Tp ch Khoa hc 2012:21a 71-77

Trng i hc Cn Th

NT C SC CA NGH THUT K CHUYN TRONG TIU THUYT TM VN PHNG DAO (MC CAN)
Ng Th Hy 1

ABSTRACT
Tam van phong dao written by Mac Can is the novel that won the A prize in the novel award contest hold by the Vietnamese Literature League in 2005. This novel is so successful that it has attracted the readers attention in recent years. The novel not only has a remarkable humanistic meaning but also reflects the life in Southern region of Vietnam in a particular stage. With the plain and truthful penmanship as well as the art of telling story naturally and flexibly - used by a personal method - this literature work can express such a private writing style which is extraordinary and fantastic. The story being told is not monotonously, thus, it does not have the readers have such an extremely boring feeling. The story just evolves naturally as if there were not any available arrangements throughout the story-line. That makes this literature work not only truthful but also easy. As a result, it can totally achieve the artistic effect. Keywords: the art of storytelling, penmanship, story-line, innermost monologue, artistic style Title: The Special Features in the Art of Storytelling in the Novel "Tm vn phng dao" (Mc Can)

TM TT
Tm vn phng dao ca Mc Can l tiu thuyt t gii A trong cuc thi vit tiu thuyt ca Hi Nh vn Vit Nam t chc nm 2005. y l mt tiu thuyt thnh cng to nn mt ting vang tt t ngi c nhng nm gn y. Tc phm mang mt ngha nhn vn su sc, phn nh c cuc sng ca con ngi mt thi vng t Nam B. Vi li vit gin d, chn tht, ngh thut k chuyn t nhin, linh hot - theo mt k thut ring - tc phm th hin mt phong cch ring mi l, hp dn. Cu chuyn c k khng n iu, khng gy cm gic nhm chn nng n t pha ngi c. Cu chuyn c din ra t nhin nh khng h c s sp t sn m vn rt chn tht, dung d v t c hiu qu ngh thut. T kha: ngh thut k chuyn, phong cch, ct truyn, ngi k, c thoi ni tm, li vn ngh thut

1. Nu ai yu thch ngh thut sn khu tng bit n Mc Can trong vai tr mt din vin hi kch th s khng ng rng ngi ngh s ny cng l mt ngi vit vn hp dn c mt phong cch ring kh c o. Trong cuc thi vit tiu thuyt ca Hi Nh vn Vit Nam t chc nm 2005, Mc Can vi tiu thuyt Tm vn phng dao t c gii A. y cng l tiu thuyt gip tc gi t nhng gii thng nh Gii thng Vn hc thnh ph H Ch Minh, Gii thng Vn ha doanh nhn Vit Nam 2005.

