FATH DVANI

Yaz: Prof. Dr. Faruk TAKALE Fotoraflar: Selamet TAKIN

Yedi ylda tamamlanan Fatih Divan Cumhuriyet dneminde, klasik tarzda hazrlanm en nemli eserlerden biridir ve Fatih Sultan Mehmedin anna layktr.

Fatih Sultan Mehmedin 1453 ylnda stanbulu fethetmesi dnya tarihinde nemli bir dnm noktas olmu, kltr ve sanat alannda nemli gelimelere sebebiyet vermitir. stanbulun ehresinde yaplan yenilikler ve deiiklikler Trklerin yalnz askeri sahada deil, ayn zamanda kltr ve sanat alannda da nemli bir yere sahip olduklarn gstermektedir.

Fatih, dnya sanatlarna hayran ve ilgili bir sultand. Bu gr ve anlay, zamannda lkede idar, iktisad, ilm ve sna bir gelimeye neden olmu, mimariden balayarak tm slm sanatlarnda Trk rnesans denebilecek bir gelimeye sebebiyet vermitir.

06

Fatih Sultan Mehmed, edip ve airdir, divan sahibidir. Fatih, alimdir, ilim adamlarna hrmetkrdr. Byk bir imarcdr. stanbulda yapt yenilikler bunun delilidir. stanbulun Dou ile Batnn kltr ve sanat merkezi haline gelmesine neden olan Sultan Mehmed Hann, stanbulda sarayda kurdurduu nakhanede hattatlar, nakkalar ve mzehhipler tam kadroyla

almaya balam, saysz ve mkemmel eserler vermilerdir. Fatihin sanat terbiyesi; ince ruhlu, hassas, ilim ve sanatn hmisi babas II. Sultan Muradn etkisiyle daha ocuk yalarda dikkati eker bir zellik gstermektedir. Padiah olduktan

07

08

sonra birka yabanc ressamn resmini yapmasna izin veren ve lmnden 10 ay nce Venedikten getirttii G. Belliniye bugn dnyaca nl yalboya portresini yaptran gen yata Osmanl mparatorluunun ynetimini devralan Sultan Mehmed Handr. Fatih Sultan Mehmedin ou Topkap Saraynda ve yabanc mzelerde bulunan yaklak 11 kadar portresi bulunmaktadr. Fatih Devrinin saray nakhanesi ba yneticisi ve hocas Baba Nakka, Fatih Sultan Mehmedin en yakn dostlarndan olmu ve Sultann tezyin sanatlara olan olgun dnce ve fikirlerinden yararlanmtr. Fatih dneminde Seluklu dnemi tezhip sanat gelimi ve renkler oalmtr. zellikle Fatihin kitap zahriyeleri gayet ince ve zarif kf hatlarla hazrlanm yeni bir zellik arzetmektedir. Bu dnemde kitaplar, rmi ve hatay motiflerinden oluan kompozisyonlarla tezhiplenmi olup, tezhipte kullanlan renkler ak ve koyu mavi tonlar, krmz, siyah, ak ve koyu yeil renkler, pembe ve altndr. Fatih kitaplarnn ciltleri; yerli ya da yabanc kumalarla kaplanm, etraf deri bordrl kaplar ve deri zerine sade ya da altn srlm emseli kaplar olmak zere iki grupta toplanabilir. stanbulun fethinden 492 yl sonra, 1945 senesinde stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinin Trk Edebiyat Tarihi Krssne uzun yllar bakanlk etmi olan Ord. Prof. smail Hikmet Ertaylan, edebiyat alannda olduu kadar Trk sanatlarna hizmet etmi bir sanatseverdi. Bir Fatih hayran olan smail Hikmet Ertaylann nclnde, stanbulun fethinin 500. yldnm iin bir albm hazr-

lanmaya balanr. Bu eser; Bizansn ilk Trk imparatoru Fatih Sultan Mehmedin bugn orijinali Fatihte Millet Ktphanesinde bulunan Ali Emir Efendinin bulduu Fatih Divanndan seilmi 60 kadar iirden meydana gelmitir. Topkap Saray Mzesi Kitaplndaki iki ciltlik Fatih Albmnde ise, yalnz o zamana kadar toplanm paralar bulunmaktadr. Albmdeki iirler, Cumhuriyet dneminin en nde gelen hat sanatlar tarafndan Sultan Mehmet Han zamannda kullanlan yaz eitleri ile yazlmtr. Tezhipler, minyatrler ve eserin cildi Fatih Sultan Mehmede sunulmu eserlerin, orijinal rneklerinden yararlanlarak byk bir zen ve sabrla yaplmtr. Bu divan Gzel Sanatlar Akademisi profesr ve mezunlarnn derin bir ak ile 1945 ylndan 1953 ylna kadar sren almalarnn bir rndr. Albmn karlkl bir ve ikinci sayfalarndaki fihrist ve nsz Profesr Emin Barn tarafndan yazlm, ve drdnc sayfalardaki Fatihin turalarn altn ile Turake smail Hakk Altunbezer yazmtr. Beinci sayfadaki Fatihin minyatr Hseyin Tahirzade Behzat, minyatrn etrafndaki emse formundaki tezhip ise Rikkat Kunt tarafndan yaplmtr. Altnca sayfada bulunan emse formun ierisindeki, Divann ad (Divan- Belgati unvan- Hazreti Sultan Fatih Mehmed Han Avn rahimehullah) altn ile Macid Ayral tarafndan yazlm, etrafndaki tezhip ise Rikkat Kunt tarafndan yaplmtr. Yedi ve sekizinci sayfalarda, Osmanlca yazlm sunu metni smail Hikmet Ertaylan imzaldr. Dokuzuncu sayfa ile Altmaltnc sayfalar arasnda her ift sayfaya bir hattat tarafndan bir iir yazlm ve karlkl her ift sayfa ayn ekilde bir mzehhip tarafndan tezhiplenmi.

