Professional Documents
Culture Documents
Aydnlk
BU SAYIDA
32
KTAP TANITILIYOR
Toplam: 1105
SARAMAGO
Paris bir enlik deildi nsani ykler!
Balyoza Balyoz
Aydnlk KTAP
NDEKLER
Haftann Portresi: Edgar Allan Poe Paris bir enlik deildi nsani ykler! Bir delilik hali Kutunun iinde Montaigne aklcln n tar Kapak: Ezilenlerin gznden bir Portekiz tasviri Rnesans Avrupasnda tutsak bir ehzade Rousseau, amz hazrlayan dncenin en ateli ve parltl szcsyd Misafir: Cahit Stk Taranc Balyoza Balyoz Yunus Emrelerin Molla Kasmlara eyvallah yok! Yeni kanlar ocuk: Masal her lkede masaldr Salinger ve Holdena sylenen arklar Alnt Test - Bulmaca s. 4 s. 5 s. 6 s. 7 s. 9 s. 10 s. 12 s. 14 s. 15 s. 16 s. 17 s. 18 s. 19 s. 20 s. 21 s. 22
5 EK M 2012 CUMA
SUNU
neriYorum
1)
Kk Prens, Antoine de Saint-Exupery, Mavibulut Yay. Ara ara hala ap okuduum en sevdiim masal. Parfmn Dans, Tom Robbins, Ayrnt Yay. Pancarn benim iin anlamn bambaka bir yere koyan kitap. Puslu Ktalar Atlas, hsan Oktay Anar, letiim Yay. Set aralarnda, hem bitmesin istediim hem deli gibi srklenerek son sayfalara kadar heyecanla okuduum ok gzel bir hikaye.
JANSET
2)
4)
Suskunlar, hsan Oktay Anar, letiim Yay. Yine hsan Oktay Anarn en sevdiim kitab, kitap bittikten sonra ayaa kalkarak alkladm hatrlyorum. Su, Buket Uzuner, Everest Yay. Buket Uzuner'in seri kitabnn ilki, sonuna kadar heyecanla okudum... Devamn bekliyorum.
3)
5)
. KITA P
Aydnlk
Anadolum Gazetecilik Basm Yayn San. ve Tic. A.. adna sahibi: Mehmet Sabuncu Genel Yayn Ynetmeni: Serhan Bolluk Sorumlu Mdr: Mehmet Bozkurt
Ynetim Yeri stiklal Cad. Deva kmaz No:3/3 Beyolu / stanbul Tel: 0212 251 21 14 / 251 21 15 / 251 55 04 Faks: 0212 252 51 22 www.AydinlikGazete.com kitap@aydinlikgazete.com
Yazileri: rem Hal, Deniz Antepolu, Cenk zda Reklam Mdr: Saynur Okurolu Sayfa Sekreteri: Alev zgen
Bask: Toros Yay. Mat. Tur. Org. San. Tic. Ltd. ti. Orureis Cad. Remzi zkaya Sok. No:16 Bahelievler / stanbul Tel: 0212 655 44 34
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
HAFTANIN PORTRES
Mutsuzlu unu ya ad lmler beslemektedir, ama br taraftan edebiyattaki dahili iyle bunu alt etmeye ba ar r. Alkol bata ndayken, delilik krizleri geirirken ve hastal k hastas ruh haline ra men, dnp kendisine bakmay bilmi ve grdklerini olanca gerekli iyle yazm t r
Yaamak, Edgar Allan Poe sevmek (19 OCAK 1809 - 7 EKM 1849) ve lmek...
Hi de yabanc s olmad m z bir hastal kla, bir tmrle Walter Frank olarak yola kar kahraman m z. Yol boyu kendi gibi pek ok hasta ruhla kar la r. A k, h rs zl k, cinayet art k drt bir yan ndad r. Kendi hasta beyninden kmaktad r tm bunlar, toplumun hasta beyni
DLAN ZTRK dilanozturk@gmail.com
Romantik Akmnn nclerinden olan Edgar Allan Poe, Amerika Birleik Devletleri ABDnin ilk ksa hikye yazarlarndandr ve modern anlamda korku, gerilim ve polisiye trlerinin de ncsdr. ok ynl bir yazar olan Poenun yklerinin yan sra iirleri de mehurdur. Yazarlk haricinde editrlk ve edebiyat eletirmenlii de yapmtr. Bugn birok kimse tarafndan ABDnin ilk byk yazar olarak kabul edilmektedir. Edgar Allan Poenun yaam zorluklarla gemitir. Erken yata annesini kaybetmi ve babas da terk etmitir. Evlatlk alnnca ksmen iyi bir eitim alabilmitir. Ardndan ok sevdii vey annesini kaybetmi ve vey babasnca da sevilmemitir. 13 yandaki kuzeniyle evlenmi, ancak kars da erken yata vefat etmitir. Bu durum yklerindeki lme yaknl da beraberinde getirmitir. Hayatta ok sevdii kadn da kaybetmesi yklerindeki ve iirlerindeki gzel ve l kadn karakterleri de aklamaktadr. Hatta Usher Konann k isimli yksnde lmle yok olan bir aileyi anlatrken kendi hayatn anlatmaktadr sanki. lmlere hem mistik bir sayg duymu hem de gerek olduklarn kabullenmitir. Poe, lm karsnda aciz kalmay semez. Aksine lm yenmek iin edebiyata sarlr. Mutsuzluunu yaad lmler beslemektedir, ama br taraftan edebiyattaki dahiliiyle bunu alt etmeye baarr. Alkol batandayken, delilik krizleri geirirken ve hastalk hastas
ruh haline ramen, dnp kendisine bakmay bilmi ve grdklerini olanca gerekliiyle yazmtr Karsnn lmnden evvel yazd Kuzgun iiriyle adeta o ldnde neler yaayacan, hissedeceini ngrm ve kendi korkularyla, aresizliiyle alay etmeyi de bilmitir. Poenun hayatla balarn koparmadn gsteren dier bir kant da sistemden memnun olmaynda kendini gstermektedir. 19. yzyln Amerikasnda gelien ekonomiyle insanlarn artan hrsndan, agzllnden rahatszdr. lkesinde belli bir sanat gelenei olmayndan memnun deildir ve bu sebeple gizemli olana ynelir. Yaad toplumdan memnun olmay onu maddi dnyadan soyutlar ve hayal gcne snr. Poenun yklerinde efsanelerle gerekler bir aradadr. Kimi yklerinde mantksz hibir olaya yer vermezken, kimi yklerinde hayaletlere, ruhlara rastlamak mmkndr. Sanayi toplumunun gereki polisiye yklerinin yan sra eski an gotik yk unsurlarna da rastlamak mmkndr. Her iki an da insandr. Geleneksel yk unsurlarndan da kopamaz, yeni tekniklere de kar deildir. Matematik ve fizikten keyif alr. Erken yata vefat etmesine ramen ykleriyle ve iirleriyle hl akllarda. nsann karanlk tarafn gsterme cesareti ile lmszln de koruyacaa benziyor.
Uzun yllar Hollywoodda orta snf bir senaryo yazar olan James Elroy Chandler bir film ii iin Mnihte bulunurken amansz bir hastala yakalandn, beyninde bir tmr olduunu ve bununla en fazla bir yl daha yaayabileceini renir. Kahramanmz Dashiell Hammettin lm ihtimali ile yz yze gelince ok skld ve anlamlandramad yaantsn o anda terk eden Flitcraft karakteri gibi arzu ettii ekilde yaamaya, karsn, metresini, sfatlar, milliyetini brakmaya belki de bu sefer kendi senaryosunu kendi yazmaya karar verir. Chandlern hastal salt fiziksel belirtiler gstermez, bu btn beynine hkmeden bir tmrdr; hem bedenen hem de ruhen kecek, gittike pheci, kimseye gvenmeyen, bencil, iine kapank, toplumsal yaaya aykr hareket eder olacak, mlkiyet kavramlar, sorumluluk bilinci, dini ve zel balar kahramanmz iin anlamn yitirmeye balayacaktr. Bilir misiniz, Mr. Chandler, bazen bunu amzn hastal, dnya zerinde yaplan lgnlklarn tek nedeni olduuna inanacam geliyor! Ne demek istediinizi anlayamadm! amz da bilincini yitirmi saylmaz m? Yzylmzn btn aclarn, karklklarn ve dehetlerini, doru dnebilme olanann yitirilmesine balamak mmkn deil mi? Beyinlerimizin yaps deiti; basit insancl balantlar kuramyor; basit insancl gereklerin yerine sahtelerini geiriyorlar. Hasta ruh, hasta dnya. Benim iin hastalarm bazen canl simgelerden baka bir ey deildir. Bylece hi de yabancs olmadmz bir hastalkla, bir tmrle Walter Frank olarak yola kar kahramanmz. Yol boyu kendi gibi pek ok hasta ruhla karlar. Ak, hrszlk, cinayet artk drt bir yanndadr. Kendi hasta beyninden kmaktadr tm bunlar, toplumun hasta beyni J. Mario Simmel Gneten de S-
cak isimli romannda bir kez daha gel ge bir yazar olmadn gsteriyor ve karakterlerinden Doktor Freundu dn, bugn ve yarn iin konuturuyor: Dnyamz artk etkisi altnda tutan pheciliktir! phecilik ilikilerimizi paralar, yaama duygumuzu zedeler, davranlarmz frenleyip engeller. Bu tehlikeyi artk herkeste grebilirsiniz. Her yerde phecilik.... Bykler birbirine inanamaz. Bykler insan deildir. Onlar sadece kavramdr insanlar iin. Birbirinden haberi olmayan, birbirlerinden phe eden ve meslekleri gerei birbirinden nefret eden birka politikacnn temsil ettii milyonlarca insan iin. Hayr, bu kadar byk kavramlar biz bugn dnemeyiz. Biz sadece kk kavramlarla dnmeyi denemeliyiz. nann bana, bu tek kar yoldur! almamzn amacn bunda gryoruz. Daima aznlk olmutur dnyay deitiren. Toplumun snrlar iinde kalanlar baarya ulaamaz. Johannes Mario Simmel sava sonras ok sayda edebi eser vermi, 1960da Yalnz Havyarla Yaanmaz isimli roman ile baar kazanm, pek ok senaryosu filme alnm ve mr boyunca zgrl iin hakszla kar savam bir yazar. Seksen ihtilaline olan tepkisinden tr ise kitaplarnn Trkiyede yaymlanmasna izin verilmemi bir yazar. lmnden ksa bir sre nce, 2008 ylnda, verilen izinle lkemizde nadir bulunan eserleri Everest Yaynlar tarafndan yaymlanmaya baland. Ne mutlu ki Gelsen ne olur gelmesen ne! furyasndan haberi olmad, nasibini almad. Everest Yaynlar Ahmet Arpadn ve Ahmet Cemalin o gzel evirisi ile yaymlad bu kitab. Seksenlerde kitaplarn saklam bir babann evlad da deilsek eer, belki de hi tanamayacaktk bu muhteem yazarla! (Gneten de Scak, J. Mario Simmel, Everest Yaynlar, ev: Ahmet Cemal, Ahmed Arpad, 354 s.)