Khoa S phm, Trng i hc An Giang

71

Tp ch Khoa hc 2012:21a 71-77

Trng i hc Cn Th

Tm vn phng dao l mt trong nhng tiu thuyt gy c ting vang tt t ngi c trong nhng nm gn y. Chuyn k v mt gia nh Nam B vi gnh ht xic sng phiu linh nh mt kip lc bnh tri ni trong hnh trnh tha phng cu thc y gian kh, nhc nhn. Trong cu chuyn c th thy c nhng s phn ti cc, xt xa ca nhng thnh vin trong mt gia nh phi mu sinh bng cch hnh ngh xic rong ry y mai . Kt cc s phn ca hu ht nhng nhn vt u y bi kch. V cuc mu sinh ca gia nh nn ngay t b, a em gi l mt c o cho mn biu din phng dao nguy him do anh mnh thc hin. Cui cng c b li dao oan nghit chm vo sau gy, ni cha nhiu k c, nhiu suy ngh v v vy v gi nhng k c khi cn khi mt, c phi sng c n vi b no tr con. Ngi anh in trai, vi v ngoi lnh lng t ni, hng m phi lm tr mua vui khn gi bng mn phng dao v cui cng anh cng nhn ly mt kt cc au bun. Ngi cha, mt ng bu gnh ht mang tn Ngh Tinh nhng mi cng khng c thn vinh, cui cng phi sng bng ngh nh rng do. Ngi m ngho lun lo ngh v tng lai ca gia nh nn cht mt nhng ng tin dnh dm trong con heo t phng khi gnh ht m nhng vn khng thot khi cnh ngho. c bit l nhn vt xng ti - ngi k chuyn, mt ngi thng c ngi khc gi l ngi ci trn, cn mnh th t nhn l mt con ngi d tt c mt tri tim qu ln- lun lo s v d cm iu nguy him s n vi a em gi ti nghip ca mnh sau mi mn phng dao. V bi kch au thng xy ra theo ng d cm ca anh 2. ti hin cu chuyn, tc gi s dng mt li k chuyn kh c o khng nh li k truyn thng. Ct truyn khng theo trt t bin nin m ph v tnh tuyn tnh v tnh thng nht v thi gian ca ct truyn truyn thng. Ct truyn ca tiu thuyt xoay quanh hai tuyn: s kin v dng hi c. Tuyn s kin m ra mt cu chuyn th s v cuc i ca nhng con ngi tri dt phiu linh v cm o Nam B mt thi. Chen vo l mng hi c tm tnh y xc cm bt cht t pha ngi k, mt k sm gi trc tui khi chng kin qu nhiu ni au thng ca gia nh, ca ngi thn trn con ng mu sinh. Hai tuyn ct truyn ny ha quyn, an xen hu nh khng theo mt trt t no. S kin, bin c khi gi nhng hi c suy t min man khng dt v trong dng hi c suy t y, s kin li hin v chp ni qu kh vi hin ti v gp phn dn dt cu chuyn. Cu chuyn c th dn c m ra. Th php ng hin do c tc gi s dng c hiu qu. Gia nhng s kin c k, hi c v qu kh c a v chen ngang dng t s. V th gia cc on khng c tnh lin tc, lin k, kt dnh v mt trnh t theo tnh nhn qu. Tc gi dng nh khng h dng cng sp xp cu chuyn theo trnh t trc sau. Cu chuyn c t nhin chy tri theo dng hi c ca nhn vt. Ton b s kin c khc x qua ci nhn, cch cm nhn ch quan v c cht lc qua tm hn a cm, y suy t ca ngi k. Qua mn sng tm tnh ca ngi k, ngi c hiu c nhng cm xc, suy t v nhng trn tr ca nhn vt v kip ngi. C lc dng chy ni tm tr thnh i tng chnh cho vic trn thut v cu chuyn c dn dt theo mch c thoi ni tm tr tnh, lng ng cht suy t. S kin cng c k li t . Cc s kin gn kt vi nhau t nhng mnh ghp ri rc sut cu chuyn, trong c s kin c ni ti trong nhng cuc i thoi v sau ca hai anh em, trong hi tng ca anh Ba v c nhng mnh hi c vn vt khi nh khi qun ca
72

