Professional Documents
Culture Documents
TRNG I HC TY NGUYN
BI GING
C DI &
BIN PHP KIM SOT
Bin soan: Th.S. Th Kiu An
Daklak, nm 2010
http://www.ebook.edu.vn
MC LC
CHNG 1. KHI NIM V VAI TR CA C DI ............................................................ 1
http://www.ebook.edu.vn
3.1. C IM CA C DI ................................................................................... 16
3.1.1. C di c nhiu hnh thc sinh sn ................................................................ 16
3.1.2. Kh nng nhn ging cao ............................................................................... 16
3.1.3. Ht chn khng u, d rng v c nhiu hnh thc lan truyn ..................... 17
3.1.4. Ht c di c thi gian ng ngh (min trng) ............................................... 18
3.1.4.1. Min trng di truyn (ng, ngh t nhin) .............................................. 18
3.1.4.2. Min trng cm ng (ng ngh bt buc) ............................................... 18
3.1.5. Ht c di c kh nng gi sc ny mm trong khong thi gian di ........... 18
3.1.5.1. Kh nng gi sc ny mm trong t ..................................................... 19
3.1.5.2. Kh nng gi sc ny mm trong nc ngp......................................... 19
3.1.5.3. Kh nng gi sc ny mm trong phn chung ..................................... 19
3.1.6. Ht c di ny mm khng u...................................................................... 20
3.1.7. C di c tnh bin ng ln .......................................................................... 20
3.1.7.1. S thay i thi gian sinh trng, thi k pht dc ................................ 21
3.1.7.2. S thay i v sinh trng v hnh thi .................................................. 21
3.1.7.3. S bin i v sinh l ............................................................................... 21
3.1.8. Kh nng chng chu cao ............................................................................... 21
3.1.8.1. Kh nng chu lnh ................................................................................. 21
3.1.8.2. Kh nng chu nng ................................................................................ 22
3.1.8.3. Kh nng chu hn .................................................................................. 22
3.1.8.4. Kh nng chu ngp ................................................................................ 22
3.2. c im cnh tranh ca c di .............................Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Thi im c mc mm ................................................................................. 23
3.2.2. Hnh thc sinh trng .................................................................................... 26
3.2.3. Mt c ....................................................................................................... 26
CHNG 4. PHNG PHP QUN L C DI ................................................................ 27
ii
iii
4.5.5.3. Yu t t ai .......................................................................................... 43
4.5.5.4. Yu t ha hc (cng thc ha hc ca thuc)....................................... 43
4.5.6. Tiu chun chn lc thuc tr c:.................................................................. 44
4.5.7. Bin php nng cao hiu lc thuc tr c...................................................... 44
4.5.8. Nhng iu cn lu khi s dng thuc tr c............................................. 44
CHNG 5. C DI TRONG RUNG LA & BIN PHP KIM SAT .......................... 45
5.1. nh hng ca c di n sinh trng, pht trin v nng sut la .............. Error!
Bookmark not defined.
5.2. Thnh phn v c im mt s loi c di chnh trong rung la ............... Error!
Bookmark not defined.
5.2.1. Thnh phn c di trong rung la ................................................................ 47
5.2.2. c im mt s loi c di chnh trong rung la ....................................... 48
5.2.2.1. La c (weedy rice, la ln, la ln, la ma, la c, la ry ) ......... 48
5.2.2.2. C lng vc nc (c go, c m) .......................................................... 51
5.2.2.3. C lng vc cn ...................................................................................... 51
5.2.2.4. C ui phng (mnh ha Trung Quc, c lng cng) .......................... 52
5.2.2.5. C san i (c san nc) ........................................................................ 52
5.2.2.6. C cho (c lc m, c t ty) .................................................................. 52
5.3. Bin php kim sot c di trong rung la ..........Error! Bookmark not defined.
5.3.1. Bin php canh tc ......................................................................................... 53
5.3.1.1. Chn ht ging la sch c .................................................................... 53
5.3.1.2. Gieo cy vi mt thch hp ................................................................ 53
5.3.1.3. Chm sc rung la ................................................................................ 53
5.3.1.4. Lun canh................................................................................................ 53
5.3.2. Bin php c gii, vt l ................................................................................ 54
5.3.2.1. Lm t k ............................................................................................... 54
5.3.2.2. Lm c bng tay ...................................................................................... 54
5.3.2.3. Dng dng c lm c .............................................................................. 55
5.3.3. Bin php sinh hc ......................................................................................... 55
5.3.4. Bin php ha hc .......................................................................................... 55
5.3.4.1. Chn loi thuc ....................................................................................... 55
5.3.4.2. Thi gian s dng thuc ......................................................................... 55
5.3.4.3. Liu lng v nng thuc .................................................................. 55
CHNG 6. C DI TRN RUNG CY TRNG CN & BIN PHP KIM SOT ..... 57
iv
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
T l gim nng
sut (%)
u phng
132,4
87,6
33,8
Bp
34,4
20,7
39,8
La
37,5
21,9
41,6
u nnh
29,1
20,2
30,5
Ma
948,0
623,2
34,2
La m
23,7
19,9
16,0
http://www.ebook.edu.vn
Ci di l k ch ph ca di c r ci bp.
Gi cho t khi b xi mn, lm cho t v dinh dng khi b tri i; gi cho cc cng
trnh thy li, giao thng nh iu khi b h hng
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn
2.1.2. Phn loi theo thi gian sinh trng v theo ma v xut hin
2.1.2.1. C nht nin (annual): rau dn, lu lu, rau mui
Loi c ny kt thc chu k sng trong vng 1 nm nhng thng thng trong vng 1
ma. Ch c ht l qua c ma ng. Loi ny c chia lm 2 nhm:
a. C ma ng:
Ny mm vo u ma ng, ra hoa kt ht v cht vo cui ma xun
L loi c c tnh chu hn v chu lnh
b. C ma h:
Ny mm vo ma xun v kt thc ton b chu k pht trin vo u ma ng
Xut hin vo ma nng, m, ma nhiu
Ty Nguyn, c di chu nh hng rt nhiu bi 2 ma ma v nng. Hu ht cc cy
hng nin u ny mm vo u ma ma v cho ht vo ma nng.
Vic phng tr c nht nin tng i d thc hin v t tn km. Tt nht l tm cch
phng tr chng trc thi k m hoa kt ht. Nh vy, ht c s b o thi trc khi chng
c hnh thnh hay thnh thc.
Nhiu loi ht c b chn vi lu nm trong t m vn gi c sc ny mm. Khi gp
iu kin thun li chng c th ny mm thnh cy con. Do vy, vic tr c cn phi c tin
hnh lin tc nhiu nm th mi c hiu qu trit .
2.1.2.2. C nh nin (biennial)
C kt thc chu k sng trong vng 2 nm: sinh trng dinh dng trong nm u v
sinh trng sinh thc trong nm sau. Tuy nhin, iu ny cn ty thuc vo mi trng sng, c
khi chng kt thc chu k sng trong vng 1 nm nhng cng c khi ko di ti 3 nm.
S lng loi c di thuc nhm ny t hn nhiu so vi c thuc nhm nht nin v a
nin. Thuc nhm ny gm cc loi: c ba l ngt sweet-clover Melilotus albus (h u),
Echinospermum (h Vi voi Boraginaceae), nodding thistle Carduus nutans (h Cc
Compositae).
C nh nin phi c kim sot ngay trong nm u, trc khi chng c c hi tch ly
dinh dng trong r.
2.1.2.3. C a nin (perennial)
C a nin thng c thi gian sng trn 2 nm vi nhiu hnh thc sinh sn. C a nin
thng ra hoa u tin vo nm th 2 sau th ra hoa hng nm.
C a nin rt kh phng tr v chng sinh sn va bng ht va bbfd cc c quan sinh sn v
tnh. Vic nhn bit cc hnh thc sinh sn ca c a nin l rt quan trng nhm la chn bin
php thch hp kim sot s pht trin v ti sinh ca c.
Cc loi c a nin
http://www.ebook.edu.vn
10
L thng khng phn bit cung, nhiu khi c gc pht trin thnh b. L thng c
li b v i khi tai l. L n mc i ni tip l kia t t. L di v hp, gn l song
song. L sc, c nhiu lng.
Phi c 1 l mm
Phi c 2 l mm
Hoa mu 5, i khi mu 4
nhim.
http://www.ebook.edu.vn
11
http://www.ebook.edu.vn
12
h. C trong n in
i. C trong vn cy n tri v vn nho.
