I- HEKMLERN BLRKLK GREV Adli olaylarda bilgisinden yararlanlan kiilere bilirkii denir.

Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu'na gre (C.M.U.K); zm zel veya teknik veya teknik bir bilgiyi gerektiren hallerde bilirkiinin oy ve dncesinin alnmasna karar verilir. Hakimlik mesleinin gerektirdii genel ve hukuki bilgi ile zmlenmesi mmkn olan konularda bilirkii dinlenemez. Bilirkiinin tayini ve kiiden fazla olmamak zere adedinin tesbiti hakime, gecikmesinde zarar olabilecek durumlarda Cumhuriyet Savcsna aittir. Hekimlerin salkla ilgili konularda bilirkiilik grevi vardr. nsan vcudunda meydana gelen lezyonlarn nitelii, nasl meydana gelmi olabilecei, her trl biyolojik kantlarn incelenmesi bilirkii hekim tarafndan yaplr. Ayrca sulunun, madurun ya da medeni haklarn kullanmak isteyenlerin durumlarnn belirlenmesi ve tanmlanmas da bilirkii hekim tarafndan yaplr. Bilirkiilikle ilgili cezai sorumluluklar: Bilirkii olarak grevlendirilmi ve usulne uygun davet edildii halde gelmeyen veya gelip de yemin etmekten veya gr bildirmekten ekinen bilirkii zorla getirilir ve gelmemesinin sebep olduu masraflar demekle ve hafif para cezasyla cezalandrlr (C.M.U.K 46, 70. m). Trk Ceza Kanunu (T.C.K) 282. maddesine gre; bilirkiiler doru olmayan bir neden ileri srerek arya gelmezler veya gelip de bilirkiilik vazifesini yapmaktan ekinirlerse 6 aya kadar hapis, belli bir sre mesleini yapmaktan alkonma cezas verilebilir. Geree aykr raporlar: Bilirkiilik dnda hekim hkmete gvenilecek bir belgeyi (Salk ve istirahat raporlar gibi) geree aykr olarak hatr iin, para veya kar karlnda verirse cezalandrlr. T.C.K 354. maddesine gre; (hatr karl rapor verilmesi) hekim, hkmete emniyet ve itimat olunacak bir belgeyi hatr karl hakikate aykr olarak verirse 3 aydan 8 aya kadar hapis ve para cezasyla cezalandrlr (354/1). Yukarda belirtilen durumlarda (T.C.K 282, 354) tazminat davas da sz konusudur. Adli tabiplik grevi: Adalet Bakanlnn her blgeye yeterince adli tp uzman atamasnn olanakszl gz nne alnarak adli tabibin bulunmad yerlerde ek grev olarak bunlara ait ilerin salk oca hekimlerince yaplaca hkmleri getirilmitir. Adli tabip bulunmayan yerlerde adli tabibin grevini salk oca tabibi yapar (Salk Hizmetlerinin Sosyalletirilmesi Hakknda Kanun). Keif: Herhangi bir adli olayn nasl meydana geldii, olayn olu ekli, olaydan meydana gelen zarar ve ziyann tespiti, sulu ve madura ait su kantlarnn elde edilebilmesi iin hakim ynetiminde olay yerinde yaplan incelemeye keif denir. Keif hakim ynetiminde, gecikmesinde zarar doacak durumlarda Cumhuriyet Savcs tarafndan yaplr (C.M.U.K 78/1). lm, yaralanma ve rza geme olaylarnda bilirkii olarak muhakkak bir doktorun bulunmas, olay yerinde bulunabilecek su delillerinin doktor tarafndan incelenmesi gerekir. Yaral ya da lenlerin durumlar, kan lekeleri varsa yerleri, srama ynleri, suluya ait izler belirtilir. Kllar ve insana ait btn biyolojik artklar ve lekeleri incelenir (meni, tkrk vs). Keif srasnda hibir eyin yeri deimeden olay yerinin fotoraflar ekilmeli, krokileri yaplmaldr. Kan, sperm ve kl gibi biyolojik artklar usulne uygun rneklenip ambalajlanarak laboratuvara gnderilmelidir. Keif sonunda bir tutanak dzenlenir. Buraya keif esnasnda grlenler, bulunanlar ile olayn zelliine gre bulunmas umulup da bulunmayanlar kaydedilir (C.M.U.K 78/2). Bir lm sz konusu ise keif srasnda lenlerin adli muayeneleri yaplr. Bir lnn adli muayenesi tabip huzuru ile yaplr. Adli muayenede lnn tbbi kimlii, lm zaman ve lm sebebini belirlemek iin d bulgular tesbit edilir (C.M.U.K 79/1). Olay, olay yeri ve lene ilikin bilgiler, d muayene bulgular Cumhuriyet Savcs tarafndan saptanr. Daha sonra lm nedeninin ortaya konmas iin l, hekimin muayene ve incelemesine braklr. Ceset elbiseli iken ve elbiseleri karldktan sonra muayene edilir. Keif muayenesinde insizyon yaplmaz, sonucunda otopsi ilemine gerek olduu belirtilir. lm olgularnda keif sonunda dzenlenen tutanaa, l muayenesi tutana denir. Tutanak hakim veya savc, tutana yazan katip, hekim ve bu ilerde hekime yardmc olan teknik hizmetli tarafndan imzalanr. Mezar alarak (fethi kabir) cesetlerin muayene ve otopsilerinin yaplmas da bir keiftir. Gerekli eleman ve teknik donanm mezar ama ilemine karar veren C. Savcs veya ilgili mahkeme tarafndan temin edilir.

II- LLERN DEFN ve PHEL LMLERN HBARI

DEFN RUHSATI Bir hekim defin ruhsat dzenlemek amacyla bir cesedi muayene etmek durumunda olabilir. Defin ruhsat dzenlenmesi ile ilgili yasal yaptrmlar Umumi Hfzshha Kanununda belirtilmitir (Md. 211221). Hekim ly muayene edecek, anamnez alacak, gerekirse kiiyi daha nce muayene edip tedavi eden hekimden bilgi veya durumunu bildiren bir rapor alacaktr. Ceza Muhakemeleri Usul Kanununa gre eer cesedin muayenesi srasnda lmn doal nedenlerle meydana gelmedii phesini uyandracak bulgular saptanm ise veya lnn kimlii mehul ise o zaman durum Cumhuriyet Savclna ya da Sulh Hakimliine bildirilmelidir. Ceset muayene edilmeden nce kimlii saptanr, yaknlarndan veya cesedi tanyanlardan dikkatli bir anamnez alnr. Kiinin nceden geirdii hastalklar, lm ncesi dneme ait ikayet ve bulgular, eer hekim kontrolnde ise tan ve tedavi protokol, rapor, tbbi belge veya grmelerden yararlanlarak mutlaka renilmeli ve not edilmelidir. Anamnezde kaza, cinayet veya intihardan sz ediliyorsa, entoksikasyon phesi varsa, nceden geirilmi ciddi bir travmadan sz ediliyorsa, muayenede travmatik lezyonlar veya herhangi bir alet yaras saptanrsa, durum yazl olarak veya dier iletiim aralarndan yararlanlarak adli makamlara bildirilir. Adli makamlara ihbar yaplan cesetlere defin ruhsat dzenlenmez. O cesetin defin ruhsat adli l muayenesi ve/veya otopsi yapldktan sonra adli makamlarca dzenlenir. ADL L MUAYENES VE KEF Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun (CMUK) 79. maddesinde Bir lnn adli muayenesi tabip huzuru ile yaplr. Adli muayenede lnn tbbi kimlii, lm zaman ve lm nedenini tayin iin harici bulgular tespit edilir. denmektedir. Cesetlerin adli l muayenesi cesetlerin olay yerinde bulunduu ortamlarda veya hastanelerde otopsi salonlarnda yaplabilir. Sklkla hekimler bir cesedin bulunduu ortama adli l muayenesi yapmak amacyla bilirkii olarak gtrlmektedir. l muayenelerinin olay yerinde yaplmasndaki en nemli gerekeler lm nedeninin saptanmasnda yardmc olabilecek veya yol gsterebilecek baz bulgularn aratrlmas, lme etkili olabilecek faktrlerin ortaya konmasnda hekimi ynlendirecek baz biyolojik artk veya kalntlarn aratrlmas ve lm mekanizmasn aklayabilecek bulgularn saptanmasdr. Bu nedenle olay yerinde l muayenesi yapan hekim cesedin muayenesi yannda, cesedin bulunduu ortamda veya evresinde eer varsa laboratuvar aratrmalarnda materyel olarak kullanlabilecek biyolojik artk veya lekeleri (kan, kl, ejakulat svs, idrar, fees, tkrk, kusmuk) saptamak ve bunlar rnekleyerek laboratuvarlara ulatrmak zere Cumhuriyet Savclna teslim etmek durumundadr. zellikle entoksikasyon phesi olan olgularda olay yerinde bulunan ila ieleri veya kimyasal madde kutular da laboratuvarlara toksikolojik analiz amacyla gnderilmelidir. En salkl adli l muayenesi cesedin bulunduu ortamlarda yaplan l muayenesidir. Eer hekim cesetle ilk kez otopsi salonunda karlayor ise o zaman olay yerinde saptanabilecek baz bulgular grebilme ans olmayacaktr. Bu durumda mutlaka iyi bir anamnez alnmal ve adli soruturma bulgular gzden geirilmelidir. IV-OTOPS KARARI Adli tahkikat ve cesedin d muayenesi ile yetinilerek kesin lm nedeninin saptanabilmesi ok snrl birka durum dnda bilimsel olarak mmkn deildir. Adli olgu etiketi alm lmlerde birden fazla kiinin deiik sorumluluklar bulunabilir. Bu koullarda tek aydnlatc, gerekleri ortaya koyucu, speklatif dncelerin silinebilecei yntem, adli olgu etiketi alan lmlerde cesede otopsi yapmak, gerekli laboratuvar incelemelerinin yaplmasn salamaktr. Bir ok yabanc lkede adli olgu etiketi alan lmlerde cesetlerin adli otopsi yaplmadan gmlmesi su olarak kabul edilmektedir. Otopsi, len kiinin lm nedenini saptamak amacyla cesedinin tm boluklarnn alp, btn sistem ve organlarnn eldeki yntemlerle incelenmesi ilemidir. Bu aktarlanlarn nda otopsinin amac; 1-lm nedenini saptamak,