09

10

11

12

Divandaki iirler, Hac Kmil Akdik, Necmeddin Okyay, Mustafa Halim zyazc, Macid Ayral, Nuri Korman, Abdlkadir Yada, Mehmed Bahaddin, Hamdi, Mahmut Yazr, brahim Sfi, Feyhaman Duran, eref Akdik ve Ali Alparslan tarafndan deiik yaz eitleri ile yazlmtr. Albmdeki tezhipler bata Rikkat Kunt ve Muhsin Demironat olmak zere, Feyzullah Daygil, kran Baykut, Kamuran Soyuak, Selva Altunarut, Ferhunde Orgun, Stk Elin, Dndar Tahsin Aykutalp, Fevzi Erce ve Serap Tregn tarafndan byk bir zen ile yaplmtr. Minyatrleri ise Tahirzade Behzat ve Selim Turan hazrlamtr. Bugn Mehmet Rado koleksiyonda bulunan, 66 sayfa, 25x40 cm llerindeki bu nefis eserin cildi ile Prof. Emin Barn 1958 ylnda Uluslararas Brksel Sergisinde Kitap cildi Birincilik dln ve madalyasn almtr. Albmdeki cilt kapaklarndaki emse kompozisyon Rikkat Kunta aittir. Yedi ylda tamamlanan Fatih Divan Cumhuriyet dneminde, klasik tarzda hazrlanm en nemli eserlerden biridir ve Fatih Sultan Mehmedin anna layktr. Hikmet Ertaylann sunu metni Ulu Hakan! Bundan 500 yl evveldi. Btn dnya insanlarnn rek ve arzu gzlerinin kendi gzellii zerine eken bu ehirler melikesi Bizans kendine bend ve teshir ederek tabiiyetin altna alm Trk imparatorluunun pay-i taht haline getirerek her kesinde bir drl fnn, her kysnda drs-snaa kurmu, her bucan bir ilim ve irfan oca, bir hars ve medeniyet kayna yapmtn.

13

ark ve Garbn lim, fzl, sanatkr btn kabiliyetli insanlar senin o byk ve esiz huzuruna can atarak koma, senin, o btn faziletlere, btn likayatlere melceolan tfetine hk-i py olarak sokulma saadetlerin en by, devletlerin en kutlusu biliyordu. Trk, Acemi, Arab, Fransz, Macar, Alman, Latini ve Rm senin o yce namn dilleri dnd, kudretleri erdii kadar vasf ve tarife urayorlard. Btn Garbn cehil ve zulmet iinde rpnd, birbirini yedii bir zamanda sen lkenize sonsuz bir nur- irfan parlatyor, btn iir ve sanat erbabn o Mesiha nefesinle yaatyordun. O sihirkr ellerinle kurduun bu hars ve medeniyet lemi btn ark ve garb senin kudretine, senin azametine, senin celdet ve muaffakiyetine hayran ve sergerdn etmiti. Seni taklide alanlar, sana benzemeye alanlar, senin yoluna koanlar, arttka artyordu. Adna yazlan methiyeler cildler doldurur. Bugn o ulu fethin 500c dnem yln kutlamak saadetine eren biz evlatlarn senin o celaletli huzuruna eli bo kamadk. Sana sunacak armaan aradk! Ey ulu Hakan senin takdir ve kran nazarlarmza serptiin b-bek incilerden, senin evlatlarna rayegn eylediin esiz cevherlerden daha kymetdar, senin huzuruna getirmeye daha liyakatdar bir ey bulamadk Onlar birer birer aradk, zamannda byk bir inyetinle kurduun Hat sanatnn rismn- sihirkrna dizerek, zamannda sonsuz bir atfetle beslediin tersim ve tezhp sanatnn muhafaza-i hsnine yerletirdim. Ve ey ulu hakan 500 yl evvel bize yadigr braktn hars ve medeniyeti unutmadk, eserdik beserdik ite ahitlerini

