Dîvân-ý Hulûsî-i Darendevî Darende Tarihi ve Temettuat Defterleri

2 Cilt, 850 sayfa, 2. Baský 1024 Sayfa, 3 Cilt,

ES-SEYYÝD
OSMAN HULÛSÝ EFENDÝ VAKFI
YAYINLARI
Es-Seyyid
Osman Hulûsi
Efendi Vakfý,
Tanýtým Cd’si
Mektûbât-ý Hulûsî-i Darendevî
424 sayfa,

Dîvân-ý Hulûsî-i Darendevî’den

Seçme Ýlahiler, 90 sayfa, 5. Baský

Ýhramcýzâde Ýsmail Hakký

Toprak (K.S), 321 sayfa

Hulûs-i Kalb
Mehmet
Emin Ay

Þeyh Hâmid-i Veli Minberinden

Kültür Armaðaný,
Hutbeler, 340 sayfa
405 sayfa

Somuncu
Baba ve
Hulûsi
Efendi
Kültür
Ektinlikleri,
402 sayfa

Zaviye Mah. Hacý Hulûsi Efendi Cad. No:71 44700 Darende/Malatya Tel:(422) 615 15 00
w w w . e s h e v . c o m
 BU SA
8 Gül Neslini Seven Gönüller Ýsmail PALAKOÐLU

Somuncu Baba
KÜLTÜR-EDEBÝYAT ve ARAÞTIRMA DERGÝSÝ

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfý’nýn Yayýn Organýdýr

Ýki Ayda Bir Yayýnlanýr

ISSN:1302-0803

YIL:9 SAYI:43

MART - NÝSAN 2003 Murat HARMANBAÞI

ES-SEYYÝD OSMAN HULÛSÝ EFENDÝ

VAKFI ADINA ÝMTÝYAZ SAHÝBÝ
A.Þemsettin ATEÞ
11
Dünyayý
GENEL YAYIN YÖNETMENÝ
A.Tacettin ATEÞ Saran
Savaþ
YAZI ÝÞLERÝNDEN MESUL MÜDÜR
Av. Haki DEMÝR

REKLAM ve HALKLA ÝLÝÞKÝLER

Ahmet KARACA - Adem KOZANOÐLU
Yusuf MUTLU - Ýbrahim GÖKMEÞE
Hulusi GÜLSEREN - Ali AYDOÐAN
Ali GENCAL - Mehmet ÞEN
Nurdal ÞAFAK

12
KAPAK
Sultan II.Selim Minyatürü
Dia: Hasan Âli GÖKSOY

TEKNÝK YAPIM
AJANS
SB / Darende Tel:615 17 55

GRAFÝK - TASARIM
Aslan TEKTAÞ

YAZIÞMA ADRESÝ
Zaviye Mah. Hacý Hulûsi Efendi Cad. No:71
XIX Yüzyýlda
44700 Darende / MALATYA
Osmanlý
Tel:(422) 615 15 00 Fax:(422) 615 28 79 Devleti-ABD
http/www.eshev.com Siyasi
BASIM-YAYIM-DAÐITIM-PAZARLAMA
Ýliþkileri
VÝSAN Ýktisadi Ýþletmesi

DAÐITIM
Yay-Sat ADANA (322) 457 66 54
AMASYA (358) 218 20 28
RENK AYRIM - FÝLM ÇIKIÞ ANKARA (542) 453 79 18
Bizim Repro (312) 231 26 72 ALANYA (242) 511 11 43
BURSA (224) 254 53 26
BASKI ÇAYCUMA (372) 615 19 21
Poyraz Ofset (312) 384 19 42 G.ANTEP (342) 234 21 45
GÖLCÜK (262) 413 22 67
Dergide Yayýnlanan Yazýlardan Yazarlarý DENÝZLÝ (258) 372 11 66
Mesuldür Kaynak Gösterilerek Ýktibas ÝSTANBUL (216) 472 08 92
Edilebilir.
Somuncu Baba 2 Mart-Nisan 2003
TEMSÝLCÝLÝKLER
ÝZMÝR (535) 616 95 93
ÝSKENDERUN (326) 615 73 56
KAYSERÝ (352) 221 00 26
K.MARAÞ (344) 221 98 99
ELBÝSTAN (532) 572 50 47
KARABÜK (370) 412 38 23
KARAMAN (338) 214 57 04
KONYA (332) 251 83 00
EREÐLÝ (332) 713 01 71
ILGIN (332) 882 73 64
KARAPINAR (332) 755 21 11
MALATYA (536) 437 58 50
MERSÝN (324) 320 06 11
OSMANÝYE (322) 812 78 21
SAKARYA (264) 274 34 38
SAMSUN (362) 431 44 55
SÝVAS (346) 224 53 08
TOKAT (356) 212 24 63
TURHAL (356) 275 80 07
ZONGULDAK (378) 251 48 31
 ÝÇÝNDEKÝLER

AYIDA
Resul KESENCELÝ
Bir Kutlu Yolculuk
Hicret 26
Darende Editörden......................................................
Zengibar 4
Baþyazý /
Kalesi Ýnsanca Yaþamak......................................... 5
Yaþar BAÞ
Kapak /
Osmanlý Padiþahlarý Hakkýnda Bir Ýslam
Hukukçusunun Yerinde Tesbitleri.................. 6
Tasavvuf /
Gül Neslini Seven Gönüller........................... 8
Güncel /
Dünyayý Saran Savaþ................................... 11
Tarih /
XIX Yüzyýlda Osmanlý Devleti-ABD
Siyasi Ýliþkileri............................................... 12
Edebiyat /
Okumamak Hastalýðýmýz............................... 16
Þiir / Bizim Ýçin.............................................

18
17
Ýnceleme /
Darende Zengibar Kalesi............................... 18

31
Edebiyat / Akif’in Bir Þiirinde
Hilye-i Saadet Karamsarlýk ve Ümit...................................... 23
Muhammed HALICI Güncel /
Bir Kutlu Yolculuk Hicret............................... 26
Sanat /
Kur’an
Nur Yüzlünün Kaðýda Yansýyan Güzelliði
Iþýðýnda Hilye-i Saadet............................................... 31
Yaratýlýþ Tabiattan / Mucize Aðaç Zeytin....................
ve Kadýn 35
Saðlýk /
Stresin Fazlasý Zarar..................................... 36
Altun Silsile /
Hace Kadý Muhammed Zâhid (K.S).............. 38
Þiir / Men Bende-i Kur’an’em........................
39
Toplum /
Kur’an Iþýðýnda Yaratýlýþ ve Kadýn.................. 40
Edebiyat / Þiirimizin Kökeni...........................
43
Edebiyat / Ýstiklâl Marþý Þairinin
Fikret TONTU

59
Çanakkale Destaný......................................... 44
Edebiyat /
Ispanaklý Ekmek

40
Ey Veli Nimetim Ey Câným Baba................... 46
Makale /
Edebiyatýmýzda Bahar................................... 50
Hatýra / Hatýra Fotoðraflarý ile
Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi.................... 52
Hanýmlara Özel /
Evlilikte Saygý-Sevgi Dengesi....................... 53
Hikaye /
Sýdýka SARI Halis, Orhan ve Ziya...................................... 56
Tomurcuklar /
Somuncu Baba 3 Mart-Nisan 2003
EDÝTÖRDEN
Aziz Okuyucular,
Dergimizin bu sayýsýnda yine sizlerle olmanýn hazzýný yaþý-
yoruz. Duygu ve düþüncelerimizi sizlerle paylaþýyor, kültür ve
edebiyat alanýnda yeni araþtýrmalar, makaleler ve þiirler neþret-
meye devam ediyoruz. Dergimiz hakkýnda bu defa bir okuyucu-
muzun duygu ve düþüncelerini bu satýrlarda sizlerle paylaþacaðým.
Ýstanbul'dan bize mektup gönderen Emrehan Öztürk isimli okuyu-
cumuz mektubunda þunlarý yazmýþ;
"Bir gün çok saygý duyduðum edebiyat öðretmeni olan
komþumuza; "Okuyabileceðim birkaç dergi adý söyleyebilir
misiniz?" diye sormuþtum da; bir müddet düþündükten sonra acý
acý gülümsemiþti. Bu acý gülümsemeye anlam verememiþtim.
Demek ki bana bir çýrpýda düþünmeden tavsiye edebileceði bir
dergi yoktu. Aslýnda bir yýðýn dergi vardý ama, komþumuz benim
ne aradýðýmý çok iyi biliyordu. Hemen cevap vermemesinin sebe-
bi belki de buydu.
Ben dergi istiyordum günlük basit politikadan uzak. Ben
dergi istiyordum ahlâk kurallarýna baðlý. Ben dergi istiyordum;
millî-dînî deðerlere saygýlý, saygýlý deðil vurgun! Ben dergi istiyor-
dum; kültür deðerlerimizi, tasavvufî kýymetlerimizi öðretecek,
yoluma ýþýk tutacak, yarama neþter vuracak. Ben dergi istiyordum;
Allah dostlarýný tanýtacak, gönül sultanlarýný anlatacak, gerçek bir
dergi.
Aradan birkaç gün geçti, edebiyatçý komþumuz elinde birkaç
dergi ile bize geldi. ‘Dergi çok ama, bunlarý tavsiye edebilirim’
dedi. Okudum inceledim ve buldum. Elimde Somuncu Baba
Dergisi'nin bir sayýsý vardý. Ýçinde hep aradýðým þeyler vardý. Artýk
þimdi mutluyum. Derhal abone oldum. Her sayýsýný seve seve
okuyorum. Arkadaþlarýma, komþularýmýza okutuyorum, gazete ve
dergi bayiilerinden alabileceklerini hatýrlatýyorum. Ýnternet vasý-
tasýyla ulaþabileceklerini anlatýyorum. Sevinerek belirteyim ki en
yakýn arkadaþým o þimdi. Evet þimdi aradýðýmý bulduðum için mut-
luyum."
Kýymetli dergi dostlarý; bizler ekip olarak güzel þeyler yapa-
bilmek için gece-gündüz demeden çalýþýyor, elinizdeki bu dergiyi
hazýrlýyor, sizlere ulaþtýrýyoruz. Her geçen gün okuyucu kitlemiz,
abone sayýmýz artýyor. Bu arada edebiyat ve kültür dünyamýzýn
âþina isimleri, yeni yazarlarýmýz var. Umarým severek ve beðe-
nerek okuyacaksýnýz.
Hoþça ve dostça kalýn...

A.Tacettin Ateþ

Somuncu Baba 4 Mart-Nisan 2003


Ýnsanca Yaþamak
Bir savaþ çýðlýðý sardý dört yaný. Ýnsanlar, çaðýn
tehlikeli âletlerinin yaðdýrdýðý bombalarla yanýyor,
evler yýkýlýyor, ma'mur þehirler vîran oluyor. Hakkýn
hâkim olduðu deðil, güç ve kuvvetin hükmettiði bir
asýrda, insanlýk kendi yaptýðýndan utanýyor. Anasýz-
babasýz kalan bebeklerin, yürekleri yakan feryatlarý
gökkubbeyi inletiyor. Ýþte bu tür, sözde medenî(!)
ülkelerin çýkar kavgalarý arasýnda, Anadolu toprak-
larýnda biz de gönül burkan, içimizi kan aðlatan man-
zarayý seyrediyoruz. Belki de bir an kendimizi bu
ateþin içinde bulacaðýz, o da belli deðil. Teknolojik
geliþmelerin insanlarýn öldürülmesi için bu kadar hun-
harca kullanýlmasý ne kadar acý deðil mi?
Oysa bizim ecdâdýmýz âleme Allah'ýn nizamýný
yayma gayreti ile muharebe meydanlarýnda bile
adâleti, insafý elden býrakmamýþlardý. Þanlý Osmanlý
Sultanlarý Ýslâm'dan aldýðý kuvvet ve kudretle bütün
dünyaya hürriyet düzenini kurarken, bu gün vahþi bir
saldýrýnýn merkezinde bulunanlar, insanlýktan habersiz,
dünya ile irtibatý olmayan, insan eti yiyen bir topluluk
olarak yaþýyorlardý. Batýlý zihniyetle Doðu'yu beðen-
meyen o zümreler; Doðu medeniyetinin etkisiyle, der-
me-çatma bir topluluktan birleþik devlet hüviyetini
kazandý.
Bütün dünyaya örnek bir hayat nizamý, örnek bir
medeniyet, örnek bir devlet düzeni ile hükmeden ced-
dimiz asýrlar boyu bütün insanlýða hizmeti tahakküm
esasýna göre deðil, hizmet esasýna göre tesis etmiþti.
Bu gün çeþitli devletlerin baþýnda bulunan insan-
larýn acýmasýz ve insanlýktan nasipsiz bir þekilde, baþka
milletlerin ellerindeki kaynaklarý alarak, onlara zul-
metmek için yarýþ halinde olduklarýný görünce, þanlý
mâzimizi hatýrlýyor, bir kez daha hatýrlatmada fayda
görüyoruz. Doðu kültürünü beðenmeyenler, þimdi
Doðu ve Orta Doðu için savaþlar yapýyor, sinsi planlar
kuruyorlar. Üç kýtaya âdaletle hükmeden Osmanlý Sul-
tanlarýnýn hayatýný, onlarýn nasýl devlet idare ettiklerini
iyice okumalý, gönüllerimize nakþetmeliyiz diyorum.
Çünkü buna içinde olduðumuz bu asýrda çok ihtiyaç
vardýr. Bizim devlet adamlarýmýz ve baþka devletlerin
yönetiminde olanlarýn bu hakikatlere çok ihtiyacý var.
Çünkü, "ilim müslümanýn yitiðidir", onu nerede bulur-
sa oradan alýr.
Dergimizin kapaðýnda minyatürü bulunan Sultan
II. Selim'in dedesi Yavuz Sultan Selim Han'ý anlatan
Somuncu Baba
BAÞYAZI
Celâl-zâde Mustafa Efendi, Selim-nâme adlý eserinde
cihan padiþahý Þanlý Yavuz'dan þöyle bahsediyor;
“...Dileði iyi olmak olup, iyi adý caný gibi severdi.
Korkusuz kimseleri beðenir, iyilik, kapýsýna kul
olurdu.
Olgun kimselere iltifat eder. Bilgisiz kimselerde
kaçardý.
Mal, mülk ve cevherin onun yanýnda hiçbir
deðeri yoktu. Bütün âleme hükümdâr olmaktansa
zavallý bir gönlü, gamdan kurtarmayý tercih ederdi.
Þahsiyetsiz kimselere iltifat, kadýn tipli erkeklere hüsn-
i nazar onun yanýnda kanla beraber, soysuz ve mayasý
bozuk, cimri bir þahsa hizmet etmek, onca büyük günah
ve en kötü bir derecede idi. Her hizmete liyâkat göster-
mekte pehlivan, nükteden, cahillerle konuþmaktan
uzak, þaný yüce bilgili bir padiþahtý.
O, olgunluk ve marifet ülkesinin þâhý, ve fazilet ve
güzellikler memleketlerinin þehinþahý, ayýn külâhýna
baþ eðmezdi ve tac ve tahttan âr ederdi. Halifelik kaf-
taný, saðlýklý uzun boylarýna lâyýkýyla varis olmuþken,
fakirlere yaraþýr elbise ve kisveler seçip, atlas ve altýn
yaldýzlý, ipekli sýrmalý ve gösteriþlere önem vermezdi.
Þerefli cisimleri þekillenmiþ ruh, yüce beden kalýbý baþ-
tan ayaða zaferler hazinesi idi. Yemeye ve uyumaya
düþkün deðildi. Akþam sabah gayretleri insanî olgun-
luðu kazanmak, gece gündüz çalýþýp çabalamalarý
mukaddes iyi iþleri tamamlamaya idi. Hoþ gönülleri
kalb köþklerine iyilik ve ihsan ýþýðýný eriþtirmeye,
sabahtan akþama kadar, parlak güneþ gibi aydýnlatan
gönülleri ýþýk saçan nur idi..."
Þimdi bu satýrlarý okuduktan sonra diyoruz ki,
Dünyayý yönetmeye kalkýþanlarýn bu öðütlerden insan-
lýk dersi almalarý gerekir. Bu kültür birikimi insanca
yaþamak isteyen, insana deðer veren tüm toplumlarýn
ihtiyacýna cevap verecek kültür birikimidir, insanlýðýn
kurtuluþ reçetesidir. Yoksa, kurtuluþu zulme ve men-
faate dayalý, insan haklarýný yok edece bir kýsým batýlý
zihniyetin köhne kalýplarý içerisinde aramak, kayýptan
baþka bir þey deðildir. Tüm insanlýða zulümdür.
Ýnsanca yaþamak hakký, insanlarýn en temel
hakkýdýr. Bu hak da ancak, insanlarýn çoðunluðunun
güzel deðerler etrafýnda birleþmesiyle mümkündür.
A.Þemsettin Ateþ
5 Mart-Nisan 2003
ARAÞTIRMA
Osmanlý Padiþahlarý Hakkýnda
Bir Ýslam Hukukçusunun
Yerinde Tesbitleri
Prof.Dr.Ahmet AKGÜNDÜZ
I- Osmanlý Padiþahlarý ve Tahsisat
Kablinden Vakýflar Münakaþasý
Bilen bilmeyen herkes, Osmanlý padi-
þahlarý ve onlarýn tasarruflarý hakkýnda
konuþmaktadýrlar. Halbuki inceleyenler; çok
iyi öðrenmiþlerdir ve inceleyecek olanlar da
çok iyi öðreneceklerdir ki, Osmanlý padiþah-
larý, býrakýnýz, bütün Ýslam hukukçularýnýn
ittifak ettiði þer'î bir meselede, ihtilaflý olan
içtihâdî bir meselede dahi Ýslam hukukçu-
larýndan fetva ve müsâ'ade almadan hiç bir
tasarruf yapmamaya gayret göstermiþlerdir.
Þahsî hayatlarýndaki bazý günahlarý ile Ýsla-
ma ve onun hükümlerine karþý olan onlarýn
samimiyetlerini birbirine karýþtýrmamak icab
etmektedir. Herhalde Osmanlý padiþah-
larýnýn masum olduklarýný iddia eden kimse
yoktur. Þimdi ihtilaflý olan bir þer'î meseleyi
önce özetleyecek, sonra da Osmanlý padi-
þahlarýnýn bu mesele karþýsýndaki tutumlarý
hakkýnda, Mýsýrlý büyük Hanefi Hukukçusu
ve Mecelle'nin kaynaklarýndan olan El-Eþbâh
Ven-Nezâir'in þerhini yazan Hamevî'nin be-
yânlarýný aktaracaðýz.
Osmanlý padiþahlarý, hastahaneler, mes-
citler, köprüler, âlimler, kadýlar ve benzeri
kamu yararý bulunan âmme hizmetlerini Ýs-
lam hukukuçularýndan aldýklarý fetvalara
dayanarak, devlete ait bir kýsým gelirleri bu
tip hayýr cihetlerine vakýf adýyla tahsis ede-
rek yürütmüþlerdir. Ýslam hukukuna göre
haracî arazi denen bir arazi çeþidinin gelir-
leri, beyt'ül-mal'il-harâc adýyla anýlan bütçe
faslýnda toplanýr. Bu fonda toplanan gelirler,
biraz önce saydýðýmýz kamu hizmetlerine
harcanýr. Ancak eðitim hizmetleri, saðlýk
hizmetleri ve sosyal hizmetler gibi hayýr
cihetlerinden olan bu kamu hizmetlerine,
Somuncu Baba
Ýslamýn emrine raðmen iktidardaki idareciler
tarafýndan söz konusu gelirler harcanmazsa
veya suistimal edilirse, bu hizmetler nasýl
yürüyecektir? Ýþte bu sorunun cevabý, Ey-
yubilerin deðerli devlet adamlarýndan Nured-
din Eþ-Þehid ve Selahaddin Eyyûbî tarafýn-
dan, Ýslam hukukçularýna dayanýlarak bu-
lunmuþtur. Buna göre, haracî arazi denen
arazi çeþitlerinin devlet hazinesine ait olan
gelirleri, daha sonraki iktidarlar tarafýndan
maksadýndan saptýrýlmamasý için, devletin
devam ve bekâsýnýn sebebi olan hastahane,
medrese ve benzeri hayýr hizmetlerine, vakýf
adýyla tahsis edilebilecektir. Sadece devlet
reisinin veya onun izniyle diðer yetkililerin
yapabileceði bu vakýf tahsisler sayesinde,
mezkûr kamu hizmetleri, kesilmeden ve ikti-
dar deðiþikliklerinden etkilenmeden devam
edecektir.1
Ýþte Osmanlý padiþahlarý da, özellikle
yeni fethedilen arazileri mîrî arazi ilan
etmiþlerdir. Mîrî arazi bir mânada, mahiyet
itibariyle haracî arazi demektir. Bu araziler-
den devlete ait olan gelirleri, tahsisat kabilin-
den vakýflar adýyla hayýr hizmetlerine tahsis
etmiþlerdir. Dünyanýn ilk üniversitelerinden
olan Fâtih Ünivesitesi'nin gelir kaynaklarý bu
çeþit vakýflar olduðu gibi, Muhteþem Kanû-
nî'nin Süleymaniye Üniversitesi'nin gelir-
lerinin çoðu da bu çeþit vakýflardýr.
II- Hamevi'nin Osmanlý Padiþahlarý Ýle
Alâkalý Önemli Tesbiti
Zenbilli Ali Efendi baþta olmak üzere,
bazý Ýslam hukukçularý bu çeþit vakýflarýn
meþrûiyet dayanaðý hakkýnda tartýþmalar
yapmaya baþlayýnca, bunlara Büyük Hanefi
Hukukçusu Seyyid Ahmed Hamevî de
katýlmýþtýr. II. Selim devrinde Mýsýr'da yaþa-
6 Mart-Nisan 2003
yan bu âlimin, Osmanlý
padiþahlarýnýn önemli ta-
sarruflarýndan olan bu
vakýflar hakkýnda yazmýþ
olduðu "El-Es'ilet'ül-Ha-
nefiyye Bil-Ecvibet'il-Ha-
meviyye"2 adlý eserinde
bakýnýz neler diyor:
"Þafiî hukukçusu
Ýbn-i Ebi Asrûn, tahsisat
kabilinden vakýflara fetva
vermiþtir. Buna zamanýn-
daki Malikî, Hanbelî ve
Hanefî hukukçularý da
muvafakat etmiþtir. Bu-
nun üzerine Eyyubî dev-
let adamý Nureddin Eþ-
Þehîd, beytülmala ait ara-
ziden bir çoðunu, Þam'da
hayýr cihetlerine vakýf yo-
luyla tahsis etmiþtir. Sela-
haddin Eyyubî de, Ku-
düs, Þam ve Mýsýr'da bu
tür çok vakýflar yap-
mýþlardýr. Bunlara daha
sonra gelen Türk ve
Çerkez Sultanlarý tabi ol-
muþlardýr. Nihâyet salta-
nat ve devlet, ZAMANIN
EN ÂDÝL HÜKÜMDAR-
LARI OLAN OSMANLI
PADÝÞAHLARINA geç-
miþtir. OSMANLI PADÝ-
ÞAHLARI, EHL-Ý KEÞÝF
VE ÝRFANIN KÝTAPLA-
RINDA SAHABEDEN Sultan II. Selim*
SONRA EN ÂDÝL HÜ-
KÜMDARLAR olarak vasýflandýrýlmýþlardýr. larýnýn görüþleri istikâmetinde bunlarýn iptal
Daha sonra Sultanýmýzýn dedesi Yavuz edilmesi fikrini ileri sürmüþlerdir. Böyle bir
Selim, Mýsýr'ý fethetmiþ ve Hz. Yusuf'un teklifi reddetmekle kalmayan Yavuz Sultan
koltuðuna oturmuþtur. Beytül-mallara ve Selim, onlarý ayýpladýðý gibi görevlerinden de
gelir durumlarýna nazar eylemiþ ve beytül- uzaklaþtýrmýþ ve þu tarihî cevabýný yapýþtýr-
mala ait gelirlerin üçte ikisinin cami, med- mýþtýr: "Bunlar, bizden öncekilerin yaptýklarý
rese ve tekke gibi hayýr cihetlerine yukarýda hayrattýr. Bizden öncekilerin hayratýný azalt-
bahsedilen yolla vakfedildiðini görmüþtür. mak deðil, çoðaltmak bize yakýþýr."3
Devlet hazinesine üçte biri kalmýþ durum- DÝPNOTLAR
[1] Akgündüz, Ahmet, Vakýf Müessesi, 438 vd.
dadýr. Bazý vezirleri, hazineye ait mallarýn [2] Tek nüshasý, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, No: 1152, Vrk.
üçte birinin hayýr cihetlerine vakýf olmasýný 129/a-131/b.
[3] Süleymaniye, Esad Efendi, No: 1152, Vrk. 131/a.
çok görmüþ ve bir kýsým Ýslam hukukçu- * Sultan II. Selim Topkapý Sarayý Müzesi Kütüphanesi H.1321

Somuncu Baba 7 Mart-Nisan 2003

TASAVVUF
Gül Neslini Seven
Ýsmail PALAKOÐLU
Ýslam tarihinde Hz. Hasan
(r.a) neslinden gelenlere
"Þerif", Hz. Hüseyin (r.a)
soyundan gelenlere
"Seyyid"adý verilmiþ, kendi-
lerine hürmet ve muhabbet
göstermek Hz. Peygamber
(s.a.s)’i sevmenin bir teza-
hürü kabul edilmiþ, halk
arasýnda tanýnmalarý için
farklý kýyafetlerle dolaþ-
malarý saðlanmýþtýr. Ýsim-
leri, þecereleri ve ahlâki
durumlarýný tespit eden
teþkilatlar kurulmuþtur.
Somuncu Baba
Gönüller
E
v halký anlamýna gelen Ehl-i Beyt terkibi ev sahibi
ile onun eþini, çocuklarýný, torunlarýný ve yakýn
akrabalarýný kapsamýna alýr. Cahiliyye devri Arap
toplumunda kabilenin hakim ailesini ifade eden
Ehl-i Beyt tabiri, Ýslami dönemden itibaren günü-
müze kadar sadece Hz. Peygamber (s.a.s)'in ailesi ve
soyu manasýna gelen bir terim olmuþtur.
Kur'an-ý Kerim'de ehl ve beyt kelimeleri bir çok
ayette geçer. Bu ayetlerden anlaþýldýðýna göre ehl
"sahip, taraftar" gibi sözlük anlamlardan baþka "ayný
mekaný paylaþanlar; bir dine yahut peygambere inanan-
lar; zevce"; beyt de" "ev, Allah'ýn evi (cami)" ve "aile"
manalarýnda kullanýlmýþtýr. "Ehl-i Beyt" terkibi ise, üç
ayette geçmektedir. Bunlarýn birinde Hz. Ýbrahim (a.s)’
in,1 birinde Hz Musa (a.s)’nýn,2 birinde de Hz. Peygam-
berin (s.a.v)’in Ehl-i Beyti zikredilmiþtir.
"Ey Peygamber hanýmlarý, evlerinizde oturun;
eski cahiliyedeki gibi açýlýp saçýlmayýn; namazý
kýlýn, zekatý verin, Allah'a ve peygambere itaat e-
din. Ey Peygamberin ev halký, Allah sizden kusu-
ru giderip sizi tertemiz yapmak ister.”3 Resulullah
(s.a.s)’ýn eþlerinin diðer bir deyimle mü'minlerin anne-
lerinin ev halkýndan olduðu bu ayetten anlaþýlmaktadýr.
8 Mart-Nisan 2003
Ayette, "Ey ev halký" ifadesiyle 2- Söz konusu ayet Hz.
"Ey Peygamber hanýmlarý,
onlar kasdedilmektedir. Çünkü Peygamber (s.a.s)’in haným-
ayetin baþýnda "Ey Peygam- evlerinizde oturun; eski larýna hitap ettiðine göre Ehl-i
berin hanýmlarý" hitabý vardýr. 4
cahiliyedeki gibi açýlýp saçýl- Beyt'ten öncelikle onlar anlaþýl-
Bu terim, bir zâtýn hanýmlarýný mayýn; namazý kýlýn, zekatý makla birlikte, müzekker zamiri
ve çocuklarýný kapsamaktadýr. verin, Allah'a ve peygambere itaat kullanmak suretiyle Ehl-i
Ýbn Abbas, Urve b. Zübeyr ve Beyt'in Hz. Peygamber (s.a,s)’
Ýkrime bu ayetteki ehlü'l-beyt edin. Ey Peygamberin ev halký, in bütün çocuklarýný, kadýn
lafzýndan Hz. Peygamber Allah sizden kusuru giderip sizi erkek bütün torunlarýný, hatta
(s.a.s)’in hanýmlarýnýn kastedil- tertemiz yapmak ister.” bütün akrabalarýný yani Beni
diðini söylemiþlerdir. Hz. Pey- Ahzab, 33
Haþim'i kapsamýna alacak þe-
gamber (s.a.s)’in Ehl-i Beytine kilde geniþ bir muhtevaya sahip bulunduðu ileri
kimlerin dahil olduðu meselesinde farklý görüþler sürülmüþtür. Ehl-i Beyt bu derece geniþ kapsamlý
mevcuttur. Bazý rivayetlere göre Resul-i Ekrem olduðunu bildiren rivayetlerin varlýðý da bunu
(s.a.s), Hz Zeyneb (r.a) ile evlendiði gün baþta Hz. iþaret etmekte, örfen de Ehl-i Beyt bu manada
Aiþe (r.a) olmak üzere bütün hanýmlarýnýn anlaþýlmaktadýr. Ehl-i Sünnet alimlerinin çoðun-
odalarýný dolaþmýþ, her birine "Allah'ýn selamý luðu bu görüþtedir.10
üzerinize olsun ey Ehl-i Beyt!" diye hitap etmiþ ve Ehli Sünet alimlerine göre Ehl-i Beyt men-
onlarýn Ehl-i Beyt'in asýl mensuplarý olduðunu
suplarý Hz. Peygamber (s.a.s)’in neslinden gelmek
vurgulamýþtýr.5 Diðer bazý rivayetlere göre ise Ehl-i
þerefini taþýmakla birlikte hiçbir zaman hata ve
Beyt'e iliþkin ayet6 Hz. Peygamber (s.a.s) haným-
günah iþlemekten korunmuþ deðillerdir.
larýndan Ümü Seleme (r.a)’nin odasýnda iken
Ýslam tarihinde Hz. Hasan (r.a) neslinden
nazil olmuþ, Resulullah (s.a.v) da orada bulunan
gelenlere "Þerif" Hz. Hüseyin (r.a) Soyundan ge-
veya sonradan gelen Hz. Ali (k.v), Hz. Fatýma (r.a)
lenlere "Seyyid"adý verilmiþ, kendilerine hürmet
Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin (r.a)’i abasýnýn altýna
ve muhabbet göstermek Hz. Peygamber (s.a.s)’i
alarak "Allah'ým bunlar benim Ehl-i Beyt'imdir,
onlarý günahlardan temizle!" diye dua etmiþtir. sevmenin bir tezahürü kabul edilmiþ, halk arasýn-
Bunun üzerine Ümmü Seleme (r.a) kendisini Ehl- da tanýnmalarý için farklý kýyafetlerle dolaþmalarý
i Beyt'ten olup olmadýðýný sormuþ, Peygamberimiz saðlanmýþtýr. Ýsimleri, þecereleri ve ahlâki durum-
(s.a.s) ona, "Sen zaten kendi yerindesin, sen hayýr larýný tespit eden teþkilatlar kurulmuþtur. 11

üzeresin" þeklinde cevap vermiþtir.7 Diðer bir Ýþte Hulusi Efendi de, bu pak soydan hem
telakkiye göre sadaka almalarý haram kýlýnan Ebu anne hem de baba tarafýndan iki koldan da
Talib, Akil, Cafer ve Abbas (r.a) ýn ailesine men- gelmesi sebebi ile Ehl-i Beyt'ten bir Seyyid olmasý,
sup olarak yanýnda Abdullah b. Mes'ud ile ayrýca da Ehl-i Beyt'e duyduðu sevgi ve saygýsý ile
Salman'ý Farisi (r.a) gibi sahabilerde Ehl-i Beyt’e takdire þâyandýr.
dahildir.8 Hulusi Efendi, Ehl-i Beyti güle benzetmiþ ve
Ehl-i Sünnet alimlerinin Ehl-i Beyt kapsamý- kendisinin de oraya Altýn Silsile olarak adlan-
na dahil olanlara iliþkin görüþlerini iki noktada dýrdýðý, bir yolla baðlý olduðunu þu þiiriyle beyan
toplamak mümkündür. etmiþtir;
1- Ehl-i Beyt kapsamýna sadece Hz. Peygam- "Hulusi sulbümüz el-hak
ber (s.a.s) hanýmlarý dahildir. Zira Ýbn Abbas'tan Resul'ün âline mülhak
(r.a) nakledildiðine göre Ehl-i Beyt ayeti onlar Altun silsilenin mutlak
hakkýnda nazil olmuþtur Hep kavmi kardaþý güldür."12
Nitekim ayetin öncesiyle sonrasýnda Pey- diyerek, Resulün âline nesep yoluyla baðlý
gamber (s.a.s) hanýmlarýna hitap edilmekte ve olmasýný, o altýn silsilenin bir halkasý olmasýný ifti-
sadece onlarla ilgili bazý ilahi emirlerden bahse- harla dile getirip, Seyyidlerin tümünü (akraba) o
dilmektedir.9 gül neslin bir parçasý olduðunu ifade etmiþtir.

