Nhng thnh tu v vn hc ca Ty u thi phc hng Nn vn hc Ty u thi phc hng v c ba th loi th, tiu thuyt v kch u c nhng tc phm

c gi tr gn lin vi tn tui nhiu tc gi ni ting. A. Trc ht chng ta cng tm hiu v th: Ngi m u cho phong tro Vn ha Phc hng ng thi c coi l Ngi cha ca th Italia chnh l ant. ant (1265- 1321) xut thn trong mt gia nh k s suy tn Phirenx. M ng mt sm khi ng mi c 7 tui, cha ng ly v hai nhng cng qua i khng lu sau . ng c bu vo Hi ng Thng lnh Cng quc Firenz (nm 1300) lc y ang l sn khu chnh tr ca nhng cuc u tranh mt mt mt cn gia ng Trng (phi ng h vua) v ng en (phi ng h gio hong). "Phe trng" ca ant Alighiri tht bi, ng b vu khng v b kt n vng mt vi hnh pht "thiu sng trn gin la". T 1302 cho n khi qua i ng sng lu vong cc thnh th min Nam nc . Hai tc phm u tay ca ant l Th v Cuc i mi (1283-1293).Hai tc phm ny ly cm hng t ngi bn gi thi th u ca ng l Batrit- mt c gi ngy th xinh p m ng em lng yu mn t khi mi 9 tui, nhng v sau c i ly chng v chng may cht sm khi c mi ch 24 tui. ant ht sc au bun v trn chy ni bun bng cch lao u vo nghin cu trit hc, thn hc, thin vn hc v bt u vit li nhng bi th ghi li hi c vi Batrit. Nhng kit tc ln nht ca ant phi k n l Thn khc. Tc phm ny ng vit trong sut 20 nm sng lu vong, cho n khi cht cng cha hon thnh trn vn. Ton b tp th gm 100 chng, ngoi chng li ta, ni dung chnh chia lm ba phn, mi phn gm 33 chng. Tc phm k li cuc du hnh tng tng ca ant xung a ngc, qua Tnh th ri ln Thin ng. a ngc gm 9 tng giam gi, tra tn, trng pht nhng m hn tng phm cc ti c trn trn gian, trong c c mt vi Gio hong. Nu a ngc phn nh thc trng x hi Italia thi ant, th Thin ng phn nh kht vng ca con ngi v mt cuc sng hnh phc dnh cho nhng ngi lm nhiu vic thin trn trn th, hoc tng c li lm nhng nay thc tm hi li.Cng vi cc kit tc ca Ptraca v Bcaxio, Thn khc ca ant nh du vic ting thng tc a phng Tootsxcan ca Italia tr thnh ngn ng ca ton dn tc Italia v nh du s thnh lp nn Vn hc dn tc Italia. Thn khc cn c nh gi l kinh thnh ca thi trung c. Ngoi ant cn c nh th tr tnh l Ptraca (1304- 1375). ng say m cc tc gi c in, su tm v gi li nhiu bn chp tay ca cc tc gi ni ting c i b tht lc v lp th vin ln. Tc phm ca ng gm c trng thi "Chu Phi" ging Vicgin trc y ca ngi nhng ngi chinh phc Cactagi v tp th ca ngi tnh yu tng nng Lra, ngi m ng yu sut i v tr thnh bt t trong th ng. Trong tc phm ca mnh ng ca ngi tnh yu l tng, ca ngi sc p, ca ngi s t do t tng v chng li s g b kinh in.Tp th ny cng c coi l mu mc ca th tr tnh . B. Tiu thuyt V lnh vc ny trc ht phi k n nh vn ngi Bcaxi (1313- 1375). ng c t ngang hng vi ant v Ptraca v c gi chung l ba tc gi li lc. C th ni ng l