2-lm mekanizmasn saptamak, 3-lmn orijinini aydnlatabilecek faktrleri aratrmak, 4-lme etkili olabilecek faktrleri aratrmak iin gerekli tm teknik ve laboratuvar incelemelerini yapmak ya da yaplabilmesi iin rneklemektir. V- ADL OTOPS Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun (CMUK) 79. maddesi: Bir lnn adli muayenesi tabip huzuru ile yaplr. Adli muayenede lnn tbbi kimlii, lm zaman ve lm nedenini tayin iin harici bulgular tespit edilir. Otopsi, hakim ve tehirinde zarar umulan durumlarda Cumhuriyet Savcs huzurunda biri adli tabip veya patolog olmak art ile iki hekim tarafndan yaplr. Zaruret halinde bu ilem bir hekim tarafndan da yaplabilir. Ancak zaruret halinin otopsi raporuna aka yazlmas gerekir. Bu ilem ly son hastalnda tedavi eden hekime yaptrlamaz. Bununla beraber tedavi eden hekim hastaln seyri hakknda bilgi vermek zere otopside hazr bulunmaya davet olunabilir. Gmlen lnn muayenesine veya zerinde otopsi yaplmasna lzum grld takdirde, lnn mezardan karlmasna hazrlk tahkikatnda Cumhuriyet Savcs, kamu davasnda mahkeme tarafndan msaade olunur ve gerekli ilemler karar veren mercice yerine getirilir denmektedir. CMUK. Md. 80: Mani sebebler olmadka otopsiden nce lnn hviyeti her suretle bilhassa kendisini tanyanlara gsterilerek, bilgilerine mracaat olunarak tayin olunur ve elde edilmi bir sank varsa l tannmak zere ona da gsterilir. denmektedir. CMUK. Md. 81: OTOPS LNN HAL MSAT OLDUKA MUTLAK (BA, GS ve KARNIN) AILMASINI CAP ETTRR. denmektedir. l muayenesi ve otopsinin hangi trdeki olgulara yaplmas gerektiini bildiren Adalet Bakanl Ceza leri Genel Mdrlnn (CGM) 8.7.1946 tarih ve 45/14 sayl tamimleri pratikte sk rastlanan hatalarn yaplmasn nlemesi amacyla burada aktarlmtr. CGM. 45/14 sayl tamimi: Otopsi yaplmadan ve cesedin d muayene bulgular ile yetinilerek lm nedenini bildirir raporlar yazlmasnn bir alkanlk haline geldii, ceset zerinde maddeten ancak bir kez otopsi yaplabilecei, bu nedenle bu konudaki en kk bir kaytszln l ile birlikte hak ve adaletin gmlmesine yol aaca gz nnde bulundurularak cinayet, intihar veya kazai lmlerde lm nedeni d muayenede belli olsa dahi ceset zerinde boluk almaldr. Bilhassa elle veya iple boma veya as vakalarnda boyun cildi ve boyun i organlar, kkrdak ve kemikleri incelenerek ve btn i organlar ve kemiklerdeki travmatik ve hastala ait bulgular not edilip ayrntl bir ekilde tanmlanp lm nedeni ve lm mekanizmasn ve lm eklini gsteren tm deimelerin ayrntl bir ekilde rapor edilmesi gerekmektedir. TCK 451. maddesi lme neden olan kiinin cezasn hafifletici faktrlerden sz etmektedir. Eer len kiide var olan ancak failce bilinmeyen bir hastalk failin fiili ile birlikte lme neden olmusa, ya da failce uygulanan fiile failin iradesi dnda meydana gelen, durumu arlatrc faktrler eklenerek lm meydana gelmi ise suluya idam cezas yerine enaz 15 yl, mebbet hapis cezas veya 15 yl hapis cezas yerine 10 yl hapis cezas verilecektir. Bu maddenin yannda TCK 452. maddesi de ayn artlarn ldrme kast olmayan durumlardaki cezaya ne kadar indirim getireceinden bahsetmektedir. Ceza yasasnda sz edilen hafifletici unsurlarn bir olguda bulunup bulunmadn saptamak iin kiinin gerek lm nedeni ve lm kolaylatrc faktrlerin bu olguda bulunup bulunmad bilinmelidir. Tm bu nedenlerle de gerek lm nedenine etkili olabilecek faktrlerin objektif kriterlerinin bulunmas gerekmektedir. Bu da ancak ok dikkatli ve tekniine uygun bir otopsi yaplarak ve gerektiinde eitli laboratuvar yntemlerine bavurarak mmkn olabilir.