Mt s loi c trng lp trong cc nhm trn. Tuy vy, vic phn nhm theo mi trng
sng ca c rt quan trng v trong mi mi trng sng khc nhau, bin php tr c c th
khc nhau mc d tiu dit cng mt loi c.
2.1.7. Theo h thng phn loi thc vt
Phng php phn loi ny thng c dng trong cng tc nghin cu. Nn tng c
bn phn loi thc vt l h thng phn loi, nh danh v nhm thc vt da vo cc c
tnh chung ca chng. Theo h thng phn loi thc vt, c di c chia thnh b, h, chi, loi.
n v phn loi c s l loi (species). Loi l tp hp ca nhiu c th cng xut pht t mt
t tin chung, tri qua qu trnh u tranh sinh tn v chn lc t nhin m cch ly vi cc sinh
vt khc, cc c th ny c th giao phi t nhin vi nhau sinh ra cc th h con ci c kh
nng sinh sn. Nhng loi c tnh cht ging nhau, c t tin chung tp hp li thnh mt n v
ln hn gi l chi (genus), nhiu chi ging nhau hp thnh h (family), nhiu h ging nhau
hp thnh b (order).
l nhng bc phn loi chnh, i khi ngi ta cn dng cc bc trung gian nh: di
loi c th, dng, gia chi v loi c lot hay dy, gia h v chi c tng, hay cc bc ph c
ghi bng cch thm cc tip u ng sub- (phn hay di) ch cc bc trung gian thp hn,
hoc super- (lin hay trn) ch cc bc cao hn; v d: lin b, lin h, phn lp, phn h
Phn ln c di thuc ngnh thc vt c hoa Anthophyta (hi kn, n hoa), tuy nhin,
cng c vi ngoi l (dng x: khng ht; thc vt hnh nn; nhng thc vt c ht nhng
khng c hoa cng c th c coi l c di.
2.2. CC PHNG PHP PHN LOI C DI
Cc phng php phn loi u da trn nguyn tc sau: nhng thc vt c chung ngun
gc, c nhng tnh cht ging nhau. Thc vt cng gn nhau th tnh cht ging nhau cng
nhiu. S ging nhau c th v c im hnh thi, gii phu, sinh l sinh ho, phi sinh hc,...
do c rt nhiu phng php nghin cu khc nhau trong phn loi c di k c vic s dng
cc k thut n gin n cc phng tin thit b ti tn, gm cc phng php sau:
2.2.1. Phng php hnh thi so snh
y l phng php phn loi da vo c im hnh thi, c bit l hnh thi c quan
sinh sn (v loi c quan ny t bin i hn so vi c quan sinh dng khi iu kin mi trng
thay i) phn loi v nh danh c di. Nhng thc vt cng gn nhau cng c nhng c
im chung v hnh thi. y l phng php c in nhng hin nay vn c dng ph bin
v l ch yu. Hin nay, ngoi nhng c im hnh thi bn ngoi ngi ta cn dng c nhng
c im hnh thi gii phu hay vi hnh thi (micromorphologie), tc l hnh thi cu trc bn
trong c th, ca m, ca t bo, k c cu trc siu hin vi, phn loi. Xu hng ny ngy
cng c ch .
http://www.ebook.edu.vn
13
http://www.ebook.edu.vn
14
http://www.ebook.edu.vn
15
CHNG 3. C IM CA C DI
3.1. C IM CA C DI
Mc d c di c nh ngha ty theo nhn nh ca con ngi ch khng ty thuc
vo h thng phn loi, chng c mt s c im ni bt c th phn bit vi cy trng v thch
ng vi nhiu iu kin khc nghit ca mi trng sng tn ti
3.1.1. C di c nhiu hnh thc sinh sn
C di c th ra hoa kt ht quanh nm, lun hin din trn ng rung gy tr ngi cho
cc hot ng sn xut ca con ngi. S a dng v hnh thc sinh sn ca c di chnh l mt
trong nhng nguyn nhn gip chng c th thch ng vi cc iu kin t nhin lun c mt
trn ng rung.
C a nin sinh sn v tnh c th hnh thnh cy mi t cc t thn, nch l, thn
ngm, thn c, thn r v chi r, thm ch, c loi c c th pht trin thnh 1 cy mi t 1 mu
l (cy l bng).
Nhiu loi c va sinh sn hu tnh va v tnh lm cho kh nng lan truyn cng mnh
v mi khi iu kin t nhin thay i th c t nht mt hnh thc sinh sn lan truyn v sau.
Do vy, mun phng tr c di trit th cn phi ngn chn mi hnh thc sinh sn ca
chng.
Vd: C c (Cyperus rotundus) v c tranh (Imperata cylindrica), 2 loi c mc rt ph
bin trn t canh tc v cnh tranh gay gt vi cc loi cy trng, c th sinh sn va bng ht
va bng thn ngm.
C g (Cynodon dactylon), c a nin h ha tho, mc khp cc vng, c th
sinh sn bng ht, thn b v thn ngm.
3.1.2. Kh nng nhn ging cao
Kh nng ny th hin qua s ht sinh sn hu tnh v s mm ng sinh sn v tnh
Stevens (1932) m s ht 101 loi c nht nin th thy chng c trung bnh
20.832 ht/cy, 19 loi c nh nin c trung bnh 26.600 ht/cy, 61 loi c a nin c trung
bnh 16.629 ht/cy.
S lng ht/cy ca c di nhiu, m bo cho chng c h s nhn ging cao, c li
cho duy tr ni ging; ng thi cng cho chng ta thy tr lng ht c di trn mt n v
din tch s rt ln, e da vic sn xut nng nghip.
S lng mm ng trn mt on thn hoc trn mt n v trng lng c di sinh sn
v tnh cng nhiu hn so vi 1 on thn cy trng c cng chiu di hoc trng lng, do
kh nng nhn ging ca c di cng rt cao.
Vd: s mm ng trn 1 m chiu di thn c l: 25-40 (c dy), 50-100 (c g), 100-120
(c tranh) trong khi 1 m dy khai lang ch c t 20-30 mm ng.
http://www.ebook.edu.vn
16
Tn khoa hc
SL ht/cy
C gu n
Cyperus esculentus
2.400
C lng vc
Echinochloa crus-galli
7.000
C ui co
Setaria faberi
10.000
C c rt (c phn hng)
Ambrosia artemisiifolia
16.000
Mn tru
Eleusine indica
41.200
Rau dn
Amanthus viridis
50.000
Eragrostis cilianensis
82.000
Rau dn r
Amaranthus retroflexus
117.000
Th l c
Solanum nigrum
178.000
Rau sam
Portulaca spp.
193.000
C ma k sinh
Striga asiatica
500.000
http://www.ebook.edu.vn
17
http://www.ebook.edu.vn
18
Tn Latinh
Kh nng gi sc ny
mm (nm)
C sa thng
Asclepias syriaca
La min ngt
Sorghum bicolor
10
C bng
Agropyron repens
1-6
K u nga
Xanthium strumarium
16
K ng
Cirsium arvense
21
Rau dn r
Amaranthus retroflexus
40
C voi
Pennisetum Alopecuriodes
20
Hoa phi nh
Verbascum blattaria
100
http://www.ebook.edu.vn
19
http://www.ebook.edu.vn
20
http://www.ebook.edu.vn
21
H s thot hi nc ln, thn l cha nhiu nc gip gim thn nhit khi nhit tng
cao
22
Giai on cn gi sch c
C di
ui co
u tng
45
u c-ve
Rau sam
Hng dng
4-6
Bng vi
68
u phng
Dn ui chn, c ch trng
Hnh ty
12
Dn r , c ha bn
C ci
10 - 12
S cnh tranh gia c di v cy trng din ra gay gt nht trong giai on khi cy trng
cn nh. Chnh v vy, nng sut cy trng thng b gim mnh nu c di khng c qun l
tt ngay t u v. Trong giai on u ca s pht trin, cy trng rt d b tn thng do tc
ng tiu cc ca c di (cnh tranh nc, nh sng v dinh dng). Thc t, nu cy trng c
kh khng canh tranh tt (tc tng trng nhanh, tn l rng) v rung c gi sch c
trong giai on vi tun u sau khi gieo trng th cc loi c ny mm v pht trin ngay sau
s nh hng t hoc khng nh hng n nng sut cy trng trong v . Chng hn nh nu
cy c phn hng ny mm v pht trin cng lc vi cy u trng vi mt 1,5 cy/m hng
u trng th nng sut u s gim 19- 20% nhng nu c ny mm khi u vo giai on 2
http://www.ebook.edu.vn
23
l kp th nng sut ch gim 4 9%. Cc cy trng khng c kh nng cnh tranh cao (c ci,
hnh ty) th khong thi gian cn gi cho rung sch c phi ko di hn th mi khng nh
hng n nng sut cy trng (10 12 tun).