Aydnlk KTAP
Greta Garbonun gldrld vaadiyle Ninoka filmi 1939da gsterime girer. Film, arlk mcevheratn satmak iin Parise giden Sovyet ajanlarnn peine mcevherlerin sahibi desin taklmasyla balar. Bunun zerine Nina Yolda, Parise hem mcevherleri satmak hem de yoldan kurtarmak zere gnderilir. Ancak bu macera esnasnda Nina Yolda, Fransz komiserine ak olur ve Ninokaya dnr. Nina yani Greta Galbo gerekten glyordur vaat edildii gibi. Cokulu bir Ninoka olup kmtr. Sosyalizmle kapitalizm birbirini tanm, sevmi ve almtr. Bahsedeceim kitap Metis Yaynlarndan kan Ninoka, filmin gsterime giriiyle balyor, filmle i ie ilerliyor ve bizi sava ncesi Sovyetlerden Parise gm bir grup Rus entelektelinin yaamlarna ortak ediyor. ki dnya arasnda skp kalm bu insanlarn hayatlar bir cinayetle daha da ilgin bir hl alyor ve Paristen Leningrada ve New Yorka kadar uzanan bir macera sizleri bekliyor. Romann ana karakteri Tanya, Sovyet Rusyadan Amerikaya gm tarih rencisidir. Aratrma esnasnda kitaplardan birinde Nina Belskaya adnda kendi gibi bir gmen olan, dilbilimcinin makalesine rastlar ve Ninann ldrldn renir. stelik Ninoka filmini izledikten bir gn sonra! Tanya, Nina ile hayatlar arasnda benzerlik bulur ve lmyle ilgili aratrma yapmak zere nce Parise gelir. Ninoka filminin de cinayetle ilgisi olduunu dn-
mektedir. Ardndan bykannesinin lm nedeniyle kendini Rusyada bulur ve Nina cinayetini aratrmaya Rusyada da devam ederken bykannesinin gemiine de yolculuk yapar ve cinayeti zer.
N NADAN N NOKAYA
Kitabn cinayetle ilgili ksmndan bahsetmeyi doru bulmuyorum, ama okuyucuya sonun gzel balandnn garantisini verebilirim. Benim daha ziyade bahsetmek istediim kitabn kuru kuru bir cinayet roman olmad, aksine gmenlik ve Avrasyaclk zerinden ilerleyen olay rgsnn dnmeye ve bilgilenmeye sevk eden bir yannn da olduu. Cinayete kurban giden Nina, bir dilbilimci ve Sovyetlerden Parise gm tpk dier kahraman Tanya gibi. Kitabn yazar Svetlana Boym da bir dilbilimci ve Rus gmeni. Karakterler ve yazar aras ilikinin de gsterdii zere yazar, gmenlik konusunda yaadklarndan yola karak karakterlerini oluturmu ve gmenlerin arada kalmln gereki bir ekilde yanstm. Hatta Ninoka filminin kurgulamada kullanlmas gmenlerin dnmn anlatmak iin seilen en etkileyici yollardan biri. Romanda gmenlerin yaadklar her iki lkeye de tam olarak ait olamama hissi ve lkelerine dair zlemleri Avrasyaclk fikri ile hayat bulmu durumda. Ninann evresi kendi gibi gmenlerden ve Avrasyaclardan oluuyor. Hatta cinayetin si-
yasi amalarla m yoksa ak nedeniyle mi ilendii sona kadar belirsizliini koruyor. Bu da biz okuyucuya o dnem Avrasyaclarn ve gmenlerin yaamn tanmamz iin frsat tanyor. Boleviklerin Avrasyaclarla mcadelelerini ve onlar kazanmaya almalarn renme frsat yakalyoruz.
MONOLOGLAR VE D EN TEMPO
Kitabn tartt konulardan sonra diline gelmek gerekirse, sradan anlatm tarzndan kimi yerlerde kaydn gryorsunuz. Karlkl konuma yerine yer yer monologlarn yer almas ne kadar etkili olur bilinmez ama farkllk getirdii de kesin. Ancak bazen ipin ucunu karmanza, kimin konutuunu kartrmanza sebep olabiliyor. Dilinin biraz kar-
makl ve olayn balangcnn tam tatmin etmemesi kitab zorlatran bir unsur. Baz ksmlarn uzun tutulmas da olayn temposunu dryor. Hatta kitabn daha ksa olabilecei kansndaym. Bu gibi sebeplerle tam anlamyla ok keyifli bir kitap okudum diyemiyorum. Ancak cinayet roman olup da belli bir derinlie sahip olmas kitab grmezden gelmenize de engel oluyor. Kitab filmden yola karak kurgulamay da gzel bir dnce olarak kabul etmek gerekiyor. Neticede gz ard edilecek bir kitap deil. Okuyucuyu biraz uratrd, akcln ksmen bozulduu kesin olsa da ou cinayet temelli kitaplara oranla anlatmaya alt baz konularla dikkat ekiyor. ( Ninoka, Svetlana Boym, Metis Yaynlar, ev: Yiit Yavuz, 325 s. )
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
FRANZ KAFKADAN
nsani ykler!
Gerekstc bir yakla mla yaz lan bu ykler, asla gerek hayattan sonsuz bir kopu un ifadesi de ildir. Kopu , yaln zca yazar n kendisine aittir. Aksine yaz lan ykler, okuyucuyu daha ok hayat n gerek yz ile temas ettirmekte ve arp c izler b rakmaktad r
DAHAN DNMEZ daghan_donmez@mynet.com
Kendini insanla bakarak sna. phe edeni pheye, inanan inanca gtrr bu. Franz Kafka
Bir yazar dnn ki, lmnden sonra tm yazdklarnn yaklmasn istesin! Oysa eski Yunandan bu yana, sanatnn ruhsal kimlii tartla gelmi; yaratlaryla, ilahi gce meydan okurcasna lmszlk peinde olduundan dem vurulmutur. Gel gelelim, bu yazar iin yazma eylemi belki de bir ka planyd Kafkadan bahsediyorum. Kitapda baklarm parlak ciltler arasnda gezdirirken, beni demirleten, insiyaki elimi kitaba atp; arka kapan evirten adamdanKa plannn sahibindenArka kapaktaki u tek cmlelik tasarm, Kafkaya yarar cinsten: Yar kedi yar kuzu, garip bir hayvanm var. Tuhaf deil mi? Arka kapak yazlar, ou zaman size kitabn kabasn aldrr. Satn alma gdsn tetikler veya tersi ynde etki eder. Fakat Altkrkbe Yaynlarndan kan Hayvan yklerinin arka kapak yazs, zihninizde sadece cevabnn ne olduunu hi mi hi kestiremediiniz sorular uyandryor. Tpk Kafka gibi Kitab okurken, kendimi iten ie u soruyu sorarken yakaladm: nsan niin kendini bir kpek yerine koyup, sayfalarca; kpein gznden hayat anlamlandrma abasna giriir? Kimi kitaplar vardr ki, koca bir klliyatn ipularn tadndan okunur, kimileri yazarn olaanst yazm tekniinden, bazlar ince bir iilikle deindii temalardan Kafka okumak ise, bir ruhu anlamaktr. nk Kafkann ruhu -belki de kitaplarndan bile- zmlenmesi zor; usta gzlere muhtatr. lgin bir tesadftr ki, Hayvan yklerini okuduum gnlerde elime Scott Hicksin ynettii Shine filmi gemiti. Film, Avustralyal piyanist David Helfgottun hayat yksn anlatyor. Mzie tutkun bir babann olu olan Helfgott, baba tarafndan adeta yarm kalm bir ha-
yalin tamamlaycs olarak grlyor ve yaam bir projeye dnyor. Filmin bir sahnesi benim iin ok arpcdr: Mzie olan yeteneinden ve kazand dllerden dolay fark edilen gen Helfgott, sanat cemiyetinin olduu bir baloya katlr. nl bir yazarla tanan gen adamn bir adm arkasnda babas durmakta ve fslt halinde verdii suflelerle ocuu tpk ipleri olan bir kukla gibi ynetmektedir. Mzik dehas David Helfgott, kazand onca baarya karn; bu dominant elin glgesini hep tepesinde hissedecek, hayat bu zinciri krmakla, tekrar balad yere dnmek arasnda sarmal bir aresizlik iinde srecektir.
KUKLA OCUKLAR
Bir iirimde u dize geer: ocuk, yan izlemektir baka ten zerinden Yan bir dier beden zerinden izlemekle kalmayp, yaamaya da kalkan ebeveynin ocuu olma durumu, baka bir dehada daha gze arpar. Kafka! Birlikte olduu kadnlarda dahi babasnn mdahalesiyle karlaan, yllarca istemedii halde bir sigorta irketinde alan Kafkann, 1919 ylnda kaleme ald (o tarihte yaynlanmam olsa da) Babaya Mektup adyla dilimize evrilen eseri, bu psikolojinin bir davurumudur. Onunla hi konuulmaz zaten, hemen insann zerine gelir dersin hep, oysa o kiinin aslnda zerine geldii yoktur; sen kiiyi meseleyle kartryorsun; senin zerine gelen meseledir ve kiiyi dinlemeden meseleyi derhal bir karara balarsn; ondan sonra sana sylenenler seni ancak daha da sinirlendirir; asla ikna etmez. O zaman da yalnzca yle konuursun: Bildiin gibi yap, benim iin fark etmez. Yetikin bir insansn; sana t verecek halim yok. Ve tm bunlar fkenin alttan alta tnlayan o hrltl korkun sesi ve mutlak bir mahkumiyet kararyla sylersin.Bugn bu ses karsnda, ocukluumdaki kadar titremeyiimin biricik nedeni, ocukluun o katksz sululuk duygusunun, yerini ks-
men ortak aresizliimizin sezgisine brakm olmasdr. (Babaya Mektup, Franz Kafka, Can Yaynlar, sayfa 24) Kafka, epigraf cmlesinde olduu gibi kendini insanla bakarak snamtr hep. Bu uzaktan bak, aslnda dahil olamamann da bir sonucudur. Babasyla iliki biimini ortak aresizlik olarak tanmlayan Kafkann eylemsizliinin sebebi, belki de bu cmlede gizlidir. Bundan dolay yazmak, bir ka plandr. Gerek hayattan, hayal krkl dnda karlk gremeyen bu yalnz adam, yaz yoluyla kendi kurduu hayatta soluunu hissetmitir. Gerekstc hikayeler, birinci tekil azdan yazlan hayvan ykleri, muazzam hayal gc hep insanla ve onun yaad o kmltsz, ac dolu hayata uzaktan bakn rndr. aresizlii kabulleniin Kim bilir?
Franz Kafka
YERALTINDAK DN M
Ancak gerekstc bir yaklamla yazlan bu ykler, asla gerek hayattan sonsuz bir kopuun ifadesi deildir. Kopu, yalnzca yazarn kendisine aittir. Aksine yazlan ykler, okuyucuyu daha ok hayatn gerek yz ile temas ettirmekte ve arpc izler brakmaktadr. Yine bir hayvan esi olan bcek kullanlarak yazlan Dnm, Kafkann yaad hayatn psikolojisini gzler nne serecek trdendir. Hatta, edebi evrelerde Dnm; kklerini tamam ile yaamn kendisinden besleyen Dostoyevski ile paralel izgide kabul eden grlere rastlamak mmkndr: Dostoyevski kahramannn zihninde yarm asr ncesinden kprdar durur Kafkann bcei. Ama Dnmdeki hatlarna en ok Yeraltndan Notlarda yaklar. nk ne bir kahraman ne de bir bcek olabildiinden yaknyordur; yeralt adam. Madem kahraman olmamtr, hi deilse bcek olabilmelidir. Madem siz beni bir bcek gibi gryorsunuz, diyor gibidir; aln ite ben sizin sandnzdan daha iren, daha aalk, daha zararl bir bceim. Notlarnda bu gnll gerilemeyi bile baaramadn anlatr yer alt adam: Sevgili okuyucularm, sizin dinleyip dinlemek istemediinizi bilmem, ama imdi size niin bir bcek bile olamadm anlatmak is-
tiyorum. unu btn ciddiyetimle belirteyim, pek ok kez bcek olmay istedim. Ne yazk ki buna bile eriemedim. (Benden nce Bir Bakas, Nurdan Grbilek, sayfa 26) Hayvan ykleri kitabna dair birka satr okumak istediinizi duyar gibiyim. Ancak ben bu kitab sradan bir fabl kitab gibi deil, Kafkay anlama yolculuunda bir ke ta olarak okumanza taraftarm. Puzzlen paras niteliindeki bu kitap, birok hayvan yksnden teekkl ediyor. zellikle Yuva ve Bir Kpein Aratrmalar zerine hayli dnlmesi gereken yklerden Kitabn sonundaki, Kafkann Gnlklerinde Hayvanlar ve M. Kamil Utkunun kaleme ald Kafkann Hayvan Metinleri zerine baln tayan blmler, kitabn ieriini zenginletiriyor. Ferit Edg, Kafkann Aforizmalar olarak Trkeye evrilen kitabnn nsznde, Kafka, iinde yaad dnemin, o dnemin olaylarnn deil, gelmi gemi tm zamanlarn toplumsal mekanizmalarnn yaratt yalnzl, anlamszl betimlemitir. Kukusuz karanlk bir tablodur bu. Bu karanlk tabloyu aydnlatan ise, Kafka Gneidir. der. Saygdeer okur, bilhassa iinde yaadmz corafyada, insanlarn ayrt, kutuplat u gnlerde; braknz karsndaki insan dinleyip anlamay, bir hayvanla dahi zdeleebilen Kafkann Gnei, gznz m alacak yoksa sizi aydnla m karacak bilinmez (Hayvan ykleri, Franz Kafka, Altkrkbe Yayn, ev: Yekta Majiskl, 175 s.)
