SADRAJ

1. UVOD U DIJAGNOSTIKU .................................................................................................................... 3 1.1. Dijagnostike metode ........................................................................................................................ 4 2. UVOD U PENETRANTSKE METODE ................................................................................................. 7 3. KONTROLA BEZ RAZARANJA ........................................................................................................... 8 3.1. NDT metoda (Non-destructive Testing - Ispitivanje bez razaranja) ................................................. 8 3.2. NDE metoda (Non-destruction Evaluation-Vrednovanje bez razaranja) .......................................... 9 4. PENETRANTI ....................................................................................................................................... 10 4.1. Preduvjeti ........................................................................................................................................ 10 4.2.Tehnike ............................................................................................................................................. 12 4.3. Primjeri primjene............................................................................................................................. 13 5. ISPITIVANJE TEKUIM PENETRANTIMA ..................................................................................... 14 5.1. Osobine ispitivanja penetrantima .................................................................................................... 17 5.2. Metode penetranta ........................................................................................................................... 17 5.3.Fluorescentni penetranti ................................................................................................................... 18 5.4. Obojeni penetranti ........................................................................................................................... 19 6. PREDNOSTI I NEDOSTACI ................................................................................................................ 21 7. PRIMJER PENETRANTSKOG ISPITIVANJA ................................................................................... 22 8. ZAKLJUAK ........................................................................................................................................ 25 9. LITERATURA ....................................................................................................................................... 26

SLIKE
Slika 1. Provjera ili mjerenje bez oteivanja .............................................................................................. 9 Slika 2. Metode NDT/NDE ........................................................................................................................ 10 Slika 3. Dijelovi ispitani penetrantima ....................................................................................................... 11 Slika 4. Koraci ispitivanja penetrantima .................................................................................................... 12 Slika 5.Neke od tehnika ispitivanja ............................................................................................................ 13 Slika 6. Primjeri primjene .......................................................................................................................... 14 Slika 7. Tekui penetranti.......................................................................................................................... 14 Slika 8. Primjena i djelovanje penetranta ................................................................................................... 16 Slika 9. Uklanjanje vika penetranta .......................................................................................................... 16 Slika 10. Primjena razvijaa ....................................................................................................................... 16 Slika 11. Ispitivanje fluorescentnim penetrantima ..................................................................................... 18 Slika 12. Ispitivanje obojenim penetrantima .............................................................................................. 19

TABLICE
Tablica 1. Izbor metode kod fluorescentnih i obojenih penetranata.......................................................... 20

1. UVOD U DIJAGNOSTIKU
Kriterij za primjenu odravanja po stanju moe se odrediti iz odnosa dinamike ''provjere stanja'' i srednjeg vremena rada sastavnog elementa stroja ili postrojenja do kvara. Dijagnostika: - Procjenjivanje - Ocjenjivanje - Prepoznavanje - Zakljuivanje Sutina dijagnostike: Usporedbom izmjerenih vrijednosti promatranog parametra (vrijednosti karakteristine za normalno funkcioniranje) s propisanim graninim vrijednostima, stvara se osnova za donoenje odluke da li promatrani dio (sustav) ispunjava projektiranu funkciju cilja ili je potrebno izvriti odgovarajue aktivnosti podeavanje popravka. Dijagnostiki parametar Od pravilnog izbora dijagnostikog parametra zavisi uspjenost realizacije metode odravanja po stanju , jer se stanje elementa odreuje na osnovu mjerenja dijagnostikog parametra koji je povezan s provjerom stanja.

