tn ti, s ln t ca cp l tnh i vi cp cm tnh trong nhn thc ca ch dung i vi hnh thc trong cu trc ca hnh tng v tc phm ngh thut, s ln t ca l tr i vi cm xc cng nh s ln t ca bn cht i vi hin tng trong hnh nh cuc sng mi c phn nh vo tc phm nht, b s kin ln t, n mt mc no xu hng ny ra ch ngha minh ha (Hong Ngc H 1978). Ch mi l mt vi ting ni n c bui u m gy nn c mt c sc, dng nh trong tm l khng mun chp nhn n song cng chng th chi b. Nhng ri tip y l nhng nm trn tr, vt ln m t ngi sng tc t bt dn khi ci ng hnh bm r su trong t tng, ni nh Nguyn Minh Chu l nh nhiu v bn khon day dt rt nhiu v mi quan h gia vn hc v i sng thc ti ang mt ngy mt x 1989). Mi tc phm ra i li l thm mt bng chng vn hc ang c gng vt ln, ang t iu chnh ch ng Quan v Rng trc ca Nguyn nh Thi 1978-1980, nh thc tim lc, Bn vng ca Nguyn Duy 198 Nguyn Khi, Ma ma h ca Ma Vn Khng 1982, Ngi n b trn chuyn tu tc hnh ca Nguyn Minh C trm ca Nguyn Mnh Tun, Hn Trng Ba da hng tht, Ti v chng ta, Nhn danh cng l ca Lu Quang V i, T ht ca Xun Qunh, nh trng ca Nguyn Duy, i mt nhn ti ca Bi Minh Quc 1984, Ngi n b n ru-bch ca Thanh Tho, Ma l rng trong vn ca Ma Vn Khng, Bn kia b o vng ca Dng Thu H Lu, Min hoang tng ca Xun Khnh 1986... Cho n cui nm 1987, Nguyn Minh Chu c th yn tm chng ng vn ngh qua m vi t cch l ngi trong cuc, ng bit r n tng ngc ngch s trng 1987). Bi th, chng ti coi nhng nm t 1978-1979 tr i l mt thi gian qu , tin i mi (prrforme),

c tim lc sng to ln c s l lun cho s n r ca chng ng sau m ta c th ly nm 1988 nm xut Nguyn Huy Thip lm mc chnh thc: chng ng tht s tr li vi cm hng th s, cm hng i t, v x hi, vi nhng cch tn ngn ng, cu trc, thi php, qua truyn ngn ca Nguyn Minh Chu, Nguyn Huy T Quang Lp, V Th Ho, L Minh Khu, Phan Th Vng Anh, Nguyn Th Thu Hu, Nguyn Bnh Phng v rt nh tiu thuyt ca Bo Ninh, Ma Vn Khng, L Lu, Dng Thu Hng, Xun Khnh, on L, Nguyn Khc Trn Nguyn Vit H...; k ca T Hoi, Phng Gia Lc, Phng Qun, Trn Huy Quang...; th ca Vn Cao, ng nh Hong Cm, Trn Dn, L t, Dng Tng, Xun Qunh, Thanh Tho, Nguyn Duy, Nhi, Bi Minh Quc, Hng, Trn V Mai, D Th Hon, Phan Huyn Th, Vi Thy Linh, Nguyn Quyn...

Cng khng phi l tnh c m trc sau mt vi nm tnh t thi im 1988, vn hc hi ngoi cng c nhng c mt s nh vn lp trc bt ni n n c chnh tr, i tm cm hng trong lch s hoc trong nhng chim nghi ngi nhng ngn c bng, cnh bo git, n ci tre trc, ngn hi ng m sau na th k vn sng ph hng, ma bin ng, gi la, th ng o cc nh vn tr m s lng n kh vt tri li m l th, nc ci ca cuc mu sinh tt bt ni qu hng mi, nhiu nh vn tr khc dn nng lc tm ti cc c ch tn k, cch m d bng biu tng cho vn chng thm a ngha, v cng c khng t nh vn, khng cht t trong nc, ang c gng thot khi nhng mc cm qu kh, ch ng ln ting hp lu cng vi dng hp chung thnh mt dng vn hc Vit c trong c ngoi, trong s cm thng gia nhng ngi cm bt (Thy

Hong Ngc Hin mun gi giai on mi ny ca vn hc Hin i Vit Nam l giai on hu hin thc x hi 1991: 139). Chng ti ngh, c l cch lm cn thit hn l ch ra c yu tnh ca n: mt giai on m s thiu ti a tnh chc nng ca vn hc giai on trc, p trong ngi bt ci ni lc ca tinh thn dn ch ng nhng thi thc bn trong ca cng vic sng to, ngha l khng cn qu p st bi chnh tr. Mc d th, tri ny nh th no th vn cn phi ch i.

TI LI U TRCH D N

Abrams, M. H. 1999. Glossary of Literary Terms . Philadelphia, San Diego, New York, Orlando, Austin, San Anton Sydney, Tokyo: NXB Harcourt Brace College, Fort Worth.

