(Sl. vesnik na RM br.

44/06)

Vrz osnova na ~len 85 stav 7 od Zakonot za za{tita na kulturnoto nasledstvo (Slu`ben vesnik na Republika Makedonija br. 20/04), ministerot za kultura donese

PRAVILNIK ZA KONZERVATORSKITE PROEKTI I - OP[TA ODREDBA ^len 1 So ovoj pravilnik se propi{uvaat vidovite i sodr`inata na konzervatorskite proekti, vklu~uvaj}i gi dozvolenite otstapuvawa, uslovite za vr{ewe konzervatorsko proektirawe i za stru~na kontrola na konzervatorskite proekti, posebnite standardi i normativi za konzervatorsko proektirawe i se ureduvaat specifi~nite pra{awa vo vrska so metodologijata na konzervatorskoto proektirawe. II - VIDOVI I SODR@INA NA KONZERVATORSKITE PROEKTI ^len 2 Konzervatorskite proekti spored vidot na za{titnite intervencii mo`at da bidat: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Proekt za preventivna za{tita (preventiva); Proekt za konzervacija; Proekt za sanacija; Proekt za adaptacija; Proekt za restavracija; Proekt za rekonstrukcija; Proekt za druga merka na neposredna za{tita.

Konzervatorskite proekti spored namenata mo`at da bidat: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Proekt za arhitektura (arhitektonski proekt); Proekt za statika (grade`en proekt); Proekt za yidno slikarstvo; Proekt za ikonopis; Proekt za mozaik; Proekt za maslena i druga slikarska tehnika; Proekt za kamena plastika; Proekt za drvena plastika;

9. Proekt za predmeti od metal; 10. Proekt za predmeti od keramika; 11. Proekt za predmeti od staklo; 12. Proekt za predmeti od koska; 13. Proekt za predmeti od ko`a; 14. Proekt za predmeti od tekstil; 15. Proekt za predmeti od pergament; 16. Proekt za predmeti od hartija; 17. Proekt za nosa~ na zvuk i/ili slika; 18. Proekt za druga namena. Konzervatorskite proekti spored nivoto na izrabotka mo`at da bidat: 1. 2. 3. 4. 5. Ideen proekt; Glaven proekt (osnoven proekt); Izvedben proekt; Proekt za izvedena sostojba; Proekt za upotreba i odr`uvawe.

Proektite od stav 1 na ovoj ~len, vo zavisnost od potrebata, osobeno zaradi primena na kombinirani metodi na za{tita, mo`at da se izrabotuvaat i kako kombinirani proekti. Proektite od stav 2 na ovoj ~len, vo zavisnost od vidot na dobrata i nivnite sodr`ini, mo`at da se odnesuvaat na za{titenoto dobro vo celina ili na negov sostaven del i da se izrabotuvaat kako kombinirani proekti. Proektite od stav 3 na ovoj ~len se odnesuvaat na nedvi`nite dobra, a to~kite 1, 2 i 5 od istiot stav se odnesuvaat na dvi`nite dobra. ^len 3 Proekt za preventivna za{tita (preventiva) vo smisla na ~len 2 stav 1 to~ka 1 od ovoj pravilnik se izrabotuva za kulturnoto nasledstvo vo opasnost i za dobrata pod privremena za{tita, kako i za rezerviranite arheolo{ki zoni, vo slu~aite koga e potrebno da se prezemat privremeni merki na za{tita ili spasuvawe, do sozdavaweto na neophodnite uslovi za prezemawe na drugi soodvetni merki na neposredna za{tita. Proekt za konzervacija vo smisla na ~len 2 stav 1 to~ka 2 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no i dvi`no kulturno nasledstvo ili negov sostaven del vo slu~ai koga e potrebno, odnosno propi{ano ili se predviduva za~uvuvawe na odnosnoto dobro vo izvorna sostojba, odnosno sostojba vo koja e zateknato, bez dodavawe na elementite {to se uni{teni ili {to nedostasuvaat. Proekt za sanacija vo smisla na ~len 2 stav 1 to~ka 3 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no kulturno nasledstvo ili negov sostaven del vo slu~aite koga postojat o{tetuvawa na konstruktivnite elementi na odnosnoto dobro, odnosno koga e potrebno otstranuvawe na takvite o{tetuvawa zaradi vra}awe na dobroto vo stabilna sostojba, bez naru{uvawe na negovite vrednosti. Proekt za adaptacija vo smisla na ~len 2 stav 1 to~ka 4 na ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no kulturno nasledstvo ili negov sostaven del, vo slu~aite koga e potrebno, odnosno propi{ano ili se predviduva menuvawe na vnatre{nosta na gradbata zaradi vra}awe, promena ili aktivi-