VI-POSTMORTEM MUAYENELERN YAPILACAI YERLERDE ARANMASI GEREKEN KOULLAR, GYSLER, KULLANILACAK ARA GERE VE BAKIMI Bir hekimin otopsi yaplacak yeri seerken ncelikle yaplacak ilemler srasnda kendi sal ve halk saln riske sokacak koullar bertaraf edecek nlemleri almas gerekir. Salk kurumlarnda otopsi yaplrken daha nceden bu i iin ya da cesetlerin ykanmas iin hazrlanm yerler kullanlr. Bu olanaklarn bulunmad yerlerde su kayna bulunan ya da suyun rahatlkla tanabilecei, aydnlk ve kapal bir mekan seilmelidir. Cesedi zerine koymak iin bir ykseklik bulunmal, gerekli teknik aygtlar, gerektiinde kullanlmak zere organ ve vcut svlarnn konmasna uygun kaplar hazrlanmaldr. Ayrca otopsi yaplan yeri ve otopside kullanlan aletleri temizleyip ykamak ve otopsi sonras temizlenmek zere dezenfektan bir solsyon mutlaka bulundurulmaldr. Otopsi yapmaya gidecek hekim yannda otopside giymek zere otopsi nl ve ayakkab zerine giyilebilecek galo ya da ksa konlu lastik izme gtrmelidir. Otopsi nl uzun kollu lastikli, arkadan balanr ve ayak bilei zerine kadar uzun etekli olmaldr. nln zerine nde bedenin tamamn rtecek ekilde kesilmi uzun muamba nlk giymelidir (Resim 10). Otopside kullanlan bu giysiler zel bir torbaya konarak tanmaldr. Bu giysiler hi bir zaman dier d giysilerle birlikte ykanmamal, nce souk su ile ykanmal, kaynatlmal ayrca bir dezenfektan solsyonda temizlenmelidir. Otopside kullanlan aletler de nce souk suda ykanmal, sonra bir sre dezenfektan solsyonda bekletilmelidir. Bu bilgiler mutlaka yardmc personele retilmeli ve yaplan ilemler hekim tarafndan denetlenmelidir. Ellere mutlaka otopsi srasnda eldiven giymeli, eldivenin bilek blm nln zerine doru ekilmelidir. Organlarn kvam ve zelliklerini hissetmek ynnden en iyisi ameliyat eldiveni kullanmaktr. Ancak, dayanaksz olmas ve hoyrata kullanldnda elin kontamine olaca dnlmeli, otopsi yaparken srekli kontrol edilmelidir. Eer bunlar baarlamyorsa uygun numaral kaln plastik eldiven kullanlabilir. Otopside kullanlacak ara ve gere nceden hazr bulundurulmaldr. Otopsi de kafatasn amak iin; testere, keski, eki, cilt kesileri iin; bistri, cilt ve cilt alt yumuak dokuyu kaldrmak iin ksa ulu bak, ii bo organlar amak iin eitli makaslar, byk parankimatz organlara seri kesitler yapmak iin uzun ulu bak, organlar tutmak iin dz ve dili pensler, stile, kostalar kesmek iin kostatom, vcut boluklarnda biriken kan ve svlar lmek iin kepe, eitli ekartrler, kan ve idrar almak iin kaln ineli byk enjektr, otopsi sonrasnda cesedin dikilmesi iin kaln ip ve ine bulundurulmaldr (Resim 11). Yukarda saylan ara ve gereler her otopsi takmnda bulunan ara ve gerelerden olduu halde, zensiz bakm ve dier nedenlerle elinizde bulunmayabilir. Bununla beraber bir hekim yalnzca bir testere, herhangi bir trde bak ve bir makasla otopside yaplmas gereken tm disseksiyonlar yapabilir. Organ rneklerini ve alnacak vcut svlarn koymak zere hazrlanacak kaplar mutlaka temiz olmal, kimyasal bulakl olmamaldr. Ayrca histopatolojik ve toksikolojik aratrmalar iin uygun fiksatif solsyon, kan ve idrar koymak iin kapakl kk ie, sa, kl, trnak ya da otopside cesetten karlp Cumhuriyet Savcsna teslim edilecek mermi ekirdei, sama taneleri ya da tapay koymak iin zarflar, smear almak gerektiinde kullanlmak zere temiz lamlar bulundurulmaldr. VII-OTOPSDE ENFEKSYON HASTALIKLARINDAN KORUNMA Otopsi salonuna giren her ceset zerinde yaplan ilemler; Hepatitis virsleri, Jakob-Creutzfeldt, tberkloz, slow virus, lejyoner hastal, antraks, tetanoz, kuduz, meningokok, streptokok ve benzeri bulac hastalklar, HIV enfeksiyonlar ve bu hastalarda rastlanan frsat enfeksiyonlar asndan bulama riski tamaktadr. zellikle henz geni taramalarn gerekletirilemedii lkelerde yaplan otopsiler, bu adan ciddiye alnmas gereken boyutlarda risk oluturmaktadr. Kald ki dier hastalklardan birinden ld dnlen ya da adli amalarla otopsi yaplan baz olgularda tan ancak postmortem konulabilmektedir. Bu nedenle otopsi salonu her zaman infeksiyon kayna olma zelliindedir. Kaynaklarda otopsiden kontaminasyon sonucu hayatlarn kaybeden bir ok deerli meslektamzn adna rastlanmaktadr. Burada bulama riski yksek hastalklardan lenlere otopsi yaplrken nerilen protokoller ana hatlar ile aktarlmaya allmtr. Ancak bu yntemlerin her olguya uygulanabilmesi, gelimi lkelerde dahi parasal adan ve dier nedenlerle pratik bulunmamaktadr.

OTOPS EKBNDE ve OTOPS SONRASI POSTMORTEM LABORATUVAR UYGULAMALARINDA GREVLENDRLECEK PERSONELLE LGL NERLER 1-mmnspresyon tedavisinde veya immun yetmezlii olanlar, 2-Hamileler, 3-Ak yaras bulunanlar, 4-Bulac hastalklar ve bulama yollar ile ilgili eitimden gememi personel BU LERDE ALITIRILMAMALIDIR. OTOPS SALONU LE LGL NERLER 1-Otopsi salonlarnn zemini havalandrmas iyi olmaldr. kolay temizlenebilecek nitelikte olmal, aydnlatma ve

2-Herkesin kolaylkla giremeyecei bir konumda olmaldr. 3-Otopsi salonu kapsna mutlaka bir uyar yazs yazlmaldr. 4-Otopsi salonuna en az sayda elemann girmesine zen gsterilmelidir. 5-zel giysiler giyilmeden salona girilmesi nlenmelidir. 6-Otopsi salonunda; yalnzca disseksiyon iin gerekli aralar, organ ve vcut svs kaplar, mikrobiyolojik rnekleme ortamlar bulunmaldr. 7-Enstrmanlarn dezenfeksiyonu iin %5. 25'lik NaOCl 1/10'luk dilsyonunda taze sv bulundurulmaldr. 8-Baz enstrmanlarn bulundurulmaldr. yapsna gre dezenfeksiyon iin gluteraldehid solsyonu

9-Organlarn fiksasyonu iin en az 120 litre %10'luk formalin solsyonu bulundurulmaldr. 10-Tm kaplar ve rnekleme gereleri, nceden ykanabilir zellikte etiketler ile etiketlenmeli ve mutlaka zerlerine uyarma iareti konmaldr. OTOPSDE ve OTOPS SONRASI POSTMORTEM LABORATUVAR UYGULAMALARINDA KULLANILMASI NERLEN GYSLER 1-Cerrahi gmlek, pantolon, bunlarn zerine su geirmez gmlek, su geirmez nlk, 2-Uzun bilekli ifte eldiven veya kaln lastik eldiven ya da metalli eldiven, 3-Salar tamamen kapatan kep, 4-Maske, 5-Koruyucu gzlk, 6-Su geirmez ayakkab ya da izme veya su geirmez klf, KULLANILMALIDIR. DSSEKSYON SONRASI YAPILACAK LER LE LGL NERLER 1-Alnan organlara ait kaplar NaOCl ile ykanmaldr. 2-Tm enstrmanlar, aspiratr ve kaplar NaOCl veya nerilen dier bir dezenfektanla ykanmal ve ondan sonra sterilizasyona gnderilmelidir. 3-Giysiler ve atlacak dier materyal 2 kat torbaya konup izolasyon salanmal, tercihen yaklmak suretiyle bertaraf edilmelidir. 4-Otopsi salonunda doku ve vcut svlar ile bulaan tm yzeyler nce temizlik deterjan, daha sonra NaOCl ile ykanmaldr. 5-Otopsi srasnda kullanlan giysiler nce karlmal, en son eldivenler karlmal ve eller ykanmaldr.

Otopsi srasnda eldiven yrtlmas, ya da herhangi bir ekilde ellerin yaralanmas halinde; eldivenlerin hemen karlp o blgenin su ve sabunla ykanarak serbeste kanamaya braklmas, daha sonra dezenfeksiyon ykama solsyonu ile ykanmas nerilmektedir. Otopsi srasnda kan ya da dier vcut svlarnn gze ya da aza, burun deliklerine sramas halinde de bu blgelerin serum fizyolojik ile ykanmas nerilmektedir. Eer mmknse bu tr durumlarn hastane enfeksiyon kontrol komitesine bildirilmesi, salk personelinin salk kontrol asndan yararl bulunmaktadr. hVIII- POSTMORTEM MUAYENEDE YAPILACAK LEMLER -Adli tahkikat dikkatlice dinlenir. -lmeden nce tedavi gren kiilerin hasta dosyas incelenir (tm muayene bulgular, laboratuvar bulgular, n tanlar ya da epikriz, filmler, tedavi emas). -Bunlar yoksa ayrntl bir ekilde kiinin yaknlarndan anamnez alnr. -Giysilerin muayenesinden sonra ceset tamamen soyularak muayene edilir. Giysiler zerinde var olabilecek deliller nedeniyle zerinde bir ilem yaplmadan, kuru bir ortam salanarak Savcla teslim edilmeli, zerinde yaplabilecek aratrmalar (: ateli silah yaralanmalarnda at artklar gibi...) vurgulanmaldr. DI MUAYENE: Bir cesedin d muayenesi srasnda mutlaka dikkat edilip gzden geirilerek not edilmesi gerekenler aada sralanmtr. -Cesedin boyu, genel vcut yaps, kiiyi tantc genel zellikler (sa rengi, tipi, varsa sakal, byk vb..) -Ya (eer resmi kaytlar bulunmuyorsa tahmini bir ya periyodu) -ahs tantc, ona has zellikler (eski ameliyat skatrisleri, konjenital malformasyonlar, tatuaj vb.) -Postmortem deiikliklerin meydana gelip gelmedii, iddeti. -Tedavi amacyla yaplm giriimlere ait taze izler (yeni ameliyat insizyonlar, cut-down, enjeksiyon izi vb.) -Saptanan taze lezyonlar. Bir lezyon saptandnda mutlaka nce lokalizasyonu anatomik olarak belirtilmeli, sonra lezyonun tipine gre llmesi gereken boyutlar belirtilmeli, daha sonra da lezyonun zellikleri tanmlanmaldr. -D muayenede taze zellikte herhangi bir lezyon saptanmadnda bu durum bir cmle ile mutlaka belirtilmelidir. (D muayenede herhangi bir travmatik lezyona, kesici-delici, batc alet, ateli silah yarasna rastlanmad... gibi). -Perine muayene edilmeli, bulgu saptanmadnda perinenin normal olduu belirtilmelidir. -Kadn cesetlerinde genital muayene yaplarak kzlk zar salam, eski yrtkl ya da taze yrtkl biiminde varsa dier travmatik bulgularla birlikte raporda belirtilmelidir. Birok adli olgunun adli tahkikatnda balangta bu muayeneler ve bulgularn gereklilii ile ilgili herhangi bir kayt olmad halde otopsi tamamlanp raporu hazrlandktan sonra ek soru ile yeni iddialar aydnlatmak zere Savclklarca ek mtalaa istenmektedir. -Cinsel saldr iddias olan olgularda otopsiden nce standart teknikle en az 3-4 lama vaginal smear alnmal, teknik olanaklarn yeterli olmad durumlarda lamlar bir sre ak havada kurutulmal, daha sonra %50 eter, %50 alkol solsyonuna konarak sperm aranmas iin laboratuvarlara gnderilmek zere C. Savcsna teslim edilmelidir. -Erkek cesetlerin snnetli olup olmad mutlaka yazlmaldr. Anal blge muayenesi atlanmamaldr.

