New York

SADRAJ : 1.Uvod.........................................................................................................................................2 2.New York City.........................................................................................................................2 2.1.Geografija..................................................................................................................2 2.1.1.Geografski poloaj......................................................................................3 2.1.2.Podjela........................................................................................................3 2.1.3.Klima..........................................................................................................3 2.2.Povijest......................................................................................................................4 2.2.1.Sedamnaesto stoljee..................................................................................4 2.2.2.Osmanaesto stoljee...................................................................................4 2.2.3.Devetnaesto stoljee...................................................................................4 2.2.4.Dvadeseto stoljee......................................................................................5 2.2.5.Dvadeset i prvo stoljee..............................................................................6 2.2.6.Razvoj stanovnitva....................................................................................7 2.2.7.Ellis island..................................................................................................8 2.2.8.Kip slobode.................................................................................................8 2.3.Stanovnitvo..............................................................................................................9 2.3.1.Religija, rasa i nacionalnost.....................................................................10 2.4.Politika....................................................................................................................11 2.4.1.Gradovi prijatelji......................................................................................11 2.4.2.Ustroj vlasti..............................................................................................12 2.5.Ekonomija i gospodarstvo......................................................................................12 2.6.Obrazovanje i port.................................................................................................13 2.7.Promet.....................................................................................................................13 2.8.Kultura i znamenitosti.............................................................................................14 2.8.1.Empire State Building..............................................................................14 2.8.2.Grand Central Terminal................................... ........................................15 2.8.3.Central Park..............................................................................................15 2.8.4.The Brooklyn Bridge................................................................................16 2.8.5.Rockfeller Center......................................................................................16 2.8.6.Muzeji.......................................................................................................17 2.8.6.1. Museum of Modern Art............................................................17 2.8.6.2.Guggenheim Museum................................................................18 2.8.6.3.Metropolitan Museum of Art.....................................................18 2.8.6.4.American Museum of Natural History......................................19 3.Zakljuak................................................................................................................................19 4.Izvori slika..............................................................................................................................20 5.Literatura................................................................................................................................20

1.Uvod Kada mi netko kae New York prvo ta mi pada na pamet je film Sex i grad. Bljetavilo na ulicama i svi nekuda ure, no nije sve u tome. Padne mi na pamet i hrpa beskunika koja prosi po ulicama i spava na akrtonskim kutijama. New York je jako razvijen grad. Ima jaku ekonomiju i vrstu prometnu vezu. To je grad zabave i posla. 2.New York Grad New York je jedan od veih gradova zapadne hemisfere. Nadimak mu je Big Apple (Velika jabuka). Grad New York znaajan je po mnogoemu, a ponajvie po tome to je on veliko kulturno,znanstveno, financijsko, modno, umjetniko, politikoj poslovno sredite. 2.1.Geografija Grad New York je smjeten u istoimenoj saveznoj dravi (ali nije njezin glavni grad, to je Albany) na atlanskoj obali (east side) SAD-a te mu je zbog toga puni naziv New York City radi lakeg raspoznavanja. Prostire se na oko 780 etvornih kilometara povrine (povrina Meimurske upanije!). Metropolitansko podruje New Yorka spada u gospodarski najznaajnije regije svijeta. 2.1.1.Geografski poloaj New York City lei na istonoj obali SAD-a u saveznoj dravi New York, na uu rijeke Hudson i na East Riveru, prosjeno est metara iznad razine mora. Na suprotnoj, zapadnoj obali Hudsona, nalazi se Jersey City u susjednoj dravi New Jersey. Zemljopisne su koordinate 40,46 stupnjeva sjeverne irine i 73,54 stupnjeva zapadne duine. Metropolitansko podruje New Yorka u koje osim pet opina (countya) samog grada spada i podruje zapadno od rijeke Hudson (New Jersey, Newark, Long Island, te iroki pojas sjeverno od grada) ima oko 18 milijuna stanovnika, to je oko 9% stanovnitva Sjedinjenih Drava.

Slika 1 : Satelitska snimka New Yorka 3

2.1.2.Podjela Gradsko je podruje podijeljeno na pet etvrti (boroughs) Bronx, Brooklyn, Manhattan, Queens i Staten Island, koje su istovremeno okruzi drave New York.