Parametri dijagnostike : Stanje sustava opisuje se odreenim skupom parametara (karakteristika) koji trebaju vriti projektiranu funkciju , pri odreenim uvjetima, u odreenim vremenskim periodima. Te

karakteristike u zavisnosti od osnovne namjene promatranog sustava mogu biti: - Protok fluida - Napon struje - Razina buke - Vibracija leaja Parametri pri izboru ureaja za dijagnostiku: Instrument mora biti robustan i u mogunosti da podnese uporabu kao i da bude otporan na atmosferu u industriji pa prema tome instrumenti projektirani za laboratorijsku upotrebu nisu podobni za te svrhe , portabl instrumenti morali bi biti opremljeni baterijom. Oznake moraju biti pouzdane i instrumentom se mora lako rukovati, pouzdanost instrumenta mora biti vea , a potreba za odravanjem manja od komponente koju je potrebno kontrolirati. Oznake moraju biti
3

dovoljno precizne i moraju omoguavati definiranje trenda i osim toga polje mjera mora pokazati sva mogua stanja kvarova. Instrument mora biti siguran, a ako je potrebno zamjenjive i zatiene protiv utjecaja okoline. 1.1. Dijagnostike metode mora biti primjenjiv i u opasnim podrujima. Elektronske komponente instrumenta moraju biti lako

Subjektivne metode: Vezane na osjetilo vida, sluha spadaju: - Ispitivanje umova i buke - Vizualna, optika ispitivanja - Ispitivanje mirisa

Objektivne metode: Koritenje mjernih ureaja za mjerenje eljenih parametara. Neke od osnovnih dijagnostikih metoda: - Vizualna metoda - Termografija - Mjerenja tlaka - Spektrografska analiza ulja - Ferografska analiza estica - Penetrantske metode - Magnetska metode - Ultrazvuni test - Analiza vibracija - Metoda udarnih impulsa (SPM)

Subjektivne metode a) Ispitivanje umova i buke Jedan od najstarijih postupaka dijagnostike. Osjetilom sluha opaaju se odreeni dijagnostiki sadraja npr. moe ocijeniti stanje ispravnosti motora. Kako su umovi i buka esto neujni za ljudsko uho koriste se i tzv. tehniki / industrijski stetoskopi. Stetoskop je veoma osjetljiv ureaj. Niski tonovi se u njemu pojaavaju i mogue ih je registrirati ljudskim sluhom. Instrument je pogoda za preventivno odravanje svih vrsta mehanikih i elektrinih ureaja, poto se pomou njega moe brzo locirati mjesto izvor uma ili buka. Pomou njega je mogue locirati otkazali
4

leaj ili oteeni zupanik. Stetoskop se moe uspjeno iskoristiti i pri lociranju mjesta istjecanja plina iz posuda pod tlakom. b) Vizualna ili optika ispitivanja Najvaniji i najpouzdaniji instrument za subjektivno dijagnosticiranje i ispitivanje je ljudsko oko , jer razlikuje svjetlost po boji, intenzitetu i teksturi povrine od koje se svjetlost odbija (svijetlo ili mat povrina). S obzirom na to da oko ima dosta svojih ogranienja, esto se koriste i pomagala kao to su: ogledala, mikroskopi, endoskopi. Endoskopija je postupak tehnologije dijagnostike kad se koristi endoskop za promatranje nepristupanih mjesta bez demontae ili razaranja. Endoskopi su tanki najee fleksibilni optiki instrumenti, koji osiguravaju korisniku promatranje elementa koji je iz nekog razloga zaklonjen nekom preprekom. Endoskop se posebno koristi prilikom promatranja dijelova stroja u mranim prostorijama. Poveanje slike je mogue do 10x tako da je mogue otkriti i najmanje pukotine. Koristi se tijekom stanja mirovanja.

Objektivne metode a) Termografija - IC kamera - Kontraktni termometri

b) Penetrantske metode Nevidljive otvore u elementima strojeva ( kao npr. pore, pukotine, rascjepi i sl. nije mogu e uvijek locirati okom , niti pomonim instrumentima. Zbog toga se koristi odgovarajue tekuine tzv. penetranti za prodiranju u unutranjost tih otvora. Najee su to specijalne boje. Penetranti omoguuju jednostavan, jeftin ali i veoma siguran nain otkivanja povrinskih udubina i greaka na elementima strojeva. Koriste se na sljedei nain: Elementi se prvo oiste od masnoe i nanosi se penetrant. Potreban je kratak vremenski period da potrebna koliina penetranta prodre u pukotinu, a zatim se viak penetranta ukloni, element se osui i doda mu se razvija. Svaka naprslina, udubina e se pokazati kroz razvija.