Resulün âline buðzun Resulullah'a buðzundur,

Resulullah'a buðzun Allah'a buðzundur.
Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi (K.S)

Somuncu Baba 9 Mart-Nisan 2003


Bir baþka þiirinde ise;
Bülbül gibi gülzârýna ol gamze-i sehhârýna
Kurbaným her etvârýna bakmam cihânýn vârýna
Bir gün gelip bakmadýnýz Âl-i Resulün zârýna
Derdiyle giryân olduðum aþkýyla nâlân olduðum
Hal-i periþân olduðum hep olduðum pazârýna
Bir gün gelip bakmadýnýz Âl-i Resulün zârýna.13
diye devam eden þiirinde ise, "Bir evladý Resul
olan, Hulûsi bir çok sýkýntýlara katlandý, zorluklar-
la karþý karþýya kaldý. Gül için gül yüzlü için
dertlere düþtü. Ancak bunu takdir edemeyen
vefasýzlar bir gün bu durumlarla ilgilenmedi. Yarýn
huzur-ý mahþerde Allah Resul’ü Ehl-i Beyt'ine
yapýlan haksýzlýklarý ve insanlarýn ilgisizliðini,
hürmetsizliðini elbetteki soracaktýr. Sizler o zaman
ne yapacaksýnýz?" ifadeleri ile de Ehl-i Beyt'e
sahip çýkýlmasý gerektiði hususunu belirtmiþtir.
Buna benzer bir baþka beyitte ise,
Resulün âline buðzun Resulullah'a buðzundur,
Resulullah'a buðzun Allah'a buðzundur.14
buyurarak Ehl-i Beyt’e yapýlan buðzun ve
kötülüðün, Resul’e ve Allah'a yapýldýðýna dikkat
çekmiþtir. Bu konuda Divanýnda birçok beyite
Somuncu Baba
Fotoðraf: KERBELÂ - Fatih Pýnar / Atlas
rastlamak mümkündür.15 Biz konu ile alâkalý bun-
larý naklediyoruz. Ayrýca konuya Mektubat'ýnda
da oldukça yer vermiþ olup örnek olmasý açýsýn-
dan bunlardan bir tanesini naklediyoruz.
Ey hâk! Tinet-i pakýn þol nurdandýr ki, zübdei
mahlukatýn sulb-i pakinden intikal etmiþ ve ol
mefhar-ý dü- cihanýn silsile-i miracýna imtisal etmiþ
ve cevher-i ruh-i pur-fütuhunun ol tariki tutup ve
ol harem-sarayýn kapýsýna kurbanlýða baþ koyup
kesb-i nakdi visal etmiþ. Bu kemale þol sözler þahit
leter ki hakkýnýzda ol þahid-i adil ve ol arif-i kamil,
(hiyaru ümmeti ihibbaühüm) hadis-i þerifiyle iþa-
ret buyurup Hatib Efendi Ýhvan-ý kirâm arasýnda
eshab-ý güzinin güzidelerinden Cenab-ý Ömer'e
(r.a) benzer” diye tebþir buyurmuþlardýr.16
DÝPNOTLAR
Er Razi, c, XXV., s.209; Ýlahi Zahir,
1-Hud, 11/73
2-Kasas, 28/12 s.19
4-Mevdudi, Tefhim'ü-l Kur'an terc.,
11-T.D.V.,Ýslam Ansiklopedisi, c.II.,
s.304.
Ýstanbul 1983, c.IV., s.370
5-Buhari, Tefsir, 33/8
12-Ateþ, Hulusi, Divan, c.I., s.101
6-Ahzab 33/33
13-A.g.e., c.I., ss.300-301
14-A.g.e. c. I., s. 448
7-Tirmizi, Menakýb,31.
8-Buhari, 'Feza'ilü'l- Ashab' 27,
15-Bkz. A.g.e., c.I, ss. 134,380,c.II.,
ss.71,142
Müslim, Faza'ilü'l- Sahabe, 37; 16-Ateþ, Hulusi, Mektubat, 63.
Tirmizi, Zekat 25, Ýbn Hiþam, c.III.,
s.224.
Mektup. S.173-174. Ayrýca. Bkz.
A.g.e., 66.Mektup, s.177;
9-Ýbn'l-cevzi, c.II, s.381, Þevbani, 13.Mektup,s.39; 37.Mektup,s.100; 42.
cIV.,ss278-279
10-Maturidi, c.II; vr.584 a; Fahreddin
Mektup; ss.117-118; 48. Mektup,
s.135;56.Mektup, s.155.
10 Mart-Nisan 2003

Dünyayý Saran Savaþ
G
lobalizasyon (dünyayý saran/küreselleþme) sürecinin
yegane hareket noktasý sermayenin önündeki engel-
lerin kaldýrýlmasý ve sermayenin özgürce hareket ede-
bilmesidir. Bu engellerin kaldýrýlmasý ölçüsünde, (emperya-
lizm), dünya hakimiyetini saðlamadaki birincil amacýna o
derece yaklaþmýþ olacaktýr.
Sermayenin hareket serbestisinin önünde engeller
oluþmaya baþladýðý ve bu engellerin globalizasyon sürecinin
iþlemesinde ciddi boyutlara ulaþma eðilimi ortaya çýkmaya
baþladýðý andan itibaren, sermayenin bu karþý eðilimleri dur-
durmak için yapamayacaðý hiçbir þey yoktur. Daha açýkçasý,
sermaye, engellerin kaldýrýlmasý noktasýnda sýnýr tanýmaya-
cak bir þekilde her türlü aracý kullanmaya baþlayacaktýr.
Engellerin tasfiyesi için kullanacaðý araçlarý, ekonomik alan-
dan tutun da siyasi platformun en akla gelmez unsurlarýnýn
içinden seçerek müdahale etmeye baþlar. Ancak, seçtiði ve
kullanacaðý araçlar içinde öylesi bir araç vardýr ki, hem çare-
sizliðin, hem acýmasýzlýðýn bir göstergesi olan ve hem de
kendi iç çözülmesinin önlenmesi için özellikle ekonomik kriz
dönemlerimde kullandýðý savaþlardýr.
Savaþýn boyutlarý ve dozu dünya imparatoru(!) ABD ve
dünya imparatorluðuna ortak olma yolunda geliþmelerini
sürdüren ülkeler tarafýndan belirlenmektedir. Savaþa konu
olan ya da olmuþ gibi görünen olgunun ne olduðunun pek bir
önemi yoktur. Sermayenin hareketinin önüne geçildiði
sürece savaþ zaten kaçýnýlmaz bir son olarak ortaya çýk-
mýþtýr.
Emperyalizmin yaþadýðý periyodik ekonomik krizlere
bakýldýðýnda, ekonomik krizin 1990'lý yýllara tekabül ettiðini
görürsünüz. Ve yine gözlemlediðinizde, emperyalist ülkelerde
resesyon (durgunluk) belirtileri 1990'larýn ikinci yarýsýndan
itibaren ipuçlarýný vermeye baþlamýþ ve 2001 yýlý sonundan
itibaren de baþta ABD olmak üzere diðer emperyalist ülke
Somuncu Baba
GÜNCEL
Murat HARMANBAÞI
ekonomileri için ve dolayýsýyla dünya
ekonomisinde resesyona girme eði-
limleri hýzlanmýþtýr. Dolayýsýyla, hangi
nedenle olursa olsun (neden olmasa
da çýkarýldý) en uç araç olarak öne
çýkarýlan savaþ ve savaþ rüzgarý kaçý-
nýlmaz hale gelmiþtir.
Yine bu günlerde uygulanan ve
savaþýn siyasi ve iktisadi boyutu
olarak kabul edebileceðimiz bir
söylem, yeni bin yýlda yeni dünya
düzeninin yeniden þekilleneceði vur-
gusudur. En yalýn haliyle, ABD'nin dün-
ya üzerindeki iktisadi ve siyasi haki-
miyetinin askeri gücü eþliðinde belir-
leneceðinin vurgusudur. Bundan böyle
nokta savaþlar olarak süregelen eði-
limler, nihai ve kesin hakimiyet kurma amacýna hizmet ede-
cektir. Bunun böyle olmasýný gerektiren baþka bir unsur,
1946 yýlý sonrasý ABD'nin baþkanlýðýnda emperyalist ülke-
lerin finansal hakimiyetinin kurumlarý olarak kurulan ve iþle-
tilen IMF ve Dünya Bankasý'nýn finansal hakimiyet amacýna
yönelik iþlevlerini baþarýyla yapmýþ olmalarýdýr. Dünya ölçe-
ðinde azgeliþmiþ ülkeler ile bu kurumlar arasý iliþkilere bakýl-
dýðýnda azgeliþmiþ ülkelerin yoksulluk ve sefalet içine itildiði
ve mevcut kaynaklarýnýn kurutulmuþ olduðu görülmektedir.
Bu ülkelerdeki ABD karþýtý geliþmelerin önüne geçmek için
altýn vuruþun savaþla birlikte gelmesi gerektiðini görmemek
için hiçbir neden yoktur.
Savaþla þekillenecek yeni dünya düzeninin gerçekliði
hiç de spekülatif bir görüþ deðildir. Bunun ispatý için geçmiþe
dönüp azgeliþmiþ ülke ekonomileri için IMF politikalarýnýn
uygulanabilmesi konusunda mecburi þart olarak kendini
gösteren ve yýllarca telafisi mümkün olmayan geliþmelere
sahne olan askeri darbeler hatýrlanmalýdýr.
Öncesinde Afganistan, savaþ çýðlýklarýnýn atýldýðý ve
baltalarýn çýkarýldýðý bugünlerde ise hedef olarak Irak gibi bir
ülkenin seçilmiþ olmasý da, emperyalist ülkelerin muhtemel-
bir savaþ ile ilgili düþüncelerinin saptanmasýnýn ve bu
savaþýn ne ölçüde yaygýnlaþtýrýlabileceðinin bir ifadesi olarak
ele alýnmalýdýr. Zira ABD, Ýngiltere ve NATO'nun diðer ülkeleri
arasýndaki mutabakat derecesi, savaþýn en zayýf ülkeden
baþlatýlarak nasýl global olabileceðinin bir iþaretidir. ABD ve
dünya imparatorluðuna aday ülkeler arasýndaki çekiþme,
savaþýn globalizasyonu konusunda belirleyici bir niteliðe
dönüþmekte ve azgeliþmiþ ülkeler üzerinden açýða çýkmak-
tadýr.*
*Bu yazý, Uður Selçuk Akalýn,’ýn Globalizasyonun Yansýmalarý, adlý eserdeki Savaþýn
Globalizasyonu makalesinden faydalanýlarak hazýrlanmýþtýr.
11 Mart-Nisan 2003
TARÝH

XIX. Yüzyýlda
Osmanlý Devleti - ABD Siyasî Ýliþkileri
Nurdal ÞAFAK

Günümüz olaylarýnýn tespit ettiðimiz binlerce

anlaþýlmasýnda önemli bir
yere sahip olan tarihi
hadiseleri bilmek, geçmiþi
anlayarak geleceðe yön
vermede mühim bir para-
metredir. Osmanlý-Ameri-
kan iliþkileri bu açýdan
deðerli ip uçlarý taþýmak-
tadýr. Bugün ABD için
vazgeçilmez partner olan
Türkiye bu konumuna
Osmanlý birikimiyle gel-
miþtir. Dünyanýn jeopolitik
ve jeostratejik açýdan
önemli bir merkezinde
bulunan Türkiye, dünya ta-
rihinde her zaman önemli
bir rol oynamýþtýr. ABD’-
nin ticarî çýkarlarýyla baþlayan Osmanlý-Amerikan
iliþkileri XIX. yüzyýlýn farklý dilimlerinde deðiþiklik
göstermiþtir.
Yaklaþýk iki yüzyýla yaklaþan Türk-Amerikan
iliþkilerini Osmanlý ve Cumhuriyet dönemi (ya da II.
Dünya Savaþý sonrasý) olmak üzere iki döneme ayýr-
mak mümkündür. Bu yazýda Osmanlý dönemindeki
Türk-Amerikan iliþkilerine Osmanlý arþiv belgeleri
ýþýðýnda deðinilecek ayný zamanda 21. yüzyýlda
dünya siyasetine yön veren ABD´nin bugünlere nasýl
geldiðini ve yýllarca hangi Müslüman devlete vergi
ödediðini merak edenler için de sanýrýz önemli bil-
giler verilecektir.
Avrupa devletlerinin emperyalist politikalarýnýn
dýþýnda kalmak istemeyen ABD Yakýn Doðu`ya
nüfûz etmek için, XIX. yüzyýlda bölgenin tek hâkim
gücü olan Osmanlý Devleti ile resmî temasa geçmek
istemiþtir. ABD`nin Doðu Akdeniz ticaretinde etkin
olmasý gibi ticarî nedenlerle baþlayan Osmanlý-
Amerikan iliþkilerinde ekonomik sebeplerden çok,
siyasî amaçlar belirleyici olmuþtur. Bu anlamda
ticaret, ABD tarafýndan siyasî alana nüfûz etmenin
anahtarý olarak kullanýlmýþtýr. Ýki devlet arasýnda
çýkan problemler de genellikle siyasî meselelerden
kaynaklanmýþtýr. Osmanlý-Amerikan iliþkilerine dair
Somuncu Baba
arþiv belgesinin yaklaþýk
yüzde 80`i siyasî konulara
iliþkindir. Bu da, siyasî iliþ-
kilerin aðýrlýkta olduðunun
göstergesidir. Kýsaca Os-
manlý-Amerikan münasebet-
lerinde, ekonomik faktörle-
rin öne çýktýðý görünse de as-
lýnda siyasî kaygýlarýn birin-
ci sýrada olduðu görülmekte-
dir.
Osmanlý Devleti-ABD
Ýliþkilerinin Seyri
18. yüzyýlýn sonunda
baðýmsýzlýk bildirgesiyle
dünya siyaset arenasýna
çýkan ABD dönemin büyük
bölgesel gücü olan ve üç
kýtaya yayýlmýþ Osmanlý Devleti ile ilgilenmeye
baþlamýþtýr. Bu ilginin temelinde ekonomik çýkarlar
saklýdýr. ABD`nin özellikle Akdeniz havzasýnda bulu-
nan devletlere verdiðe özel önem sayesinde Osmanlý-
Amerikan iliþkilerinin temelleri atýlmaya baþlan-
mýþtýr.
Amerika Birleþik Devletleri Akdeniz`e ticaret
gemilerini çýkarabilmek için bölgeye hâkim olan
Osmanlý Devleti´ne baðlý ve yarý özerk statüde Kuzey
Afrika´daki Garp Ocaklarý adý verilen Cezayir, Tunus
ve Trablus beylikleriyle antlaþma yapmak zorunday-
dý.
Cezayirli gemicilerin, izinsiz dolaþan iki
Amerikan gemisine el koymasý, ABD`nin adýmlarýný
çabuk atmasýna neden olmuþtur.1 Amerikan hükûmeti
1795 senesinde Cezayir, 1796`da Trablus ve 1797`de
Tunus ile antlaþma imzalamýþtýr. Antlaþma çerçe-
vesinde Birleþik Devletler sadece Cezayir`e yýlda
12.000 altýn veya eþ deðerde askerî mühimmat olmak
üzere yirmi yýl (1795-1815) boyunca vergi öde-
miþtir.2 Bu olay günümüzde dünya jandarmalýðýný
üstlenmiþ ve istediði devletlere her türlü ambargo
uygulayabilen ABD´nin Müslüman bir devlete yýllar-
ca vergi ödemek zorunda olmasý açýsýndan çok
ilginçtir.
12 Mart-Nisan 2003
 Osmanlý Devleti`nin ABD ile ilk münasebeti
Cezayir, Tunus ve Trablus beylikleriyle yapýlan ant-
laþmalarla dolaylý olarak baþlatýlabilir. Çünkü söy-
lediðimiz gibi bu beylikler Osmanlý Devleti`ne baðlý,
Türk yöneticilere sahip yarý özerk yapýda idiler. Ayrý-
ca Cezayir ile yapýlan antlaþma metni Türkçe olup
Osmanlý diplomatiðine ait belge türü olan "âhid-
nâme" terminolojisiyle yazýlmýþtýr.
Amerikalýlarýn doðrudan Osmanlý sýnýrlarýna
girmesi ise Amerikan ticaret gemileri vasýtasýyla
gerçekleþmiþ ve 1797`den itibaren Amerikalý gemi-
ciler Ýngilizlerin himayesinde Ýzmir limaný baþta
olmak üzere Osmanlý sularýna giriþ yapmýþtýr.
Amerikalýlar bu görev için Ýngilizlere yüklü
meblaðlar ödemek zorundaydýlar.3 Amerikan eko-
nomisine gelen malî yük ABD`nin Osmanlý yönetici-
leriyle karþýlýklý antlaþma müzakeresine baþlamasýný
hýzlandýrmýþtýr. Bunun yanýnda Amerikan hükûmeti
1799 yýlýnda Portekiz elçisi olan William Smith`i
Ýstanbul elçisi olarak görevlendirmiþtir. Ancak bazý
pürüzler nedeniyle elçi Ýstanbul`a gelememiþtir.4
ABD ilgisini Osmanlý Devleti üzerinde yoðunlaþ-
týrarak daha sonra da Ýzmir`e William Stewart isimli
bir görevliyi konsolos olarak tayin etmiþtir. 1802`de
Ýzmir`e gelen konsolos Bâbýâli tarafýndan tanýn-
madýðýndan 1803`te geri dönmek zorunda kalmýþtýr.
Dolayýsýyla Amerikan hükûmetinin diplomatik çaba-
larý sonuçsuz kalmýþtýr.
1810`dan sonra Amerikan ticaret gemilerinin
seferlerini sýklaþtýrmasýyla beraber Amerikan
hükümeti ekonomik iliþkileri kolaylaþtýrmak adýna
iki devlet arasýnda resmî bir antlaþma yapýlarak
münasebetleri resmî zeminde sürdürmek üzere uðraþ
vermeye baþlamýþtýr. Aslýnda Jefferson döneminde
Osmanlý Devleti ile bir antlaþma yapýlmasýnýn gün-
deme geldiði ancak daha sonra çeþitli sebeplerle bu
iþten vazgeçildiði bilinmektedir. Bu amaçla Ame-
rikan heyetleri Osmanlý Devleti`ni ziyaret etmiþtir.
1823`te, Birleþik Devletler Ýzmir ticarî temsilcisi olan
David Offley Bâbýâli tarafýndan resmen tanýnmýþtýr.
Bu tanýma bir anlamda diplomatik iliþkilerin
baþlangýcý olarak kabul edilebilir. Bu arada bir çok
Amerikan heyeti antlaþma yapmak üzere gelmiþtir.
1829`da yeni bir müzakere heyeti Ýstanbul`da
hükümeti ziyaret ederek resmî bir antlaþma teklifini
yinelemiþtir. 1829 yýlý iyi bir strateji ve zamanlama
eseridir. Çünkü 1827`de Navarin baskýnýnda Osmanlý
donanmasý yok edilmiþtir. Osmanlý donanmasýnýn
yenilenmesi için bir dýþ yardýma ihtiyaç duyulmasý ve
büyük deniz gücü olan Ýngiltere`nin Osmanlý donan-
masýný yok etmesindeki önemli rolü/etkisi Ýngiltere
dýþýndaki alternatifleri zorunlu hale getirmiþti.
Somuncu Baba
Aslýnda antlaþma imzalanmadan önce askerî iliþkiler
de baþlamýþtý. Navarin baskýnýndan hemen sonra
ABD`den savaþ gemisi satýn alýndýðý arþiv bel-
geleriyle kayýtlýdýr. II. Mahmud`a ait olan Hatt-ý Hü-
mâyûna göre 1244/1828 yýlýnda ABD`den korvet
satýn alýnmýþtýr.5
Bu konjonktür ve ABD`nin deniz gücü Osmanlý
yönetici erkinin ABD ile antlaþma yapmaya sýcak
bakmasýnda önemli bir etken olarak görülebilir.
Nitekim Padiþah II. Mahmud Amerikan heyetinin
teklifine "Amerika cumhûrunun bu istidalarý cevâb-
sýz kalmak münasib deðildir..." þeklinde olumlu
mesaj vermiþtir. Konu Sadrazam ve Kaptan-ý Derya-
nýn yer aldýðý üst düzey yöneticilerle istiþare edilmiþ
ve Ýngiltere`den gelebilecek tepkiler önemli bir çek-
ince nedenini oluþturmuþtur.6 Osmanlý dýþ politika-
sýnda bölgesel dengelerin rolü, bu çekincenin temel
sebebidir. Ayný zamanda o dönemde Mýsýr`ýn iþgali
nedeniyle Fransa ile Osmanlý Devleti`nin iliþkilerinin
kötü olmasý bu çekincede önemli bir diðer faktördür.
Bunun yanýnda Osmanlý donanmasýnýn denizaþýrý
seyahat yapabilecek güçten yoksun olmasý Amerikan
hükûmeti ile antlaþma yapýlmasý halinde bundan
ABD`nin daha fazla yararlanacaðý ihtimali çekincede
diðer bir sebeptir.
Bütün bunlara raðmen Birleþik Devletlerin
yoðun çabasý semeresini vermiþ ve 1830`da Osmanlý
Devleti ile ABD arasýnda bir ticaret ve Seyr ü Sefayin
antlaþmasý imzalanmýþtýr. Dokuz maddelik antlaþ-
manýn en önemli maddesi; Osmanlý Devleti´nin
ABD`yi en ayrýcalýklý devletler" statüsü verdiðine
dairdir. Buna göre ABD Osmanlý Devleti`nde ticaret
yaparken imtiyazlý devletler oranýnda vergi ödeyecek
bunun dýþýnda vergi istenmeyecekti.7 Ýki devlet
arasýndaki münasebetler bu antlaþma ile resmî ze-
mine kavuþmuþtur. Antlaþmayla ABD temsilcilik
açma hakkýný elde etmiþtir.8 Bunu ekonomik imtiya-
zlar izlemiþtir. Ayný zamanda bu sözleþme 1820`ler-
den itibaren Osmanlý topraklarýna gelmeye baþlayan
Amerikalý Protestan misyonerlerin sayýlarýnýn art-
masýna neden olmuþtur. Zira bir çok þehirde misyo-
nerler yasal zeminden yararlanarak Amerikan kon-
soloslarýyla birlikte çalýþma imkânýný elde etmiþ-
lerdir.
1830`larda hâlâ önemli bir güç olan Osmanlý
Devleti`nin ABD gibi dünya siyasetinde etkinliði
olmayan bir devletle antlaþma imzalamasýndaki
temel nedeni Osmanlý dýþ siyasetine farklý alterna-
tifler getirme çabasý olarak açýklamak mümkündür.
Türk-Amerikan iliþkilerinde resmî temaslar
kurulmasý teklifinin Osmanlý Devleti`nden geldiði
yönünde görüþler vardýr.9 Ancak arþiv belgelerinde bu
13 Mart-Nisan 2003
iddialarý kanýtlayacak argümanlar bulunmamaktadýr. XIX. yüzyýlýn ilk yarýsýnda Osmanlý-Amerikan
Hatta belgeler tartýþmalara son noktayý koyacak nite- iliþkileri daha çok tesis aþamasýndadýr. ABD`nin
liktedir. 1795 yýlýna ait bir Hatt-ý Hümâyûnda Osmanlý Devleti`ndeki ekonomik ve siyasî çýkarlarý
ABD`nin baðýmsýzlýðýný elde ettikten sonra dünyanýn iki devlet arasýndaki iliþkilerin yönünü belirleyen
çeþitli devletlerine elçiler yolladýðý ve Osmanlý önemli sebepler arasýndadýr. Bu yýllarda ABD`nin
Devleti`ne de elçi gönder- Osmanlý Devleti`ne karþý
mek istediði yönünde bil- tutumu günümüzde Türkiye
giler mevcuttur. Antlaþma Cumhuriyeti`nin Amerikan
metninin yer aldýðý Ame- hükûmeti karþýsýndaki tav-
rika Niþan Defteri`nde ant- rýyla benzerlik göstermekte-
laþmanýn girizgâh kýsmýnda dir. Bütün dünyadaki güçlü
"... Devlet-i aliyye-i dâi- Osmanlý imajý Amerikan
mi´l-karârýmla Memâlik-i hükûmeti için de geçerlidir.
Müctemia-i Amerika Dev- 1850`de resmî ziyaretle
leti beyninde þimdiye ka- Amerika Birleþik Devletle-
dar bir gûne muâhede-i res- ri`ne giden Bahriye Mek-
miyye cereyân etmemek tebi Hocasý, Binbaþý Emin
hasebiyle bu defa devlet-i Efendi`ye gösterilen itibar
müþârun-ileyhâ tarafýndan bunun somut örneðidir.
Devlet-i aliyye-i serme- Binbaþý Emin Efendi Was-
diyyi´l-kýyâm ile ticâret ve hington`da üst düzey devlet
muâmelât mevâddýný muta- erkâný gibi karþýlanmýþtýr.
zammýn muâhede akdine Ýkametine tahsis edilen bina-
kemâl-i hâhiþ ve arzu nýn önünde tören yapýlmýþ
zuhûruyla..." þeklinde ge- ve Amerikan Kongresi tara-
çen ifadeler antlaþma için fýndan resmen kabul edil-
talebin ABD hükûmetinden miþtir. Daha sonra Beyaz
geldiðini ortaya koymak- Saray`da baþkan tarafýndan
tadýr.10 aðýrlanmýþtýr. Gösterilen bu
ABD antlaþmaya dayanarak Osmanlý itibar Emin Efendinin yaný sýra diðer yabancý temsil-
Devleti`nin bir çok þehrinde konsolosluk açmýþtýr. cileri de þaþýrtmýþtýr. Emin Efendi Bâbýâli`ye gönder-
Gayri resmî olarak ilk kez Ýzmir`de açýlan Amerikan miþ olduðu raporda "Bu misillü iltifât ve ikrâm sâir
konsolosluðunu Beyrut ve Ýstanbul konsolosluklarý devletler tarafýndan gelenlere bir vakitte vuku' bul-
izlemiþtir. 2 Mart 1831`de David Porter resmen Ýstan- muþ deðil ve bu tarafta Nemçe maslahatgüzârý
bul maslahatgüzarý olarak atanmýþtýr.11 Konsolosluk- ziyâdesiyle hayrette kalup acaba sebep nedir? bu
larýn sayýsýnda ise 1840`lardan sonra önemli bir artýþ tarafta bu derecelerde iltifat olunmak deyü tecessüs
vardýr. Amerika Birleþik Devletlerin`de ilk Osmanlý etmekte bulunduðu..." þeklinde hayretini dile getir-
konsolosluðu tesisi ise 1845`te Zapçýoðlu Abraham miþtir.13 Bu karþýlama sanýrýz Osmanlý Devleti`nin
adlý þahsýn þehbender olarak gönderilmesiyle gerçek- dünya siyasetindeki konumunu göstermesi açýsýndan
leþmiþtir. Ancak þehbenderler daha çok ticarî önem taþýmaktadýr.14
faaliyetleri yürütmek amacýyla gönderildiðinden Türk-Amerikan Ýliþkilerinde Farklýlaþma
siyasî alanlarla ilgilenmemekteydiler. Mehmed Ali Süreci: ABD'nin Etkinliði Artýyor
Paþa meselesi ve Yunan isyaný gibi siyasî sorunlarýn 1850`den sonra Osmanlý Devleti`nin içinde
zamanla Osmanlý Devleti aleyhinde bir kamuoyu bulunduðu siyasî ve ekonomik konjonktür Osmanlý-
oluþturmaya yönelik olarak kullanýlmasý Bâbýâli`nin Amerikan iliþkilerinin farklýlaþmasýnda belirleyici
dýþ temsilciliklere özel önem atfederek þehbenderlik- olmuþtur. ABD`nin açtýðý siyasî temsilcilikler ve
lerin yaný sýra konsolosluk açýlmasýna hýz vermesine misyonerler Amerikan nüfûzunun oluþmasýný saðla-
neden olmuþtur. Washington`a Osmanlý konsolosu mýþtýr. Osmanlý Devleti`nin Protestanlarý ayrý bir mil-
gönderilmesine 1866`da karar verilmiþ12 olmasýna let olarak 1850`de tanýmasýyla Amerikan misyonerlik
raðmen 1867`de Fransýz asýllý Edme Blacque çalýþmalarý ivme kazanmýþtýr. Bu süre zarfýnda
(Bulak/Blak) Bey Washington elçisi olarak göreve kurumsallaþan misyonerlik çalýþmalarý Amerikan
baþlamýþtýr. eðitim kurumlarý þekline bürünmüþtür. Bu kurumlar
Somuncu Baba 14 Mart-Nisan 2003
Amerikan hükûmeti ve temsilcilerinin iþlerini kolay-
laþtýran siyasî ve kültürel zemini oluþturmuþtur. Tabii
ekonomik faktörleri de göz ardý etmek mümkün
deðildir. 1830 Antlaþmasýyla Amerikan tüccarlarýnýn
sayýsý artmýþ ve ticaret hacmi büyüme trendine gir-
miþtir. Fakat Osmanlý-Amerikan iliþkilerinde ticaret
hiçbir zaman büyük boyutlarda gerçekleþmemiþtir.15
Baþbakanlýk Osmanlý Arþivi`nde yaptýðým araþtýrma
sonucunda; ticaretle ilgili belgelerin sayýsýnýn az
olduðu görülmüþtür. Bu açýdan iki devlet arasýndaki
iliþkilerde ticarî hedeflerin belirleyici olduðunu öne
sürmek güçtür. Nitekim XIX. yüzyýl ekonomik ve
siyasî açýdan -1880`lere kadar- Ýngiltere hegemon-
yasý asrýdýr. Osmanlý-Amerikan iliþkilerini diðer dev-
letlerle olan iliþkiden farklýlaþtýran esas unsur siyasî
faktörlerdir. ABD XIX. yüzyýl boyunca izlediði izo-
lasyon siyasetine raðmen misyonerlik faaliyetleriyle
her zaman siyasî etki alaný oluþturma gayreti içinde
olmuþtur. Bunun temel dayanaðý Amerikan felsefesi
izahýyla ilgilidir. Amerikan düþüncesine hâkim olan
görüþlerden biri olan Amerikan düþünce tarzýný
dünyaya yayma gerektiði fikrî, izolasyonla misyoner-
lik gibi birbirine çeliþen görüþlerin ayný anda uygu-
lanmasýna imkân tanýmýþtýr.
Kýrým Savaþý`ndan sonra Osmanlý ekonomisinin
açmazlarýnýn artmasý ve bunun iç/dýþ siyasete yansý-
malarý ABD ile olan iliþkilerin de boyutunu farklý
zemine taþýmýþtýr. Osmanlý Devleti`nin yabancý
ülkelere olan baðýmlýlýðýnýn artmasý bir ölçüde dýþ
politikada manevra alanýný daraltmýþtýr. Buna raðmen
Osmanlý-Amerikan iliþkileri "iyi" olarak nitelendiri-
lebilecek çerçevede sürmüþtür. Amerikan Ýç Savaþý
(1861-1865) sonunda güç toplayan ABD dünya
siyaset sahnesinde etkin olma sürecine girmiþtir.
Osmanlý-Amerikan iliþkilerinde ikinci bir
dönüm noktasý 1862 antlaþmasýdýr. Avrupalý büyük
güçlere ayný dönemde yapýlan antlaþmalarla verilen
imtiyazlar sonucu ABD de yeni imtiyazlar kazan-
mýþtýr. Ýmzalandýðý tarihten itibaren yedi yýl yürürlük-
te kalacak olan yirmi üç maddelik bu yeni antlaþmay-
la ABD verilen haklarýn sýnýrlarý geniþletilmiþ ticarî
konulara iliþkin imtiyazlar ayrýntýlarýyla ortaya kon-
muþtur. En önemlisi de gümrük vergisi oranýnýn
yüzde 3`ten kademeli olarak yüzde 1`e indirilmesidir.
Ayrýca 1830 antlaþmasýndaki silah ticaretiyle ilgili
yasak kaldýrýlmýþtýr.
1862 yýlýndan sonra getirilen ekonomik
kolaylýklar siyasî alanda da etkisini göstermeye
baþlamýþtýr. Amerikan eðitim kurumlarý bu tarihten
sonra sayýsal olarak büyük artýþ göstermektedir. 20.
yüzyýlýn baþýnda 500´e yakýn Amerikan kurumunun
Osmanlý topraklarýnda varlýðý bilinmektedir. Örneðin
Somuncu Baba
Robert Koleji 1863 yýlýnda açýlmýþtýr. Bu dönemde
dikkati çeken bir diðer önemli husus da silah ticare-
tidir. 1830 antlaþmasýndaki yasaðýn 1862`de kaldýrýl-
masýyla 1870`ten itibaren ABD`den silah satýn alýmý
baþlamýþtýr. Amerikan Ýç Savaþý`ndan sonra elde
kalan silahlar büyük ölçüde Osmanlý pazarýna
satýlmýþtýr. 1880-82 arasýnda silah ticareti iki devlet
arasýndaki ticarî iliþkilerin yüzde 30`nu oluþturmuþ-
tur.16 Özellikle 1877-78 Osmanlý-Rus savaþý döne-
minde ABD`den büyük miktarlarda silah satýn alýn-
mýþtýr. Ancak savaþýn maðlubiyetle sonuçlanmasý
Osmanlý ekonomisini olumsuz yönde etkilemiþ ve
diðer sorunlarla birlikte ekonomi zora girmiþtir. Bu
nedenle de ABD`den satýn alýnan silahlarýn bedeli
güç ödenmiþ ve çoðu zaman zamanýnda ödeme
gerçekleþtirilemediðinden iki devlet arasýnda sorun-
lar çýkmýþtýr. Ancak arþiv belgelerinde görüldüðü
üzere ekonomik problemler karþýlýklý iliþkilerde
büyük sorunlara yol açmamýþ; sorunlarýn merkezini
siyasî anlaþmazlýklar teþkil etmiþtir.
DEVAM EDECEK
DÝPNOTLAR
Akdes Nimet Kurat`a göre ise Kaptan-ý
[1] Mine Erol, "Amerika`nýn Cezayir Ýle
Derya Küçük Hüseyin Paþa 1800`de
Olan Ýliþkileri (1785-1816)", ÝÜEF Tarih
Ýstanbul`a gelen Amerikan G.
Dergisi, XXXII/32, s.690.
Washington gemisi kaptaný
[2] Erol, s.721.
Bainbridge`e iki devlet arasýnda resmî
[3] Örneðin ABD aracýlýk yapan
münasebetlerin önemini anlatmýþtýr.
Ýngiltere`ye 1799-1811 yýllarý arasýnda
Kurat, s.12-13.
65.500 dolar konsolosluk masrafý
[10] BOA, Amerika Niþan Defteri 1/1,
ödemiþtir. Bkz. Orhan F. Köprülü, "Tarihte
s.7.
Türk-Amerikan Münasebetleri", Belleten,
LI/200 (Aðustos 1987), s. 930.
[11] Uygur Kocabaþoðlu, Kendi
Belgeleriyle Anadolu`daki Amerika 19.
[4] "... mahsûs bir elçi ta'yîn ve intihâb
Yüzyýlda Osmanlý Ýmparatorluðu`ndaki
kýlýnmýþ ise de ol esnâda tehaddüs eden Amerikan Misyoner Okullarý, Ýstanbul
bazý avârýz-ý rüzgâr elçi-i mersûmun 1989, s.50.
hareket-i azîmetine mâni olduðundan..." [12] BOA, Ýrade-Hâriciye 13008, 1283.
Baþbakanlýk Osmanlý Arþivi (BOA), Hatt-ý [13] Fuat Ezgü, Osmanlý Ýmparatorluðu-
Hümâyûn (HH) 4139, 1245. Amerika Birleþik Devletleri, Ýktisadi,
[5] BOA, HH 28202, 1244. Siyasi ve Kültürel Münasebetlerin
[6] Arþiv belgesinde bu husus Kuruluþu ve Geliþmesi (1795-1908), [ÝÜ
"...Rusyalunun mahzûziyetini ve ba'zý Edebiyat Fak. Yayýnlanmamýþ Doktora
cihetle Ýngilterenün küllî iðbirârýný müed- Tezi], Ýstanbul 1949, s.96-97.
dî olmasý sûretlerinden..." þeklinde dile [14] Bazý yazarlar bu üst düzey karþýla-
getirilmiþtir. manýn siyasî çýkarlar nedeniyle olduðunu
[7] Ayrýntýlý bilgi için bkz. Nurdan Þafak, öne sürmektedirler. Örneðin F. Ezgü bu
Osmanlý Arþiv Kaynaklarýyla XIX. ilginin o dönemde gündeme gelen Macar
Yüzyýlda Osmanlý-Amerikan mültecileri meselesinden kaynaklandýðýný
Ýliþkileri:Geliþim Süreci ve Yoðunlaþtýðý iddia etmektedir. Amerikan Hükûmeti
Alanlar (yüksek lisanstezi), Marmara Osmanlý Devleti`ne sýðýnan Macar mül-
Üniversitesi Ortadoðu ve Ýslam Ülkeleri tecilerin ABD`ye gitmelerini saðlaya-
Enstitüsü, Ýstanbul 2000, s.67 (antlaþ- bilmek için Emin Efendi`ye olaðanüstü
manýn birinci maddesi). bir ilgi göstermiþtir. (Ezgü, s.98.)
[8] ABD`nin siyasî temsilcilik açabilme [15] Baþbakanlýk Osmanlý Arþivi`nde
hakký Amerika Ahkâm Defteri`nde bir ABD ile ilgili belge ve defterlerin yaklaþýk
çok yerde yüzde 10`u ticarete iliþkindir. Bu rakam
"...Amerika Devleti tarafýndan umûr-ý iki ülke arasýndaki ticaret hacmini
ticâretin idâresi zýmnýnda mevki-i ticâret göstermesi açýsýndan açýklayýcý olabilir.
olup lüzûmý tebeyyün eden mahallere Ayrýca Þevket Pamuk`un yayýnlamýþ
kendü cinslerinden berevât ve evâmir-i olduðu Osmanlý dýþ ticaret istatistik-
aliyye ile konsolos ve konsolos vekîli lerinde de ABD, ilk 10 devlet içinde üst-
nasb u ta'yîni..." þeklinde ifade edilmek- ten ancak 8. sýrada yer almaktadýr.
tedir. (BOA, Amerika Ahkâm Defteri 2/2, (Þevket Pamuk, 19. Yüzyýlda Osmanlý Dýþ
s.71/212, 71/213, 72/216 vd.) Ticareti, I, s.68)
[9] Fuat Köprülü`ye göre Londra elçisi [16] Pamuk, s.67.
olan Ýsmail Ferruh Efendi bu konuda Not: Yazarýn Osmanlý Araþtýrmalarý Vakfý
gayret göstermiþ ve ABD`nin Londra Yayýnlarý arasýnda ayný konulu eseri
elçisini ikna etmiþtir. Bkz. Köprülü,s.928. yakýnda neþredilecektir.
15 Mart-Nisan 2003
EDEBÝYAT

Okumamak
Hastalýðýmýz
Yavuz Bülent BAKÝLER

B
atýlýlarýn güzel bir atasözü var. Diyorlar ki:
"Ýnsanlar kýyafetleriyle karþýlanýr, fikirleriyle
uðurlanýrlar"
Bu, çok doðru bir tespit. Dünyanýn her yerinde
ve her devirde doðruluðundan hiç bir þey kaybet-
meyecek olan doðru bir hüküm. Nasreddin
Hocamýzýn o meþhur "Ye kürküm ye!" hikâyesi de
insanlarýn önce kýyafetleriyle karþýlandýðýný, sonra
fikirleriyle uðurlandýðýný bize hatýrlatmýyor mu?
Kýyafetlerimiz çok güzel olsun, âmenna. Ama
kýyafetlerimiz kadar fikirlerimiz de güzel, imrenilir ve
güvenilir olmalý.
Bir insan zenginse, kesesinin aðzýný açarak ken-
disine yakýþan þýk kýyafetler, zarif kýyafetler alabilir.
Ama hiç kimse, okumadan, araþtýrmadan, çalýþ-
madan, parayla fikir satýn alamaz.
Victor Hugo diyor ki:
"Bir kitap, dünyadan daha geniþtir. Çünkü
maddeye düþünceyi de katar"
Benjamin Franklin diyor ki:
"Bir ülkede okumaya karþý istek artmadýkça,
gaflet ve gafletten doðacak felâket azalmaz"
Çok doðru. Okumak ve kitap üzerine söylen-
miþ yüzlerce ve binlerce vecize var, atasözü var.
Unutmamalýyýz ki; Türkiye olarak bizim eksilmez
çilemiz, felâketimiz, geriliðimiz kitaba uzak kalýþýmýz-
dan, okumayýþýmýzdan, bilmeyiþimizden kaynakla-
nýyor.
Çaðýmýz artýk bilgi çaðý. Okuyan, araþtýran,
inceleyen ilmin aydýnlýðýnda yaþayan kimseler,
insanlýða yepyeni ufuklar açýyorlar. Biz millet olarak
bu bilgi çaðýnýn dýþýnda kalamayýz. Bütün ilim
adamlarýmýza göre de, aklýmýzý kullanmamýzýn tek
yolu okumaktan, yâni kitaptan geçiyor. Þimdi
burada, ortaya þöyle bir soru çýkýyor:
Peki, biz millet olarak okumuyor
muyuz?
Cevabý elbette acýdýr
ama mutlaka söyle-
nilmelidir.
Biz millet olarak maalesef okumuyoruz. Bizi
Batý Dünyasýndan ayýran en büyük fark bu.
Okumuyoruz! Okumuyoruz! Okumuyoruz! Batý
Dünyasýndan geri kalýþýmýzýn en büyük sebebi oku-
mamamýz, yâni aklýmýzý kullanmamamýz, yâni ilim-
den, irfandan, teknikten uzaklaþmamýzdýr.
Þu dehþet verici rakamlara dikkatinizi çekmek
istiyorum.
ABD'de bir yýlda 72.500 çeþit kitap basýlýyor.
Almanya'da bir yýlda 68.000, Japonya'da 42.000,
Fransa'da 27.000, Türkiye'de ise bir yýlda sadece
7.000 kitap basýlýyor.
1.000 kiþiye düþen kitap sayýsýný da dikkate
alýrsak diyebilir ki ABD'de 1.000 kiþiye düþen kitap
miktarý 4.000'dir. Almanya'da bin kiþiye 2.700 kitap,
Fransa'da bin kiþiye 1.700 kitap, Japonya'da bin
kiþiye 1.000 kitap düþüyor. Türkiye'de ise bin kiþiye
düþen kitap miktarý sadece 7'dir.
Bu rakamlar, sizin de yüreðinizi kavurmuyor
mu?
Batý Dünyasý'nda kitap, insan ihtiyacýnýn 18.
sýrasýnda yer alýyor.
Türkiye'de ise kitap, ihtiyaçlar listemizde 122.
sýraya kayýp gitmiþ. Yakýþýr mý bu bize? Olur mu?
Türkiye'de 95 kiþiye bir kahvehane, 64.000
kiþiye ise bir kütüphane düþüyor. Beðendiniz mi?
 Devlet Bakanlýðýmýzýn yaptýrdýðý bir araþtýr-
madan anlaþýlmýþtýr ki, gençlerimizin %69'u oku-
BÝZÝM ÝÇÝN
muyor. Veya ne zaman bir kitap okuduðunu hatýr-
lamýyor. En büyük düþmanýmýz cehalettir. Oku-
Bak þöyle dünyaya, bahara, yaza,
mayan, araþtýrmayan insanlar, Türkiye üze-
Çiçek bizim için, dal bizim için,
rinde Doðu ve Batý dünyasýnýn oynadýðý Ýpek böceðinin ördüðü koza,
mel'un oyunlarý nasýl bilebilirler? Böyle bir Çuha bizim için, þal bizim için.
ülkede birliðimizi ve beraberliðimizi nasýl
saðlayabiliriz? Dilimizi, edebiyatýmýzý, gü- Var mý sudan güzel ve saf içecek?...
zel sanatlarýmýzý nasýl geliþtirebiliriz? PKK Þu mavi þu pembe, þu sarý çiçek,
ihanetinin altýnda çok büyük bir cehalet bataklýðý Arýnýn çalýþýp yaptýðý petek.
var. Türkiye'de Alevî-Sünnî gerginliði de hep bilgi- Bin çiçeðin özü,bal bizim için.
sizlikten kaynaklanýyor.
Bir de soruyorlar bize: Her varlýk içinde bin hikmet gizler,
"Türkiye neden geri?" Aðaç var, havayý emer, temizler,
Türkiye yeteri kadar ilim adamý ve teknik ele- Þu mavi gökyüzü, mavi denizler,
man yetiþtiremediði için geri. ABD'de bir yýlda Yaðmuru getiren yel bizim için.
204.000 ilmî araþtýrma yapýlýyor. Ýngiltere'de bir
yýlda 42.000, Almanya'da 26.000, Japonya'da Simsiyah geceden, gün nasýl doðar?
23.000 ilmî araþtýrma yapýlýyor. Türkiye'de ise bir Damla nasýl olur, kar nasýl yaðar?
yýlda yapýlan ilmî araþtýrma sayýsý sadece 6.000 Hangi el, buluttan yaðmuru saðar?
civarýndadýr. Okumadan, yâni kafamýzý çalýþtýr- Irmak bizim için, göl bizim için.
madan, ilmî araþtýrmalarda bulunmadan nasýl
kalkýnabiliriz? Düþündüm, zihnimi günlerce yordum,
Türkiye' nin 300.000 ilim adamýna 3 Uykuya dalýnca ben niçin yokum?
milyon teknik elemana ihtiyacý var. Kur'an Boþuna var deðil bir tanecik kum,
boþuna mý "Oku!" emriyle baþlýyor. Sevgili Daðlar bizim için, çöl bizim için.
Peygamberimiz (S.A.V.) boþuna mý "Âlimin
uykusu bile câhilin ibadetinden üstündür" buyur- Seyrettin mi kelebekte yaldýzý?
muþ? Var eden var milyarlarca yýldýzý,
Güzel bahçelerin o nazlý kýzý,
Kokusu, rengiyle gül bizim için?

