Tn ch Hn ca H Qu Ly l hay ()?

inh Vn Tun H Qu Ly tn t l L Nguyn, t suy t tin l H Hng Dt vn ngi Chit Giang vo i Hu Hn thi Ng i (947 950) sang lm Thi th l Din Chu (Ngh An). Sau , lm nh hng Bo t thuc l ny, lm tri ch n i th 12 l H Lim di n hng i Li t nh Thanh Ha, lm con nui Tuyn y L Hun, t y ly L lm h mnh. Qu Ly l chu bn i ca L Hun. Sau H Qu Ly thay ngi nh Trn, t quc hiu l i Ngu v ci li h H.[4] Theo Bi B K vit trong Co nn biu [12] cho bit Qu Ly l con quan Kinh lc s i Trn l L Quc K 1. Do trong trong s sch H Qu Ly cn c gi l L Qu Ly. Tn ch Hn ca L Qu Ly hay H Qy Ly theo th tch c Hn v Vit ni chung u vit l hay v cc sch s hc sau ny a s cng vit nh th, chng hn nh trong Vit Nam s Lc (1927) [8] ca Trn Trng Kim cng vit l H Qu Ly . Cc ch H , L , Qu trong h v tn ca vua nh H ni chung v t dng khng thay i, ch ring ch LY l c. Chng ti thy trong vn bn ch Nm Thin Nam ng Lc ngoi k [5] (AB.478, khuyt danh, khong th k 17), son gi ny li vit h tn H Qu Ly l (H.1), LY khng vit l m l . Xem thm Gin yu Hn Vit t in (1932) [1] ca o Duy Anh mc t H, H Qu Ly cng thy vit l (theo t th Hn, l dng khc ca ). C iu g khng n v t dng? Vua nh H tn l LY tht ra vit ch Hn l hay ()? y c phi l hin tng ng m d t, hoc cn nguyn do no khc? T trc n nay, vn ny hnh nh cha tng c bn n. Ngi vit th tm hiu xem thc h ra sao? Vn bn ch Hn sm nht hin cn lin quan n h tn H Qu Ly c l l bi Co nn biu ca Bi B K, h ngoi ca nh Trn, lm quan n ng phm v tng l mt t tng ca Trn Kht Chn, trong truyn bn ny vit r tn Qu Ly l LY, i chiu ni dung bi biu ny trong Minh s 2, cng thy chp l LY. Sau n b i Vit s K Ton Th (bn Chnh Ha th 18, nm 1697) [10] , trong tn ca vua nh H l LY khc l (H.2) nhng v t dng khng ng dng v phn trn, bn tri khng phi l ch m l ch , xem thm bn VSKTT khc in sau bn Chnh Ha 18, l bn Quc T Gim thi vua T c Triu Nguyn (1848-1884) 3 cng thy cng mt dng ch.

Nhng theo Minh s , tn ca Kinh Lc s l L Quc Mao ch khng phi l L Quc K nh truyn bn VN. 2 Ngun, http://www.archive.org/details/02079216.cn 3 Ngun, http://nomfoundation.org/nom-project/History-of-Greater-Vietnam