-ntrauterin lmlerde ve yeni doan lmlerinde; D muayenede kilo, boy, oturma ykseklii, kafa, gs ve karn evresi, kraniyal aplar (bitemporal, mento-oksipital, fronto-oksipital) ve ayak taban uzunluu llmelidir. Fontanellerin durumu, sa ve trnak uzunluu llmeli, derinin durumu, gbein konumu belirtilmelidir. Bu vakalarda varsa plasenta da ayrntl bir ekilde muayene edilmelidir. Plasentann arl, ap, kalnl llmeli, kotiledonlar ve zarlar muayene edilmelidir. IX- ADL OTOPS TEKN Otopside vcut boluklarnn almas, sistem ve organlarn muayene ve diseksiyonunda eitli teknikler kullanlabilir. Ayrca olgunun baz zelliklerine gre de farkl diseksiyon teknikleri gelitirilmitir ve kullanlmaktadr. ADL OLGUNUN ZELLKLERNE GRE DSEKSYON NCESNDE CESETTE YAPILMASI GEREKENLER Ateli silahla yaralanp lenlerde; Bu tr olgularda d muayenede mermi ekirdei giri ve k yaralar ayrd edilmeye allmal, at mesafesi hakknda fikir verebilecek nitelikteki giri yaras bulgular dikkatlice aratrlarak saptananlar not edilmelidir. Kiinin her iki eli barut ve is ynnden plak gzle dikkatlice incelenmeli her iki elden parafin kalb alnarak at artklarnn aratrlmas salanmaldr. Bu ilemlerden sonra vcuda giren ancak vcuttan kmam ciltaltnda kalan sama tanesi, mermi ve mermiye ait gmlek ya da benzeri metal bir partikln varln aratrmak amacyla mutlaka cesedin tm yzeyleri svazlanarak aratrlmaldr. Karlalan cisimlerin insizyon yaplarak alnmas srasnda varolan herhangi bir yarann btnlnn bozulmamasna zen gsterilmeli, ayrca cismin zerinde ilave izikler oluturmayacak ekilde partikle yakn ancak tam zerine gelmeyecek bir insizyon yaplmal ve ondan sonra yumuak dokulardan bu partikl alnmaldr. Aada anlatlacak tekniin uygulanmas srasnda mutlaka mermi ekirdei ya da sama tanesinin vcut iinde seyrettii yol takip edilmeli ve hangi organlarda ne tr lezyonlarn bu trajeyi izleyen mermi ekirdei tarafndan meydana geldii not edilmelidir. Ayrca bu yntem vcut iinde kalan su delili olmas nedeni ile mutlaka otopsi srasnda karlmas gereken mermi ekirdeklerinin daha kolay bulunmasna da yardmc olacaktr. Vcut iinden ya da muayene srasnda kiinin giysileri arasndan bulunarak karlan mermi ekirdekleri ve sama taneleri ile mermi ekirdeklerine ait klf ya da paracklar, av tfei fieklerine ait tapa gibi cisimler bulunduklar yerlere gre numaralanarak tm bu bilgilerin aktarld bir tutanakla Cumhuriyet Savcsna teslim edilmelidir. Kesici, kesici-delici, delici, kesici-ezici aletlerle yaralanp lenlerde; D muayenede lokalizasyonlar, boyutlar ve zellikleri tanmlandktan sonra yaralarn zellikleri ve vcut boluklarna uzanan trajeleri bozulmadan diseksiyon srasnda dikkatlice bu trajeler takip edilmeli, hangi alet darbelerinin hangi organlarda ne tr lezyonlar meydana getirmi olduu ayrntl bir ekilde not edilmelidir. Vcut iinde bazen bu aletlere ait paralar kalabilir, bunlar da zellikleri tanmlanarak su delili olmas nedeni ile bir tutanakla Cumhuriyet Savcsna teslim edilmelidir. Bu konularla ilgili ayrntl bilgi konularnda aktarlmtr. Boyun blgesinde ip izi ya da baka travmatik bulgularn bulunduu olgular; Baz klasik kaynaklar bu tr olgularda ncelikle kraniyal blgenin diseke edilmesini, daha sonra boyun diseksiyonuna geilmesini nermektedir. Ancak kraniyal kemiklerin basit el testeresi ile diseksiyonu srasnda boyun blgesinin i organlarnda artefaktlara neden olunabilir. Bu nedenle bu tr olgularda otopsiye boyun diseksiyonu ile balamakta yarar vardr. Knt travma ile yaralanp lenlerde; Yaralarn iinde ya da zemininde yabanc cisim varl dikkatlice aratrlmal bulunanlar ayrntl bir ekilde tanmlanmaldr. Her bir yarann i boluklarla ilikisi diseksiyonda dikkatlice aratrlmal, i organ lezyonlar ve onlarla ilikilendirilebilen yaralar ayrntl bir ekilde tanmlanmaldr. Trafik kazalar sonucu meydana gelen lmlerde; Adli problemlerin zmlenmesi salkl verilerle gerekleebilir. Salkl veriler ise ancak multidisipliner ekip almas ile elde edilebilir. Bu tr lmlerin aydnlatlmasnda adli bilimlerin