Giai on cc trng ca s cnh tranh l mt khong thi gian ngn trong chu k sng
ca cy trng m lc vic dit c t c hiu qu kinh t ti a. Nng sut cy trng khi
c dit c trong giai on ny t tng ng vi nng sut cy trng khi c lm sch c
sut v. Nhn chung, nu c di v cy trng ny mm cng lc, nng sut cy trng t b nh
hng nht nu c di ch tn ti trong ng rung trong khong thi gian vi tun u sau khi
ny mm. Khong thi gian vi tun tip theo (nu rung khng c dit c) l khong thi
gian cy trng b nh hng nng n nht bi s cnh tranh ca c di. Khong thi gian ny
oc gi l giai on cc trng trong cnh tranh (critical period). Sau giai on ny, s cnh
tranh ca c di khng hoc t nh hng n nng sut cy trng. Giai on cc trng khng
bt u ngay lc cy trng mc mm m ty thuc vo vng t c th v tng loi cy trng c
th. Bit c giai on cc trng trong cnh tranh c ngha rt quan trng trong vic xc nh
thi im cn p dng cc bin php tr c cho cy trng nng sut cy trng t b nh hng
nht.
Giai on cc trng trong canh tranh c xc nh cho tng cy trng v nhm c di
c th da trn 2 lot th nghim c bn:
Th nghim th nht: khng dit c. Trong cc th nghim ny, ngi ta cho php c
di ny mm v pht trin trong rung cy trng trong nhng khong thi gian khc nhau trpng
sut qu trnh sinh trng v pht trin ca cy trng. V d, ngi ta cho c mc trong
rung cy trng trong khong thi gian t sau khi gieo trng n khi gieo trng c 1 tun;
vo cui tun th nht, rung c tr c bng cch nh bng tay hoc thuc tr c. mt th
nghim khc, ngi ta cho c mc trong rung cy trng trong khong thi gian t sau khi
gieo trng n cui tun th 2 th p dng cc bin php tr c; cc th nghim khc, c ch
c php mc trong 3 tun u, 4 tun u, 5 tun u, trc khi b tiu dit. Nng sut thu
c trong cc th nghim loi ny cho php chng ta xc nh c khong thi gian m cy
trng c th sinh trng pht trin cng vi c di m khng b nh hng v mt nng sut.
y l thi im bt u ca giai on cc trng trong cnh tranh (Biu 1.2 (Ross & Lembi
1999) khi s cnh tranh t c di bt u pht huy tc ng v vic p dng cc bin php tr c
l cn thit hn ch nhng tn tht v mt nng sut.
Th nghim th 2: dit c. Trong cc th nghim ny, rung c gi sch c trong
nhng khong thi gian nht nh trong sut qu trnh sinh trng, pht trin ca cy trng. V
d, rung c gi sch c trong vng 1 tun u, 2 tun u, 3 tun u, 4 tun u, 5 tun
u, , trc khi cho c mc t do. Nng sut cy trng thu c t cc th nghim trong
th nghim th hai ny gip chng ta xc nh c khong thi gian rung cy trng cn c
gi sch c hn ch s tn tht v mt nng sut. y l thi im kt thc giai on cc
trng trong cnh tranh.
Thi im l tng cho vic p dng cc bin php dit tr c di l thi im bt u
giai on cc trng trong cnh tranh v tc dng ca cc bin php tr c phi di ngn
http://www.ebook.edu.vn
24
khng cho la c mi ny mm trc khi giai on cc trng kt thc th nng sut cy trng
mi khng b nh hng.
http://www.ebook.edu.vn
25
ny mm v pht trin hng lot mt cch nhanh chng. Hnh ty, mt loi cy trng pht trin
chm v khng to c che ph t tt, l loi cy trng c kh nng cnh tranh km i
vi cc loi c ny mm mun.
Cc loi c di ny mm mun tuy t nh hng n nng sut ca nhiu loi cy trng
nhng li nh hng n cht lng ca cy trng, gy cn tr vic thu hoch nng sn v to
ra ngun ht v chi mm ly lan cho cc v sau. Chnh v vy. vic a ra cc quyt nh qun
l c di khng ch n thun da vo vic liu s c mt ca c di c gy nh hng n
nng sut cy trng hay khng.
3.2.2. Hnh thc sinh trng
Hnh thc sinh trng (s pht trin h thng r, chiu cao cy, din tch l, phn
cnh) v tc pht trin ca c di chu s chi phi ca gen v cc nhn t mi trng. Nu
iu kin mi trng thun li (c bit giai on nh mm) cho php c di pht trin nhanh
chng t chiu cao v xe tn ti a, chng s c nhiu li th cnh tranh hn cc loi c tc
pht trin chm, thp cy v tn l hp. Mt vi loi c khng ch pht trin tn l rng m
cn chu bng (k u nga Xanthium strumarium) do vy chng vn c th pht trin v to tn
ngang ngay di tn cy trng. Kh nng sinh trng nhanh v chu bng ca cy c phn
hng l nguyn nhn gy thit hi nng sut u tng mt cch nghim trng nu rung b
nhim loi c ny.
Cc loi c kh nng sinh trng chm nhng xe tn nhanh (c thm Mollugo
verticillata, rau sam Portulaca oleracea) l nhng loi c kh nng cnh tranh tt trong rung
cc cy trng c kh nng sinh trng chm v t to bng (x lch, hnh, c rt ) nhng cnh
tranh km vi cc loi cy trng cao cy v che ph t ln (bp, u nnh ). Cc loi c
kh nng sinh trng chm nhng c tua cun (bm bm, m lng, t hng ) vn c th pht
trin khi cy trng giao tn bng cch mc b ln thn cy trng.
3.2.3. Mt c
Mt c cng cao th tc ng ca chng n cy trng cng nghim trng
Bng 3.2. nh hng ca mt k u nga n nng sut bng vi v t ngt
(Ross & Lembi 1999)
Bng vi
t ngt
Mt c
(cy/m hng)
% gim
2810
1.0
1084
1.5
3.0
Mt c
(cy/m hng)
% gim
4808
61
0.3
3448
28
586
77
0.6
3175
34
255
90
0.9
2358
51
http://www.ebook.edu.vn
26
http://www.ebook.edu.vn
27
http://www.ebook.edu.vn
28
Ngn khng cho gia sc di chuyn t vng rung nhiu c sang vng rung sch c.
Ra dng c v phng tin trc khi di chuyn chng ra khi khu vc nhim c.
X l t & ht ging trc khi gieo (ph v min trng, kch thch ht ny mm)
http://www.ebook.edu.vn
29
Vic trng xen cy ph gia cc hng cy chnh lm tng din tch l cy trng
che ph t, lm cho c di thiu nh sng v cc iu kin khc ny mm vi s
lng ln v b ln t khng gy hi cho cy trng. Cy trng xen phi l nhng cy
mau che ph mt t hoc cao cy th mi em li hiu qu phng tr cao.
http://www.ebook.edu.vn
30
4.2.4.3. Tng v
Canh tc nhiu v trong nm, lm t nhiu ln, thi gian mt t c cy trng che
ph tng th c hi cho c di ny mm v pht trin gim. Nhng i khi tng v cng c th
khng lm gim c c di, l trng hp tng v ch lm gim c di ngy, sinh sn v
tnh cn c di sinh sn hu tnh, ngn ngy li pht trin mnh. Do vy, tng v phi i i vi
vic canh tc nhng loi cy trng sinh trng nhanh, mau che kn mt t hoc tng v i i
vi xen canh. Tng v c xen canh hoc tng v bng nhng cy phn xanh mc nhanh lm cho
c di b ln t v tng thm lng phn xanh bi dng t.