nh tiu thuyt v i nht ca x s ny thi k . ng sinh ra tnh Xectan, gn Flrngx v qua thi th u y. Nm mi lm tui, ng c cha cho i Napl hc ngh bun v hc lut. Nhng nm tui thanh nin ny Napl c mt i sng vn ha si ni quyt nh bc i ca ng, ng hc ting La Tinh, nghin cu vn hc c La M, say m nh th Vecgiliut, ng tham gia sinh hot cung nh vua Rbe, giao thip vi nhng nh vn, ngh s, bc hc, qu tc v kinh doanh c tn tui. Sau ng tr v Flrngx vi cha. Cuc i ca Bcaxi gn vi thnh ph ny, ni ng lu nht. Flrngx, Bcaxi i li chn cung nh, hot ng chnh tr, ngoi giao, my ln c c i cng cn. Sau khi cha cht (l349), ng c tha hng mt gia ti khim tn nhng cng cng c tnh hnh kinh t bn thn, khin ng rnh rang sng tc v nghin cu vn hc c La M - Hy Lp. Bcaxi trng thnh trong cuc sng v trong lnh vc vn hc. Sau ng i vo lnh vc truyn vn xui cn cha ai khai thc mt cch ngh thut. Sau trn dch hch khng khip nm l343, ng su tm ti liu chun b vit tp truyn Mi Ngy, xut bn nm 1353. ng cn vit N Thn Fixl ( Ninfale Fiesolano, 1345 - l346), th tnh thn d thn thoi kt hp hin thc v tr tnh, khu v dn gian v cht liu c in La M... Trn y l nhng tc phm vit bng ting mang li vinh quang cho Bcaxi, ng cn sng tc bng ting La tinh, nhng sng tc ny khng c my ting vang.Nm 1362, Bcaxi, khi 49 tui, qua mt cn khng hong tm hn v nhng l do tn gio. ng v sng chc nm cui i Xectan. ng sng nhng nm thng c n v lng l, chuyn nghin cu vn hc c La M - Hy Lp cho n khi cht, nm 62 tui. Tc phm ni ting ca ng l tp truyn ngn Mi ngy.Trn dch hch khng khip nm 1348 to ngun cm hng cho Bcaxio i su tm cc ti liu chun b cho s ra i ca tc phm ny. Mi ngy l cu chuyn c lin kt bi nhng chui truyn cng ging nh cu chuyn Ngn l mt m ca n . Tc phm ny gm 100 cu chuyn ca 7 c gi v 3 chng k s tr cng nhau ri b Phirenxe trnh nn dch hch. H n nhng ta lu i trng l, tiu thi gian vo vic n ung, ca ht, i do, tn gu... Mi ngy mt ngi trong bn thay phin nhau lm Vua hay Hong hu v c quyn ch nh nhng bn khc lm theo mnh, tc l k nhng cu chuyn theo cc ch khc nhau, sau 100 cu chuyn c k ln lt trong 10 ngy th nn dch cng chm dt m mi ngi ko nhau tr li thnh ph. Ting c Bcaxi s dng nhun nhuyn trong Mi Ngy k nhng truyn nhiu mu sc, khi th chm bim, giu ct, khi th hin thc trng trn, th l, khi th tnh cm thanh cao. Bi xen ln hi, hin thc xen ln vi mng o, qui d, nhng mng o, qui d ch ng vai tr ph, ci chnh vn l hin thc. Thc l mt bc tranh sng ng v x hi th k XIV ti hng nghn nhn vt thuc cc tng lp x hi (thng nhn, qu tc thy tu, thy lang, th th cng, nng dn tr thc... ), nam c, n c, tr c, gi c. Ct truyn mn ca kho tng truyn c dn gian phng ng, Thi Trung c, Thi Thng c, truyn ng thi. Do ti k chuyn ca mnh Bcaxi bin cht liu khng c g c bit y thnh tc phm hin thc, so vi nhng truyn ng thi, ng khng mc gio hun, thi quen s dng phng d, cu chuyn c xy dng vng chc, dn dt v ci m ti tnh duyn dng, khin ngi c lun hi hp. Mi Ngy c coi l "Tn Tung i" u tin trong vn hc chu u v c nhiu nh vn th k sau bt chc. Bcaxi c cng xy dng vn xui v vn hc , m u truyn thng truyn ngn hin thc chu u. Sau khi phong tro Vn ho Phc hng lan rng sang cc nc Ty u khc, Php v Ty Ban Nha xut hin hai nh vn ni ting l Rable v Xcvngtt. Rable (Francois Rabolais 1494- 1558) vn s, nh bc hc nghin cu nhiu mn khoa hc, i biu xut sc ca nn vn hc thi Phc Hng Php.Rable sinh ra v ln ln mt tri