eitli dallarnda yetimi elemanlarn bilgilerine gereksinim vardr. Hekimlerin trafik kazalarnn yalnzca bir boyutunu aratrp deerlendirebilecei aktr. lmle sonulanan trafik kazalarnda lm nedeninin saptanmas, lm zerinde etkili olabilecek faktrlerin aratrlmas ancak ayrntl ve dikkatli bir otopsi ve gerekli laboratuvar incelemeleri ile mmkn olabilecektir. Oysa lkemizde trafik kazalar sonucu meydana gelen lmlerde yalnzca d muayene bulgular ile yetinilerek speklatif deerlendirmelerle lm nedeninin saptanabilecei gr ve uygulamas yaygndr. Bu gr ileri sren uygulamaclar bu yntemleri semelerinde rol olan eitli nedenler ileri srmektedirler. Oysa adli otopsiye en ok gereksinim duyulacak lmler, trafik kazalarnda yaralanmaya balanan lmlerdir. Gnlk uygulamalarmzda karmza bu konu ile ilgili ok eitli problemler kmaktadr. Bunlar; 1. Kiinin varolan hastal nedeniyle kazaya neden olmas, 2. Kiinin varolan hastalnn lm kolaylatrc rol oynad iddialar, 3. Kaza sonras yaralnn ihmal edildiinin ya da zensiz tanmasnn lmde rol olduu iddialar, 4. Yaralnn tedavi kurumuna ge tanmasnn lmn gereklemesinde rol olduu iddialar, 5. Tedavi kurumunun geikmi tbbi giriim ya da yetersiz tbbi giriimler nedeniyle lmde sorumluluu olduu iddialar, 6. Kiinin baka nedenlerle lp cesedinin trafik kazasnn gerekletii yerde bulunduu iddialar, 7. Kiinin eitli kimyasallarn etkisinde olmas (alkol, uyutucu, uyuturucu madde gibi), 8. Trafik kazas sonucu kiinin knt travmaya ilaveten boucu, ldrc gazlar inhale etmi olmas, 9. Olay srasnda ortaya kan yangnn lmde nemli rol oynad iddias, 10. Kiinin kimliinin bilinmemesi ve saptanmasnn zor olduu koulda bir cesedin bulunmas v.b. sorunlardr. Eldeki yetersiz veriler nedeniyle bu sorunlar baz speklatif ve ou da salksz yorumlarla zmlenmeye allmaktadr. Hekimler trafik kazas sonucu meydana geldii iddia edilen lmlerde mutlaka otopsi yaplmas ynnde uluslararas grn lkemizde de yaygnlamasn salamaldr. Trafik kazasnda meydana gelen lmlerde karlatmz sorunlar bir sisteme oturtmak iin bunlara etkili faktrlerin ana balklarn snflandrmamz gerekmektedir. 1. Yaral kii ya da len kaza annda ne konumdadr? Yaya, src, yolcu. 2. Kazann gerekletii aracn tr nedir? Bisiklet, motorsuz dier tama aralar, motorsiklet, zel binek arac, i makinas ya da arac, kitle tama arac; otobs ve trleri, tren, metro v.b. , 3. lm nerede gereklemitir? olay annda; ara iinde, ara dnda, salk kurumuna tanrken, salk kurumuna ulat srada, salk kurumunda tbbi tedavi alrken, salk kurumundan taburcu edildikten sonra. 4. lenin ya da yaralnn bilinen bir hastal var mdr? 5. len ya da yaral daha nce baka bir travmaya uram mdr? 6. Gerekleen kazann i kazas nitelii var mdr? Yukarda saylan koullardan hangisi ya da hangileri incelenen olayda var olursa olsun yaplacak ilemlerde izlenmesi gereken temel basamaklar; olay yeri kefi, adli l muayenesi ve adli otopsi olmaldr. Muayeneler srasnda saptanan yaralarn hepsi en dtan balamak kouluyla ulalabilen noktaya kadar kat kat incelenip tanmlanmaldr. Bazen d yzeyde hibir deiiklik saptanmad halde i organlarda ciddi, ldrc lezyonlar saptanabilir. D muayenede ar grlen baz lezyonlarn lm zerine etkili olmamas, nemsenmeyen basit bir lezyonun diseksiyonda tek bana ldrc nitelikte bir zarar meydana getirdiini saptamak mmkndr. Yukarda aktarlan basamaklar

gerekletirildiinde; yara reaksiyonlar, travmann erken ve ge komplikasyonlar, kiide varolan hastalklarn travmann meydana geliindeki rol, ya da bu hastalklarn lmn gereklemesindeki rol, alkol, uyutucu ve uyuturucu maddelerin kazada ve lmdeki rol, yaralnn tanma, tan ve tedavisinde salk kurumlarnn sorumluluu ve lmde rol olup olmad sorunlarn, kimlii bilinmeyen ya da pheli olanlarn kimliklerinin saptanmas, olayn gerek orijini, lmn kesin nedeni ve mekanizmasn salkl verilere dayandrarak saptamak ou olguda mmkn olacaktr. DSEKSYON LEM Ba; Sal deri muayene edilir, bir bistri ile sal deriye her iki kulak arkasn konveksitede birletiren insizyon yaplarak sal deri kraniyum kemiklerinden nde ka hizasna arkada oksipital kemiin tamam ortaya kacak ekilde kaldrlr. Sal deri alt ve konveksitedeki kraniyal kemikler aponevroz da kaldrlarak dikkatlice muayene edildikten sonra bir testere ile takke eklinde kraniyal kemikler kesilir. Kemiin kesilmesi srasnda durann korunmas gerekmektedir. Konveksitedeki kemikler takke eklinde kesildikten sonra kaldrlarak dura muayene edilir. Bir bistri yardm ile sagittal sins alarak boluu muayene edilir. Daha sonra ince ulu bir makas yardm ile dura da takke eklinde nde falks cerebri kesilerek kaldrlr. Her iki beyin hemisferinin konveksitesi, nde frontal loplar el yardm ile biraz ekilerek optik kiasma muayene edilir. Bir bistri yardm ile optik kiazmann periferinden kesilir, kemie dayandrlan bistri ucu ile tentorium kesilir ve dier kafa iftleri kesildikten sonra uzun ulu ince bir bak ya da bistri ile meduller kanala girilerek mmkn olduunca alt seviyeden medulla spinalis kesilerek beyin, beyincik ve beyin sapn oluturan organlar, ekitirilmeden btnlkleri bozulmadan kranial boluk iinden karlr. Bu ilemlerden hemen sonra bazalde yer alan kraniyal kemikler dikkatlice muayene edilir. karlan intrakraiyal organlar tartlr, bazal blm dikkatlice muayene edilir, baziler arter sisteminin dallar, yaps, pons, bulbus, pontoserebellar blgeler dikkatlice incelenir. Pons balang noktasndan bir bak yardm ile kesilerek beyin sap ile beyin birbirinden ayrlr. Beynin diseksiyonunda beyin sktrlmadan geni bir bak yardm ile ilk kesit korpora mamillare hizasndan geecek ekilde frontal ve oksipitale doru en fazla 1-2 cm kalnlnda dilimlenir. Bu seri kesitler srasnda tm kesit yzleri her iki hemisfer karlatrlarak muayene edilir. Beyin sap da yine 1-2 cm kalnlnda dilimlenerek akuaduktus, drdnc ventrikl dikkatlice incelenir. Az, boaz ve boyun blgesi; Bu blgenin muayenesine dudaklar, dilerin yaps ve zelliklerinin muayenesi ile balanr. Daha sonra yalnzca cilde bir bistri yardm ile ene ucunu insisura jugularise birletiren insizyon yaplarak cild ince bir lambo eklinde kaldrlr. Bu diseksiyon srasnda da cilt bir pens ya da penset yardm ile tutulur, bu blgede de ekitirilmeler artefaktlara veya yanltc baz bulgularn ortaya kmasna neden olabilir. Ortaya kan boyun kaslar dikkatlice gzden geirildikten sonra kaslar kat kat ekitirilmeden bistri yardm ile kaldrlr. Her iki taraftaki juguler venler, arteria karotisler ve nervus vaguslar ortaya karlarak muayene edilir. Daha sonra bir bak yardm ile dil kkndeki kaslar bak mandibula i yzne dayandrlarak kesilir, daha sonra ban ucu ile yumuak damak kesilir, ve yukardan aaya doru retrofaringeal dokular diseke edilerek dil, dil kkndeki kaslar ve boyun organlar apertura torasise kadar kolumna vertebralisten ayrlr. Bu ilem srasnda boyun organlar yumuak bir ekilde tutulmaldr, aksi takdirde bu blgenin kkrdak ve kemik yaplarnda baz artefaktlara neden olmak mmkndr. Bu ilemle boyun blgesi diseksiyonunun ilk basama tamamlanm olur. kinci basamana toraks organlar karldktan sonra devam edilecektir. Toraks; Yukarda ene ucundan balatlan cilt insizyonu toraks ve karn blgesinde median hatta pubise kadar devam ettirilir. Toraksta pektoral kaslarla birlikte cilt lambo tarznda iki tarafa diseke edilir, yanlarda orta aksiller hat hizasna kadar bu lambo indirilir. Gs kafesini oluturan sternum ve kostalar hem inspeksiyon hem de palpasyonla muayene edilir. Daha sonra bir kostatom ya da bak yardm ile toraks organlarn zedelemeden kostalar kkrdak kemik bilekeleri hizasnda srayla kesilir, yukarda sternoklavikler eklem bir bak yardm ile alr, sternum alt ucunun diyafragma taraf kesilerek sternal kapak kaldrlr. Bu ilemden sonra nce n mediasten bu blgedeki organlarn yaps komuluklar ve dier zellikleri incelenir. Perikard kesesi bir makas yardm ile ters "Y"