Kimi kitaplar vardr ki, koca bir klliyatn ipularn tadndan okunur, kimileri yazarn olaanst yazm tekniinden, bazlar ince bir iilikle deindii temalardan Kafka okumak ise, bir ruhu anlamaktr. nk Kafkann ruhu -belki de kitaplarndan bilezmlenmesi zor; usta gzlere muhtatr
Aydnlk KTAP
srailli gen yazar Etgar Keretin lkemizdeki okurlarla tanmasn salayan Nimrod ldrlar gzden geirilmi basksyla Siren Yaynlar etiketiyle yeniden raflardaki yerini ald. stanbul Tanpnar Edebiyat Festivalinin davetlileri arasnda ismi geiyordu Etgar Keretin. Bu yazy kaleme aldm saatlerde de muhtemelen stanbulda olacaktr. ok ynl bir yazar Keret; yeni kuan gzdesi olduunu zellikle belirtelim. Ksa ykleri byk ilgi gryor. Tabi gzde olmak, ok ilgi grmek nemli ama ltlerimizi yalnzca buradan aldmz gibi bir izlenim olumasn. Yazarlnn yan sra bir sinemac Keret. Animasyondan televizyona kadar pek ok alanda retiyor. lk uzun metrajl filmi olan Meduzotla 2007 Cannes Film Festivalinde de dl kazanmt. evirisini Avi Pardonun yapt bu kara mizah dolu yk kitabnda hayal gcnn snrlarn zorluyor yazar. Zorlanan bu snrlarn at ufukta yrmek bazen tuhaf ve zor, bazen zahmetli, ou zaman ise elenceli ve keyifli gelebiliyor. Kitabn tantm metninde de belirtildii gibi; Etgar Keretin byl, tuhaf, ters kelerle dolu inili kl dnyasna bir giri bileti: Nimrod ldrlar. ANLATILAN B R LER N N H KYES
Keret, sanki elinde bir neterle dalm hayata. nce ince kesikler atyor uuk kak insanlarn alelade yaamlarna; sonra sarholara, rahat ve umursamaz tiplere Keretin belleinin boyutlarnda ekillenmi bir baka dnya bu. Aykr haller, kaygsz durumlar, allagelmiin tesinde davranlar, ayrntlarda boulma korkusuna kaplmam betimlemeler, telasz saatler, retici olma iddias gtmeden satr aralarnda verilmi iletiler likiler, cinsellik, konuan nesneler, betimlemeler, gnlk yaam hallerinin yaln, baya, doal, kimi zaman gerekst halleri Sresini kestirmenin nafile olduu, bitmek bilmeyecek gibi grnen bir delilik hali
bir kitap Nimrod ldrlar. Keret, yklerindeki karakterlerini genellikle erkeklerden semi. Bymeye direnen bir ocuk gibi bu adamlar; kimisi kll, iko. Kadnlarysa olduka rahat. Birbirini ve ilikilerini basitletirme durumlarna da rastlyoruz. Dikkatimi eken bir baka nokta da Keretin intak yani nesneleri konuturma yoluna da bavurmas. Bir bakmsnz l-a-y-l-a-y-l-o-m diye mrldanyor bir bardak; sonra B-e-n-i-ya-l-n--z-b--r-a-k-m-a-y--n diye yazyor. Hayal gcnn snr yok Keretin Annesi ve babasn gmleinin cebinde tayan bir ocuk grmek de mmkn, ienin iinde bir mzisyen de... Yznzde tebessm brakabilecek Bagaj Teddyyi unutmayalm bu arada. Hani u kafay ektikten sonra bagajda seyahat eden adam. Ve yirmi birinci yzyln en byk ekonomik baars kinci Frsat ve onun yerini alan nc bir frsat Eldeki ku, Aataki iki kua yedir. Yazl ten Bir ktya, Dileklerini yaa, hem de doya doya.
BU B R AKA MI?
lkemizde daha nce de Tanr Olmak steyen Otobs ofr , Gazza Blues ve Buzdolabnn stndeki Kz gibi yk kitaplaryla da tannan ve ciddi bir okur topluluuna sahip Etgar Keretin Nimrod ldrlarnn sade olduu kadar anlalmas zor bir yan da var. Zaman zaman mantk kurallarnn reddedildii bu yklerde, bir anda iinde bulunduunuz zaman diliminden baka baka boyutlara yolculuklara kyormu hissine kaplabilirsiniz. Ama Keret, sizi kendi evrenine alp, hapsolmanza izin vermiyor. Nasl olduunu anlamadan bir anda bitiveren bir yolculua sahip oluyorsunuz. Keretin hznl, oyunbaz, elenceli ykleriyle dolu dnyasnda yaplan bir yolculuk bu. Kimi zaman da yklerin bir aka gibi geldii oluyor, kendinize sormadan edemiyorsunuz: Sahiden bu bir aka m?. (Nimrod ldrlar, Etgar Keret, Siren Yaynlar, 158 s.)
SINIRSIZ B R HAYAL GC
Birbirinden ilgin otuz iki ksa ykyle dolu
BABL BALII
Aydnlk KTAP
5 EK M 2012 CUMA
Kutunun iinde
M. SALH KURT mustafa.salih.kurt@gmail.com
nce kiisel bilgisayarn hesap makinesi olduunu dndk. Daha sonra ASCII ile birlikte saylar nasl harflere dntreceimizi kefettik ve onun bir daktilo olduunu farz ettik. Daha sonra grafii kefettik ve televizyon olduunu sandk. nternet ile birlikte onun bir bror olduunu fark ettik. Douglas Adams
Yine o haftalardan birindeyiz. Bu hafta elime ilgimi ekebilecek, bu keye uygun bir kitap ulamad. Bu gibi haftalarn gzel yan, baka konulardan ve deerli bulduum, tekrar hatrlatlmasnn deerli olacan dndm kitaplardan bahsetmeye olanak tanmas. Kurgulamada ve yaratc almalarda sklkla kullanlan deyilerden biri kutunun dnda dnmektir. Misal, bilim kurgu eserleri ounlukla kutunun dna klarak yazlrlar. Bilimsel verilerin nda, kutuyla balanty koparmadan kutudan ne kadar uzaklaabilirseniz kurgunuz da bir o kadar ilgi ekici olacaktr. imdi bu da nereden mi kt? Anlataym. Bilim kurgu yazar olduu iddiasnda bulunan ve bir ekilde birka kitab da yaynlanm bir arkadam uzunca sredir devam ettirdii srar sonunda dayanamayp ziyarete gittim. Kendisinden izin almadm iin ismini vermem uygun olmaz, kitaplarnn hatr saylr bir sat rakam yakaladnn ama buna ramen okurlarn ve eletirmenleri bir trl tatmin edemediini biliniz, yeterli. alma odasnda kitaplar hakkndaki nacizane kendi eletirilerimi de paylarken, gzm kitaplnda geziniyordu. Son raf da grdkten sonra eletirilerimi sralamay braktm. nk artk beni anlayamayacandan ve boa nefes tkettiimden emindim. Dostumun kitaplnda bilime ynelik tek bir kitap dahi bulunmuyordu. Asimov, Lem, Dick, Gibson ve nice yazarn kitaplar yan yana diziliydi dizili olmasna da Sanyorum yknd btn bu yazarlarn ktphanesinin de kendi kitaplaryla dolu olduunu sanyor olmal. Bilim kurgu yazma gayretinde olan bir yazarn kitaplnda
herhangi bir bilim dalna ynelik tek bir kitabn bulunmamasnn deheti bir yana beni en ok hayal krklna uratan okuyan bir insan olarak da bunca zamandr bilimin hibir dalna ynelik bir ilgi ve merak beslememi olmasyd. Kutunun iini hi bilmeden dna nasl klabilirdi ki amzda pek ok klie (kr ki) artk ailelere bir ekilde kabul ettirilmeye baland. Mesela, ocuklarnza satranc retin, zihin sporudur, krallarn sporudur, ocuunuz mutlaka bir mzik enstrmann renmeli, mzik ruhun gdasdr, ruhu geni ocuklar yetitirin, ocuklarnz kitaplarla tantrn, hayal gc ve bilginin temel kayna kitaplardr, vb. Genellemek ne sama ama?!! Satran, mzik, kitaplar, aksine yrtlen milyonlarca kampanyaya ramen tarih boyunca belirli bir aznln ilgi alanna girdiler. Madem durum bu, bir klie de benden olsun; ocuunuz deil, insan olarak herkesin en az bir bilim dalyla ve o dalda meydana gelen yeniliklerle (yeniliklerin altn izelim nk pek ok akademisyenin de srekli atlad bir noktadr bu) ilgilenmesi gerekir. Atamzn da dedii gibi: Hayatta en hakiki mrit ilimdir. Meraklanmayn, bilimin retilmedii lkede bilim kurgu edebiyat nasl retilsin, kliesine gelmeyeceim tekrar. Tersine bu lkede de az da olsa bilimin retildiini bilen biri olarak, ykler kaleme alan ve hatr saylr bilimsel bir kurumda st dzey aratrmac grevi stlenen bir baka arkadamn ktphanesinde de bilim kurgu edebiyatndan rneklere hi rastlamayp supernatural (doast fantezi) kurgu kitaplarna ve ounlukla da H. P. Lovecrafta rastladmn ansn da paylaaym. Tezatlar lkesinin insanlaryz vesselam. Uzun uzadya yazmann lemi yok. Sorunun ne olduu ortadaysa o halde zm nedir? Var oluumuzu,
Einstein
canll, hayatmz, evreni ve varlmz aklayan, uygarlmzn ve geleceimizin ekillenmesinde tek etken olan bilime ynelik yeniliklere katkda bulunamyorsak da okuyan ve dnen bireyler olarak takip etmek, izlemek ve ilgilenmekle ykmlyz. Demek istediim elinize immunoloji, mikro cerrahi, yksek matematik kitab alp anlamaya aln deil. kr ki hala lkemizde az sayda da olsa, popler bilim kitaplarn ve yeni bilim kitaplarn tercme eden, yaynlayan yayn evleri hala mevcut. zellikle TBTAKn yllardr bu konuda (gerek ierik, gerek fiyat, tercme, bask kalitesi) inanlmaz katklar var. Bu sebeple bu hafta iki kitaptan birini hatrlatmak istiyordum; bir elimde Douglas Adamsn da hayattayken skldka tekrar tekrar okuyorum dedii Kr Saatiyi, dier elimde Dnyay Deitiren Be Denklemi tutuyordum. Evrime ynelik olarak artk okuyucularn da bu yllarda olduka yorgun olduunu ve dzgn dnemez hale geldiini bildiimden, skclktan ve tekrardan uzak olmak adna Dnyay Deitiren Be Denklem kitabn hatrlatmaya karar verdim. Dr. Michael Guillen tarafndan kaleme alnan Dnyay Deitiren Be Denklemde matematiin nemini bir kez daha anlayacak, Newton, Bernoulli, Faraday, Clausius ve Einsteinn dnyay deitiren denklemlerinin ne anlama geldiini ve dnyaya nasl bir etki yaptklarn okuyacaksnz. Herkesin anlayaca bir dille yazlan harikulade kitabn en can alc noktas, her denklemin ve denklemi bulan bilim adamnn yksnn de blmlerde
kaleme alnm olmas. Newton, Einstein, Faraday Bizim gibi korkular var myd? zlemleri, yalnzlklar, elikileri, iyi birer insan mydlar, hi aptallk etmiler miydi, toplumla aralar nasld, anlamazla dtkleri eyler, hrslar, rekabetleri nelerdi?.. Her ey o kadar gzel ilenmi ki bazen denklemleri unutup bir roman okuduunuzu da sanabilirsiniz. te en ok da bu yzden yaznn banda anlattm yazar rneine istinaden bu kitab hatrlatmay istedim. Harikulade bir gei kitab. Kitap bir kurgu eseri deil, bilimsel gerekler, bu gerekleri ortaya koyanlarn hayat ykleri ve gereklerin sonular var. Ksmen biyografi ama olur olmaz bir siyasetinin biri tekine benzeyen skc, bunaltc biyografisi deil. Kim bilir hatta belki kitab okurken gnmz yaratan bu dev beyinlerin kimilerinden insan olarak nefret edeceksiniz. En gzel yan da kitap bilimin nelere yol aabileceinin anlalmas iin olduka keyifli bir okuma serveni sunuyor ve bunu, bilimi herkesin anlayabilecei bir ekilde anlatarak yapyor. Orijinal dilinde ilk olarak 1995 ylnda yaynlanan kitap, Grsel Tanrverin harika evirisiyle dilimize kazandrld ve Tbitak Yaynlar tarafndan 2001 ylnda yaynland. Kitap ciltli ve ciltsiz olarak iki ekilde sunuluyor. Tavsiyem bulabilirseniz ciltli olan edinmeniz olacaktr, nk tahminimce uzun sre kitab saklamak isteyeceksiniz. Sanrm bu kadar yeterli Bu ekilde zaman aralklar bulduka, deerli ve kimi zaman gz ard edilmi dier kitaplar da paylamay dnyorum. Hatta bir listesini dahi oluturdum. lgi duyduum alanlarda yeni, dikkate deer bir eyin yaynlanmam olmas hi umrumuzda olmayacak anlayacanz. Bu hafta da Bertolt Brechtin Life Of Galileo kitabndan bir alntyla vedalaalm: Bilimin amac sonsuz bilgeliin kapsn amak deil, sonsuz hataya snr koymaktr. (Dnyay Deitiren Be Denklem, Michael Guillen, TBTAK Yaynlar, ev: Grsel Tanrver, 285 s.)