p gn thnh ph Sinng, trong mt gia nh tr thc kh gi. Cha l lut s, chm lo n vic hc hnh ca con ci. T thu u th, Rable biu l r t cht thng minh v hiu hc.Rable c gi hc trng dng v tr thnh tu s. Nhng ng khng an phn vi cuc sng tu hnh, m say m nghin cu vn ha c i Hy Lp - Rma v thch giao tip vi nhng nh nhn vn ch ngha. Nm 1528, ng t b chc gio s i hc lut khoa, ri y khoa. Nm 1532, ng lm thy thuc Lyng v bt tay vo s nghip vn chng. ng vit bo, dch sch v vit tiu thuyt. B tiu thuyt ni ting ca ng, Gacgngchuya v Pngtagruyen, gm 5 cun, c xut bn 1532-1554 (cun th nm xut bn sau khi ng mt c mt nm). Tc phm thut li cuc i ca ch b khng l "Gacgngchuya" t thi th u n khi trng thnh, thng qua kch nn chnh tr tn gio x hi thi trung c, i tin phong trong cuc u tranh cho nhng t tng khoa hc v tin b "m u mt thi i mi. Tc phm th hin kht vng ca thi Phc hng: gii phng con ngi khi nn gio dc thn hc, gio iu, kinh vin, kt hp ch ngha nhn vn vi truyn thng dn tc. Chnh v vy gio hi ra lnh cm xut bn v truy n tc gi. Xcvngtt (Miguel de Cervantes 1547- 1616), nh vn Ty Ban Nha. Sinh trong mt gia nh qu tc ngho, b lm thy thuc, gn th Marit. ng i lnh, ng trn t Italia. Trong trn thu chin vi Th Nh K (1571), ng b thng, mt tay tri, Nm 1575, gii ng, trn ng v nc, b hi tc bt giam Angi. Nm 1580, ng c th. V Marit, ng vit tiu thuyt ng qu "Galate" (1585), kch "Numanxi", chan cha tnh yu nc, v khong 30 v kch ph phn thi h tt xu trong x hi. Sau , lm nhn vin thu mua qun lng. V thiu tin qu, ba ln ngi t. c tip xc nhiu giai tng x hi, sng nhng hi cng ln nht ca ch, mt thy tai nghe nhiu chuyn ngang tri, do tch lu vn sng cho tiu thuyt "ng Kist". Ton b tc phm ca Xcvngtt cha ng nhng tng phn gia ci "thi v" ca i sng tm hn, ci "lng mn" ca nhng kht vng, vi ci tm thng ca th gii xung quanh. Tc phm tiu biu nht ca Xcvngtt v vn hc Phc hng Ty Ban Nha l "ng Kist. Truyn k v ng Kist l mt qu tc ngho v ham m truyn phiu lu, hip s nn mun tr thnh hip s tr gian dit bo, cu ngi lng thin. Lo ln ng i phiu lu, t phong mnh l hip s ng Kist x Mngs. Nhiu ln tht bi, lo vn tin mnh b lo php s Ph-re-xtn ph php. Nhng cui cng lo b m nng, lo mi thy ci nhm nh, tai hi ca truyn hip s. Lo vit di chc trao ti sn cho con gi mnh ri qua i. Qua hnh tng ng Kist, phn nh c tnh a din ca con ngi, bn cnh tnh cch gn d l s t nh, thng yu ng loi, yu qu t do v ght thi xa hoa n bm ca bn qu tc ng thi v bit trng o l. Qua tc phm, Xcvngtt ch giu nhng tn d ca l tng hip s phiu lu thi phong kin, kch mt th hiu tm thng ang ph bin trong cng chng, hin l kht khao hng n mt x hi hu phong kin cng bng v nhn o hn. ng Kist l mt trong nhng tc phm v i nht ca thi i Phc Hng v c nh gi l tiu thuyt u tin ca chu u. C. Kch Tc gi tiu biu ca ngh thut kch thi phc hng, ng thi l ngi tiu biu cho nn vn ho Anh thi k ny l Schxpia.