Besserman, Lawrence (ch bin) 1996. The Challenge of Periodization Old Paradigms and New Perspectives (Th Cc cu hnh c v nhng vin cnh mi). Xem bi ca Helen Vendler, Periodizing Modern American Poetry (Ph York v London: NXB Garland.

Hong Ngc Hin 1979. V mt c im ca vn hc v ngh thut ta trong giai on va qua. Vn ngh, s

Hong Ngc Hin 1991. Thi k vn hc va qua v hng pht trin ca vn hc, Vn hc - hc vn. Trng Minh v Trng vit vn Nguyn Du xut bn.

Lanson 1951. Histoire de la littrature franaise (in ln u 1894), remanie et complte pour la priode 1850 Hachette. Niculin, N.I. 1977. Vn hc Vit Nam t cc th k Trung i n Cn i. Matxcva: NXB Khoa hc.

Nguyn Minh Chu 1978. Vit v chin tranh", Vn ngh qun i, s 11.

Nguyn Minh Chu 1987. Hy c li ai iu cho mt giai on vn ngh minh ha, Vn ngh s 49-50 ra ngy 5 Nhiu tc gi 1999. Trung Quc vn hc s. Bc Kinh: NXB Cao ng gio dc. Phm Th Ng 1967. Vit Nam vn hc s gin c tn bin, Tp III. Si Gn: Quc hc tng th. Thanh Lng 1967. Bng lc vn hc Vit Nam, Tp thng, Si Gn: NXB Trnh by. Thanh Lng (khng ghi nm xut bn). Bng lc vn hc Vit Nam, Quyn h. Si Gn: NXB Trnh by. Thanh Lng 1971. Vn hc Vit Nam, Tp I: i khng Trung Hoa. Si Gn: NXB Phong tro vn ha.

Thy Khu 2000. Hai mi lm nm vn hc hi ngoi 1975-2000. c san X Qung xun Canh thn. Hi i Massachusetts thc hin.

Trn nh Hu 1984. Xc nh ci dn tc, ci c in lm c s phn k vn hc dn, Nho gio v vn h Ni: NXB Vn ha thng tin. Trn nh S 1999. My vn thi php vn hc Trung i Vit Nam. H Ni: NXB Gio dc. Trng ng Dung (ch bin) 1990. Cc vn ca khoa hc vn hc. H Ni: NXB Khoa hc x hi.

Trng Qunh, ng Thiu C, Phn Tun 1997. Trung Hoa vn hc thng s (10 quyn). Bc Kinh: Hoa ngh xu tn cui th k XX nhng chng ti ch chn 4 quyn u, tc thi k th nht (C i) trong bng phn k ca h Vin Hnh Bi (ch bin) 1999. Trung Quc vn hc s. Bc Kinh: NXB i hc Bc Kinh. Vng Tr Nhn 1989. S dng cm rt im m (Tr li phng vn trn bo Vn ngh). Tp ch Sng Hng,

[1] Xem Nguyn Lc 1985, Vn phn k trong lch s vn hc dn tc v quy lut vn ng ca vn hc dn 25-40. [2] Xem Trn nh Hu 1985, Vn chn my nm mc trong vic phn k lch s vn hc Vit Nam u th tr. 41-51.

[3] Xem c Hiu 1985, Suy ngh v phong cch ln v phn k lch s vn hc Vit Nam, Tp ch Vn hc, s [4] Xem Trn nh S 1999, My vn thi php vn hc Trung i Vit Nam, H Ni: NXB Gio dc.

[5] Trong sch ny, Lanson v Paul Tuffaut chia lch s vn hc Php thnh by thi k :1. Thi k Trung c; 2

ht Phc hng; 3. Th k XVI; 4. Th k XVII; 5. Th k XVIII; 6. Th k XIX; 7. Thi k Hin i (1919-1950).

[6] Xem mc Le monde mdival trong sch Encyclopedia Universalis, CD-Rom PC. Nguyn vn: Dans le cadre labore partir dlments dont la plupart taient classiques, germaniques ou chrtiens. Sau y l hai on t c v ca Ta thnh La-m trong sut thi Trung c :

on I: thc hin s thng nht v tinh thn, phi gieo rc lng tin, n trc nhng s bt ng, v lm . Nhim v th nht l vic truyn b Phc m, snh vai cng s bnh trng ca phng Ty. Khi th tng lnh, nhng vin chc v nhng nh bun, v hon thnh hot ng ca h; khi th tng m ng cho h. T Bc x Francie, nc Airlen, nc Anh, nc c. Di triu Carlinhging, h buc cc x Frise, Saxe, Morav o. n th k X, h thm nhp vng Scandinavie, cm cht Bohme, chin thng ngi Hung v vi tay t nach Osten [phong tro Tin v phng ng ca phong kin c th k XII], h mang Phc m vo Phn-la c dn Slave Pomranie v Prusse. Nhng ngi Slave Serbia, Bulgaria v Nga li thot khi bn tay La-m. Gi tip nhn nhng nh truyn gio ca x Byzance. Khi s ly gio n ra, h li trong phm vi nh hng ca x kt vi nhau tch ng u ra khi Ty phng. (Pour raliser lunit spirituelle, il fallait rpandre une croyanc la faire vivre par ses adeptes. La premire tche, lvanglisation, alla de pair avec lexpansion de l Occident. T soldats, les fonctionnaires et les marchands et couronnrent leur action, tantt ils leur frayrent la route. Ils septentrionale, lIrlande, lAngleterre, lAllemagne. Sous les Carolingiens, ils convertirent la Frise, la Saxe, la Morav sicle, ils pntrrent en Scandinavie, sancrrent en Bohme, triomphrent chez les Hongrois et atteignirent la Osten, ils portrent lEvangile en Finlande, dans les pays baltes et aux Slaves de Pomranie et de Prusse. Mais ceu chaprent Rome. Entre 860 et 871, ils avaient accueilli des missionnaires de Byzance. Quand le schisme clart dinfluence de celle-ci. Le religieux rejoignit le politique pour couper lEurope orientale de lOccident).