Tp ch Khoa hc 2012:21a 71-77

Trng i hc Cn Th

c o phng dao khi v gi phi sng nh mt a tr gi ci suy dinh dng ho ht, gy nhom. V nh on k v ci m biu din cui cng trc khi c em b nn do anh mnh phn tm trong khi phng dao, tc gi hon ton khng gii thch nguyn nhn trc iu g lm cho ngi anh phn tm. iu ny ch c ni n trong cuc tr chuyn ca hai anh em khi v gi. Ngi c ch hiu c nguyn nhn khi c on i thoi ca B T ni vi anh Ba ca mnh: Anh u c bit, ti hm trc khi m mn, ch Phng cho anh Hai bit tin ch c thai, cha ch ni ch phi v nh ngay lp tc. ng mun g ch cho ngi khc mt cch gp rt, anh Hai mnh phn tm l ng, nhng tc cis phn tm ny li nh hng nng n ti nhiu ngi khc (1) V trong mng hi c ca c o phng dao, ngi c mi hiu c s vic xy ra trong m din kinh hong v ni au ca ngi phi dng tnh mng ca mnh nh i cho cuc mu sinh nhc nhn: Em ci mt xung nhn mnh vn di sn khu, bit bao ln em vn nhn xung chn mnh khi thy nhng li dao. Ln ny em nhn mu ca em nh xung , mt li dao chm vo b vai, ban u em khng thy aum ngc nhin, bi v em u c ng nh vy. Sau trn ln vi ci au v nhng git mu mi cm thy mnh bun ru lm sao. Trn th gian ny chc ch c mnh em l c c ni bun anh i (1) Trong on truyn ny, nhng s kin, chi tit khng c sp xp theo trnh t t nhin m xo trn, o ln thi gian an xen gia qu kh v hin ti. Ngi c phi kt ni cc s kin trong dng hi c ca nhn vt th mi bit c s vic xy ra. Ngh thut k chuyn tht sinh ng to cho ngi c cm gic cng thng hi hp nh ang xem mt b phim c nhiu kch tnh. Khi y ngi anh phn tm lc ang iu khin 12 li dao phng v pha tm vn m c c em gi ti nghip ang ng. Mn phng dao c miu t y cng thng tng bc mt, t lc anh Ba lm ci vic thng ngy l ti cho mm tm vn ri vc n ln sn khu n tng hnh ng, c ch ca din vin biu din khi ln lt xut hin bt u cho mn din. Khi ngi c cng thng ch i s vic xy ra th tc gi li hng s ch ca ngi c n nhng yu t bn ngoi (ip b m du cn vy nh, hnh nh Phng ngi hng gh khn gi ng sau l ngi n ng l). Nhng chi tit ny c th lm cho ngi c phn tn s ch theo di nhng li c tc dng gia tng s hi hp ch i kt cc cu chuyn khi s vic ang cao tro. Chen vo l dng tm l cng ang din ra cng thng ca chnh ngi k, ngi anh Ba ng sau tm vn ang hi hp lo u cho s phn ca em gi v d on c iu bt thng sp xy ra. khng phi l nhng biu hin tm l n gin m l mt phc hp nhng sc thi cm xc an xen: hi hp, lo lng, au n, phn ut nh in cung mun p ph mt ci g gii ta, thm ch anh nm ly cn con dao lm c ca ngi m m anh lun git sau tm vn Mn phng dao trong thc t c l ch din ra trong vi pht nhng li c tc gi k li n khong 15 trang. Nhp iu trn thut nh c ko gin ra chm chp ch khng i nhanh n kt thc do nhiu ln s vic b ct ngang bi dng suy t min man khng dt ca nhn vt. V phn kt thc on truyn y kch tnh ny khng phi k v mn phng dao ca ngi anh thnh cng hay
73