4.2.5. Bn phn
C di v cy trng u s dng phn bn lm ngun dinh dng, do vic bn phn,
c bit l phn m c nh hng ln n qun th c di. Ch phn bn hp l c th hn
ch c di cng nh kh nng cnh tranh ca chng. Ch phn bn hp l khi gieo trng cc
ging mi l khu ht sc quan trng v nhng ging ny yu cu phn bn nhiu hn cc ging
c truyn. C di c kh nng cnh tranh dinh dng tt hn cy trng, do , trong trng hp
rung nhiu c, vic s dng nhiu m khng nhng khng n b c thit hi v mt nng
sut do c sinh ra m cn kch thch c sinh trng, lm tng kh nng cnh tranh dinh dng
ca c vi cy trng. Nh vy, vic bn phn cho cy trng ch nn tin hnh trong iu kin
qun l tt c di, ngc li s b phn tc dng. Bn nhiu m to iu kin cho c ha tho
pht trin nhng t nh hng n c l rng v ci lc. Trong iu kin c di khng c
qun l tt th khng nn bn phn hoc bn t khi c di gim kh nng s dng m (sau
khi c ra hoa).
Bn vi lm thay i pH t, lm gim c di thch hp vi t chua: ci lc, rong ru
rung ngp nc. bn vi khi c cha mc s lm gim t l ny mm ca c. Bn vi khi c
mc lm c b h hi nhng khng hoc t gy hi cho cy trng. Nn bn sm lc c cn t,
bn ri u, trnh ri vo cy trng.
Xianamit canxi cung cp m v canxi cho cy trng. Sn phm phn gii ca n (canxi
xianamit axit & xianamit) c kh nng lm cho nguyn sinh cht t bo b kt ta, lm cho l
thc vt b chy. Xianamit canxi dng tr c 2 l mm mi mc trn rung u, thuc l,
khoai ty (phun trc khi gieo trng 10 14 ngy vi lng 1.5 2 t/ha).
4.3. KIM SOT C DI BNG BIN PHP VT L
4.3.1. Lm c
Bin php s dng cc cng c th s nh cuc, xng, dao, no, lim oc ng
dn cc cp khc nhau trong vic kim sat c di. Sau , cc cng c ny c ci tin
thnh nhng my n gin chy bng ng c nh hay y bng tay. Mc d tt kim c
cng lao ng hn so vi cc cng c lm c bng tay thng thng nhng do cc cng c ny
ch c th tin hnh c trn din din tch gieo trng thng hng hoc bng my nn phm vi
ng dng ca chng b hn ch.
Tuy hn ch v mt nhn lc nhng bin php lm c bng tay cho hiu qu tr c cao
v trit nht, hn ch gy tn thng n cy trng ng thi kt hp vi xi xo, ph vng
http://www.ebook.edu.vn
31
trong qu trnh nh c to iu kin cho cy trng sinh trng tt, do nng sut cy trng
cao hn so vi cc bin php khc.
Hai vn quan trng ca vic lm c bng tay l s ln lm c v khong thi gian
gia 2 ln lm c. S ln lm c ph thuc vo tc pht trin ca cy trng v c di v
khong thi gian khng hong cnh tranh gia c di v cy trng. Khong thi gian gia 2 ln
lm c ph thuc vo tc pht trin v ln chim ca c di i vi cy trng, thng l 15
20 ngy v nn chn ngy nng ro tng hiu qu tr c.
i vi cc loi c a nin c thn ngm nm su trong t, lm c bng tay s khng
tiu dit oc chng v s mc li sau rt nhanh.
Bin php lm c bng tay cn c nhc im l ch c kh nng p dng trn ng
rung ni cy trng c gieo trng thng hng, ngc li, bin php ny d gy tn thng
cho cy trng, c bit l giai on cui.
4.3.2. Lm t (tillage)
Cc hot ng lm t nh cy, ba, trc, san phng mt rung u trc tip hoc gin
tip tiu dit c di c bit l c a nin.
Thng qua cc hot ng cy t, ht c cng nh cc c quan sinh sn b vi xung
tng t su lm cho chng b cht hoc mt sc ny mm
u im ca lm t l: (i) tiu dit nhanh v trit c di; (ii) dit c an ton (iii) tng
cng s sinh trng ca cy trng; (iv)c th dit ton b cc loi c di. tuy nhin, khng
phi lc no cng c th tin hnh lm t kim sat c di c, chng hn nh khi cy trng
qu ln, gieo trng khng thn hng li, c bm cun vo cy trng, t qu m
4.3.3. Ngm nc rung
Cho nc ngp rung l mt bin php thng c s dng kim sat c trong
rung la v c a nin b. iu chnh ch ti tiu hp l vn c th hn ch c s sinh
trng v pht trin ca cc loi c a m trong rung la.
C quan sinh sn ca cc loi c a nin thn b cng c th b tiu dit khi ngm nc
rung. Bin php ny ch c th thnh cng nu tng cy cht gi nc. Vi nhng
rung c nhiu c a nin, vic gi rung ngp trong 15 25 cm nc lin tc trong vng 3 8
tun trong ma h s hn ch c mt s loi c di. Phng php ny ch c th thc hin
c nhng ni c nc.
Phng php ny khng th p dng c vi tt c cc loi c di sinh sn v tnh v
mm ng ca nhiu loi c di sng tim sinh v vn c th sng st sau khi b ngm ngp trong
nc.
4.3.4. Dng la
Vic dng la phng tr c di c p dng khi trn ng rung khng c cy
trng, lc khai hoang hoc lm t trc khi gieo trng.
http://www.ebook.edu.vn
32
Khi t la, nhit cao s lm ngng t hay phn gii nguyn sinh cht, lm h hi cc
enzime. Nhit ti a m cc t bo thc vt c th chu ng c l l 45 55oC. Li dng
tnh cht trn, ngi ta dng la tiu dit c di. La c th lm cht cc b phn trn mt t
v mt phn cc c quan sinh sn v tnh v ht c di trong t. Phng php ny p dng
trong ma kh sau khi thu hoch nng sn dit c v su bnh c trong tn d cy trng.
Phng php ny lun phi c km theo phng php cy ba th mi c kt qu cao,
nu khng c di sau s tip tc mc tr li, c bit l c a nin c thn r ngm nh c
tranh, c c, c ng s tr thnh b ch.
u im ca phng php:
-
n gin, d lm v t tn km
t chy ht cht hu c
Khng tiu dit c hon ton c di, c bit l thn ngm v ht c trong t. Dit tr
c nhiu c di ngn ngy nhng lm tng c di a nin c thn ngm di t
nng cao hiu qu ca t la trong vic kim sot c di, cn lu :
33
nhng vng t nhim mn, phn, thm che c tc dng gim bc hi nc ng thi
ngn mn v phn bc ln mt.
Mt s vt liu sau khi che ph b hoai mc li tr thnh phn bn, tng hm lng dinh
dng v xp cho t.
Nhc im:
http://www.ebook.edu.vn
34
35
leaved mallow) Canada v Hoa K v Dr.Biosedge (Puccinia canalicuta) kim sot c nng
ngt Cyperus esculentus L.
4.4.5. Trng cy cnh tranh (Competitive crops)
C nhiu loi cy trng ny mm nhanh, tn l pht trin rng, hiu sut quang hp cao
c th cnh tranh hiu qu vi c di, chng hn nh cy u b (cowpea), c linh lng
(Medicago sativa L.), c ba l Ai Cp (Trifolium alexandrinum L.)
C nhng loi c cnh tranh mnh, mc rt nhanh v t nguy him cho con ngi hn
cc loi c khc c trng v to iu kin ln t cc loi c nguy him hn. V d: c nng
(Eleocharis acicilaris) thn thp, mc nhanh, c kh nng ln t cc loi c nguy him khc,
thng c dng trng lt y mng.