on II: Trc tham vng c lp ca v Gio trng Constantinople, n tr li bng cch khng nh khng qut ca La-m. sp t th gii theo k hoch ca Cha tri, n cng b s u th ca trt t tinh thn u th ca Gio hong i vi Hong . N ch thc hin y im th hai ca chng trnh ny, chnh l ci y. Nh vy n ct La-m khi cc Gio hi phng ng, nhng n cng lm cho La-m ca phng Ty tr thc s. m ngi th lnh, v Gio ch, chnh l quc vng, vi y th lc ca t ng ny, v nhng B tr la trong tt c cc nc la-tinh theo o C c, cn nhng v Ton quyn, nhng Cng s ta thnh, th lun dng tu cng u tc ng theo hng ny. Cc tu vin, ngay t u thi Trung c chim mt v tr quan trn k X, cc tu vin y c lp vi nhau, khng ci no ph thuc ci no. Vi tu vin Cluny th k X, cc nhm mt gio lut, xung quanh mt v th lnh c nht hoc mt Hi ng cng cng, mt tng tp on thy tu, lut y. S ng cc dng tu c sng lp theo cch y ginh c quyn min tr i vi uy quyn ca G ph thuc vo Gio hong, v chng phn tn ra trong tt c cc nc phng Ty. Nh vy chng tng cng m (Aux prtentions du patriarche de Constantinople lindpendance, il rpondit par laffirmation intransigeante Pour ordonner le monde selon le plan de Dieu, il proclama la supriorit de lordre moral sur lordre politique, et don ralisa pleinement que le second point de ce programme, celui qui nous intresse prcisment ici. Il coupa ainsi Rom fit de celle dOccident une authentique monarchie, dont le chef, le pontif, tait, dans toute la force du terme, sou cardinaux, se recrutaient dans toute la chrtient latine, dont les plnipotentiaires, les gats, parcouraient constame agirent dans le mme sens. Les abbayes avaient, ds le dbut du Moyen ge, tenu en Occident une trs grande avaient t indpendantes les unes des autres. Avec Cluny au Xe sicle, elle prirent la coutume de se groupe interprter et faire appliquer celle-ci, dun chef unique ou dune assemble commune, dun chapitre gnral. La sorte obtinrent dtre exempts de lautorit de lordinaire pour ne relever que du pape et ils essaimrent dans t ainsi lunit disciplinaire autour de Rome ). Hai on vn dch trn y c ng Nguyn Ngc Giao xem li, xi gi.

[7] Theo tc gi, thi i vn hc C in c quy nh bi nhng c im sau: a. Trong vic la chn nhn v

thng lu, nhn vt v mi trng sinh hot ca nhn vt thng mang tnh cht in nh, cao qu, tri li, li mang tnh cht tm ti, ngho nn; b. Bt php chung ca vn hc C in l tng trng, c l (tr b khng tun th trit cc nguyn tc sng tc ny), c nng ln thnh nhng mu mc l tng, nhng cng i noi theo; c. Phi ng l c tnh chung ca vn hc C in, ci ti ca tc gi t khi c bc l trong sng gian, ci ti vn c th biu l mt cch d di; d. Quan nim ci p ca vn hc C in l ci g hp vi nghi mi ngh thut u phi c tnh cht i xng, hon chnh, li vn ca vn hc C in thng l bin ngu, bo

[8]Xem Nguyn Vn Trung 2000, o Cha Vit Nam, Montral, Quebec: NXB Nam Sn. Thc ra ngoi ba n liu nh vi tnh thuc t sch s liu Vit Nam m tc gi cho php cc th vin trong v ngoi nc c chng ti dng l ca ng Nguyn B Chung. Xin c cm n ngi son sch cng nh ngi gi sch.

[9] Chng ti da vo gi thuyt ca Hong Xun Hn trong Li gii thiu Truyn Song Tinh, NXB Vn hc, H N

[10] Ch dng ca ng Nguyn Vn Linh, Tng b th ng Cng sn Vit Nam kha VI, trong bui hp mt v ngy 6 v 7 thng Mi nm 1987, trc ngy ra Ngh quyt 05 v i mi vn ha vn ngh.