14

15

16

bugn yine senin onlar herkesten ziyade, herkesten iyi takdir ve tevik eden huzur-u dehetine sunmaa geliyoruz diyebilmek bizim iin sonsuz bir saadet olduuna inanyoruz. nan, ey ulu hakan, inan ki onlar daha nice 500 yllar, nice 1000 yllar yaatmak evlatlarnn krlmak bilmek arzular, yenilemek tanmaz azimleri olacakdr! smail Hikmet Ertaylan Yeni Fatih Divannn cildini yapan merhum Prof. Emin Barn, Fatih Divannn hazrlanmasyla ilgili olarak unlar sylemektedir: Prof. smail Hikmet, 1945 ylnda, beyznc fetih yldnm iin bir eser dndn, Gzel Sanatlar Akademisinde alan yeeni Rikkat Kunt ile bana amt. Beraber dndk. Yeni harflerin kabulnden sonra hayatta kalm son ustalarna iirleri eski harflerle yazdrmak, mzehhiplerine tezhip ettirmek, o devrin son yadigr olarak nemliydi. Tezhip retmeni Sayn Rikkat Kuntla nce eserin boyutlarn tesbit ettik. Eski herli ktlar tedarik edildi. Her hattatn, yazmaya muktedir olduu yaz eidi kadar iir yazmas kararlatrld. Yani bir hattat, ka eit yazda ustaysa o kadar iir yazacak, ayn yazyla iki iir yazmayacakt. Ayn yazda iki iir bulunduu zaman bunun biri, gene kudretli bir usta olan bir baka hattat tarafndan yazlm bulunacakt. Takibi ve gerekletirilmesi madd olduu kadar manev bakmdan da hayli ar olan bu yk Prof. smail Hikmet Ertaylan omuzlarna ald. Ylmadan, usanmadan yllarca urat. Yava yava tamamlanan sayfalarn hat ve tezhip cretlerini sanatlara ayr ayr

dedi Hattat Hamit (Ayta) btn srarlara ramen yazamad Btn sayfalar tamamlandktan sonra eserin nszn yeni harflerle ben yazdm. stanbulun fethinin beyznc yldnm iin hazrlanan bu eser, yldnmnde muhtelif yerlerde tehir edildi ve ok beenildi. Fatihin iirlerinin hazrlanmas, byk baar sayld Prof. smail Hikmet Ertaylann lmne en byk emeli bu kitab baslm grmekti. Almanyada bastrlmasna teebbs etti, ama dviz bulmakta sknt ekilecei anlalnca bundan vazgeti. Milli Eitim Bakanl, bastrabilmek midiyle uzun yllar alkoydu. Hatta bu i o kadar uzad ki, bunca emek mahsul eser bir aralk kaybolma tehlikesiyle karlat. Yaz ve tezhip sanatlarnn son devirdeki en parlak rneklerini veren bu deerli eser, emin ellerdedir ve Trk kltr adna baslabilecei gnleri beklemektedir. (Prof. Emin Barn, Enyeni Fatih Divan, Trkiyemiz, Akbank Yay., Haziran 1975, Say: 16, sh: 23) Bibliyografya Ord. Prof. Dr. A. Sheyl nver, Fatih Devri Saray Nakhanesi ve Baba Nakka almalar, stanbul, 1958. Tahsin z, Topkap Saray'nda Fatih Sultan Mehmed II'ye Ait Eserler, Ankara, 1953. Prof. Emin Barn, "En Yeni Fatih Divan", Trkiyemiz, stanbul, 1975, Say: 16, sh.23. Faruk Takale, "Fatih Divan", Antik Dekor, stanbul, 1991, Say: 13, sh.28-31.

17

badetghlar Renklendiren

Ata Ydigar Revzenler

Yaz ve Fotoraflar: Mustafa YILMAZ

Cam ve cam eyalarnn tarihi, uygarlk tarihi kadar eskidir. Cam slam mimarlna "revzen" denilen al pencerelerle girmi, kandil, bardak srahi ve tabak gibi gnlk eyalarda geni lde kullanlmtr. Trk mimarlnda camn geni uygulama alan bulduu revzenler, hem al hem cam sanat asndan byk nem tar.

Eski evlerde ve saray, cami, trbe gibi yaplarn alt sra pencereleri zerindeki ikinci srada bulunan ssl pencere; kafa penceresi. Farsa da pencere anlamna gelen ''rovzen" szc, Osmanllarda ''revzen" ya da ''revzen-i menku=nakl pencere" biimine dnmtr. Al tutucular arasna renkli veya renksiz camlar yerletirilerek yaplan desenli pencerelerdir. Bu pencereler, revzen kelimesi gnmzde pek kullanlmad iin "al pencere" olarak anlr. Hava almak iin alp kapanmas gereken alt pencereler sade cam ve ahap doramal, st sradakiler ise sabit ve al kaytldr. Revzenler, renkli camlarla eitli desenler oluturulan bir bezeme panosu gibi tasarlanr ve mekna ho bir aydnlk verirler. Seilen desenin uygulanmas iin, renkli camlarn arasna al kayt dkme iinde, lleci amurundan faydalanlr. Tahta bir taban zerine, camlarn formunda amur para yerletirilerek kompozisyon oluturulur. Camlar bitmi formundan biraz byk kesilerek amur paralan zerine oturtulur ve zerine alttaki ile ayn biimde bir kat amur daha yerletirilir. Bylece camlar iki amur

tabakas arasnda kalr ve kenarlar kayt boluklarna doru tam olur. amur adacklar arasndaki kanallara al dklerek camlarn kenarlarn iine alacak ekilde kaytlar yaplr. Dkm przleri ve kusurlar, ak ile temizlenerek dzeltilir. Yksekteki pencerelerde yer alan kk ekilli bezemelerde, aadan bakld zaman al kaytlarn kalnl nedeniyle rgenin tam olarak grnmesi engellenecei iin, kaytlarn eimli dklmesi gerekir. Bunun iin amur tabakasnn kenarlar, nceden, istenen eimde kesilir. Revzenler de, olduka kk rgeli kompozisyonlar yer aldndan dolay, al kaytlar ok incedir ve d etkilerle abuk bozulur. nlem olarak, ince nakl camn duvarn i yzne taklmas ve da daha basit rgeli, kaln kaytl ikinci bir revzen taklarak itekinin korunmas dnlmtr. Birinci trdeki panolara ''ilik'', da taklan ikinci trdekilere ''dlk'' denir. Osmanl dini mimarisindeki dlklarda genellikle yuvarlak, eliptik ve ''filgz'' ad verilen biimlerde kaytlar kullanlmtr. Bazen alt sra pencerelerin zerindeki kemerlerin ii de pencere boluu gibi ele alnm ve (dier kafa pencerelerinde olduu gibi) mavi, krmz, sar, turuncu, mor, yeil caml iliklerle, bir bezeme panosu gibi tasarlanmtr.