Tp ch Khoa hc 2012:21a 71-77

Trng i hc Cn Th

khng m l suy t ca nhn vt ti vi cu hi mun thu ti sao y trn tr, day dt: Ti vn hay ngi mt mnh, kh nht khi ngi ta cn c mi mt mnh, ti ht sc c gng lm cho ti hiu c, ti sao ti sinh ra, ri mt ngy no nh hm nay ti li mun cht i. Mt s xp t trc rt ngu nhin gp g mt con ngi khc, sau nhn ln, trong v s ng nhn, ti l mt hnh thnh t hi nht, trong chui di truyn ca dng h ti (1) S hp dn ca ngh thut k chuyn cn l do tc gi t s vic trong mt tnh hung tng phn. Khi mn biu din phng dao bt u cng l lc bn di sn khu s phn khch ca khn gi n cao qua nhng ting rn lin tc - m thanh tng hp t ting ci, ting la ht ca ng o ngi xem. Khng ai bit rng trn sn khu s cng thng ca chnh nhng ngi biu din cng n tt d y l mn din thun thc. Trong khi mi ngi mong ch cho mau n mn biu din vi tm trng ho hng th c o, ngi phi mang thn th mng cho tr chi nguy him th run ry, lo s n mc tng nh c th nghe thy ting tim n p mnh trc tm vn, hai bn tay lc no cng nm cht nh mun tm bn tay tt nguyn ca ngi anh ng ng sau c c mt nim tin, mt sc mnh v hnh no c th cu n trong lc him nguy. i mt ngi anh hai, ngi trc tip thc hin mn phng dao th di i nh ngi mt ng, thiu hn v t tin v khng tp trung. Anh Ba th bc l nhng cm xc, nhng trng thi tm l phc tp: va lo lng, va au n va ht hong khi li dao cui khng cm vo vn m i chch vo thn hnh a em ti nghip. Dng nh con ngi th hai - con ngi bn nng - anh ang ni gin in cung vi tng bo hnh ang manh nha trong u nh mt phn x khi anh pht hin iu mnh d cm din ra C th thy ngi bt ca tc gi kh tinh t trong vic lt t nhng sc thi cm xc phc tp trong th gii ni tm nhn vt. Nh vn cng lc ti hin kip sng mn mi mu sinh ca mt lp ngi mt thi va phn nh c mt hin thc khc cng phc tp khng km - hin thc tm hn - vi mi cung bc cm xc, suy t ca con ngi. S theo di, ch ca ngi c v th cng lin tc di chuyn t nhng s kin xy ra bn ngoi n nhng b n bn trong th gii ni tm nhn vt. 3. Vic s dng ngi k cng l mt im c bit ca tiu thuyt Tm vn phng dao. Nh vn xy dng hnh nh ngi trn thut xng ti- va l ngi dn truyn va l mt nhn vt trong truyn - dn dt cu chuyn. Phn u l dng t s min man, y ni nim ca ngi k chuyn. l mt ngi c tri tim qu ln, lc no cng trn tr vi cu hi nhc nhi: ti sao . Nhng ngy thng nhc nhn mu sinh lm cho anh lun suy t v cuc i v thn phn con ngi. Trong anh, tm vn phng dao cng mang y thng tch nh ni au ca con ngi, ni au c tr i tr li trong mi li t vn au thng ti sao. Cui cng lng ng li trong anh l nhng chim nghim y xt xa: S v tm bng quan n nu trong tng con ngi nh mt con vi trng, hay con rn nm m di lp l mc (1) v i khi s v tm y c th tha hip vi ci xu, ci c dn con ngi yu th n bi kch. Ging iu ca tc phm v th mang mt m hng chung: trm bun, tru nng suy t, chim nghim v kip ngi.