Tra D th t t in1, thy ch c mt dng d th nh sau: . So snh t dng ch LY t VSKTT v ch d th ta thy thc ra l cng mt dng nhng do kiu ch khc in ca VSKTT nn c d bit i cht. Kho st thm cc vn bn ch Hn khc lin quan n H Qu Ly th thy ng nh vy. Sch Truyn k mn lc (Bn chp tay R.424.NLVNPF-1263), bn ny vit ch LY theo dng d th l . Xem thm trong Quc s ton yu: Nam s ton yu : . (R.112.NLVNPF-0115, bn i L do nh Thc nh Nguyn Huy Onh t khc in); bn Vit gim thng kho (R.1663.NLVNPF-0116, y c th l bn chp tay t bn nm Hng Thun th 3 (1511) ca V Qunh) v bn i Vit s k tip lc tng t (R.2254.NLVNPF-0105, bn in i Ty Sn) th cc sch ny ch LY u vit ng dng d th l . c bit bn Khm nh Vit s thng gim cng mc chnh bin (q.11-12) Quc s qun triu Nguyn (R.544 . NLVNPF-0174-08), v i Nam quc s din ca 2 ca L Ng Ct v Phm nh Toi (nlvnpf-0102, R.303, bn in nm 1870) ch LY khc chnh th l ch khng dng d th. vn bn ch Nm th thy, bn Nm Ch Nam Ngc m gii ngha 3 (khong th k 17) tuy khng trc tip lin quan n H Qu Ly nhng trong mc t ly (mao) ngu th ch LY (H.3) khc ging nh dng ch VSKTT nhng thiu nt , chc l do th khc ch sai st (bn Nm ny khc rt nhiu ch Hn v Nm sai) hoc do cch vit tc t ca nh Nho Vit xa. Tm hiu k th trong i Vit lch i s tng lun (NLVNPF-0104, R.1744, l bi tng lun v lch s Vit Nam t khi khai thin lp a cho n ht triu L, d nhin bn ny ch xut hin sau L)4 th tt c nhng ch LY u c ngi chp tay vit c 2 dng nh VSKTT v CNNGN (H.4), th th r, ch LY trong CNNGN n gin l mt kiu tc t (ch thng tc tri vi chnh t) ca ch m thi. bn 5 Nm Vit s din ngha t t ca thy ch LY vit ng dng . Theo Hn Vit t in ca Thiu Chu: mao: Mao ngu , mt loi tru ui rt di, ngy xa dng lm ng c. Cng c l ch ly. Vi mt ngha khng my p lin quan n loi tru. Tc ng, ca dao ngi Vit thng ni: Kh nh tru, Tng rng danh gi nhng g, Kip tru khn nn vn l kip tru v ngi Hn c thnh ng nh: Ngu u m din (u tru mt nga, qu s m ty), Ngu nhn m
1
2

Ngun http://dict.variants.moe.edu.tw/yitia/fra/fra02504.htm D n s ha kho tng th tch c Vn hin Hn Nm , website: http://lib.nomfoundation.org/collection/1/ 3 Ch Nam ngc m gii ngha, bn sao chp t bn Th vin Hi Chu , do anh L Sn Thanh cung cp. 4 http://lib.nomfoundation.org/collection/1/volume/114/ 5 Ngun:http://www.trangnhahoaihuong.com/phpWebSite/index.php?module=documents&JAS_DocumentManager_op =viewDocument&JAS_Document_id=2&0f8ce0bda9980137be955eb2b8fc2927=6a87351d80bb974d2a18236dc864e2 b7