rawe na odredena funkcija na dobroto vo celina ili na negov del, bez menuvawe na konstruktivnite elementi na gradbata nitu da se naru{at umetni~kite i drugite sli~ni vrednosti ili sodr`ini na dobroto. Proekt za restavracija vo smisla na ~len 2 stav 1 to~ka 5 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no i dvi`no kulturno nasledstvo ili negov sostaven del, vo slu~aite koga e potrebno, odnosno propi{ano ili se predviduva avtenti~no obnovuvawe na odnosnoto delumno uni{teno dobro so dodavawe na delovite {to nedostasuvaat vo forma i izgled {to gi imale, vklu~uvaj}i anastiloza, rekompozicija, doyiduvawe, dogradba, nadgradba ili drugo dejstvie na restavratorska intervencija ili so otstranuvawe na nesoodvetnite delovi ili dodatoci. Proekt za rekonstrukcija vo smisla na ~len 2 stav 1 to~ka 6 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no ili dvi`no dobro, vo slu~aite koga e potrebno, odnosno propi{ano ili se predviduva obnovuvawe na odnosnoto dobro koe vo pogolem del e uni{teno, kako i vo slu~aj na celosno obnovuvawe na uni{tenoto dobro, celosna ili delumna dislokacija, dogradba, nadgradba i sli~ni dejstvija na rekonstrukcija. Proekt za druga merka na neposredna za{tita vo smisla na ~len 2 stav 1 to~ka 7 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no i dvi`no kulturno nasledstvo ili negov sostaven del, vo slu~aite koga odredena za{titna intervencija se prezema kako samostojna merka na neposredna za{tita, osobeno vo slu~aite na: anastiloza, rekompozicija, demontirawe, raslojuvawe na slikani sodr`ini, razdvojuvawe, odnosno vadewe ili simnuvawe na freski, mozaik, skulptura ili drugi likovni sodr`ini, odnosno ukrasi, podigawe na za{titni gradbi ili konstrukcii i sli~no. ^len 4 Ideen proekt vo smisla na ~len 2 stav 3 to~ka 1 od ovoj pravilnik se izrabotuva osobeno: 1. Za nedvi`no kulturno nasledstvo, vo slu~aite koga treba da se vr{i: - dislokacija; - celosna ili delumna rekonstrukcija; - adaptacija od pogolem obem; - restavracija od pogolem obem {to vklu~uva rekompozicija, anastiloza, dodavawe na elementi {to nedostasuvaat ili otstranuvawe na pridru`ni i drugi nesoodvetni gradbi, dodatoci i delovi; - raslojuvawe na `ivopis, vadewe na poden mozaik, simnuvawe na freski, odnosno razdvojuvawe na ukrasni elementi ili drugi nedvi`nosti po namena i sli~ni dejstvija; - partnerno i drug vid ureduvawe {to podrazbira promena na konfiguracijata na terenot ili drug vid pogolema promena na izgledot na za{titenoto podra~je; - podigawe na trajni ili privremeni za{titni gradbi i drugi konstrukcii; - izveduvawe raboti na neposredna za{tita na del ili delovi na za{titeno dobro, {to pretstavuvaat posebna grade`na, likovna ili funkcionalna celina, ako tie raboti se vr{at kako fazna rabota;

- vo drugi slu~ai koga toa e utvrdeno so za{titno-konzervatorskite, odnosno lokaciskite uslovi. 2. Za dvi`no kulturno nasledstvo, vo slu~aite koga: - nedvi`nost po namena treba trajno da se podvede pod re`im na dvi`noto kulturno nasledstvo, odnosno koga treba da postane dvi`no dobro vo pravna smisla; - treba da se vr{i restavracija ili rekonstrukcija; Idejniot proekt sodr`i grafi~ki prikazi i drugi dokumenti so koi se utvrduvaat osnovnite oblikovni, funkcionalni i tehni~ki re{enija za predvidenata za{titna intervencija. Idejniot proekt mo`e da sodr`i pove}e varijanti na mo`ni re{enija. ^len 5 Glaven (osnoven) proekt vo smisla na ~len 2 stav 3 to~ka 2 od ovoj pravilnik se izrabotuva za site vidovi nedvi`no i dvi`no kulturno nasledstvo, bez ogled na negovata kategorija i vidot na samata za{titna intervencija. So proektot od stav 1 na ovoj ~len se razrabotuvaat vidot i obemot na za{titnite intervencii, kako i na~inot i dinamikata na realizacijata na istite. Proektot od stav 1 na ovoj ~len se sostoi od soodvetnite proekti od ~len 2 stav 2 na ovoj pravilnik. Proektot od stav 1 na ovoj ~len sodr`i: 1. Proekt na postojnata sostojba; 2. Proekt za za{titna intervencija. Proektot na postojnata sostojba od stav 4 to~ka 1 na ovoj ~len sodr`i: 1. Tehni~ka procena; 2. Tehni~ka dokumentacija; 3. Fotodokumentacija; 4. Druga dokumentacija. Proektot za za{titna intervencija od stav 4 to~ka 2 na ovoj ~len sodr`i: 1. Tehni~ka dokumentacija; 2. Dinamika na realizacija (dinami~ki plan). Tehni~kata procena od stav 5 to~ka 1 na ovoj ~len sodr`i osobeno: 1. Analiza na sostojbata, odnosno o{tetuvawata; 2. Analiza na primenetata tehnika i tehnologija; 3. Fizi~ko-hemiski analizi na upotrebnite materijali; 4. Tehni~ki opis na predvidenite intervencii i materijalite {to }e bidat koristeni. Tehni~kata dokumentacija od stav 5 to~ka 2 na ovoj ~len se izrabotuva vo soodveten razmer, so ozna~enost na mestata, vidot i obemot na o{tetuvawata, kako i mestata od kade se zemeni primeroci za analizi ili se vr{eni probi, a sodr`i situacija, osnovi, preseci, detali i drug vid crte`i, odnosno grafi~ki prikazi, vo obem {to e soobrazen so vidot na dobroto i vidot i obemot na za{titnata intervencija, odnosno vidot na glavniot (osnovniot) proekt vo smisla na ~len 2 stav 1 i 2 od ovoj pravilnik.