ili Camii

18

ili Camii

19

20

Sleymaniye Camii

Sultan Ahmet Firuz Aa Camii

Mesih Mehmet Paa Camii

Cam ve cam eyalarnn tarihi, uygarlk tarihi kadar eskidir. Cam slam mimarlna "revzen" denilen al pencerelerle girmi, kandil, bardak srahi ve tabak gibi gnlk eyalarda geni lde kullanlmtr. Trk mimarlnda camn geni uygulama alan bulduu revzenler, hem al, hem cam sanat asndan byk nem tar. Bu ssleme sanatna, nceleri daha ok byk mimari yaplarda rastlanrd. ok zel ve o byk yaplara ait bir eleman gibiydi. Camilerin pencerelerindeki o rengarenk camlard bize gz krpan, baktran. Veya nemli bir meknn paravanyd, tablosuydu, aynasyd Anadolu'ya lerinde gelip yerleen Seluklu

Seluklular cam eyay da berabergetirmilerdir. mimarisinde genelde Artuklular da grlen emsiye denen camlar kullanlmtr. Seluklu yaplarndaki cam ilerinin ok iyi gelitii de pencerelerdeki baz izlerden anlalmaktadr. Bu devir mimarisinde cam bidevi yaplarda binalar aydnlatmaktan ziyde dekoratif bir gzellik veren Filgz desenli, al pencereler kullanlmtr. Seluklularda bu iilie revzen denilmektedir. Osmanl cam ileri nceleri Seluklularn etkisi altnda geliip daha sonra kendine zg yeni bir slup meydana getirmitir. stanbul fethinden sonra Osmanllarn cam imalat merkezi olmu ve cam sanayi byk gelime gstermitir.

Osmanl dneminde birok cam atlyesi bulunduu halde byk tabaka cam dklmesi mmkn olmamtr. ubuklu ve Beykoz' da bulunana cam atlyelerinde iyi kalite cam ve billur cam eyalar retilmitir. zellikle "emi blbl" denilen vazo tryle byk n yapmlardr. Dz cam, renkli cam ve billur cam olmak zere 3 tr cam retilmi ve revzen-i menku (nakl pencere) uygulamalar yaplmtr. Byk pencere dzeylerinin kaplamas iin, kk boyutlu cam paralan bir kayt sistemi iinde bir araya getirilerek kullanlan bir teknik olan revzen-i menku cam dkme tekniinin gelimesi, renkli camlarn dklmesi, cam kesimini kolaylatran aletlerin ortaya kmasyla bu pencereler ok deiik tekniklerde yaplr olmu ve bylece kendine zg bir sanat dal olmutur. levsel grevi yan sra dinsel yaplarn i sslemelerinde vazgeilmez bir e olmutur. Osmanl dneminde, dier sanat dallarnda olduu gibi al revzenlerin en iyi rnekleri XVI. yzylda grlr. Bunlarda nar iei, lle, karanfil gibi klasik ssleme sanatnn kendine zg motifleriyle geometrik sslemeler byk yer tutar. Bu dnemin en baarl revzenleri arasnda gnmze ulaan stanbul Sleymaniye Camii revzenleridir. Renkli camn mimarye girii ve kendine zg bir sanat oluturuuna dair elimizdeki en eski buluntular XII. yya aittir. Oysa, renkli camn varl ve eitli kullanm biimleri ok eskilere gider.

21

Azapkap Sokullu Camii

22

skenderpaa Camii

23

Stleme Camii

Trklerin Orta Asya'da yerletikleri blgelerde yaplan kazlarda ele geen cam paralan, onlarn bu sanat hakkndaki ileri bilgilerini ve ince kullanm biimlerini kantlayc niteliktedir. ran zerinden Anadolu'ya gelirken Trkler bu sanat getirdiler ve gelitirdiler. Seluklu mimarlar, Artukoullarnda da grlen ve emsiye denilen cam sslemeleri kullandlar. Fakat Seluklularn son derece incelmi ve gelimi vitray rnekleri, Beyehir Gl kysndaki Kubadbd Saray kazlarnda ele geen cam paralar ve al sslemelerdir. Osmanl mimarlar ise nce Seluklu etkisinde altlar, daha sonra kendilerine zg vitray slbunu buldular. Evlerde, cami, medrese, ifahane, saray gibi bidevi binalarda vitraylar normal pencere dizisinin stnde bulunmaktayd. Kafa penceresi denen bu nakl camlar, bitkisel ve geometrik ekillerle nefis bir bezeme biimi oluturuyordu. Bu camlardan szlen klar yap iinde deiik yansmalar yapyordu. Osmanl vitraynn en gzel rnekleri Sleymaniye, Rstempaa, Yeni Cami gibi byk mabetlerde, Topkap Saray, Hnkr Kasr vb. saray, kasr ve yallarda bulunmaktadr. Hristiyan sanatnda da elde bulunan ilk vitraylar XII. yzyldan kalmadr. O zamanlar Roma resim sanatyla rekbet eden vitray, ok parlak ve gz alc renklerde camlarla, perspektifsiz ve kabartsz olarak basit kompozisyonlar halinde yaplyordu.