eklinde kesilerek boluu perikardiyal svnn zellikleri ve kalbin kabaca yaps incelenir. Her iki hemitoraks ve akcierlerin tm yzleri boluun iine el sokularak muayene edilir. Daha sonra yukarda boyun diseksiyonunun ilk basamanda tamamlanan noktadan itibaren toraks organlar bir bistri yardm ile kolumna vertebralisten uzaklatrlr, diyafragma hizasna gelindiinde tm organlar karna doru devrilerek arka mediasten muayene edilir. Daha sonra zefagus diyafragma hizasnda bir ip yardm ile iki kez balanarak toraks ve boyun organlar tek piyes halinde cesetten karlr. Arka mediasten stte kalacak ekilde ayr bir diseksiyon tahtas ya da platformunda bu organlarn ikinci diseksiyon basamana balanr. nce dil, dil kk ve larinks muayene edilir, Daha sonra bir makas ile torasik aorta aadan arkus aortaya kadar alr, duvar endoteli muayene edilir. Daha sonra bir makas ile zefagus alr, epiglot, insisura piriformis, ve st solunum yollarndan aaya doru baklarak kord vokaller gzden geirilir. Makasla larinks, ana bron, bron bifurkasyonu, her iki bron akcier parankimine kadar alr. Her iki bron hiatus hizasndan kesilerek akcierler piyesten ayrlr. Akcierler tartlr, pozisyonuna konarak ilk kesit apeks ve hilustan geecek ekilde dilimlenir. Bu ilem iin makas kullanlmas nerilmektedir, ancak deneyimsiz kiilerin bu ilemi bastrmadan keskin bir bak ile yapmas daha kolaydr. Tekrar boyun toraks piyesinin diseksiyonuna dnlr. Yukarda hiyoid kemik dikkatlice yumuak dokularndan ayrlr, muayene edilir. Kalp perikard kesesine byk damarlarn girip kt hizadan bir makas yardm ile kesilerek karlr, tartlr. Diseksiyon tahtasnda pozisyonuna konarak, kalpten kan byk damarlarn dallanmas, visseral perikardn zellikleri, dtan ventrikller ve atriumlar, aurikulann kaba zellikleri gzden geirilerek muayene edilir. Bir bistri ile nce sol koroner artere aortadan kt noktadan itibaren 1 cm kalnlnda trajesi boyunca enine kesitler yaplr, arterin duvarnn kalnl, lmeninin zellikleri incelenir. Bu kesitlerin yaplmas srasnda myokardn btnllnn bozulmamas gerekmektedir. Daha sonra sa koroner arterde ayn ekilde muayene edilir. Daha sonra kalbin diseksiyonuna balanr. Bu diseksiyonda nce vena kava inferior ile vena kava superior bir makas yardm ile birletirilerek sa atriuma girilir, interatrial septum, trikspit kapak incelenir, daha sonra bir makas yardm ile kalbin en sa kenarndan apekse ulalr. Sa ventrikln i boluu, interventrikler septum dikkatlice muayene edilir, sa ventrikln sa kenarna makas dayayarak pulmoner artere doru kesilir. Kalbin arka yz yukar gelecek pozisyonu konur, pulmoner venler makas ile birbirine birletirilerek alr, sol atriuma girilerek yine interatrial septum incelenir, mitral kapak gzden geirilir, daha sonra makas ile kalbin en sol kenarndan apekse doru sol ventrikl alr. Mitral kapak, korda tendinealar, papiller kaslar muayene edilir. Mitral kapakla birlikte aortay bulacak ekilde bir kesit yaplarak aortaya klr, aort kapaklar, koroner ostialarnn anatomik konumu ve morfolojik zellikleri dikkatlice incelenir. Daha sonra kalbin tm paralar elle normal pozisyonlarndaki gibi toplanarak bir bak yardm ile apeksten kaideye doru 1-2 cm kalnlnda dilimlenerek, endokard, miyokard tm seviyelerde ve boluklarda incelenir. Karn; Median insizyonla alm olan karn boluunun muayenesinde hi bir enstrman sokmadan organlarn normal anatomik yer ve pozisyonlarnda olup olmadklar incelenir, barsak anslar saa sola elle ekilerek retroperitoneal blgedeki organlarn yaps ve pozisyonlar gzlenir. Daha sonra duodenum alt ucu iki ilmekle balanr. Ayn ekilde rektum alt ucu balanr. nce mide makas yardm ile komu organlardan ayrlr. Bir kavanoz iinde byk kurvatr boyunca alarak ierii bu kavanoza konduktan sonra duvarnn katlar ve mukozas dikkatlice incelenir. Pankreas duodenumla ile birlikte karlr. Duodenum alr, pankreasn duktusu incelenerek, ba blgesinden kuyruk blgesine doru dilimler eklinde kesilerek muayene edilir. Karacierin tm yzleri elle ve plak gzle muayene edildikten sonra safra kesesi ve duktusu muayene edilir, karacier safra kesesi ile birlikte balarndan kesilerek karn boluundan karlr, safra kesesi ayrlr, karacier tartlarak byk ekseni dorultusunda 2-3 cm kalnlnda dilimlenir ve kesit yzleri muayene edilir. Daha sonra dalak balar ve komuluklarndan uzaklatrlr, tartlarak 2-3 cm kalnlnda dilimlenir, kesit yzleri incelenir. Barsaklar mezosundan kesilerek kaln barsakla birlikte cesetten karlr. Retroperitoneal blge organlar tekrar gzden geirilir, abdominal aorta ve vena kava inferior femoral seviyeye kadar lmenleri bir makas yardm ile alarak muayene edilir. Daha sonra srrenaller ve her iki bbrek evre yumuak dokularndan ayrlarak karlr. Bbreklerin evresindeki yumuak dokular temizlenir, tartlr, hilustan enlemesine ikiye ayrlr, tm anatomik blgeleri muayene edilir. Kadn otopsilerinde i genital organlar her iki over, uterus ve vaginann 1/3 st blm ile birlikte total olarak karlr.

Ekzoserviks muayene edilir. Servikal kanal alarak uterus fundusundan geecek ekilde bir bak ile kesilerek kavum uteri, endometriyum, miyometriyum muayene edilir, tubalara ve overlere seri kesitler yaplarak kesit yzleri muayene edilir. Mesane duvar ve erkeklerde prostata seri kesitler yaplarak muayene edilir. Kaln ve ince barsaklar tercihan bir lavabo iinde serbest kenarndan bir makasla alarak ii temizlenip ykanr, mezanter, tm duvarlarnn katlar ve barsak mukozas hzla gzden geirilir. Diseksiyon ilemi ve eitli laboratuvar incelemeleri iin rnek alma ilemi bittikten sonra cesetten karlan kalan organ ve dokular vcut boluklarna konarak cilt insizyonlar dikilerek kapatlr. zellikle ban kapatlmas srasnda yzn grnmnde ciddi bozukluklar meydana getirecek ilemlerden kanlmaldr. HSTOPATOLOJK NCELEME N ORGAN RNE ALMA TEKN BEYN: Beyin konveksitesi ve bazali dtan muayene edildikten sonra ilk kesit korpora mamillare hizasndan yaplr, bu kesitte her iki hemisfer eitse ve plak gzle dikkati eker bir grnm farkll yoksa bu seviyeden 1 cm. kalnlnda bir dilim karlr ve tesbit solsyonuna konulur. Daha sonra seri kesitlere devam edilir. Normalden farkl grnen alanlardan para alnr. BEYNCK: Dtan muayenesinden sonra enine bir kesit yaplr. Her iki hemisfer simetrik ise bir taraftan 1 cm. kalnlnda bir kesit alnr. BEYN SAPI: M. Spinalis, M. Oblongata ve pons tek piyes eklinde alnr. LARNKS: ocuk otopsilerinde; bu blge diseksiyonu srasnda normalden farkl grlen veya lezyon saptanan alan, erikin otopsilerinde larinksin yars alnr. AKCERLER: Ana bron ve bron dallar diseke edilip muayene edildikten sonra, akcierler bronlardan ayrlr, plevra muayene edilip, akcierler palpasyonla dikkatlice muayene edildikten sonra pozisyonlarna konup apeksten kaideye doru hilusu kesecek ekilde ilk kesit yaplr, bu kesit yzeyinden her lob 1 cm. kalnlnda makasla kesilerek alnr. Seri kesitlere devam edilir, ilk rnek alnan blgeden farkl grnme sahip olan blgelerden de rnek alnr. KORONER ARTERLER: ncelikle koroner arterler trajeleri boyunca enine ince kesitler yaplarak muayene edilir, koroner ostiadan itibaren duvar deiiklii grlen kesitler alnr, herhangi bir deiiklik grlmeyen vakalarda mutlaka sa koroner arter, sol koroner arter n inen dal ve sirkumfleks dalndan birer kesit alnr. KALP: Kalpten kan ana damar dallar dikkatlice muayene edildikten sonra, kalp anatomik olarak diseke edilir. Tm kapakklar, interventrikler ve interatriyal septum muayene edildikten sonra disseke edilen paralar bir araya toplanp apeksten kaideye doru 1 cm. arayla seri kesitler yaplr, bu kesitlerden bir tane apeksten sonraki ilk dilimden, bir tanede papiller kaslarn balang hizasndan alnr. Bunun dnda renk, kvam ve kalnlk farkll gsteren alanlardan kesitler alnr. Kaideden mitral kapak ve aort kapan iine alan bir kesit karlr. KARACER: Kapsl ve safra kesesi muayene edildikten sonra uzunlamasna seri kesitler yaplr, kesitlerden her alana rnek olabilecek zellikte 1 cm. kalnlkta ve en fazla 5x10 cm. boyutlarda bir para alnr. DALAK: Dtan muayenesinden sonra uzunlamasna seri kesitler yaplr, kapsl de iine alan bir ke alnr. SRRENALLER: evre yumuak dokular uzaklatrlp her ikisinin tamam alnr. BBREKLER: Her iki bbrek korteks, medulla ve pelvisi grnecek ekilde kesilip incelenir, herbirinden birer dilim karlr. MDE: Mukozada dikkati eker deiiklik olan alandan tm duvar katlarn ieren ince eritler alnr. BARSAKLAR: nce barsak ve kaln barsaktan tm duvar katlarn ieren halka eklinde rnek alnr. Normalden farkl grnen alanlardan da ayn ekilde rnek alnr. GENTAL ORGANLAR: Kadn otopsilerinde uterus, vajenin 1/3 st ksm, her iki tp ve overler ile birlikte tek piyes eklinde karlr. Ekzoserviks muayene edilir. Fundustan vertikal bir kesit