4.4.6. S dng thm thc vt (Smother crops)
y l bin php s dng cc loi cy phn xanh trng xen hoc thun ph kn mt
t nhm hn ch c di. Phng php ny mang li mt s li ch sau:
- Hn ch s sinh trng v pht trin ca c di
- Cung cp cht hu c v mui khong cho t
- Phng chng xi mn trn t dc
php huy nhng mt tch cc trn, cc loi cy dng lm thm thc vt phi c cc
c im sau:
- Sinh trng nhanh, mau che kn mt t
- Khng gy nh hng xu n cy trng
- C th b tit dit d dng, nhanh chng khi cn thit
- C h thng r chm
- Thn ng nhng khng qu cao c th thch hp vi nhiu cy trng; loi thn
ng p dng i vi t m v t c di hn
- Thn b che ph kn mt t p dng ni t kh, xi mn v c di nhiu
- Thn khng c ngn cun vo cy lm nh hng n sinh trng ca cy
- L nhiu, nm ngang che ph mt t
- Hm lng nc trong thn l cao
- Cy d b tiu dit v phn gii nhanh thnh dng cht cy trng c th ng ha
c
Mt s cy c th dng lm thm thc vt che ph:
- Trong rung la: bo hoa du
- Trong rung mu: ct kh (Cassia occidentalis), cc loi mung (Cassia spp.), c styl
(Stylosanthes gracilis), u ma (u bm - Centrosema pubescens), u lng (Celopogonium
http://www.ebook.edu.vn
36
mucunoides), trinh n khng gai (Mimosa invisa var. inermis), lc di (Arachis pintoi), thi li
trng (Commelina diffusa)
4.4.7. Tiu chun thnh cng ca mt tc nhn sinh hc
Sinh vt dng dit c phi c kh nng sng tim sinh c trong mt thi gian nht
nh khi ngun thc phm ca chng l c di b dit v khi lng gim xung n
mc thp.
Thnh cng ca tc nhn sinh hc trong vic kim sot c di cho ti nay mi ch gii
hn ch yu cc vng t khng phi l t nng nghip.
Nhn chung, bin php kim sot sinh hc c di cn ang c xem xt mt cch kh d dt v:
S ri ro rt ln so vi c hi thnh cng
37
tn chi ph v cng lao ng, c th p dng trn din tch rng ln trong mt thi
gian ngn.
4.5.2. C ch tc ng ca thuc i vi c
Sau khi vo trong cy c, thuc c th tc ng theo nhiu cch dit c. C mt s
cch tc ng chnh sau:
-
Chn lc khng gian: sau khi phun, thuc c thng tp trung nhiu tng trn (1-2cm),
l ni ht c thng xuyn tp trung. Htaj cy trng thng gieo lp t su hn hoc
c r mc su nn khng b tc ng bi thuc.
http://www.ebook.edu.vn
38
http://www.ebook.edu.vn
39
http://www.ebook.edu.vn
40
http://www.ebook.edu.vn
41
Cc loi c pht trin mt cch nhanh chng trong iu kin y m , dinh dng
v nhit th d mn cm.
42
Khi trn cnh ng c nhiu loi c th phi u tin dng cc bin php loi b cc c
kh tr trc, sau , cc loi c cn li s d dng c lm sch
C di c th pht trin tnh khng i vi thuc tr c do nn lun phin s dng
nhiu loi thuc khc nhau.
4.5.5.2. Cc yu t kh hu
Cc yu t mi trng nh nhit , m , ma, gi v nh sng c nh hng rt ln
ti s hp thu v vn chuyn thuc trong cy.
Khi nhit gia tng th nn gim nng thuc s dng so vi thng thng v ngc
li, khi thi tit lnh th phi tng lng thuc s dng. Nhng ngy ma gi khng nn phun
thuc trn b mt l v thuc s b ra tri. Tt nht nn phun thuc vo nhng ngy nng ro.
4.5.5.3. Yu t t ai
pH t nh hng ti cation v kh nng trao i lm thay i hiu qu ca cc loi
thuc tr c s dng trong t. Cc keo t v cht hu c s hp thu thuc tr c do vy cn
phi tng nng thuc s dng nhng t giu cht hu c hoc st v gim i vi t ct.
Nh vy, hiu lc ca thuc tr c c tng ln v ko di hn trong trng hp t giu cht
hu c.
4.5.5.4. Yu t ha hc (cng thc ha hc ca thuc)
a s cc loi thuc tr c l cc ha cht phc tp. Ngi ta c th thay i cng thc
ha hc thay i tnh cht ha tan, bay hi, trng lng ring, c ca chng i vi cy.
- Nng ca thuc tr c: s thm nhp ca thuc tr c lu dn c lin quan n
nng ca chng. Vi nng qu cao, thuc tr c c th gy tn thng sinh l mt cch
nhanh chng nhng nu nng qu thp th khng dit c c di.
- pH ca dung dch thuc tr c: nng ion hydro ng vai tr quan trng trong s
thm nhp ca thuc dng phun trn l. pH lm thay i hot ng trao i cht ca t bo tham
gia vo qu trnh hp thu v chuyn vn.
- Hn hp thuc dit c: hiu qu ca thuc tr c c th c tng ln khi trn ln vi
loi thuc tr c vi nhau. Tuy nhin, cc loi thuc phi tng hp v phn ng gia cc
ha cht phi c li. V d: trn ln Atrazine v Liuron tr cc loi c cho bp. Rt nhiu hn
hp thuc tr c c cc cng ty cho ra i vi cc tn gi thng mi khc nhau: Atrazine
+ Propachlor, Atrazine + Prometon, Bromacil + Diuron + TCA + 2,3,6-TBA
- S quay vng thuc tr c: nn s dng lun phin thuc tr c p dng trong t v
thuc phun ln cy phng tr c hng nm cng nh lu nm. Vic la chn thuc c thch
hp lun phin s dng ph thuc vo kh nng chng chu ca cy trng i vi loi thuc
tr c , loi c, mc gy hi ca c, t, yu t kh hu v hiu qu dit c ca thuc.
y chng ta nn cn nhc hiu qu kinh t ca vic s dng quay vng thuc, t tn d trong
mi trng t v t to nn cc loi c khng thuc. i vi k thut canh tc khng lm t
thng dng thuc phun ln c di phng tr, tip theo phun thuc tin ny mm x l t
ngn chn c mi pht trin; nh vy s gi cho cy trng sch c sut v.
http://www.ebook.edu.vn
43
Gi c hp l, va phi.
Khi phun thuc phi ph u v trn ton b din tch. Nn chn loi bnh phun c ht
nc nh.
Lng thuc pha ch phi c tnh ton trc khi phun v my mc phi chy u.
Trnh phun thuc khi c gi, s dng bnh phun v vi phun thch hp, h thp vi phun
st mt t gim p lc bnh phun.
44
Tn Latinh
Lng vc nc
Echinichloa crus-galli
70 - 87
Rau mc
Monochoria spp.
25 84
C cho (t ty)
Cyperus difformis
40 80
C b
Marsilea quadrifolia
45 - 56
http://www.ebook.edu.vn
45
100
100
83.2
200
73.1
300
69.4
400
65.5
500
63
600
60.6
> 600
56.8
Trng lng c ti
(g/m2)
Nng sut la
(t/ha)
T l nng sut la
(%)
414.0
45.66
89.9
164.0
50.78
100.0
1770.2
45.8
820.4
100.0
646.0
34.80
59.7
0.0
58.30
100.0
Bng 6.3. cho thy trng lng c trn mt n v din tch cng cao th nng sut la
cng gim nhiu. Do vy, mun m bo cho la sinh trng tt nng sut cao, cn tin hnh
lm c sm, ngay t u tiu dit c, khng cho n c c hi cnh tranh mt cc iu kin
sng ca cy la. Tr c cng mun th la nhnh cng km, tch ly cht kh t dn dn n
s bng t, s ht/bng thp, nng sut la gim.
Bng 6.4. cho thy thi gian lm c cmg mun th nng sut la gim cng nhiu. Nu
ch c cho n khi la c 3 l th nng sut la hu nh khng nh hng gi v lc c
cn nh, tiu hao nc v dinh dng khng ng k, s cnh tranh gia la v c cha gay gt.
Nhng c n lc la ti a, c ln nn ht nhiu nc v cht dinh dng ng thi
che khut nh sng lm cho kh nng nhnh ca la gim, s bng/n v din tch gim.
Nng sut la trong trng hp c n lc la ng ci so vi trng hp c n lc la
ti a khng chnh lch nhiu v giai on ny ngn, c khng nh hng nhiu n cc yu
http://www.ebook.edu.vn
46
t to thnh nng sut nhng v sau c cng nh hng n kh nng lm ng, to ht v trng
lng ca ht la. Cho nn, thi im tt nht lm c la l trc khi la nhnh hn
ch kh nng cnh tranh ca c di vi cy la, gip cy la nhiu, tng s bng v trng
lng ht.