Slika 2 : Pet etvrti (boroughs) New Yorka Prema podacima od 1. srpnja 2003. u njima je ivjelo: -Brooklyn (Kings County): 2.472.523 stanovnika -Queens (Queens County): 2.225.486 stanovnika -Manhattan (New York County): 1.564.798 stanovnika -Bronx (Bronx County): 1.363.198 stanovnika -Staten Island (Richmond County): 459.737 stanovnika 2.1.3.Klima Grad se nalazi u zoni umjerene klime. Prosjena je godinja temperatura 12,5C, a godinja koliina oborina prosjeno iznosi 1.071 mm. Najtopliji je mjesec srpanj s prosjeno 24,7C, a najhladniji sijeanj s -0,4C. Najvie oborina padne u srpnju, prosjeno 104 mm, a najmanje u sijenju, 81 mm.

Slika 3 : New York zimi 2.2. Povijest Od kada ju je prvi put ugledao, prije gotovo 500 godina, Giovanni da Verrazano, njujorka je luka bila dragulj kojeg je eljela posjedovati cijela Europa. Manhattan se 1898. g. spojio jo s etiti etvrtima i stvorio drugi po redu najvei grad na svijetu. Izmeu 1800.g. i 1900. g. populacija je sa 79 000 narasla na 3 milijuna ljudi, a danas ima 8 milijuna ljudi koji govore 200 jezika. Povijesna jezgra grada se nalazi na otoku Manhattanu, koji se prostire izmeu dva morska rukavca. Zapadni rukavac predstavlja ue rijeke Hudson, a istoni potopljenu plitku dolinu (East River). Oba se rukavca (rijeke) spajaju u geografski dobro zatien tzv. gornji zaljev (Upper Bay). Vrlo povoljan geografski smjetaj izravno je utjecao na razvoj naseljenosti i gospodarstva, te osobito na daljnji prodor doseljenika prema Velikim jezerima i divljem zapadu.

2.2.1. Sedamnaesto stoljee Na junom kraju otoka Manhattan osnovala je 1615. Nizozemska istonoindijska kompanija svoju kolonijalnu postaju. Trgovina krznima s Indijancima pokazala se iznimno unosnom pa je 1621. utemeljena Nizozemska zapadnoindijska kompanija. Godine 1625. ovdje se naselilo tridesetak valonskih obitelji, a naselje je dobilo ime Novi Amsterdam i postalo glavni grad kolonije Nove Nizozemske. U novoutemeljenom naselju vladao je gotovo potpuni kaos. Pod upravom korumpiranih guvernera uvelike je porastao kriminal. Godine 1647. Nizozemska zapadnoindijska kompanija odluila je u koloniji uspostaviti red i povjerila taj zadatak Peteru Minuitu. Tijekom njegova sedamnaestogodinjeg mandata na mjestu guvernera izgraena je prva bolnica, zatvor i kola. Za zatitu kolonije izgraen je na njenom junom rubu obrambeni zid koji je kasnije poruen, ali je ostavio trag u imenu ulice koja danas prolazi tim mjestom Wall Street. Godine 1664. grad je osvojila Engleska i u ast kraljevog brata, vojvode od Yorka, preimenovala ga u New York. 2.2.2. Osamnaesto stoljee Godine 1776. tijekom Amerikog rata za neovisnost, u gradu se kratko vrijeme nalazio stoer Georgea Washingtona. Neto kasnije zauzeli su ga Britanci, pod ijom je vlau bio sve do 1783. i britanskog priznanja amerike neovisnosti. Od 1788. do 1790. New York je bio glavni grad SAD-a, a George Washington je ovdje 1789. prisegnuo kao prvi predsjednik. U gospodarski tekom poslijeratnom razdoblju utemeljena je 1792. Newyorka burza. 5