yaplr. Fundustan endometriyum, myometriyum ve parametriyumu ieren ok ince bir dilim alnr. Tubalara enine kesitler yaplr. Overler enine kesilip birer yarlar alnr, eer iki yars simetrik deil ise her iki yarsndan alnr. TMUS: ocuk otopsilerinden organ karlp loblar kesilir, yan loblardan birer dilim alnr. TONSLLA: Normalden byk veya enfeksiyona ait deiiklikler grlen tonsiller ortalarndan kesilerek alnr. PANKREAS: abuk otolize urayan bir organdr. Dtan ve seri kesitlerde plak gzle nemli deiiklikler grlmeyen vakalarda, ba, gvde ve kuyruk ksmndan ok ince birer dilim alnr. Normalden farkl grnm ya da lezyon olanlarda bu alanlar da alnr. PLASENTA: Zarlar, kotiledonlar muayene edildikten sonra ap kalnl llr, seri kesitlerde farkl grlen alanlardan ve gbek kordonunun baland dilim tm katlaryla alnr. GBEK KORDONU: Boyu llr, bebein umblikusu ile birlikte bir dilim, kordonun ortasndan bir dilim alnr. skelet sistemi ve kas sisteminde normalden farkl geliim grlen vakalarda bu dokulardan ince dilimler eklinde rnekler alnr. Elektrik arpmas phesi olan vakalarda ve dier deri lezyonlarnda, lezyon; derinin tm katlar ile kama eklinde karlr, gazl bezden kk bohalara konularak alnr. Lenfadenopatili vakalarda, lenf bezleri gruplar halinde gazl bez bohalara konularak alnr. Kemik ilii alnmas dnlen vakalarda sternum korpusundan bir dilim karlarak alnabilir. Histopatolojik nceleme in Alnan Organlarn Fiksasyon Teknii; histopatolojik incelemeye alnan organlar mutlaka %10'luk FORMALN solsyonuna konmaldr. Piyasada bulunan formaldehit solsyonlar %40'lk sulandrlm haldedir, bu solsyon %100'lk gibi kabul edilerek bir hacim formaldehit dokuz hacim musluk suyu ile %10'luk formalin solsyonu hazrlanr. Fiksasyonda alnan parann kalnl, bykl ve fiksatif solsyonunun zellikleri yannda en nemli faktrlerden biri de fiksatif solsyonu ile iine konan organ paralarnn hacimlerinin orandr. Klasikler en ideali organ/fiksatif orannn:1/20 olduunu belirtirler. Pratik olarak, koullar elverdiince paralar birbirini sktrmadan yzebilecekleri miktarda fiksatife konmaldr. Kavanoz ya da kabn az kapanmadan ince tabaka eklinde pamuk yzeye braklarak yzen organlarn her yzeyinin fiksatife temas etmesi kolaylatrlp bu organlarn da fiksasyonu salanr. Son olarak basit ama gz nnde bulundurulmas gereken nlemler; organlarn ve fiksatifin konduu kap krlmaz cinsten tercihan plastik olmal, kapa solsyonun akmasna engel olacak biimde flaster ve benzeri ile skca kapatlmaldr. Kavanozun zerine mutlaka histopatolojik inceleme iin alnan organ paralar olduunu belirtir bir not yazlmaldr. Otopsisi yaplan kiinin ad ve soyad yazlmaldr. Toksikolojik nceleme in rnek Alma Teknii Toksikolojik aratrmaya para alnrken dikkat edilmesi gereken en nemli koullardan biri kullanlacak kabn, aletlerin ve organn diseke edilecei tezgahn temiz ve kimyasal bulakl olmamasdr. En az iki byk boy krlmaz cinsten (plastik olabilir) kap hazrlanmal, birine iki ucu bal mide ve 1, 5 m. civarnda ince barsak, dierine ise tm organlardan 100'er gr. civarnda paralar alnmaldr. Toksikolojik aratrma iin alnan organ paralarnn bozulup kokumasn nlemek iin mutlaka organlarn hacminin iki kat kadar alkol tesbit solsyonu konmaldr. Toksikolojik aratrmann hedefine ulalabilmesi iin mutlaka vakadan en az 20 cc. sitratl kan ve varsa 20 cc. idrar alnmal temiz sk kapakl ielere konmaldr. stenilen sonuca varmak iin nemli olan dier bir konu da; eer kiinin lmnden sorumlu tutulan ya da phelenilen bir ila ya da kimyasal madde varsa kendi kabyla gnderilmeli, bu temin edilemiyorsa en azndan ismi otopsi tutananda belirtilmelidir. Alnan kimyasal madde ya da ilacn alnma miktar ve zaman biliniyorsa mutlaka belirtilmelidir.

Kronik ar metal entoksikasyonu vakalarnda ve mezar ama sonucu alnacak rneklere sa, kl, deri ve kemik rnekleri ile kefen bezi ve evresindeki topraklar da ayr torba ya da kaplara konularak gnderilmelidir. Toksikolojik ve Histopatolojik ncelemeye Gereksinim Duyulacak Olgular -Ani, beklenmedik, pheli lmler, -Entoksikasyonlar, -Travma ve herhangi bir aletle yaralanp bir sre yaayp tedavi edilenler, -Otopsi srasnda normalden farkl makroskopik organ bulgularnn saptand olgular, -Elektrik arpmas phesi olanlar, yanklar, scak ve soua maruz kalanlar, -Suda boulma iddias olan olgular, -ntrauterin lmler ve yeni doan lmleridir. X- ADL OTOPS RAPORU RNE Bir cesedin otopsisi srasnda hangi sra takip edilirse edilsin raporun hazrlanmas ve incelenmesinde btnl salamak ve nemli noktalarn atlanmasn nlemek asndan belirli bir dzene ve standardizasyona ihtiya vardr. Yukarda aktarlan d muayene bulgularnn belirtildii blmden sonra, aadaki sra srdrlmelidir. Ba muayenesi: Sal deri kaldrld, i yznde ekimoz, hematom yoktu. Kraniyal kavite ald; dura normaldi, kaldrld. Beyin ve beyincik karld, dtan ve kesitlerinde normal morfolojik zelliklerindeydi. Bazal dura syrld, kraniyal kemiklerde krk, atlak yoktu. (Herhangi bir lezyon saptandnda lokalizasyon, boyut ve zellikleri tanmlanacak.) Az, boaz ve boyun muayenesi: Bu blgenin organlar, yumuak dokular, kemik ve kkrdak blmleri normal morfolojik zelliklerindeydi (ya da bulgular belirtilecektir). Gs Muayenesi: Gs cildi kaldrld, toraks simetrikti, gs kafesi ald, gs organlar normal anatomik yer ve pozisyonlarnda idi. Larinks ve ana bronlar normal anatomik zelliklerde idi. Akcier plevralar parlakt, seri kesitlerde her iki akcier normal morfolojik zelliklerde idi. Perikard ald, boluu normaldi. Kalp, kalpten kan ana damarlarn dallanmas normaldi. Koroner arterlerin trajeleri boyunca yaplan seri kesitlerde normal olduklar saptand. Anatomik diseksiyonda kalbin i boluklar, kapaklar, seri kesitlerde miyokard normal morfolojik zelliklerde idi. (Lezyon saptandnda; 1- Lokalizasyon, 2- Boyut, 3- zellikler tanmlanacak.) Karn Muayenesi: Karn ald, karn organlar normal anatomik yer ve pozisyonlarndayd. Karacierin kapsl gergindi, keskin kenar normaldi, seri kesitlerde normal morfolojik zelliklerdeydi. Dalan kapsl gergin, kvam normaldi, kesitler normal morfolojideydi. Her iki srrenal dtan ve kesitlerinde normaldi, her iki bbrein kapsl normaldi, kesitlerinde pelvis, medulla, kortikomeduller snr ve korteks normaldi. Midede......... zelliinde bir sv vard, mide duvar, ince ve kaln barsaklarn tm katlar normal morfolojik zelliklerdeydi. Abdominal aort, vena kava inferior normaldi. Mesane duvar katlar normaldi, idrar alnd. Kadn otopsilerinde vagina, ekzoserviks, endoserviks, uterus, tubalar, overler normal morfolojik zelliklerdeydi. skelet sistemi normaldi (ya da bulgular). Ksa klinik: lk muayene bulgular, yaplan tedavilerin ksa emas, lm anndaki klinik tablo. Eer kii hastanede yatmam ise ksa ve z bir anamnez alnarak aktarlmaldr. Yine bu blmde entoksikasyon phesi olan vakalarda alnd bilinen ya da sanlan kimyasal maddenin ismi aka yazlmaldr. Eer vaka intrauterin lm ya da yeni doan lm ise mutlaka annenin anamnezi alnmal, doum ekli, yeri, yenidoann doumdan sonrasna ait anamnez alnmaldr.