10
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
Feridun Anda
yolculuunu Sisifosun yksne benzetirim. Dorudur da, hele amzda yazarlar / yaratclar yenilgilerinden doarlar, var olurlar diye dnrm. Onlarn galiplerin yannda yeri yoktur. Geenlerde bunu dile getiren bir yaz yazmtm, okurlar muhalif yazarn tanm bu mudur sizce? gibisinden sorular yneltmilerdi. Sorgulamak, eletirmek, itiraz etmek geree ulamann balca yolu Kabullendiinizde sinikleir, sradanlar, hatta srleirsiniz. Montaignei btn grevlerine yz evirip ayin odasna kapatan dnce de budur biraz. Kapandnzda yaratabilirsiniz. Hz. Muhammedin maara kapanmasnda bu tr bir mitik grnm vardr, ama znde yaratmak iin ekilmitir oraya. Yaratcln z sizi oraya arr. Montaignee dnecek olursak, denemelerin iki kitabn yazdktan sonra atosundan ayrlr; gitmek zaman gelmitir. Kabuk deitirmek, yenilenmek, soluk almak, yeni yerler grmek / tanmak / anlamak dnmek ister Uzun bir yolculua kar Dndnde de nc kitabn yazacaktr Kapanmak ve gitmek yazarn tek yoludur diye dnrm. nsana / topluma, hayatn gerekliine o kylardan bakar, oralardan yolculuklara kar, gerekliin dilini kurabilirsiniz ancak. Bu kendini soyutlama deildir; dncesinin on-
dan istedii soyutlama eylemine hizmet eder bylesi bir yaam seerek ya da siz boyun eerek deyin isterseniz buna. Bordeauxa gidiiniz zerine neler paylaabilirsiniz? Byk ustann yaama yurdunu, Perigord atosunu, yaz kulesini / yaz snan grmek Nasl bir duyguydu? Evet, o atoyu grmek Montaignenin yaz yurdunda gezinmek iin gittim Bordeauxya. Dokundum her bir eyine. Admlad merdivenlere, seyre kt pencerelere, snd ayin odasna, uyuyup sevitii yataa, gzlerini soldurduu masasna, giydii elbiselerine, elinden brakmad kalemlerine, sayfalar ypranm kitaplarna Onu yeniden yeniden okumak, ona dair yazmak duygumu krkledi atoda geirdiim saatler ve Bordeaux gnlerim air dostunuz Aytekin Karaoban'dan da bahsetmek gerekiyor sanrm. Onunla mektuplamalarnz da yer alyor kitapta. Ve Bordeauxda yol alrken Karaobann anlattklar da Montaignee bir adm daha yaklatryor sizi lk genlik dnemimizde edebiyat solurduk onunla Bugn halen srdrrz o heyecan. Dostumun Fransa serveni, gidip Bordeauxya yerlemesi yllar buldu. Artk kentlidir o, bir bakma da Montaignenin yeni hemerisi, yani yerdeidir. airdir, evirmendir Ay-
Montaignenin yaratclar zerindeki etkisi bugn bile sryor. Bu yanyla onu salt aydnlamann dnr deil, yaznsal gelenein de en nemli anlatcs olarak grrm
Aydnlk KTAP
tekin. Yeni yaama yurdunda gene edebiyatla yol alr Onunla Montaignee gitmek, hatta ondan dinlemek ona dair sylenenleri ilgimi ekmitir hep. Ama onun servenini de getirip Montaignele buluturarak bir anlat yazmak dncesini de gene bana Aytekinin yaama biimi vermiti. Bu kitapta szn ettiim anlatnn olumas da o srete gerekleti. Srgn, gmen bir figr olarak dostumun gereinde Montaignele buluan eski bir okurunun kenti anlamak / tanmak yolculuu biraz da bu. Bir yanyla kentinde Montaignei didikleyerek okurken, tede de srgn bir airin dnyasna dnmek Montaignenin yaratclar zerindeki etkisi bugn bile sryor anlayacanz. Bu yanyla onu salt aydnlamann dnr deil, yaznsal gelenein de en nemli anlatcs olarak grrm. zellikle yaad kenti grdkten, onun yurdunu tandktan sonra bu dncem daha da pekiti. Unutmayalm; iki dnem de kentinin belediye bakanln yapm biridir Montaigne. Bugn bile bylesi pek enderdir! yi okurun okuma yolu Montaigneden geer, gemelidir de. () Herkesin okumalarnn ilk srasna almasn istediim yaam ustasdr Montaigne. Onunla yolculuum yaz mrm, dnce ve yaam yolumu biimlemitir desem, abart gelmemeli bu diyorsunuz kitapta. Denemenin okullarda bir ders olarak yer almasnn ok yararl olacan belirtiyorsunuz. Keke mmkn olabilse bu. Gen okurlar ve yazarlar iin deneme okumann, yazmaya abalamann nemi ve faydasndan bahseder misiniz? Montaigne aklcln n tar. ciltlik denemelerinde, bugnlerde okurumuza ulaan Yol Gnlnde en ok gzlediimizin aydnlanmac bak kadar ann kavrama / tanma / yanstma bilincidir de. Bu kavram bile renmenin temel anahtar deil midir? Safsatalar retmek yerine Montaignele renmeyi retmek / dnmeyi retmek neden olmasn. Yanna bn Arabiyi de koyabilirsiniz Deneme retici bir yaznsal trdr. Yazmay olduu kadar dnmeyi de retir. Deneme yazabilen her trde yazabilir. Edebi bellek oluturmada deneme okumann aabilecei kaplar yadsnamaz. Ayrca bilim alanndaki gelimelerde deneme yazarak / okuyarak varlabilecek yollar ynla. zcesi denemeyi salt bir yazn tr olarak da grmemek gerek. Dnme yordamn tayan bir alan Evet, kendi iinde trsel eitlilii olan bu konuda da dn yaammzn azmsanmayacak bir birikim tadn dnrm. Cumhuriyet Aydnlanmas bu birikimi bugn var etmitir. Atatan Emin zdemire, Sabahattin Eyuboludan Ahmet Cemale, Melih Cevdet Andaydan Uur Kkdene dein karmzda duran birikim bunu anlatyor biraz da. Camus, Sartre ve daha baka byk yazarlardan da sz ediyorsunuz kitapta. Ve ok nemli bir noktaya parmak ba-
11
syorsunuz; Trk okuruna henz bir Camus klliyat sunulmad. Sartre, Balzac, Flaubert klliyatmz da yok. Bu noktada yaynevlerine, evirmenlere byk bir sorumluluk dyor, deil mi? Yaynclmz henz kendi Rnesansn yaratamad. Bunun dnce iklimi, eitim dzeyimizle ilgisi olduunu dnrm. u kreselleme anda tketime endeksli bireyi var etme savam birok deeri yitirmemize neden olduu gibi aydnlanmann nemli deerlerini tanmaya da kaplarmz kapatmamz salyor ne yazk ki. Gelimenin gstergesi yksek binalar, ilerini donattmz AVMler deildir. Sokaklar, mahalleleri tketerek szm ona dikey uygarlk yaratmak neyi var ediyor? letiimsizlii, deersizlii, kltrszl, insanszl, yabanclamay, aidiyetsizlii Hatta vicdanszl Yaynclk da vicdan duygusuyla yaplabilecek bir uratr. Andre Gide, yazarlar toplumun vicdandr der, ekler; kamu ii yapar herkes yledir Sanrm toplumumuz ve yaynclmz giderek bunu yitiriyor; oysa buna en ok ihtiyacmzn olduu dnemleri yayoruz. Kendi yaynclk deneyimimden de biliyorum; iyi eyin nnde engeller oktur bu lkede; ama ylmayan insanlar da ok. Yani bu karda boranda alp iyi eyler yapanlar da Evet, az olan iyidir deerlidir. Oysa oalsn istiyoruz nsan zgrln, dnce ve yaama zgrln bu kltrel dokuyu kurarak var edebilirsiniz ancak; yoksa her eyi dinle yorumlayan bir anlay krkleyerek, bunun kurumlarn var ederek deil. Akl andan bilgi ana geeli ok oldu. Ama biz bunun altyapsn oluturacak kltrel kurumlar oluturmak zorundayz. te yaynclk da bu anlamda ok ciddi bir itir, imlediim vicdan duygusuyla yaplabilecek bir i, ura Ama bunu grmeden bilmeden yapanlarn o yazarlar bilmesi, bir araya getirmesi ok zor elbette. Deneme Zaman serisinin ilk kitabyd Montaigne. Dier iki kitapta Elias Canetti ve Italo Calvinonun izini sreceksiniz. Bu kitaplarla ilgili almalarnz ne durumda? Yine yollar, yolculuklar vardr sanrm Her iki kitap bitmi durumda. Son bir kez Torinoya ve Rusuka gideceim. Birtakm yan okumalar da var srada. Masanzdan kopamadnz srece bir kitap sizde bitmez. nk dnce retiminizi duygu dilinizle biimlendirirseniz gitmeyi de seersiniz srekli. Bu leme biraz da gitmenin kitabdr. Bir yazara, bir yere, bir dnceye, bir kltre, bir duyguya; hatta bir dile gitmenin kitab Bunlarn ardndan Mustafa Kemal ve Nazm Hikmet zerine bylesi bir kitap yazmay tasarlyorum. Gene giderek kurulabilecek kitaplar olacak Zamann ruhunu anlatarak / anlayarak o insanlarn gerekliine dnmek yolculuu (Glgesi Kalemimin Ucunda: Montaigne, Feridun Anda, Kavis Kitap, 256 s.)