XIII. yzyln balarnda Fransa'da Chartres ehri vitray sanatnn en byk merkezi oldu. Chartres Katedrali'nde XII. yzyldan kalma renkli birok pencere cam varsa da bunlarn ou 12001240 yllar arasnda yaplmtr. Yaplara elden geldiince bol k vermek isteyen gotik a mimarlar pencereleri gittike daha byk yapyorlard. Bu yzden kilise sslemeleri, Roma kiliselerinin i duvarlarn kaplayan fresklerden deil vitraydan oluabilirdi. O devirde renkli cam ustalar, renk dkn adalarnn zevkini okamak iin renkleri elden geldiince eitlendirmeye alyorlard; bu yzden Aziz Bernard, perhiz ve ile amacyla kendi tarikatna giren keilerin bundan uzak durmalarn ve renksiz camlar ye tutmalarn istemiti. Hristiyan cam ustalarnn bu renk aratrma dknl biraz da ncil hikyelerinden gelir. Chartresl ustalarn ustal sayesinde Beauce, zamanla bir vitray oda haline geldi ve vitrayclk buradan btn Fransa'ya (Bourges, Paris, Tours, Le Mans, Rouen) ve komu lkelere, zellikle ngiltere (Canterbury) ve Almanya'ya yayld. Ik Resmi XIV. ve XV. yzylda vitray deiiklie urad. Renkli pencereler daha byd, camlar daha aydnlk oldu. Gm sarsnn ve klrenginin baskn olduu beyaz camlar stnlk kazand. Resim gibi

24

Levent Camii

25

Kadrga Sokullu Camii

26

vitray da geree uygunluu gz nnde bulundurmaya yneldi. XVI. yzylda ou oymal ift kat camlar pek ok deiik tona olanak salad. Ama vitray tek cam stnde renkli bir resim olmaya yneldi. XVII. yzyldan itibaren bu sanat desenden ok etkilendi. Basit kompozisyonlardan ve az sayda canl renklerden oluan vitray yapma zevki XIX. yzylda dodu. Byk ressamlar (ngres, Delacroix) modeller meydana getirdiler. Gelenee dayanan ya da yeni tekniklerden yararlanan vitray bylece antsal sanat iindeki yerini ald. Vitray, dorudan doruya renkli yaplm veya sonradan boyanm yar saydam camlarn, kurun ubuklar, al ya da imento yardmyla birletirilmesiyle meydana gelir. Bu ite kullanlan camlar silis (kum), potas (odun kl) ya da soda (deniz tuzu) yardmyla elde edilir. Silis erirken maden oksitleri kartrlarak renklendirilir. Sonra flenir, soutulur, sonra yaplacak desene gre kesilir. Henz scak olan cam ift kat yaplabilir, ayr renkte iki cam levha st ste yaptrlr, ortaya kan cam gravr izlenimi verir. Daha nce pimi olan cam, camlaabilen renklerle boyanabilir ve bu takdirde yeniden frnlanr. Daha sonra cam paralar birbirine kaynak yaplm kurun ubuklarla birletirilir, ondan sonra hepsi bir arada maden erevelere yerletirilir. Kk cam paralarndan oluan bu birleik btn, esnek olduundan vitray hem kmldatlabilir, hem de ok dayankl olur.

Modern Vitraylar 1920'lerden bu yana daha yaln bir vitray anlay ortaya kt. Notre-Dame du Raincy Kilisesi'nde Auguste Perret oyuk duvarlar meydana getirdi. Maurice Denis buralara Ortaa'nkiler kadar gz kamatrc vitraylar yerletirdi. Chagall, Leger ve Bazaine gibi ressamlar da buna benzer vitraylar yaptlar, ister figratif, ister soyut olsun vitraylar modern mimarye uydurulmakta ve dorudan doruya betonarme iine yerletirilmektedir. Cam ssleme sanat, ok eski zamanlardan beri bilinmektedir. Antik aa kadar bu sanat kullanlyordu. Cam ssleme sanat aslen Dou Akdenizden gelmektedir. O zamanlarda da cam retimi yaplyordu. Kaln ve kk boyuttaki camlar, mermerler, bronzlar ve kk cam paralar ile birlikte bu sanat ortaya kt. En eski boyal vitray rnekleri 9. ve 10.yyda bulunmutur. Daha sonra vitray gotik mimarlnn yaylmasna kout bir gelime gstermitir. 1260 yllarnda yeni bir dnem balad. Bu tarihte vitray ok canl ancak daha az geiren renklerden yaplyordu. Osmanl Devleti de yaplarnda cam ssleme sanatn kullanmtr. Cami, konak, saray, trbelerde vs. rastlamak mmkndr. zellikle bu yaplarn tepelerinde grlen camlarda birletirici madde olarak al kullanlmtr. Topkap Saray, ehzade Trbesi, Sleymaniye Camii, Yeni Camii bunlara rnek olarak gsterilebilir.