74

Tp ch Khoa hc 2012:21a 71-77

Trng i hc Cn Th

S dng ngi k th nht dng thc ngi k l din t k cu chuyn, tc gi s dng li vn gin tip tc l li ca ngi trn thut, ngi k chuyn, li vn m ng chc nng trn thut, gii thiu, miu t, bnh lun con ngi v s kin (4). Nhng phn u khi k v cuc i ca nhn vt xng ti t lc cn l phi thai trong bng m, li gin tip ca ngi k mang mt c im ring, l li gin tip phong cch ha, tc l li gin tip phng theo mt li no , mt thc no (6). l thc ca mt a tr ch mi l ci bo thai trong bng m cho n khi n tip nhn mt th gii khc. Cu chuyn c k theo im nhn v dng thc ngy th ca a tr, thm ch l ca ci bo thai, lm cho ngi c c cm gic nh ang trc tip chng kin cu chuyn xy ra v cng d c s ng cm vi nhng cm xc ngy ng, chn tht ca a tr: u tin, sau khi ti l mt phi thai, ti l mt tri tim nh, lo lng, hi hp, t thn ti khng th nghe c nhp p ca ti, m l M ti. Ln hi trong mt thi gian kh di ti mi cm bit c rng ti ang sng trong mt th gii no cht hp. Rimt hm ti lng nghe ting th thm, ting ngi mt th gii khc sinh ng hn, nhng ti khng hiu h ni g, cho ti mt bui chiu, ti thot ra khi ni , ngay lp tc ti khc, v mt vt ct au nhi ni no trn thn th ti, ti lin mang mt vt so i, c th gi l xu, m ti li v ti (1) Xy dng ngi k chuyn l din ngi th nht, tc gi to c cm gic chn tht cho cu chuyn. Ngi k chuyn l ngi trong cuc c th k nhng g mnh bit, chng kin v t do bc l tm t tnh cm ca mnh. Nhng iu c bit l cu chuyn khng hon ton dng li k ngi th nht m c lc nhn vt ny li ra pha sau cu chuyn ha thn thnh ngi k n mnh thc hin nhim v trn thut. c mt s gin cch gia ngi k v nhn vt. Vi vai tr l mt ngi ngoi cuc, ngi k n mnh th hin s quan st v ci nhn khch quan hn i vi nhn vt. Lc ny nhn vt ti li tr thnh i tng c k. im nhn c dch chuyn t im nhn ca nhn vt trong truyn sang im nhn khch quan ca ngi k giu mnh ng bn ngoi cu chuyn. ngi k khch quan ny, ngi k khng phi l ngi bit ht ban pht thng tin m c khi phi i theo dng suy ngh ca nhn vt di theo cu chuyn. Nhng tc gi khng ni thay nhn vt m cho nhn vt t bc l suy t ca mnh bng ngn ng ca chnh mnh. Lc ny li trn thut ca ngi k chuyn dng nh ha nhp vi li nhn vt. Ngn ng k chuyn mang thc v ng iu ca nhn vt. Nhng ngy sau , ban ngy Phng c ti gn c gi nh ng trc tm vn, ban m Phng li ln v hu trng nhn c gi xanh xao c ng h gi t son im phn. V chu ng ca c nh khi ngi ta ha trang cho mnh cng khng thua g khi c ng trc tm vn, l mt con ngi , khc hn. D cho l mt con ngi bng xng bng tht nhng hon ton khc v xa cch, khng thn thin, nghi ngi, hu nh vi

75

Tp ch Khoa hc 2012:21a 71-77

Trng i hc Cn Th

c b, lng tt, s t t khng c trn ci i ny, ng thi c nh t ra qu nhy cm(1) Trong trng hp ny, li ca ngi trn thut, li ca nhn vt cng tn ti v thm nhun trong mt li ni - li na trc tip. Khng c s phn bit gia li ngi k vi li nhn vt m c s thm nhp ln nhau, t dng thc ca nhn vt c bc l. C khi c thoi ni tm ca nhn vt c i thoi ha, ngha l c thoi trong hnh thc i thoi. Nhng on i thoi ca b T, c o phng dao nm xa vi gi, vi con mo gi, vi c chic l vng ri trong cuc sng c c thc cht l nhng li c thoi ni tm nhng iu c bit l ch nu c thoi l hnh thc t ni vi mnh th y nhn vt li nh ang hng ti i tng khc ngi anh Ba ci trn ca mnh. Hnh nh gi, con mo gi, chic l vng ri ch l i tng nhn vt mn gii by suy ngh, cm xc. i tng ch yu hng ti li chnh l ngi anh cho nn vic xng h cng chuyn i theo. nhng on vn nh vy, i tng c ni ti trong cuc giao tip vi gi c nhn vt c em gi gi l anh - khng cn ngi th ba m tr thnh ngi trc tip tr chuyn trong tm thc ca c gi. Ngi c c cm tng nh nhn vt ang trc tip i thoi, m tm vi ngi anh qua c th hiu cu chuyn, hiu nhn vt trong tng gc khut ca th gii ni tm nhn vt. Chng hn, y l on c thoi ca c em trong hnh thc tr chuyn vi con mo gi: .Anh thng em nh tri tim anh, khun mt ngi u tin em nhn thy l anh, lc anh ci xung nhn em, anh nheo mt lm h vi em, em ci, t lc v lc no em cng nhn anh khng chn, anh tht ng nghnh, t ngi nh anh, vi em ch c anh l vui. l gng mt ca ngi t t, c nh mt du dng, nh mt l tm gng soi tm hn mt ngi. Anh c i mt ci nhng u t phin mun(1) Khi ba anh em cn nh, anh Ba l ngi gn em nht, anh cng em qua nhng vng nc ma, anh hi cho em nhng tri bn xanh v nhng bng hoa lc bnh, em thng nhn anh ni chuyn vi tm vn, bn thn nht ca anh, n cng kh nh anh v em. Anh ni: tm vn i my kh qu, ng l tm vn kh sut bao nm trn thn my hn bao vt dao, khng khc tm tht (1) Tnh cch ngi anh Ba hin ra r rng hn qua ci nhn, cch nh gi ca c em gi. y l mt c im trong bt php xy dng nhn vt ca tc gi. Qua vic t bc l, t k ca nhn vt xng ti, ngi c c th hiu c tnh cch nhn vt. Nhng chn dung nhn vt s hin ra hon chnh hn khi c soi ri qua ci nhn, li nhn xt mang tnh khch quan ca nhn vt khc (ngi k n mnh, c em gi, ngi m),. Cu chuyn c s lun phin cc hnh thc trn thut vi ngi k va l din (ngi th nht) va n mnh (ngi th ba). iu ny ph hp vi cu trc ca ct truyn: va k s kin va i vo tng ng ngch su kn ca th gii ni tm nhn vt. Khi ngi k l din vi ngi th nht xng ti, ngi c c th thy c cn cnh tm hn nhn vt vi mi sc thi cm xc phc tp an xen trong dng hi c. Trn thut vi hnh thc ngi k giu mnh to nn mt s gin cch gia
76