Fotodokumentacijata od stav 5 to~ka 3 na ovoj ~len se izrabotuva vo soodvetna tehnika i vo obem {to ovozmo`uvaat da se dobie precizen vizuelen podatok za postojnata sostojba, odnosno za mestoto, vidot i obemot na o{tetuvawata i mestata kade se napraveni probite. Tehni~kata dokumentacija od stav 6 to~ka 1 na ovoj ~len sodr`i osobeno: 1. Za nedvi`no kulturno nasledstvo: - situacija vo razmer 1:100, a za dobra so pogolemi dimenzii vo razmer do 1:1000, so prikaz na postavenosta na dobroto vo lokacijata i negovata petta fasada (pokriv), kako i so vcrtuvawe na sosednite objekti, pristapite, stranite na svetot, ureduvaweto na prostorot i sli~no; - osnovi vo razmer 1:100, so potreben broj koti, vklu~uvaj}i i osnovi na podovi i/ili tavani, koga e toa potrebno; - preseci (popre~ni i nadol`ni) vo razmer 1:100, so visinski koti i nivno ozna~uvawe vo osnovite; - fasadi vo razmer 1:100; - detali vo razmer od 1:1 do 1:20, vo zavisnost od potrebata; - enterier, so poseben prikaz na slikani, rezbani, skulpturalni i drugi sodr`ini, vo razmer od 1:1 do 1:25, vo zavisnost od potrebata; - {ema na stolarija, vo razmer 1:50, dokolku se raboti za pove}e tipovi vrati i prozorci. 2. Za dvi`no kulturno nasledstvo: - crte`i, {emi, kalkovi i drugi prikazi na slikani povr{ini, reljefi, skulpturi i kameni, drveni, metalni, kerami~ki, stakleni, tekstilni i drugi elementi, odnosno delovi ili predmeti, natpisi, ukrasi i sli~ni sodr`ini, vo razmer od 1:1 do 1:50; - identifikacioni preseci na strukturata na dobrata, so ozna~uvawe na nivnite sostavni delovi, odnosno sloevi. Dinamikata na realizacija (dinami~kiot plan) od stav 6 to~ka 2 na ovoj ~len sodr`i {ematski ili drug vid prikaz na fazite na rabota, odnosno poziciite na rabota i rokovite za nivna realizacija, izrazeni vo broj na potrebni rabotni denovi. Ako glavniot (osnovniot) proekt se odnesuva na dvi`no kulturno nasledstvo, nedvi`nost po namena ili freski, mozaik i druga yidna, podna i sli~na dekoracija na nedvi`no kulturno nasledstvo, kako i na preventivna za{tita (preventiva) ili odredena faza, pri negovata izrabotka mo`e da se otstapi od sodr`inata predvidena vo stav 7, 8, 9, 10 i 11 na ovoj ~len. Po isklu~ok od stav 10 to~ka 1 na ovoj ~len: 1. Ako ne se izrabotuva izvedben proekt od ~len 6 na ovoj pravilnik, tehni~kata dokumentacija za nedvi`no kulturno nasledstvo od osobeno zna~ewe {to se odnesuva na osnovite, presecite i fasadite se izrabotuva vo razmer 1:50; 2. Ako se raboti za objekt so mali dimenzii, tehni~kata dokumentacija za nedvi`no kulturno nasledstvo od osobeno zna~ewe {to se odnesuva na osnovite, presecite i fasadite se izrabotuvaat vo razmer 1:25.

^len 6 Izvedben proekt vo smisla na ~len 2 stav 3 to~ka 3 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no kulturno nasledstvo, vo slu~aite koga se raboti za odredena slo`ena gradba ili slo`ena za{titna intervencija {to se sostoi ili vklu~uva, osobeno: dislokacija, raslojuvawe ili drug vid razdvojuvawe, delumna ili celosna rekonstrukcija i vo drugi slu~ai po potreba. So izvedbeniot proekt se razrabotuva ponudenoto tehni~ko re{enie od glavniot (osnovniot) proekt, vo soglasnost so toj proekt. Izvedbeniot proekt sodr`i: 1. Za grade`ni intervencii: - palirski plan; - drugi detali za grade`ni i zanaet~iski raboti. 2. Za likovni i drug vid intervencii: - detalen plan za sekoja oddelna faza; - detalen opis na postapkata za rabota; - crte`i so precizni merki na site sloevi odnosno delovi, vo razmer od 1:1 do 1:50. Palirskiot plan od stav 3 to~ka 1 alineja 1 na ovoj ~len e detalna tehni~ka dokumentacija za izveduvawe na rabotite, izrabotena vo razmer 1:50 i vo soglasnost so tehni~kite propisi. ^len 7 Proekt za izvedena sostojba vo smisla na ~len 2 stav 3 to~ka 4 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no kulturno nasledstvo, vo slu~aite koga pri izveduvaweto na rabotite na neposredna za{tita e otstapeno od glavniot (osnovniot) proekt, odnosno izvedbeniot proekt, vo soglasnost so aneks-proekt. Proektot od stav 1 na ovoj ~len se izrabotuva vo tekot na izveduvaweto na rabotite i sodr`i tekstualni i/ili grafi~ki prikazi na fakti~kata sostojba na realiziranata za{titna intervencija. Proektot od stav 1 na ovoj ~len slu`i kako osnova za izrabotka na proektot za upotreba i odr`uvawe od ~len 8 na ovoj pravilnik. ^len 8 Proekt za upotreba i odr`uvawe vo smisla na ~len 2 stav 3 to~ka 5 od ovoj pravilnik se izrabotuva za nedvi`no i dvi`no kulturno nasledstvo, vo slu~aite koga se prezemaat slo`eni ili drugi za{titni intervenci koi{to podrazbiraat poseben re`im na ~uvawe, odr`uvawe, proektirawe i koristewe na dobroto po izvr{enata merka na neposredna za{tita. So proektot od stav 1 na ovoj ~len se utvrduvaat optimalnite, odnosno posebnite tehni~ko-tehnolo{ki, funkcionalni i drugi uslovi za odr`uvawe i upotreba na odnosnoto dobro. Proektot od stav 1 na ovoj ~len sodr`i osobeno: 1. Vid, na~in i rokovi za periodi~na proverka na konstruktivnite elementi, instalaciite, uredite, ukrasnite elementi i drugite karakteristi~ni delovi na odnosnoto dobro;