Rabbin nimetinden pay alýr herkes,

Bülbülden yükselen mestedici ses,
Ýçtiðim soðuk su, aldýðým nefes,
El, ayak, göz, kulak, dil bizim için...

Sevgi ile kaynaþ, küserek kinle,

Tabiatý gözünü yum da dinle,
Ýyi bak, konuþur renkler seninle,
Sarý, mor, lacivert, al bizim için.

Her yanda bin ibret, bak saða, sola,

Girmiþ güzellikler sanki kolkola,
Allah'a þükretmek yakýþýr kula,
Helâl kazanýlan mal bizim için...

Davetiye gelir, toprak der ki:"GEL."

Sonunu fýsýldar bahçende gazel,
Madem ki Allah'tan ölüm de güzel,
Tabut bizim için.sal bizim için...

Ahmet Mahir PEKÞEN

Somuncu Baba 17 Mart-Nisan 2003
ÝNCELEME

Darende
Zengibar Kalesi
Yaþar BAÞ
 Darende kalesi, "Zengibar" ve "Sengbar" adý
ile tanýnmýþtýr. Seng-bâr, Farsça "Taþkale" anlamýna
gelmektedir. Kalenin yek-pare kaya parçasý üzerine
kurulmuþ olduðu düþünülür ise, daha önce kaleyi ele
geçirmiþ olan Ýran asýllý milletlerin yani Persler'in
kaleye bu adý vermiþ olduklarý ileri sürülebilir Bu
görüþ þehrin siyasi geçmiþine de uygundur. Ancak
kesin bir bilgiye istinad etmemektedir.1
Kalenin asýl adýnýn "Zengibar"olduðuna dair
görüþler de vardýr. Bu ad ise Zengi’nin kalesi anla-
mýna gelmektedir ve Türkmen beylerinden birinin
adýna hürmeten kaleye bu adýn verilmiþ olduðu ileri
sürülmektedir.2 Maraþ çevresinde mukim olan
Türkmen cemaatlarý arasýnda "Zengi" adlý bir aþiret
bulunmaktadýr.3 Bu tespitten hareketle aþirete men-
sup olan bazý kimselerin bir süre kalenin idaresini
ellerinde tutmuþ olduklarý ve bu devirde kaleye
Zengi aþiretinin idaresinde bulunduðunu ifade
etmek üzere Zengibar adý verilmiþ olabilir. Halen
Darende çevresinde Zengice denilen mahalli bir dil
bulunmaktadýr. Bu gerçeklik sanki ileri sürdüðümüz
tezi destekler gibidir. Ancak bu aþiretin kaleyi idare
ettiðine dair bir kayda rastlanmamaktadýr.
Zengibar adý, Güneydoðu Anadolu ve Suriye
taraflarýnda kurulmuþ olan Zengileri de hatýrlatmak-
tadýr. Zengilerin bu kaleyi ele geçirdiklerine dair bir
kayda rastlanmýyor. Ancak Zengilerle ilgili her
hangi bir nedenle kalenin Zengibar adýný almýþ
olmasý da muhtemeldir. Fakat bu konuda da her
hangi bir kayda rastlanmýyor.
Þu halde her üç adlandýrma hakkýndaki
rivayetler, saðlam bir kaynaða dayanmamakla
beraber, ilk önce Seng-bâr adý ile bilinen kalenin
Müslüman-Türkler zamanýnda Zengibar adýný
aldýðý, zamanla her iki ad ile tanýndýðý en kuvvetli
ihtimaldir.
Kalenin Konumu
Kaleler bir þehrin muhafýz gücü, askeri ve kýs-
men idari ve teknik birimlerinin teþkilatlandýðý
müesseseler olmuþtur. Bu nedenle, þehri ve halký
saldýrýlara karþý koyabilmek için genelde sarp ve
ulaþýmý güç olan yerlere yapýlmýþlardýr. Bazen de
çoðu ilk çað þehirlerinde olduðu gibi þehir hayatýnýn
merkezi olmuþ, kale þehirler oluþmuþtur.
Darende kalesi, aþýlmasý güç kayalar üzerine
kurulmuþ muhkem kalelerden biridir. Tohma suyu
kenarýnda sarp bir kaya üzerinde bulunmaktadýr.
Kalenin kuzeyi, doðusu ve güneyi, Tohma suyu ile
çevrilidir. Bu su, Þeyh Hamid-i Veli (k.s.)'nin kabri
ve camiinin bulunduðu alandan güneye doðru akar.
Somuncu Baba
Yakýnýndaki kalenin yüksek kayalardan oluþan
güney duvarlarý önünden geçerek þehrin güney
tarafýna iner.
Zengibar ya da Sengbar adý ile bilinen Darende
kalesinin durumu hakkýnda muhtelif zamanlarda
deðerlendirmeler yapýlmýþtýr. Katib Çelebi Darende
kalesi ve Tohma nehri hakkýnda, "bu Darende
þehrine müþerref iki þakk olmuþ bir bülend kesme
kaya vardýr ki, güya ol þakk-ý amelidir. Ol iki ser-
bülend kayalarýn arasýndan Aksu(?) nam bir nehir
geçüb ve Darende þehri vasatýndan keza güzeran
ider ve ol taþlarýn baþýnda bir kala-i hasine
vardýr"der. Ancak ilginç bir þekilde Tohma nehrinin
adýný "Aksu adý ile verir. Halbuki Aksu adý ile taný-
nan su Maraþ'da bulunmaktadýr.4
Evliya Çelebi, Darende kalesi için, "kalesi
taþlýk bir yerde âlî bir peþte üzerinde olub Hazret-i
Ömer evlâdýndan Malatya Fatihi bina etmiþtir.
Mürur-ý eyyam ile cabeca münhedim olduðundan
dizdar ve neferatý yokdur"der. Ancak kimliðini açýk-
lamadýðý Malatya Fatihinin kaleyi yaptýran kiþi
olduðuna dair görüþünde yanýlýr.5 Çünkü, kalenin
çok önceleri Hititler ve Urartular döneminde mevcut
olduðu anlaþýlmaktadýr.
Kalenin Kuruluþu ve Siyasi Tarihçesi
Darende kalesi, çevresindeki yerleþim birim-
lerinin merkezi konumundaki kale þehirlerden
biridir. Ancak ne zaman kurulduðuna dair kesin bir
bilgi mevcut deðildir. Antik çaðdan baþlayarak
devletlerarasý mücadelenin kaleler etrafýnda yoðun-
laþtýðý dönemlerde, sahip olduðu coðrafi konumu
nedeniyle bu kalenin sürekli olarak dikkatleri üze-
rine çektiði bilinmektedir. Bazý karinelerden yola
çýkarak kalenin kuruluþu hakkýnda tahminlerde
bulunmak mümkündür. Darendeli Hanifi Hoca,
"Darende'nin Sengbâr nam kalesini Dakyanuslar
yek pare cesim kaya üzerine yonma taþlardan iki bin
sene evvel inþa etmiþler" der. Ancak kalenin Dakya-
nuslar zamanýndan önce inþa edildiðine dair iþaretler
vardýr. Hanifi Hocanýn verdiði tarih burada kalenin
inþa edilmiþ olabileceði devre yakýndýr.6 Çünkü tah-
minlere göre bu bölgelerde ilk güçlü devleti kuran
millet Hititlerdi. Hititler'den sonra da aþaðýda
kaydedilen bazý kavimler bölgeyi ele geçirmiþlerdir.
Darende civarýndaki kalelerde bulunan kitabelere
göre bu devletler de kaleler inþa etmiþ ya da kullan-
mýþlardýr.
Hititler, doðudan gelerek Anadolu'ya yerleþmiþ
olan Ârî ýrklardan biri idi. Hititler takriben milattan
2500-3000 sene evvel bu günkü Orta Anadolu'ya
19 Mart-Nisan 2003

gelerek devlet kurdular ve burada bulunan diðer
kavimleri kendilerine baðladýlar. Anadolu'da yak-
laþýk olarak bin iki yüz seksen yýl kadar medeniyet-
lerini devam ettirerek M.Ö 1145'de7 ya da baþka bir
kayda göre M.Ö. 1180'de tamamen yýkýldýlar.8
Ancak yukarý Suriye, Karkamýþ, Malatya ve Daren-
de çevresinde ise Hitit asýllý kavimlerin hakimiyeti
M.Ö. VIII. yüzyýla kadar devam etti. Doðal olarak
bu kavimler Darende kalesini de kullanmaktaydýlar.9
Asur kralý III.Salmanassar (M.Ö. 858-824) ve
ondan sonra Urartu kralý Ýspuinis (M.Ö. 824-826) ile
oðlu Menua M.Ö. 816-807'de Malatya bölgesini
iþgal ettiler. "Melitea kralý Suluhavali'yi maðlup
ettiler." Milattan önce 8. yüzyýlda yaþayan Melitene
Kralý II. Sulumeli zamanýnda gerçekleþen bu yenil-
giden sonra Melitene Krallýðý, Urartular'ýn haki-
miyeti altýna girdi. Urartu saldýrýlarý M.Ö. 8. yüz-
yýlýn baþlarýna kadar devam etti. Ancak Malatya
krallarý bu yeni hakimiyeti kolay kolay kabul et-
Somuncu Baba
mediler. Manua'nýn oðlu I. Argistis (M.Ö..789-766),
"Tanrý Haldi'nin sayesinde Hatti memleketlerine
karþý seferler yaptýðýný ve Tuwate'nin oðlunun mem-
leketi olan Melitea (Malatya)'yý zaptettiðini" anlat-
makta, I. Argistis'in oðlu III. Sardur (765-733)'da
"Malatya Kralý Sahu oðlu Hilaruvata'yý maðlup etti-
ðini ve þehirleri yaðmaladýðýný." kaydetmektedir.10
Darende kalesi, Ýran kökenli devletler ile Roma
ve Bizans için önemli kalelerden bir olduðu gibi ilk
Müslüman Devletleri ve Türk-Ýslam devletleri için
de önemini korumuþtur. Elimizde mevcut kesin bir
bilgi olmamakla beraber Romalýlar zamanýndan
itibaren kalenin yakýn çevresinde iskan faaliyetleri
baþlamýþ olabilir. Çünkü kalenin kalabalýk nüfusu
uzun süre barýndýramayacaðý açýktýr. Temkinle
karþýladýðýmýz bazý kayýtlara göre de Darende
kasabasýnýn eski yerleþme yeri, daha önce sadece
Zengibar kalesi içinde iken, 1070'lerden sonra yöre
halký, kale eteðindeki düzlüðe yerleþmiþtir.11
Dýþarýdaki yerleþim faaliyetlerinden sonra tabii
olarak kale merkezi konumunu devam ettirmekle
beraber birinci derecede bir iskan mahalli özelliðini
yitirmiþtir.
17. yüzyýlýn ikinci yarýsýna dair bilgi veren
Evliya Çelebi, kalenin zamanla yýkýldýðýný ve halen
dizdarý ve neferatý bulunmadýðýný kaydetmiþtir.
Görünen o ki, IV. Murad'ýn zamanýnda Osmanlý-Ýran
arasýndaki iliþkileri yine uzun süren yýpratýcý
savaþlarla çok gergin bir seviyeye gelmiþ olduðun-
dan daha sonra bu bölgedeki kalelere yeniden asker
yerleþtirilmiþtir. Nihayet, Kasrýþirîn Antlaþmasý'n-
dan itibaren iki ülke arasýnda uzun bir süre devam
edecek olan barýþ dönemi baþlamýþtýr. Karþýlýklý
nâme ve hediyelerin gönderilmesiyle IV. Murad'dan
sonra da iyi iliþkiler devam ettirilmeye çalýþýlmýþtýr.
Kasrýþirîn Antlaþmasý öncesinde; iki ülke arasýnda
birbirlerinin topraklarýný ele geçirmeye yönelik
çatýþmalar olduðu halde, söz konusu barýþ sürecinde
sýnýr ihlâli için herhangi bir saldýrý yapýlmamýþtýr.13
Kalelerin ehemmiyetini kaybetmesiyle Daren-
de kalesi de kýsmi olarak deðerini yitirmiþtir. Tabii
olarak bir süre çevresindeki yerleþim birimlerinin
merkezi olmaya devam etmekle beraber, özellikle
Osmanlýlar'ýn ilk devirlerinde kale ile birlikte þehir
ve çevresi stratejik deðerini kaybetmiþtir. Ancak
Osmanlýlar zamanýnda da kalenin tamamen gereksiz
bir müessese konumuna düþtüðü de ileri sürülemez.
Çünkü bu devirde de kaleler askeri ve güvenlik
bakýmýndan hâlâ büyük deðer ifade etmekteydiler.
Ancak eski devirlere kýyasla stratejik deðerlerini
kaybetmiþlerdi.14
20 Mart-Nisan 2003
 Tanzimat devrine doðru kaleler mevcut olan
önemlerini de yitirdiler. Bazý kale görevlilerinin
kendiliðinden vazifesini býrakýp gittiði oluyordu.
Esasen bu durum daha önceleri de vuku buluyordu.
Fakat Tanzimat devrine yaklaþýldýðýnda kaleler ve
derbentler topluca ve daimi olarak terk edilmeye
baþlandý. Çünkü eski sistem bozulmuþ ve kaleler
harabe haline gelmiþti. Devlet de buralara gereken
önemi gösteremiyor ve maddî desteðini saðlayamý-
yordu. Nihayet Tanzimat'ýn ilk yýllarýnda çok önem-
li olan birkaç kalenin dýþýnda, kalelerdeki görevliler
ya görevini býrakmýþtý ya da bu görevliler eskiden
beri güvenlik iþlerini yürüttüklerinden yeni kurulan
Zabtiye Nezareti emrine girmiþlerdi. Ayrýca bunlarýn
birçok görevi de baþka müesseselere dev-redilmiþti
ve kendilerine maaþ tahsisi esasý getirilmiþti.
Kale ve görevlileri ile ilgili kayýtlara bakýlýr ise
Tanzimat'a yakýn yýllarda Darende kalesi de terk
edilmiþtir. Çünkü bu devreye ait kaynaklarda,
kalenin, sadece harabesinden bahsedilmektedir.
Mesela Þevval 1274/Mayýs 1858 yýlýna ait bir tahri-
ratta kalenin yýkýlarak düþen iki adet demir kapýsýnýn
satýlarak bedelinin Hazine'ye gönderilmesi isten-
miþtir.15 Darende yetkililerinin isteðinin kabul
edilmesi ile "zikr olunan kalenin asar-ý atika (eski
eser)'dan ve þayan-ý itina kýla-ý Hakaniy-ye'den
(önem verilecek kalelerden) ve mahalli mevaki-i
istihkamiyeden madud (mahalli istihkam mevki-
lerinden sayýlan bir kale) olmadýðý cihetle sakýt
(düþen) olan demir kapýlarýnýn mahallinde deðer
bahasýyla talibine furohtýyla (isteklilere satýlarak)
esmanýnýn (tutarýnýn) canib-i Hazine-i Celile'ye
irsalý (gönderilmesi)" için 1275/1858'de Sivas Valisi
ve Maliye Nezareti'ne resmi yazý yazýlmýþtýr.
Kayýtlardan da anlaþýlacaðý üzere Darende kalesi
artýk tamamen stratejik önemini yitirmiþ ilgisizliðe
terkedilmiþ ve kaydedilen yýllarda yýkýlmaya
baþlamýþtýr.16
Ýdarei yapý ile ilgili bölümde kale mustahfýzaný
baþlýðý altýnda Osmanlýlar zamanýnda kalede görev
alanlarýn sayýsý, timarlarý, kimlikleri ve görevleri
izah edilmektedir. Bu konu için ilgili kýsma bakýla-
bilir.
Kalenin Yapýsal Özelliði
Kalenin üstü oldukça düzdür. Tamamen taþtan
olup, üzerinde topraða rastlanmamaktadýr. Muhtelif
yerlerinde kale burçlarýnýn izlerine rastlanmaktadýr.
Kuzey tarafýnda kýsmen sur kalýntýlarý mevcuttur.
Bu kalýntýlar 80 cm kalýnlýðýnda ve yaklaþýk 50 cm.
yüksekliðindedir. Ancak bunlar da kaybolmak
üzeredir. Kalenin tam orta yerinde, kayalara oyul-
muþ bir havuz ve havuza yakýn, çevreyi görebilecek
Somuncu Baba
bir yerde Kral Yeri adý ile bilinen bir kýsým vardýr.
Bu kýsýmda kayalara düzgün olarak oyulmuþ ve
koltuklara benzer oturma yerleri bulunmaktadýr.
Kalenin iki ulaþým noktasýnýn olduðu görül-
mektedir. Birinci ulaþým yeri, Tohma suyu tarafýnda-
ki doðu duvarýndadýr. Burada 80 basamaktan fazla
ve taþlarýn oyulmasý ile yapýlmýþ olan merdivenlerin
yeri halen bellidir. Buradan saðlanan ulaþýmla ka-
leye güvenli bir þekilde su temin edilmiþ ve hemen
karþýda bulunan maðaradan çýkan ýlýk su ile banyo
ihtiyacý karþýlanmýþtýr. Bu su Kudret Hamamý adý ile
bilinmektedir. Burada yýkanmak için halen bir
havuz ve soyunma odalarý yapýlmýþtýr.
Kalenin ikinci kapýsý halen mevcudiyetini
koruyabilmiþtir. Burasý daha önce yýkýlmýþ olmakla
beraber Darende Belediyesinin desteði ile aslýna
uygun olarak restore edilmiþtir. Kapýnýn giriþ tarafý
üzerinde dört satýrlýk bir kitabe bulunmaktadýr. Bu
kitabe günümüze kadar okunabilmiþ deðildir. Kapý,
dýþarý ile baðlantýyý saðlayan bir geçidin önüne
yapýlmýþtýr. Bu geçide açýlan bir koridorun iki
yanýnda ve koridora açýlan oda kalýntýlarýný taþýyan
eyvanlar mevcuttur. Bu odalar, kapý muhafýzlarý ya
da diðer bazý þahýslar ve iþler için kullanýlmýþ ola-
bilir. Koridorun batý tarafýnda bir pencere bulun-
maktadýr.
Bazý kayýtlara göre, kalenin asýl kapýsýndan
sonra 20 basamak çýkýnca ikinci bir kapý yeri ve bu
kapýnýn örme duvar kalýntýlarý mevcut iken bu izler
kaybolmuþtur.17
Normal zamanlarda kalede yaklaþýk 30 görevli
bulunmaktaydý. Bu sayý kalede bulunan sair kimse-
lerle beraber tabii olarak bir miktar artmaktaydý.
Ancak verilen rakam az gözükmekle beraber, kalede
bir camiinin ve görevlisinin bulunduðunu gösteren
vakýf kayýtlarý bulunmaktadýr.18
Kalenin Geçirdiði Tamirler
Kalenin bir çok tamir geçirdiði muhakkaktýr.
Ancak bu tamirlere ait yeterli belge mevcut deðildir.
Hanifi Hoca kalenin 7 defa tamir edildiðini kayde-
der. Ancak bu iddia ispat edilme imkaný olmayan bir
nakilden öteye gidememektedir.19
Osmanlý öncesinde Darende kalesini elinde
tutan Memlûklar'dan kalan bir tamir kitabesi
günümüze kadar ulaþabilmiþtir. Kitabe Memlûklu
Sultaný Melik Eþref Kansu el-Gavri'ye aittir. Sultan
Gavri, Osmanlýlar'a karþý sýnýr bölgesindeki kaleleri
tamir etmekte iken Darende kalesini de tamir ettir-
miþtir. Hicri 12 Rebiülevvel 911/13 Aðustos 1505
tarihli Arapça kitabe ilk defa tarafýmýzdan okunmuþ-
tur. Üzerinde þu kayýtlar bulunmaktadýr:
Arapça kitabenin Türkçe karþýlýðý ise þöyledir:
21 Mart-Nisan 2003

Bu kale, Þerefli, Âlî, Mevlevî,
Mevlânâ es-Sultan el-Me'âlî el-
Melik el-Eþref Kansu'nun -Allah
onu þerefli makamýnda aziz ve
muzaffer eylesin- emr-i þerifiyle
tamir edildi.
Bu þerefli ferman Malatya
niyabetine baðlý Darende Naibu-
saltanasý el-Eþrefî'ye verilmiþtir. -
Allah kendine tabi olan hizmetkar-
larýnýn boyun eðdiði kahramanlarýný aziz ve muzaf-
fer kýlsýn-
Darende'de bulunan 70 kahraman askerin her
birine 500 dinar tahsis eyledi. -"Her kim bunu iþit-
tikten sonra deðiþtirirse,20 Allah'ýn laneti onun üze-
rine olsun-
Þeref ve kahramanlýk yiðitleri asýl bu hizmeti
Allah rýzasý için yapmýþlardýr. Tarihi 12 Rebî'ul-
evvel. Sene 911( 13 Aðustos 1505).
Kale, Osmanlýlar'ýn eline geçtikten sonraki ilk
devirde yani bin beþ yüzlü yýllarda yeniden tamir
edilmiþtir. Þaban 984/Kasým 1576 tarihli tamir
hükmü ile Darende kalesinin tamirine emir veril-
miþtir.21 Tamire dair hükümde þöyle denilmektedir.
"Divriði Sancaðý Beyine, Haleb Defterdarý'na
ve Darende Kadýsý'na Hüküm Yazýla ki,
Hâliya sen ki sancak begisin. Kapýma arz gön-
derüb Darende kalesi haraba müþrif olub ta'mîratý
içün bin dört yüz altun tahmîn olunduðu arz olun-
dukda vilâyet-i Rûm züemâsýndan sâbýka Rûm nazýrý
olan Molla Ali mübâþeretiyle yazýlmak içün emr-i
þerîf vârid olub nâzýr-ý mezbûrun Rûm'da alaka-i
kesîresi olmakla gelmeyüb kale eyle durdukça hara-
ba müþrif olmaðýn erbâb-ý tîmârdan Mehmed, bu
kullarýna gelüb ta'mîr-i mezbûr bu kullarýna fermân
olunub, sâbýka Malatya haslarý mültezimi olan harcý
tahvîlden bin altun havâle olunmaðla ta'mîr ideyim.
Dört yüz altun Hazîne'ye sa'yim olsun deyüb, fi'l-
vâki' mezbûr kullarý hizmet-i mezbûrun uhdesinden
gelür yarar ehl-i vukûf ve müstakim kullarý olduðu
Somuncu Baba
ecilden emr-i þerîf sadaka buyurulmak ricâsýna arz
olundu deyü bildirmiþsin.
Ýmdi husûs-ý mezbûr arz olundukda vech-i
meþrûh üzere mezbûr ma'rifetiyle ta'mîr etdirilmesi-
ni emr idüb buyurdum ki, hükm-i þerîfim vardukda
sen ki defterdârsýn. Bu husûsa bir kâtib ta'yîn edüb
kal'a-i mezbûranýn fermâna (ta'mîre) muhtaç olan
yerlerinin üslûb-ý sâbýk üzere istihkâm ile mezbûr
Mehmed mübâþeretiyle yapdýrub, itmâm itdürüb,
aher ecânib içün (baþka birisi için) ta'yîn olunan
(ayrýlan) bin altunu mukâta'a-i mezbûr mültezimi
merkûma tahvilinden verdürüb ve alýnan akçe içün
iþ bu emr-i þerîfimin zahrýna hüccet itdürüb vakt-ý
muhâsebede Hazîne'ye mahsûb idesiz… 23 Þaban
sene 984(16 Kasým 1576)."
DÝPNOTLAR
1-"Darende", Türk Ansiklopedisi, s 307.
2-Mehmet Ali Cengiz, Tohma Havzasý, s. 47, 48.
3-Bkz. Cevdet Türkay, Baþbakanlýk Arþiv Belgelerine Göre Osmanlý Ýmparator-
luðunda Oymak, Aþiret ve Cemaatler, Ýstanbul 1979, s. 760.
4-Katib Çelebi, Cihân-nümâ, ts. 626.
5-Evliya Çelebi, Seyahatname, c. 3, s. 196.
6-Hanifi Hoca, Darende Tarihi, s. 2.
7-Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c. 2, s. 129; Rýdvan Nafiz, Ýsmail Hakký
Uzunçarþýlý, Sivas Þehri, s. 2.
8-Yýlmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi, c. 1, s. 270.
9-Afet Ýnan, "Etiler'de ekonomi hayatý", s. 424.
10-Þemsüddin Günaltay, Yakýn Þark, Anadolu, c. 2, s. 318, 319; Füruzan Kýnal,
Eski Anadolu Tarihi, s. 240-242.
11-"Darende", Yurt Ansiklopedisi, c. 7, s. 5426.
12-Evliya Çelebi, Seyahatname, c. 3, s. 196.
13-Ýsmail Hakký Uzunçarþýlý, Osmanlý Târihi, c. IV/2, s. 130
14-Daha geniþ bilgi için Bkz. Cengiz Orhonlu, Osmanlý Ýmparatorluðunda
Derbend Teþkilâtý.
15-BA, A.MKT.NZD, nr. 256/56; A.MKT, Mühimme Defteri, nr. 131/2.
16-BA, A.MKT; Mühimme Defteri, nr. 138/1.
17-Mehmet Ali Cengiz, Tohma Havzasý, s. 68.
18-V.G.M.A, Hurufat Defteri, nr. 549, s. 14, kýsým. 9; nr. 1088, s. 11, kýsým. 1.
19-Hanifi Hoca, Darende Tarihi, s. 3.
20-Kur'ân, Bakara: 181.
21-Osmanlý Devleti'nde Ýstanbul'daki Hasssa Mimarlar Teþkilatý, imar ile ilgili
teknik iþleri yürüten, keþif yapacak mimarlarý belirleyen ve bu konuda Dîvân-ý
Hümâyûn'a tekliflerde bulunan önemli bir kurumdu. Keþif bedellerinin kontrol
edilerek tesdiki iþinde mimarabaþýlara ile birlikte defterdarlar da
görevlendirilmiþti.
Taþradaki tamir etkinliklerinin düzenli olarak yürütülmesinde ise baþta eyalet
beyleri olmak üzere, sancak beyleri, kadýlar ve deðer mahalli idareciler sorum-
luydu Bkz. Abdulkadir Dündar, "Osmanlýlarda tamir süreci, çeþitleri ve bazý
Selçuklu yapýlarýndaki uygulamalar", I. Uluslararasý Selçuklu Kültür ve
Medeniyeti Kongresi Bildiriler, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araþtýrmalarý
Merkezi, Konya 2001, c. 1, s. 269. Darende kalesinin söz konusu tarihte
tamirinin de mahalli idarecilere havale edildiði görülmektedir.
Bkz. Ahmet Akgündüz/Sait Öztürk / Yaþar Baþ, Darende Tarihi, Es-Seyyid
Osman Hulûsi Vakfý Yayýný, Ýst.2002
22 Mart-Nisan 2003