Flourescentni penetranti Ukoliko se koriste flourescentni penetranti, neophodno je nanesen penetrant osvijetliti ultraljubiastom svjetlou da bi se otkrile naprsline.

c) Magnetske metode Koristi se za otkrivanje povrinskih i potpovrinskih greaka (priblino do dubine 6 mm) kod feromagnetinih materijala. Zasniva se na principu magnetske indukcije oko vodia kroz koji prolazi elektrina struja (magnetski jaram, magnetske elektrode) formira se magnetsko polje (istosmjerno ili izmjenino) ije silnice, po pravilu desne ruke, prolaze izmeu ostalog i kroz feromagnetini materijal koji se ispituje , odnosno koji je u kontaktu s magnetskim jarmom ili magnetskim elektrodama. Da bi se otkrila pukotina potrebno je da smjer silnica magnetskog polja bude to vie okomito na pukotine. Pospu li se magnetske estice ( suhe estice ili estice promijeane s vodom) po povrini ispitanog materijala ako postoji pukotina okomita na smjer prelaska silnica magnetskog polja, sitne estice e se okupiti oko pukotine. Ova metoda je jeftina i brza ali ima ogranienja s obzirom na ne feromagnetine materijale, greke ispod povrine, te nemogunost odreivanja dubine pukotine koja je otkrivena kod feromagnetinog materijala. d) Ultrazvuna kontrola Mehanike greke: - Proputanje tlanih i vakuumskih sistema - Kontrola stanja leaja - Kavitacija u pumpama Greke u elektrinim instalacijama: - Iskrenje deava se kod proboja kroz prostor (zrak) npr. grom - Corona deava se kod napona koji nije dovoljno velik da doe do proboja kroz zrak, ve toliko da se zrak ionizira te se pojavljuju plavkaste ili ljubiaste munje - Tracking esto nazivan ''baby tracing'' javlja se kod oteenih dijelova elektro instalacije

e) Mjerenja vibracija Vibracije dolaze zbog loe montae: - Necentriranost - Nepravilna montaa leajeva - Labavost - Nepravilan zamjenski dio Kontinuirano mjerenje monitoring Povremeno mjerenje kontaktnim metodama

2. UVOD U PENETRANTSKE METODE

U ovom seminarskom radu emo se osvrnuti na jednu od najstarijih metoda za ispitivanje bez razaranja materijala, a to je metoda ispitivanja penetrantima. Iako postoji niz raznih metoda od kojih su neke vie a neke manje u upotrebi, ipak, svaka od njih ima svoje prednosti i nedostatke pa tako i metoda ispitivanjem penetrantima. U najkraem opisu ove metode pokuat emo objasniti na koji nain se koriste penetranti, pokazat emo prednosti i nedostatke ove metode, kao i tipove penetranata. U oujku 1854. godine u Hartfordu (Connecticut) u tvornici Fales and Gray Car Works nakon ruka radnici su se vratili na svoje radne obaveze. Oko 14 h eksplodirao je kotao i unitio veliki dio zgrade, 20 osoba je poginulo a oko 50 ih je bilo teko ranjeno. Sve ovo ne bi bilo zanimljivo da tako jedna velika tvornica s velikom reputacijom nije bila u pitanju, s velikim brojem iskusnih majstora koji nisu uspjeli sprijeiti eksploziju zbog prevelikog pritiska pare. Zbog toga je 1857. godine 12 osoba u Connecticutu osnovalo politehniki klub koji je zasjedao radi prouavanja problema povezanih sa zakazivanjem kotlova. 1864. godine u Connecticutu je izglasan prvi zakon o pregledu kotlova koji je ponudio smjernice za pregled i stavljao izvan upotrebe kotlove koji nisu zadovoljili na pregledu. Na osnovu iskustava predloeno je: 1. certifikacija zaposlenika, 2. kontrola sigurnosti, 3. izoliranje lokacije, 4. izrada propisa o minimalnoj sigurnosti. Ovi dogaaji su bili jedni od prvih koraka i razloga za pokretanje postupka kontrole bez razaranja. U cijelom tom postupku razvile su se mnoge metode i tehnike koje slue za osiguranje mnogih radnih strojeva (kotlova, cjevovoda, zupanika i dr.), i to uz ispitivanje istih bez razaranja. Jedna od najstarijih metoda je i metoda ispitivanjem penetrantima, od kojih postoje obojeni i fluoroscentni penetranti. Ujedno ispitivanje penetrantima je jedna od najjednostavnijih metoda koje su se do sada razvile i koje su u upotrebi, kako na terenu tako i u laboratorijima. Penetranti su zauzeli iroku primjenu u industriji najvie zbog svoje jednostavne upotrebe, lake montae i demontae, te zbog toga to se mogu koristiti kao tekui i u sprejevima. Meutim, kao takvi imaju i svoje nedostatke pa zbog toga kod nekih dijelova i ne mogu pokazati dobre rezultate u identifikaciji greaka.
7