2.2.3. Devetnaesto stoljee Poetkom 19. stoljea grad sve bre raste, tako da 1811. gradski urbanisti odluuju cijeli otok Manhattan, koji je tada bio izgraen samo na svom junom kraju, prekriti pravokutnom mreom ulica. Jedina je iznimka bio i ostao uveni Broadway. Prekretnica u povijesti grada bila je izgradnja kanala Erie godine 1825. Njime je New York povezan sa sjevernoamerikim Velikim jezerima, a time i sa Srednjim zapadom i preko noi pretvorio se u najveu luku amerike istone obale. Sredinom 19. stoljea zapoelo se s planiranjem velikog gradskog parka, nazvanog Central Park. Radovi su zapoeli 1858. i uglavnom zavreni do 1866. U drugoj polovici 19. stoljea stalno raste i broj useljenika, Iraca, Talijana, Nijemaca, Hrvata i drugih koji dolaze u nadi za boljim ivotom. Meutim, veina ih puno godina ostaje u sirotinjskim etvrtima poput Five Pointsa ili Boweryja. Razmirice meu doseljenicima povremeno prerastaju u nasilne sukobe, primjerice u pobuni oko novaenja, najgorim nemirima u povijesti grada. Snaan rast uvjetovao je i promjene u upravljanju gradom: godine 1898. pet se etvrti (five boroughs) Manhattan, Brooklyn, Richmond (Staten Island), Queens i Bronx dogovorno ujedinjuju u Veliki New York. Bronx je djelomice pripadao gradskom podruju New Yorka ve od 1874., a Brooklyn je do ujedinjenja bio jedan od najveih gradova u SAD-u. Ovih pet etvrti imaju i danas odreeni stupanj samouprave, a njihovi stanovnici osjeaju pripadnost svom dijelu grada, esto povezanu s etnikim podrijetlom. 2.2.4. Dvadeseto stoljee U prvoj polovici 20. stoljea grad je postao svjetsko industrijsko i trgovako sredite. Veliki burzovni bum tijekom "ludih dvadesetih" naglo je zavrio krahom burze na "crni utorak", 24. listopada 1929. Gospodarska kriza tridesetih godina teko je pogodila New York, a nesposobna i korumpirana gradska uprava pod vodstvom gradonaelnika Jimmyja Walkera nije se, unato velikom zaduivanju, mogla nositi s problemima. Stopa nezaposlenosti prela je 25 posto, a ljudi su gubili ne samo radna mjesta nego i stanove pa su irom grada iznikla naselja straara. Prekretnica je bio izbor gradonaelnika Fiorella LaGuardije koji je pokrenuo programe pomoi i javnih radova. U ovom su razdoblju izgraeni i neki od poznatih newyorkih nebodera, npr. Empire State Building i Chrysler Building. Poslije Drugog svjetskog rata i kratkog razdoblja optimizma stvari su ubrzo opet krenule nizbrdo. Pripadnici srednje klase iseljavali su se u predgraa, a i industrija je naputala grad. Tijekom 1960-ih New York su, kao i mnoge druge amerike gradove, potresali rasni nemiri. U sedamdesetima je dolo do eksplozije kriminala, a 1975. je zbog loe fiskalne politike grad morao proglasiti steaj. Gradonaelnik Edward I. Koch uspio je za vrijeme svog mandata (1978. 1989) sanirati gradske financije. Wall Street je tijekom gospodarskog uzleta u osamdesetima povratio vodeu ulogu u financijskom svijetu. Novi newyorki gradonaelnik Rudolph Giuliani je 1990-ih politikom nulte tolerancije i jaanja policijskih snaga uspio drastino smanjiti stopu kriminala i vratiti gradu auru poeljnog mjesta za ivot.

Slika 4 : Ulica Mulberry u talijanskoj etvrti, poetkom 20. stoljea

Slika 5 : Manhattan godine 1931. 2.2.5. Dvadeset i prvo stoljee U kasno ljeto 2001. New York je doivio svoj najcrnji dan. Najvii gradski neboderi, blizanci World Trade Centera srueni su u teroristikim napadima 11. rujna 2001. Na mjestu sruenih nebodera predviena je izgradnja "Tornja slobode" (Freedom Tower) koji e ujediniti poslovne funkcije sa spomenikom za oko 2800 poginulih.

Slika 6 : World Trade Center - The Twins - srueni u teroristikim napadima 11. rujna 2001. Veliki nestanak struje na sjeveroistoku SAD-a 14. kolovoza 2003. pogodio je i New York. U gradu je odrana konvencija Republikanske stranke prije predsjednikih izbora 2004.

2.2.6. Razvoj stanovnitva Prvih milijun stanovnika New York je dosegao 1870. godine, a poetkom 20. stoljea imao je ve oko 3,5 milijuna stanovnika. U poslijednjih stotinu godina broj stanovnika se udvostruio kao posljedica povoljnih prirodnih, ali i drutveno gospodarskih uvjeta i tendencija razvoja grada, ali i cijelih Sjedinjenih Drava, koje su u ovom stoljeu postale i do danas ostale, jedina gospodarske, politika i vojna supersila svijeta. Broj se stanovnika od poetka 20. stoljea udvostruio. Od 1825. grad je, zbog svog poloaja na Atlantiku i plovnom putu rijeke Hudson, bio ulazno mjesto za imigrante iz cijelog svijeta. Daljnjim razvojem postao je najvei industrijski centar i financijska metropola. Sljedei pregled pokazuje broj stanovnika New Yorka u granicama dananjeg gradskog podruja. Podaci do 1775. su procjene, od 1790. do 2000. rezultati popisa stanovnitva, a za 2005. izraun.