Âkif'in Bir Þiirinde
Karamsarlýk ve Ümit
Mehmet Âkif Ersoy'u her yýl, 27 Aralýk'ta ve
12 Mart'ta, yapýlan törenlerde anar, tanýmaya ve
tanýtmaya çalýþýrýz. Ancak hemen ertesi günden
itibaren Âkif'i tanýmadan yaþamaya devam ederiz.
Böyle gelmiþ; böyle gitmemeli. Yunus'u,
Mevlânâ'yý, Âkif'i ve hatta Atatürk'ü yýllardan beri
tanýmadan tanýtmýþ, yaþamadan yaþatmýþýz.
Bunun içindir ki yakýn tarihimizde 12 Mart, 12
Eylül olmuþ...Sözü uzatmayalým. Pek çok deðerim-
iz gibi Âkif'i de gerçek mânasýyla tanýmadýkça,
gençlerimize öðretip onun fikirlerini yaþayýþ haline
getirmedikçe bütün söylenenler yalan ve yarýnlar
karanlýktýr.
Türk Tarihi kadar derin bir geçmiþe sahip olan
Türk Edebiyatýnda binlerce þâir ve yazar
yetiþmiþtir. Bunlarýn büyük bir kýsmý ya yaþadýðý
çaðda devrini tamamlamýþ ya da sonraki asýrlarda
unutulup gitmiþtir. Günümüze kadar gelip de
"büyük"denmeyi hak edenlerin büyüklükleri ise
belirli konularda kalmýþ. Ölümünden bu zamana
kadar gönüllerde ve dillerde yaþayan ve Ýstiklal
Marþýmýz söylendikçe de yaþayacak olan bir
büyüðümüz de Mehmet Âkif Ersoy'dur. Onun
büyüklüðünü gerçek yönüyle tanýmak, þiirlerinde
ve konuþmalarýnda dile getirdiði ülküsünü yaþamak
ve yaþatmak bizim görevimizdir. Neydi onu büyük
yapan? Baytar Mektebi'ni birincilikle bitirmesi,
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde mebus oluþu
muydu? Arapça, Farsça, ve Fransýz-ca'yý ana dili
Türkçe kadar güzel konuþmasý-yazmasý mýydý?
Çok önem verdiði dilimizi kuyumcu titizliðiyle
iþlemesi ve iki mukaddes þeyden birinin "din"
diðerinin de "dil" olduðunu söylemesi miydi?
"Þu baðaz Harbi nedir? Var mý ki dünyada eþi.
En kesif ordularýn yükleniyor dördü beþi..."
diye sorarak baþladýðý ve Türk Milletinin iki yüz
elli bin aydýnýný þehit verdiði Çanakkale
savaþlarýný destanlaþtýrdýðý "Çanakkale
Somuncu Baba 23 Mart-Nisan 2003
MAKALE
Yrd. Doç. Dr. Mehmet SARI*
Þehitlerine" adlý þiiri yazmasý mýydý? "Ya Ýstiklal
Ya ölüm" duygusuyla yaþamýþ Türk Milletinin
hiçbir zaman esareti kabul etmeyeceðini dünyadaki
bütün emperyalist devlet-lere bir defa daha göster-
diði Ýstiklal Savaþýný kalplerde ve hafýzalarda
canlý tutan Ýstiklal Marþý'ný yazmasý ve ödül
olarak verilen parayý almayýp Hilali Ahmer
Cemiyeti'ne baðýþlamasý mýydý? Nazmý kadar
nesrinin de mükemmel oluþu, halký Balýke-sir'de,
Ankara'da, Konya'da, Kastamonu'da yaptýðý konuþ-
malarla uyandýrýþý mýydý? "Darülfünun"da ede-
biyat hocalýðý, Mýsýr'da müderrislik yapmasý
mýydý? Yoksa saðlam bir bünyeye sahip olmasý iyi
bir güreþçi, iyi bir yüzücü ve iyi bir at binicisi
olmasý mýydý?
Hiç þüphesiz ki, bunlar da onun büyüklüðünün
birer parçasýdýr. Ama onu asýl büyük yapan ve
Müslüman-Türk toplumunda unutulmaz kýlan
baþka unsurlardýr. Ýþte bunlarý tanýmak ve yaþa-
mak zorundayýz. O, her þeyden evvel samimi bir
Müslüman, gerçek bir Türk olduðu için büyüktür. O,
milleti gibi düþündüðü, milleti gibi duygulandýðý,
milleti gibi yaþadýðý için büyüktür. O, TBMM'de
mebus olduðu halde fakir bir hayat yaþadýðý ve
bundan þikayetçi olmadýðý; hayatýnda suistimali
bilmediði, kadýn, kumar, içki gibi zevkleri tat-
madýðý için büyüktü. O "haksýzlýk karþýsýnda
susan dil þeytandýr." Ýnancýyla yaþadýðý ve
gördüðü her türlü haksýzlýða baþ kaldýrarak:
"Üç buçuk soysuzun ardýndan zaðarlýk yapamam.
Hele hak namýna haksýzlýða ölsem tapamam.
....................................................................
Adam aldýrma da geç git diyemem aldýrýrým.
Çiðnerim, çiðnerim Hakký tutar kaldýrýrým."
diye haykýrdýðý için büyüktür. O:
"Ey hasm-ý hakiki, seni öldürmeli evvel
Sensin bize düþmanlarý üstün çýkaran el"
beytinde görüldüðü gibi cehâlete karþý çýktýðý ve
onu "hasm-ý hakiki" olarak gördüðü için büyüktür.
O tembelliði sevmediði ve karþý çýktýðý; þiir-
lerinde sýk sýk buna temas ettiði için büyüktür:
"Çalýþ dedikçe þeriat sen, çalýþmadýn durdun.
Onun hesabýna bir çok hurâfe uydurdun."
Ecdâdýný, zannetme asýrlarca uyudu;
Nerden, bulacaktýn o zaman eldeki yurdu?"
"Dünyâ koþuyor, söz mü? Beraber koþacaktýn;
Heyhat, bütün azmi sen arkanda býraktýn."
....................
Yer çalýþsýn gök çalýþsýn, sen sýkýlmazsan otur.
Bunlarýn hakkýnda bilmem bir bahanen var mý? Dur.
............................................................................
Ey bütün dünya ve mâfiha ayaktayken yatan.
Leþ misin, davranmýyorsun? Bâri Allah'tan utan."
O, cömert olduðu kadar fedakâr, çalýþkan
olduðu kadar kanaatkâr dürüst olduðu kadar vefâkâr
ve azimli olduðu kadar cefâkâr olduðu için büyük-
tür. O:
Allah'a dayan, saye sarýl, hikmete râm ol
Yol varsa budur, bilmiyorum baþka çýkar yol
Somuncu Baba
"Sayýsýz mektepler açýlmýþ; kadýn erkek okuyor,
Ýþliyor Fabrikalar, yerli kumaþlar dokuyor,"
beytinde görüldüðü gibi muâsýr bir Türkiye sevdasý
çektiði için büyüktür. O, bunun da eðitimle mümkün
olabileceðini bildiði ve:
"Çünkü milletlerin ikbali için evladým
Marifet bir de fazilet....Ýki kudret lazým"
dediði için büyüktür. O ilme ve medeniyete hayran
olduðu, ancak "medeniyet" adýna hareket eden,
yurduna akýl almaz vahþiliklerle saldýran, emperya-
list batýlýlarýn gerçek yüzlerini bizlere:
"Maske yýrtýlmasa hâla bize affetti o yüz
Medeniyet denilen kahbe hakikat yüzsüz"
diyerek gösterdiði için büyüktür. O, bir milletin yük-
selmesinde birlik ve beraberliðin önemini bildiði ve:
Girmeden tefrika bir millete, düþman giremez.
Toplu vurdukça yürekler, onu top sindiremez"
dediði için büyüktür. O, hakký, hukuku savunduðu,
doðruluðu sevdiði ve:
"Þudur cihanda benim en beðendiðim meslek,
Sözüm odun gibi olsun, hakikat olsun tek."
beytiyle en beðendiði mesleðin "hakikat" olduðunu
söylediði için büyüktür.
O tertemiz kalbiyle Hakk'a dayandýðý ve
Hakk'a inandýðý ve:
"Cehennnem olsa gelen göðsümüzde söndürürüz
Bu yol ki Hak yoludur, dönme bilmeyiz, yürürüz."
"Allah'a dayan, saye sarýl, hikmete râm ol
Yol varsa budur, bilmiyorum baþka çýkar yol"
diyerek gerçek yolu gösterdiði için büyüktür. O,
halkla beraber olduðu, halký tanýdýðý ve sevdiði
"Seyfi Baba"yý, "Küfe" yi "Kocakarý ile Ömer"'i
yazdýðý; O köylünün derdiyle hem dert olduðu ve
onun ýstýrabýný:
"Köylünün bir þeyi yok, sýhhati, ahlâký bitik;
Bak o sýrtýndaki mintan bile tiftik tiftik"
....................................................................
"Bir kemik bir deridir ölmedi kaldýysa diri;
Nerde evvelki refahýn acaba onda biri?"
24 Mart-Nisan 2003
beyitlerinde dile getirdiði için büyüktür. O, gençliði
sevdiði, ona ehemmiyet verdiði ve Müslüman Türk
gencinde görmek istediklerini "Asým"da can-
landýrdýðý; O bir milletin geleceðinin ilmen, bede-
nen, ahlâken mükemmel ve bir gayeye inanmýþ
gençlik ile aydýnlýk olacaðýný bildiði için büyük-
tür:
"O çocuklarla beraber gece gündüz didinin;
Giden üç yüz senelik ilmi tez elden edinin!"
"Fen dünyasýnda sýzan na-mütenabý pýnarý;
Hem için hem getirin yurda o nâfi sularý"
O, Mýsýrda'da, Medine'de, Necid'de bulun-
duðu ve Ýslâm âlemini yakýndan tanýyarak gördük-
lerini ve elemlerini sade bir Türkçe ile dile getirdiði
için büyüktür:
"Ne gördün, þark'ý çok gezdin diyorlar. Gördüðüm yer
yer
Harap iller, serilmiþ hanümanlar, baþsýz ümmetler
Yýkýlmýþ köprüler, çökmüþ kanallar, yolsuz yollar,
Buruþmuþ çehreler, tersiz alýnlar, iþlemez kollar,
Bükülmüþ beller, incelmiþ boyunlar, kaynamaz kanlar
Düþünmez baþlar, aldýrmaz yürekler, paslý vicdanlar
O, gelecekten ümidini kesmeyen azimli, karar-
lý uyanýk bir geçlik istediði ve devlet ebed-müddet
ülküsüyle yaþadýðý için büyüktür:
"Devlet batacak! Ýþte bu öldürdü þebâbý
Batmazdý bu devlet "batacaktýr" demeyeydik;
Batmazdý, hayýr batmadý, hem batmayacaktýr.
Tek sen, uluyan ye'si gebert azmi uyandýr."
O, burada saymakla bitiremeyeceðimiz daha
yüzlerce hasleti yanýnda bütün hayatý boyunca
yarýnlara ümitle baktýðý, hiçbir zaman Yaratan'dan
ümidini kesmediði ve yarýnlara dâima ümitle bak-
týðý için büyüktür. Mehmet Âkif'in 21 beyitlik bir
þiiri vardýr ki, baþtan sona ümit üzerine kurulmuþ-
tur. Þiirin sözleri þöyledir:
1 Âtiyi karanlýk görerek azmi býrakmak...
Alçak bir ölüm varsa, eminim budur ancak.
2 Dünyâda inanmam, hani görsem de gözümle,
Ýmâný olan kimse gebermez bu ölümle:
Somuncu Baba
3 Ey dipdiri meyyit, "Ýki el bir baþ içindir",
Davransana...Eller de senin, baþ da senindir!
4 His yok, hareket yok, acý yok... Leþ mi kesildin?
Hayret veriyorsun bana... Sen böyle deðildin.
5 Kurtulmaya azmin neye bilmem ki süreksiz?
Kendin mi senin, yoksa ümîdin mi yüreksiz?
6 Âtiyi karanlýk görüvermekle apýþtýn?
Esbâbý elinden atarak ye'se yapýþtýn!
7 Karþýnda ziyâ yoksa, saðýndan, ya solundan
Tek bir ýþýk olsun buluver... Kalma yolundan.
8 Âlemde ziyâ kalmasa, halk etmelisin, halk!
Ey elleri böðründe yatan þaþkýn adam kalk !
9 Herkes gibi dünyâda henüz hakk-ý hayâtýn
Varken, hani herkes gibi azminde sebâtýn?
10 Ye's öyle bataktýr ki; düþersen boðulursun.
Ümmîde sarýl sýmsýký, seyret ne olursun !
11 Azmiyle, ümidiyle yaþar hep yaþayanlar;
Me'yûs olanýn rûhunu vicdânýný baðlar
12 Lânetleme bir ukde-i hâtýr ki: çözülmez...
En korkulu câni gibi ye'sin yüzü gülmez!
13 Mâdâm ki alçaklýðý bir ye's ile þirkin;
Mâdâm ki ondan daha mel'un daha çirkin
14 Bir seyyie yoktur sana; ey unsur-ý îman,
Nevmid olarak rahmet-i mev'ûd-ý Hudâ'dan.
15 Hüsrâna rýza verme...Çalýþ...Azmi býrakma;
Kendin yanacaksan bile, evlâdýný yakma!
16 Evler tünek olmuþ, ötüyor bir sürü baykuþ...
Sesler de: "Vatan tehlikedeymiþ... Batýyormuþ !
17 Lâkin, hani, milyonlarý örten þu yýðýndan,
Tek kol da "yapýþsam..." demiyor bir tarafýndan !
18 Sâhipsiz olan memleketin batmasý haktýr;
Sen sâhip olursan bu vatan batmayacaktýr.
19 Feryâdý býrak, kendine gel, çünkü zaman dar...
Uðraþ ki: telâfî edecek bunca zarar var.
20 Feryad ile kurtulmasý me'mûl ise haykýr!
Yok yok! Hele azmindeki zincirleri bir kýr!
21 "Ýþ bitti... Sebâtýn sonu yoktur!" deme yýlma.
25 Mart-Nisan 2003
GÜNCEL

Bir
Kutlu
Yolculuk
Hicret

1) Hz. Peygamberin Mekke'den Ay r ý l ý þ ý :
Hicret bir yerden bir yere göç etmek, kendi
memleketini býrakýp baþka memlekete taþýnmak.
Hz. Peygamber (s.a.v)’in izni ilahi ile ve dine hizmet
için Mekke'den, Medine'ye göçüdür. Müslümanlar
neleri varsa mal, mülk, ev, bark hepsini geride
býrakmýþlardýr. Mekkeli müþrikler bu insanlarý
kurduklarý baský ile boðmak istiyorlardý. En
mukaddes olan iman ve akidelerine saldýrýyor,
hayat hakký tanýmý-yorlardý. Ýþte iman ve akide
her þeyden üstün ve azizdi. Bu uðurda her þeyi göze
alýp tüm dünyaya rest çekiyorlar. Allah ve Allah
Resulünün emri doðrultusunda hareket ediyorlardý.
Müslümanlar bir bir hicret ediyordu, þayet Hz.
Peygamber de hicret ederse Müslümanlar Yesrib
(Medine)’de önemli güç olacak, mesele haline gele-
cek, Þam ticaret yolu için önemli bir geçit olan yol
müslümanlarýn elinde olacaktý. Öyleyse putlarý ve
ticari faaliyetleri için büyük tehlike oluþturan bu
dini engellemek gerekli idi. Kureyþ' in önde gelen-
leri Darun-Nedvede bir araya gelerek görüþtüler.
Hz. Peygamberle (s.a.v) ilgili olarak onu bir yerde
hapsedelim dediler, uygun görülmedi. Bir tarafa
sürelim dediler, olmadý. Bunu daha tehlikeli
gördüler. Ebu Cehil, onu öldürmekten baþka çare
yoktur dedi. Düþüncesini þu þekilde açýkladý. Her
kabileden birer adam seçecekler, bu adamlar hep bir-
likte saldýracaklar böylece katil belli olmayacak,
çaresiz kalan Haþimiler ise diyete razý olacaklardý.
Böylece de kabileler arasý kan davasý da olmaya-
caktý. Ýþte o iki cihan serverine, o nadide varlýða,
son Peygambere Hatemü'l-Enbiya’ya böyle cani bir
plan kurmuþlardýr. Cenabý Allah ise onlarýn halini
þöyle anlatýr "Ey Muhammed! Hatýrla, bir zaman
kafirler seni yerinden kýmýldatmamak veya
öldürmek, yahut sürüp çýkartmak için tuzaklar
kuruyorlardý. Onlar sana tuzak kurarken, Allah'ta
onlarýn tuzaklarýný boþa çýkarýyordu. Allah tuza-
klarýn en hayýrlýsýný kurandýr. (Enfal-30)
Müþrikler suikast ekibini oluþturup, Hz.
Peygamberin evinin önünde beklemeye baþladýlar.
Suikastçýlar arasýnda Mekke-nin ileri gelenleri de
bulunuyordu. Cenab-ý Allah müþriklerin toplan-
týsýný ve aldýklarý kararý Resulullah’a bildirdi.
Yesrib'e hicret etmesine izin verdi.
Resul-ü Ekrem Hz. Ali'yi çaðýrdý, bir kýsým
in-sanlarýn emanetlerini verdikten sonra "Ey Ali!
Ben Medine'ye gidiyorum, bu emanetleri sahiplerine
ver, ondan sonra sende durma gel, fakat þimdi
benim yataðýma yat ki müþrikler beni uykuda zan-
Somuncu Baba
Resul KESENCELÝ
netsinler"dedi. Hz. Ali, Resulullah’ýn yataðýna
yattý ve yeþil hýrkasýný üzerine örttü. Hz.
Peygamber (s.a.v) evden çýkarken eline aldýðý bir
avuç topraðý Yasin Suresini okuyarak müþriklerin
üzerine saçtý. Müþ-riklerin gözleri perdelendi,
Resulullah çýkýp gitti. Cenab-ý Allah Peygamberine
bu lütuftan bahse-derken "Biz hem önlerine hem
de arkalarýna birer set çekerek gözlerini
perdeledik, artýk onlar göremezler" buyurur.
Müþrikler Hz. Peygamberin evine girdiklerinde
yatakta Hz. Ali'nin bulunduðunu anlayýnca hem çok
þaþýrdýlar hem de kýzdýlar. Hemen Hz.
Peygamberi bulmak için harekete geçtiler. Kim onu
bulursa ona 100 deve vermeyi vadettiler. Pek çok
müþrik Mekke dýþýna çýkýp Hz. Peygam-beri ara-
maya baþladý.
Hz Peygamber (s.a.v) Hz. Ebubekir' in evine
geldi. Cenab-ý Allah'ýn Hicret için izin verdiðini
söyledi. Bunun üzerine Hz. Ebubekir hemen hazýr-
lýklara baþladý. Öncelikle böyle bir göç için
beslemiþ olduðu iki deveyi hazýrladý. Ureykýt'ýn
oðlu Abdullah'ý, kýlavuz olarak tuttular.
Kendisinden bu iki deveyi Mekke'den bir saat uzak-
lýkta olan Sevr Daðýna götürmesini istediler. Hz
Peygamber o gün akþama kadar Hz Ebubekir' in
evinde kaldý. O gece birlikte yola çýktýlar. Sevr
Daðýna gittiler. Orada ýssýz bir maðara vardý, içine
girdiler. Hemen Allah'ýn emri ile bir örümcek gelip
maðaranýn aðzýna aðýný gerdi,bir çift güvercin
gelip oraya yuva yaptý ve yumurtladý. Böylece
Allah kudretinin þumulünü gösteriyor, her þeyi
Peygamberini korumak için onun emrine veriyordu.
2) Sevr Maðarasý ve Üç Gün:
Sevr Mekke'nin güney tarafýnda 5 km mesa-
fede bir daðdýr. Sevr pek çok tepeden oluþur. Sevr
Maðarasý ise bu tepeleri aþmakla eriþebilecek bir
yerdir. Buraya çýkmak meþakkatli ve güçtür. Sevr
de çok sayýda maðara bulunmaktadýr, bu ise
müþriklerin iþini güçleþtirmiþtir. Kureyþ' in
arayýcýlarý Sevr Daðýnýn her tarafýný dolaþtýlar
hatta maðaranýn önüne kadar geldiler. "Þu
maðarayý arayalým" diye birbirleriyle konuþtular.
Ýçlerinden birisi "Allah akýllar versin orada ne
iþiniz var? Muhammed doðmadan önce örümcekler
orada að kurmuþ, sonra gü-vercinler yuva yapmýþ"
demesi üzerine geri dön-düler. Halbuki maðara
aðzýna geldikleri zaman Resulullah ile Hz Ebubekir
onlarý görüyordu. Onlar göremiyordu. Müþriklerin
maðaraya yaklaþtýklarýnda Hz Ebubekir üzülerek
endiþelendi. Fakat endiþesi kendi için deðildi. Hz
27 Mart-Nisan 2003
Ebubekir "Ya Resulullah beni öldürürlerse gam
yemem fakat Allah göstermesin sana bir zarar
gelirse bütün ümmet mahvolur" deyince Resulü
Ekrem "Gam çekme Allah bizimle beraberdir" dey-
ince, teselli buldu. Hz Ebubekir "Ey Allah'ýn
Resulü! Ýçlerinden biri þöylece önüne bakýverse
bizi görürdü" demesi üzerine Resulullah "Sen ne
zannediyorsun o iki arkadaþýn üçüncüsü Allah idi"
dedi. Cenab-ý Allah Kur'an-ý Kerim’de þöyle buyu-
ruyor. "Siz Peygambere yardým etmeseniz de Allah
ona yardým etti. Hani bir zaman Peygamber iki
kiþiden biri iken kafirler onu Mekke'den çýkar-
dýlar. Onlar maðarada iken arkadaþýna "üzülme
Allah bizim ile beraberdir" diyordu. Böylece Allah
Peygamberinin üzerine emniyetini indirdi. Onu
görmediðiniz askerlerle destekledi. Kafirlerin söz-
lerini alçalttý. Yüce olan ancak Allah'ýn sözüdür.
Allah "azizdir, hakimdir" her þeye galiptir. Hüküm
ve hikmet sahibidir. (Tevbe-40)
Hz Ebubekir maðaraya girince bir delik gör-
müþtü, buradan yýlan ve çýyan gibi hayvanlar
çýkýp Hz. Peygambere zarar vermesin diye orasýný
ayaðý ile týkayýp oturdu. Resulullah ise ona
dayanýp uykuya vardý. O sýrada delikten bir yýlan
Hz. Ebube-kir'in ayaðýný soktu. Hz Ebubekir
ayaðýný çekmedi, fakat caný çok yandýðý için göz-
lerinden yaþ aktý. Bu yaþlar Resulullah’ýn mübarek
yüzüne damlayýnca uykudan uyandý. "Ne var Ya
Eba Bekr" diye sordu. O da "Ayaðýmý bir þey soktu
ama zararý yok, anam babam sana feda olsun" diye
cevap verdi. Hz. Peygamber yýlanýn soktuðu yere
tükürüðünü sürdü, derhal ayaðýnýn acýmasý durdu
ve Hz Ebubekir iyileþti.
Hz. Peygamber ile Hz. Ebubekir üç gün maða-
Somuncu Baba
rada kaldýlar. Bu sýrada kölesi Amr bin Fuhayra
gündüzleri koyunlarý güdüp geceleri Sevrin yanýna
götürüyor böylece koyunlarýn sütünü saðýp
içmeleri mümkün oluyordu. Kýzý Esma geceleri
erzak getiri-yor, oðlu ise müþriklerin düþünce söz ve
hareketlerini aktarýyordu. Müþrikler Resulullahýn
Yesrib'e ulaþtýðýný zannedip aramaya son verince
Abdullah bin Uraykýt belirlenen vakitte develeri
getirdi. Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir develere
binerek yola revan oldular. Abdullah bin Uraykýt
onlarý herkesin bildiði yoldan deðil sahil tarafýndan
götürüyordu.
3) Tarihi Yolculuk Sýrasýnda Olaðanüstü
Olaylar:
Sahil yolu ile Kudeyd denilen yere geldik-
lerinde Ebu Mabed’in çadýrý önünden geçerken
hurma ve yiyecek almak için durdular. Fakat yiye-
cek bir þey yoktur cevabýný alýnca Resulullah “þu
ileride ki koyun nedir?” diye sordu. "Bu çok zayýf-
t ý r, yürüyecek hali yoktur, sürü ile gidemediði için
burada kaldý" cevabýný aldý. "Ýzin verirseniz
saðalým buyurdular" Resulullah koyunu tutup
memesini sývadý, besmele çekerek saðmaya
baþladý. Büyük bir kap istedi, bunun içi süt ile
doldu. Önce orada bulunanlara içirdi, ikinci
saðdýðýný da kendileri içtiler, üçüncüsünü koyunun
sahibine býraktýlar, sonra yollarýna devam ettiler.
Ýleriki zamanda koyun sahibi Ebu Mabed þunlarý
ifade etmiþtir. "O koyun Hz. Ömer'in halifeliði
zamanýnda hasýl olan kuraklýk zamanýna kadar
yaþadý. Yeryüzünde hayvanlar bir þey bulamazken
biz onu akþam, sabah saðardýk".
Bu sýrada 100 deve mükafatýný kazanmak
isteyen Medlicoðullarýndan Süraka onlara yetiþti,
28 Mart-Nisan 2003
Hz Ebubekir telaþlandý. Süraka ileri hamle yapmak
istediði sýrada atýnýn ayaðý sürçerek yere yuvar-
landý, kalkýp tekrar hamle yapmak istedi, bu kez de
atýnýn ön ayaklarý kuma gömüldü. Süraka yaptýðý
hareketin yanlýþ olduðunu anladý. "Ya Muhammed
dua et de kurtulayým, boynuma borç olsun geride
gelen arayýcýlarý da savýp defedelim" dedi. Hz.
Peygamber dua buyurdu. Süraka kurtuldu, Sürakaya
bir de emanname verdi. Kafile yoluna devam
ederken Süraka arayýcýlarý geri çevirdi. Ebu Cehil
Sürakayý eleþtirip hicvettiðinde ise Süraka’nýn cev-
abý þu olmuþtur. "Eðer atýmýn ayaklarý nasýl yere
gömül-düðünü görseydin, sen de Muhammed' in
Peygam-berliðine iman ederdin" diye cevap verdi.
Mekke'nin fethi senesi Resulullah Huneyn
muharebesi dönü-þünde Süraka emanname ile
gelmiþ ve Müslüman olarak iltifatlarýna nail olmuþ-
tur.
Kafile Kadid denilen yerden ayrýlýp giderken
yolda bir çobana rastladý, süt istediler. Çoban
"Saðýlýr koyunum yok, þurada bir keçi var onunda
sütü kalmadý" dedi. Hz. Peygamber keçiyi istedi.
Mübarek ellerini keçinin memesine deðdirir deðdir-
mez süt geldi. Hz. Ebubekir kalkanýný tuttu, kalkan
süt ile doldu. Fahri alem onu kafiledekilere içirdi,
sonra yine saðdý kendisi içti. Çoban kendileriyle
gelmeyi talep etmiþse de Resulü Ekrem "Þimdi
olmaz, sonra benim adýmýn yayýldýðýný haber
aldýðýn vakit gel" dedi. Yollarýna devam ettiler.
4) Hz. Peygamberin Medine'ye Gelmesi ve
Burada Kalmalarý:
Medine halký Resulullah’ýn Medine'ye doðru
yola çýktýðýný biliyordu. Bu sebeple onu beklem-
eye baþladýlar. Maðaraya sýðýndýklarýndan haber-
leri yoktu. Mekke'den Medine'ye ulaþmak için
gerekli vakit geçtiði halde Resulullah gelmeyince
telaþlandýlar, korktular. Bir Pazartesi günü
sabahleyin çýkmýþ, sýcaklar basýnca geri dön-
müþlerdir. Bir iþ için evinin damýna çýkmýþ olan
Yahudi uzaktan Resulullah ile Hz. Ebubekir' in
beyaz elbiselere bürünmüþ olduklarý halde geldik-
lerini gördü. "Ýþte istediðiniz geliyor" diye
Müslümanlara müjde verdi. Medineliler o tarafa
koþtular. Fahri alemi çok büyük bir saygý ile
karþýladýlar. Buhari Bera bin Azis'in "Medinelilerin
Resulullah’ýn gelmesiyle sevindikleri kadar hiçbir
þeye sevindiklerini görmedim" dediðini rivayet eder.
O gün hava çok sýcaktý, Resulullah çok
yorgundu. Kendisi Medine'ye bir saat kadar uzakta
ki Kuba köyüne indi. Neccaroðullarýndan birinin
evine misafir oldu. Orada dört gün kaldý. "Kuba
Somuncu Baba
Mescidi" diye meþhur mescidi inþa ettirdiler. Bu
arada Hz. Ali (k.v) kendisine teslim edilen emanet-
leri yerlerine verdikten sonra Mekke'den çýkýp
Resulullah’a Kuba'da yetiþti. Bundan sonra ki yol-
culuðu birlikte yaptýlar. Resulullah Cuma günü
kendi devesine binip yüz kiþi kadar Müslüman halk
ile Kuba' dan ayrýldý. Medi-ne'ye doðru yol almaya
baþladý. Giderken sol tarafta ki Avf'ýn oðlu
Salimoðullarýnýn yurdunda Ranuna denilen vadinin
üst tarafýna indi. Orada çok güzel bir hutbe okuyup
Cuma namazý kýldýrdý.
Hz. Muhammed (s.a.v) in ilk kýldýrdýðý Cuma
namazý budur. Tercüme edilen ilk hutbesi ise þu
þekildedir:
"Ey Nas! saðlýðýnýzda ahiretiniz için tedarik
görünüz, muhakkak bilmelisiniz ki kýyamet gününde
herkes sorumludur. Herkes çobansýz býraktýðý
koyundan sorumlu tutulacaktýr. Sonra Cenab-ý Hak
ona diyecek ki benim Resulüm gelip de size emirle-
rimi bildirmedi mi? Ben sana mal, mülk verdim. Pek
çok iyiliklerde ihsanlarda bulundum. Sen kendin için
ne getirdin? Bu soru ile karþýlaþan saðýna soluna
bakacak bir þey göremeyecek, önüne baktýðý zaman
cehennemi görecek, o halde uyanýnýz, bir yarým
hurma kadar bir iyilikle bir hayýr iþleyerek ateþten
korununuz, onu dahi bulamayan þükretmesini bilsin,
o suretle olsun ateþten kurtulsun. Bir hayýr için on
katýndan yedi yüz misline kadar sevap verilir.
Allah'ýn selam, rahmet ve bereketi sizlerle olsun"
Resulullah (s.a.v) birinci hutbeyi bitirdikten bir
müddet sonra ikinci hutbeye kalkýp þunlarý söyledi;
"Allah'a hamd ederim ve ondan yardým ister-
im. Nefislerimizin þerlerinden ve kötü amellerimiz-
den Allah'a sýðýndýk. Allah'ýn doðru yola
götürdüðünü kimse sapýtamaz. Allah'ýn yoldan
çýkardýðýný da kimse doðru yolu gösteremez.
Allah'tan baþka Allah olmadýðýna, onun tek ve eþsiz
olduðuna þehadet ederim. Sözün en güzeli Allah'ýn
kitabýdýr. Cenabý Hak kimin gönlünü Kur-an' la
süslerse, onu kafirken Ýslama sokar. O da Kur'aný
baþka süslerden üstün tutarsa kazanýr. Ýyi bilin ki
Allah'ýn kitabý sözlerin en güzeli ve en üstünüdür.
Allah'ýn sevdiðini seviniz. Allah'ý içten ve gönülden
seviniz, Allah'ýn kelamýndan ve onu zikretmekten
usanmayýnýz. Allah kelamýndan kalbinize bir
karartý gelmesin. Çünkü Allah kelamý her þeyin en
iyisini ayýrýp seçer, iþlerin hayýrlýsýný ve kullarýn
seçkini olan Peygamberleri ve onlarýn kýssalarýný
anlatýr, helal ve haramý bildirir. Siz ancak Allah'a
ibadet ediniz ve ona hiçbir þeyi ortak koþmayýnýz,
ondan hakký ile sakýnýnýz, sözleriniz Allah'a
29 Mart-Nisan 2003
 görmedim" þeklindedir.
Herkes Resulullah'ýn
kendi evlerine gelmesini
istiyordu. Resulullah
"Devenin yolunu açýnýz, ne-
reye çökeceði emredilmiþtir"
buyurdu. Devenin yolu
açýlýp serbest kalýnca
Neccaroðullarýndan Malikin
evleri yanýna varýp oraya
çöktü, hemen kalktý. Ebu
Eyyub El Ensari'nin (r.a)
evinin önüne vardý. Orada
çöktü, fakat durmayýp kalktý.
Dönüp evvelki çöktüðü yere
çöküp boynunu uzatýp
baðýrdý. Resulü Ekrem
"Ýnþallah konaðýmýz
burasýdýr" diyerek deveden
indi. Ebu Eyub El Ensari' nin
evini þereflendirdi. Medine
þehri Hate-mü'l-Enbiyanýn
teþrifleri ile mesud oldu. Va-
tanlarýndan ayrý düþüp de
gö-nülleri üzgün olan
muhacirlere taze can geldi.
Ensarýn yüzü güldü, tüm
yönelmiþ güzel sözler olsun ve aranýzda Allah gönüller hu-zur buldu, neþe
kelamý ile seviþiniz. Ýyi biliniz ki, Allah ahdini ile doldu.
bozanlara, sözünde durmayanlara gazap eder. Hz. Peygamber (s.a.v) Ebu Eyub El Ensarinin
Vesselamü Aleyküm" evinde yedi ay kaldý. Bir müddet içe-risinde
Cuma namazýndan sonra Medine'ye doðru iler- devenin çöktüðü yere mescit ve etrafýna odalar ya-
lemeye baþladýlar. Fakat Allah'ýn Resulünün kimin pýldý. "Peygamber Mescidi" iþte bu cami þeriftir.
evine gideceðini kimse bilmiyordu. Medine'ye Kapýsý devenin ilk gidip çöktüðü yerdir. Hatta
Rebiyülevvel ayýnýn on ikisinde (M.622) girdiler. O devenin çöktüðü arsa Neccaroðullarýndan iki
gün Medine'de bayram günü idi. çocuklar sokaklar- çocuða miras kalmýþ, çocuklar arsayý baðýþlaya-
da "Allah'ýn Resulü geldi" diye sevinç çýðlýklarý caklarýný bildirip para istemediler. Fakat Hz.
atý-yor, kadýnlar damlara çýkýp güzel þiirler okuy- Peygamber kabul etmedi ve arsayý 10 miskal altýna
or "hoþ geldiniz" diye baðýrýyorlardý. Tüm müslü- satýn aldý. Bu iþi Hz. Ebubekir' e havale etti. O da
manlar Re-sulullahý kendi evlerine davet ediyor parayý çocuklara verdi. Böylece bu arsaya
devesinin yüzünü döndürmeye çalýþýyorlardý. Ebu Peygamber mescidi yapýldý. Mescidin yapýlmasýn-
Davud’da Enes'in þunlarý rivayet ettiði görülür; da Resulullah sahabelerle birlikte fiilen çalýþtý.
"Resulullah Medine'ye geldiði zaman Habeþistan'a Yesrib hicretten itibaren "Peygamber Þehri"
hicret edip dönenlerin sevinçlerinden dolayý anlamýna gelen Medinetü'l-Nebi olarak anýlmaya
kargýlarý ile oyna-dýklarý, Resulullah’ýn baþladý. Bu isim daha sonra kýsaca Medine olarak
Medine'ye girmesi ile þehrin aydýnlandýðýný ve anýldý.
bunun sevincinin kalplere huzur verdiðini" ve Hicret, hicri takvimin baþlangýcýný oluþturdu.
"Resulullah’ýn Medine'ye girdiði güne þahit oldum. Bu seneye senetü'l-izn yani ruhsat yýlý denir ki sene
O günden daha güzel ve daha aydýnlýk hiçbir gün baþýnda Mekke'den Medine'ye hicret için izin ve-
rilmiþ, onlar da Muharrem ayýnda hicrete baþla-

Somuncu Baba 30 Mart-Nisan 2003

 SANAT

Nur Yüzlünün Kaðýda Yansýyan Güzelliði

Hilye-i Saadet Muhammed HALICI

O
smanlýlarýn Hz. Peygambere duy- gibi hayali bir resim yapmaktansa, sahih tarifler-
duklarý muhabbet ve hürmetin den hareketle Ýslam Peygamberini hilyesinden
izlerini birçok örnekle vermek öðrenip anlatmak, her inananýn, gönlünde beliren
mümkündür. Osmanlý döneminin þekliyle yaratýlmýþlarýn bu en yücesini tasavvur
sadece aþýklarý ve sofileri deðil, ederek baðlanmasýna vesile olmaktadýr. Bu ise,
alelade vatandaþtan padiþaha kadar pek çok kiþi putlarý yýkan bir iman anlayýþý için elbette daha
ona beslediði sevgiyi bir biçimde ortaya koymuþ- gerçekçidir. "süs, ziynet" manasýnýn yaný sýra "hil-
tur. Topkapý Sarayýnda yüzyýllardýr büyük bir gurur kat, suret, sýfat" manalarýný da taþýyan hilye kelime-
ve iftiharla korunan mukaddes emanetlerin Ýstan- si, hilye-i saadet veya hilye-i nebevi terkipleriyle
bul'a geliþinden çok daha önce de Osmanlý Coð- daha tamamlayýcý bir mahiyet kazanmaktadýr.
rafyasý, Hz. Peygambere duyulan tehassürün ör- Eskiden beri göðüs cebinde bir hürmet niþanesi
nekleriyle doludur. Osmanlýlar, bastýklarý ilk para- olarak taþýnmak için, gündelik el yazýsý veya nesih
da Hz. Peygamberin isminin de bulunduðu keli- hattý ile küçük çapta yazýlan bu metnin, kaynak-
me-i tevhide yer ver- larda yar almamakla
miþlerdir. Ayrýca, özel- beraber, ilk defa olarak
likle devletin önde ge- levha þeklinde yazýlmýþ
lenlerin ve diðer vatan- bulunduðu kabul edil-
daþlarýn, mezar taþla- mektedir. Hat sanatýnýn
rýnda Hz. Peygam- köklü gelenekleri arasýn-
berin, dünya hayatýnýn da bulunan icazet-na-
nasýl algýlanmasý ge- melerin (diploma) hilye
rektiði konusunda yer yazmakla da alýndýðý
alan muhtelif hadisleri görülmüþtür. Mesela
ya da vakfiyelerinde Sultan II. Mahmud (öl.
hiçbir zaman ihmal 1255/1239), Filibeli
edilmeyen salat ü se- ((bakkal) Arif Efendi (öl.
lamlar, hep ona du- 1327/1909), Hacý Kamil
yulan özlem ve sev- Akdik (öl.1360/1941) ve
ginin bir ürünüydü. Þeyh Aziz Rifai (öl.
Ýslam inancý, put- 1353/ 1934) sülüs-nesih
laþtýrýlacak kimselerin hattýndan icazet-nam-
tasvirlerinden þiddetle eye birer hilye-i ne-bevi
kaçýnmýþtýr. Bu sebe- yazarak hak kazan-
ple, birkaç asýlsýz min- mýþlardýr. Alýþagelmiþ bi-
yatür dýþýnda hiç kimse çimiyle hilye yazmakta
Resulullah'ýn resmini tanýnmýþ hat sanatkârlarý
çizmeye lüzum ve ce- arasýnda yukarýda zikre-
saret duymamýþtýr. Hý- dilenlerden baþka Mus-
ristiyan aleminde Hz. tafa Kütahi (öl. 1201/
Ýsa için uygulandýðý 1287 den sonra), Ýsmail
Somuncu Baba 31 Mart-Nisan 2003