3. KONTROLA BEZ RAZARANJA

3.1. NDT metoda (Non-destructive Testing - Ispitivanje bez razaranja) NDT metoda (Non-destructive Testing - Ispitivanje bez razaranja) je interdisciplinarna tehnika za provjeru da li proizvodi i sistemi provode svoju funkciju na pouzdan i ekonomian nain. Testiranje se provodi s ciljem lociranja i karakterizacije stanja materijala i eventualnih greaka. Kronoloka klasifikacija greaka ukljuuje sve tipove greaka koji se mogu javiti na opremi postrojenja od faze projektiranja, preko konstruiranja do eksploatacije. Greke koje se javljaju mogu se podijeliti po sljedeim grupama: a. konstruktivne (neodgovarajua konstrukcija, nepravilan izbor dimenzija elemenata konstrukcije), b. tehnoloke (greke zavarivanja, odstupanje u kvaliteti i stanju povrine od zahtjeva prema standardu ili projektnoj dokumentaciji), c. montane ( nepravilna montaa elemenata konstrukcije, greke zavarivanja na montanim avovima), d. eksploatacijske (zamorne pukotine, pukotine puzanja, pukotine uslijed korozijskoagresivnog djelovanja radnog fluida), e. remontne (greke zavarivanja pri remontu, montane greke tokom remonta). Upotreba neinvazivnih tehnika s ciljem da se odredi integritet: materijala, komponente, konstrukcije,

ili kvantitativne izmjere nekih karakteristika objekta naziva se ispitivanjem bez razaranja.

Slika 1. Provjera ili mjerenje bez oteivanja Generalno NDT se odnosi na industrijska ispitivanja. Tehnologija koju koristi NDT je slina medicinskoj tehnologiji, smo to NDT ispituje neive objekte.

3.2. NDE metoda (Non-destruction Evaluation-Vrednovanje bez razaranja) NDE (Non-destruction Evaluation - Vrednovanje bez razaranja) oznaava mjerenja koja su po prirodi vie kvantitativna. NDE metoda nee pronai samo greku nego e izmjeriti i neku osobinu greke, kao npr. veliina, intenzitet, oblik, orijentacija i dr. NDE se dijeli na: a) Procesno ispitivanje (In-process inspection) - da li je objekat prihvatljiv u svakom koraku proizvodnje? b) Zavrno ispitivanje (Final inspection) - da li je objekat spreman za upotrebu? c) Ispitivanje u eksploataciji (In-service inspection) - da li je objekat koji se ve koristi prihvatljiv za kontinuiranu upotrebu? NDE se koristi za odreivanje osobina materijala, kao to su zatezna vrstoa, anizotropnost i druge fizikalne karakteristike. NDE se koristi jo i za: otkrivanje i mjerenje greaka, otkrivanje i mjerenje curenja, mjerenje dimenzija,
9

odreivanje i mjerenje poloaja, utvrivanje strukture i mikrostrukture, procjena fizikih i mehanikih osobina, odreivanje naponsko-deformacijkog stanja, analiza odziva, utvrivanje kemijskog sastava.