Godina 1630. 1640. 1650. 1660. 1680. 1690.

Broj stanovnika

Godina

Broj stanovnika 401.612 706.323 1.175.674 1.469.045 1.935.359 2.533.600

300 1840. 400 1850. 1.000 1860. 1.500 1870. 3.000 1880. 3.900 1890.

1700. 1710. 1720. 1730. 1740. 1760. 1775. 1790. 1800. 1810. 1820. 1830.

5.000 1900. 5.700 1910. 7.000 1920. 8.600 1930. 11.000 1940. 18.000 1950. 25.000 1960. 57.500 1970. 87.685 1980. 129.359 1990. 162.547 2000. 252.666 2005.

3.437.202 4.766.883 5.620.048 6.930.446 7.454.995 7.891.957 7.781.984 7.895.563 7.071.639 7.322.564 8.008.278 8.108.040

Tablica 1 : Pregled broja stanovnika po godinama

2.2.7. Ellis Island Svi koji su se brodom (a kako drugaije tih godina) uputili u Ameriku pristali su u luku na otoku pokraj New Yorka. Taj se otok zove Ellis Island, a nalazi se juno od Manhattana i administrativno pripada i New Jerseyu i New Yorku. Upravo taj otok povezuje milijune obiteljskih pria Amerikanaca: procjenjuje se da gotovo pola njih porijeklo vue od nekog tko je na brodu uplovio u tamonju luku. Naime, od 1892. do 1924. godine vie od 22 milijuna ljudi preko Ellis Islanda imigriralo je u SAD.

Slika 7 : Poloaj Eliss Islanda 9

Slika 8 : Ellis Island 2.2.8. Kip slobode Francuzi su ga poklonili SAD-u kao podsjetnik na saveznitvo dviju zemalja tijekom amerike revolucije. Zamisao je Frederic Auguste Bartholdija, a Alexandre-Gustave Eiffel (poznat po Eiffelovom tornju) smislio je sloeni eljezni skelet na koji je svaka bakrena ploa bila zasebno privrena. Sam kip je teio preko 200 tona. Od podnoja do vrha baklje, bakreni kip visok je 46 metara. Kip predstavlja enu na ijoj je glavi kruna sa sedam iljaka, svaki iljak predstavlja jedan kontinent. U lijevoj ruci joj se nalazi knjiga, a u desnoj upaljena baklja. Nakon to je sagraen isti je rastavljen i u 214 sanduka poslan u Ameriku. Nakon to je ponovno sastavljen sveano je otkriven 28. listopada 1886. godine u luci New York Harbor. To je prvi znak New Yorka koji su vidjeli 12 milijuna doseljenika koji su preli preko otoka Ellis, glavnog useljenikog centra u Americi 20. stoljea.

10

Slika 9 : Kip slobode (Statue of Liberty) 2.3. Stanovnitvo New York je grad raznolikosti, koja se moda najjasnije uoava u njegovu viemilijunskom stanovnitvu. U tom gradu ive pripadnici 72 naroda i etnike, odnosno vjerske skupine, to ga ini etniki najarolikijim gradom na svijetu. Na podruju obuhvaenom administrativnim granicama grada New Yorka ivi oko 8,1 milijuna ljudi, a cijela gradska aglomeracija ima 22,3 milijuna ljudi Raspored stanovnitva uvjetovan je socio-ekonomskom klasom. Pripadnici viih klasa ive uglavnom podalje od gradskog sredita i u skupljim dijelovima Manhattana. Imovinski najslabiji stanovnici esto unajmljuju stanove u derutnim zgradama koje njihovi vlasnici vie ne obnavljaju (slumovima). Za New York je znaajan i velik broj etvrti naseljenih gotovo iskljuivo ljudima odreene etnike, rasne ili vjerske pripadnosti (China Town, Little Italy, Harlem i druge).