Hat: Hasan Rýza, Türk Petrol Vakfý arþivinden
Zühdi Efendi (öl.1221/1806) Çömez Mustafa Vasýf
(öl.1269/1853), Abdullah Zühdi (1296/1879),
Mehmet Þefik Bey (öl.1297/ 1880), Mehmet Þevki
Efendi, Muhsinzade Abdullah Bey (öl.1317/1899)
Hacý Kamil Akdik, Hamid Aytaç (öl.1401/1982) ilk
akla gelenlerdir. Bu hususta daha bir çok isim
sýralanabilir. Bununla beraber, hat bakýmýndan
sanat deðeri taþýmayan hilyelerin de sayýsý az
deðildir. Hat sanatý devamlý geliþerek zamanýmýza
kadar eriþtiði için, hatla uðraþanlar hilye formasýnýn
enfes ve nadide örneklerini bulup çýkarmaktan
manevi haz ve þeref duymuþlardýr. Bilinen tarzda
yazýlanlarýn dýþýnda hilyeye bir yenilik getirmek,
bu konuda uðraþanlarýn þiarý olmuþtur. Yeri
gelmiþken belirtelim ki: hilye levhalarýyla teþerrüfü
kýrk beþ yýlý bulan bu makalenin yazarý, þimdiye
kadar hiç rastlamadýðý hilye biçimleriyle hala
karþýlaþmaktadýr; öylesine çeþitlilik mevcuttur.
Hilye kelime anlamýyla "süs, ziynet, cevher,
yüz güzelliði, güzel sýfatlar ve güzellikler man-
zumesi" demektir. Hüseyin Kazým Kadri bu keli-
meyle ilgili olarak Türk Lügatýnda, "Hilli: Kýymetli
taþlarla süslemek. Hilye: (isim) insanýn medar-ý
temayüzü olan evsaf-ý hariciyesi, ziynet, süs;
Hilye-i Þerife: Canab-ý Nebiyi muhteremin evsaf
ve secayayý hariciyyesini havi kitap ve levha."
tanýmlamalarýný yapar.
Somuncu Baba 32 Mart-Nisan 2003
Hilye, Hz. Muhammed' in yüksek evsafýný,
esma-i þerifeyi (þerefli isimlerini, sýfatlarýný) havi
yazýlar hakkýnda kullanýlýr bir tabirdir. Kadrini daha
fazla yüceltmek maksadýyla "Hilye-i Þerif" de
denilir. Eskiden bunlar, alelekser kaðýt üzerine
yazýlarak Arap usulü bir tezyin þeklinde kesilen
tahtalara yapýþtýrýlýr ve ortasýna "ve ma erselnake
illa rahmeten l'il alemin" ayeti kerimesi yazýlýr, o
suretle tezhib edilirdi. Hilye kelimesi ýstýlah olarak
Hz Peygamberin zahiri görünüþünü anlatan esere
veya levhaya denir. Müslümanlýkta resim iyi
görülmediðinden Hz. Peygamberin eþkali resime
mukabil olmak üzere yazý ile beyan ve tasvir
edilmiþ ve "Hilye" adý verilmiþtir.
Þurasý muhakkak ki, Hz Muhammed (s.a.v) in
manevi büyüklüðünü, fiziki güzelliðini tanýmak,
þefaatlerine kavuþmak, ancak o yüce insaný sev-
mekle mümkündür. Ümmetinin ona olan özlem-
lerini gideren, bugüne intikal etmiþ olan hilye-i
þerifler olmuþtur. Hat sanatýnda birbirinden güzel
tezhiblerle levhalaþan hilyelerde Hazret-i Pey-
gamberi yakînen görenlerin naklettikleri hadis-i
þerif ve rivayetler Onun bize tanýmýný ve tasvirini
bildirir.
Terim anlamýnda hilyeler "þemail"lerden doð-
muþtur. Þemail hilyeden daha geniþ bir anlam
ifade etmekte olup Hz. Peygamberin vücut yapý-
sýný, güzel ahlakýný, hal ve hareket tarzýný, tavýr ve
davranýþlarýný bir bütün halinde anlatýr. Kýsaca
Peygamberimizin bütün þahsi ve hususi hayatýn-
dan bahseden, bir siyer türü olarak görülür. Ancak
hilyelerde konu daha dardýr. Þemail olsun, hilye
olsun Peygamberimizle ilgili kitaplarýn kaynaðýný
hadis kitaplarý oluþturur. Gerek Kütüb-i Sitte'de
gerekse diðer sahih hadisleri ihtiva eden kitaplarda
bu konuyla ilgili bol miktarda hadis bulunabilmek-
tedir. Keza ashab-ý kiramýn müþahedeleri de et-
raflýca tespit edilmiþ durumdadýr. Bunun neti-
cesinde de suret ve siret olarak Hz. Peygamber
hakkýndaki haberler bir çok dini kitaba da girmiþ
bulunmaktadýr. Bir nevi ruhi ve fiziki portre sayýla-
bilecek olan bütün bu þemail ve hilye kitaplarýnýn
ortaya çýkýþý da yine Hz. Peygamber zamanýnda
baþlamýþtýr. Peygamberimizin vefatýndan kýsa bir
süre önce kýzlarý Fatýma: "Ya Resulullah! Senin
yüzünü bundan sonra göremeyeceðim."diye
aðladýðýnda Peygamberimiz Hz Ali'yi çaðýrmýþ ve:
"Ya Ali! Hilyemi yaz ki vasýflarýmý görmek beni
görmek gibidir" buyurmuþtur.
Hz. Ali rivayetlerinde "Hz. Ali (Allah ondan
razý olsun), Hz. Peygamberi (Allah'ýn salat ve
selamý onun üzerinde olsun) vasfettiði zaman halk arasýnda makamla okunmuþ muhteþem
þöyle buyurdu: 'Hz Peygamberin boyu ne çok kýsa, klasiklerimizden birisidir. Hz. Muhammed (s.a.s)'in
ne de çok uzundu, orta boyluydu. Ne kývýrcýk kýsa, fiziki, ahlaki, ruhi ve insani özelliklerinin güvenilir
ne de düz uzun saçlýydý; saçý, kývýrcýkla düz arasý kaynaklardan derlenmesiyle meydana getirilen bu
idi. Deðirmi yüzlü, duru beyaz tenli, iri ve siyah eseri okuduðumuzda, iki cihan serveri efendimizin
gözlü, uzun kirpikliydi. Ýri kemikli ve geniþ omuz- gönüllere esenlik veren güzelliklerini yeniden
luydu. Göðsü, ortadan karnýna kadar kýlsýzdý. Ýki keþfedecek; ruhen ve bedenen onu daha yakýn-
avucu ve tabanlarý dolgundu. Yürüdüðü zaman, dan tanýyacaksýnýz. Bu öyle bir tuhfedir ki zikr-i
sanki yokuþ aþaðý iner gibi rahatlýkla ilerlerdi. Saðýna Huda ile memlu sahabi dillerden, aþk-ý Habibullah
ve soluna baktýðýnda, bütün vücuduyla dönerdi. Ýki ile çarpan þair gönüllere; þefaat-ý Resulullah'a müþ-
omuzu arasýnda "nübüvvet mührü" vardý. Bu, onun tak aciz bir kalemden, zübde-i ihlas olacak pýrlan-
sonuncu peygamber oluþunun niþanesi idi. O, ta bir nesle sunulmuþtur.
insanlarýn en cömert gönüllüsü, en doðru sözlüsü, Türk ruhunda uyanmýþ bir sevginin tezahürü
en yumuþak huylusu ve en arkadaþ canlýsý idi. olarak ortaya çýkan hilye türü ve Hakani'nin
Kendilerini ansýzýn görenler, onun heybeti karþýsýn- Hilye'si, insanýmýzýn yüzyýllar boyu bedii ve dini
heyecanýný ayakta tutmuþ bir gönül çýrpýntýsýdýr.
da sarsýntý geçirirler; fakat üstün vasýflarýný bilerek
Ýslami-Türk edebiyatýnda Hz. Muhammed'in (s.a.s)
sohbetinde bulunanlar ise, onu her þeyden çok
fiziki ve ruhi portresini konu alan bu türün ilk ve
severlerdi. Onun üstünlüklerini ve güzelliklerini
muhteþem örneði Hakani tarafýndan kaleme alýn-
tanýtmaya çalýþan kimse: "Ben, gerek ondan ve
mýþtýr.
gerekse ondan sonra, Resulullah gibisini görme-
Leyla ile Mecnun Yayýnlarý, iþte Hilye
dim" demek suretiyle onu tanýtmak hususunda ki
geleneðinin bu muhteþem eserini, Ýskender
aczini ve yetersizliðini itiraf ederdi. Allah'ýn salat ve
Pala'nýn itinali çalýþmasýyla günümüz diline
selamý onun üzerine olsun."
kazandýrdý."
Ýþte bu hadisedir ki hilye türünün ve þemail
Hilye levhalarýnýn belli bir standardý vardýr:
kitaplarýnýn doðmasýna, geliþmesine, yaygýnlaþ-
Buna göre levhalarýn üst kýsmýna Besmele yazýlýr.
masýna sebep olmuþtur. Hatta siyer ve mevlit gibi
Hz. Peygamberin hayatý ile yakýndan ilgili türler de
bu hadiseyi kýsmen telmih ederler.
Türk Edebiyatýnda hilye türü týpký mevlit ve
mi'raciye gibi çok özel bir yere sahiptir. Osmanlý
Türkleri döneminde, Ýslam Edebiyatlarýnýn þemail
kitaplarý, konularý daraltýlarak daha edebi ve
sanatkarane bir yapýya büründürülmüþtür. So-
nuçta hilye türü doðarak orijinal þekliyle dini ve di-
daktik bir yapý içinde yüzyýllar boyu Türkler ara-
sýnda deðerini korumuþtur. Hz. Peygamberin
vefatýndan sonra teþekkül etmeye baþlayan þemail
bilgileri Türkler elinde imbikten geçirilmiþ ve
yaygýn bir gelenek halinde Türk toplumunun
sosyal ve estetik zevkleri arasýna katýlmýþtýr. Hz.
Peygambere duyulan derin sevginin tabi bir teza-
hürü olan bu tür eserler o kadar yaygýnlaþmýþtýr ki
zaman zaman ezberlendiði de olmuþtur. Hatta
onun hilyesini ezberleyen kiþinin ahirette büyük
mükafatlara eriþeceði inancý yanýnda, daha dünya-
dayken de bir takým büyük mükafatlara kavuþa-
caðýna olan inanç saðlamlaþmýþtýr.
Prof. Dr. Ýskender Pala'nýn yeni yayýnladýðý
Hilye-i Saadet adlý eser için þöyle denilmektedir:
"Peygamberimizin kutlu vasýflarý ile mübarek
güzelliklerini anlatan Hilye-i Saadet, asýrlar boyu
Hat: Hulûsi Bey, Tezhib: Muhsin Demironat
Somuncu Baba 33 Mart-Nisan 2003

Hat: Cemil Baþpýnar, Tezhib: Zehra Sav
Buna bir çeþit sernâme (baþlýk) gözüyle bakabiliriz.
Dikdörtgen levhanýn ortasýna "göbek" denir.
Göbekte yuvarlak içine Hz. Ali'den rivayet edilen
klasik hilye bilgisi yazýlýr. Daha çok Peygamberi-
mizin dýþ özelliklerini anlatan bu bölümün dört
köþesine dört büyük halifenin adlarý yazýlýr.
Levhanýn alt kýsmýna "etek" denir ve Hz. Peygam-
ber hakkýnda nazil olmuþ ayetlerden birisini ihtiva
eder. Bu genel karakteristikten ufak tefek sap-
malarýn olduðu ve deðiþik hattatlar elinde küçük
farklýlýklar ortaya çýktýðý da vakidir. Özellikle yazý
karakterleri bakýmýndan büyük bir kontrastýn
hakim olduðu hilye türü levhalarýn en usta hattatý
Hafýz Osman ve son zamanlarda Kamil Akdik'tir.
Türk Edebiyatýnda ilk hilye kitabýný Hakani
yazmýþtýr. Onun bu konuda gösterdiði baþarýdýr ki
bir çok Türk þair ve müellifini hilye türüne yönelt-
miþ ve ölümsüz örneklerin ortaya çýkmasýna vesile
olmuþtur. Týpký þarký ve tuyuð gibi hilye türü de
klasik Türk Edebiyatýnýn malý olmuþtur.
Sahabiler, Resul-ü Ekrem'in kendi ilim ve
idrakleri nispetinde tespit etmeye çalýþmýþ, bu
Somuncu Baba
durum hilye konusunda deðiþik rivayetlerin ortaya
çýkmasýna sebep olmuþtur. Söz konusu riva-
yetlerde Resul-ü Ekrem-i layýkýyla tasvif edebilmek
için devrin Arapça'sýnda pek sýk rastlanmayan
kelimelerin kullanýldýðý dikkati çekmektedir. Bu
sebeple ilgili rivayetlerin anlaþýlmasýný saðlamak
amacýyla bunlarýn þerh edilmesi yollarýna gidilmiþ
ve bu ihtiyaç ayný zamanda tercümeyi de gerekli
kýlmýþtýr. Hilyenin müstakil bir tür olarak geliþ-
mesinin en önemli sebepleri, Hz. Peygamberi
rüyada gören bir Müslüman'ýn onu gerçekten gör-
müþ sayýlacaðýna dair hadisle, Peygamber sevgisini
her þeyin üstünde tutan Türkler'in bu sevgiyi diðer
milletlerde görülmeyen bir þevkle edebiyata aktar-
malarý konusundaki gayretleridir denebilir. Hz.
Ali'den rivayet edilen, "Hilyemi gören beni görmüþ
gibidir. Beni gören insan bana muhabbetle
baðlanýrsa Allah ona cehennemi haram kýlar; o kiþi
kabir azabýndan emin olur, mahþer günü çýplak
olarak haþredilmez" mealindeki hadiste bu rað-
betin sebeplerinden birini teþkil etmiþtir. Hilye-i
Nebevi levhalarýnýn yazýlmasý ve bezenmesi
sadece Osmanlý Türkleri'ne has olup diðer Ýslam
ülkelerinde bu tarz bir uygulamaya rastlanmaz.
M. Uður Deman bey þöyle diyor; “Hilyenin,
bulunduðu yere huzur, bereket, saadet getire-
ceðine; orayý afetlerden ve yangýnlardan koruya-
caðýna inanýlmýþtýr. Bu levhalarýn sanki Hz.
Peygamber'in zatî bir hatýrasý gibi tâzîm edilmesi
ve evlerde üstünün tüllerle örtülerek muhafazasý
da geçmiþ zaman Ýstanbul'unun dînî folklorunda
göze çarpan bir husustur.”
"Hilyemi gören beni görmüþ gibidir.
Beni gören insan bana muhabbetle
baðlanýrsa Allah ona cehennemi haram
kýlar; o kiþi kabir azabýndan emin olur,
mahþer günü çýplak olarak haþredilmez"
Hadis-i Þerif Meâli
Kaynakça;
HIZLI Mefail, Arþiv Belgelerine Göre Osmanlýlarda Hz. Peygamber Sevgisi,
Diyanet Ýlmi Dergi, Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v) s, 521, Ankara, 2000
DERMAN M. Uður, Hat Sanatýnda Hilye-i Þerifler, Diyanet Ýlmi Dergi,
Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v) s, 622, Ankara, 2000
__________Kaybettimiðimiz Müzehhib Muhsin Demironat, Lâle Mecmuâsý, S.2,
Temmuz 1984, s.12-20
NACAR Ali, Hilye-i Þerifi Tanýmanýn Fazileti, Standard Dergisi, sayý,385,
1994.s 33-35
PAKALIN , M. Zeki, Osmanlý Tarihi Deyimleri ve Terimleri, Ýst, 1983
PALA Ýskender, Hilye-i Saadet, TDV. Yayýnlarý, s. 4-5, Ankara, 1991
------------------ Hilye-i Saadet (Hakanî Mehmet Bey), L&M Yay, Ýst,2002
Ýslam Ansiklopedisi, Hilye Maddesi, TDV Yayýnlarý,C. 18, s.44
TAÞKALE Faruk, Hilyeler, Antik Dekor, Sayý;7, 1990, s.90-95
ÜSTÜN Ayþe, Kutlu doðum Haftasý münasebetiyle Tezhib sanatýnda Hilye-i
Þerifler, Standard, nisan 1994, s.40 vd, Yýl:33, S:388)
Hilye-i Þerif fotoðraflarý, Türk Petrol Vakfý Müzesi ve Lâle Mecmuasý’ndan alýn-
mýþtýr. Hasan Âli Göksoy beye þükranlarýmýzla...
34 Mart-Nisan 2003
 Mucize Aðaç Zeytin
Ýlk doðum yeri Mezopotamya olarak bilinen
zeytin ve aðacýný yakýndan tanýmak ister misiniz!...
Aðaç kýsmý son derece dayanýklý, bin yýl
kadar uzun ömre sahip olmasý, meyvesinin çok
faydalý olmasý zeytin aðacýnýn mucize olmasýna
yetiyor.
Zeytin aðacýnýn öyküsü bazý kaynaklara göre
sekiz bin bazýlarýna göre ise dört bin yýl öncesine
dayanýyor. Adý kutsal kitabýmýz Kur'an-ý Kerim'de
de geçen ve Akdeniz bölgesinde geniþ bir yer
tutan zeytinin tarihi belgelere göre Büyük Ýs-
kender'in seferleri sayesinde Akdeniz ve Ege böl-
gesine yayýlmýþtýr. Son yýllarda saðlýklý beslenme
kültürünün deðiþmesiyle saðlýklý yaþamýn ve
sofralarýmýzýn vazgeçilmez unsuru haline gelmiþtir.
Efsaneye göre Tufandan sonra yaðýþlar dur-
duðunda Nuh Peygamber gemisindeki güvercin-
lerinden birisini serbest býrakýr ve o da aðzýnda bir
zeytin dalýyla gemiye döner. Nuh Peygamber de
sularýn çekildiðini anlar. Gökyüzüyle yeryüzü
barýþmýþtýr artýk. Bu nedenledir ki zeytin dalý hep
barýþ sembolü olarak gösterilir.
Zeytinin diðer bitkilere göre ayrýcalýklý
olmasýnýn nedeni içeriðindeki yaðda saklýdýr.
Aslýnda zeytin aðacý baþlý baþýna bir mucizedir.
Deniz havasýndan hoþlanan bin yýl kadar yaþaya-
bilen,yapraklarý yaz kýþ yeþil kalabilen güç
koþullara karþý dayanýklýlýðý sayesinde
sýfýrýn altýnda 10 derecelik ýsýya bile
dayanýklýlýðýný koruyarak canlý kalabilen bir
aðaçtýr. Ýhtiyarladýðýnda kendi ken-
dini yenileme özelliðine sahiptir.
4 ila 8 yýl sonra meyve verm-
eye baþlýyor. 15-20 yýl sonra
en yüksek verime ulaþýyor.
Bir yýl az, bir yýl bol ürün
veren bir bitkidir. Yeþil olan
meyvesi ancak, toplanýp
tuzlu suda bekletilip
salamura edilerek si-
yah hale getirildikten
sonra tüketime hazýr hale getiriliyor.
Somuncu Baba
Hayati OTYAKMAZ
Zeytin en çok yað üretmek amacýyla üretili-
yor. Ýyice olgunlaþtýktan sonra sopayla silkele-
nerek yerden toplanan zeytinler ezilip preslenerek
zeytinyaðý çýkarýlýyor. Dünya zeytin üretiminde
Ýspanya Ýtalya Yunanistan ilk sýralarý alýrken bun-
larý Türkiye, Tunus, Suriye ve Portekiz izliyor.
Ülkemizde zeytin Artvin'den Hatay'a kadar tüm
kýyýlarýmýzda yetiþiyor.
Faydalarý: Besleyici özelliklerinin yaný sýra,
baðýrsak, karaciðer, idrar yollarý, safrakesesi has-
talýklarýnýn azalmasýnda ve mide hastalýklarýnýn gi-
derilmesinde de oldukça etkilidir. Çocuklarýn be-
yin ve kemik geliþimini hýzlandýrdýðý için de ayrýca
yararlý. A,D,K ve E vitaminleri, hücrelerin yeni-
lenmesini doku ve organlarýn yaþlanmasýný gecik-
tiriyor. Ýçeriði sadece yaðdan oluþan zeytinde kar-
bonhidrat ve protein yoktur. 5 tane zeytin 45-50
kalori civarýndadýr. Özellikle kahvaltýlarda sofra-
mýzdan eksik etmediðimiz zeytin saðlýk açýsýndan
yararlý bir besin maddesi.
Zeytin aðacýnýn yasasý olduðunu duydunuz
mu!! Zeytinciliðin ýslahý ve yabanilerinin aþýlattýrýl-
masý hakkýnda 1939 yýlýnda bir yasa çýkarýlarak
devlete ait makilik, çalýlýk ve fundalýklarýn ýslah
edilmesi amaçlanmýþtýr. Islah ederek zeytinlik ya-
pýlmasý halinde yapana devredilmesi öngörül-
müþtür.
Buna raðmen çok hýzlý
bir þekilde yok ediliyor.
Sahilleri, deniz ke-
narlarýný seven
zeytin aðaçla-
rý; yine sahilleri seven,
senede bir ayda olsa, deniz
kenarlarýna yazlýk ev ya-
pan insanlar tarafýndan
yok ediliyor. Ne diyebiliriz
ki çoðu þeylerde olduðu
gibi zeytininde baþlýca
düþmaný biz insanlar olu-
yoruz.
35 Mart-Nisan 2003
SAÐLIK
Stresin Fazlasý Zarar
Doç. Dr. Sefa SAYGILI
Stres kelime olarak baský, zor,
ýzdýrap, gerilim, gerginlik, basýnç
anlamlarýna geldiði gibi baský altýnda
kalmak, yüklenmek, zorlanmak ma-
nalarýný da karþýlamaktadýr. Dilimiz-
de tam olarak karþýlýðý "yüklenme ve
zorlanma" olarak iki kelimeyle
çevrilebilir. Yani stres "fiziki,
ruhi ve sosyal faktörlerin te-
siriyle insanýn halet-i ru-
hiyesinde meydana ge-
len sýkýntý hali ve bu-
nun hastalýk olarak
bedene yansýmasý"
þeklinde tarif edile-
bilir.
Neler stres
doðurur?
Günümüzde
stres yapan faktör-
ler oldukça artmýþ
durumdadýr. Baþlýcalarýný þöyle sýralayabiliriz:
- Üzüntü, keder, heyecan, ani bir hissi þok,
müzmin dertler stres sebebidir. Yine insanýn
geçmiþinde iþlediði hatalar, vicdan azaplarý,
maruz kaldýðý haksýzlýklar, istikbal endiþeleri.
- Tarih boyunca ölüm, sakatlýk, keder, yýkým,
fakirlik ve düzensizlik getirmiþ olan savaþlar.
- Sanayileþmenin etkisiyle hýzlý þehirleþme,
köyden kente göç, aþýrý kalabalýklaþan þehirler,
kutu gibi yüksek apartmanlarda tabiattan uzak
yaþamak.
- Kültürel yabancýlaþma, batý kültürünün
ruh dünyamýzý istila etmesi, deðerlerimizde
yozlaþma.
- Havanýn, topraðýn ve suyun kirlenmesi.
- Trafik sýkýþýklýðý, ulaþým zorluðu.
- Ýþ hayatýnda kýyasýya rekabetin oluþu.
- Manevi deðerlerin giderek hayatýmýzdan
dýþlanmasý, maddeci dünya görüþünün yaygýnlaþ-
masý.
- Komþuluk, arkadaþlýk, akrabalýk gibi
dayanýþmalarýn zayýflamasý. Yardýmseverlik ve
kanaatkarlýðýn itibar görmez hale geliþi.
Somuncu Baba
Toplumun yükselen deðerlerinin
"zenginlik ve makam-mevkî" oluþu.
Yükselmek ve daha çok kazanmak
için herþeyin mubah görülüþü.
- Geleneksel geniþ aile tipinden
çekirdek küçük ailelere geçiþ.
Giderek evliliðin ve evlilikte "az
çocuk”un raðbet görmesi. Kadýn-
larýn çocuk doðurmaktan çekin-
meleri.
- Kadýnýn iþ haya-
týnda daha aktif
oluþuyla çocuk-
larýn yalnýz kal-
masý ve televiz-
yon, atari gibi ma-
deni cihazlara yö-
nelmeleri.
Sonuç ne?
Stres arttýk-
ça, insanlar adeta
gerilim içinde yaþadýkça ve ona yüklenen, onu
zorlayan faktörler üzerlerine yaðmur gibi
yaðdýkça iþte þunlar ortaya çýkmýþtýr:
- Artýk insan daha mutsuzdur. Kýyasýya reka-
betin içindedir. Ýþyerinde eser ortaya çýkarmanýn
zevkini ve mutluluðunu yaþayamamaktadýr ve
aksine bu çarkýn bir diþlisi olmanýn yýlgýnlýðý
içindedir. Sabah erkenden iþe gitmekte, akþam
geç saatlere kadar emir altýnda ve kendi belir-
lemediði þartlarda bulunmaktadýr. Akþam ise
adeta büyülenmiþçesine televizyonun titrek ýþýk-
larý karþýsýna geçmekte, insani iliþkiye ve iletiþime
vakit bulamamaktadýr. Bu da onun kalabalýklar
içinde yalnýzlýk hissi duymasýna sebep olmakta,
yýlgýnlýk ve mutsuzluk duygularýný içine bastýr-
maktadýr.
- Kadýnlarda durum daha deðiþiktir. Hamile
kalma, anne olma, çocuðuna süt verme ve onun-
la bütünleþme, ev iþleri gibi kadýnýn geleneksel
yük ve görevleri artýk küçümsenir olmuþtur.
Kadýn da sabah erkenden üniformayý sýrtýna
geçirmekte, geç vakte kadar koþturmaktadýr. Eve
yorgun argýn gelmekte ve bu sefer ev iþlerini yap-
36 Mart-Nisan 2003
maya çalýþmaktadýr. Doðallýktan ve fýtrilikten Çözüm ne?
kopuþ onu da mutsuzluða itmiþtir. Kanaatimizce, stres probleminin halli, tabia-
- Çocuklar da yalnýz ve mutsuzdur. En tabii ta, fýtrata ve yaradýlýþ gayesine dönmekten
haklarý olan anne sütünü daha az almakta, geçmektedir.
annelerinden kopuk yetiþmektedir. Eskisi gibi Bir insanýn dindar oluþu, özellikle dinimiz
fazla kardeþi, oynayacaðý alanlarý ve arkadaþlarý olan Ýslamiyet'e baðlý oluþu, streslere ve gerilim-
olmayýnca televizyona, bilgisayar oyunlarýna lere karþý kuvvetli bir kalkandýr. Günün deðiþik
yönelmektedir. Bu da onlarýn yalnýzlaþmasý ve vakitlerinde kýldýðýmýz beþ vakit namaz, kadere,
mutsuzlaþmasý anlamýna gelmektedir. hayýr ve þerrin Allah'tan geldiðine iman, kana-
- Ýnsanlar daha sýk depresyona girmektedir. atkârlýk, ahirete inanç, yýlýn bir ayýnda tutulan
Çökkünlük demek olan depresyonda, isteksizlik, oruç, kiþilere ruhi ve bedeni direnç vermektedir.
sýkýntý, hiçbir þeyden zevk almama, uyku azlýðý - Ailenin korunmasý, insanlarýn sýcaklýðý ve
veya fazlalýðý, dünyadan býkkýnlýk, karamsarlýk, mutluluðu ailesinde aramasý, dýþ dünyanýn teh-
istikbal endiþesi gibi þikayetler olmaktadýr. likelerine karþý koruyucudur. Bu yüzden, toplu-
Depresyon çaðýmýzýn çok yaygýn bir ruhi bozuk- mun temeli demek olan aile baþtacý edilmeli-
luðudur. dir.
- Çocuklarda hiperaktivite, uyum problem- - Yüksek apartmanlar yerine tek veya iki
leri, týrnak yeme, gece altýna kaçýrma, oburluk katlý, aðaçlý mekanlarda yer alan evlerde yaþama
gibi psikolojik problemler artmýþtýr. tercih edilmelidir.
- Yine insanlarda aþýrý iþtah, oburluk ve þiþ- - Yýllýk tatiller yeþil yerlerde, yaylalarda,
manlýk sorunlarý çok fazladýr. suyun bol, havanýn temiz olduðu yerlerde geçir-
- Kimi insanlar ise sýkýntý ve gerilimden suni ilmelidir.
dünyalara kaçarak kurtulma, daha doðrusu kendi- - Anne-baba ve çocuklarla daha düzenli ve
lerini uyuþturma yolunu seçmiþlerdir. Modern uyumlu iletiþim kurulmalýdýr.
dünyamýzda uyuþturucu, alkol kullanma, sigara, - Suni yatýþtýrýcý ve uyarýcýlardan kaçýnýl-
kumar gibi kötü alýþkanlýklar büyük dert ha- malýdýr. Mutluluk tabiilikte aranmalýdýr.
lindedir. - Bayram ve kandil gibi toplumu birleþtiren,
- Aile geçimsizliði, boþanma ve yalnýz yaþa- kaynaþtýran günlere daha çok önem vermelidir.
ma giderek artmaktadýr. Avrupa ülkelerinde her Çünkü bu günler, insanlar arasýnda barýþ, kaynaþ-
üç, ABD'de her iki evlilikten biri boþanma ile net- ma ve kardeþliðin zirveye çýktýðý zaman kesit-
icelenmektedir. Bu da karý-koca ve özellikle leridir.
çocuklar için felaket
demektir.
- Günümüzde inti-
har, cinayet, þiddet gibi
toplum problemleri yay-
gýnlaþma eðilimindedir.
- Problemli bazý
insanlar ise sahte dinlere,
sektelere sýðýnmaktadýr.
Adeta bu topluluklar için-
de kendilerini rahatlatma-
ya çalýþmaktadýrlar.
Baþlarýnda para ve
þehvet düþkünü þarlatan-
larýn bulunduðu bu sek-
törler ise sonuçta insan-
lara acý, gözyaþý ve istis-
mar edilmekten baþka bir
þey vermemektedir. Ba-
zen toplu halde intihar et-
mekte, akýbetleri daima
kederle son bulmaktadýr.

Somuncu Baba 37 Mart-Nisan 2003

 ALTUN SÝLSÝLE

Hâce Kadý Muhammed Zâhid (K.S.)