2. Rokovi za zadol`itelna zamena na oddelni elementi, delovi, instalacii, uredi i drugo; 3. Periodi~no sledewe so analiza na klimatskite, odnosno mikroklimatskite vlijanija vrz sostojbata na odnosnoto dobro 4. Uslovite za smestuvawe, rakuvawe, pakuvawe, transport, premestuvawe, prezentirawe i sli~ni dejstvija; 5. Posebnite na~ini na obezbeduvawe dostapnost do i vo za{titenoto dobro. ^len 9 Sekoj konzervatorski proekt, bez ogled na negoviot vid vo smisla na ~len 2 od ovoj pravilnik, sodr`i op{t i poseben del. Op{tiot del na konzervatorskiot proekt sodr`i: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Naslovna stranica; Sodr`ina na proektot; Dokazi za konzervatorsko proektirawe; Rezultati od istra`uva~kite raboti; Proektna programa; Obrazlo`enie na proektot; Premer i proektna presmetka (predmer-presmetka).

Posebeniot del na konzervatorskiot proekt se sostoi od sodr`inite utvrdeni so ~len 4, 5, 6, 7 i 8 od ovoj pravilnik. ^len 10 Naslovnata stranica na konzervatorskiot proekt, kako sostaven del na op{tiot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 2 to~ka 1 od ovoj pravilnik, sodr`i osobeno: 1. Ime na fizi~koto lice, odnosno naziv i sedi{te na pravnoto lice koe e nositel na proektot ili kade e zaveren proektot; 2. Arhivski broj i datum na proektot, odnosno zaverkata; 3. Naziv na proektot: - spored negoviot vid vo smisla na ~len 2 od ovoj pravilnik; i - so celosen naziv i to~na lokacija na dobroto za koe se odnesuva proektot. 4. Mesto i godina na izrabotka na proektot; Vo sodr`inata na konzervatorskiot proekt, kako sostaven del na op{tiot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 2 to~ka 2 na ovoj pravilnik, se naveduvaat: 1. Celosnite nazivi na drugite sodr`ini na op{tiot del na proektot, spored nivniot redosled vo smisla na ~len 9 stav 2 to~kite 3, 4, 5, 6 i 7 od ovoj pravilnik; 2. Sodr`inite od posebniot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 3 od ovoj pravilnik.

Dokazi za konzervatorsko proektirawe, kako sostaven del na op{tiot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 2 to~ka 3 od ovoj pravilnik, se smetaat: 1. Aktot za registracija na pravnoto lice, odnosno fizi~ko lice od stav 1 to~ka 1 na ovoj ~len, so {ifra i opis na negovata dejnost {to vklu~uva izrabotka na konzervatorski proekti; 2. Akti za opredeluvawe na u~esnicite vo izrabotkata na konzervatorskiot proekt i nivnata pozicija, odnosno svojstvo; 3. Akti za ovlastuvawe za konzervatoskoto proektirawe za odnosniot vid kulturno nasledstvo. 4. Akti za ispolnuvawe na drugite uslovi za konzervatorsko proektirawe vo smisla na ~len 23 na ovoj pravilnik. Rezultatite od istra`uva~kite raboti, kako sostaven del na op{tiot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 2 to~ka 4 od ovoj pravilnik, mo`at da bidat sodr`ani vo eden ili pove}e izve{tai za istra`uva~kite raboti, vo soglasnost so ~len 17 od ovoj pravilnik. Proektnata programa, kako sostaven del na op{tiot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 2 to~ka 5 od ovoj pravilnik, gi sodr`i vidot i obemot na za{titnite intervencii, odnosno arhitektonskite, likovno-tehni~kite, tehni~ko-tehnolo{kite i/ili drugite soodvetni uslovi i barawa za izrabotka na konzervatorskiot proekt. Obrazlo`enieto na proektot, kako sostaven del na op{tiot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 2 to~ka 6 od ovoj pravilnik, sodr`i podatoci za: 1. Identifikacijata na odnosnoto dobro i negoviot za{titen status; 2. Poslednata i drugite prethodni za{titni intervencii na odnosnoto dobro; 3. Celta i osnovnite karakteristiki na aktuelnata za{titna intervencija, kako i o~ekuvanite rezultati od nejzinoto izvr{uvawe; 4. Pregled na oddelnite proekti po fazi, {to se sostaven del na glavniot (osnovniot) proekt; 5. Drugi relevantni podatoci. Predmerot i proektanskata presmetka (predmer-presmetkata), kako sostavki na op{tiot del na proektot vo smisla na ~len 9 stav 2 to~ka 7 od ovoj pravilnik, sodr`at detalni podatoci, i toa: 1. Predmerot: pozicii na rabota, sistematizirani po fazi na rabota i redosled na izveduvawe, so detalen opis na rabotite, nivniot vid i potrebnite koli~ini; 2. Predmer-presmetkata: podatocite od stav 7 to~ka 1 na ovoj ~len, edine~nite ceni, cenite po oddelni pozicii i vkupnata cena na ~inewe, vklu~uvaj}i gi danocite i drugite javni dava~ki. ^len 11 Konzervatorskite proekti se izrabotuvaat na hartija ili na drug soodveten materijal za crtawe, odnosno pi{uvawe i so elektronski zapis. Konzervatorskite proekti se opremuvaat taka {to nivnite listovi mo`at lesno da se koristat i podobro da se za~uvaat.