2.3.1. Religija, rasa i nacionalnost U New Yorku, prema vjeroispovjesti, prevladavaju katolici s udjelom od 40% i protestanti s 30%. Ostalih 30% stanovnitva je manjinskih religija. Prema istraivanju amerike zajednice Survey od 2006.g. do 2008.g., rasni sastav New Yorku bio je o sljedei : -Bijelci : 44.6% ( bez Latino bijelaca : 35.1%) -Crnci ili Afroamerikanci : 25.1% -Ameriki Indijanci : 0.4% -Azijati : 11.8% -Havajski domoroci i ostali pacifiki otoani: 0.1% -Neke druge rase: 16.0% -Dvije ili vie rasa : 2.1% -panjolci ili Latino (bilo koje rase): 27.5% Prema amerikoj zajednici Survey, 2006-2008, top deset europskih rodova bili su sljedei: -Talijanski : 8,2% 11

-Irski : 5,2% -Njemaki : 3,4% -Ruski : 3,0% -Poljski : 2,7% -Engleski : 1,8% -Grki : 1,0% -Francuski : 0,8% -Maarski : 0,7% -Ukrajinski : 0,6% Ostale manje europske rodove ukljuuju: -kotski : 0,5% (38.786) -kotsko-Irski : 0,3% (27.646) -Nizozemski : 0,3% (23.828) -Norveki : 0,3% (23.197) -vedski : 0,3% (21.073)

Popis stanovnitva % Nadlenost 2000 Bijela

% % % Crna % % panjolci ili mjeane ili Azijati Ostali latinosi bilo rase Afroamerikanci koje rase Rase Etnika pripadnost 7.5 17.6 9.4 3.0 5.7 9.8 5.5 3.6 10.6 12.3 14.7 25.7 4.3 14.0 7.5 6.5 4.3 6.1 4.1 5.8 2.7 4.9 3.1 2.4 19.8 25.0 27.2 48.4 12.1 27.0 15.1 12.5

% % % % Katolici Nesvrstani idovi Prote

Vjerske skupine 37 29 37 44 60 37 42 22 4 37 11 14 11 17 20 37 15 11 20 6 8 13 9 2

Brooklyn Queens Manhattan Bronx Staten Island Ukupno NYC NY drava SAD

2,465,326 2,229,379 1,537,195 1,332,650 443,728 8,008,278 18,976,457 281,421,906

41.2 44.1 54.4 29.9 77.6 44.7 67.9 75.1

36.4 20.0 17.4 35.6 9.7 26.6 15.9 12.3

12

Tablica 2 : Rasne skupine , etnike i vjerske grupe u New Yorku, u usporedbi s dravama i nacije 2.4. Politika 2.4.1.Gradovi prijatelji New York ima ugovore o prijateljstvu i partnerstvu s gradovima:

Budimpeta, Maarska Jeruzalem, Izrael Johannesburg, JAR Kairo, Egipat London, Velika Britanija Madrid, panjolska Peking, Kina Rim, Italija Santo Domingo, Dominikanska Republika Tokio, Japan

2.4.2. Ustroj vlasti Od 1. sijenja 2002. gradonaelnik New Yorka je Michael Bloomberg (108. po redu). Prije nego to je postao gradonaelnikom Bloomberg ve je bio poznat kao milijarder i utemeljitelj tvrtke za financijske informacije Bloomberg. Godine 2001. pobijedio je na izborima za gradonaelnika, naslijedivi Rudolfa Giulianija koji se nije mogao kandidirati za trei mandat. Kako bi izbjegao konkurentne demokratske predizbore (primaries) Bloomberg je promijenio stranaku pripadnost i postao republikanac. Rudolph Giuliani, 107. gradonaelnik New Yorka od 1. sijenja 1994. do 31. prosinca 2001., Republikanac po stranakoj pripadnosti, Giuliani se prvi put kandidirao za gradonaelnika 1989., ali je izgubio od demokrata Davida Dinkinsa, prvog crnog gradonaelnika New Yorka. etiri godine poslije, Giuliani je ponovno imao Dinkinsa za protukandidata, ali ovaj je put bio uspjeniji, a izbore je karakterizirala podjela po rasnim linijama. Dinkinsu nije pomogla ni potpora tadanjeg amerikog predsjednika Billa Clintona. U prvom se mandatu (1994. 1997.) usredotoio na smanjenje kriminaliteta te je poveanjem broja policajaca i politikom "nulte tolerancije", unato prigovorima o krenju ljudskih prava, uspio postii smanjenje broja gotovo svih vrsta kaznenih djela. Godine 1997. ponovno je izabran s jo veim brojem glasova. Zahvaljujui ovoj uspjenoj politici nestala je prijanja predodba o New Yorku kao gradu zloina. New York je danas meu sigurnijim amerikim velegradovima, na vagonima podzemne eljeznice manje je grafita, a noni izlazak u grad vie nije izvor opasnosti, to je pogodovalo i gospodarstvu. 13