12
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
KAPAK
CESUR B R YA AM
Portekizli yazar Saramagoyu oumuz Krlk, saya Gre ncil romanlaryla ve 1998 ylnda ald Nobel dlyle tanyoruz. Ancak edebi kiiliinin yan sra siyasi fikirleriyle de damgasn vurmu bir isim Saramago. Sadece Portekizde kitaplar 2 milyondan fazla satm yazar saya Gre ncil kitabyla kilise
tarafndan afaroz edilmi, uzun yllar lkesinde Komnist Partinin yesi olmu, sraile gittiinde igal altndaki yerlere de uram ve bunu Nazi igaline benzetmi, mlteci kamplarn da Auschwitzle benzerliini vurgulayarak siyasi tavrn Filistin lehine ortaya koymaktan ekinmemitir. Hatta Nobel dlnn genellikle siyasi kararlar dorultusunda verildiine tank olsak da Saramagonun dl, siyasi gerekelerle deil edebiyatyla kazand fark edilmektedir. Yazarn eserleri yirmibe dile evrilmitir. Saramagoyu farkl klan nedir diye dndmzde kukusuz iledii konular ve slubu n plana kmaktadr. nsanlar byk bir ustalkla, kusursuz bir ekilde ve anlatm uzatmadan betimlemesi Saramagonun en byk zelliklerinden. Sradan ve nemsiz grnp de aslnda hepimizin yaad sorunlar eserlerinde ilemesi, dingin bir iddetle deer yarglarna tamamen kar k okuyucunun Saramagoyla zdelemesini ve Onu ve eserlerini iselletirmesini salayan en nemli unsurlardan. stelik dilinin zorlayclna ramen. Yazlarnda sadece noktay ve virgl kullanmay tercih eden yazarn kimi cmlelerinin bir sayfay bulmas, okuyucuyla bulumasn engelleyen bir unsur deil. Saramago yaz dilinin kurallarna ok nem vermez ve vuruculuu bakmndan szn ve akcln nde olmasna inanr. Bu onun yazm kurallarna balln azaltr. rnein konumalarda trnak kullanmaz, konuma cmlelerini virgllerle
Saramagonun lise mezunu olup niversiteyi okuyamamas Lizbonda sekin snfa dahil olmasn engellemi ve yazar yaplan pek ok kstahl sineye ekmek zorunda kalmtr.
Jos Saramago
ayrr. Saramago iin okuyucuyu zorlayp gene de sevilmeyi baaran nadir yazarlardan diyebiliriz belki de. Eserlerinde alegorik anlatm tercih eder. Canlandrma tekniini ok gzel iler okuyucuya. Semboller zerinden anlatma nem verir. Kimi anlatlarnda distopyaya yaklat olur, ancak umutsuzluk hkm srmez, her eye ramen umut vardr. Kitaplarndaki ktmserlik havas Kafkannkine benzetilmektedir. Hayalgcnden yola karak tarihsel olaylar iler kitaplarnda. Ancak bunu yaparken salt bir tarih anlatsndan ziyade olaylara insani adan bakmaya zen gsterir. Kimi eletirmenlerce byl gerekilik akmna bal olduu iin Marqueze benzetilmektedir. Hayalgcn temel alan kurgular masals olduu kadar, pek ok eseri politik talama nitelii tamaktadr. Yazarn eserlerini bu tarzda ekillendirmesinde yaadklarnn da
paynn olduu gz ard edilmemelidir. Saramago ok fakir bir aileden gelmektedir. Annesi okuma yazmay bilmeyen bir kadndr. Saramagonun lise mezunu olup niversiteyi okuyamamas Lizbonda sekin snfa dahil olmasn engellemi ve yazar yaplan pek ok kstahl sineye ekmek zorunda kalmtr. kinci Dnya Sava sonras entelektel evreye girmede olduka nemsenen bu tr sosyal stat gemileri yazarn zorlu zamanlar yaamasna sebep olmutur. te yandan kekemelii nedeniyle daha sonra bu sorunu zm olsa da- insanlarn alaylarna maruz kalmas iednkle neden olmu ve sz sylemek yerine yazmaya sevk etmitir. Dnya byk bir yazar kazanmtr.
yimserlik ve ktmserlik arasnda Silvestrenin Abel ile konumas kitaba ayna tutuyor; nsanlarla yayoruz, insanlara yardm ediyoruz. Ne yapyorsunuz insanlar iin? Onlar iin baka yapabileceim bir ey olmadndan ayakkablarn yamyorum.
RM L N KAOSU: KRLK
Nobel dln kazand Krlk isimli eseri kukusuz yazarn en nemli eseridir. Byk bir politik hi-
KAPAK
civ barndran roman bir adamn aniden kr olmasyla balar ve krlk bir salgn gibi btn topluma yaylr. ktidar bu srete kontrol ele almann yolunu akl hastanesinden bozma bir binaya kr olanlar hapsetmekte bulmutur. Michel Foucault un dedii gibi Hapishanenin tarihi, gzetim altnda tutma ve cezalandrmann tarihidir. Fakat kaos her rm sistemi ele geirdii gibi bu hapishaneyi de ele geirecektir. Su artacak, insanlar acmaszlaacaklardr. Kitapta tek kr olmayan karakter olan doktorun kars gibi eitimli ve sorgulayc yapdaki bireylerin bile bu kaosta nasl ilerindeki btn zt karakterleri ortaya karabildiini gzler nne seren yazar insan doasn sorgulatr. Suun, lmn ve aln sradanlat bir yapda grmenin nemini kavratmaya alr. Kurgusu, dili ve konusuyla bir bayapt olan Krlk yazara 1998 ylnda Nobel dl kazandrmtr. Nobeli aldnda Saramago Bu kadar zaman sonra Nobeli aldm da anlatacak hi kimsem yok. demitir. Kitabn Fernando Meirelles ynetimenliinde filmi de ekilmitir. Saramago filmi izlediinde gzyalarn tutamamtr. Vahi sistemin ve iktidarlarn insanlar zerinde yarattklarn yaratc kurgularla okuyucuya sunan yazar din konusunda da eletirel tavrn srdrmtr. Din konusundaki dnceleri nedeniyle yaptlar Portkiz Hkmeti tarafndan sansrlenince Kanarya Adalarnda Lanzaroteye yerleen yazar lmne kadar burada yaamak zorunda kalmtr. Vatikann resmi yayn organ olan LOsservatore Romano gazetesinde u szlere yer veriliyordu: Saramago din kartlnn akl hocalarndand. O, hibir metafizik inanc kabullenmeyen, hayatnn son anna dek tarihsel materyalizme, bir baka deyile Marksizme inatla bel balam bir insand. te bu fikirlerdeki bir adamn yazd ncil, saya Gre ncil kitabyd. Dini kiiliklere atfettii betimlemeler aykrlklaryla sivriliyordu ve okuyucuyu artyordu.
Aydnlk KTAP
5 EK M 2012 CUMA
13
Vahi sistemin ve iktidarlarn insanlar zerinde yarattklarn yaratc kurgularla okuyucuya sunan yazar din konusunda da eletirel tavrn srdrmtr
minden kt iin de fazla riskli bir romandr, getirecei krla kyaslaynca toplum ve sansr karsnda savunmak iin gsterilecek abaya demeyecektir. Bylelikle kitap ne imdi umut vaat eden bir evet ne de gelecekte umut vaat edebilecek bir hayr olmakszn srgne gnderilir.
ES RGENEN YANIT
Yazmzda temel aldmz atdaki Pencere kitabna gelirsek Saramagonun ge kefedilmi iyi kitab diyebiliriz. Kitabn nsznde Jose Saramago Vakf Bakan hem de kars olan Pilar Del Rio kitabn gecikme yksn yle anlatyor. Telefon aldnda Saramago tra oluyordu. Almac yznn sabun kp bulunmayan ksmna dayayarak ksa konutu: yle mi? artc. Siz rahatsz olmayn, yarm saat iinde orada olurum. Ve telefonu kapatt. Banyodan hi bu kadar abuk kt olmamtr. Sonra bana 1940-50 yllar arasnda yazd ve o zamandan beri kayp olan romann almaya gideceini syledi. Dndnde kolunun altnda atdaki Pencere vard, yani daktiloda yazlm sayfalarla dolu bir dosya; zamanla sararp ypranmamlard da stelik, belki de zaman 1953 ylnda teslim edilen bu zgn metne insanlardan daha saygl
davrand iindir. 1989 ylnda, Jos Saramagoya, Tanma srasnda bulduumuz bu metni yaymlamak yaynevimize byk onur verecektir, demilerdi trensel bir tavrla, o srada saya Gre ncil adl kitabn tamamlamakla urayordu ve Obridago (teekkr ederim) imdi olmaz, yantn vermi, yeni bulunan kitab elinde, tm hayalleri dorukta otuz bir yanda gen bir adamken ondan esirgenen yant nihayet krk yedi yl sonra alm olarak sokaa kmt. Yaynevinin bu tutumu Saramagonun artk yok edilmesi mmkn olmayan ve onlarca yl sren strapl bir sessizlie boyun emesine neden olmutu nk. Yazarn 1940- 1950 yllar arasnda yazd ve o zamandan beri kayp olan roman atdaki Pencere kefedildiinde ve Saramagonun yirmi yanda bir gen olarak bylesine incelikle, kusursuzca ve anlaty uzatmadan betimlemeler yapmas pek ok kiiyi artmt. Yazarn isyankarl, zgrlk aray, onca yoksullua ve talihsizlie kar kimi bedenlerin kapsad drstlk savunusu kitaplarndaki iyi ve sade betimlenen karakterlerde gl bir biimde yanstl-
yordu. Kitab bu gzle incelemeye / okumaya baladmzda unlar syleyebiliyoruz: atdaki Pencere kiilerin romandr. Krkl yllarn Lizbonunda geer. kinci Dnya Sava bitmitir, ama romandaki her eyi sarp sarmalayan bir glgeye, sessizlie benzeyen Salazar diktatrl srmektedir. lk bakta politik bir roman deildir, bu nedenle dnemin sansr uygulamalar yznden baslmadn dnmek yerinde olmayacaktr. Dnemin deer yarglarna kar kmas, aileyi ocan deil de cehennemin eanlamls olarak grmesi, grnlerin gereklerden daha gl olduunu vurgulamas, vlmeye deer amalar gibi grnen baz topyalarn sayfalar sonra sorgulanmas, kadnlara kt davranlarn aka knanmas, hemcinsler arasndaki akn doallkla anlatlmas; tm bunlarn yarglayarak deil ama kiisel bir kaygyla yazarn bak asndan dile getirilmesi ve kitab oluturan dier her ey, kitabn baslmadan bir kenara itilmesine karar verilmesinde etkili olmutur kukusuz. Fazla serttir, tannmam bir yazarn kale-
14
Aydnlk KTAP
Tarihi ve yazar John Freelyin Cem Sultan, Rnesans Avrupasnda Tutsak Bir ehzade kitab Everest Yaynlar etiketiyle yeniden okuyucuyla bulutu. Freelyin bu kitab Fatih Sultan Mehmetin Osmanl padiahlar kadar nl olan olu Cem Sultann, kardei Bayezid ile tututuu taht kavgasn kaybediini ve sonrasnda Batya snmasn ele alyor. Cem Sultann bir gn tekrar tahta oturma umuduyla kt, fakat yurdundan giderek uzaklamasna neden olan bu yolculuk daha sonra barollerinde valyelerin, krallarn ve papaln olduu bir oyunun piyonuna dnmesine neden olur. Yazar, eserinde yalnzca Cem Sultann ksa hayat hikyesini ve Osmanl tarihini vermekle kalmyor, ayn zamanda Osmanl ile Avrupa devletlerinin ekimesini de gzler nne seriyor. Cem Sultann Avrupadaki srgn hayatnn balad yllar, ayn zamanda dnem itibariyle Avrupada Rnesansn da yaanmaya balamasna denk geliyor. John Freely kitabnda Rnesans Avrupasn, zellikle aydnlanmann ve dogmalarn yerini zgr dncenin almaya balad zaman btn ayrntlaryla betimliyor. z itibariyle de uluslararas siyasette bir ehzadenin tutsaklnn nelere mal olabilecei en ince ayrntlarla ileniyor. Y RM GN SREN SALTANAT
Bayezidin stanbulda tahta gemesine karlk ehzade Cem de Bursay ele geirerek adna hutbe okutur ve sikke bastrr. Cem Sultann istei Bursadan hareketle btn Anadoluyu kendi hkimiyetine almak, kardei Bayezidin de stanbuldan Rumeliyi kontrol etmesini salamaktr. Bayezid ise ehzade Cemin bu isteinin lke topraklarn blmek anlamna geldiini syler ve kardeinin zerine bir ordu yollar. Cem Sultan, Bayezidin askeri gc karsnda tutunamaz ve Bursadaki hkimiyeti yirmi gnde sona erer. Saltanat ksa sren Cem Sultan, yenilginin ardndan Osmanlnn rakibi Memlk Sultan Kaytbaya snr. Kahiredeki bu buluma Cem Sultan iin on yl srecek olan, srgn hayatyla dolu bir servenin de balangc olur. Cem Sultann saltanat mcadelesi hi
bitmeyecektir. Toplad askerlerle yeniden Anadoluya gidip Konyay kuatr, baarsz olur. nce Venedike, kabul edilmeyince de Rodos Adasndaki Hristiyan valyelere snr. te bu snma, esaretin balangcdr da. Avrupa devletleri Cem Sultan kendi karlar iin kullanmak zere adeta birbirleriyle yarrlar. Osmanl Sultan Bayezid kardei Cemin kendisine yeni bir sorun yaratmamas iin Avrupa devletlerine her yl ykl miktarda para demeye hazrdr. Cem Sultan ise kendi arzusu dnda nce Rodostan Fransa Krallna, sonra da Fransadan Romadaki Papala devredilir. ldnde bile cenazesinin Avrupallar tarafndan bir pazarlk unsuru olarak kullanlmas Cem Sultann trajik hikyesinin yaamyla snrl olmad gzler nne seriyor.