Yavuz Sultan Selim Camii

27

Tura Besmele Hat: smail Hakk ALTUNBEZER

Besmeleye
Gnl Veren

Hattatlar
Yusuf Cokun BENEFE

Allah Besmeleyi Levhi Mahfuz'a, Adem'in alnna, Cebrail'in kanadna, Musa'nn asasna, Sleyman ve sa'nn diline nakeylemitir. Hz. Muhammed'in; "Kim Besmele'yi gzelletirerek yazarsa Allah onu af ve marifet eyler" szn dstur edinerek yola kan hattatlar, 1400 yldr bu ak ve heyecanla binlerce birbirinden gzel Besmele-i erif yazagelmi olup, hayallerinin snrlarn zorlamalarna vesile olunca da orijinal eserler retmilerdir.

Kfi Besmele Hat: Emin BARIN

28

Muhakkak Besmele Hat: Necmettin OKYAY

Kainatn Bir Dili Varsa O da Besmeledir Peygamber efendimizin Besmele ile ilgili Kainatn bir dili varsa o da Besmeledir. Hadisi erifi hattatlar aynen ok kuvvetli bir n kelebekleri kendisine ekmesi gibi Besmeleye eker. Bu ekime kaplan hattatlar aylarn, yllarn vererek, bedel deyerek, tkettikleri enerjileri ile olaanst Besmele kompozisyonlarna imza atmlardr. lerinde baz dervi hattatlarn muazzam eserlerinde Allaha kar edeplerinden imzalarnn yerine Ledri (bilinmiyor) mahlasn koymular, bu cezbeye kendini kaptrmlar ve kendilerini gizlemilerdir. Bylelikle hattatlar ihlaslar nisbetinde muteber saylmlardr. Besmele kainat yaratan ve idare eden yce varln adn Kuran- Kerimde, bu ad yerine en ok kullanlan ve 99 Esm- Hsn dizisinde ikinci sray alan Rahman ile hemen onun ardndan gelen Rahm isimlerini toplam kutsal bir metindir. Esirgeyenbalayan, ltuf, merhamet ve ihsann eksiltmeyen anlamndaki Rahman ve Rahm isimleri ilhi rahmet ve koruyuculuun btn lemi kucakladn ifade etmektir. Heraklius, Hz. Peygamberin gnderdii slma davet mektubunu okurken alnndan terler dklmeye baladnda sebebini soran-

lara, Sleymandan sonra byle Bismillhirrahmnirrahim diye balayan bir mektup grmemitim dedi. (Delailn-nbve 290) 18 Mart 1914 anakkale Harbinde bulunan bir topu subay anlatyor: anakkalede savarken her tetie dokunuumda Besmele ekerdim. Attm her mermi, dman cephaneliine derdi. Bu bir tesadf deildi. Kuran Kerimde yle buyurulmaktadr: dmanlara attn zaman sen atmadn, ancak Allah att (Enfl, 8/17). Besmelenin Yazln Hz. Muhammed Tarif Etti Besmelenin nasl yazlmas gerektii hususunda rivayet edilen hadisler olduunu ifade eden Glzar- Savab isimli hat sanatn anlatan eser u rnei veriyor: Hz. Muhammed Besmelenin gzel yazmann usuln beyan iin Muaviye yle buyurdu: Hokkaya lika koy, kalemi irice kes Besmelenin (ba)sn dik yap, (sin)in dilerini iyice gster, (mim)in gzn kr etme, Lafza-i Celali gzel yaz, Rahim kelimesini de gzel yaz. Allah ak ile kam mrekkebe batran ve ona duyduklar akn heyecan ile ismini kada ileyen hattatlar dn olduu gibi bugn de Allahn rzasn kazanmak iin Besmele yazl esiz eserler ortaya koyuyorlar. nk yanndaki sahabeler gzel bir besme-

29

Dvni Besmele Hat: Emin BARIN / Tezhip: Faruk TAKALE

30

lenin nasl yazlacan tarif eden Hz. Muhammed, onun adn en gzel ekilde yazmak iin aba gsteren hattatlarn Cennete gireceklerini mjdeliyor. te bu mjde tarih boyunca hattatlarn gznde hem Besmele yazsna ayr bir mana katyor, hem de en nemli almalarnda Beslemeye yer veriyorlar. Gzlerinin In Kaybeden Hattatlar Tarihte, gzel bir Besmele yazmak iin gzlerinin n kaybeden hattatlarn varl Allah sevgisi ve fedakrlnn nasl bir yrein rn olduunu gsteriyor. Gemi yzyllarda hat sanatndaki en ihtiaml eserlerin Besmele zerine yaplm aheserler olduunu belirten Merhum Hazerfan stad Necmettin Okyayn Besmelenin hattatn ruhunun tekmlnde derin bir tesiri olduu ve huzura kavuturduu ynndeki bu ifadesi, hattatlarn tarih boyunca verdikleri rnlerin neden en ok Besmele zerine yaplm eserler olduunun izahdr.