Kritiari Giulianijeve inicijative istiu porast policijske brutalnosti prema pripadnicima manjina, osobito crnaca. Najpoznatiji ovakvi sluajevi bili su umorstvo nenaouruanog afrikog imigranta Amadoua Dialla i zlostavljanje haiana Abnera Louime. 2.5. Ekonomija i gospodarstvo Najsnaniji poticaj razvoju New Yorka je dao njegov regionalni i nadregionalni (prometno) geografski poloaj. U New Yorku se nalazio najpovoljniji ulaz u Sjedinjene drave i ire, sjevernu Ameriku. Smatra se da je samo treina dananjih stanovnika roena u gradu; ostalo su doseljenici. Istodobno, izniman prometno geografski poloaj, omoguio je New Yorku da se razvije i kao znaajan pomorsko trgovaki centar, u kojem su se dodirivali Stari i Novi svijet. Danas je taj grad jedna od najveih svjetskih pomorskih luka, sa znaajnim lukim funkcijama, koja je svoj puni zamah dobila po otvorenju Panamskog kanala 1914. godine. Preko njujorke luke se razmjenjuju finalni industrijski proizvodi i itarice (izvoz), te nafta, sirovine i tropski proizvodi (uvoz). Dugo vremena New York je bio najvea pomorska luka svijeta (danas je to Rotterdam). New York je snaan industrijski centar, iji su pogoni smjeteni uglavnom izvan Manhattana, ponajvie u njujorkom metropolitanskom podruju. Tu se nalaze brojne rafinerije nafte, tvornice za preradu bakra, pogoni elektrotehnike, elektronske, prehrambene, obuarske i tekstilne industrije(tu radi gotovo 10% industrijskih radnika u Sjedinjenim Dravama). New York je danas sjedite brojnih multinacionalnih kompanija, svjetski centar trgovine, bankarstva, financijskih korporacija i burza(Wall Street). New York takoer ima iznimno znaajnu funkciju i u zranom prometu, jer se u njemu ukrtaju najvaniji zrani pravci i koridori. Njegove tri velike zrakoplovne luke (La Guardia, J. F. Kennedy, Newark) prime godinje milijune putnika i stotine tisua tona tereta. Te su luke povezane sa svim kontinentima svijeta i gotovo sa svim dravama svijeta, one su u punom smislu rijei ulazna vrata u Sjedinjene Drave i ameriki kontinent. 2.6. Obrazovanje i port U New York Cityju za javne kole odgovoran je odjel za obrazovanje (New York City Department of Education). New York je poznat i po priznatim sveuilitima:New York, Columbia i Fardham. Fordham University je najstarije katoliko sveuilite na sjeveroistoku zemlje. New York University je ejdno od najveih privatnih, neprofitnih institucija vieg obrazovanja u Sjedinjenim Amerikim Dravama. Columbia je najstarija institucija vieg obrazovanja u dravi New York i peta najstarija u Sjedinjenim Amerikim Dravama. New York ima razvijen sport. Najpoznatiji su bejzbol, koarka, nogomet i ameriki nogomet, te hokej.Najpoznatiji portski klubovi u New Yorku su New York Yankees i New York Mets (MLB liga), New York Knicks i New Jersey 14