Metode NDT/NDE

Slika 2. Metode NDT/NDE 4. PENETRANTI Ispitivanje penetrantima je jedna od prvih metoda ispitivanja bez razaranja koja je bila masovno prihvaena. Od prvih tehnika koje su koristile naftu i kredu do danas su razvijene mnoge tehnike koje omoguuju vrlo visoku osjetljivost. Ispitivanje penetrantima se bazira na efektu kapilarnosti. Nanoenjem penetranta na povrinu objekta dolazi do prodiranja penetranta u povrinske nepravilnosti. ienjem povrine ispitivanja i nanoenjem razvijaa dolazi do izvlaenja penetranta iz nepravilnosti i tada indikcije nepravilnosti postaju vidljive.

4.1. Preduvjeti Prije bilo kakvog penetrantskog ispitivanja, postoje odreene pretpostavke na koje se treba obratiti.

10

Temperatura Na penetrante utjeu promjene temperatura. Prema veini tehnikih podataka, ispitni objekt kao i penetranti moraju se koristiti unutar odreenog raspona temperatura, koji su obino od 4,4 C i 51,6 C. Ako je ispitni objekt ili penetrant veoma hladan, penetrant postaje vrlo gust i viskozan, to utjee na vrijeme potrebno za prodiranje unutar pukotine. S druge strane, previsoke temperature uzrokuju isparavanje odreenih sastojaka iz penetranta, te tako sam penetrant postaje gust i nema mogunost prodiranja u pukotine. Uvjeti okoline Poto su neka otapala i razvijai zapaljivi, vano je da se ispitivanja izvode u prostorima u kojima nema otvorenog plamena i iskri koji bi mogli uzrokovati zapaljenje otapala i razvijaa. Takoer neka od otapala isputaju pare, pa se ispitivanja moraju obavljati u dobro ventiliranim prostorima. Osvjetljenje Tijekom ispitivanja potrebno je adekvatno osvjetljenje unutar ispitnog podruja, posebno tijekom vremena ocjene. Razmatranje stanja povrine Ako je ispitna povrina korodirala, potrebno je samu oistiti. Pjeskarenje nije preporuljivo za ienje ispitnih povrina zbog toga to se samim postupkom mogu zatvoriti pukotine.

Slika 3. Dijelovi ispitani penetrantima

11

Osnovni postupak za ispitivanje penetrantima se odvija u sljedeim koracima: 1. ienje i odmaivanje povrine, 2. nanoenje penetranta, 3. uklanjanje suvinog penetranta, 4. nanoenje razvijaa, 5. pregled i 6. ienje objekta ispitivanja.

Slika 4. Koraci ispitivanja penetrantima

4.2.Tehnike Razvijene su mnoge tehnike ispitivanja penetrantima za razliite namjene. Tehnike razlikujemo prema: A. vrsti penetranta:

perivi vodom, naknadno dodavanje emulzije, perivi otapalom. vidljivi na dnevnom svjetlu - obino crvene boje kako bi se postigao najbolji kontrast s razvijaem i

B. prema vidljivosti:

fluorescentni - vidljiv pod UV svjetlom.

C. prema vrsti razvijaa:

suhi, mokri, bazirane na vodi ili otapalu.

Izbor odgovarajue tehnike ovisi o objektu ispitivanja i o traenoj osjetljivosti.