Opremuvaweto vo smisla na stav 2 od ovoj ~len se sostoi od standarden format na listovite od proektot A0, A1, A2, A3 i A4, nivno propisno previtkuvawe vo format A4, stavawe ramka, {tembil i natpis na sekoj list so crte` i soodvetno ukori~uvawe, odnosno podvrzuvawe na negovite sodr`ini. Ramkata se stava na oddale~enost od po 5 mm od gorniot, dolniot i desniot rab na listot, kako i 25 mm od leviot rab na listot. [tembilot se stava na dolniot desen agol na listot so crte`, na oddale~enost od 5 mm od ramkata, so dimenzii 5 h 7 sm, grafi~ki podelen na delovi, odnosno poliwa, vo koi se naveduvaat slednite sodr`ini: 1. Nositel na proektot; 2. Naziv na konzervatorskiot proekt; 3. Sodr`ina na listot; 4. Razmer; 5. Datum na izrabotka na crte`ot; 6. Ime i potpis na rakovoditelot na proektot; 7. Ime i potpis na izgotvuva~ot na crte`ot; 8. Broj na listot; 9. Ime na izgotvuva~ot na crte`ot izgotven prethodno; 10. Zabele{ka. III POSEBNI STANDARDI I NORMATIVI ZA KONZERVATORSKO PROEKTIRAWE ^len 12 Pri konzervatorsko proektirawe na nedvi`no kulturno nasledstvo ili drugo za{titeno nedvi`no dobro ili negov sostaven del, posebno vnimanie se posvetuvaa na pravilniot izbor i utvrduvaweto na vidot, obemot i metodite na za{titenite intervencii. Vidot i obemot na za{titnite intervencii {to se predmet na konzervatorskoto proektirawe se opredeluvaat: 1. Po prethodno vnimatelno istra`uvawe, prou~uvawe i dokumentirawe na odnosnoto dobro i negovata neposredna okolina; 2. So ogled na pozitivnite i negativnite, kako i dnevnite i godi{nite varijacii na site ambientalni faktori; 3. So po~ituvawe na tradicionalnite formi, materijali, tehniki i orginalni konstruktivni sistemi. Ako se utvrdi deka tradicionalnite tehniki ne odgovaraat ili se neprimenlivi, so konzervatorskiot proekt mo`e da se predvidi primena na odredena sovremena tehnika na za{titna intervencija, dokolku nejzinoto deluvawe e nau~no doka`ano i provereno vo praktikata. Ako orginalniot konstruktiven sistem ne mo`e da gi zadovoli potrebite za stati~ka stabilnost, so konzervatorskiot proekt mo`at da se predvidat dopolnitelni i/ili novi elementi od konstruktiven karakter, vodej}i smetka istite da ne pretpostavuvaat zafati od pogolem obem, osobeno vo pogled na ru{ewe na yidovi, probivawe na podovi i sli~no. Za{titnite intervencii {to pretpostavuvaat restavratorski i/ili rekonstruktivni zafati so cel da se za~uvuvaat ili otkrijat estetskite i istoriskite vrednosti na odnosnoto dobro, mo`at da bidat proektirani samo dokolku se zasnovani vrz argumentirani soznanija, so po~ituvawe na 9