Nets (NBA liga), New York Rangers i New York Islanders (NHL liga), New York Giants i New York Jets (NFL liga), New York Liberty (WNBA liga) te New York-New Jersey Metrostars (MLS liga). Popularni klubovi koji su prije igrali u New Yorku su New York Cosmos (NASL liga), New York Giants (danas San Francisco Giants) i Brooklyn Dodgers (danas Los Angeles Dodgers MLB) te Brooklyn Americans (NHL). MLB liga je za bejzbol; NBA za koarku; NFL za ameriki nogomet; WNBA za ensku koarku; MLS i NASL za nogomet; te NHL za hokej na ledu. 2.7.Promet Podzemna eljeznica New Yorka je brza, klimatizirana, jeftina i mnogo sigurnija nego to je bila mada ju je bolje izbjegavati kasno naveer (iza 23.00). Razgranata mrea organizirana je u 24 smjera koja se identificiraju brojevima i slovima a opsluuje gotovo 500 stanica kroz Manhattan, Bronx, Brooklyn i Queens. Staten Island pokriva mala Staten Island Railway i vozi 24 sata dnevno. Ulaznice MetroCard se mogu kupiti na stanicama podzemne eljeznice ili na kioscima. Vlakovi voze 24 sata dnevno, u prosjeku svakih 2 5 minuta za vrijem pica, svakih 10 15 minuta u ostalim terminima te svakih 20 minuta od 00.00 05.00. Autobusne stanice se nalaze na uglovima ulica svakih 2 ili 3 bloka. Ulaznica se plaa MetroCardom, pokaznom kartom za podzemnu eljeznicu ili tonim iznosom novca. Autobusi voze 24 sata dnevno. Taksijima upravlja Taxi and Limousine Commission a zaustavlja ih se na ploniku, po mogunosti na raskru. Vozai voze putnike unutar 5 kvartova grada ili do Nassau County, Westchester County i aerodroma Newark. Uobiajena je napojnica od 10 15 US$ a na vonje od 16.00 do 20.00 se dodaje 1 US$. Velik je broj i privatnih prevoznikih poduzea koja su pogodna za vonje do vanjskih kvartova grada. New York takoer ima iznimno znaajnu funkciju u zranom prometu, jer se u njemu ukrtaju najvaniji zrani pravci i koridori. Njegove tri velike zrakoplovne luke (La Guardia, J. F. Kennedy, Newark) prime godinje milijune putnika i stotine tisua tona tereta. Te su luke povezane sa svim kontinentima svijeta i gotovo sa svim dravama svijeta, one su u punom smislu rijei ulazna vrata u Sjedinjene Drave i ameriki kontinent. Ostale zrane luke su : -New York Downtown Manhattan Heliport (JRB) -New York East 34th Street Heliport (TSS) -New York East 60th Street Heliport (JRE) -New York West 30th Street Heliport (JRA) 2.8. Kultura i znamenitosti U New Yorku se nalaze brojne arhitekturne znamenitosti, 500 galerija, oko 150 muzeja, vie od 100 kazalita, brojne robne kue i oko 17.000 restorana. 2.8.1. Empire State Building

15

Sa 86. kata prua se jedinstven i nezaboravan panoramski pogled na itav grad. Otkada je otvoren, 1931. godine, 120 milijuna ljudi posjetilo je njegove vidikovce. Takoer, radnje mnogih filmova odvijale su se upravo na Empire State Buildingu, kao to je King Kong.

Slika 10 : Empire State Building 2.8.2.Grand Central Terminal

Jedan od najljepih amerikih eljeznikih kolodvora, kojeg su dizajnirali slavni arhitekti McKim, Mead i White. Renovacije nakon njegovog prvog otvaranja 1913. godine, pretvorile su danas Grand Central Terminal u pravu turistiku atrakciju.

Slika 11 : Grand Central Terminal 2.8.3.Central Park Central Park je javni park u centru Manhattana u New Yorku, Sjedinjene Amerike Drave. U Central Park doe oko 25 milijuna posjetitelja godinje, pa je najposjeeniji gradski park u Americi. Izgradnja je poela 1859., a zavrila se 1873. godine. Povrina parka je 3,4 km. Central park je dugaak 4 km izmeu 59 ulice i 110 ulice, a irok 0,8 km izmeu Pete avenije i Central Park Zapada. Park je potpuno ureen, iako je vei dio prirodan. Sadri nekoliko prirodnih jezera i ribnjaka, irokih staza za etnju, jahaku stazu, dva klizalita (od kojih je 16

jedno plivaki bazen tijekom ljeta),zooloki vrt, stakleni vrt, rezervat za ivotinje, veliku povrinu sa drveem i drugo.

Slika 12 : Central Park 2.8.4.The Brooklyn Bridge Brooklynski most, koji povezuje Brooklyn i Manhattan, jedan je od najpoznatijih svjetskih mostova i udo arhitekture. Napravljen je od elika, za to je zasluan arhitekt John Roebling.

17

Slika 13 : The Brooklyn Bridge 2.8.5.Rockfeller Center Jedno od najzanimljivijih mjesta, kako turistima tako i samim Njujoranima. Ovdje se ljudi nalaze, zabavljaju, kliu u zimsko doba, ili pak kupuju. No Rockefeller Center je najpoznatiji po Radio City Music Hall-u, ali i po velikom boinom drvcu koje svakog Boia privlai brojne turiste.

18

Slika 14 : Rockfeller Center 2.8.6.Muzeji 2.8.6.1.Museum of Modern Art Muzej moderne umjetnosti u New Yorku sadri vie od 100.000 slika, skulptura, plakata, fotografija, crtea, modela i dizajnerskih objekata.