OBJEKT F TAR H
Tarih yazarlarnn objektif olmalar zordur. Yaadklar kltr, inan ve toplum yaps bak alarn etkileyebilir. 1926da New Yorkta domu olan John Freely, 1960 ylnda stanbula gelerek Robert Koleji ve Boazii niversitesinde ders vermi, Osmanl tarihine merakl bir yazar. John Freelyin yetitii kltrn izleri kitapta kendini hissettiriyor. Kitaptaki u blm de bu hissiyatmz perinler nitelikte: mparatorluun ilk yllarnda sultanlar anlamal evlilikler yoluyla, Trkmen beyleriyle de Hristiyan hanedanlaryla da akrabalk kurdular. Bu uygulamann en arpc rnei ise, I. Muratn Bizans imparatoru V . John Cantacuzenosun kzyla evlenmesidir. John, Bizanstaki bir i sava srasnda Muratla ittifak kurarak lmcl bir hata yapm, Trklere Avrupaya adm atmak ve orada salam bir yer edinmek iin ilk frsat sunmutu. Btn bunlarn yannda yine de titiz bir aratrma sonucu okurlaryla buluan Rnesans Avrupasnda Tutsak Bir ehzade: Cem Sultanda saltanat yalnzca yirmi gn srm bir ehzadenin, Cem Sultann efsanelerle, masallarla beslenen srgnlk yllarn bulacaksnz. (Rnesans Avrupasnda Tutsak Bir ehzade: Cem Sultan, John Freely, Everest Yaynlar, ev: Pren zgren, 236 s.)
ARAKABLO
Aydnlk KTAP
5 EK M 2012 CUMA
15
SEYY T NEZ R
ROUSSEAU B L M N NE D YOR?
Hitlerin nce Alman halk ve Yahudilerinin, sonra da Avrupa ve dnya halklarnn felaketini yaratan cani fikirlerinin babas Rousseau mudur Krupp mu? Bunu ok ge de olsa anlayarak Vietnam Sava Sular Mahkemesini kuran Lord Russel, gerei geten gee kavramt hi deilse. engrn de sava ve bar stne en bilimsel yasay kefetmi olan Carl von Clausewitze ge-
16
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
Aralksz olarak lm korkusuyla cebelletiini ve bu korku karsnda kendini aresiz hissettiini biliyoruz. Mehuln verdii rperti yzn bilinenin, tannann dnyasna evirmesinden baka bir imkn brakmad ona. alabilecei ya da zorlayp aabilecei ok fazla kap yoktu nnde. lmn uzak ve ihtimallerle dolu karanlna her baktnda yaamn bin bir lezzete kaynak olan ve btn bu lezzetleri teklifsizce sunan aydnlna dnd. Ve bylece lm ve yaam gibi iki devasa olgunun gerilimli hattnda gidip gelen bir ruh kompleksi oldu. Cahit Stk Taranc krk alt yanda ldnde Trkiyenin tannm bir airi idi.CHPnin 1946 ylnda at iir yarmasnda lm temal Otuz Be Ya iiriyle birincilik dln kazanmas ulusal lekte tannmasn salamt. 1910da Diyarbakrda domu olan airin, retim hayatnn sekin okullarda gemesi varlkl bir ailenin ocuu olduunu gsteriyor. Cahit Stk, ilkokulu Diyarbakrda, ortaokulu stanbulda Saint Josephte, liseyi yine stanbulda Galatasaray Lisesinde okudu. Daha sonra Mlkiyeye girdi ve bitirmedi. 1939da ise Pariste Science Politiguedeydi. Cahit Stk ile ilgili btn bu bilgilerin tabii ki iiriyle bir ilikisi var. nk onun Franszca bilmesi ile kurduu iiri dorudan etkiliyor. Bakn u dediklerine: Bendeki Lamartine sevgisi Galatasaray onuncu snfa kadar srd. Orada Baudelairei okuduktan sonra dnm, duyuum, grm deiti. Daha dorusu, Baudelaire, elinde tuttuu canl meale ile bana tutacam, tutmam gereken yolu gsterdi. Baudelaire bana suyun dibine inmeyi retti. imle dm arasndaki fark Ktlk ieklerini okuduktan sonra anladm. Baudelaire, bana kendi kendimi buldurttu ve ben hayatm Baudelairei okuduktan nce, Baudelairei okuduktan sonra diye iki blme ayrmaktaym. lk iirlerini, Diyarbakrdan ayr
dt, stanbulda stelik bir Fransz okulunda yatl olarak okuduu dnemde yazmtr. Bu ilk iirlerini daysnn araclyla Abdullah Cevdete gtrr. Aydn tarihimizin bu renkli simas Cahit Stkda airlik yetenei grr fakat yazdklarn yaynlamamasn, ok okumasn ve yeniden yazmasn salk verir. Yazdklarn bir kenara koy ve yazmaya devam et, der. iir yazanlar bilirler ki bylesi tlere uymak srat kprsnden gemekten daha zordur. Oysa Cahit Stk, Abdullah Cevdetin sirkeden keskin dne uyar ve yoluna devam eder. Varlk dergisinde 1951 ylnda yaplm syleisinde, Abdullah Cevdetle istiaresinden bir yl sonra ikinci durann Servet-i Fnun dergisi olduunu sylyor. Btn cesaretini toplayarak yirmiyi akn iirini alp Servet-i Fnuna gidiyor ve derginin yazileri mdr Halit Fahriye veriyor. Halit Fahri, Cahit Stknn yirmi iiri iinden bir iirini basyor. Bu bir iirin baslmas Cahit Stk iir Gemisinin istim almas iin yetip de artyor bile. Geri Cahit Stk srekli reten ve retimiyle gndemini yaratan bir air olmamtr hibir zaman. Topu topu drt iir kitab vardr. Bir yk ve bir de zaten o dnemin olaan iletiim arac olan mektuplar. Fakat Cahit Stk iirinin zerinde titizlikle alan, yaamnn merkezine iiri koymu, hatta ryalarnda dizeler mrldanan bir airdir. Cahit Stk iir Gemisinin istim almasn bu anlamda anlamak gerekir. iirine dnersek, Cahit Stknn iiri arlkl olarak lmle yaam arasndaki kartln insan ruhunda yaratt dalgalanmalarn yansmasdr. elikinin keskinlii onda ifadesini srekli bir strap olarak bulmutur. Istrabnn temelinde ise tanr varlyla ilgili dncelerinin bulankl gizlidir. Aslnda Cahit Stk iiri lm korkusu ve yaam sevgisi biiminde yansmasn bulmu olan tanrnn varlk-yokluk ikilemi zerinde ykselmitir. airimizin orijinallii bu ikilem iine hayatn btn tat ve renklerini, btn haz ve
elemlerini yerletirerek bir izlek haline getirebilmi olmasndadr. Bahem aalardan, ieklerdendir; Evim tatan yaplm. Annem kardeim gibi severim Aalar, talar, iekleri; Hepsine dair hatralarm var, Kimi ac kimi tatl hatralar. Bu aa servi olmadan, Bu taa kitabem yazlmadan, Bu iek kabrime elenk diye getirilmeden, Syleseniz beni onlara kular. Beni yanl bilmesinler. * Kabrime iek getirenlere glerim; Gafil kiilermi u insanlar vesselam; Bilmezler ki bu kabirle yoktur alkam; Ben o ieklerdeyim, ben bu ieklerim. Aslnda Cahit Stk tanrszla meyyaldir. Bu meyli nedeniyledir ki tanr hi aklndan kmamaktadr. Zihninin tanryla bulutuu anlar ise korku btn ruhunu sarp cehenneme evirmektedir: Her mihnet kabulm yeter ki Gn eksilmesin penceremden lm karsnda dnyann her ezasn, cefasn ekmeye hazr olmann nedeni, tabii ki lm sonrasnn bilinmezliidir. Bu dizeleri airin yaam sevgisine yormak iin hayli abalamamz gerekir. Cahit Stknn zaman zaman lm korkusundan ksmen syrldna, daha rahat bir psikolojiye kavutuuna tanklk eden dizeleri de vardr: lmek varsa gnn birinde gayri Gz nuru, el emei, aln teri Yaadm iyi kt gnleri Deimem hibir cennet masalna Burada lm sonrasna ait dinsel argmanlar masal olarak nitelendiren rahat, korkusuz ve tercihini hayattan yana yapan bir ruh haliyle kar karyayz. Ama Cahit Stk btnyle bu deildir. Tanrnn varl ve yokluu ikilemi iinde gidip gelen, iirini bu ikilem iindeki korku, phe, sevin, hzn, yalnzlk, saadet ve mutsuzluk zerine kurmu bir airdir. Gndelik hayatyla i dnyasn btnletirerek yanstmas iirinin okuyucu alann genileten bir zelliktir. Yanklanan, aldayan, duyulduunda sarsan kelimelerle yazmad hibir zaman. Onun kelimeleri bizim gnlk hayatmzn kelimele-
Cahit S tk Taranc
riydi ve hibir yabanclk ekmedik onu okurken. Szlklere bavurmadk, etrafmzdaki ok okumulara sormadk. Sradan kelimelerle sekin iirler yazabilmesi de onun airliinin tabii ki stn taraflarndan biridir. Anlatmnda ise samimiyetin tns hi eksik olmad. Onun iirlerini okurken bir arkadama srlarm anlatyormuum hissine kaplmam sanrm bu nedenledir. Cahit Stknn iiri lm-yaam, varlk-yokluk ikilemi zerinde ykseldii iin felsefi bir ierie de sahiptir. Bu nedenle onunla ilgili tahlil ve analizlerin bu mecraya da tanmas ve ciddiyetle yaplmas gerekir. Yaad her ann zerinde glgesini hissettii lm ne yazk ki airimizi ok bekletmiyor. 1954 ylnn Ocak aynn ikinci yarsnda fel kisvesinde hayatna yerleiyor. Yer ise Ankaradr. ay sonra tedavisinin daha iyi yaplabilmesi iin air stanbula nakledilir. stanbuldaki doktorlar doduu topraklara gtrlmesini tavsiye ederler ve Cahit Stk, Diyarbakr yolculuuna karlr. Doduu topraklar da derdine are olmaynca e dost ve sevenlerinin abalar sonucu devlet airi 1956 yl Eyllnde Viyanaya gtrr. Viyanada tedavi grd hastanede zatlcenpe tutularak yaama veda eder. Cenazesi Hac Bayram Camiinden kaldrlr. Sonbahar tam da ona yakan bir mevsimdir. Zaten onun en sevdii air de sonbahar dekorlarnn unutulmaz dizelerini yazm olan Ahmet Haimdir. 26 Ekim 1956da defnedilir.