materijalite i avtenti~nite izrazi, odnosno dokumenti. Dokolku se zasnovani vrz pretpostavki, takvite intervencii vo konzervatorskiot proekt se sveduvaat na minimum, izrazuvaj}i go najdobroto iskustvo vo svoeto vreme i podrazbiraj}i podgotovka na prepoznatliva i argumentirana proektna dokumentacija. Ako predmet na konzervatorskoto proektirawe e spomenik ili drugo poedine~no za{titeno nedvi`no dobro ili negov del, {to poseduva vrednosti od pove}e istoriski periodi ili kulturni sloevi, za{titnite intervencii {to se predviduvaat so konzervatorskiot proekt mora da gi po~ituvaat site vrednuvani pridonesi, osven vo isklu~itelni slu~ai koga se predviduva restavracija zaradi stilsko edinstvo ili adaptacija zaradi odredeni potrebi od funkcionalen karakter. Vo slu~aj na adaptacija na spomenik ili negov del vo funkcija na revitalizacija, odnosno aktivirawe na izvornata funkcija ili davawe nova funkcija, za{titnite intervencii {to se predviduvaat so konzervatorskiot proekt se ograni~uvaat na najmala mo`na mera, po~ituvaj}i gi tipolo{kite i konstruktivnite specifi~nosti na samata gradba. Za{titnite intervencii {to pretpostavuvaat celosno ili delumno premestuvawe na odredeno za{titeno nedvi`no dobro, so konzervatorski proekt se predviduvaat samo dokolku toa e edinstveniot na~in za negov opstanok, odnosno spasuvawe ili ako e vo pra{awe strate{ka opredelba od nacionalen i/ili me|unaroden interes ili ako se raboti za golema degradiranost na dobroto kako posledica od izveduvawe na grade`ni ili drugi investicioni raboti ili prirodni i drugi katastrofi. Neposrednata okolina na za{titeni dobra so konzervatorski proekt se tretira taka {to nema da se dozvoli naru{uvawe na prostorno-ambientalnite odnosi, boi, proporcii, dimenzii i drugi karakteristiki na okru`uvaweto na samoto dobro. ^len 13 Za{titnite intervencii {to pretpostavuvaat odvojuvawe na slikarski, skulptorski i drug vid ukrasni sodr`ini, so konzervatorski proekt mo`at da bidat predvideni samo ako toa e edinstvenata merka so koja mo`e da se obezbedi nivna za{tita ili spasuvawe. Ako simnuvaweto na yidni sliki e neophodno, prednost pri konzervatorskoto proektirawe imaat metodite so koi se ovozmo`uva za~uvuvawe na izvorniot izgled na slikanata povr{ina. Ako so konzervatorskiot proekt se predviduva merkata ~istewe na boite na polihromni povr{ini, osobeno na sliki i skulpturi, ne smee da se dozvoli prodirawe do samiot pigment, odnosno sekoga{ treba da se po~ituva patinata i eventualnite stari sloevi lak. Promena i simnuvawe na patinata mo`e da se predvidi edinstveno vo slu~aj ako od napravenite analizi se poka`uva deka taa nepovratno e izmeneta so promenata na povr{inskiot materijal. Zaradi izbegnuvawe na opasnosta od degradirawe na orginalnite pigmenti, odnosno slikani sloevi, za materijalite {to se predviduvaat so konzervatorskiot proekt za odreden vid intervencii na polihromni povr{ini (slikani, rezbani, skulptorski), sekoga{ se izgotvuvaat i prilo`uvaat soodvetni atesti. Konsolidirawe na {tukaturi, freski, grafiti i drugi sli~ni likovni izrazi, so konzervatorski proekt mo`e da se predvidi:

10

1. Po obezbeduvaweto celosna delotvornost na krovnite povr{ini i odvodnite sistemi, tamu kade {to vodata e pri~initel za raspa|awe ili lupewe; 2. Po izvr{uvaweto na posebni proverki, odnosno analizi vo slu~aite koga postojat drugi pri~initeli za o{tetuvawata osven vodata. Zaradi za{tita na patinata i koloritot na originalnite kameni i bronzeni skulpturi, pri konzervatorskoto proektirawe se izbegnuva da se predviduva izrabotka na kopii so primena na metod na pravewe otpe~atoci vo razmer 1:1, osven vo slu~aite koga originalot prethodno konzervatorski e podgotven za pravewe negativ. So konzervatorski proekt ne smee da se predviduva vra}awe na restavrirano delo na mesto koe{to prethodno ne e soodvetno sanirano. Upotrebata na fiksativi i drugi reagensi kaj drvenite skulpturi i druga drvena plastika, so konzervatorski proekt mo`e da bide predvidena samo ako istata e podredena na za~uvuvaweto na izvorniot izgled na drvoto. ^len 14 Pri konzervatorskoto proektirawe {to se odnesuva na arhivskata gra|a: 1. Restavratorskiot zafat mora da te`nee kon za~uvuvawe na izvornosta na dokumentot, bilo vo pogled na oblikot, strukturata i podlogata bilo vo pogled na sekoj drug originalen element; 2. Restavratorskiot zafat mora da bide reverzibilen; 3. Reintegracijata na delovite {to nedostasuvale mora da bide vidliva so oko; 4. Ne smee da se dozvoli reintegrirawe na izbri{anite grafi~ki posrednici; 5. Site dodatoci {to so tek na vremeto nasilno ja izmenile originalnosta na dokumentot, treba da bidat otstraneti; 6. Ako se raboti za pi{uvani naodi ili fragmenti ili za svedo{tva {to se povrzani so istorijata na dokumentot simnatite elementi se konzerviraat; 7. Upotrebata na napravi za mehani~ka restavracija na hartieni dokumenti e dozvolena samo po vnimatelna procena na konzervatorskata sostojba na podlogata i grafi~kite intervencii; 8. Proizvodite i materijalite {to se predviduva da bidat upotrebeni (lepila, fiksativi, rastvori, te~nosti, hartija, ko`a i dr.) treba da odgovaraat na barawata za trajnost, stabilnost, reverzibilnost i da bidat provereni vo praktikata. Pri konzervatorskoto proektirawe {to se odnesuva na starite knigi i na drugite vidovi bibliote~ni dobra: 1. Ako deloto e posebno zna~ajno poradi svojata struktura, starost ili umetni~ka vrednost, prednost imaat malite za{titni intervencii, odnosno intervenciite vrz nera{iena kniga; 2. Ako ra{ivaweto e neophodno, treba da se predvidi negovo vnimatelno izveduvawe, vklu~uvaj}i ja i prethodnata proverka na izvornata numeracija; 3. Izvorniot povez mo`e da bide predviden za celosna ili delumna zamena, vo zavisnost od negovata sostojba i funkcionalnost; 4. Prednost imaat merkite na pretpazlivost {to se prezemaat vo fazata na perewe, zaradi za~uvuvawe na site fragmenti od mater11