12

Slika 5.Neke od tehnika ispitivanja

4.3. Primjeri primjene Ispitivanje penetrantima ima vrlo rairenu primjenu, a ovdje su navedene samo neke od najeih:

Ispitivanje povrina objekata na prisustvo pukotina, poroziteta i ostalih povrinskih nepravilnosti,

Ispitivanje rubnog nevezivanja kod vieslojnih kliznih leaja, Ispitivanje stanja klizne povrine kliznih leaja, Ispitivanje materijala koji nemaju magnetska svojstva, kao to su nehrajui elici, keramika, plastike, staklo i sl.,

Ispitivanje brtvenih prstenova ventila parnih turbina, Ispitivanje propusnosti spojeva i stijenki.

13

Slika 6. Primjeri primjene

5. ISPITIVANJE TEKUIM PENETRANTIMA

Slika 7. Tekui penetranti

14

Testiranje tekuim penetrantima je metoda koja se koristi da bi se otkrili povrinski nedostatci obojenim ili fluorescentnim penetrantima koji se zadravaju u pukotinama, ogrebotinama i ostalim povrinskim defektima. Tehnika se temelji na sposobnosti tekuine da se uvue kapilarnim djelovanjem u povrinske greke koje su na "istim" povrinama. Nakon nekog vremena koje se naziva "dwell", viak povrinskog penetranta se uklanja i primjenjuje se razvija. Razvija djeluje kao crta. Izvlai penetrant iz pukotine i tako otkriva njegovu prisutnost. Obojeni (kontrastni) penetranti, zahtijevaju dobre izvore bijele svjetlosti, dok se fluorescentni penetranti trebaju koristiti u zamraenim uvjetima s ultraljubiastim izvorima svjetlosti. A. Priprema povrine Jedan od najkritinijih koraka pri testiranju tekuim penetrantima je priprema povrine. Povrina mora biti ista, bez ulja, masti, vode ili drugih "zagaivaa" koji mogu sprijeiti ulazak penetranta u povrinsko oteenje. Uzorak moe zahtijevati dodatnu pripremu ako su na njemu izvrene mehanike operacije kao to su obrada, bruenje, pjeskarenje ili slino. Te i druge mehanike operacije mogu prekriti otvor oteenja i sprijeiti ulazak penetranta . B. Primjena penetranta Nakon to je povrina temeljito oiena i osuena, penetrantni materijal se nanosi pricanjem, etkanjem ili uranjanjem uzorka u penetrantnu kupku. C. Djelovanje penetranta Penetrant se ostavlja na povrini onoliko dugo koliko je potrebno da to vea koliina penetranta ue u povrinska oteenja. Vrijeme djelovanja (dwell time) penetranta, je ukupno vrijeme koje penetrant provodi u kontaktu s povrinom uzorka. Vrijeme djelovanja je obino preporueno od proizvoaa ili ovisi od zahtjevnosti testiranja. Vremena upotrebe ovise o primjeni, penetrantu, materijalu koji se testira, obliku materijala i vrsti oteenja na koje se testira. Minimalno vrijeme djelovanja penetranta je obino u rasponu od 5 do 60 minuta. Openito, nema tete ako se penetrant ostavi djeluje due vrijeme, bitno je samo da se ne osui. Idealno vrijeme se esto odreuje eksperimentiranjem i moe biti vrlo specifino za odreenu primjenu.

15

Slika 8. Primjena i djelovanje penetranta D. Uklanjanje vika penetranta Ovo je najkompliciraniji dio postupka, viak penetranta mora biti uklonjen s povrine testnog uzorka, dok se pri tome mora paziti da se to manje penetranta ukloni s defekta. Ovisno o penetrantu, ovaj korak moe ukljuivati ienje otapalom, ienje vodom ili tretiranje emulzijom pa onda ienjem vodom.

Slika 9. Uklanjanje vika penetranta E. Primjena razvijaa Nakon ienja se nanosi tanki sloj razvijaa koji izvlai penetrant iz oteenja na povrinu gdje postaje vidljiv. Razvijai dolaze u razliitim oblicima koji se mogu prim ijeniti praenjem (suhi puder), uranjanjem ili prskanjem (vlani razvijai).