Bng 5.4. T l nng sut la khi lm c cc giai on khc nhau
Thi k c trn rung la Mt c Trng lng kh
(cy/m2)
ca c (g/m2)
S bng
la/m2
T l nng
sut (%)
Khng c
477.0
100.0
c n lc la 3 l
110
12.50
468.5
99.7
c n lc la ti a
463.7
122.36
411.0
86.8
c n lc la ng ci
286.5
181.66
405.0
83.0
c n lc la lm ng
126.7
183.86
386.0
79.1
c n lc la tr
109.5
188.61
379.0
76.3
c n lc la chn
90.0
202.20
350.0
68.9
http://www.ebook.edu.vn
47
Thnh phn c di ch yu
Ha bn
Ci lc
Lng vc cn
C lng ty
C ui phng
C c
U du
C bc u
Nc nng
Lng vc nc
C mm
C tc
C bc
C cho
C chc
Lc hn
Lc vung
Nc ngp su
C ch nc
Lc voi
U du tha
L rng
Rau ng
Rau m
Rau trai
Me t
C ct heo
C mc
X bng
Mc bao
Bm bm
Chn vt
C b
Da nc
Ngh
Lc bnh
Cn nc
ng tin
Bo cm
Rong
Rau mung
S h thc vt
Chua mn
Ph sa tr
Ph sa c
S loi
xut hin
30
36
39
11
13
13
S loi thuc
h ha tho
8
13
8
S loi thuc
h c lc
11
7
10
Bc mu
47
17
12
http://www.ebook.edu.vn
48
lng go xay ch, nht l vo v la xun h v thi gian ny thng xy ra hn hn, nng dn
khng ch ng c nc v nhiu h nng dn phi b trng khng thu hoch c.
b. Ngun gc
La c l loi thc vt c trng tn vi la trng (Oryza sativa) nhng mang nhng c
trng ca c di nh mc khng ng ch, gy nh hng xu n li ch ca con ngi. La
c t rng ht, tch ly ht trong t v t xc lp qun th thuc cc th h k tip. Ngun gc
ca la c ang c nghin cu nhng cha c mt kt lun khoa hc dt khat v vn ny.
c. c im sinh hc
Nhiu dng la c c thu thp nhng ni b la c gy hi trong vng BSCL
c trng kho nghim trong nh li cng vi mt s ging la trng ti Vin la BSCL.
Kt qu c ghi nhn nh sau:
- Thi gian sinh trng (TGST): La trng c TGST n nh t 90-95 ngy, vi la c
th TGST bin ng ln, t 90-115 ng
- Chiu cao cy: Trong rung la nhim la c th ch sau 40 ngy l xut hin la
nhiu tng. a s cc dng la c c chiu cao cy ln hn la trng, v vy trong rung la b
nhim la c khi tr ra th tng trn cng thng l la c. La trng c chiu cao trung bnh
90-95 cm, la c t 120-150 cm, cng c nhiu dng la c c chiu cao bng la trng.
- Kh nng nhnh: La c nhnh km hn la trng. Vi mt trng 4 cy/chu
th la trng cho 10-12 bng/bi, cn la c ch c 5-6 bng/bi. Trn ng la vi mt dy
th la c ch c 2 tp/bi.
- Chiu di v rng l la: L la c rt di v chiu di nhng li hp v b ngang,
chiu di la c n 60 cm, la trng ch 25-30 cm.
- Mu sc l la: Khi cn nh mu sc l la c v la trng tng t nh nhau, nhng
t sau 40 ngy th khc. Lc ny l la c vng dn. Quan st trn rung la thy rt r hin
tng n Nhng cy la c thn mnh, l di v mu vng hn la trng u l la c.
- Hnh dng v mu sc ht la: Ht la trng thng thon di, t l di/rng ln hn 3,
mu sc ht la ch yu l vng rm, go lc mu trng, trng lng 1.000 ht t 23-25 g.
Trong khi th hnh dng ht la c c nhiu dng nh rt di nhng b ngang rt hp, trn
hoc c b di v rng ln hn rt nhiu, mu sc ht la cng c nhiu kiu nh en, vng sm,
nu en hoc tm, i khi trn cng mt bng la cng c nhiu ht vi nhng mu sc khc
nhau, go lc mu , trng lng 1.000 ht bin ng t 15-28 g.
- ui ht la: La trng ht khng c ui, la c thng c ui v chiu di ui
bin ng t 1-7 cm.
- c im rng ht: y chnh l nguyn nhn gy tht thot nng sut cho rung la v
la c trn ng cng hp thu phn bn, nh sng, nc, cng c chm sc nh la trng
nhng li khng cho sn phm. Kt qu kho st cho thy ch sau khi tr 15 ngy, khi ht la
va vo chc l bt u rng ht, mc rng ht cng nhiu khi n gn giai on chn. T l
http://www.ebook.edu.vn
49
rng ht trung bnh l 50%, nhiu dng d rng ht th t l ny n 90%. Nhng ht la chc
u bng u rng ht, ch li mt s t ht lng lp cui bng.
- Kh nng tn ti trong mi trng: La c c kh nng tn ti rt tt trong mi trng
nh ht c. Sau ma l ngp 2-3 thng nhng khi nc rt, iu kin thun li th la c li ny
mm v pht trin bnh thng. Trong iu kin chn su di t c ngp nc th sau 1 thng
la c vn c t l ny mm trn 90%, cn la trng th b h ht.
- Tnh cnh tranh v gy hi: La c mang c tnh hoang di nn chng c kh nng
sinh trng rt mnh, ln t la trng. Trn rung la c nhiu la c th sau khi tr l la c
ng v thng ko theo s ng ca la trng. Vi mc 100 ht/m2 (s ht tng ng
ca mt bng la) th la c gy thit hi cho la trng 30%, cn mc 1.000 ht/m2 th la
c lm gim nng sut n 90% so vi i chng.
d. Phng php qun l la c:
Hin cha c loi thuc dit c c tr no c th dit c la c m khng nh hng
n la trng. Ht la c lun c sn trong t, khi c iu kin l chng ny mm v pht trin.
C th p dng nhng bin php sau hn ch la c.
- Dit la c trc khi xung ging: To iu kin cho la c mc trc, nh ma kh
th bm nc ln rung ri rt i m la c v c di s mc, ma nc th bm nc ra khi
rung, kh mt rung la c cng s mc. Sau khi la c mc u dng thuc c trit sinh
Glyphosate dit ri mi tin hnh lm t xung ging (cn tin hnh phun thuc trc 7-10
ngy).
- Lm t k v san rung bng phng: Bin php ny nhm vi su ht la c vo t,
khng tip xc c vi nh sng, ht la c s khng ny mm v gip la trng mc u, sinh
trng v pht trin nhanh s to tn che ph lm gim kh nng mc v pht trin ca la c.
- Chuyn i phng php canh tc: C th chuyn t phng php s sang cy hn
ch la c. Trong rung la cy nu lun gi c nc s khng c la c mc, la cy pht
trin trc cng hn ch c la c.
- Loi b ht la c trc khi chng rng ht: Khi la c tr c t ngy dng lim ht
ht nhng bng la c, vic ny rt d thc hin bi hu ht la c u tng trn, nu lm trit
s gim c rt nhiu la c v sau. Nng dn nhng vng b nhim la c thng p
dng bin php ny.
- Lun canh cy trng: Khng nn trng v la xun h trn nhng khu rung m v
ng xun li nhiu ht la c. C th chuyn sang trng cc loi cy mu nh u nnh, u
xanh, m, bp. Sau khi c ti nc cho cy mu th la c s mc rt nhiu v vic dit la
c cho cc loi cy mu tht d dng bng cc loi thuc nh Onecide, Nabu, Select (ch p
dng cho cc cy h u, khng dng trn cy bp). Sau mt v mu th qu ht la c trong t
gim i rt nhiu trong v la h thu.
- Dng ging la thun sch c v la c: Khng nn dng la n lm ging, b con
nng dn c th t lm ging sch cho mnh bng cch cy ring la ging trong din tch nh
hoc kh tht k mt phn rung la lm ging trc khi thu hoch.
http://www.ebook.edu.vn
50
- S dng thuc dit c Sofit: Thuc dit c tin ny mm Sofit cng c tc dng hn
ch la c. Thuc c p dng lc 1-3 ngy sau khi s trn la s t c nh bn tht k,
lng thuc s dng l 1,2 lt/ha.
5.2.2.2. C lng vc nc (c go, c m)
Tn khoa hc: Echinochloa crus-galli (L.) Beauv.
H thc vt : Poaceae
L loi c rt ph bin khng ch trong rung la m cn trn nhiu loi cy trng khc
vi phm vi phn b rt rng ri nhng vng c kh hu m p. Tuy nhin, la l cy k ch
ph bin ca c lng vc v Chu c coi nh ci ngun ca chng.