Hattat Kimin Yazdn bilmeli

Talk Besmele Hat: Yusuf okun BENEFE

Adn

Besmele yazsnda bir baka ekicilik vardr. Gerek ifade ettii mana itibariyle gerekse istiflerdeki zengin estetik ve cazibe Besmele yazsnda olduu kadar baka hibir yazda yoktur. Besmele yazarken hattat yaad duygularn ok farkl olduunu tm yreiyle hisseder. Bu duygu hibir duyguya benzemez. Hocalarn hocas hat tarihinin eriilmez ekol ismi merhum Sami Efendi diyor ki: Hattat kimin ismini yazdndan gafil olmazsa, en gzel yazlmaya layk olan Yaratann ismini yazdnn bilincinde olursa, srtn Ona dayarsa, kaleme g veren elin O olduunu tefekkr ederse hadisenin metafizik boyutuna erer. Bu hal hattatn orijinal bir Besmele kompozisyonu meydana getirmesine vesile olur. Veli tabiatl talk hattn devi dervi hattatlarmzdan merhum M. Hulusi Yazgan Efendi de talebelerine hattatn istikameti Allh rzas olduu zaman eserlerine Allhn cemal sfat tecelli eder. Ve o sanatkrn nn kimse kesemez szn kadim dostu ve talebe-

31

Talik Besmele Hat: Mustafa Halim ZYAZICI Tezhip: Hasan TEKE

Talik Allah Hat: Yusuf okun BENEFE

32

Talik Besmele Hat: Mustafa Halim ZYAZICI Tezhip: Murat UAR

si merhum Hafz hattat bestekr Kemal Batanay Efendi anlatrken hocasna olan muhabbetinden dolay gzyalarna hkmedemediini stad merhum Hattat Necmettin Okyay da sohbetlerinde duygulanarak ifade ederdi: KATBNDEN BAK KALIR NCE HATLAR, NCE BAK HATLAR BIRAKIR FAN HATTATLAR Besmelenin Fazileti Bir hads-i erifde Raslllah Efendiniz Besmele ile balanmayan her meru i kesik (bereketsiz)tir. buyurdular. Hz. krime buyurdu ki: Allh Telnn ilk yaratt Levh-i Mahfuz ve Kalemdir. Kaleme emretti ve kalem kyamete kadar olacaklar yazd. Kalemin Levha ilk yazd Bismillhir-Rahmnir-Rahmdir. Allh Tel besmeleyi mahlkt iin -okumaya devam ettikleri srece- emniyet klmtr. Besmeleyi yedi kat semdakiler de okurlar. Hz. deme ilk olarak Besmele nazil olunca, Besmeleyi okumaya devam ettikleri srece zrriyetim azabdan emin olurlar. dedi. Hz. demden sonra besmele kaldrld ve Hz. brahime Hamd Sresinde nazil oldu. Nemrud onu atee atmak zere mancna koyunca Besmeleyi okudu, Allh Tel atei ona souk ve selmet kld. Sonra tekrar kaldrld ve Musaya indirildi. Hz. Musa, firavunu ve sihirbazlar besmele ile kahretti. Sonra besmele tekrar kaldrld ve Sleymana indirildi. Melekler ona Ey Sleyman, bugn mlkn tamamland. dediler. Hz. Sleymana Besmeleyi inzal buyurunca, Allh Tel mmetine duyur ki kim Allahn emnn duymak isterse Sleymann yanna gelsinler. diye nida etti. Hepsi geldikleri zaman Hz. Sleyman, Hz. brahimin minberine karak eman (emniyet) yetini okudu: BismillhirRahmnir-Rahm. Bunu duyan herkes ferahlad. Biz ehdet ederiz ki sen Allahn Raslsn. dediler. Hz. Sleyman onu neye okusa emrine amade olurdu, Sleyman Besmele ile dier milletlere galip
Sls Besmele Hat: Hseyin GNDZ Tezhip: Hasan TEKE

geldi. Besmele Hz. Sleymandan kaldrld ve Hz. sya indirildi. Hz. s ve havrler Besmele ile ferahladlar. Allh Tel Y s, biliyor musun, sana hangi yet indirildi. Bismillhir-Rahmnir-Rahm emn (emniyet) yetidir, her hlinde onu ok oku; okumann, namaznn ba Besmele olsun. Kim onu namazdan ve okumadan evvel sylemeye devam ederse kabirde Mnker ve Nekir onu korkutmaz, lm kolay olur, kabir onu skmaz. Rahmetime kavuur. Kabri nurlanr. Kabirden onu vcdu ve yz beyaz olarak hasrederim. Mzn ar gelir. Srat zerinde onun nrunu tamamlarm; bylece cennete girer. Sadete ve mafirete kavutun. diye kendisine nid olunur. Hz. s Bu yalnz bana m mahsustur, y Rabbi? diye sordu. Allh Tel, Sana ve sana tbi olanlara ve senden sonra Ahmede ve mmetine mahsustur. buyurdu.