nhn (ngi lm vic nhu tru, nga; bn n l), tht kh hiu ti sao thn ph ca H Qu Ly vn l Kinh lc s h L li t tn cho con mnh l LY tri vi truyn thng t tn ca quan li xa, thng chn tn ch c ngha hay, p, him? Kho st tn ca cc bc vua cha trc khi sng lp cc triu i c lp t ch trong chnh s Vit Nam xa nay nh Ng Quyn , inh B Lnh , L Hon , L Cng Un , Trn Cnh , L Li , Mc ng Dung , Trnh Kim , Nguyn Hong , Nguyn Hu , Nguyn Phc nh , u khng h thy mt tn ch no mang ngha xu, khng tt c. Nhng ch ring mi tn ca H Qu Ly, ngi sng lp nn vng triu H li tht bt hnh v c vit bng ch LY ! Th m xa nay s gia, vn nhn c thn nhin vit m khng cht bn khon, hoi nghi! Phi chng c mt un khc g? Nh trn dn Thin Nam ng Lc, vit tn vua nh H l LY , theo Khang Hy t in c cc ngha chnh l Phc, Sa sang, Cai tr. Vi ngha hay, tt nh vy, thc ra mi xng ng vi tn ca con trai quan Kinh lc s. Nhng ti sao li xut hin 2 dng ch LY v ? y l cch vit ng m d t? Tuy v nguyn tc, t dng v c th dng thay nhau theo kiu ng m d t, nhng nu l tn ca ngi dn bnh thng th c th v khng c g ng ni, ng ny y li l tn ca vua nh H, vic dng mt ch ng m d t mang ngha xu, tm thng vit tn ca vua nh H chc chn kh lng xy ra v khng th no qua mt c H Qu Ly ln cc quan li thm Nho, nu b pht hin s mang ti khi qun! Nh vy, cn phi tm mt hng khc l gii cho hin tng ny. Theo quan im chnh thng ca vua quan cc triu i t nh Hu L n nh Nguyn, cng nh d lun dn gian th H Qu Ly b ln n, ph nh, gi H Qu Ly l H tc bng chng r nht l Nguyn Tri [11] vit v H Qu Ly v nh H nh sau: h H chnh s phin h. trong nc lng dn on hn (i co bnh Ng), h H tht c; h H di tri gt dn; cp nc hip lng dn (Qun trung t mnh tp) v s thn Ng S Lin ph phn H Qu Ly l: Bn lon thn tc t, Qu Ly n y ti c cht y ri (VSKTT). Trong sch Nhng chuyn l thi c thi xa [6], c k mt chuyn l nh sau, vo khoa thi Hi nm Canh Thn, nin hiu Chnh Ha th I (1680), c hai cp thy tr v cha con d thi. l V nh Phc vi ngi con l V nh Thiu v hc tr ca ng Phc l Phm Hu Dung nhng trong khoa thi Hi ny, u vn sch c cu hi v nhn vt lch s H Qu Ly, th sinh phi tun theo quan nim chnh thng ca tng lp nho s v x hi ng thi, khi vit tn H Qu Ly, phi bit chn ch nh th no, biu th s khinh b, ch bai nhn vt lch s ny, theo ng quan im ca ngi ra . ng Thiu v ng Dung dng ch Ngu l Tru v khung c bn pha ngoi, tng trng cho ci chung to thnh ch Ly. Cn ng Phc th vn vit ng ch Ly v cng khung li bn ngoi. Kt qu tht bt ng, n k xng danh hai ng V nh Thiu (1658-1727) v Phm Hu Dung (1652-?) u tin s. Cn thy hc V nh Phc th b nh hng, ch v ch Ly tn ca nhn vt lch s H Qu Ly khng vit l Ngu, c ngha l con tru! Nh th, qua cu chuyn ny ta thy r vic vit tn ca H Qu Ly vo nm khoa thi Hi nm 1680 l mt cch chi ch nhm khinh b, ch bai. Chi tit v ch NGU (tru) gp phn l gii cho s xut hin ph bin ch (c ch ) trong cc sch s t VSKTT (Chnh Ha th 18) v cc sch khc sau ny. Theo suy lun ca chng ti, rt c kh nng tn ca vua nh H tht ra nguyn gc vit l LY hay (c ch ch