Mevlüt SARIOÐLU
Necmettin SARIOÐLU
Orta boylu, beyaz be- Hz.lerinin vefatýndan sonra
nizli, zayýf vücutlu, seyrek Taþkent'e giderek insanlarý
sakallý ve güzel yüzlüydü. irþad etti. 1503 senesinde
"Silsile-i âliyye" denilen Buhara'ya giderek Muham-
büyük alim ve velîlerin on- med Þeybek Hanýn kardeþi
dokuzuncusudur. Semer- Muhmut Sultandan itibar
kantlý olup, doðum tarihi gördü. Hatta ona hocalýk
hakkýnda kesin bir bilgi yaptý. 1510 senesinde Öz-
yoktur. Kâdý Muhammed bekistan'ýn Þah Ýsmail tara-
Zâhid Semerkandî, Silsile-i fýndan istila edilmesi üzer-
Âliyye büyüklerinden olan ine Buhara'dan ayrýldý.
Ya'kub-i Çerhî Hazretlerinin Ferga-na’ya giderek Haydar
kýzýnýn oðlu olup, Mirza Devle'yi sýk sýk
torunudur. Hocasý her ziyaret etti. Genç yaþta olan
ilimde söz sahibi Ubey-dul- Mirza Devle Kadý
lahi Ahrâr'dýr. Bu ho- Muhammed Zahid Hz.lerine
casýnýn sohbetine kavuþ- talebe oldu. Mu-hammed
ma-dan önce, çok gayretler Zahid Hz.leri sohbetleriyle
sar-fedip, nefis mücahedesi maruftur.
yaptý. Bu hali yýllarca Bir sohbetinde buyur-
sürdü. Daha sonra dular ki:
Ubeydullah-i Ahrâr'a 883 "Derviþlik; yalnýz bir
(M. 1429) se-nesinde talebe yere çekilip oturmak, gökte
oldu. Ondan feyz alarak uçmak, daðda veya maðara-
kemale erdi. Ve-fatýndan da bulunmak deðildir. Der-
sonra da yerine irþâd viþlik; gönlü masivadan,
makamýna geçip, insanlara yani Allah-ü Teala'dan baþka
feyz vermek üzere halîfesi herþeyden çevirmektir. Dün-
oldu. Tecrid, verâ, takva, zühd ve sünnete bað-lýlýk yaya düþkün olmayanlarla, ahiret adamlarýyla otur-
gibi âli makamatý cami idi. mak, beraber bulunmak çok tesirli ve faydalýdýr.
Türkistan'da yetiþmiþtir. Mübarek anneleri Önce tesiri anlaþýlmasa bile; doðan bir çocuðun her
Yakub-i Çerhi Hz.lerinin soyundan olup, kendilerine gün yavaþ yavaþ büyüdüðü gibi, insan da yavaþ
"kadý"da denirdi. Bu kendilerinin ne derece âli bir yavaþ dünyaya düþkün olmaktan kurtulur. Ýstiðfar
makama geldiklerini gösterir. Ubeydullah-ý Ahrar tarikat erbabýnýn sermayesidir."
Hz.leri kendilerine zahir ve batýn aleminde irþada Kadý Muhammed Zahid Hz.leri ömrünü Ýslam
cevap verecek þekilde feyz verdi. Yazmýþ olduðu dininin emir ve yasaklarýný öðrenmek ve öðretmek
"Mesmuat-ý Kadý Muhammed Zahid" adlý eserinde için sarfetti.
mürþidinin sohbetlerini mecmu etti. 155 sahife olan Kelam-ý kibarlarý, hal ve hareketleri tarikat-ý
bu eser farsça olup, Süleymaniye kütüphanesinde âliyyede hüccettir. Tarikata intisabýndan evvel de,
mevcuttur. Bunun dýþýnda evliyaullahýn menkýbe yukarýda sayýlan sýfatlarýn sahibiydi. Hace
ve hallerinden bahseder. "Silsiletül Arifin" isimli bir Ubeydullah-ý Ahrar Hz.lerini bulduklarýnda; bir
eseri de mevcuttur. Mürþidleri Ubeydulah-ý Ahrar aðaç altýna oturmuþlar. Ubeydullah-ý Ahrar Hz.leri
Somuncu Baba 38 Mart-Nisan 2003
 MEN BENDE-Ý KUR'AN'EM
onun bu haline þahit olur olmaz hemen irþad dairelerine (BEN KUR’ANIN KÖLESÝYÝM)
almýþlardýr. Kýsa zaman içinde de yetiþtirerek, mürþid
makamýna çýkarmýþlardýr. Gönül bir aþk elinde;
Bu karþýlaþma þu þekilde olmuþtur: Memleketi olan Âþýk, aþk emelinde
Semerkant'da belli bir ilim tahsil ettikten sonra, Þeyh Nimetullah Aþk, erenler dilinde,
isimli bir talebeye Herat'a gitmek üzere yola çýktýlar. Þamdan
köyüne vardýklarýnda, havanýn sýcak olmasý sebebiyle bir müd- Odur elbet tek çârem;
det istirahat ettiler. Onlar burada iken köye, Ubeydullah-ý Ahrar "Men, bende-i Kur'ân'em."
Hz.leri teþrif ettiler. Bir ikindi vakti, Hace Ahrar Hz.leri
Muhammed Zahid Hz.lerine nereli olduðunu sordu. O da Çaðrý, Hakk'a niyâza;
Semerkant diye cevap verdi. Sohbete baþlayan Ubeydullah-ý Þükürler: yoða-aza.
Ahrar Hz.leri, Muhammed Zahid Hz.lerinin kalbinden geçenleri Örülür her dem koza;
bir bir saydý. Muhammed Zahid Hz.leri o zaman Ubeydullah-ý
Ahrar Hz.lerine tutuldu ve baðlandý. Hatta Ubeydullah Hz.leri Her derde þifâ-merhem;
ona; Herat'a gitmesine gerek olmadýðýný, buralarda da ilim tah- "Men,bende-i Kur'ân'em."
sil edileceðini söyledi ise de, Muhammed Zahid Hz.lerinin
Herat'a gitme arzusu devam ediyordu. Bu arzuyu keþfeden Hace Sevda bayýr-dað aþtý;
Ahrar Hz.leri: "Herat'a ilim için mi gidiyorsunuz, yoksa tasavvuf Ummânlara ulaþtý.
için mi?" diye sorduklarýnda Hace Hz.lerinin heybetinden cevap Ummanlar buharlaþtý;
vermeyen Muhammed Zahid Hz.lerinin arkadaþý; tasavvuf için
gittiðini izah ederek cevap verdi. Hace Ahrar Hz.leri çok memnun Yalnýz,biricik gayem:
olmuþtu. Bahçeye indiler. Gözden kayboluncaya kadar beraber "Men, bende-i Kur'ân'em."
yürüdüler. Sonra durup Muhammed Zahid Hz.lerinin elini tutan
Hace Ahrar Hz.leri, onun kýsa bir an içerisinde bayýldýðýný Mazluma ver elini;
gördü. Ayýldýðý zaman Hace Ahrar Hz.leri; "Sen benim yazýmý Ondan al bedelini.
okuyabilirsin" diyerek ona bir kaðýt verdi. Bu kaðýtta þu ibarel- Süslesin amelini:
er yazýlýydý:
"Bunu iyi muhafaza et. Bunda ibadetin hakikatý, itaat, huþû Ve iþte, iþte payem;
ve Allah-ü Teala'nýn azameti karþýsýnda insanýn acizliði "Men,bende-i Kur'ân'em."
yazýlýdýr. Bu saadet Allah-ü Teala'nýn muhabbetiyle ve O'nun
resulü Seyyidül Kevneyn'e tabî olmakla geçer. Bunun için alim- Bir çizgi çizdim göðe;
lerin sohbetlerinde bulun, faydalý ilim öðren, tâki Resullüllah Deðerdi görülmeðe.
Efendimiz'e tabi olmak suretiyle marifet-i ilahiyeye kavuþasýn. Kuþa-kurda.. çiçeðe
Dini, dünyaya alet eden alimlerden uzak dur. Helal haram ayýr-
madan bulduðunu yiyen ve dine aykýrý iþler yapan cahil ve Baktýkça buldum kerem;
sapýk tarikatçýlardan uzak ol." "Men,bende-i Kur'ân'em.,"
Bu mektuptan sonra Fatiha-i Þerif okuyarak, ikinci bir mek-
tubu Muhammed Zahid Hz.lerine verdi. Ýkinci mektup Sadeddin Bir heceden bin çýktý;
Kaþgari için idi. Sonra onu Herat'a uðurladý. Yolda þiddetli göz Yüreklerden kin çýktý:
aðrýsýna tutulan Muhammed Zahid Hz.leri Herat'a gidemedi. Tertemiz zemin çýktý:
Gözü iyileþtikten sonra tekrar Herat'a gitmek için yola çýktý. Bu
sefer de þiddetli bir humma hastalýðýna tutuldu. Anladý ki; Her taraf bað-ý irem;
Herat'a gitmek fikrinden vazgeçmezse helak olacak. Bu "Men, bende-i Kur'ân'em."
niyetinden vazgeçerek Taþkent'e geldi. Burada bineðini ve
eþyalarýný kaybetti. Çünkü baþka bir þeyhi ziyarete gitmek Çaðýrýr sevdâ beni;
istemiþti. Hace Ubeydullah-ý Ahrar Hz.lerinin huzuruna çýkýn- Buðu eder bedeni.
ca, Hace Ubeydullah Hz.leri ona tebessüm ederek, kabul buyur- Çaðlar üstü yepyeni
du ve inabetlerine aldý.
"Hadaratýl Ku-düs" isimli kitabýn birinci cildinde tercüme- Hep secdede seccadem;
i halini geniþ bir biçimde bulmak mümkündür. Zahiri ilimde de "Men, bende-i Kur'ân'em."
ferda idi. Ayrýca edip, þair, zarif ve aþýk idi. Hicri 936 senesinde
M. Halistin Kukul
Somuncu Baba 39 Mart-Nisan 2003
TOPLUM
Kur'an Iþýðýnda
Yaratýlýþ ve Kadýn
Fikret TONTU
Ýslam, insanlarýn günlük hayatlarýnda mutlu
ve baþarýlý olmalarý için her türlü çözümü de
beraberinde getirmiþtir. Kalýcý mutluluðun,
yaratýlýþ amacýna uygun bir hayat sürmekle
mümkün olacaðýný belirtmiþtir.
Hayatýmýzý kuþatan her türlü emir ve yasak-
lar aklýmýzýn çözebileceði sebep ve hikmetlerle
doludur. Hiçbir þey anlamsýz ve sebepsiz yaratýl-
mamýþtýr. Yeter ki amacýna uygun kullanýlmýþ
olsun.
Tarihten günümüze kadar "Kadýn ve Aile" de
bu sebepler zincirinin tek ve seçkin bir halkasý
olmuþtur. Neslin devamýný saðlayan kadýn, aile
mutluluðunda en vazgeçilmez deðerler bütü-
nüdür. Kainatýn, yüzü suyu hürmetine yaratýlan
Hz. Peygamberin, kendisine dünyada sevdirilen 3
þeyden birinin de kadýn olduðunu belirtmesi
konunun önemini daha da arttýrmaktadýr. Kadýn
ve onun oluþturduðu aile ortamýna da bu açýdan
bakmak en doðrusu olacaktýr.
Cahiliye dönemi kýz çocuklarýný diri diri
topraða gömerken, Ýslam yaratýlmýþlarýn en þe-
refli varlýðý olarak kadýný önce iyi bir insan, sonra
da örnek bir anne olarak, cemiyet planýna çýkar-
mýþ, bünye psikolojisine uygun olarak üstesinden
gelebileceði her iþin de önünü açmýþtýr. Onu bir
iffet ve vakar timsali olarak Ýslam tarihinde
deðiþik alanlarda görmekteyiz.
"Kadýnlar sizin için, siz de kadýnlar için birer
libassýnýz." Hadis-i Þerifi birbirini tamamlayan
bir elmanýn vazgeçilmez parçasý olduðunun
müjdesini vermiþtir. Mutluluk tablosu bu par-
çanýn diðer yarýsýnýn tamamlanmasýyla mümkün
olacaktýr. Hayat yolunun fýrtýnalý labirentlerinde
birbirlerine gören göz, yürüyen ayak, tutan el,
hisseden kalp olabilmeleri için, kadýn ve erkeðin
birbirlerine saygý göstermesi ve haklarýnýn yerine
getirilmesiyle mümkün olacaktýr.
Somuncu Baba
Ýslam Dininin "Kadýn"a verdiði deðeri anlaya-
bilmek için tarihi seyrine kýsaca göz atmak fay-
dalý olacaktýr.
A. Tarihte Kadýn
1. Eski Hint'de: Evlenme, miras ve diðer
muamelelerde hiçbir hakka sahip deðildir. Kutsal
kitaplarý olan Vedalar'da, kadýn; kasýrgadan,
ölümden, zehirden ve yýlandan daha kötü bir
mahluk olarak tasvir edilirdi. Budizm'in kurucusu
Buda yakýn dostu Amenda kendisine: -Kadýnlara
nasýl muamele edelim? Diye sorunca, -Onlara hiç
bakmayacaksýn. Cevabýný vermiþ. -Fakat bak-
maya mecbur olursak, -Onlarla konuþmayacak-
sýn, -Konuþmaya mecbur kalýrsak, -O takdirde
onlardan son derece sakýnmalýsýn, diye cevap
vermiþ.
Yine bir defasýnda Amenda'ya "-Kadýný dine
kabul etmeseydik, Budizm saf bir þekilde asýrlar-
ca devam ederdi. Artýk kadýn aramýza girdikten
sonra bu dinin uzun yaþayabileceðini sanmýyo-
rum..."1
2. Eski Mezopotamya'da: Burada durum
kadýnýn lehine gibi görünmektedir. Sümerlerden
kalan belgelerde kadýn ile erkeðin eþit olduðu
hukuk önünde her iki cinsin ayný haklara sahip
olduðu belirtilmektedir. Ancak boþanma halinde
kadýnlarýn kocalarý tarafýndan nehire atýlmak
suretiyle öldürülmesi gizlenmemiþtir.2
3. Babil'de: Babil hükümdarý Hamurabi
tarafýndan ortaya konan ve kendi adýyla bilinen
kanunlarda aile haklarý bakýmýndan oldukça
müsait maddeler vardýr. Tek kadýnla evlenmeyi
esas kabul ettiði halde birden fazla oda bulundur-
mayý ve bazý hallerde çok kadýnla evlenmeyi de
kabul etmiþtir.
4. Eski Ýran'da: Sasani Devletinde kýz
kardeþle evlenmek caizdi. Hatta bu teþvik edilir-
di. Kan hýsýmlýðýnýn, kýz kardeþ ve annelerin
saygýya deðer bir hususiyetleri yoktu.
40 Mart-Nisan 2003
 5. Eski Çin'de: Çinlilerde kadýn insan sayýl- bile alay etmeye ve birbirinin etini yercesine gýy-
maz, ona ad bile takýlmazdý. Kadýn 1, 2, 3, ... diye bete mani olmasý gerekir. Yani sayýlarýnýz
sayý ile çaðýrýlýrdý. Erkek çocuklar pek makbul sayýlarýnýzla atalarýnýzla iftihar için deðil, bir-
sayýlýr, fakat kýz çocuklarý domuz diye anýlýrdý. birinizi tanýyarak yardýmlaþmanýz içindir..."
6. Eski Ýngiltere'de: Milattan sonra V. Netice olarak bir erkek ve bir diþiden yaratýlýp da,
Asýrdan XI. Asra kadar kocalar karýlarýný sata- þu bu ayrýlýp daðýlmak ve dövüþmek için deðil,
bilirlerdi. Ýlk günahýn iþlenmesine sebep olan, tanýþýp yardýmlaþarak sevgiyle dolmak ve güzel
böyle insanlýðýn felaketini hazýrlayan biri olduðu- ahlaký tatbik ederek daha büyük, daha güzel
na inanýlýrdý. Hýristiyan milletler kadýna daima toplumlar meydana getirip korunmak içindir.
bir þeytan nazarýyla bakmýþlardýr. Nefislerin olgunlaþmasýnýn ve þahýslarýn mertebe
7. Arabistan'da: Ýslam'ýn doðuþu sýralarýnda ve derecelerinin bütün medarý takvadýr. Þu veya
Arabistan Yarýmadasýnda kadýnýn durumu pek bu kimsenin nesebinden veya filan kavmin
kötü idi. Kadýn adeta erkeðin þehvetini tatmin soyundan olmak deðildir.6
vasýtasý sayýlýrdý. Evlenme ve boþan-
ma düzeninde, miras hakkýndan
tamamen mahrumdu. Kýz çocuðu
ailede maddi bakýmdan yük, manevi
yönden de bir utanma vesilesiydi.3
Cahiliye döneminde kýz çocuklarý
diri diri topraða gömülürdü. Bunun
sebebi kadýnýn soylu ailelere yakýþ-
mayacaðý itikadý idi. Soy-sop ile
övünmenin en üst düzeye çýktýðý Ku-
reyþ toplumunda sýrf þeref ve haysi-
yetlerine yakýþtýramadýklarý için
böyle bir cinayeti gelenek haline ge-
tiren müþrikler, Kabil'den bu yana
gelen ideolojilerle kadýn anlayýþlarýný
belgelemekteydiler.4
B.Kur'an-ý Kerim'e Göre
Ýnsanýn Yaratýlýþý
Cenab-ý Allah Kur'an-ý Kerim'de:
"Ey insanlar doðrusu biz sizi bir
erkek ve bir diþiden yarattýk. Ve bir-
birinizle tanýþmanýz için, sizi mil-
letlere ve kabilelere ayýrdýk. Mu-
hakkak ki Allah yanýnda en deðerli
ve en üstününüz en çok korkaný-
nýzdýr. Þüphesiz Allah bilendir, her
þeyden haberdar olandýr."5 Sözleriyle
yaratýlýþtaki farklýlýðýn inceliðini ve
deðiþik kabilelere ayrýlmanýn hikme-
tini anlamaya davet etmektedir. Ayet
ayný zamanda "Adem ile Havva'dan
veya her birimizi bir ana ile babadan
yarattý. Yani bu yönden hepiniz
eþitsiniz, birbirinize karþý övünmeye
veya þu kavim -bu kavim diye aþa-
ðýlamaya hak yoktur. Bu sebeple bir
insanlýk kardeþliði vardýr ki onun
Somuncu Baba 41 Mart-Nisan 2003
 Bir baþka ayet-i kerimede insanýn yaratýlýþý
þöyle anlatýlýr. "Ey insanlar sizi bir nefisten
yaratan, ondan da zevcesini (Havva'yý) yaratan
Rabbinizden korkun. Sonrada o ikisinden çok
sayýda erkek ve kadýnlar yarattý. (Nisa-1)
C. Hadis-i Þeriflerde Yaratýlýþ
Ebu Hureyre anlatýyor: "Resulullah buyurdu
ki -Kadýnlara hayýrhah olun, zira kadýn bir eðe
kemiðinden yaratýlmýþtýr. Eðe kemiðinin en eðri
yeri yukarý kýsmýdýr. Onu doðrultmaya kalkarsan
kýrarsýn, kendi haline býrakýrsan eðri kalýr. Öyle
ise kadýnlara hayýrhah olun." (Buhari, Nikah 79,
Enbiya 1, Edep 31, 85...) Hadis baþka bir kaynak-
ta ise devamýnda þöyle der: "Kadýn eðe kemiðin-
den yaratýlmýþtýr. Asla bir istikamet üzere doðru
olmayacaktýr. Ondan istifade etmek istersen eðri
haliyle istifade et, doðrultmaya kalkarsan kýrar-
sýn, onun kýrýlmasý boþanmasýdýr..." hadis kadýn-
larýn kendilerine has tabiatlarý olduðunu, bu tabi-
atýn fýtri olup, istenen þekilde deðiþtirilemeye-
ceðine onu kendi tabi haliyle kabul etmek, mev-
cut hali üzere geçim yollarý aramak icap ettiðine,
onlarýn eðriliklerine tahammül etmek gerektiðine
dikkat çekiyor. Aksi halde istenen þekilde bir
istikamet vermek onu kýrmak olacaktýr. Bu da
boþanmadýr. Yani yuvanýn daðýlmasýdýr. Hadisin
baþka bir yönünde ise: "Kadýn eðridir. Doðrultur-
san kýrarsýn ona iyi muamelede bulun, onunla
birlikte yaþa..." denir.
Bu ise Resulullah'ýn kadýnlarýn hassas bir
mizaç üzere yaratýldýklarýna, onlara iyi muamele
yapýldýðý taktirde onlarla uyum içinde yaþan-
abileceðine dikkat çekmektedir. Ýmam-ý Gazali
"Kocanýn karýsýyla iyi geçinmesi, ona karþý güzel
ahlâkla muamelede bulunmasý kadýnýn hakkýdýr.
Güzel ahlâktan kastedilen ise kadýna eza cefa
etmemek deðil; ona ezasýna tahammül etmektir.
Resulullah'ýn yolundan giderek kadýnýn taþkýnlýk
ve gazabýna karþý halim-selim davranmaktýr"
der.7
Burada yeri gelmiþken en çok tartýþýlan
konulardan birine kýsaca deðinmek istiyoruz.
Hz.Havva'nýn Hz.Adem'in eðe kemiðinden yaratýl-
masý konusuna þöyle bakmak gerekir. "Ýnsan
tekamül neticesi þimdiki halini iktisap (hesap
etmiþ) bir varlýk deðildir. Yoksa nevilerin
deðiþmesi neticesinde bir þeyler deðiþe deðiþe bu
hale gelmemiþtir. Ýnsan nevi olarak Allah(cc)
tarafýndan yaratýlmýþtýr. Sebepler alemi içinde
mucizeyi de izah etmeye imkan yoktur. Doðrusu
canlýnýn meydana geliþini ne tabiatçýlar, ne
tekamülcüler pozitif olarak ispat etmiþ deðildir.
Somuncu Baba
Ortaya attýklarý nazariyeler ilmi bir tarafý ol-
mayan tutarsýz þeylerdir. Ve çok zayýf payandalar
üzerinde durmaktadýr...8
Kur'an-ý Kerim cahiliye döneminden kalmýþ
yanlýþ inanýþ ve fikirlere, yeniden bakýþ açýsý ka-
zandýrmýþtýr. Müþriklerin yanlýþ bir düþünceyle
erkeði kendilerine kýzlarý da Allah'a nispet et-
meleri hakkýnda "insafsýzca bir taksim diye vur-
gulamýþtýr." (Necm 21-22)
Ýslam'ýn; kadýna deðer vermediði iddia eden-
lerin bir itirazý da, Kur'an-ý Kerim'in "bütün hitap-
larýnýn erkeðe olmasýdýr." Bu iddiaya yüzeysel
bakarsak doðru gibi görünür. Fakat Arapça'nýn
hususiyetini bilen insanlar için hak vermek
mümkün deðildir. Hitaplarýn müzekker olmasý,
erkeðe ait olmasý anlamýna gelmez. Arapça'da
kadýnlarýn ve erkeklerin meydana getirdiði toplu-
luktan bahsederken veya gýyaben bir topluluðu
anarken müzekker (erkeklik) ifadesi kullanýlýr.
Nitekim bir gün Ensar'dan Ümmü Ümare Resu-
lüllah'a (s.a.v.) gelerek þöyle demiþtir: "Ey Allah'ýn
Resulü görüyorum ki her þey erkek için kadýn-
larýn adý geçmiyor." Bunun üzerine þu ayet nazil
olmuþtur. "Þüphesiz ki Allah (c.c.)'ýn emrine
boyun eðen erkeklerle, Allah (c.c.)'ýn em-
rine boyun eðen kadýnlar; iman eden er-
keklerle, iman eden kadýnlar; ibadete de-
vam eden erkeklerle, ibadete devam eden
kadýnlar; sadýk erkelerle, sadýk kadýnlar;
sabreden erkeklerle, sabreden kadýnlar;
mütevazý olan erkeklerle, mütevazý olan
kadýnlar; sadaka veren erkeklerle, sada-
ka veren kadýnlar; oruç tutan erkeklerle,
oruç tutan kadýnlar; gizli yerlerini ha-
ramdan koruyan erkeklerle, gizli yerleri-
ni haramdan koruyan kadýnlar; Allah
(c.c.)'ý çok zikreden erkeklerle, Allah
(c.c.)'ý çok zikreden kadýnlar, iþte bunlar
için Allah (c.c.) maðfiret ve büyük müka-
fat hazýrlamýþtýr."9 þeklindeki teklif ve
mükafat kadýn ve erkek olarak her iki cinse bir-
likte müjdelenmiþtir.
Ýnsan olarak yaratýlýþýn hikmet ve incelik-
lerini kavramýþ, mutlu ve huzurlu bir hayat en
büyük dileðimiz olmalýdýr.
Dipnotlar
1-Bekir Topaloðlu, Ýslam'da Kadýn, Yaðmur Yay., Ýst., s. 32
2-Melahat Aktaþ, Ýslam Toplumunda ve Çaðýmýzda Kadýn, Ölçü Yay. Ank., s. 32
3-Bekir Topaloðlu, a.g.e., s. 17,18
4-Melahat Aktaþ, a.g.e., s. 38
5-Hucurat, 13
6-Elmalýlý Hamdi Yazýr, Hak Dini Kur'an Dili, c. 7, s. 211, 212
7-Prof. Dr. Ýbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, c. 9, s. 293, 294
8-Prof. Dr. Ýbrahim Canan, a.g.e., c. 9, s.295,296
9-Melahat Aktaþ, a.g.e., s. 60-61
42 Mart-Nisan 2003

Þiirimizin Kökeni
Onikinci yüzyýlda Anadolu topraklarýna gön-
derdiði gönül erleriyle, buralarda oturan insanlarý
Türk - Ýslam düþüncesiyle maya maya yoðuran ve
eðiten, Feridüddini Attar tarafýndan Pir-i Türkistan
olarak isimlendirilen Ahmet Yesevî, bir inanç
yumaðý, sevgi halesi ve hoþgörü içinde kýsýr ve dar
imkânlarla yaþayan insanlara sýnýrsýz bir yaþama
sevinci sunmasýný bilen ve bunda tam manasýyla
baþarýlý olan bir büyük veli, bir gönül eridir.
Ahmet Yesevî Ýslâmiyetin geniþ anlamý ve
sýnýrý içinde Horasan'da, Türkistan'da tutuþturduðu
çerað kýsa zamanda etkisini gösterdi. Bu etki ve tabi-
atiyle Ahmet Yesevî'nin menkýbelerle örülmüþ ha-
yatýnýn ve fikirlerini anlaþýlýr ve sade bir Türkçe ile
söylemiþ olmasýnýn da payý büyüktür. Anadolu'da
yaþayan insanlar Yesevî'nin "Hikmet"lerine bir can
kurtaran simidi gibi sarýlmýþlar, "eþrefi mahlûkat"
olmanýn manevi, feyizlerinden nasiplerini almasýný
bilmiþlerdir. Bu "Hikmet"ler yüzyýllar sonrasýna
elbette matbu olarak deðil, yazma eserlerle, fakat
çoðunluðu gönül diliyle deyiþler olarak iletil-
miþlerdir. Esas önemli olan da budur. Yüz kiþi, bir-
den baþlayarak kendisine söylenen bir mýsraý yanýn-
dakine, o da yanýndakine söylemeðe devam etsinler,
yüzüncü kiþiye o cümle veya o mýsra tamamen
büyük deðiþikliðe uðrayarak gider.
Yurdumuzda Ahmet Yesevî konusunu en iyi
iþleyen ve deðerlendiren bilim adamýmýz Prof.Dr.
Kemal Eraslan, 1896 tarihinde Kazan'da yayýnlanan
kitapta Ahmet Yesevî'nin hikmetlerinin sayýsýnýn
4444 olduðunu söylüyor. Ülkemizde bu güne kadar
yapýlan çalýþmalara göre, Prof.Dr. Kemal Eraslan
250 civarýnda Hikmeti günümüz Türkçesine
çevirdiðini, bunlarýn da yetmiþaltýsýný yayýnladýðýný
söylüyor. Bu miktar Kazan'da yayýnlanan "Hik-
met"lerin altmýþda birini teþkil ediyor. Elbet bunun
dýþýnda deðiþik eserler de vardýr.
1993 Ahmet Yesevî sevgi yýlý olarak kabul ve
ilan edildi, yurdumuzda ve Türkistan'da Uluslar
arasý Yesevî kongreleri düzenlendi. Biz, altmýþ'da bir
bilgi imkânýyla bu kongrelere katýlmýþ oluyoruz.
Bunu bir eksiklik olarak kabul ediyoruz. Bizim
bilebildiðimiz, bulabildiðimiz, okuyabildiðimiz hik-
Somuncu Baba
EDEBÝYAT
Feyzi HALICI
metlerde onaltýncý, onyedinci yüzyýlda derlenmiþ
yazma eserlerde ve mecmualardaki parçalardýr. Tür-
kistan ve dünyanýn belli baþlý merkezlerinde ve kü-
tüphanelerinde bulunan araþtýrma "Hikmet"lerin en
kýsa zamanda eksik veya yanlýþ denmeden, hele
hele, "Bunlar Yesevî'ye ait deðildir", hükmünü ver-
meden, hatta bu "Hikmet"lerin Ahmet Yesevî tara-
fýndan deðil, talebeleri ve müritleri tarafýndan son-
radan söylenmiþtir. Ýtirazýný ileri sürmeden, en kýsa
zamanda toplanýp yayýnlanmasýnda büyük faydalar
vardýr. Bunlarý, derin su balýklarý gibi antenleri
çaðlarý kucaklayan gönül adamlarý ve bilim adamlarý
elbette bir sýralamaya koyarlar. Büyük gönül adam-
larý için yazýlan ve söylenen menkýbeleri de müsbet
bilimlerin terazisinde de mihenge vurmaya kalkýþ-
mayalým. O zaman kývanç duyduðumuz eserlerini
hal ve tavýrlarýný yaþama sevinci içinde yaþadýðýmýz
bu gönül insanlarý, balon gibi uçar giderler, avucu-
muzdan, gönlümüzden. Bir gerçeði kabul etmeðe
mecburuz. Türk þiirinin ana kaynaðý halk edebiyatý
olarak Ahmet Yesevî'nin ve onun gönül erleri Hacý
Bektaþi Veli ve Yunus Emre'nin belirlediði bir gönül,
bir inanç çizgisi içinde dal-budak kök salmýþ,
geliþmiþ ve geniþlemiþtir. Anadolu Türkçe'siyle
Yunus Emre'nin gönül diliyle söylediði þiirlerdeki
deyiþ güzelliði ve imajlarýn ayrýcalýðý batý edebiy-
atýný, batý þiirini okuyan, inceleyen, haydi biraz daha
açýk söyleyeyim, adeta onlarý taklit ve kopya eden
sanatçýlarýn eserleriyle mukayese edince insan
hayret içinde kalýyor. Orta Asya'dan yola çýkan
sazýmýz, sözümüz, Anadolu'ya, Türk Ýslam düþünce-
siyle yeni bir þekle, doygunluða ve deyiþ güzelliðine
bürünerek girmiþtir. Anadolu, bu deyiþlerle insan
olarak, coðrafya olarak gönül gönül eðitilerek
fethedilmiþtir. Bu düþüncelerin aydýnlýðý içinde
Yunus Emre'nin þiirini nirengi noktasý kabul ederek
bu etkileþimi günümüze deðin deðiþik þairlerin þiir-
leriyle mukayese edeceðiz. Tabiatýyla Yunus
Emre'den Hacý Bektaþ-ý Veli'ye uzanan inanç dolu
kutsal gönül yolunda aþk çeraðýný tutuþturan ilk
gönül erinin Ahmet Yesevî olduðunu unutmadan...
43 Mart-Nisan 2003
EDEBÝYAT

Çanakkale Destaný
Ýstiklal Marþý Þairi'nin

Yrd.Doç.Dr.Cemil GÜLSEREN
'Türk Edebiyatýnda Mehmet Akif Ersoy ka-
dar içinde yaþadýðý devri bütün ayrýntýsýyla gören
ve gösteren baþka bir þair yoktur' der Prof Dr
Mehmet Kaplan.
Duygularý bakýmýndan 'halkçý' ve 'milliyetçi'
olan Akif bir kiþiliði ile, edebiyatta 'toplumun' bir
þair olarak karþýmýza çýkar. Ona göre edebiyat 'bir
toplumun manevi ve ahlaki en çok etkili olabilen
müessesedir.' Bu bakýmdan 'sanat için sanat' yap-
mak yersizdir. Yine Akif'e göre her edebiyatýn
vataný vardýr; edebiyat mahallidir ve bir mem-
leketin büyük halk kitlesine hitap eder. Ýslam
dünyasýnýn geri kalýþ sebeplerinden birisi de ede-
biyatýn halka deðil, sadece halka hitap etmesidir.
Halk için ve halkýn hayatýný veren bir edebiyat
yaratmak, Akif'in en kalýn çizgisidir.
Þu halde Akif'in içinde yaþadýðý toplumun
hayatýný bütün özellikleriyle aksettirdiði muhak-
kaktýr. Ýlhama inanmayan þairin en büyük daya- biyatýnda en iyi Akif anlatýr. Atatürk'ün kahraman-
naðý gözlemleridir. Ýstiklal Marþý ve Çanakkale lýk bakýmýndan ikinci büyük baþarýsý Ýstiklal
þehitlerine yazdýðý bunun en gözde ve belirgin Savaþýný kazanmasýdýr. Ýstiklal Savaþýnda Türk
örnekleridir. milletinin duygularýný, deðerlerini þiir ile ifade
Türk þairine' gerçek realizmin Akif ile girmiþ eden hem de en iyisini yazýp Ýstiklal Marþý olarak
olduðundan þüphe edilemez. 28 Temmuz 1918 kabul edilen þiirin þairi de yine Mehmet Akif'tir.
Ekim sonunda biten 1. Dünya Savaþý'nýn gerek M.Kaplan1;’Atatürk'ün Gençliðe Hitabesinde
Türk gerekse dünya tarihi bakýmýndan önemli bir istediði gençlik ile Akif'in þiirlerinde tasvir ettiði
bölümü Çanakkale savaþlarýydý. Bu savaþlar, insan tipi birbirine çok yakýndýr. Baþkomutan
þehitler ve sonunda kazanýlan zafer Akif'in yaþa- Atatürk ile milli þair Akif arasýndaki baðlantý bir-
dýðý en büyük realiteydi. Safahat'ýn altýncý kitabý birini tamamlar biçiminde geliþir. Ýstiklal Savaþý,
Asým’da yer alan Çanakkale Destaný’nda bu Çanakkale Savaþýnýn bir devamý olduðu gibi,
gerçeði yazmýþtý. Bu destan Türk kahramanlýðýnýn Ýstiklal Marþý da, Çanakkale þiirinin bir devamýdýr.
ve bu kahramanlýðýn ebedi sembolü olan Meh-
metçiðin destanýdýr. Çanakkale, Türk'ün ordu mil- Þu boðaz harbi nedir var mý ki dünya da eþi,
let oluþunun ve balkan bozgunundan hemen En kesif ordularýn yükleniyor dördü, beþi
sonra muhteþem bir ordu ve kudret ortaya çýkar- Top tüfekten daha üstün, gülle yaðan mermiler,
ma kabiliyetinin ýspatýdýr. Kahraman orduyu seyret ki bu tehdide güler.
Atatürk ve Akif
Çanakkale, kýlýç ile kalemin birleþmesidir. Vurulup tertemiz alnýndan uzanmýþ yatýyor,
Kýlýç Mustafa Kemal, kalem Mehmet Akif'tir. Bir hilal uðruna Yarab ne güneþler batýyor.
Atatürk bilindiði gibi Çanakkale savaþý ile tarih Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsýn,
sahnesine çýkar. Çanakkale savaþýný ise Türk ede- Gömelim gel seni tarihe desen sýðmazsýn.

Somuncu Baba 44 Mart-Nisan 2003

 Mýsralarý, Anafartalar Grubu kumandaný
Mustafa Kemal Paþa'nýn ve onun kumanda ettiði
þanlý Türk ordusunun kahramanlýðýna bir dua
kutsiyeti ile dolu sesleniþtir. Böylece Mustafa
Kemal Paþa, dünyanýn en çetin ve en büyük
savaþýnýn kahramaný olmuþ ve harbin en baþta
tanýnmýþ bir ordu kumandaný liyakatini kazan-
mýþtýr.
Milli Mücadeleye önderlik edecek lideri bul-
muþtuk. Çanakkale zaferinin, Mustafa Kemal gibi
büyük bir insan ilk kez ülkece tanýnmasýna, hem
de büyük bir sevgi, saygý ve hayranlýkla tanýn-
masýna vesile olan mutlu bir yaný da vardý. Bu
mutluluðu destanlaþtýran Akif'in mýsralarýna þimdi
biraz daha yaklaþalým isterseniz; M. Akif Çanak-
kale Savaþý þiirinin ilk bölümünde düþmanlarý-
mýzý anlatmaktadýr. Bunlar Avrupa'nýn en medeni
sayýlan, medeniyetlerine aydýnlarýmýzýn hayran
olduðu Ýngiltere ve Fransa gibi devletleridir.
Bunlar medeniyetin kendilerine saðladýðý üstün-
lüðü ve özellikle teknik gücü, baþka milletleri
sömürmek, baþkalarýnýn vatanlarýný istila etmek
gibi yaþanýlan çaðýn fikir ve medeniyet seviyesi ile
baðdaþmayan kötü amaçlarla kullanmaktadýrlar.
Türk askeri Çanakkale de vatanýný savunmak gibi
meþru ve en kutsal bir görevi yaparken, düþman-
larýmýz baþkasýnýn vatanýný zorla ele geçirmek
gibi haksýz ve insanlýk anlayýþý ile ters düþen bir
gayenin peþindedirler. Avrupalýnýn anlayýþýnda
medeniyet insanlýða saadet deðil, felaket getiren
korkunç ve soðuk bir teknik üstünlük bir silah
yarýþmasý þeklini almaktadýr. Ýþte Akif, bu yanlýþ
ve sakat medeniyet anlayýþýnýn düþmanýdýr. Þiirin
bundan sonraki bölümleri savaþý ve Mehmetçiði
anlatýr. Türk tarihini yapan, Türk milletini koru-
yan, vataný, milleti, dini ve mukaddesatý uðruna
her devirde seve seve ölüme giden Türk askerini
Somuncu Baba
yani Mehmetçiði güneþe benzeten þair, onun
milli Ýstiklal ve þerefi temsil eden bayrak uðrun-
daki fedakarlýðýný da 'bir hilal uðruna güneþlerin
batmasý' þeklinde ifade ediyor. Bundan sonraki
mýsralar doðrudan doðruya Mehmetçiðe hitaptýr:
Ey bu topraklar için topraða düþmüþ,
þehit olmuþ asker!
Gökten atalarýn ruhlarý inse de senin
o temiz alnýný öpse, layýktýr, yeridir.
Ey þehit oðlu þehit! Benden mezar isteme;
bu dünya da sana layýk mezar bulamam ve
esasen senin yerin bu dünya da deðildir: Allah
senin için: 'Allah yolunda öldürülenleri sakýn
öldüler sanma. Bilakis onlar Rableri katýnda
diridirler' buyuruyor ve sana peygamberiyle en
sevgili, en seçkin kullarýnýn yanýnda, cennette
makam vaadediyor. Senin yerin orasýdýr ve orada
peygamberin Hz. Muhammed (S.A.S.) kucaðýný
açmýþ baðrýna basmak üzere seni bekliyor.
Kahramanlýðý, cesareti, imaný, baþlangýcý ve
sonuyla Mehmetçik budur ve ancak böyle
anlatýlabilir. Bu þiir Mehmetçiðin ölmez bir abide-
sidir ve þairi de duygularýna tercüman olduðu
milletin gönlünde ebedileþmiþtir.
'Türk Milleti milli birlik ve beraberlikle bütün
güçlükleri yenmesini bilmiþtir.' diyen Atatürk'ün
izinde, bugün de yarýn da her zamankinden fazla
parolamýz milli birlik ve beraberlik olmalýdýr.
Çanakkale Destanýný yazan, Milli Kurtuluþ
mücadelesi veren Türkiye'ye yakýþan da bu deðil
midir?
DÝPNOTLAR
1-Atatürk Milliyetçiliði Açýsýndan Akif, Ölümünün 50. Yýlýnda Mehmet Akif
Ersoy, Mar. Üniv. Yay. No: 439 Ýst. 1986. s 3
45 Mart-Nisan 2003
EDEBÝYAT
Ey Câným Baba
Ey Velî Nimetim
Musa TEKTAÞ
Aile düzeni ve disiplini içerisinde insanlarýn bir
takým konum ve mesuliyetleri vardýr. Çocuklarýn
maddi ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý, beslenmesi ve
barýnmasýnýn temini, eðitimi, beden ve ruh saðlýðý
bakýmýndan ihtiyaçlarýnýn giderilmesi ailenin en
önemli görevidir. Bu ihtiyaçlarýn karþýlanmasýnda en
büyük mesuliyet babalara düþmektedir. Baba hem
ailenin reisi, hem öðretmeni hem de þefkat þemsiye-
sidir. Neslin korunmasý yükümlülüðünden hareketle
en önemli görev yine babaya düþmektedir.
Bir baba olarak örnek alýnacak en büyük aile
reisi, baba; Hazreti Peygamber Efendimizdir.
Peygamber Efendimizin gerek kendi çocuklarý ve
torunlarýna gerekse diðer çocuklara karþý son derece
þefkat, merhamet ve sevgi hisleri duymasý, onlarý
baðrýna basýp okþamasý, öpmesi, hatalarýný baðýþla-
masý, hatta oyunlarýna katýlmasý ile ilgili bir çok
hadisi þerif rivayet edilmiþtir. Onun çocuklara karþý
bu düþkünlüðünü yadýrgayan birini, "Allah senin
kalbinden merhameti söküp almýþsa ben ne
yaparým"1 diye eleþtirmiþtir. Rasulllah’ýn aile hayatý
son derece muntazamdý. Eþlerine saygý gösterir, hak-
larýna riayet ederdi. Aile bireyleriyle þakalaþmayý
sever, nâdiren vuku bulan aile içi rahatsýzlýklarý
anlayýþla karþýlar, ikazlarýný incitmeden medenîce
yapardý.2
Bir babanýn en önemli vazifelerinden bir de
çocuðunu bilgili ve ahlâklý olarak yetiþtirmesidir.
Sevgili Peygamberimiz; "Hiçbir baba çocuðuna
güzel terbiyeden daha deðerli bir miras býraka-
maz"3 buyurmakla ebeveynin sorumluluklarýnýn
boyutunu açýkça meydana koymuþtur. Aile büyük-
lerinin hâl ve hareketleri aile içindeki çocuklarýna
hayatýna direkt olarak yansýmaktadýr. Onun için;
anasýna-babasýna saygýlý bireyler topluma da saygý
duyan þahsiyetler olarak yetiþir.
Ana-Baba insanýn dünyaya gelmesinin zahiri
sebebidir. Çocuðun annesine nisbeti, çocuðun asli
Somuncu Baba
fýtratýna nisbeti gibidir. Çünkü süt aslî fýtratýn sûre-
tidir. Süt hakký bilinmese, aslî fýrtat deðiþir. Çocuðun
babasýna nisbeti ise kiþinin ruha nisbeti gibidir.
Çünkü bekâ ilk önce ruhtan meydana geldiði gibi
babadan da geçinme hasýl olur. Çocuðun sütle ve
benzeri nafakalarla hayatýna sebep olanlara çocuk da
gücü yettiðinde þükür ifadesi olarak mal ve
bedeniyle hizmet etmelidir. Eðer hayatta deðillerse
kabirlerini ziyaret etmelidir. Böylece umre sevabý
kadar sevap kazanýr. Onlara özellikle duâ etmeli ve
affedilmelerini istemeli, hayýrlý amellerin sevap-
larýný onlara baðýþlamalýdýr. Onlara sevgi gösteren-
lere sevgi göstermelidir.4
Mevlâna hazretleri Mesnevi'de; "Çocuklar;
analarýnýn babalarýnýn gözlerinin nûrudur! Bu yüz-
dendir ki, onlarýn sevgi ile dolu bakýþlarý analarý,
babalarý besler!" diyor ve devam ediyor;
"Babanýn bir aðaca benzeyen bedeni, oðlunun
iki gözünden geçen gizli bir yoldan su alýr, onunla
beslenir.!
Oðlunun gözlerinden kaynaðýný alan bu su,
hýzla ananýn ve babanýn gönül bahçelerine doðru
akar gider.!
Çocuklarýn göz çeþmelerinden durmadan akýp
gelen bu su ile ananýn babanýn gönül bahçeleri
yetiþir tazelenir.!
Göz çeþmeleri kaynaðý hastalanýp kötüleþirse,
babanýn beden aðacýnýn dallarý kurur, yapraklarý
dökülür.!
Yapraklarý dökülen kuruyan aðaç; oðullarýn-
dan su almadýðýný bu sebeple bu hâle düþtüðünü
sýzlanarak söyler durur.!"5
Edebiyatýmýzda baba ile ilgili bir çok þiire rast-
lamak mümkündür. Ancak bunlardan bazýlarý var ki,
hem hatýra bakýmýndan hem de anlattýðý hâdiseler
bakýmýndan dikkat çekicidir.
Þair Osmanlý Padiþahlarýndan Kanuni Sultan
Süleyman ile oðlu Þehzade Bayezid arasýnda geçen
46 Mart-Nisan 2003
manzum bir mektup, þair baba-oðul arasýndaki
münasebeti anlatmaktadýr. 1526'da doðan Bayezid,
aðabeyi II. Selim ile mücadeleye giriþir. Çünkü
kendi Amasya, aðabeyi Konya valiliðine tayin
edilmiþtir. Elbette Ýstanbul'a yakýn olan tahta
yakýndýr. Bayezid böyle düþünerek aðabeyi Selim'e
saldýrýr. Tarihler 1559'u göstermektedir. Bayezid
yenilir ve dört oðlu ile birlikte Ýran Þahý Tahmasb'a
sýðýnýr. Ama Tahmasb Kanunî ile anlaþýr ve Bayezid
ile dört oðlunu (Orhan, Mahmut, Osman, Abdullah)
Kavzin'de boðdurtur. Zamanýn Sivas Valisi'nin bu
naaþlarý Abdulvahap Gazi türbesinin yanýna defnet-
tiði bilinmektedir.6 Dört oðlu ile birlikte öldürülen
Þahî mahlasý ile de þiir yazan Þehzade Bayezid'in
babasý Kanunî'ye gönderdiði mektup þiir ve Kanu-
nî'nin buna verdiði cevap konumuz açýsýndan bir
örnektir. Þahî'nin babasýna yolladýðý murabba þeklin-
deki 7 kýt'alýk manzum afnâmesinin ilk kýtasý
þöyledir;
Sivas Abdulvvehabi Gazi Külliyesindeki 4 Þehzâdenin kabirleri
Ey serâser âleme Sultân Süleyman'ým baba
Tende câným cânýmýn içinde cânâným baba
Bâyezid'ine kýyarmýsýn benim câným baba
Bî-günâhým Hak bilir devletlü sultâným baba
Kanunî'nin "Muhibbî" mahlasý ile gene 7
kýt'alýk bir murabba þeklinde verdiði manzum cev-
abýn ilk kýt'asý da þudur;
Ey demâdem mazhar-ý tuðyâný isyaným oðul
Takmýyan boynûna hergiz tavk-ý fermâným oðul
Ben kýyar mýydým sana ey Bayezid Hâným oðul
"Bî-günahým" deme bâri tevbe kýl câným oðul7
Yukarýdaki murabbalarda Þahî, babasýna olan
sevgisini, "cânýmýn içinde cânaným" olarak ifade
ediyor. Kanunî de, "ben sana kýyar mýydým" diyerek
baba-oðul münasebetindeki sevgiyi izhar ediyor.
Ancak devletin selâmeti için olay bir trajediyle
sonuçlanýyor.
Somuncu Baba
Yine konumuzla alâkalý olarak derlediðimiz bir
þiir ve hikayesini burada sizlerle paylaþmak istiyorum.
Osmanlý döneminde Malatyalý Sabri isminde
bir derviþin oðlu arkadaþlýk kurduðu bazý olumsuz
insanlarýn teþviki ile on bir kiþilik bir grup halinde,
Ýstanbul’da devlet hazinesini soyma teþebbüsünde
bulunurlar. Suçüstü yakalanan bu on bir kiþi idama
mahkum edilir. Bu haberi Malatya'da duyan Sabri
Baba oðlunun kötü emel taþýyan insanlar tarafýndan
kandýrýldýðýný, bu suçunun affedilmesini temenni ile
bir þiir kaleme alýr. Yüreði evlat sevgisi ile dolu olan
bu þair baba, yazdýðý þiirini bir zarfa koyar ve yol
üzerine çýkar. Pay-i taht olan Ýstanbul'da evladýnýn
affedilmesini istediði arzuhalinin padiþaha ulaþtýrýl-
masý için Allah'a dua eder.
Bu mektubu Ýstanbul'a götürecek birini
ararken, bir nûrani zat; "Ben Ýstanbul'a gidiyorum,
emanetin varsa götüreyim" demesi üzerine; zarfý o
adama verip, âcilen Padiþaha ulaþtýrýlmasýný söyler.
Mektubu alýr almaz gözden kaybolan zat, Hýzýr
Alehyisselam'dýr. Aradan zaman geçmeden mektup
padiþahýn huzuruna arzolunur. Mektuptaki þiiri
okuyan padiþah hazretleri bir babanýn hissiyatý
karþýsýnda çok duygulanýr ve on bir kiþiyi de affeder.
Ýþte on bir kiþinin affýna vesile olan þiir þöyledir.
Zat-ý pâký hazret-i ol Hâdi Allah aþkýna
Hep yýkýldý gönlümün Baðdadý Allah aþkýna
Bu harâbat-ý edin âbadý Allah aþkýna
Ey erenler tez edin imdâdý Allah aþkýna
Bu bir evladý bana baðýþlan Allah aþkýna
Göz göz oldu sine-i mecrûhide yârem benim
Huzn-ile fersûdelendi kalbi bî-mârým benim
Ol divan-ý örfde imiþ hem ciðer pârem benim
Andan özge var mý söylen asla bir çârem benim
Ey erenler tez edin imdâdý Allah aþkýna
Bu bir evladý bana baðýþlan Allah aþkýna
Siz bana dünyayý âlem dense hâþa istemem
Ben Ali oðlum Rýza'dan baþka dünyâ istemem
Hem kazanmaklýkta bundan özge dâvâ istemem
Yetiþin Allah için hýþmile dârâ Allah aþkýna
Ey erenler tez edin imdâdý Allah aþkýna
Bu bir evladý bana baðýþlan Allah aþkýna
Yüzü kara bende-i naçizi maðbun eylemen
Halk içinde böyle bir sergerdâný mazlûm eylemen
Lutfedin oðlumu siz katile mahkûm eylemen
Garibim hakkýmda gayri þahsý gayyûm eylemen
47 Mart-Nisan 2003