iirine dnersek, Cahit Stknn iiri arlkl olarak lmle yaam arasndaki kartln insan ruhunda yaratt dalgalanmalarn yansmasdr. elikinin keskinlii onda ifadesini srekli bir strap olarak bulmutur
Aydnlk KTAP
5 EK M 2012 CUMA
17
Balyoza Balyoz
Beyaz Saray n kap s nda kendisini aramaya kalkanlara izin vermeyerek milletin gnlnde taht kuran general, Ordudan umudunu kesmenin e i ine gelen millete gnl penceresi a yor
CNEYT AKALIN
imdi kuvvet bizde deil ama hak bizimdir. Em. Org Ergin Saygun
Ergin Saygun komutann Balyozu ile, tarihi Balyoz kararnn akland 21 Eyllden bir gece nce ekranda tantm. Haberlerde Silivrideki mahkeme nnde karar bekleyenler gsteriliyordu. Salam yapl, temizpak giyimli bir gen d kapnn nnde bir elinde Aydnlk Gazetesi teki elinde Saygunun kitab, dimdik duruyordu. O grnt hi aklmdan kmayacak. Kitab, kararn akland gn bir arkadan brosunda elime aldm. Giriine yle bir gz ataym dedim, gz at o at. lk 20 sayfay bir rpda okudum. Sonra, hemen bir tane edinip evimin yolunu tuttum. Bir byk komutan-yazarla ve bir bayaptla byle tantm. Trk Ordusuna Balyozun Dnyas Ergin Paa krk yllk yazar rahatl ile anlatmaya balyor: Bu notlar bir hatrat veya otobiyografi deildir. Ve devam ediyor Edebi bir eser hi deildir. Aslnda yaymlanmak iin de yazlmamtr. Ama yaymlanmtr ite. Yazar, kendisi ile grgr geercesine srdryor anlatm: Kronolojik Notlar da baz tahminler var, tutmam. Bazlar olaylarn gerisinde kalm. Ne yapalm Sonra, ufaktan ufaktan neden/nasl yazdnn ipularn veriyor: Bu notlarn nemli bir ksmn hastanede tedavi grrken yazdm. Rahatszlklarm ciddi idi. Byle byle okuru adeta balyor kitabaMerak ilgiyi krklyor Okur kitab elinden brakamaz hale geliyor. Saygun, bir sohbet tarznda, srdryor anlatmn. Dere tepe dz gittik havasnda Sonra, birden okuru alp Ortadounun derinliklerine, bir kurmay subay olarak kimi blmlerine bizzat tank olduu bol silahl, bol planl, taktikli dnyalara tayorBuralardan kard arpc tespitleri nmze koyuyor:
Son yllardaki gelimeler Trkiyenin Dou ile Bat arasndaki gerek kpr grevini ortaya karm, lkemizi vazgeilmez bir konuma tamtr. Bu tarihi bir frsattr ve ziyan edilmemesi gerekir. ( s.19) Bu altn frsat, ne yazk ki, Balyozcu AKPnin elinde. Ne demeli? Saygun komutan giri blmn kendi yaklamn netletirerek balyor: Hi kimse veya kurumla ahsi bir meselem yoktur. Bunlar yazmamdaki yegane sebep zerine atl Darbeci damgasndan kurtulmaktr. Allah Allah Bu da nerden kt, ciddi mi bu yazdklarnda: Kitabn belki de en zayf cmlecii bu. Kitapta hereyin iyzn byk bir vuzuhla aklayan bir komutann kaleminden nasl dkld anlalmayan bir cmlecik Kzp kitab brakan, kaybeder. Ne yapalm, o kadar kusur kad kznda, o kadar yanl Ergin Paada olur,diyen kazanr. nk Paa kimin darbeci / tertipi olduunu bir sonraki satrdan balayarak bir gzel anlatmaya koyuluyor. Ergin Saygun ksaca hayatn anlattktan sonra, 2.Blmde Trk Ordusuna Balyoz zerine Notlarda yaraya neter atyor, otopsiye balyor. Komplolarla sulu yaratmak tan, zel Grevli Yargya, Balyozun amalarndan Yeni TSKya Komplolara atlyor. Blmn sonunda hkmn veriyor: TSKya ve Cumhuriyete Balyoz. nsann, Hay Allah senden raz olsun, diyesi geliyor. Laf gevelemeden syleyenlerin says hzla artyor. Saygun 3. Blmde derinlikli siyasal tahlillere giriiyor: ABDyle, NATOyla yzleiyor, ordan ABnin ikiyzl taktiklerine ve Ortadoudaki kargaaya geiyor. Ardndan Krt Meselesi, Blclk ve Terr zerine Notlar sralyor. Balarda, bir masal havas iinde okuru kitaba balayan Saygun Paa, giderek syleiyi younlatryor. Okuru derin derin dnmeye itiyor.
Kitab okuma ve anlatma anahtar Saygun Paann Balyoz kitab byk boy 400 ksur sayfalk bir kitap. Bir ansiklopedi kapsamnda. ok ey var iinde. Bu satrlar kaleme alrken, tantm iin, kitabn neresinden tutacam ardm. Trk Ordusuna Balyoz da, esas olarak komplo deiliyor. Onu bir baka yazya brakmaya karar verdim. 3. Blmde ABD- AB ve BOP ereveli Ortadou sorunlar yeralyor. 4. Blmde Krt Meselesi ele alnyor. Her biri bal bana inceleme konusu bu konular da baka yazlarda ele almak zere, bir kenara brakyorum. Kala kala yukarda anlattm Giri blm ile Sonu blm kalyor elimde. Sonu blm, bir yan ile kitabn geni bir zeti, ama dndrc. Daha imdiden siyasal tarihimizdeki yerini alan bir byk lkla sona eriyor: imdi kuvvet bizim deil ama hak bizimdir. hesaplamay eklemeyi de unutmam. nce eletiriyi aktaryor: Bazlar bu kadar sene hizmet ettiniz de ne oldu, darbeci sulamas ile yarglanyorsunuz. Bu kadar skntya deer mi? diyor Yant ak ve net: Deer, Devlete, millete, Orduya ksmek olmaz. Silahl Kuvvetler TC devletini ayakta tutan temel unsurlardan biridir. (s. 363)
SONU:
Em. Orgeneral Ergin Saygunun almas ok ynl. Silivri komplosunu ortaya koyuyor, Silahl Kuvvetlere ve Cumhuriyete ynelik tertibi aa kartyor. Tecrbeli, grm geirmi bir st-dzey brokrat gzyle Devlete kapsaml bir slahat/reorganizasyon plan sunuyor, En nemlisi, hi kolayna kamadan satr aralarna Cumhuriyet ilelebet payidar olacaktr duygusunu/dncesini okurun bilincine nakediyor. u sralarda pekou Orduya (Genelkurmay?) krgn yurttalara Trk Silahl Kuvvetlerinin Sakarya Savandan, Kbrs Harekatndan daha etin bir sava
iinde olduunu kavratyor. Kasaba avukat Blent Arnn bir noktada ne kadar hakl ktn farkediyorum birden. Yaral hayvan daha tehlikeli olur. Arnn yaray sadece fiziki sand iin, sorunu Silivrinin duvarlarn mmkn olduunca ykselterek zeceklerini sand iin yanldn, yaral aslanlarn ok daha baka ekillerde tehlikeli olabileceini farketmeye balyorum. Kemalin askerleri yeniden sahneye kyor. Saygunun kitab bunun ak iareti. Dn, yani birka yl ncesine kadar, Aydnlk Derginin sayfalarna yansyan teorik-siyasal nermeler, gnmzde yaklak yarm yzyln devlet hayat iinde geirmi, Ordulara komuta etmi bir orgeneralin tecrbeleri ile yorularak milletin/insanln hizmetine sunuluyor. Beyaz Sarayn kapsnda kendisini aramaya kalkanlara izin vermeyerek milletin gnlnde taht kuran general, Ordudan umudunu kesmenin eiine gelen millete gnl penceresi ayor. Silivri Trkiyenin Gulagdr tespiti yaamca dorulanyor. Silivriden kitaplar, makaleler eklinde nur yayor. Balyoz bir bayapttr. Millete hayrl olsun. (Trk Ordusunda Balyoz, Ergin Saygun, Kaynak Yaynlar, 416 s.)
Hi kolayna kamadan satr aralarna Cumhuriyet ilelebet payidar olacaktr duygusunu/ dncesini okurun bilincine nakediyor
18
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
GLDEN TERAZ
MEC T NAL
YEN IKANLAR
5 EK M 2012 CUMA
19
Cazibe stasyonu
Trainspotting
D ar da Kalanlar
Fallusun Arkeolojisi
Evrim mi Yarat l l k m ?
Eugenie C. Scott, Evrensel Bas m Yay n, ev: Levent Can Y lmaz, 464 s.
Evrim mi Yaratllk m? kitab evrim tartmasn dinsel, bilimsel, eitsel, tarihsel, yasal ve politik ynleriyle ele alyor; grlere, sorulara, aklamalara geni ve objektif bir bak asyla yaklayor. Bu nedenle de birbirinden ok farkl otoritelerce, konuyu dnyada en iyi aktaran kitaplardan biri olarak tanmlanyor. Dr. Eugenie C. Scott, donanm ve konuya hkimiyetiyle tartmann her boyutunu ayrntsyla renebileceimiz ender kiilerden biri olarak tannyor. Scottun bu kitab bu kayglara yer brakmayacak denli anlalr ve berrak. Bugne dek okurlarna pek ok bilimsel kitap sunan Evrensel Basm Yaynn 500. kitab olan Evrim mi Yaratllk m? ok tartlacak.