Slika 15 : Zgrada muzeja moderne umjetnosti Mnogi smatraju da imaju najbolju zbirku modernih zapadnjakih remek-djela u svijetu. MoMA graa ukljuuje vie od 150.000 pojedinanih komada, a neki od njih su : -The Starry Night- Vincent van Gogh -The Sleeping Gypsy- Henri Rousseau -The Dream- Henri Rousseau -Les Demoiselles d'Avignon- Pablo Picasso -Te aa no areois (The Seed of the Areoi)- Paul Gauguin -Water Lilies triptych- Claude Monet -The Dance- Henri Matisse

19

Slika 16 : Pablo Picasso. Les Demoiselles d'Avignon, 1907

Slika 17 : Vincent van Gogh, The Starry Night, 1889 2.8.6.2.Guggenheim Museum Daleko najpoznatiji njujorki muzej zanimljivog oblika za koji je zasluan Frank Lloyd Wright. U muzeju su postavljene mnoge zanimljive slike, skulpture kao i projekcije koje se vrte tijekom godine.

Slika 18 : Guggenheim Museum 20

2.8.6.3.Metropolitan Museum of Art Vie od dva milijuna umjetnina iz cijelog svijeta, iz najstarije povijesti pa sve do danas izloeno je u ovom muzeju. Od starog Egipta, preko renesanse pa sve do najslavnijih umjetnika dananjice. Takoer postoji i posebno odjeljenje posveeno Africi, Pacifikim otocima itd.

Slika 19 : Metropolitan Museum 2.8.6.4.American Museum of Natural History Slavni muzej koji se sastoji od nekoliko dijelova, svakog posveenog odreenom vremenskom razdoblju i svim moguim mjestima svijeta

Slika 20 : Ulaz u muzej 3.Zakljuak New York je velika metropola i u tom gradu se nalaze brojne arhitekturne znamenitosti, atrakcije i mnotvo drugih zanimljivosti. Neizbjena atrakcija je naravno kupovina. Grad sam po sebi predstavlja prijestolnicu potroaa: raj za kupovinu i neprestanu zabavu s privlanim 21

izlozima trgovina i zapanjujuom ponudom robe. U njemu svatko moe pronai neto za sebe, bio on umjetnnik ili uope ne volio umjetnost. To je grad koji prihvaa razlike te ivi u skladu s njima. Svatko je poseban i jedinstven na svoj nain te bi se tako trebalo odnositi svugdje a ne samo u New Yorku.

4.Izvori slika : Slika 1,2 ,4 ,5 ,6: http://hr.wikipedia.org/wiki/New_York_City,_New_York 22

Slika 3: Slika 7, 8: http://www.ohranger.com/ellis-island/toc/history-culture Slika 9: http://www.covermagazin.com/prisjetimo-se.php?NID=2948%20--Kip%20slobode Slika 10: http://en.wikipedia.org/wiki/Empire_State_Building Slika 11: http://www.nytix.com/Blog/newyorkcity/2010/01/grand-central-terminal-awaitsits.html Slika 12: http://hr.wikipedia.org/wiki/Central_Park Slika 13: Slika 14: http://parablesblog.blogspot.com/2010/12/rockefeller-christmas.html Slika 15, 16, 17: http://en.wikipedia.org/wiki/Museum_of_Modern_Art Slika 18: http://www.guggenheim.org/new-york/visit Slika 19: http://www.nyc-architecture.com/UES/UES074.htm Slika 20: http://www.visitingdc.com/new-york/american-museum-of-natural-historyaddress.asp Tablica 1: http://hr.wikipedia.org/wiki/New_York_City,_New_York Tablica 2: http://en.wikipedia.org/wiki/Demographics_of_New_York_City 5.Literatura : http://obiteljski.com/portal/2010/05/metropole-new-york/ http://obiteljski.com/portal/2010/11/new-york-city/ http://hr.hotels.com/de1506246-la/svi-orijentiri-u-gradu-new-york-new-york/ ..<izvori za http://www.covermagazin.com/prisjetimo-se.php?NID=2948%20--Kip%20slobode http://americano-life.bloger.hr/post/new-york/656948.aspx http://translate.google.hr/translate?hl=hr&sl=en&tl=hr&u=http%3A%2F%2Fen.wikipedia.org %2Fwiki%2FDemographics_of_New_York_City http://www.puturist.com/destinacije/new_york/vodici/javni_prijevoz-75-2-640.aspx http://www.asrema.com/tpa/USA-NY-NewYorkCity-MLT/slides/Rockefeller-CenterChristmas-In-New-York-City-1.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Museum_of_Modern_Art

23