ijalite, kako i merkite za ispituvawe na rastvorlivosta na mastiloto i bojata; 5. Namerno otstranetite crte`i, minijaturi i sli~no, napraveni vo minatoto, kako del od istorijata na samata kniga, ne se restavriraat. IV - METODOLOGIJA I USLOVI ZA VR[EWE KONZERVATORSKO PROEKTIRAWE I ZA STRU^NA KONTROLA NA KONZERVATORSKITE PROEKTI ^len 15 Konzervatorskoto proektirawe se vr{i spored operativna programa za konzervatorsko proektirawe. So programata od stav 1 na ovoj ~len se opredeluvaat osobeno: vidot, obemot i izvr{itelite na rabotite, dinamikata na realizacija, iznosot na finansiskite sredstva i drugi pra{awa vo vrska so konzervatorskoto proektirawe, vo soglasnost so ovoj pravilnik. ^len16 Konzervatorskoto proektirawe kako zaokru`en proces gi opfa}a slednite fazi na rabota: 1. 2. 3. 4. Realizacija na istra`uva~kite raboti; Izrabotka i utvrduvawe na proektnata programa; Izrabotka na konzervatorskiot proekt; Stru~na kontrola na konzervatorskiot proekt. ^len 17 Istra`uva~kite raboti za potrebite na konzervatorskoto proektirawe vo smisla na ~len 16 to~ka 1 od ovoj pravilnik, vo zavisnost od vidot na dobrata i/ili vidot i obemot na za{titnite intervencii, mo`at da se sostojat vo realizacijata na edno ili pove}e vidovi istra`uvawa. Vidovi istra`uvawa vo smisla na stav 1 od ovoj ~len se smetaat osobeno: 1. 2. 3. 4. 5. Arhivsko-bibliografski istra`uvawa; Arheolo{ki istra`uvawa; Konzervatorski istra`uvawa; Geo-mehani~ki istra`uvawa; Drugi terenski, laboratoriski ili kabinetski istra`uvawa.

Vidot na istra`uvawata vo smisla na stav 1 i 2 od ovoj ~len, kako i na~inot na nivnoto vr{ewe, odnosno organizirawe se utvrdeni so programata od ~len 15 od ovoj pravilnik. Ako istra`uva~kite raboti se sostojat ili vklu~uvaat vr{ewe na arheolo{ki i/ili konzervatorski istra`uvawa:

12

1. Sostaven del na programata od stav 3 na ovoj ~len e osnovniot plan za arheolo{kite istra`uvawa, odnosno programata za konzervatorski istra`uvawa, bez ogled kako e organizirano vr{eweto na tie istra`uvawa; 2. Tie istra`uvawa mo`at da gi vr{at: - proektantskiot tim od ~len 22 na ovoj pravilnik, vo svojstvo na istra`uva~ki tim za odnosniot vid istra`uvawe, bez promena vo pogled na personalniot sostav i statusot vo timot; - ~len/~lenovi na proektantskiot tim, vo svojstvo na rakovoditel/i na odnosniot vid istra`uvawe, so ili bez anga`irawe na drugi u~esnici vo istra`uvaweto; - eden ili pove}e drugi posebni istra`uva~ki timovi, vo koi ne se vklu~eni rakovoditelot i ~lenovite na proektantskiot tim. Ako istra`uva~kite raboti se sostojat ili vklu~uvaat vr{ewe na geo-mehani~ki i/ili drugi specifi`ni terenski ili laboratoriski istra`uvawa, po pravilo, tie se doveruvaat na drugi izvr{iteli. Ako istra`uva~kite raboti se sostojat ili vklu~uvaat koristewe na rezultati od prethodno izvr{eni arheolo{ki, konzervatorski i/ili drug vid istra`uvawa, takvite istra`uvawa se naveduvaat vo programata od stav 3 na ovoj ~len. Ako programata od stav 3 na ovoj ~len podrazbira, odnosno vklu~uva pove}e vidovi istra`uvawa ili koristewe na rezultati od prethodno izvr{eni istra`uvawa, za rezultatite od takvite istra`uvawa se izrabotuva zbiren izve{taj. Sostaven del na zbirniot izve{taj od stav 7 na ovoj ~len se oddelnite izve{tai za odnosnite vidovi istra`uvawa. ^len 18 Proektnata programa se izrabotuva vrz osnova na rezultatite od istra`uva~kite raboti od ~len 17 na ovoj pravilnik. Programata od stav 1 na ovoj ~len se izrabotuva vo soglasnost so operativnata programa od ~len 15 na ovoj pravilnik. Ako nositel na konzervatorskiot proekt e nadle`nata ustanova za za{tita, proektnata programa se potpi{uva od strana na direktorot na ustanovata. Ako nositel na konzervatorskiot proekt ne e nadle`nata ustanova za za{tita, proektnata programa se potpi{uva od strana na sopstvenikot, odnosno imatelot na za{titenoto dobro. Odredbite od stav 3 i 4 na ovoj ~len se primenuvaat i vo slu~aj koga nositel na konzervatorskiot proekt e druga ustanova za za{tita. ^len 19 Izrabotkata na konzervatorskiot proekt vo smisla na ~len 16 to~ka 3 od ovoj pravilnik se sostoi od podgotvuvawe i opremuvawe na soodvetniot broj i vid kompletni proekti, vo soglasnost so ovoj pravilnik. Brojot i vidot na proektite vo smisla na stav 1 na ovoj ~len se opredeluva soglasno programite od ~len 15 i 18 na ovoj pravilnik.