Slika 10. Primjena razvijaa

16

F. Indikacije razvijanja Razvija se treba ostaviti dovoljno dugo na testnoj povrini da moe izvui to vie zarobljenog penetranta na povrinu. Vrijeme razvijanja je minimalno 10 minuta. Za ue pukotine potrebno je due vrijeme razvijanja. G. Inspekcija Inspekcija se provodi pod odgovarajuim osvjetljenjem da bi se otkrila sva mogua oteenja. H. ienje uzorka Zavrna faza u procesu testiranja penetrantima je detaljno ienje testnog uzorka.

5.1. Osobine ispitivanja penetrantima

Zahtijevi / Osjetljivosti / Podjele / Ostale tehnike: pukotine irine 1 [m], dubine 10 [m], duljine 100 [m]; ienje povrine: mehaniki, jetkanje, parno i kemijsko odmaivanje; odstranjivanje vika penetranta s povrine (VPP, OOP, PEP); uvjeti razmatranja: (HRN EN ISO 3059) o rasvjeta: min 500 [lx], o UV: min 1000 [W/cm2], max 20 [lx]; temperaturno podruje primjene: 10 do 50 [0C] moe se koristiti i za ispitivanje propusnosti; standardi: HRN EN 571-1, HRN EN ISO 3452-2 i 3, HRN EN 1289.

5.2. Metode penetranta etiri metode su ope klasificirane kao: penetranti koji se mogu ispirati vodom, metoda A postemulzivni lipofilni, metoda B solventni, metoda C postemulzivni hidrofilni, metoda D

17

Kod prve metode, odnosno kod penetranata koji se mogu ispirati vodom nije potreban korak emulzifikacije, to jest nanoenje emulzije, meutim potreban je oprez da se ne ispere previe penetranta. Kod postemulzivnih penetranata, prije finalnog ispiranja nanosi se emulzija koja ostatak penetranta ini topivim u vodi (metode B iD), te treba voditi oprez oko toga da se samo penetrant izvan pukotine uini topivim u vodi. Kod metode solventnim penetrantima, umjesto vode, koristi se otapalo odnosno razvija. Na izbor same metode utjeu: veliina, oblik i masa objekta koji se ispituje, te broj razliitih objekata. Najvaniji faktor kod izbora je balans izmeu zahtijevane osjetljivosti i cijene.

5.3.Fluorescentni penetranti Postoje dva tipa fluorescentnih penetranata i to: a) vodom perivi fluorescentni penetrant visoke osjetljivosti (penetrant, odstranjivavoda, razvija) Prema upotrebi, dijelovi se nakon ienja i odmaivanja zagrijavaju u specijalnim peima neposredno prije ispitivanja. Navedenim penetrantom ispituju se rotorske i statorske lopatice kompresora i turbina, zupanici za prenos snage i sl. b) emulzijom odstranjivi fluorescentni penetrant visoke osjetljivosti (penetrant, odstranjiva, razvija) Ovim penetrantom ispituju se rotorske i statorske lopatice kompresora i turbina, diskovi, kuita i sl.

Slika 11. Ispitivanje fluorescentnim penetrantima

18

5.4. Obojeni penetranti Obojeni penetrant odstranjiv otapalom visoke osjetljivosti (penetrant, odstranjiva, razvija). Navedenim penetrantom ispituju se vratila, diskovi, zupanici i sl. Takoer, ovaj penetrant se koristi za lokalna ispitivanja dijelova veih gabarita i ispitivanje zavarenih spojeva. Ureaj je mobilnog tipa. Prema potrebi mogu se koristiti i sredstva drugog nivoa osjetljivosti u skladu sa zahtjevima tehnologije ispitivanja i u skladu s odgovarajuim standardima. Provjere se izvode prema uputstvima za kontrolu procesa ispitivanja prema odgovarajuim standardima i podrazumijevaju: kontrolu intenziteta fluorescencije penetranta, kontrolu emulzije, kontrolu razvijaa, kontrolu intenziteta UV lampe, kontrolu ambijentne svjetlosti, etaloniranje svih mjernih instrumenata na liniji za ispitivanje.