20
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
OCUKLAR N
Karlar lkesi
Sibirya kurtlarnn ulumalarn duyabiliyor musunuz? Sizi Kuzey Kutbunda bir maceraya aryorlar! Ella, terk edilmi bir Sibirya kurdu bulur ve aralarnda hemen zel bir ba kurulur. Mavi adn verdii bu ok zel yavru kpek, Kuzey Kutbunda yaayan Yldz Kar kpeklerinin yesidir! Ella da onlarn yeni lideri olarak seilmitir. Grevi, karla kapl bu lkede yaayan hayvanlara yardm etmek ve kabilecek sorunlar zmektir. lk grevinde Ella, kutup ays ve onun iki yavrusuna yardm edecektir. Ge gelen klar ve incelen buzlar nedeniyle kutup aylar karnlarn doyurmakta zorlanmaktadr.
ocuk edebiyatnn saygn emektar Bilgin Adaly kaybettik. Atatrk konu alan belgesel filmlerin yan sra ocuklar ve genleri ilgilendiren programlar hazrlayan, Trkenin tm inceliklerini kullanan ve ocuk edebiyatna zgn eserler kazandran mstesna yazarmz Bilgin Adal, Benim dilim dillerin en gzeli... demiti. Aslnda dilimiz byle yazarlarn kaleminde gzeldi. Bamz saolsun. AKACI R Hadi gnei budayalm daha ok sn diye salarn knalayalm aydedenin genlesin biraz Top namlusunda saks uaklardan dnme dolap tfeklerden fasulye sr yapalm ie yarasnlar Kavun karpuz yetitirelim atsnda evlerin denizi srp dar ekelim ortasna bu da akas olsun iirimizin le su, tarlaya tohum gerek yoksula a, hastaya hekim her kye bir okul kuralm deisin grnm yeryznn Davrann ocuklar ha gayret ge kalrsak bu ite bykler oyunu bozacak (Bilgin Adal)
Skye Waters, Bankas Kltr Yay nlar , ev: Tlin Sad ko lu, 204 s.
Ya l Kad n ve Papa an
Tek bana yaayan Bayan Gage, geimini ayakkab onararak salamaktadr. Bir gn bir avukatlk brosundan gelen mektup, uzun zamandr grmedii aabeyinin vefat ettiini bildirir ona. Nesi var nesi yoksa kzkardeine brakmtr. Hemen yola kan Bayan Gage, aabeyinin yaad kasabaya gider. Aabeyinden kendisine kalanlar arasnda bir de papaan vardr. Ancak bu sradan bir papaan deildir ve onun sayesinde Bayan Gagein hayat tmyle deiecektir. nl yazar Virginia Woolfun ocuklar iin kaleme ald Yal Kadn ve Papaan, usta bir yazarn kaleminden kan kk ama etkileyici bir hikye.
SES - SZ
Aydnlk KTAP
5 EK M 2012 CUMA
21
Mzik, edebiyatn baka giyinmi halidir. Hayatn ritmi ve iiri yle bir enerjidir ki yllardan beri onu mzikte ve edebiyatta yakalamaya alrz. Bir kitap bazen bir mzikle deerlenir ya da bir mzik bir kitap yznden ne geer. Modern zamann kendine uygun bireyler yetitirmesine kar iimizdeki isyann en gzel iki enstrmandr mzik ve edebiyat. Kimi kitaplar kimi arklar barndrmtr iinde, kimi arklar kimi kitaplarn efkaryla yazlmtr ve kimi kitaplar kimi arklarn isimleriyle domutur. Ses ile szn birlikteliini vereceimiz bu kede ilk olarak pek ok kiinin vazgeilmez kitab olan avdar Tarlasnda ocuklar ele alyoruz. Yazar Salinger, gizli sakl yazdklar yaymlanr artk diye lmne sevinen hayranlar barndryordu. Hayatn inzivaya ekilerek yaamay semiti ve basndan nefret ediyordu. ekilmi olan son fotoraf kendisini ekerken yakalad kameramana yumruunu sallad andr. Yazd avdar Tarlasnda ocuklar kitab John Lennon' ldren Mark Chapmann cebinden kmtr ve davaya konu olmutur. ABD Holden kfrl ve aykr dilinden dolay bir anti-kahraman olarak grm ve okullarda okutulmasn yasaklamtr. Buna ramen Holden anlattklaryla pek ok insann unutulmaz kitap kahraman olmutur. Eserin mzikle olan balantlarna baktmzda olduka fazla iliki ortaya kyor. Kitabn iinde yer yer Holdenn azndan baz ark isimlerinin ktn gryoruz: Stradlater tra olurken slkla Song of ndiay alp duruyordu. yi slklarn bile zor karaca Song of ndia ya da Slaughter on the Tenth Avenue gibi paralar byle kulak trmalaya trmalaya, bozukdzen ttrmeye a-
J. D. Salinger
Nedenin iindeki neden olmasn Sikkenin yuvarlanndaki son devir Eski moda kravatm Gkteki aym avdar tarlasndaki avcym Gzlerindeki parlt Gklerdeki Jeff Goldblum benim. Billy Joelin We Didnt Start The Fire arks Storm Front albmnn 1949-1989 yllar arasna ksa ve gl atflar yapan bir paradr bu. avdar Tarlasnda ocuklar kitab da bu atfa uramtr. ark yaynland zaman Amerika'da birinci sraya ykseldi. Rosenbergs, h-bomb, Sugar Ray, Panmunjom Brando, the king and i and the catcher in the rye Rosenbergler, atom bombas, Sugar Ray, Panmunjom Brando, kral ve ben ve avdar tarlasnda ocuklar Le Pastie De La Bourgeoisie, Belle and Sebastiann szleri ngilizce ad Franszca olan arks. 3 6 9 Seconds of Light albmnde yer almaktadr. Fransz mzik grubu Indochine, Le Baiser(1990) albmnde Des Fleurs Pour Salinger adl bir paraya yer vermiti. Grld zere mzik ve edebiyat hayatlarmz beslerken birbirlerini de beslemeyi ihmal etmiyorlar. Bu beslenmeden doan eyleri sizlerle paylamaya her hafta devam ederken Holdendan bir alntyla yazy bitirelim; Yemin ederim, ben bir piyanist ya da aktr filan olsaydm ve bu sersemler de benim olaanst biri olduumu dnselerdi, bu durumdan nefret ederdim. Beni alklamalarn bile istemezdim. nsanlar hep yanl eyleri alklyorlar. Ben piyanist olsaydm, gider bir kenefe kapanr, yle alardm.
Ses ile szn birlikteliini vereceimiz bu kede ilk olarak pek ok kiinin vazgeilmez kitab olan avdar Tarlasnda ocuklar ele alyoruz...
22
5 EK M 2012 CUMA
Aydnlk KTAP
ALINTI-TEST
Tanrlar adildir. Hi kukusuz. Son tahlilde grnen o ki, tanrlarn yasalarn, toplumlar idare eden kiiler dikte ederler; lahi Takdir dncesi insanlardan kar.
... hayatlarn son derece ekilmez bulan insanlar her zaman vardr, ve yapacaklar en iyi eyin baka bir varolu dzlemine geilerini hzlandrmak olduuna inanrlar.
... olduumuz yerde deiliz, sahte bir konumdayz. Doamzdaki bir zaaf yznden, bir durumu varsayyoruz, kendimizi onun iine yerletiriyoruz ve bu yzden de kendimizi ayn anda iki durum iinde buluyoruz, iinden klmas iki kat zor oluyor.
a) George Orwell, 1984 b) Ray Douglas Bradbury, Fahrenheit 451 c) Aldous Huxley, Cesur Yeni Dnya d) Anthony Burgess, Otomatik Portakal e) Frank Herbert, Dune
a) Stephen King, Ruhlar Dkkan b) Jostein Gaarder, Maya c) Martin Suter, Ayn Karanlk Yz d) Bret Easton Ellis, Ay Park e) Neil Gaiman, Mezarlk Kitab
a) Paulo Coelho, Veronika lmek stiyor b) Paul Auster, Hayaletler c) Gabriel Garca Mrquez, Yzyllk Yalnzlk d) Ursula K. Le Guin, Yanlsamalar Kenti e) Umberto Eco, Prag Mezarl
BULMACA
SOLDAN SA A 1. (AHMET ... ... ) Resimdeki yazar 2. Kimononun stne tak lan, biimi ve boyutu cinsiyete, ya a, mevkiye ve blgeye gre de i en, bir d mle birle tirilen geni ipek ku ak - Bir aletin, bir arac n veya bir biimin ana izgilerini gsteren izim - Gemi te i lenmi ve mahkemece ispatlan p cezaland r lm olan su 3. Su yosunu - Bir eyi benzerlerinden ay rt etmeye yarayan durum veya e, ay rma - Ho lanma, zevklenme 4. Beyaz - S n r ni an - Eyere al t r lmam binek hayvan - Bir haber ajans 5. Yeryz paras - M s r n plakas - Ekmek 6. Dayan lacak ey, ilke - Yava , a r - Ulusal bir parayla yabanc bir para birimi aras ndaki de i im oran 7. Baryumun simgesi - Tatl bir besin maddesi - Bir gayret nlemi - svirede bir nehir 8. Haber verme - Ut alan kimse - Terbiyumun simgesi 9. Kale duvar - Germanyumun simgesi - nsan n d nme, ak l yrtme, yarg lama ve anlama yeteneklerinin tm 10. Bolluk, varl k ve rahatl k iinde ya ama, gnen - Stanislaw Lemin bir eseri 11. Kur unun simgesi - Kolayca duygulan p incinen, duygulu, hassas - Otlar - ... Gndz Kutbay (ney stad ) 12. Anlam, mana - Doyma, doymu luk - Gney Amerikada s r oban na verilen ad 13. Bir nota - Jpiterin bir uydusu - Tepkili uak Rubidyumun simgesi 14. Platinin simgesi - Trk veren Sendikas Konfederasyonu (k sa) - ok ince gzenekli pamuk, ipek veya sentetik dokumadan yap lm perde - Ak am yeme i 15. Bir damla gzya - Ahlak, huy, karakter - Cennet YUKARIDAN A A IYA 1. Holmiyumun simgesi - akal ba l bir insan grnmndeki M s r tanr s - Prometyumun simgesi - Palladyumun simgesi 2. Eski Trklerde toteme verilen ad - Resimdeki yazar n bir eseri 3. Yabanc bir uzunluk ls birimi - sim - Bir seslenme sz - E ek sesi 4. Garipler - Bir hayvan - Tantal n simgesi 5. al ma, meslek - Radyumun simgesi - Dokumada zgler aras ndan enine geirilen iplik - Bizmutun simgesi 6. Erdem ve meziyette birbiriyle yar ma - nsana al k n, kendisinden yararlan lan hayvan, evcil - Nazi polis rgt 7. Japonyada buda rahibesi - Duman lekesi - D nmenin bilincini belirten Japonca terim 8. Klhanbeyi ba rt s - ... Derek (aktris) 9. A r dereceye varan al kanl klar - Smerlerde su tanr s - Bir cetvel tr 10. Geersiz k lma - Resimdeki yazar n bir eseri - Elyaf ndan ip ve uval yap m nda yararlan lan bir bitki 11. lnn vcudu, ceset - Oturma, oturu - Bedevi Araplar n ba l olan kefiyeyi tutturmakta kullan lan d ml kordon 12. Bir kan grubu - Mezopotamya panteonunda tm tanr lar n babas ve kral olan gk tanr s - Yapma, meydana getirme Argoda esrar 13. Mrekkep kurutma kumu - ... Gler (foto raf ) - Ayn ad ta yanlardan her biri - Bir yzlm birimi 14. Eski in ve Mo ol hkmdarlar na verilen ad - Bir binek hayvan - nsan ya da hayvan vcudunu derisiz, yaln zca kas yap s grlr biimde betimleyen sanat yap t 15. slam dinini korumak veya yaymak amac yla yap lan kutsal sava - ABDnin Illinois kentine ba l bir eyalet - Saz n en kal n teli ya da kiri i
GEEN HAFTANIN ZM