Es-Seyyid Hatip Hasan Feyzi Efendi
Ey erenler tez edin imdâdý Allah aþkýna
Bu bir evladý bana baðýþlan Allah aþkýna
Merhamet edin benim nâle-i feryadýma
Bir ferah bahþeyleyin bu hâtýrý nâ þâdýma
Ömrü Nuh-i verseniz billahi gelmez yâdýma
Ýstemem mülki cihaný kýymanýz evlâdýma
Ey erenler tez edin imdâdý Allah aþkýna
Bu bir evladý bana baðýþlan Allah aþkýna
Darda kaldým ya Ebâ Salih meded eyle bana
Sen buyurmuþtun mürîdime mûinim daima
"Huz bi yedi edriknî ya þeyh dahilek mutlakâ"
Kapýnýz kýtmiridir reddeyleme Sabri gedâ
Ey erenler tez edin imdâdý Allah aþkýna
Bu bir evladý bana baðýþlan Allah aþkýna8
Bu þiir zaman zaman Darende'de tasavvufi soh-
betlerde okunurmuþ. Biz Ali Galip Karaaðaç'tan
derledik. Ali Galip aðabey Hulûsi Efendi'nin huzu-
runda da bir çok kez okunan bu ilahinin daima bir
evlat sevgisi üzerinde etkili olduðunu anlatmadan
geçemiyor.
Yazýmýzýn bundun sonra ki kýsmýnda da Es-
seyyid Osman Hulûsi Efendi Hazretlerinin "Mektû-
bat-ý Hulûsi-i Darendevî" adlý eserinde bulunan
"Baba" konulu þiir ve mektuplarýndan bahsedeceðiz.
Somuncu Baba
Hulûsi Efendi'nin babasý olan; Es-Seyyid Hatip
Hasan Feyzi Efendi uzun yýllar Þeyh Hamid-i Veli
Camii'nin mütevelliliðin ve hatipliðini yapmýþtýr.
Heybetli bir vücut yapýsý olan Hasan Feyzi Efendi
celâl meþreplidir. Ancak her baba gibi çocuklarýna
þefkatli ve mûnistir. Sevgili Peygamberimizin Ha-
dis-i Þeriflerinde buyurduklarý vechile bir babadýr.
Peygamberimiz (S.A.V) bir hadiste þöyle buyuruy-
orlar; "Çocuðun babasý üzerindeki hakký, güzel
isim koymasý, ona süt emzireni iyi seçmesi ve ede-
bini güzel yapmasýdýr."9 Çocuklarýnýn annesi Taced-
din-i Veli hazretlerinin soyundan olan bir seyyidedir.
Yine çocuklarýna iyi isimler koymuþ ve edep numû-
nesi olarak yetiþtirmiþtir. Evlatlarýnýn ilk dini eðiti-
mini bizzat kendisi yaptýrmýþtýr. Kur'an-ý Kerim'i
çocuklarýna öðretip hatmettirmiþtir. Daha sonra ilmi
yönden gerekli eðitim alabilmeleri için elinden gelen
gayreti sarfetmiþtir. Ve aile terbiyesi ile melek tabi-
atlý evlatlar yetiþtirmiþtir. Ýþte bu örnek babaya
gurbette (ihtimal ki askerde) olan oðlu Hulûsi Efendi
tarafýndan yazýlan þu þiir hem bir babanýn hususuyet-
lerini, hemde bir evladýn ona olan duygularýný ve
hürmetini ifade etmektedir.
Ey velî nimetim ey câným baba
Ey bekâ-yý devlet-i þâným baba
Ey gamlý gönlümün gamlý neþ'esi
Ey dertli cân u hem dermâným baba
Ey kanlý yaþ döken gözümün nûru
Ey mahzûn gönlüme her aným baba
Neþ'esi bahârý ömrümün varý
Sürûr-ý sîne-i virâným baba
Hayâlin gözümde yâdýn gönlümde
Yer tutdu ey cânda mihmâným baba
Hep sâyende geçti bu ana deðin
Azâde hep dem-i devrâným baba
Birgün yine Mevlâ kavuþturursa
Cân ola vaslýna kurbâným baba10
Yazýmýza baþlýk olarak seçtiðimiz þiirin ilk
mýsrâýndan son satýrýna kadar hayýrlý bir evlâdýn
babasýna olan hürmetini görüyoruz. Özetle ifade
edecek olursak Hulûsi Efendi hazretleri babasý için;
“Gönlüm onun için gamlanýr onunla sevinir, dertle-
rimin dermaný yine babamdýr. Ondan ayrý olduðum
zaman gözlerim kanlý yaþlar döker, onun ayrýlýðý
gönlümü hüzünlendirir. Ömrüm boyunca onun var-
48 Mart-Nisan 2003
lýðý hayatýmýn baharý gibi benim neþe kaynaðým
oldu-olacak. Viran, yani üzgün kalbimin tek sevinç
kaynaðýdýr baba. Babacýðýmýn hayali gözümün
önünden gitmez, gönülde her zaman en güzel yer
(misafir köþesi) babamýndýr. Bu güne kadar babamýn
gölgesinde yaþadým, onun kanatlarý altýnda hayat
sürdüm. Eðer bu hasretlik biter Mevlâ kavuþmamýza
izin verirse, o anda kavuþma sevinciyle cânýmý sana
kurban ederim baba." demektedir.
Hz. Peygamber (S.A.V) Efendimize ulaþan bir
nesebin, Þeyh Hamid-i Veli Hazretlerinin ahfadý
olan bu silsilenin, bir halkasý olan Hasan Feyzi
Efendi; bahtlý bir babadýr. Mektûbat’ýn 63. mektûbu,
"Sebeb-i hayatým efendi babacýðým" diye baþlar. Bu
mektûbunda Hulûsi Efendi Hazretleri babasý Hatip
Hasan Efendi hakkýnda Sivaslý Þeyh Ýhramcýzâde
Ýsmail Hakký Efendi'nin kemâl sýfatlý övgülerine yer
vermektedir. "Bu kemale þol sözler þahitlik eder ki
hakkýnýzda ol þahid-i âdil ve ol arif-i kamil, (hiyaru
ümmeti ehibbühüm) hadis-i þerifiyle iþaret buyurup
Hatib Efendi Ýhvan-ý kiram arasýnda eshab-ý güzinin
güzidelerinden Cenab-ý Ömer'e (r.a) benzer diye
tebþir buyurmuþlardýr." demektedir. Yani Peygam-
berimizin sevenlerle ilgili hadisinin müjdesini ver-
erek, heybeti ve celâl mizaçlý olmasý bakýmýndan
Hz. Ömer (r.a) efendimize huy itibariyle benzediði-
ni iþaret etmiþtir. Sahabe-i kiramýn yanýnda Hz.
Ömer'in kýymeti ne kadar seçkin ise, Ýhramcýzâ-
de'nin yanýnda da Hatip hasan Efendi o kadar kýy-
metlidir. Bu mektûbun sonunda yine Hatip Hasan
Feyzi Efendi için yazýlmýþ bir þiirleri vardýr.
Ak sakalýn ak saçýn envâr-ý sun'-ý zü'l-celâl
Ol celâlýn perdesi cismin ve ruhun ol celâl
“Ak sakalýn ve ak saçýn celal sýfatlý olan Allahü
Teâlanýn nûrlarýný, parlaklýðýný taþýyan bir sîmaya
sahipsin. Yine yapý itibariyle, ve kiþilik olarak celâl
mizaçlýsýn.”
Þânýna düþmez seni mahrûm-ý vasl etmek anýn
Sebkat etmiþ rahmeti buðzýna vermez ihtimal
"Sen elbette Allah’ýn cemâline kavuþacaksýn,
bu ihsandan seni mahrum etmek onun þânýndan de-
ðildir. Çünkü "rahmetim gadabýmý geçti" buyuran,
bu müjdeyi veren Mevlâmýz'ýn sana rahmet sýfatý ile
muamele edeceðine inanýyorum, baþka bir ihtimal
yoktur."
Pîrsin Ýslâm'da yetmiþ yýl sürüp ömr-i azîz
Dâmenin tuttun Karibullah'a ettin imtisâl
"Yaþamýþ olduðun yetmiþ yýllýk ömrünü
Somuncu Baba
Ýslâmýn emirlerine uyarak, dine hizmet ederek
geçirdin. Bu aziz ömrünü hak yoluna harcadýn.
Allah'a yakýn olan Allah dostu bir mürþide baðla-
narak, onun yolunda yürüdün."
Kim seni incitse yâr ihtiyârýn incitir
Kim sana buðzeylese buðzýyla olur pay-mâl
"Seni inciten, Hak dostlarýný, Hak dostlarýný
inciten da Allah'ý incitmiþ olur. Sana karþý içinden
kötü duygular besleyenler bu duygularýnýn,
Peygamberimizin ehl-i beytini sevmemenin, Pey-
gamberimizi sevmemek olduðunu bilmezler mi ki;
bu hatalarýndan dolayý, ayaklar altýna düþer periþan
olurlar."
Sen Karibullah Hakký'nýn gözünün nûrusun
Kim o göz nûruna hürmet eylemez bulmaz visâl11
"Sevgili Babacýðým; sen Allah'a yakýnlýk kes-
betmiþ olan Ýsmail Hakký Efendimizin göz bebeði
gibi kýymetlisin. Çünkü o sana böyle kýymet veriyor.
Onun içindir ki, sana hürmet eden Ýsmail Hakký
Efendi'ye hürmet etmiþ gibi olur. Sana hürmet etme-
yen, saygýda kusur eden, mutlak kavuþmaya eremez,
Allah'a vâsýl olamaz."
Kýymetli okuyucular bu satýrlarý okuduktan
sonra zannederim ki, bir evlâdýn babasýna gereken
hürmetinin ifadesi bu þiirle; altýn harflerle beyitlere
yazýlmýþ olduðuna hepimiz kanaat getiririz.
Her zaman iyilik ve hayýrda önder olan,
yaþadýðý topluma örnek bir âhlâk nûmunesi olarak
hayat süren Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi'nin
duygularýyla baba sevgisinin ne demek olduðunu
anlamaya çalýþalým.
Babasýndan gördüðü þefkati ve sevgiyi, kâmil
gönlünde olgunlaþtýrarak bizzat aile fertlerine, yani
neslinden olan evlatlarýna gösteren Hulûsi Efendi,
ceddi gibi "baba" olmuþ, kendi gibi evlatlarýný
"baba" olarak yetiþtirmiþtir. Binlerce sevenine bir
baba þefkatiyle davranan, bize baba sevgisini ve
kýymetini edebi bir dille anlatan, öðreten o olmuþ-
tur...
DÝPNOTLAR
1-Buhari, "Edeb", 18
2-Komisyon , Ýlmihal-II, Ýslam ve Toplum, s.520-546, TDV Yay, Ýst, 1999
3-et-Tâc, V,8
4-Bursalý Ýsmail Hakký, Ýman Esaslarýna Tasavvufi Bir Bakýþ, (Haz; Yakup
Çiçek) s.75, Dârulhadis, Ýst, 2000
5-Mevlâna, Mesnevi, (Terc: Þefik Can) C.6, s.612, Ötüken, Ýst, 1999
6-KOCAKAPLAN Ýsa, "Açtý m'ola þu Sivas'ýn Gülü Yapraðý", Türk Edebiyatý,
S;344, Haziran 2002, s.49
7-ÖZTUNA Yýlmaz, Büyük Türkiye Tarihi, C.4, s.205, Ötüken, Ýst,1977
8- Ali Galip Karaaðaç (1932 Darende doðumlu)’dan derlenmiþtir.,
9-Beyhakî, Þuabu'l-Ýman, VI, 401
10-ATEÞ Osman Hulûsi, Mektubat-ý Hulûsî-i Darendevî (Haz. Doç. Dr. Mehmet
Akkuþ) s. 106, Ank. 1996,
11-ATEÞ, a.g.e, s.174
49 Mart-Nisan 2003
MAKALE

Edebiyatýmýzda Bahar
Ahmet Aydýn BOLAK

Bülbül âhengini, gül rengini hep senden alýr,

Sen gidersen bu gülistanda bahardan ne kalýr?
Ýslâmiyet'ten evvel Ortaçað'daki Türk boylarýnda baþlayan, sonra müslüman
Türklerin kendi bünyelerine uygun olarak devam ettirip son senelere kadar yaþattýklarý ve
çocukluðumda, Balýkesir’de de Nevruz veya Navruz adýyla hatýrladýðým "Bahar
Bayramý"ný 21 Mart'ta kutladýk. Bugün, o bahar bayramýnýn ilhamýyla sizlere bazý bahar
þiirleri okumak ve baharýn zevkini birlikte tatmak istiyorum.
Mehmet Deligönül'e ait o güzel þiiri tekrarlayalým:

Deniz dalgalanmak üzre,

Gönül bayraðýný açmak üzredir.
Ýçimizde birþey kopuvermek üzre;
Sen gelmesen de sevgilim,
Bahar, gelmek üzredir.

Ve eskilerin tâbiriyle seslenelim:

Bahar oldu beyim, evde durulmaz,
Bu mevsimde, çemenzâre doyulmaz.
Gezer bülbül gibi gönül, yorulmaz,
Bu mevsimde, çemenzâre doyulmaz.

Kâðýthâne bayramlarýný ve geçmiþ zaman baharlarýný anlatan

güfteyi hatýrlayalým:

Esti nesîm-i nevbahâr, âçýldý güller subh-dem,

Açsýn bizim de gönlümüz, sâkî meded, sun câm-ý cem...

Hepimizin "modern þair" olarak tanýdýðý Orhan Veli Kanýk,

baþlangýçta þiirlerini daha çok eski tarz yazardý. Onlardan
birinden bir bölüm okuyalým:
.........
Sevmek kadar tatlý, yaþamak kadar
Kýsa bir ânýn ötesinde bahar.
Ýþte o bir dem ki, ömrü unutup

Açacaðýz nurdan kapýlarýný

Bugün vaadedilen cennetimizin.
En güzel, en son memleketimizin
Bulacaðýz ýþýktan pýnarýný.

Gün vuracak baktýðýmýz her yüze

Ve kýzlar, kucaklarýnda çiçekler,
Somuncu Baba 50 Mart-Nisan 2003
Ebedî baharý getirecekler,
Bu yeniden baþlayan ömrümüze.
Yine modern þiir ustalarýmýzdan Cahit Sýtký
Tarancý'yla devam edelim:
Damlardaki kar, saçaklardaki buz,
Kaný kaynayan suya dar geliyor.
Haberin var mý?
Oluklardan sonsuz akan su sesinde
Bahar geliyor.
Duy, güneyden estiðini rüzgârýn,
Göreceksin neler olacak yarýn,
Yuvada çýrpýnan yavru kuþlarýn,
Uçmak hevesinde bahar geliyor.
Eskilerimizin:
Bülbül âhengini, gül rengini hep senden alýr,
Sen gidersen bu gülistanda bahardan ne kalýr?
Gül solar, bülbül uçar, neþ'eli sesler azalýr,
Sen gidersen bu gülistanda bahardan ne kalýr?
kýt'asý da baharla ilgili þiir, duygularýmýzýn bir ifade-
sidir.
Niçin bülbül figân eyler, bahar eyyâmýdýr þimdi,
Açýlmýþ goncalar, güller mesâr eyyâmýdýr þimdi..
6+
bestesiyle, Yahya Kemâl Beyatlý'nýn Rindlerin Ölümü
þiirindeki:
Ölüm, âsûde bahâr ülkesidir bir rinde;
Gönlü her yerde buhurdan gibi yýllarca tüter.
mýsrâlarý, Türk þiirinin en güzel taç beyitlerindendir.
Yine Yahya Kemâl Beyden birkaç mýsrâ :
Ýstanbul'un öyledir bahârý;
Bir aþk oluverdi âþinâlýk...
Aylarca hayâl içinde kaldýk;
Zannýmca Erenköy'ünde artýk
Görmez felek öyle bir bahârý.
Somuncu Baba
Sevgili Halil Soyuer'in "Bahar" þiirinden iki kýt'a
okuyup, bir "Nevruz" günü kaybettiðimiz Âþýk
Veysel'in mýsrâlarýyla devam etmek istiyorum;
Yine çýkýp geldi iþte ilkbahar,
Sabahlar, gündüze sisli baþladý.
Kýþdan yorgun düþen çýplak dallarda,
Yeni bir baharýn nesli baþladý.
Yeni bir güzellik sardý yollarý,
Arýlar, çiçekte gördü ballarý.
Mayýs sevmezmiþ de kuru dallarý,
Onun için Nisan sisli baþladý.
Âþýk Veysel, O Koca Usta bakýnýz nasýl anlatýyor
baharý:
Cümle aðaç uykusundan uyandý,
Giyinmiþ donunu yeþil atlastan,
Ýrenk irenk çiçeklere boyandý,
Gidermiþ kederi, kurtulmuþ yastan.
Bahar gelir, daðlar-baðlar süslenir,
Yel deðmezse, coþan dallar uslanýr,
Bir hazîn ses þafaklara seslenir,
Neler duymaz bâd-ý sabâ o sesten.
Sevgili Okuyucular;
Herþeyin çýtýr çýtýr, hayatýn çýtýr çýtýr toprakta pat-
lamaya baþladýðý, ilk kardelenlerin çýktýðý, arkasýndan
erik ve bâdem dallarýnýn çiçeklendiði; sonra yavaþ
yavaþ tedbirli aðaçlarýn çiçek açtýðý bu mevsimde
insan, doðmanýn, doðurmanýn lezzetiyle ve kemâle
ermenin baþlangýcýnda bütün bir gençliðin neþ'esini
yaþar... Bütün bir gençliðin yaradýlýþdaki gücünü
yaþar... Bahar böyle bir mevsimdir..
Bahar bir mevsim-i âþüfte edâ,
Bir mevsim-i dilgüþâdýr..
yâni, "bir gönül açýcý mevsim"dir. O sebeple Türkler
asýrlar boyu baharý kutlulamýþlar, bahar bayramlarý
yapmýþlardýr.
Sizlere ömür boyu nice baharlar temennî ediyo-
rum. Bahar gibi yetiþen gençlerimizin, yazlarýný da,
kýþlarýný da bahtiyar geçirmelerini diliyorum.
51 Mart-Nisan 2003
HATIRA

Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi arkadaþlarýyla 1967

Somuncu Baba 52 Mart-Nisan 2003

Evlilikte Saygý-Sevgi Dengesi
Bundan önceki tavsiye-
lerimizi ayrý ayrý yaptýk. Bu
sayýmýzda siz deðerli gelin-
lerimize ve sevgili kayýn-
validelere birlikte seslenmek,
biraz da yaþanmýþ olaylardan
bahsetmek istiyoruz. Çünkü
tavsiyelerimizi okuyan kýy-
metli okuyucularýmýz geli-
niyle ya da kayýnvalidesiyle
olan iliþkilerini anlatýp on-
larýn örnek olmasýný istediler.
Bizim yaptýðýmýz araþ-
týrmalarda da gelin-kaynana
kavgasýnýn, kavga demeye-
lim de anlaþmazlýðýnýn bun-
dan 4 bin yýl önce de vâr ol-
duðunu gördük. Dünya dur-
dukça devam edebileceðini
de tahmin edebiliyoruz. Za-
ten halk dilinde de gelin ve
kaynana için atasözleri, atýþ-
malar, türküler söylenmiþtir.
Bazý yörelerde hareket-
leri çok yavaþ olan gelinlere
"Ermeni gelini gibi kýrýtma."
derler.
Mesela Antep taraflarýn-
da gelinin becerisini dene-
mek için çiðköfte yoður-
masýný isterler. Gelin çiðköfte
yoðururken tepsinin kenarla-
rýndan dökülürse "Babanýn
evinden gelirken civciv
getirseydin de toplasaydý." derler.
Eskiden Anadolu'da gelinin bir iþi yapa-
madýðýný ya da ben bunu bilmiyorum dediðini
duyan kayýnvalide, ‘Kocaya gelmeyi biliyorsun da
bunu mu bilmiyorsun?’ diyerek gelinin gururunu
kýrarmýþ. Günümüzde bu þekilde olmasa bile buna
benzer hoþ olmayan durumlar ortaya çýkýyor.
Geleneklerine baðlý ailelerde geline geldikten
sonra geliþen olaylarla gelinin uðurlu mu uðursuz
mu olduðuna karar verirler. Mesela mevsimi
olmadýðý halde bereketli yaðmur yaðarsa, damat
Somuncu Baba
HANIMLARA ÖZEL
Nuran ÖZDEN
yaptýðý iþte baþarýlý olursa,
bir hasta iyileþir ya da üzün-
tü veren bir durum ortadan
kalkarsa, erkek tarafýndan
biri erkek çocuk doðurursa,
kýrsal kesimlerde de hayvan-
lar diþi yavru doðurursa
gelinin uðurlu olduðuna
inanýlýr. Ya da bunlarýn ter-
sine geliþen olaylarda hiç
suçu olmadýðý halde gelinin
uðursuz olduðu düþünülür.
(Dinimizde böyle inanýþla-
rýn yeri yoktur. Hayýr ve þer
Allah'tandýr. Allahu Teala ne
dilerse o olur.)
Gelinleri kýna gecele-
rinde dertli türküler söy-
leyip, aðlatarak, baba evi ile
koca evi arasýndaki farký
anlatmaya çalýþýrlar.
Yine Anadolu'nun bir-
çok yerlerinde kýz babasý ký-
zýný gelin olarak uðurlarken
'Baba evinden diri çýktýn,
koca evinden ölü çýkasýn.' di-
yerek el kapýsýnýn zorluðu
ve sabretmesi gerektiði anla-
týlýr.
Gelin kendi yuvasýndan
uçup baþka bir yuvaya kon-
muþ kuþ gibidir. Gittiði evin
düzenini, orada yaþayanlarýn
huy ve tabiatlarýný, adetlerini
bilmediði için sýkýlýr, mahcup olur, hatta korkar bile.
Bu yüzden kayýnvalide ve oðlu ona yapmasý
gerekenleri tatlý dille güzel bir þekilde anlatýrsa o da
ne yapmasý gerektiðini bilir ve ona göre davranýr.
Bazen de kayýnvalideler ne kadar anlayýþlý
olursa olsun, gelinler onlara karþý huysuz ve inatçý
olabiliyor. Kaynanaya itaat etmek bir yana kocasýna
da annesini þikayet ederek ailede huzursuzluða yol
açabiliyor. Erkek de bu hususta cahil ise iyice
araþtýrmadan karýsýnýn sözüne uyarak annesinin
kalbini kýrabiliyor.
53 Mart-Nisan 2003
 Resulullah Efendimiz (S.A.S) buyurdu ki:
"Bir kadýn kocasýnýn evinde bir þeyi düzelterek
birtakým iyi iþler yaparsa Allah (C.C.) O kadýna bir
sevap yazar ve bir günahýný da siler. Onun cennette-
ki derecesini yükseltir."
Bu sebeple gelin ve kaynana her zaman
Allah'ýn takdirine rýza gösterip birbirine karþý sabýrlý
olmalý, itaat ve sevgisinde kusur etmemelidir.
Kayýnvalideler için de durum pek farklý deðil.
Onlarda da hoþ olmayan atýþmalara ve söylenmiþ
sözlere geçmiþte olduðu gibi günümüzde de rast-
lanmaktadýr.
Kaynanasýndan kurtulmak isteyen bir gelin:
Aman kaynanayý n'etmeli?
Kaynar kazana atmalý
Yandým gelin dedikçe
Altýna odun atmalý
Diye türkü söylemiþ.
Dil þeklindeki kaktüs çiçeklerine de diken-
lerinden dolayý kaynana dili demiþlerdir. Acaba kay-
nananýn aðzýndan çýkan her söz dikenli mi? Yoksa
öyle mi düþünülüyor?
'Bir gözünü kör, bir kulaðýný saðýr et.' diye ne
güzel söylemiþlerdir. Her zaman kayýnvalidenin
aðzýndan çýkan sözleri incelemektense, 'O benden
büyük, benden daha tecrübeli. Mutlaka bir bildiði
vardýr.' diye düþünerek meseleleri büyütmeden hal-
letme yoluna gitmek en güzeli.
Dört gelin sahibi tecrübeli bir kayýnvalideye,
gelinleriyle nasýl anlaþtýðýný sorduðumuzda derin
bir of çekerek, 'Kaynana olmasaydým da taþ olsay-
dým.' diye dertlendi. Nedenini sorduðumuzda da
'Ah yavrum! Kaynana pamuk ipliði olup raftan
düþse gelinin baþýný yarar.' dedi.
Unutulmamasý gereken bir þey varsa hiç
kimse dört dörtlük olamaz. Ýster gelin olsun ister
kayýnvalide. Ýki tarafýn da kusurlarý çok önemsen-
memeli. Hele bu kusurlarý evin erkekleri hiç duy-
mamalý. Erkekler her zaman kadýnlardan daha fark-
lý düþünür.
Her anne baba çocuðunu evlendirirken önce
çocuðunun mutluluðunu düþünür. Kayýnvalide de
eðer bir kýzý yoksa kýz evlat sevgisini gelininde
görür. Ev iþlerinde bir yardýmcýya kavuþur. Geliniyle
dertleþmek onu mutlu eder. Yaþlanýnca da gelini ve
oðlunun hürmet ve ikramýna nail olur. Unutmamalý
ki kayýnvalidesini memnun eden bir gelin, kendi
anne ve babasýnýn þerefini yükseltir. Ayrýca kocasýný
da memnun eder. Bu gibi sevgiler ailede sevgiyi ve
muhabbeti artýrýr. Zira sevgi ve muhabbet karþýlýk-
lýdýr. Gelin, þimdi nasýl gelin olduysa yarýn ayný þek-
ilde kayýnvalide olacaktýr. Bugün kocasýnýn ailesine
nasýl davrandýysa kendi çocuklarý ve gelini de ona
Somuncu Baba
öyle davranacaktýr.
Peygamber Efendimiz (S.A.V.) bir hadis-i þe-
rifinde þöyle buyuruyor:
"Çocuklarýnýzýn size ikramda bulunup itaat
etmeleri için siz de anne babanýza itaat edin ve
ikramda bulunun."
Gelin yapacaðý iþlerde kocasýna ve kaynanasý-
na danýþýp onlarýn görüþünü aldýktan sonra yaparsa
hem onlarýn rýzasýný kazanýp memnun eder, hem de
ailenin saadet ve selametini temin etmiþ olur.
Kayýnvalidesini memnun eden bir gelin ayrýca
kocasýný da memnun etmiþ olur. Kocasýný memnun
eden kadýn da iki dünyada mesut ve bahtiyar olur.
Zira Allah-u Teala (C.C.) yapýlan hiçbir iyiliði karþý-
lýksýz býrakmaz.
Kayýnvalidesiyle “tek bir yürek ve tek bir gönül
gibiydik” diyebilen bir gelin hatta onun yabancý
ülkeden gelen bir gelin olduðunu öðrendiðimizde
çok þaþýrdýk. Uzaklardan gelin olarak gelirken
içinde taþýdýðý endiþeleri, kayýnvalidesinin þefkatli
kollarýnda attýðýný ve baþý ne zaman derde girse,
onun merhametli kollarýna sýðýnabileceðini bilmek,
hissetmek ona derin bir huzur veriyordu. Kayýn-
validesi ona gerçek bir anne gibi davranmýþtý. Hep
destek olup yol göstermiþti. Zor anlarýnda kendi
annesinden çok onun yakýnlýðýna ihtiyaç duymuþtu.
Kayýnvalidesiyle tek bir yürek ve tek bir gönül
olmasýnýn sebebi ise eþine ve onun annesine
beslediði sevgi, saygý ve göstermiþ olduðu fedakar-
lýktý. Onlara karþý açýk gönüllü, terbiyeli ve neza-
ketliydi. Eþini ve yuvasýný hep bu þekilde mutlu
etmiþti.
Gördüðümüz gibi her gelin kaynana arasýnda
anlaþmazlýk ya da kavga olacak diye bir düþünce
olmamalý. Bazen de anne kýz gibi geçinerek birlikte
yaþayabilen gelin ve kaynanalara rastlayabiliyoruz.
Aþaðýda okuyacaðýmýz gelin ve kaynana gibi:
Aliye Hanýmýn bir oðlu iki kýzý vardý. Kocasý
geçimsiz, bencil bir insandý. Çevresinde de pek
sevilmezdi. Aliye Haným geçim sýkýntýsý çekmemiþti
ama kocasýyla kayýnvalidesinden çok çekmiþti.
Oðlunun evlenme yaþý geldikçe içini tarifsiz bir
heyecan ve korku sarmaya baþlamýþtý.
Mehmet Bey oðlunun ve gelininin yanlarýnda
oturmasýný istiyordu her fýrsatta. "Haným o kadar
emek çektik, oðlan büyüttük. Gelinimiz hizmet
etsin de biz de ömrümüzün sonunda evladýmýzýn
gününü görelim." diyordu.
Aliye Haným geliniyle oturmak istemiyordu.
Kendi çektiklerini gelininin de çekmesine gönlü
elvermiyordu. Eþinin ve rahmetli annesinin anla-
yýþsýz tavýrlarý karþýsýnda hep sabretmiþti. Bundan
sonra evlerinde huzursuzluk istemiyordu.
54 Mart-Nisan 2003
 Bundan sonra da Kararlý bir
þekilde kocasýna: "Bey! Ben gelinimi
ve oðlumu ayrý oturtmak istiyorum.
Çok þükür onlara ev açacak imka-
nýmýz var. Gelinimiz isterse bize yine
hizmet eder. Hem benim evde iki de
kýzým var." dedi.
Mehmet Bey eþinin kararlýlýðý
karþýsýnda ne cevap vereceðini þa-
þýrdý. Bunca yýllýk evliydiler, þimdiye
kadar eþini böyle kararlý gör-
memiþti.
Dilerseniz bundan sonrasýný
gelinin aðzýndan dinleyelim:
Doðrusunu isterseniz ben bu
evlilikten çok korkuyordum. Kayýn-
validemi tanýyorduk. Onun kendi
kayýnvalidesinden ve eþinden çektik-
lerini bana da çektirirse diye kara
kara düþünmeye baþlamýþtým. Böyle
düþünmeme de biraz annem sebep olmuþtu, çünkü
bu evliliði en çok ben istemiþtim. Annemin pek fazla
gönlü yoktu.
"Bana bak kýzým!" dedi, "Bu kadýna fazla güven-
miyorum. Sadece eþini çok sevmekle bu iþ yürümez.
Sana sýrasý geldikçe biz ne gördük ki diye baþýna kak-
maya baþlarsa bana hiç þikayet etme." diye kestirip
attý.
Kayýnvalidemin oðluna çok düþkün olduðunu,
tek oðlu olduðu için de bütün dikkatini onun üstüne
verdiðini etraftan duydukça benim de önyargýlý
düþüncelerim arttý. Kayýnvalideme fýrsat vermeye-
cektim ve ondan uzak duracaktým.
Zaman benim, annemin ve çevremin düþün-
celerini haksýz çýkardý. Þimdi çok mutluyum ve bunu
kayýnvalideme borçluyum.
Kayýnvalidem açýk sözlü bir kadýndý. Hiçbir
zaman arkamdan konuþmadý. Beklentilerini doðru-
dan benimle konuþtu. Bana kýzým sana söylüyorum,
gelinim sen anla gibi imalý sözler söylemedi. Kendi
kýzlarýndan yapmasýný istediði iþleri onlara, benden
istediðini de bana söylerdi. Kýzlarýndan, hele oðlun-
dan hiç ayrý tutmadý beni. Oðluna olan düþkün-
lüðünün aynýsýný bana da gösterdi. Görümcelerimin
bana davranýþlarýný, tutumlarýný; benim de onlara
karþý nasýl davranmam gerektiðini, oðlunun görev-
lerini en baþtan hepimizi karþýsýna alarak açýk açýk
konuþtu.
Eþim annesine gerçekten çok düþkündü. Ama
bu yüzden benim huzurumu bozacak hiçbir
harekette bulunmadý, çünkü annesinden öyle tem-
bih almýþtý.
Baþta da söylediðim gibi ben evliliðimin ilk
Somuncu Baba
aylarýnda biraz tedirgindim. Ama kayýnvalidemin
anlayýþlý davranýþlarý sayesinde yavaþ yavaþ bu tedir-
ginliðin yerini sevgi ve saygý almaya baþladý.
Kayýnvalidem kendilerine yakýn bir ev tutmuþtu, ama
benden yapamayacaðým hiçbir iþ istememiþti. Güzel
bir yemek yapsa biz olmadan yemezlerdi. Ne zaman
gezmeye gitse beni almadan gitmezdi. Kýyafetlerimi
beðenmediði zaman kibar bir þekilde þunu giysey-
din, ya da gittiðimiz yere bu uymaz derdi. Sonra da
benden özür dileyerek gideceðimiz yerdeki insanlarý
anlatýr, "Ne yapalým yavrum. Bazen de baþkalarý için
hareket etmek zorunda kalýyoruz." derdi.
Ben önceleri, annemin de baskýsýyla nasýl olsa
onlarýn yanýndan uzak bir yere taþýnýrým diye
düþünüyordum. Þimdi bu düþüncem yok oldu. Ben
de onlarý çok sevdim, hatta kaba ve geçimsiz dedik-
leri kayýnpederimi de. Çocuklarýmý onlarla beraber
büyüttük.
Aliye Haným burada söze girerek:
Ben gelinimden çok memnunum. Ona hiç el
kýzý gözüyle bakmadým. O da bana saygýsýnda kusur
etmedi. Hatta kayýnpederini bile gösterdiði hürmet
ve saygýyla yola getirdi. Þimdi o da eskisi gibi geçim-
siz deðil. Torunlarýný sevmek onu bambaþka bir
insan yaptý. Gelinimiz ne oðlumuzu, ne de torun-
larýmýzý bizden uzak tutmadý. Aksine o da bize bað-
landý. Kýzlarýmý evlendirirken bana çok yardýmcý
oldu. Ne zaman ona ihtiyacým olsa bana kýzým gibi
davrandý, bir gün bile kýzlarý var onlardan yardým
istesin demedi. Bilmediði þeyleri danýþýr, öðrenir. Bir
yere gideceði zaman hep söyler. Gerekirse izin ister.
Aliye Haným sözlerini "Allah gelinimden razý
olsun." diye dua ederek bitirdi.
55 Mart-Nisan 2003
 HÝKAYE
Hüseyin, Orhan ve Ziya...
Raziye SAÐLAM
-Günaydýn Hüseyin. Erkencisin bu sabah.
-Günaydýn. Çok acelem var. Çayý demledim, ocakta
duruyor. Ben içtim. Bugün vizeler baþlýyor.
Bir yandan konuþup, bir yandan da çantasýný hazýr-
layan Hüseyin, Mardin'den gelmiþ Ý.T.Ü. Bilgisayar
Bölümünde okuyordu.
-Orhan, Ziya'yý kaldýrmayý unutma. Akþam yine çok
geç geldi.
-Ne oldu bu çocuða böyle. Son günlerde hep geç
geliyor. Neyse hadi sen geç kalma.
Orhan, Erzincan'dan gelmiþ ve Mimar Sinan Üniver-
sitesi mimarlýk bölümünde okuyordu. Ortaokuldan beri hep
mimar olmak istiyordu. Okulda dönem ödevi olarak Mimar
Sinan'ý hazýrlarken hayatýndan, yaptýðý eserlerden çok et-
kilenmiþti. Ýstanbul'a okumak için geldiðinde, daha yol iz
bilmeden sora sora bularak Süleymaniye Camisi, Þehzade
Camisi gibi onun yaptýðý eserleri gezip incelemiþti.
Ziya ise Yýldýz Teknik'de Makine Bölümünde okuyor-
du. Aydýn'dan gelmiþti. Anadolu'nun deðiþik deðiþik
þehirlerinde gelen bu üç gencin yolu Beþiktaþ'ýn arka
sokaklarýnda, küçük eski bir apartman dairesinde
kesiþmiþti.
..............................
Orhan kahvaltýyý hazýrlarken Ziya'nýn kalktýðýný duydu.
Banyoda öksürüyordu. Ýçeri girdiðinde Orhan, onun göz-
lerinin morardýðýný fark etti.
-Ne o Ziya hasta mýsýn? Ne kadar öksürdün öyle.
-Yok iyiyim. Boðazýma gýcýk geldi.
Birlikte kahvaltý ederlerken Orhan onun yemek
yemek için kendini zorladýðýný fark etti.
-Pek iþtahýn yok gibi Ziya.
-Nedense caným bir þey istemiyor. En iyisi bugün
okula gitmeyeyim.
-Ýstersen ben de kalayým. Hastaysan...
-Yok caným, ne gereði var dadý gibi baþýmda mý dura-
caksýn. Haydi kalk git sen. Ben ortalýðý toplarým.
.............................
Birkaç gün sonra..
Orhan ile Hüseyin okuldan döndüklerinde, Ziya henüz
gelmemiþti. Yemek sýrasý Orhan'da olduðu için, üstünü
deðiþtirip mutfaða girdi. 'Ne piþireceðiz bakalým' diyerek
dolabý açýnca bir an gözlerine inanamadý. Dolap aðzýna
kadar tavuk, sebze, meyve ve kahvaltýlýkla doluydu. Ayrýca
kapaðýnda meyve sularý ve ketçap ve mayonez de vardý.
-Hüseyin gelsene buraya. Tamtakýra bir þeyler olmuþ.
Hep çok az yiyecekleri olduðu için buzdolabýna 'tam-
Somuncu Baba
takýr' diyorlardý. Hüseyin dolabýn bozulduðunu düþünerek
geldiðinde, yiyecekleri görünce o da çok þaþýrdý.
Orhan:
-Ne dersin üzüm bað misali, kendimize bir ziyafet
çekelim mi?
Hüseyin bir süre düþündü. Babasýyla Ýstanbul'a ilk
geldiklerinde Haydarpaþa'nýn merdivenlerini inerken
babasý:
'Oðlum bak, burasý Mardin'e benzemez. Burada 72
çeþit insan yaþýyor derler. Az ye, az giyin ama yine de
harama el uzatma.'demiþti. Þimdi nerden geldiði belli
olmayan bu yemeklere el uzatamazdý.
-Bence üzümü yemeden baðýný soralým Orhan. Gel
sen bize bir çay demle yanýna da þu dünden kalan yumur-
talarý kýr. Ýçimiz rahat olsun hiç deðilse.
............................
Onlar yaðda yumurtayý iþtahla yerken Ziya geldi.
-Hani aldýklarýmýn hiç biri yok bu sofrada. Görmediniz
mi yoksa?
Hüseyin:
-Yok gördük de, midemiz hele onlara alýþmasýn dedik.
Bize soyu sopu belli iki yumurta yeter Ziya.
-Amaan oðlum deli misiniz siz? Yapsaydýn þöyle bir
tavuk yanýna da pilav, ne güzel yerdik.
.........................
Ertesi sabah...
Orhan okula gitmek için evden çýktýðý sýrada üst kat-
taki ev sahibi kadýnla karþýlaþtý. Kadýn gülümseyerek:
-Sað olun çocuklar. Para da bir makbule geçti ki...
Orhan ne demek istediðini anlamadý. Ama bozuntuya
da vermedi.
Akþam Orhan:
-Ziya yine gelmedi. Onun son zamanlarda hali hiç hal
deðil. Bu kadar parayý nereden buluyor. Sordum. Sadece 'iþ
buldum.'dedi. 'Ne iþi?'dedim. ‘Boþ ver karýþtýrma.'diye
cevap vermedi. Valla bir gün baþýný belaya sokacak.
-Ben de çok düþünüyorum. Ev sahibine de iki aylýk
peþin vermiþ kirayý.
-Demek ki o yüzden kadýn bana teþekkür etti. Ben de
ne diyor bu kadýn diye düþünüyordum.
O gece Hüseyin yattý ama, uyur gibi yaparak Ziya'yý
beklemeye baþladý. Saat 1'e doðru geldi. Gece lambasýnýn
ýþýðýnda sallanarak yürüdü ve alelacele üstünü çýkarýp ken-
dini yataða attý. Bir süre sonra Hüseyin yavaþça kalkýp,
Ziya'nýn öylece çýkarýp attýðý pantolon ve ceketini aldý. Ýkisi
de çok kötü kokuyordu. Mutfaða girip kapýyý kapattý. Sonra
56 Mart-Nisan 2003
da aceleyle ceplerini karýþtýrdý. Bir cebinden oldukça çok
miktarda para, bir cebinden de küçük bir pakette beyaz bir
toz gördü. Hüseyin onun uyuþturucu olduðunu hemen
anladý. Ailesinin büyük umutlarla okumaya gönderdiði Ziya,
nasýl böyle bir yola düþmüþtü. Hayatý mahvolacaktý.
..............................
Sabah Hüseyin Ziya ile konuþunca Ziya hiç inkar
etmeden sattýðýný kabul etti.
-Sýnýftan Erol iki senedir yapýyormuþ bu iþi. Çoðun-
lukla gençlerin gittiði bir Cafe-Bar var. Erol beni oranýn
patronuyla tanýþtýrdý. Patron bana çok iyi davrandý. Bizimle
çalýþýrsan iyi para kazanýr, okulunu rahatça bitirirsin. Ben
önce ne iþ olduðunu anlamadým. Bir paket veriyorlardý,
elimdeki adrese götürüp teslim ediyordum. Elime çok para
geçtiði için pakette ne olduðuyla ilgilenmedim. Ama uyuþ-
turucu olduðunu tahmin ediyordum.
-Bunu nasýl yaparsýn Ziya? Okulun, geleceðin her
þeyin mahvolacak.
-Niye mahvolsun. Okul bitirenlerin de durumu ortada.
Ben þimdi bile onlardan daha iyi kazanýyorum.
-Peki o gençleri zehirlediðin için hiç vicdan azabý duy-
muyor musun?
-Komik olma Orhan. Sanki ben satmasam, baþkalarý
yapmayacak mý bu iþi. Hem biz burada para sýkýntýsý çekip,
basit okul ihtiyaçlarýný zor alýrken, para içinde yüzen o zen-
gin gençler de vicdan azabý duymuyor.
-Sende hiç vicdan azabý kalmamýþ Ziya. Hiç deðilse
içme de bari, kendini mahvetme.
Ziya sessiz kalmýþtý. Hüseyin son günlerde, onun da
kullanmaya baþladýðýný, biliyordu. Engel olmalýydý, ama
nasýl?
Bir gün yine konuþmayý denedi.
-Bak uyuþturucudan insanlar mahvoluyor, aileler
yýkýlýyor. Hem ailenin yüzüne nasýl bakacaksýn? Gel ne olur
yol yakýnken býrak bu iþi.
-Sen ne diyorsun be. Ben istesem de onlar peþimi
býrakmazlar benim. Öldürürler beni.
Hüseyin bir ara Ziya'nýn ailesine haber vermeyi
düþündü. Ama bunun pek bir faydasý olmayacaðýný biliyor-
du.
............................
Birkaç gün sonra Ziya eve geç vakit, periþan bir
halde geldi. Hem aðlýyor, hem de kesik kesik:
-Öldü...... Daha gencecikti........ Zavallý kýz........ diye
aðlýyordu.
Hüseyin ile Orhan onu kolundan tutup banyoya
götürdüler. Soðuk su ile yüzünü yýkadýlar. Ziya biraz
kendine gelir gibi oldu ama hala aðlýyordu. Sonradan anlat-
týðýna göre, Erol bir kýza damardan toz vermiþ. Miktarýný
biraz fazla tutmuþ ki kýz artýk ondan vazgeçmesin diye.
Önceleri hap kullanýyormuþ. Ýlk defa bu miktarda morfin
alýnca bünyesi dayanamamýþ. Ziya deyince 'Sen karýþma.
Biz bunlarý alýþtýrmazsak parayý nerden kazanacaðýz.'
diye baðýrmýþ.
Somuncu Baba
-Kýzýn öyle masum bir görünüþü vardý ki. Önceleri hap
kullanýyormuþ. Okulda bir arkadaþýndan alýþmýþ. Zavallý
kýz..... Zavallý.
Hüseyin de Orhan da duyduklarýndan çok etkilendiler.
Orhan'ýn gözünün önüne kendi kýz kardeþi geldi. Birden ir-
kildi. Ziya'ya doðru eðilip, yakasýndan tuttu ve:
-Alçak! Bir katile yardým ettin!diye baðýrdý. Hýrsýný
alamayýp tam vurmak üzereyken Hüseyin engel oldu.
...........................
Ziya birkaç gün okula gitmedi. Sonra okul çýkýþýnda
Erol onu buldu ve:
-Korkak bir tavuk gibi kaçtýn. Böyle kolay kurtula-
caðýný mý sandýn? Patron hep seni bekliyor.
Ziya hiç cevap vermeyerek yürüdü. Eve gelip
arkadaþlarýna Erol'un söylediklerini anlattý. Ertesi gün
Hüseyin'le Orhan da birlikte gitti. Erol yanlarýna gelerek:
-Ne o yanýnda korumalarýnla mý dolaþýyorsun. Süt
kuzusu. Patron akþama bekliyor, korkmazsan yalnýz gel
diye alay etti.
Ziya:
-Patrona söyle, ben artýk yokum.
-Oðlum bu yoldan öyle kolay kurtulamazsýn. Ya
gelirsin, ya da... diyerek cebinden bir sustalý çýkardý ve
onlarýn bir hareket yapmasýna fýrsat vermeden býçaðý
Ziya'nýn karnýna sapladý ve kaçtý.
Ziya 'Yandým anam!'diyerek baðýrarak yere düþtü.
Orhan'la Hüseyin Ziya'ya bakmayla Erol'un peþinden
koþmak arasýnda tereddüt ettiler. Sonunda bir taksi çevirip,
en yakýn hastaneye götürdüler arkadaþlarýný.
Býçak çok derine girmemiþti. Herhangi bir iç organa
zarar vermediði için çabuk iyileþecekti. Ailesiyle polise,
Erol'dan ve uyuþturucudan bahsetmediler. Basit bir kapkaç
olayý olarak kayýtlara geçti ve kapandý. Ailesi periþan bir
durumdaydý. Ama oðullarýný kurtulduðuna þükrediyorlardý.
...........................
Ziya hastanede yatarken Hüseyin bir Erol'u hasta-
nenin bahçesinde gördü. Ziya'yý görmek için geldiðini
anlamýþtý. Hemen yanýna gidip, bir hareket yapmasýna fýr-
sat vermeden iki eliyle yakasýndan kavradý ve duvara
yapýþtýrdý. Erol'a göre daha yapýlý olduðundan, onu kontrol
etmesi kolay olmuþtu. Sert bir sesle:
-Arkadaþým seni ihbar etmedi ama peþini býrak-
mazsan hem Ziya'yý býçakladýðýný, hem de o genç kýzý öldür-
düðünü gider ben söylerim polise. Þimdi kaybol buradan,
bir daha da Ziya'nýn etrafýnda görünme;dedi.
Erol genç kýz olayýný duyunca korktu. Etraftan kavga
ettiklerini sanýp, etrafýna toplananlarý yararak oradan kay-
boldu. Bir daha da onu ne okulda, ne de Ziya'nýn etrafýnda
gören olmadý.
Ziya hastanede kaldýðý süre içinde uyuþturucu
alýþkanlýðýndan da kurtuldu. Alýþkanlýðý henüz çok yeni
olduðu için, çabuk býraktý. Okulda bir senesi kayboldu ama
bir hayat, dolayýsýyla belki bir çok hayat kurtulmuþtu.
57 Mart-Nisan 2003
TOMURCUKLAR