Kod obojenih penetranata najee se koriste crveni penetranti radi kontrasta s podlogom.

Slika 12. Ispitivanje obojenim penetrantima

19

Tablica 1. Izbor metode kod fluorescentnih i obojenih penetranata Vodeni fluorescentni Visoka osjetljivost Visoka vidljivost Visoka brzina Ponovljivost Portabilnost Sloeni dijelovi Plitki defekti Veliki dijelovi Kontaminirani dijelovi Potrebna UV lampa Loa ponovljivost Veliki zahtjevi za osoblje Potrebno ispiranje Niska brzina Loi rezultati kod plitkih defekata Loi rezultati kod grube povrine x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Postemulzni fluorescentni x x x x x x x Vodeni vidljivi x Postemulzni vidljivi

20

6. PREDNOSTI I NEDOSTACI Glavne prednosti su: relativno jednostavna metoda za primjenu jeftina oprema za ispitivanje vrlo pouzdana metoda za otkrivanje povrinskih pukotina i nepravilnosti vrlo jednostavan rad na terenu - lako prijenosna oprema prua mogunost relativne procjene dubine nepravilnosti

Glavni nedostaci: "povrinska" metoda - otkriva samo nepravilnosti na povrini zahtijeva visok stupanj istoe povrine primjena metode zahtijeva odreeno vrijeme oitavanje indikacija treba provesti u strogo ogranienom vremenu, nakon toga indikacije postaju neitljive nije primjenjiva za porozne (upijajue) materijale

21

7. PRIMJER PENETRANTSKOG ISPITIVANJA

Na sljedeim slikama prikazano je penetrantsko ispitivanje zavara na konzervatoru. U ovom sluaju je koriten fluorescentni penetrant, te se sama procedura ispitivanja sastojala od ienja samog mjesta ispitivanja, nanoenja penetranta, djelovanje penetranta, uklanjanje vika penetranta te inspekcija pomou UV lampe. Na kraju je utvreno da nema ni jedne greke na samoj konstrukciji.

22

23

24

8. ZAKLJUAK Ispitivanje penetrantima je jedna od najstarijih metoda za ispitivanje povrinskih greaka. Ova ispitivanja slue za otkrivanje povrinskih greaka na magnetskim i nemagnetskim materijalima. Metoda je zasnovana na primjeni penetrirajuih tekuina koje imaju sposobnost prodiranja u vrlo uske zazore do 0,001 mm. Koriste se iz dva razloga, prvi razlog je to penetranti stvaraju puno veu indikaciju nego to je sama pukotina i tako nam slue kao povealo, a drugi razlog je u tome to su penetranti napravljeni tako da poveaju kontrast izmeu pukotine i ispitne povrine. Jednostavnost primjene metode, uz mogunost rada na terenu osigurava iroku primjenu ove metode. Mogunost primjene na nemetalnim materijalima kao to su keramika, plastika i staklo osiguravaju budunost primjene ove metode.

25

9. LITERATURA
[1] http://info.grad.hr/!res/odbfiles/1901/1-p-ni-kontrola_bez_razaranja.pdf [2] http://afrodita.rcub.bg.ac.rs/~rzoran/NDT%20ZA%20VEZBU%203.pdf [3]http://www.kon-teh-kom.hr/penetranti.html [4] http://www.fsb.unizg.hr/zavkon/hrv/download/NDT.pdf [5] http://www.trokuttest.net/penetranti=84/ [6] http://www.fsb.unizg.hr/ndt/download/teh3_2003-04pred.pdf [7] http://www.unze.ba/am/ip/3%20Ispitivanje%20penetrantima.pdf

26