L thc vt thuc nhm C4, c lng vc c kh nng quang ha tt hn, hiu qu s
dng nc v nit cng cao hn cy la, do n c th cnh tranh dinh dng v gy tn tht
ln i vi nng sut la. Thit hi v nng sut la ch ring do c lng vc gy ra cn cao hn
c c l rng v cc thc vt thy sinh khc. Thng qua cc hot ng dinh dng, c lng vc
c th lm gim kh nng nhnh ca la ti 50%v nng sut la c th gim 70 -90%.
C trng rt ging cy la khi cha tr bng. C sc sng cao, mc khe v rt phm
n nn d dng mc ln t cy la nu khng c bin php kim sot kp thi v c dn gian
v l qun n cp bi chng mc ln la, cp mu, cp nh sng ca la, lm gim nng
sut la t 25 -50%. Chng mc ln vi m v la nhng thng vt cao hn v c bng chn
sm hn. C lng vc nc c mu xanh sm, vi b r v l ging ht cy la, thn cy mp
mp nhng li mm hn la. Loi c ny Ht c ln vo thc s lm gim gi tr thng mi,
ng thi l ngun tn lu, ly lan c di t v ny sang v khc.
C nht nin, mc thng, cao 1- 2 m. Thn thng ng, nhn, mp v rng, phn nhnh
ti gc. l hp, hnh ngn gio di ti 40 cm rng 5-15 mm, khng c l tha (y l c im
phn bit c lng vc v la giai on cy con). L cun dt trong c chi non. Mng bao
mu xanh nht, dt, p v tch ra, vi mp trong sut. Gn chnh ni r.
Cm hoa dng bng, c mu xanh hoc hi ta. Nhnh thp ca chy hoa tha trong
khi nhnh cao tp hp thnh khi.
Bng con tp trung dy c thnh 2-4 hng trn mi bn ca thn. Bng con c hnh bu
dc di 6 mm, vi cc my nhn khng u nhau. Ht hnh a gic cng chc trn mt b mt,
phng trn b mt cn li, c mu cam ti vng sng di 2.5-3.5mm.
Cy trng thnh c r chm hoc c r kh. R u tin mc t mesocotyl (on thn
gia vy nh v l bao mm) tri ra trong thi gian ht ging ny mm.
5.2.2.3. C lng vc cn
Tn khoa hc: Echinochloa colona L.
H thc vt : Poaceae
C nht nin, mc thnh khm thng ng c khuu, nhiu chi, mnh, cao 70 - 75 cm,
mc b lan, c lng v phnh ln mt. R mc t t di. Thn dt, gc thng tm. B l
http://www.ebook.edu.vn
51
dt, nhn, mp b m trn, hi di, phin l nhn, dt, hnh li gio, hi mm, di
khong 25 cm, rng 3 - 7 mm. i khi c vch tm ngang trn mt l. Chm t tn, bng thng
ng, mu xanh n tm, di 6 12 cm, cnh tp trung. Qu v bng hnh bu dc. Ti sinh sn
bng ht. Thch hp ni t m v t kh, rung la s, rung cy trng cn v t hoang. Khi
mc trong rung la, c bit khi thu hoch, ht c ln vo thc, gy kh khn cho vic tuyn
chn khi xay xt, lm gim gi tr thng phm ca go; ng thi l ngun tn lu, gy ly lan
c di t v ny sang v khc.
5.2.2.4. C ui phng (mnh ha Trung Quc, c lng cng)
Tn khoa hc: Leptochloa chinensis (L.) Nees
H thc vt : Poaceae
C nht nin, thn bi, thch hp t that nc km, thng gp ao h v rung
ngp nc, mc thnh khm.
Thn thon, mc ng hoc nh ln t gc, cao 30 100 cm, phn nhnh t gc. L
thng v lng. Phin l dt, nh, nhn, di 10 30 cm, rng 0.3 1 cm. l tha di 1- 2 mm.
Pht hoa c lng hnh trng hp, trc chnh di 10 40 cm, cnh n, phn nhiu cnh, di 5
15 cm. gi ph khng c cung ph, mi gi mang 3- 7 hoa mu xanh nht hoc hi . Bng
hoa di 2.5 3 cm. Ti sinh sn bng ht
5.2.2.5. C san i (c san nc)
Tn khoa hc Paspalum distichum L.
H thc vt : Poaceae
L loi c a nin. Trong iu kin kh hn phn l bn trn c th b kh ho trng nh
cht, nhng thc cht phn gc vn sng. Khi c ma xung, m thch hp c li pht
trin bnh thng. C san i rt ph bin trn nhng chn rung cao, thiu nc.
Trn rung la, c san i thng xut pht t mt im, bt u t mt on thn ngn
hoc mt cm nh. T mi mt c pht trin ra r v chi, cc chi thng b di theo mt t.
Lng thn di khong 10-15cm. Chi b n u th mi mt li pht sinh ra chi nch v r
mi, v th m kh nng tng mt s ca c san i rt nhanh v tc hi ca chng i vi la
cng rt ln. C san i va sinh sn hu tnh, va sinh sn v tnh. Trong iu kin rung la,
th hnh thc sinh sn v tnh bng chi chim u th. Bt u bng mt on thn ngn hoc
mt bi nh, nhng ch sau mt thi gian ngn c san i pht trin thnh nhng m ln,
thm ch khp rung nu trn rung c sn nhiu m c nh.
5.2.2.6. C cho (c lc m, c t ty)
Tn khoa hc: Cyperus difformis
H thc vt : Cyperaceae
L mt trong nhng loi c chnh trn rung la.
C nht nin hoc bn a nin, cao 80 cm. C cy mu xanh nht. Thn yu, mm, lng,
3 cnh nhn v dy 0.7 3 mm. L hp, mm, r, hi c rnh, ba l hnh ng, t li, mu xanh
http://www.ebook.edu.vn
52
53
54
http://www.ebook.edu.vn
55
Khi phun hoc ri cn phi u, trnh phun ri trng lp hoc b st din tch. Khng
nn phun thuc khi tri qu nng, ang c gi to hoc sp ma.
http://www.ebook.edu.vn
56
http://www.ebook.edu.vn
57
58
http://www.ebook.edu.vn
59
http://www.ebook.edu.vn
60
mt cung ngn mang nhiu lng. Qu nang, t tch lm i, bn trong cha ht. Ti cc nc
nhit i, trinh n ra hoa quanh nm v c th to ra 700 ht/cy.
6.2. QUN L C DI
Trong cc loi cy trng cn c nhiu loi cy a nin nh ch, c ph, cao su, cy n
qu a nin (cam, qut), nhng cng c nhiu loi cy hng nm nh ng, khoai, u, cc
loi rau Trn vng trng cy a nin thng hay gp cc loi c a nin (c tranh, c g, c
gng), cn trn cc rung cy trng hng nm th thng gp cc loi c hng nm. Chnh v
vy cc loi cy lu nm thng c bin php lm c v chm sc cy trng tng t nh nhau,
cc loi cy hng nm th cc bin php cng nh nhau. Do , y chng ti ch trnh by
nhng bin php chung i vi hai loi cy ny m khng trnh by ring bit i vi tng cy
mt.
6.2.1. Tr c cho cy trng cn hng nm
6.2.1.1. Tr c bng cc bin php lm t
Cc bin php lm t nh cy ba, va c tc dng lm ti xp t, lm nh t gieo
trng, va c tc dng tiu dit c di, nht l vng ni v trung du sau khi thu hoch cy
trng, thi gian t thng di, c mc rt nhiu.
nhng ni nhiu c, phi tin hnh lm t sm, phi i t k, lm cho thn, r c di
b kh ho, cht hoc gim kh ng ny mm. Chnh v vy vng i ni vo thng 10, thng
11 khi nhng trn ma cui ma chm dt, cc c s sn xut thng tin hnh lm t.
Nhng ni c nhiu c di lu nm sinh sn v tnh (c tranh, c g, c gng) phi
ba nt c hoc dng dng c ct c, nghin nt ri cy lt chn vi c di vo trong t.
Ma ma n, t m, c di mc mm t cc c quan sinh sn v tnh cn sng st, cn
tin hnh ba li dit cc mm c ny. Tin hnh ba vi ba ln nh vy, sau ny c di hi
cy trng gim i rt nhiu.