0-6 Yaþ Arasý Çocuklarda

Geliþim Problemleri
Kevser BÂKÝ
Okul öncesi dönemin en zor geçen zamaný iki, iki iðini etkileyecek olumsuzluklar ortaya çýkmaktadýr.
buçuk yaþ arasýdýr. Çocuk bu yaþlarda hep aþýrý uçlarda Birincisi: Anne-babasýnýn baskýsýyla içine ka-
davranýþ gösterir. Çevresiyle iliþkisi bozuktur, panan "uslu" bir çocuk olur. Çevresinin kendisini sev-
arkadaþlarýyla geçinemez. Bu çaðda çocuk henüz mesi, deðer vermesi için böyle olmasý gerektiðine ina-
arkadaþlýk kuracak durumda deðildir ve annesine muh- nýr. Ve bu kabullenme böyle sürüp gider. Bu çocuk okul
taç olduðu bir dönemdedir. Çocuk, katý, inatçý ve huy- öncesi bir kuruma giderse kimseyle arkadaþlýk kura-
suzdur. her þeyin anýnda kendi gönlüne göre yapýl- mayan, ürkek ve içine kapanýk bir çocuk olur. Anne-
masýný ister. Diyelim ki sütü bardakta verdiniz "fincan" babanýn istediði gibi bir çocuk olayým derken, yeni
diye tutturur, fincanda verirsiniz "bardak" diye tutturur. þeyleri denemekten, atýlým yapmaktan çekinen, silik bir
Bu yaþ çocuðu kendisini evin tek hakimi zanne- insan olma yoluna gider.
der. Kendi kendine beceremeyeceði iþlere kalkýþýr, Ýkincisi: Bazý çocuklar anne-babalarýnýn baský-
yardýmý kabul etmez. Beceremeyince de öfkeye larýna boyun eðmeyecekler, direnmeye çalýþacaklar.
kapýlýp, tepinip baðýrmaya baþlar Yaptýklarýný daha fazlasýyla yapacaklar, karþýlýklý inat-
"Çocuklarýn bu çaðý öfke, gerilim, bunalým ve laþmalar ve çekiþmeler olacaktýr. Bu çekiþmelerde han-
sürekli davranýþ deðiþimleri ile dolu bir dönemdir. Bir gi taraf üstün çýkarsa çýksýn, çocuk bu çaðdaki geliþi-
aþýrýlýklar çaðýdýr bu. Çocuðun kesin bir istekte bulun- minden çok þey kaybedecektir.
duðu, kararlýlýkla bu isteði sürdürdüðü ender görülür. Üçüncüsü: Bu yaþtaki çocuk anne-babasýnýn
Duygularý askýdadýr, kararsýzdýr. isteklerine ve baskýlarýna dýþ görünüþte uyacaktýr.
Ýki buçuk yaþlarýndaki çocuðun en belirgin özel- Onlarýn isteklerine karþý çýkmayacak, kinlenerek ye-
liði, katý ve inatçý oluþudur. Bu durumdaki çocuðun rine getirecektir. Çocuk sinsi bir tavýr takýnýp, fýrsatýný
ana-babasý da katý ve inatçý ise, olabilecekleri, varýn siz bulduðu anda bu kini çevresine kusacaktýr. Bir þey
düþünün!. Böyle bir çocuðun annesine; "Bu yaþtaki kýracak, kardeþini çimdikleyecek, bir þeyi dökecek v.b.
çocuk neler öðrenir?" diye soracak olsanýz: "Huy-
suzluk edip, annesini çileden çýkarmaktan baþka bir þey
öðrendiðini sanmýyorum" diyecektir. Aslýnda anne, bu
çaresizliðinde pek de haksýz sayýlmaz."1
Bu yaþta ki çocuða olumlu açýdan bakýlacak olur-
sa, yaþý gereði enerjiktir, hareketlidir, meraklýdýr, soru-
larla öðrenme çaðýdýr. Bütün aksiliðine karþýn çokta
sevimlidir.
Önemli olan, anne-babanýn çocuðun bu dönem-
deki geliþimsel özelliklerini bilip, ona göre tavýr
sergilemeleri gerekir.
Bu dönemde iþlerin çýkmaza girmesine neden
olan ebeveynin tutumudur. Anne-babanýn çocuktan çok
þey istemeleri, yaþýnýn üzerinde bir olgunluk göster-
mesini beklemeleri çocukta ters tepki oluþturur. Ýki
buçuk yaþlarýndaki çocuðun doðal huysuzluklarýný
anlayýþla karþýlamayan, sessiz, sakin, uslu, söz dinle-
yen bir çocuk olmasýný isteyen, çocuk böyle davranýn-
ca onu öven ve takdir eden anne-babanýn çocuðu bu
çaðý, anne ve babasý açýsýndan çok kolay ve rahat atlat-
mýþtýr. Lâkin bu durum çocuk için hiç de rahat ve
olumlu olmamýþtýr. Çocuk doðal olarak aþmasý gereken
çizgiyi o yaþlarýnda aþamayýnca, davranýþlarýnda kiþil-
Somuncu Baba 58 Mart-Nisan 2003
Bu çocuk büyüdüðü za-
man dýþtan disiplinli gö-
rünecek, fakat içi düþ-
manlýk duygusuyla dolu
olacaktýr.
Öfke Nöbetlerinde
nasýl Davranmalý?
Çocuðun olumsuz
davranýþlarýnýn aþýrý nok-
tasý öfke nöbetleriyle
sonuçlanýr. Çocuk bazen
öylesine öfkeye kapýlýr
ki, hýrsýndan ve çaresi-
zliðinden kendini yere
atar, tepinmeye ve aðla-
maya baþlar. Yeri gelir kafasýný duvarlara vurur. O anda
çocuðun öfkesine boyun eðip, istediði yapýlacak olur-
sa, öfke nöbetlerinin arkasý gelmez.
Çocuk öfke nöbetine kapýldýðý anda ona mantýk
çerçevesi içesinde bir þeyler anlatmak, yada onu sus-
turmaya çalýþmak boþunadýr. Ya yapýlacak en iyi þey
ona aldýrýþ etmemektir. Bunun nasýl çözümleneceði de
anne-babanýn sinirsel durumuna baðlýdýr.
a) Ya, öfke nöbeti geçinceye kadar çocuk yerde
tepinip-baðýrýrken hiçbir þey olmuyormuþ gibi dav-
ranýrsýnýz.
b) Ya çocuðu odasýna gönderirsiniz. Veya siz o
ortamý terk edersiniz. Öfke nöbeti geçtikten sonra da
ona bu yolla hiçbir isteðini elde edemeyeceðini anla-
týrsýnýz. Çocukta sizin o hareketinizle zaten istediðini
elde edemeyeceðini anlayacaktýr.
Burada ayrýcalýklý bir durumdan söz etmek gere-
kiyor. Çocuðunuz akrabalarýnýzýn yada komþularýnýzýn
önünde böyle bir öfke nöbetine tutulursa ne yapacak-
sýnýz? Ya da insanlarýn hoþgörüyü kaybedip, birbirler-
ine tahammülünün kalmadýðý günümüzde; dört tarafý
duvar komþuluðuyla iliþkili apartman dairelerinde
yaþýyorsanýz bu durumda öfke nöbetindeki çocuðu-
nuza nasýl davranacaksýnýz? Burada iki alternafiniz var;
1-Siz doðru bildiðiniz gibi davranýp çocuðunuzun
öfkesine, tepinip, baðýrmasýna aldýrýþ etmeyeceksiniz.
2-"Konu-komþu-akraba ne der?" Çocuðun sesin-
den rahatsýz olup þimdi kapýya gelirler" "Yada çevrede
arkamdan konuþurlar" diyerek çocuða iki tokat vurup,
aðzýný kapatýp kýsa yoldan susturacaksýnýz. (Bu davra-
nýþ istenmeyenidir)
Bu durumdaki tercihinizi þöyle düþünmelisiniz:
Çocuðunuzun saðlýklý bir ruh yapýsý içinde geliþimini
saðlamak mý? Yoksa konu komþunun diyeceðini hesa-
ba katarak; kýzarak, baðýrarak, hareket ederek o anda
çocuðu susturmak mý?
Bunlarý söylerken bir önemli noktayý vurgulamak
gerekir. Lüzümsuz ve sürekli gürültülerle komþularýn
rahatsýz edilmesine asla taraftar deðiliz. Çocuk-
Somuncu Baba
larýmýzýn ileride saðlýklý
ve tutarlý kiþilik sahibi
olabilmeleri için belirli
geliþim dönemlerindeki
öfke nöbetlerinden bah-
sediyoruz.
Üç yaþýndaki
çocukta da ölçüyü kaçý-
ran hareketler vardýr. Bu
yaþtaki çocuklar her
yönüyle aþýrýlýklar için-
dedir. Fiziki, bedensel
hareketlerde ölçüyü ka-
çýrýr, vurur, tekmeler,
tepinir.
Konuþmasýnda ölçüyü kaçýrýr. Ailesinde kullanýl-
mayan sözcükler öðrenir. Öðrendiði küfürleri, ayýp
sözleri özellikle baþkalarýnýn yanýnda söyleyip anne-
babasýndan üstün olduðunu göstermeye çalýþýr. Bu
durumdaki çocuklara ayný baský yapýlarak vazgeçir-
meye çalýþýlmamalýdýr. Baský yapýlýrsa çocuk ýsrarla
ayný sözleri kullanacaktýr. En iyisi bir süre bunlarý duy-
mazlýktan gelmektir. Bunlar çocuðun geliþimi gereði
olduðu için bu dönemi dengeli bir þekilde atlatan çocuk
beþ yaþýna geldiðinde zaten kendiliðinden býrakacaktýr.
Dört yaþýndaki çocuk kiþisel özelliklerinde de
ölçüyü kaçýrýp, çevresindekilere emretmeye ve hük-
metmeye baþlayacaktýr. Kýsýtlamalara ve kurallara
karþý çýkacaktýr. Ayrýca; merdivenleri koþarak iner-
çýkar, kapýlarý vurarak açar-kapatýr. Her konuda konuþ-
mak ister.
Bu yaþ grubundaki çocuklarýn düþ gücünde
büyük bir geliþme olduðu için gerçek ile hayali bir-
birine karýþtýrabilirler. Böyle durumda çocuk gerçekle
alâkasý olmayan bir þey dahi anlatsa hemen yalancýlýk-
la suçlamak gibi bir yanlýþa düþülmemeli. Býrakýn
çocuðunuz, evinizin bahçesinde, evin iki misli bir dev
gördüðünü veya uzaylýlarla konuþtuðunu anlatsýn.
Dört yaþýndaki bir çocukta mülkiyet duygusu
henüz geliþmemiþtir. Bu yaþtaki çocuk komþusunda
oynadýðý bir oyuncaðý evine getirmekte hiçbir sakýnca
görmez. Çünkü komþuda eline verilmiþtir, onunla
oynamýþtýr. Ve artýk o oyuncaðý kendisine ait olduðunu
düþünebilir. Bu yaþtaki çocuðun mülkiyet varlýðý ge-
neldi böyledir. Onun için yalancý olmayan dört yaþýn-
daki bir çocuk hýrsýz da olamaz.
"Dört yaþýndaki bir çocuðun özelliklerini sýrala-
yacak olursak, sessiz-gürültücü, durgun, sabýrsýz,
baðýmsýz, arkadaþ canlýsý, geçimsiz, hareketli, içine
dönük, kayýtsýz, meraklý, hýrçýn, neþeli vb…" nitelikleri
ard arda dizmemiz gerekir.
Kiþiliðindeki bu çok çeþitli özellikleri nedeniyle,
dört yaþýndaki çocuk karþýsýnda kararlý, kesin tavýrlý
olmak gerekir.2
59 Mart-Nisan 2003
Bir Hadis
Çocuðunuzun eðitim ve öðretimini ihmal edenleri
sakýndýrmak için Rasullulah (S.A.V): "Kiþiye kýyamet
gününde ilk defa takýlan, ailesi ve çocuðu olacaktýr.
Derler ki, "Ey Rabbimiz ondan hakkýmýzý al,
bilmediklerimizi bize öðretmedi, biz habersizken
bize haram yedirdi" buyurmuþlardýr. (Hadislerle
Çocuk Eðitimi, Muhammed b.Mahled)

Tekerleme Bir Þiir

Çýk çýkalým çardaða
Doðmamýþ Çocuða Mektup
Yem verelim ördeðe
Ördek yemini yemeden Hayat dað gibi, inan ki
Cýyak mýyak demeden Doðar doðmaz bunalýrsýn Çocuklarýn yaptýðý huysuzluklarý ve geçimsizlik-
Akkýdý makkýdý Yaþamak kolay mý sanki ler karþýsýnda onlarý utandýrýp, mahcup etmeden ceza-
Çýktým çýkardým Kuruda, yaþta kalýrsýn landýrmak gerekir.
Anne-babalar farkýnda olmadan hoþ olmayan bazý
Bilmeceler Aldanýrsýn insanlara
Dalarsýn derin sulara
çirkin davranýþlarýyla çocuklarýna örnek olabiliyorlar.
1-Ençok aspirin Yenilirsin korkulara
Evde kuralý çiðneyen yada gürültü yapan bir çocuðu
hiç te hak etmediði hareketlere maruz býrakýp, onun
satýlan ilimiz nere- Siste, ateþte kalýrsýn kiþliðini zedeleyecek þekilde cezalandýrýrsýnýz. Öyle bir
sidir? Aðrý an gelir ki çocuklarýnýza kýzdýðýnýzda kullandýðýnýz
Ömrün düzeni bozulur hakaret dolu sözcükler sizin için normal bir niteleme
Dostlarýn hepsi kaybolur
2-Hangi bebeðe süt Aynalara düþman olur
haline gelir. Ve günün birinde ayný hakaret dolu söz-
cükleri çocuklarýnýzýn birbirlerine kullandýðýný göre-
içirilmez? Devr-i geçmiþte kalýrsýn bilirsiniz. Çocuðunuzun yaptýðý hoþunuza gitmeyen
(Göz bebeðine) davranýþlar karþýsýnda, sabrýnýz çok az ise, olayý hal-
Hiç eksilmez âhü zârýn letme ve çocuðu sindirme yolunuz dayaksa; aradan
Seninledir intizarýn
3-Kaplumbaða Serüven biter mezarýn
aylar, belki de yýllar geçtikten sonra ayný kaba kuvveti
çocuklarýnýzýn kullandýðýný göreceksiniz. Birbirlerini
niçin yavaþ yürür? Kazýlýr, düþte kalýrsýn dövecekler, belki de çocuðunuz bir baþka arkadaþýný
olmadýðý için) döverek iþlerini halletmeye kalkýþacaktýr.
(Hiç acelesi Kaderin önünde eðil Çocuðunuzun geliþimini düþünüp, onu anlaya-
Doðmamak elinde deðil mazsanýz, belirli yaþlarda kýzýp, baðýrýp, hakaret eder-
Gözlerinin yaþýný sil
4-Her gün çiðne- Hayattan zevk de alýrsýn.
seniz, hele bir de kaba kuvvete baþvurursanýz, öyle bir
an olur ki, çocuðunuzun size karþý olan kaba tutumu
riz ama yutmayýz?
aniden, öfkeye hatta el-kol hareketlerine dönüþebilir.
(Yol) Nurullah Genç - Yaðmur 7. Baský
Ne yazýk ki bu tavýr biraz güçlü olsa ayný kaba kuvveti
size karþý kullanacaðýnýn bir iþaretidir.
Fýkra Çocuklarýmýzýn saðlýklý geliþimleri için biz anne
babalar üzerimize düþen görevleri hakkýyla yerine
Önceki evliliðinden çocuðu olan bir
getirmeliyiz. Onlara karþý tutum ve tavýrlarýmýzda
kadýnla, önceki evliliðinden çocuðu olan bir geliþim dönemlerinin özelliklerini ve onlarýn henüz
erkek evlenmiþler. Yeni evliliklerinden de bir kötülükleri öðrenmemiþ birer masum olduklarýný unut-
çocuklarý olmuþ. Bir gün çocuklar dýþarýda mamalýyýz. Onlarý yetiþtirirken geleceklerini ve kendi
oyun esnasýnda kavga etmeye baþlamýþlar. geleceðimizi göz önünde bulundurmalýyýz. Her þeyden
Kadýn içerideki beyine seslenmiþ; "-Bey, önemlisi de çocuklarýmýzýn bizlere Allah'ýn birer
bey! Çocuklar kavga ediyorlar" demiþ. Adam emaneti olduðunu unutmamalýyýz.
Kim demiþ ki çocuk küçük bir þey
da "-Kimler kavga ediyor?" demiþ. Kadýn "-
Belki de çocuk en büyük bir þey
Senin çocukla, benim çocuk bir olmuþ,
bizim çocuðu dövüyor" demiþ.

Somuncu Baba 60 Mart-Nisan 2003

 MUTFAKTAN

Ispanaklý Ekmek
Malzemeler;
6 bað ýspanak
6 su bardaðý un (su-tuz)
500 gr kýyma
6 yemek kaþýðý tereyaðý
Pul biber ve tuz

Yapýlýþý;
Ispanaklar ayýklanýr, bol suda yýkanýp
doðranýr. 4 kaþýk tereyaðý ile kýyma kavru-
lur. Tuz ve pul biber ilave edilir. Doðranan
ýspanaðýn üzerine sýcak sýcak dökülür. Ýyice
karþtýrýlýr.
6 su bardaðý un, su ve tuzla kulak memesi
kývamýnda hamur yoðurulur. Küçük küçük
bezeler alýnýr. (Ceviz büyüklüðünde) un
serperek açýlýr. Hazýrlanan içten koyup D
þeklinde kapatýlýr. Orta ateþte sacda veya
teflon tavada piþirilir. Üzerine tereyaðý
sürülerek sýcak servis yapýlýr.
Afiyet olsun
Not: Arzu edilirse kýymaya yumurta da
kýrýlabilir.

Sýdýka SARI

Somuncu Baba 61 Mart-Nisan 2003

HABERLER
Kültür Etkinliklerinin Üçüncüsü
21 Haziran 2003 Tarihinde Yapýlacak
Kültür; bir milletin maddî-mânevî de-
ðerleridir. Bir milletin bütün sanat faali-
yetlerinin, inançlarýnýn, örf ve âdetleri-
nin, anlayýþ ve davranýþlarýnýn, toplamý o
milletin kültürüdür. Buna manevî kültür
veya hars denir.
Kültürün doðuþu, insanýn yaratýlýþý ile
eþ zamanlýdýr. Þüphesiz kültürün meydana
gelmesinde bütün insanlarýn payý ve yeri vardýr.
Ýnsan sâhib olduðu zihnî kuvvetin yardýmý ile bütün
tabiatý, enerjiyi, canlý-cansýz bütün varlýklarý, renk,
ses, þekil ve benzeri keyfiyetleri kendi yapýsýna
uygun bir þekilde iþleyerek deðiþtirir. Bunu
yaparken insanýn güç aldýðý iki kaynak vardýr.
Birincisi Allahü TeâIânýn kendisine verdiði üstün
genelleme, teþhis, 'tecrid ve yüceltme kabiliyeti,
ikincisi de karþýlýklý istifâdeye dayalý toplum
hayâtýdýr.
Bir milletin manevî kültür deðerlerinin yekû-
nunu din, dil, sanat, edebiyat, örf ve âdetler ile,
düþünüþ ve yaþayýþ tarzlarý meydana getirmektedir.
Bu kültür deðerleri milletlerin hayatýnda önemli bir
yer tutarlar.
Geçen yýl, 15 Haziran 2002 Cumartesi günü
ÞÝÝR KONULARI: Darende, Somuncu Baba, Hulûsi Efendi
YARIÞMA KATILIM ÞARTLARI
1. Yarýþmaya her yaþtan ve her tahsil kademesinde olan
kiþiler katýlabilir.
2. Eserler en geç, 6 Haziran 2003 Cuma günü mesai
bitimine kadar Vakýf Genel Merkezinde olacak þekilde
elden veya posta ile gönderilecektir.
3. Yarýþma sonuçlarý 14 Haziran 2003 Cumartesi günü
toplanacak komisyon tarafýndan deðerlendirilecektir.
4. Yarýþma sonuçlarý 16 Haziran 2003 Pazartesi günü
açýklanacak ve 21 Haziran 2003 Cumartesi günü yapýla-
cak Kültür Etkinlikleri çerçevesinde ödül töreni tertip
edilecektir.
5. Yarýþmaya katýlacak olan eserler herhangi bir yayýn
organýnda yayýnlanmamýþ olmasý gerekmektedir.
6. Yarýþmaya katýlan eserler dereceye girsin veya
girmesin iade edilmez. Yayýnlanmaya layýk görülen eser-
lerin telif hakký vakfýmýza aittir .
7. Þiirlerde edebi kurallara aykýrý olmamak kaydýyla özel
Baþvuru Adresi: Zaviye Mah. Hacý Hulûsi Efendi Cad. No:71 44700 Darende / MALATYA Tel:(422) 615 15 00 Fax:(422) 615 28 79 http/www.eshev.com
Somuncu Baba
Darende'de tarihi bir gün yaþandý. Es-Seyyid
Osman Hulûsi Efendi Vakfý ve Darende
Belediye'sinin ortaklaþa tertip ettiði "II.
Darende Somuncu Baba ve Hulûsi Efendi
Kültür Etkinlikleri" dolu dolu program-
larla yapýldý. Somuncu Baba ve Hulûsi
Efendi ile ilgili araþtýrmalar ve "Darende
Tarihi" ile "Darende Temettuat Defterleri" adlý
kitaplarýn tanýtýmýnýn yapýldýðý panel gayet ilmi
seviyede geçti. Türk Tasavvuf Musikisi konseri ve
þiir yarýþmasýnýn ödül töreni ise birbirini tamam-
layan kültür mozayiðinin parçalarýdýr. Þeyh Hamidi
Veli Ýlave Camii açýlýþý, tarihi fotoðraf sergisi ve
aþýklar þöleni ise yine kültür hizmetimizin hal-
kalarýný oluþturdu.
Bu yýl ise 21 Haziran tarihinde, "III. Darende
Somuncu Baba ve Hulûsi Efendi Kültür Etkinlik-
leri" tertip edilecektir. Yine bu programda deðerli
ilim adamlarýmýz, sanat ve mûsiki dünyasýnýn kýy-
metli isimleri ve þairlerimiz olacaktýr. Hazýrlýklarýna
baþlamýþ olduðumuz, Üçüncü Kültür Etkinliklerimiz
çerçevesinde yine þiir yarýþmasý yapýlmasý kararlaþ-
týrýlmýþtýr. Hizmet ve faaliyetlerimiz her geçen gün
artarak devam edecektir.
bir þart aranmamaktadýr.
8. Yarýþmaya katýlacak eserler, daktilo veya bilgisayarla
yazýlýp, dört nüsha hazýrlanacaktýr.
9. Yarýþmaya; 2000, 2001, 2002 yýllarýnda düzenlenen
þiir yarýþmasýnda dereceye giren eser sahipleri eser
göndermeleri halinde deðerlendirmeye tabi tutulmaya-
caktýr. Ancak yayýnlanmaya layýk görüldüðü takdirde
çýkacak olan Kültür Etkinlikleri kitabýnda yayýnlanacaktýr.
10. Þiiri yazan özgeçmiþi, açýk adresi ve telefon
numarasý gibi bilgileri okunaklý bir þekilde yazýp rumuz
yazýlý zarfa koyarak esere ekleyecektir.
11. Þiirlerde Rumuz kullanýlarak gönderilecektir.
YARIÞMADA DERECEYE GÝREN ESERLERE
VERÝLECEK ÖDÜLLER
Birinci : 300.000.000,-TL + Plaket
Ýkinci : 250.000.000,-TL + Plaket
Üçüncü : 200.000.000,-TL + Plaket
Mansiyon : 100.000.000,-TL + Plaket
62 Mart-Nisan 2003
 Kültür dünyanýza açýlan eþsiz pencere
Somuncu Baba...
siz hâla abone olmadýnýz mý?

Yýllýk Abone Bedeli

25 milyon TL
C

Somuncu Baba Der isi

A B O N E K U P O N U
g
Adý - Soyadý :........................................................................... ÖDEME
Banka Hesabýyla
Adresi :...........................................................................

.................................................................................................. Posta Çeki Hesabýyla

..................................................................................................
Ýlk Defa Abone Oluyorum. Aboneliðimi Yeniliyorum
Yukarýdaki kuponu dodurup, iþaretli yerden keserek, posta çeki veya banka hesap numarasýna yatýrdýðýnýz para
dekontu ile birlikte Somuncu Baba Dergisi, Zaviye Mah. H.Hulûsi Efendi Cad. No:71
44700 Darende/Malatya adresine postalayýnýz.
Kupon ve dekontu dergimizin;
0 422 615 28 79 nolu faxýna da gönderebilirsiniz
Dergileriniz düzenli olarak adresine postalanacaktýr, herhangi bir aksilik karþýsýnda lütfen bizimle irtibata geçiniz.
Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfý VÝSAN Ýktisadi Ýþletmesi
Posta Çeki Hesap No: 1361068 Banka Hesap No: Ziraat Bankasý Darende Þubesi:242458