SONU: Bu blmde eitli lm nedenleri ve otopsi bulgular gznnde bulundurularak sonu blmnde vurgulanacaklar gruplandrlmtr. - Adli tahkikat, d muayene ve otopsi bulgularna gre....... . nin .......... sonucu ld tbbi kanaatine vardk. - Ateli silah yaralarnda giri delii zelliklerine gre at mesafesi hakknda fikir bildirilmeli, giri delii ahsn giysi ile rtl blgesi ise olay srasnda ahsn zerinde bulunan giysilerin balistik ynnden bilirkii incelemesine tabi tutulmasnn at mesafesi hakknda adli tahkikata k tutaca bildirilmelidir. - Kesici-delici alet yaralarnda yara dudaklarnn zelliklerine gre su aletinin tipi, bir yz keskin veya iki yz keskin eklinde belirtilmelidir. - Otopside d muayenede birden fazla alet yaras ya da eitli natrde yaralar saptandnda; bu yaralar meydana getiren eylemlerin tek bana ldrc nitelikte olanlar, lm zerine etkisi olanlar ve lme etkisi olmayanlar aka belirtilmelidir. - Adli tahkikat, d muayene ve otopsi bulgularna gre.... nin lm nedeni tarafmzdan saptanamamtr. Otopsisi srasnda standart teknikle alnan organ rnekleri, kan ve idrar .......... Adli Tp Kurumuna gnderilmek zere...... Cumhuriyet Savclna teslim edildi. ahsn lm nedeninin bu rneklerde yaplacak toksikolojik ve histopatolojik inceleme sonucu anlalabilecei tbbi kanaatindeyiz. ADL OTOPSDE ZELLKL KOULLAR ve BULGULARIN DEERLENDRLMES I- MEZAR AMA (EXHUMATON ): Hekimler mezar ama (Exhumation) sonucu mezardan karlan cesetlerin de adli l muayenelerini ve otopsilerini yapmak durumundadr. Mahkeme karar ile mezar alr ve mezar amada hakim, bilirkii olarak hekim, tehis tan, mezar aacak kiiler, otopsi yardmcs, katip ve olayn zelliine gre dier grevliler bulunur. Ayrca mezar amaya giderken otopsi malzemeleri, kavanozlar ve fiksatif solsyonlar gtrlr. Mezar ama ilemi srasnda hekim karlan cesedin btnlnn artifisyel olarak bozulmasn nlemekle ykmldr. Bununla birlikte karlan cesedin belirtilen kiiye ait olup olmadn saptamaya ynelik kimlik incelemeleri yapmak, otopsi yapmak, cesedin bulunduu ortamdan toksikolojik inceleme iin rnekler almak dier grevleri arasndadr. II- KML BLNMEYEN CESETLERN KMLKLERNN SAPTANMASINA YNELK ALIMALAR: Ksa sre nce lm ve btnln koruyan ancak kimlii bilinmeyen taze cesetlerde, eitli kazalar ve doal afetler ya da yangn gibi toplu byk yaralanmalarda kiinin tannmasnn zor olaca ekilde yz ve vcudunun zarara urad durumlarda, ileri derecede ptrefaksiyon sonucu yz ve vcudun tantc zelliklerinin ayrdedilemeyecei durumlarda ve cesedin iskelet halini ald durumlarda kimliklendirme cesedin zelliine gre farkl yntemlerle yaplr. Ancak her koulda temelde saptanmaya allmas gerekenler; kiinin cinsiyeti, ya, boyu ve tantc zelliklerinin ortaya konulmas ile cesedin kime ait olduunun saptanmasna ynelik abalardr. KMLKLENDRMEDE ZEN GSTERLMES GEREKENLER: 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. Giysilerin incelenmesi; rengi, ekli, etiketi, ceplerinde bulunan her trl eya not edilmeli ve savcya teslim edilmelidir. 2. 2. 2. 2. 2. 2. 2. Yzn tarifi; olay yeri keif ekibinde bulunan teknik ekibe, bu amaca uygun teknikler kullanlarak fotoraflar ektirilmelidir. 3. 3. 3. 3. 3. 3. 3. Parmak izi olay yerinde bulunan teknik ekibe tm incelemelerden nce aldrlmaldr (ateli silah yaralanmalarna baknz). 4. 4. 4. 4. 4. zellikleri ile tanmlanmaldr. 4. 4. Vcut yaps; iman, normal, zayf olarak ayrntl

5. 5. 5. 5. 5. 5. 5. Boy uzunluu; ba topuk mesafesi dikkatlice llmelidir. skelet kalntlarnn bulunduu vcut btnlnn bozulduu durumlarda ekstremitelerin uzun kemikleri ileri incelemeler iin Adli Tp Kurumu htisas Dairelerine gnderilmek zere savcya teslim

edilmelidir. nk bu kemiklerin eitli noktalarndan yaplan lmler ile uygulanan formllerden kiinin boyu hesap edilmeye allmaktadr. 6. 6. 6. 6. 6. 6. 6. Yaklak ya; bu amala dilenme durumu dikkatlice not edilmeli, alt ve st ene ve alveollerinin btnl bozulmadan Adli Tp Kurumuna gnderilmek zere savcya teslim edilmelidir. Ayrca aada nerilecek kemikler kemikleme noktalar ve epifiz hatlar (grafiler) incelenmek zere alnmaldr. Cesedin izlenebilen gelime durumu; sekonder cinsiyet karekterleri, genel grn not edilmelidir. 7. 7. 7. 7. 7. 7. 7. Cinsiyet; sekonder cinsiyet karakterleri not edilmeli, ptrefaksiyona uram cesedlerde uterusun varl aratrlmaldr. skelet kalntlarnda zellikle kafatas ve pelvis kemikleri deerlendirilmeleri iin, gnderilmek zere savcya teslim edilmelidir. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. Kiiye zg bulgularn not edilmesi; operasyon izleri, skatrisler, deformiteler, amputasyonlar, tatuajlar not edilmelidir. 9. 9. 9. 9. 9. 9. 9. Hastalklarna ait bulgular; organ bulgular, iskelet kalntlarnda; krklar, deformiteler, abseler, tmrler not edilmeli bu dokulardan gerekli histopatolojik incelemeler iin rnek alnmaldr. 10. 10. 10. 10. 10. 10. 10. Serolojik incelemeler; cesedin kimliklendirilebilmesi iin kan ve vcut svlarndan rnekler alnarak serolojik incelemelerle kan gruplar, eritrosit enzimleri, doku tiplendirilmesi ve DNA analizlerinin yaplmas salanmaya allmaldr. 11. 11. 11. 11. 11. 11. 11. Her kouldaki cesedin kimliinin saptanmasnn konuyu yeterince bilmeyenlerce basit gibi grnmesine karn adli bilimlerin tm dallarnn bilgisi ile zmlenmesi gerekecek kadar komplike bir konu olduu hatrdan karlmamal, bu konuya zen gsterilmelidir.