khng phi l ) v bn Nm Thin Nam ng Lc c th da vo mt ngun th tch (trung thnh vi ch gc thi H) khc vi VSKTT phc nguyn li tn ch ca H Qu Ly. Tuy nhin xc minh lp lun ny cn phi c thm chng t khch quan khc c gi tr thuyt phc. Ngi vit truy tm du vt tn ca vua nh H trong th tch Trung Quc v nhn thy, ngoi ch LY (tn ca vua nh H) xut hin ph bin trong cc sch quan trng nh Minh s, Bnh An Nam chiu, Bnh nh giao Nam lc, Thin h qun quc li bnh th,chng ti tm thy trong sch i s [9] l sch a phng ch ca Tra Ch Long (bin son vo nin hiu Vn Lch th 14, nm 1586), Nghiu sn ng ngoi k 1 l sch thng s ca Tng Nht Qu ( Tin s nm Vn Lch th 25 (1594) i Minh) v Xch nh 2 l sch ghi chp v phong tc ca dn tc Qung Ty ca Qung L (16021648, ngi Qung ng, i Minh), khi vit v vua nh H vit r rng l L Qu Ly (H.5), LY ch khng phi l LY . Khng th bit ngun thng tin no khin cho Tra Ch Long, Tng Nht Qu v Qung L vit tn ca vua nh H khc vi cc sch v chnh thng ca nh Minh nhng chc chn khng th ly thng tin t TNNL C th gin tip t Lng Qung, bin gii Vit Nam v Trung Quc h tip cn c thng tin chn tht hn v H Qu Ly? D sao s khc thng ny cng l mt du chng quan trng (3 tc phm ny ra i vo i Minh, khong th k 16, 17) xc nhn cho TNNL khng phi l mt hin tng ch tc nh ch t hay l kiu ng m d t ty tin v nh th tn vua nh H l LY hay c kh nng l mt ch nguyn gc i H. Tra Khang Hy t in [2]: : [], [], [] . (Ly: (Qung vn) l chi thit, (Tp vn), (Vn hi) lng chi thit, m nh ly, ngha ng ), vy 2 ch v l ng m, ng ngha nhng khc t dng, v nguyn tc c kh nng dng thng nhau. Nh dn v cu chuyn vn t lin quan n tn ca vua nh H khoa thi Hi nm 1680, v l gch, ch chnh l ch gc, ch l ch phi sinh theo din bin -> . T y c th suy lun nh sau: Kh nng th nht l, t ch LY gc, c nhn thi Trn H do bt bnh, khinh ght H Qu Ly, mt gian thn cp nc hi dn nn c dng ch (ng m, ng ngha vi ly ) c cha ch ngu (tru) trong, hm mit th nh sc vt. Trong Minh s (bin son khong i Thanh), c thut li v Bi B K, cu thn h ngoi nh Trn sau khi b H Qu Ly son ngi, n tn ca cung nh Minh khc lc dng bi biu Co nn cho vua Minh Thnh t xin cu vi n gip khi phc c nghip nh Trn, ta thy tn ca vua nh H c vit l Qu Ly . Vy phi chng Bi B K do cm phn nn c dng ch thay cho ch nh mt cch t khinh mit H Qu Ly? Mt kiu chi ch rt sc bn, thm thy! Nhng y ch l suy on ch khng c chng c g v cha chc bi Co nn cn nguyn dng ch gc ca Bi B K qua truyn bn Vit Nam cng nh khi c chp li trong Minh s . Kh nng th hai sau y c l hp tnh l v thuyt phc hn, s tht lch s cho thy tng Tng Binh Quc Cng Chu Nng thay vua nh Minh vi danh
1
2

Ngun, http://www.archive.org/details/02079216.cn Ngun, http://ishare.iask.sina.com.cn/f/20666442.html