13

^len 20 Stru~nata kontrola na konzervatorskiot proekt vo smisla na ~len 16 to~ka 4 od ovoj pravilnik se vr{i neposredno po izrabotkata na proektot. So kontrolata od stav 1 na ovoj ~len: 1. Se proveruva kompletiranosta i opremenosta na konzervatorskiot proekt; 2. Se ocenuva: - osnovanosta na interpretacijata na rezultatite od istra`uva~kite raboti i predlozite vo vrska so toa, kako i nivnata vgradenost, odnosno primena vo proektnata programa; - izdr`anosta na proektnata programa nasproti celite i osnovnite na~ela na za{titata na kulturnoto nasledstvo, kako i standardite i normativite za konzervatorsko proektirawe; - usoglasenosta na proektnite re{enija so proektnata programa; - kvalitetot na proektnite re{enija i nivoto na nivnata izrabotka, odnosno razrabotka. 3. Se utvrduvaat eventualnite zabele{ki na proektot i nasokite za postapuvawe na nositelot na proektot. Kontrolata vo smisla na stav 1 i 2 na ovoj ~len se vr{i komisiski. Izve{tajot za izvr{enata stru~na kontrola sodr`i osobeno: 1. Podatoci za nositelot na kontrolata i negovata komisija; 2. Podatoci za konzervatorskiot proekt {to e predmet na kontrolata; 3. Naod i mislewe vo smisla na stav 2 na ovoj ~len. Ako so kontrolata se utvrdeni nedostatoci ili se dadeni zabele{ki na konzervatorskiot proekt, korigiraniot proekt se dostavuva do komisijata od stav 3 na ovoj ~len. Vo slu~aite od stav 5 na ovoj ~len se utvrduva dali nositelot na proektot postapil po zabele{kite na komisijata, za {to se podnesuva poseben izve{taj. Izve{tajot za izvr{enata kontrola se potpi{uvaat od strana na pretsedatelot i ~lenovite na komisijata od stav 3 na ovoj ~len. ^len 21 Ako vo tekot na realizacijata na konzervatorskiot proekt nastane potreba od odredeno otstapuvawe poradi promena na sostojbata na dobroto, dopolnitelni istra`uvawa ili drugi, opravdani pri~ini, se pristapuva kon izrabotka na aneks na konzervatorskiot proekt. Ako aneksot od stav 1 na ovoj ~len se izrabotuva od drug tim ili lice, kon nego se prilo`uva pismenata soglasnost od rakovoditelot na proektot. ^len 22 Za vr{ewe na rabotite na konzervatorsko proektirawe za odredeno za{titeno dobro se formira eden ili pove}e proektantski timovi. 14

Proektantskiot tim osobeno: 1. Ja podgotvuva programata od ~len 15 na ovoj pravilnik; 2. Vr{i i/ili organizira vr{ewe na istra`uva~ki raboti vo smisla na ~len 17 od ovoj pravilnik; 3. Podgotvuva proektna programa vo smisla na ~len 18 od ovoj pravilnik; 4. Izrabotuva konzervatorski proekt vo smisla na ~len 19 od ovoj pravilnik; 5. Se gri`i za blagovremeno poveduvawe na postapkata za stru~na kontrola na proektot i za postapuvawe po zabele{kite od taa kontrola vo smisla na ~len 20 od ovoj pravilnik; 6. Vr{i podgotvitelni i drugi raboti vo vrska so konzervatorskoto proektirawe za odnosnoto za{titeno dobro. ^len 23 Ustanova za za{tita na kulturnoto nasledstvo ili drugo pravno lice mo`e da vr{i rabota na konzervatorsko proektirawe dokolku vo postojan raboten odnos ima najmalku edno lice od soodvetnata specijalnost koe ima status na nau~en rabotnik ili status na stru~en rabotnik so izborno stru~no zvawe vo dejnost za za{tita na kulturnoto nasledstvo ili koe ima licenca od oblasta na za{tita na kulturnoto nasledstvo. Fizi~ko lice mo`e da vr{i raboti na konzervatorsko proektirawe dokolku e nau~en rabotnik od soodvetnata oblast, stru~en rabotnik so izborno stru~no zvawe vo dejnost za za{tita na kulturnoto nasledstvo ili ima dobieno licenca od oblasta na za{tita na kulturnoto nasledstvo. ^len 24 Stru~na kontrola na konzervatorski proekt mo`at da vr{at lica od soodvetnata specijalnost, koi gi ispolnuvaat najmalku istite uslovi kako licata od ~len 23 na ovoj pravilnik. IV - ZAVR[NA ODREDBA ^len 25 Ovoj pravilnik vleguva vo sila osmiot den od denot na objavuvaweto vo Slu`ben vesnik na Republika Makedonija.

Br.__________ _________ 2006 g. Skopje

Minister za kultura Blagoj Stefanovski

15