Trc Schxpia, vic din kch trong dn gian nc Anh rt thnh hnh. T nm 1580 v sau, ngh thut kch ni ca Anh cng pht trin. Lc by gi, Lun n ch c 20 vn ngi m c n 8 rp kch. Schxpia (William Shakespeare 1564- 1616) sinh ti Xtratpho bn sng Avn, con mt thng gia kh gi tng lm th trng Xtratpho. Khi cn nh, Schxpia hc hnh nh mi hc sinh bnh thng khc. n nm 14 tui, gia nh bun bn st km, Schxpia phi thi hc, t kim n. Nm 18 tui, Schxpia kt hn vi mt ngi ph n hn mnh 8 tui, sinh c 3 con, nhng hai ngi con cht sm, ch cn mt c con gi. Nm 1587, ng n Lun n (th Anh) lm nhiu vic vt trong rp ht. Nm 1594, ng tr thnh din vin v c c phn trong on kch ca b tc Smbelan. Nm 1598, ng lm vic nh ht a cu, vit v din kch. Nm 1613, ng tr v qu hng Xtratpho. Cng trnh sng tc ca ng gm trn 150 bi th, cn ch yu l kch. Qu trnh sng tc kch ca Schxpia c th chia lm 3 giai on: giai on u (trc nm 1600) khi lc lng tin b chng ch phong kin ang ginh c mt s thng li, ng vit mt s hi kch (Gic mng m h, Ngi li bun thnh Vnxia, m v chuyn khng u ...) v mt s kch lch s (Risc nh, Henri t ...). Cui giai on ny xut hin mt s bi kch, trong c v Rmo v Giuliet. Giai on th hai (19001608), thi k ch ngha t bn thng th, nhng li lm bng hoi o c x hi. Giai on ny, ng sng tc nhng v kch ni ln s tht vng v chnh tr v phn nh s xung t gia c nhn vi x hi (Hm lt, tenl, Vua Lia ...). Giai on th ba (t 1608 tr v sau), ng tr li khuy kha vi nhng v kch hoang ng, tuy ni dung vn mang tnh cht x hi v c ph phn t duy su sc. Schxpia ni ln nguyn vng, hoi bo ca nhn dn, cao quyn t do ca con ngi, i quyn sng, quyn yu ng, quyn c hnh phc trong cc v kch ca mnh. C th ni Schxpia l nh th, nh son kch, mt nh cao ca ngh thut sn khu th gii, nh vn ho ln ca t tng nhn vn trong tro lu vn ha phc hng Anh. Sau y l mt s nt tc phm Romeo v Juliet- mt trong s tc phm ni bt ca ng. Romeo v Juliet c vit vo khong 1594-1595, da trn mt ct truyn c sn k v mt mi tnh oan tri vn l cu chuyn c tht, tng xy ra thi Trung C. Cu chuyn bt u ti thnh Verona, hai dng h Montague v Capulet c mi hn th lu i. Romeo- con trai h Montague v Juliet- con gi h Capulet yu nhau say m ngay t ci nhn u tin ti bui d tic t chc ti nh Capulet. i trai gi ny n nh th nh tu s Laurence b mt lm l ci. t nhin xy ra mt s vic: do xung khc, anh h ca Juliet l Tybalt git cht ngi bn rt thn ca Romeo l Mercutio. tr th cho bn, Romeo m cht Tybalt. Mi th gia hai dng h cng tr nn su sc. V ti git ngi nn Romeo b trc xut khi Verona v b i y bit x. Tng nh mi tnh ca Romeo v Juliet b tan v khi Romeo i ri, Juliet b cha m p g cho b tc Paris. Juliet cu cu s gip ca tu s Laurence. Tu s cho nng ung mt liu thuc ng, ung vo s nh ngi cht, thuc c tc dng trong vng 24 ting. Tu s s bo cho Romeo n hm m cu nng trn khi thnh Verona. m ci gia Juliet v Paris tr thnh m tang. Xc Juliet c a xung hm m. Tu s cha kp bo cho Romeo th t ch b lu y nghe tin Juliet cht, Romeo au n trn v Verona. Trn ng v chng kp mua mt liu thuc cc c dnh cho mnh. Ti ngha a, gp Paris n ving Juliet, Romeo m cht Paris ri ung thuc c t t theo ngi mnh yu. Romeo va gc xung th thuc ca Juliet ht hiu nghim. Nng tnh dy v nhn thy xc Romeo bn cnh tuyt vng, Juliet rt dao t vn.

Ci cht tang thng ca i bn tr thc tnh hai dng h. Bn xc hai ngi, hai dng h qun mi th truyn kip v bt tay nhau on t, nhng cu chuyn tnh yu y vn mi s l ni au rt ln trong lng nhng ngi bit n h. y l mt trong nhng v kch xut sc v ni ting nht ca Schxpia v cng l mt trong nhng cu chuyn tnh yu ni ting nht trong lch s nhn loi.