ngha Ph Trn dit H cng b bng vn co nhng ti ca vua nh H nh: cp ngi, git vua v tng tht nh Trn, coi nc v nhn dn nh th ch v bi chiu ca Minh Thnh T (sau khi nh bi nh H) lun ti danh H Qu Ly: N t ra la thnh, khinh tri, khng c lun l g na[4] Cha con H Qu Ly b bi trn ri sau b qun Minh bt giam cm, lu y tn Kim Lng (Trung Quc), trong b i cnh ny rt c th vua quan thin triu i Minh c ch chi ch khi c tnh dng ch (c ch ngu ) dng thay ch (da theo vn th, ng m, ngha vi ) l tn ch gc ca vua nh H nh mt s nho bng, s nhc H Qu Ly ch l l tru b n l m thi, nh th th qu l mt li chi ch qu thm him ca ngi Hn! Kiu chi ch ny, mt ln na li c c s gia, vn nhn i Vit t Hu L n Nguyn v i quan im chnh thng khinh mit nh H nn dng theo nh mt s ng la. Tm li, tn vua nh H l LY hay c kh nng l mt ch nguyn gc i H, sau v l do chnh tr , tm l nn ngi xa c dng ch vit thay cho nhng hm khng tt, khinh mit. Gn y, nh nghin cu Hn Nm Ng c Th, mt chuyn gia ni ting v ch hy Vit Nam hu nh xc nhn ch hy vua nh H l LY, mc d ng cha tht s cng b mt chuyn kho nghin cu khoa hc no trn sch, bo nhng qua cc bi vit gi trn mng truyn thng internet, ng Ng c Th (NT) c ch nh vy khi vit nh sau: Sau khi xut bn cun Nghin cu ch hu Vit Nam... Sau , trong khi nghin cu nin i ca sch Ch nam ngc m gii ngha ti pht hin c ch vit king hu tiu t (tn trc khi lm vua) ca H Hn Thng, Sau trong khi hon thnh bn tho cng trnh nghin cu vn bn hc ti chn vic gii m nin i CNN thuyt minh phng php vn dng t hu hc vo vic nghin cu vn bn Hn Nm, ti a thm c pht hin v kho chng v ch Ly l tn hu ca H Qu Ly na. K nh hon chnh thm c mt chng v Ch hu thi H cha c trong cun sch cng b. (B sung nghin cu ch hy thi Trn: Trinh& Thin )1 Ch hu ca nh H m tc gi ni, l ch LY trong Ch Nam Ngc m gii ngha qua mc t ly (mao) ngu, v Ng c Th cn vit trong K Ch - Kattigara xa xm thn yu 2 nh sau: 9. c ch king hu H Qu Ly cng c tm thy (Ch nam ngc m, 5b) cng vi ghi ch trong bi vit (xem hnh). S tht c phi nh NT xc nhn khng? Mu cht quan trng khin cho Gs Ng c Th tin tng c ch hy nh H ch l da vo hin tng ch khc in l thng xut hin trong vn bn CNNGN vi ch LY khc ging dng ch VSKTT nhng thiu nt 3, trng tn H Qu Ly. Chc hn NT xc nh n l mt ch vit hy Ng danh, (tn vua nh H) kiu khuyt bt ( lc nt) nh php k hy
1 2

Ng c Th Blog: http://vn.360plus.yahoo.com/ngoducthohannom/article?mid=357) Ngun: www.viet-studies.info/NgoDucTho_KeCho.pdf 3 Ring v tn hy H Hn Thng l HA , th sau khi c bi tham lun Thng tin mi nht v Ch Nam ngc m cng ca Ng c Th. (Vin Nghin cu Hn Nm. Hi ngh Quc t v ch Nm Ngy 12-13 thng 11 nm 2004), ngi vit (bt danh l inh Tun) cng vi cc thnh vin (huongho, Khc Thn) trong Din n Vin Vit Hc : http://www.viethoc.org/phorum/read.php?11,32369, m ra ch : Ch hu trong Ch Nam Ngc m ? bn tho v xem xt kh nng c ch hy nh H trong CNNGN hay khng? Kt qu l khng. Do khun kh bi vit, ngi vit khng tin i su v tn hy ca H Hn Thng trong CNNGN nn d nh s vit mt bi ring v tn hy ca H Hn Thng.