Cy su lt t l mt bin php tr c tt, a s cc loi c u c cc c quan sinh sn
tp trung lp t mt (0- 5 cm), cng ch lp t ny ht hoc thn cnh mi c kh nng
ny mm. Khi cy su lt t, thn cnh b trn vi v b vi sinh vt phn gii, ht c tuy kh b
phn gii nhng lc ny cng khng th ny mm.
Tc lm t cng c ngha ln trong vic dit c. Tc lm t cao th c b chia
ct nhiu, gip nt v t lt trit , nn d b tiu dit hn lm t vi tc chm. Cho nn
lm t bng c gii th hiu qu hn.
Nh c: lm t nh, bn phn chung (trong phn chung c nhiu ht c, chng cng
ny mm) c mc ri cy ba khi c cn nh. Hiu qu tr c ca bin php ny cng kh
cao nhng ch p dng c i vi cy trng c thi gian lm t di.
Nhng ni c nhiu c gu (vng bi ven sng) th bin php lm t hu nh khng c
tc dng dit c m ch lm hi hoc gim thn gi ca c, cn c l c quan sinh sn rt kh b
hi, thm ch cc bin php lm t cn chia ct c gu lm nhiu mnh, cc mnh li ny
http://www.ebook.edu.vn
61
http://www.ebook.edu.vn
62
http://www.ebook.edu.vn
63
cch s dng thuc, thnh lp cc t kim tra lin ngnh, ngn chn vic dng thuc mt cch
ty tin, ba bi
Dng thuc tr c cho cy thc phm thng c tin hnh 2 khu chnh, l: khu
lm t (trc v sau khi gieo trng) v khu chm bn (khi cy ny mm hoc ang sinh
trng pht trin).
Nu thnh phn c di trn rung rau ch yu l c l hp nh c lng vc, c ui phng, c
mn tru, c ch, c mt, c su rm, c ng, c tc, c bng tua, c l treth phun thuc c Onecide
15 EC dit cc loi c ny cho hiu qu rt cao m cy rau vn an ton, pht trin tt bnh thng. Thuc
khng dit c c l rng (2 l mm) v c ci, lc. Thuc c s dng trn cc rung rau (bp ci,
ci bng, c rt, hnh, ti, c chua, da). Ngoi ra, thuc cn s dng trn cy trng cn khc nh u
phng (lc), u nnh (u tng), u xanh, bng vi, khoai m (sn), me (vng), khm (da), ay
(b)Thuc khng c s dng trn rung la, bp, ma.
+ C l hp c t 1-6 l : pha 30-50 ml thuc/bnh 16 lt nc
+ C l hp c hn 6 l : pha 50-80 ml thuc/bnh 16 lt nc
+ Phun 2 bnh 16 lt cho 1000m2. Nn phun thuc trng vo l, thn cy c cng nhiu cng tt.
Khng phun khi c qu ci cc, t kh nt n hoc ang ngp nc.
Nu thnh phn c di trn rung rau bao gm c c l hp v l rng th c th s dng thuc
Lasso 480 (hot cht Alachlor, min 90 %). y l loi thuc c tc dng tin ny mm (i vi
c), c tnh chn lc cao nn khng nh hng n cy trng. Thuc t hiu qu vi nhm c
nn lc. tng hiu lc tr c nn, c lc, pha chung vi Sanaphen 720 SL. Liu lng thuc
s dng trn rung bp ci l 2-2,5 lit/ha, pha 40 50 ml/8 lit nc. Cng c th s dng thuc
tin ny mm, chn lc Dual 720 EC dit hu hiu cc loi c l hp v vi loi c l rng
nh c mn tru, c go, c lc, ui chn, c tc, dn gai trn rung rau mu.
b. i vi cy cng nghip ngn ngy
Mt s cy cng nghip ngn ngy nh u tng, u phng, thuc l nu dng thuc
tr c vo thi k cy ang sinh trng th s em li kt qu khng n nh, thm ch cn gy
hi cho cy trng. Do vy i vi nhng cy cng nghip ngn ngy c sc chng chu yu vi
thuc tr c th ch nn dng trong khu lm t chun b gieo trng hoc phun vo t trc
khi cy ny mm l tt nht. Tuy nhin liu lng cng nh loi thuc nh s dng cn phi
cn c vo tnh hnh c di v loi t.
Trng hp t b hn th cn phi ti cho m, thuc tr c mi c tc dng.
Vi ma, vic tr c cn c tin hnh sm, ch yu trong giai on t khi ma ny
mm n khi thy t l th nht.
Di y xin gii thiu mt s trng hp c th:
6.2.1.6. Tr c cho bp
a. Trc khi gieo trng:
http://www.ebook.edu.vn
64
Trc khi gieo bp khong 3 tun c th dng Dalapon, Eptam, Simazin, Atrazin,
Prometrin phun trn t dit c gip bp ny mm v sinh trng trong iu kin sch c.
b. Trc khi bp ny mm:
Ngay sau khi gieo ht hoc trc lc bp ny mm 3-4 ngy, c th dng thuc amin
2,4-D hoc nhng thuc tr c triazin (Simazin, Atrazin, Prometrin).
c. Trn rung bp ang sinh trng:
Nu trn rung bp ang sinh trng c nhiu c h ci v c l rng, c th dng natri
2,4-D phun vo thi k bp c 3-5 l. Khng nn dng 2,4-D khi cy c hn 6 l hoc khi
cao hn 15 cm v s gy nh hng xu n bp, cy cong v mt tnh hng a. natri 2,4-D
cn c dng hn hp vi Atrazin phun lc bp c 3-5 l tr c 1 l mm v 2 l mm.
Khi bp c 3-4 l m c mi bt u mc trn rung, c th dng Atrazin hoc Simazin
phun nhng phi ch phun thuc kp thi khi c mi mc hoc phun vo lc ht c sp ny
mm th thuc mi pht huy c hiu lc dit c.
6.2.1.7. Tr c cho u tng:
a. Bin php vt l: Lm sm khi c cn non va d lm, t tn cng li hi cy.
Thng lm c tp trung vo 3 ln nh sau:
+ Ln 1 (1 2 l kp): cn kt hp vi c vic ta nh cy vi xi xo lm c. Lc ny
cy cn nh nn ch cn xi nh v xa gc.
+ Ln 2 (4 6 l kp, 10 12 ngy sau ln 1): cn xi sch c, xi su hn ln 1 v cy
ln, t cht, xi su 5 7 cm. Nu tri khng hanh, t m th nn xi gn gc, cn thi tit
hanh kh m t cng kh th nn xi nng v xa gc hn. Ln ny sau khi xi c xong cn bn
thm phn thc v vun gc cho u lun.
+ Ln 3 (khi cy bt u ra n): vun gc kt hp xi xo; nu u ra hoa r m c
nhiu th nn nh c bng tay m khng xi xo na khi lm rng hoa.
b. Bip php ha hc: dng Natri 2,4D hoc Ester butylic ca 2,4D phun tr c trc
khi u tng ny mm. C th dng dn xut ca Phenol nh PCP, DNOC, DNBP
6.2.1.8. Tr c cho ma (Sacharum spp.)
- Ln 1:
Rung ma sau khi trng t 10 15 ngy, mm bt u mc m ln khi mt t. Thi
gian mm mc thng ko di 2 3 tun hoc di hn ty theo ging ma v thi v trng.
t lm c u tin kt hp vi vic trng dm v xi t bn thc t 1 cho ma.
Khu cng vic ny c th dng tru, b v lao ng th cng (trn khong cch hng
hp) hoc my canh tc (trn khong cch hng rng), xi t dit c gia 2 hng ma. Trn
hng ma dit c v xi t, trn phn bn thc bng cng c th cng.
nhng ni c iu kin c th kt hp s dng ha cht dit c vi c gii v lao ng
th cng.
http://www.ebook.edu.vn
65
Cc ha cht dit c thng dng cho ma l: Diuron, Simazin, Atrazin, Ametryn, 2,4D
Liu lng s dng nh sau: (pha trong 400 600 lt nc/ha)
+ Diuron:
2 3 kg
+ Simazin, Atrazin:
3 4 kg
+ 2,4D:
1,5 2 kg
http://www.ebook.edu.vn
66
http://www.ebook.edu.vn
67
http://www.ebook.edu.vn
68
b. C hn hp:
-
http://www.ebook.edu.vn
69
http://www.ebook.edu.vn
70
http://www.ebook.edu.vn
71
http://www.ebook.edu.vn
72