Tp ch Khoa hc 2012:21a 71-77

Trng i hc Cn Th

ngi k v cu chuyn. Nhn vt c t trong nhiu mi quan h, trong mt bi cnh rng hn trong khng ch c nhn vt ti m cn nhiu s phn khc. Tnh cch nhn vt cng c soi ri nhiu gc nn s chn tht hn, khch quan hn. Sp xp cc phng thc trn thut linh hot nh th lm cho cu chuyn c k khng n iu, khng gy cm gic nhm chn nng n t pha ngi c. Cu chuyn c din ra t nhin nh khng h c s sp t sn m vn rt chn tht, dung d v t c hiu qu ngh thut. 4. Trong bc tranh chung ca vn chng u th k XXI, tiu thuyt Vit Nam c nhiu s t ph, sng to v phng din k chuyn. Tiu thuyt Tm vn phng dao tuy khng phi l mt t ph bt ng nhng li vit gin d, chn tht, ngh thut k chuyn t nhin - theo mt k thut ring - cng em li hiu qu ngh thut ng k cho tc phm. V nu nh ngh thut k chuyn l mt ngh thut c bit, n i hi k sao cho mi lc hng th ca ngi c gia tng. Mt ct truyn gin n nht cng c th cu to thnh cc s kin ngh thut hp dn (4) th thit ngh Tm vn phng dao ca Mc Can t nhiu t c iu . TI LIU THAM KHO
1. M. Bakhtin (1998), L lun v thi php tiu thuyt (Bn dch ting Vit ca Phm Vnh C), 2. Mc Can (2010), Tuyn tp Mc Can, Nh xut bn Thanh nin, H Ni. Trng vit vn Nguyn Du, H Ni. 3. Phng Lu (Ch bin) ( 1997), L lun vn hc, Nh xut bn Gio dc, H Ni. 4. G.N. Pospelov (Ch bin) (1985), Dn lun nghin cu vn hc, Nh xut bn Gio dc, H Ni. 5. Trn nh S (2005), Dn lun Thi php hc, Nh xut bn Gio dc, H Ni. 6. Trn nh S (Ch bin ) ( 2008), L lun vn hc (tp 2), Nh xut bn i hc S phm, H Ni

77