triu Trn [3], nhng nu ng tng xem bn i Vit lch i s tng lun (bn ny chc chn c nin i mun hn VSKTT v CNNGN) m ngi vit dn trn, trong sch ny, ch LY vit c 2 dng nh trong VSKTT v CNNGN, 2 t dng ny tr thnh mt bng chng quan trng ph nhn ch LY ca CNNGN l ch vit hy vua nh H m tht ra ch n gin l mt dng vit tc t ca nh Nho xa. Cha k ch LY , theo lun c ca chng ti ch l mt ch dng thay cho ch (ch gc tn ca H Qu Ly) theo chnh tr nhm h thp nhn cch ca vua nh H. H Qu Ly, ngi sng lp ra mt triu i mi l nh H, l vua ca nc i Ngu, th m ci tn LY ca ng, li c cc s gia Trung Quc ln Vit Nam xa kia vit bng mt ch Hn c ngha tm thng, xu lin quan loi tru nh ch ! Thn ph H Qu Ly l L Quc K, vn dng quan li qu tc, tng gi chc Kinh lc s triu Trn, d nhin cng l mt bc tc Nho, khng th no chn mt ch LY nh vy t tn cho con trai mnh. Trong lch s, tn nh vua c th vit khc i trng hp nh ngoi giao nh vua c th thay tn gi hoc do lnh king hy tn vua, ch khng thy hin tng ty tin dng ch khc thay ch gc tn ca vua, nht l li dng mt ch mang ngha xu d dn n ha st thn v phm thng. Rt may, th tch cn l i chng c v mt cch vit khc ca tn vua nh H l sch i s, Nghiu sn ng ngoi k, Xch nh (Trung Quc) v Thin Nam ng lc (Vit Nam) vi ch LY vit l hay . y l mt ch mang ngha tt p hn ch , v vy chng ti cho rng ch LY ny mi ch thc l tn ca Vua nh H, ri sau do bin ng ca lch s, ch xy ra din bin -> thng qua mt dng vn t ca mt ngi hay tp th nhm tha mn mc ch ring. Do , qua kho chng ny, rt c th ngi vit pht hin ra tn ca vua nh H l LY, nguyn gc vit ch Hn l () ch khng phi l ch nh trong th tch Hoa v Vit xa nay. Qua , va phc nguyn li ch vit khai sinh h tn ca H (L) Qu Ly l () trong s sch, gia ph h H t nay v sau v cng l va khi phc li danh d, nhn cch ca mt nhn vt lch s ni ting sut bao th k qua, chu oan khut trong bng ti khi b s nhc bng mt li chi ch y c , thm him ca ngi xa m khng ai hay bit. Nhiu kh nng tc gi ca li chi ch tinh ma h nhc H Qu Ly ny chnh l vua quan nh Minh trn quan im, thi v chnh tr v tm l cao ngo, khinh mit ca nc thin triu i vi nc ph thuc, qua chiu bi Ph Trn dit H m thc cht l m mu xm lc, thn tnh Vit Nam.
Bin Ha ngy 24 thng 3 nm 2012

Ti liu tham kho chnh

1. 2. 3. 4. 5. 6. o Duy Anh, Gin Yu Hn Vit t in,. NXB Ting Dn. Hu 1932 Khang Hy t in , Thng Hi C Tch Xut Bn X 1997 Ng c Th. Ch hy Vit Nam qua cc triu i,. NXB Vn Ha 1997 Nguyn Danh Phit, H Qu Ly, Vin S Hc & NXB Vn Ha Thng Tin , H Ni 1997 Nguyn Th Lm (Phin ch), Thin Nam ng lc (th Nm), NXB vn hc, 2001 Quc Chn, Nhng chuyn l thi c thi xa, NXB Thanh Ha, 2006

Thiu Chu, Hn Vit t in, NXB uc Tu. H Ni 1942 Trn Trng Kim, Vit Nam s lc (1919), Trung Tm Hc liu ti bn 1971 9. Tc tu t kh ton th, S b - a L loi. 3. i s, Thng Hi C Tch Xut Bn X, 2002 10. Vin Khoa Hc X Hi, i Vit s k ton th, NXB Khoa hc X hi, H Ni 1993 11. Vin s hc, Nguyn Tri ton tp. NXB Khoa hc X hi, H Ni 1976 12. Vin Vn hc: Th Vn L - Trn, tp 111, NXB. Khoa hc X hi, H Ni, 1978 7.
8.

(ng trn Tp ch Nghin Cu Lch S s 7. 2012)