Talik Besmele Hat: Yusuf okun BENEFE

34

Dua Mminin Silah Besmele Her in Badr Peygamber Efendimiz buyuruyor ki; Dua. mminin silahdr. Besmelede her iin balang dsturudur. Hendek harbinde kimsenin paralayamad kayay Hz. Muhammed Bismillah diyerek vurduu kazma darbesi ile paralamtr. Hz. Mevlana bir sznde; Bir doktor hastasn muayene etmeye balarken Besmele ekerse Allah o hastann vcudu zerinden manevi perdeleri kaldrr. Bylece doktor isabetli tehis koyar. Aksi halde nian almadan kurun atan kimsenin durumuna dner, isabet ettirinceye kadar ka reete yazar bozar Allah bilir. demektedir. Mevlnnn bu sznn etkisinde kalan ve Mslmanl seen Fransa Tp Fakltesinde Cerrahi Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Maurice Bucaille; Ameliyata balarken Besmele ektiimde baarl olduuma ve Besmelenin ifaya vesile olduuna inanyorum. Besmele ekmeden ameliyata baladmda zorlandmn farkna varyorum. ifadesi Joursde France mecmuasndaki rportajnda dile getirilmitir. Besmeleye gnl veren hattatlarn vcuda getirdii eserler her iin ba olan Besmeleyi dilimize kolayca yerletirebilmemizi salamakta, hayrla neticelenecek ilerin ancak Besmele ile balanan iler olacan bize srekli hatrlatmaktadr. Devrin dahi hattat M. Halim zyazc, 6 yazy da mkemmeliyete yakn yazmtr. Otoriteler hattat olmak iin Halim zyazc gibi olmak gerekir ifadeleri ile hakl kmlardr. Merhum Halim zyazcnn bir

Besmele kompozisyonu karsnda Gzel bir Besmele kompozisyonu grdm m, elim yreimde olur. sz onun elinin Allhn huzurundaki knn ifadesidir ki, bu heyecan tatmadan anlalamaz.
Kaynaka: Kasm Kufran, Besmele Ord. Prof. Dr. Sheyl nver, Seluk Besmelelerinden Birka rnek Mstakmzde, Tuhfe, s. 10,12 Wensinck, Mucem, sm md. Lsaml-Arap, Besmele md. Prof Dr. Muhittin Serin, Hattat Aziz Efendi, stanbul 1998, s. 100-104. Ziya Bilgi, Besmele Albm, stanbul, 1991.

Kta Hat: Hamit AYTA / Tezhip: D. Tahsin AYKUTALP

Kfi Besmele Hat: Emin BARIN

35

Bir Azmin Hikayesi

Hattat Hmid Ayta ve

''Glzr- Besmele''
Yaz: Dr. Sleyman BERK - Fotoraflar: Mustafa YILMAZ

Erkn- Harbiye hattat olarak alrken, mesi saatleri dndaki vakitlerini deerlendirmek iin, Caalolunda Hattat Hmid Yaz Yurdu ismiyle dkkan aar. O zamanlarda, memurlarn ikinci bir i yapmalar yasak olduundan, dkkannda Hmid mstear ismini kullanr. Durum anlalnca, memuriyetten istifa eder ve kendisini tamamen dkkanndaki iine verir. Bu arada, Hmid ismi yaylp tannnca, Msa Azmi olan asl ismini deitirerek Hmid yapar. Kendisi bu durumu, Asl adm Azm iken, azmettim, Hmid oldum. imdi de Allaha hamd ediyorum. Bu imzaya ok ey borluyum. diyerek anlatmaktadr.

Osmanldan Cumhuriyete intikal eden nemli hattatlarmzdan biri de Hmid Aytadr. Hat sanatnn, Osmanldan Cumhuriyet Trkiyesine intikalinde kaderin kendisine ykledii grevi yerine getirmi, bu uurda bedel demi, byk zorluklara gs germi nemli sanatkrlarmzdandr. Harf inklbndan sonra zora giren sanat hayatn, baka faaliyetlerle destekleyerek, sanatn mrnn sonuna kadar srdrme baarsn gstermitir. Hmid Bey, harf inklb yapldnda, mesleini brakmam, srarla ve sebatla yaz almalarna devam etmi birka hat sanatkrndan birisidir. Bu dnemde az da olsa gelen siparilere cevap vermi, bu arada matbaa kurarak rzkn kazanmaya almtr. Yaz sanatndan mr boyunca kopmamasna ve sebat gstermesine ramen, genel olarak toplumun hat sanatna olan ilgisizliinden dolay, hibir zaman gerek iltifat grmemitir. Hattat Hmid Ayta sanat hayat boyunca, slm dnyasna yaylm hreti dolaysyla, ders almak isteyenlere mek verdii gibi, buradan gelen siparilerle sanat hayatn idme ettirme imknn bulmutur. (1)

Hmid Bey, rum 1309/1893 tarihinde Diyarbakrda Ulucami madiye mahallesinde domutur.(2) Asl ad Musa Azmi, babasnn ad Zlfikar, annesininki ise Mntehdr. Byk babas dem-i medi, Tuhfe-i Hatttnde ad geen bir hattattr.(3) Diyarbakr Ulucami bitiiindeki sbyan mektebinde okurken hocas Mustafa kif Beyden(4) ilk rika yaz derslerini alr. Daha sonra gittii Askeri Rdiye mektebinde ressam Hilmi ve yaz hocas Vhid efendilerden epeyce istifade eder. Bu dnemde, kendi ifadeleri ile Hoca Said ve Ahmed Hilmi efendilerden sls ve nesih yaz dersleri almtr.(5 ) Yazya fazla nem vermesinden dolay snfta kalnca, babas tarafndan yaz ile uramas yasaklanr. Yaz ak ar basan gen Hmid, gizli de olsa yaz ile uramaya devam eder. Sultan II. Abdlhamidin cls yldnmnde, belediyeye Sultan II. Abdlhamidin turasn yapar. Bu almasnn karl olarak bir altn lira alr. Babas, yaz karl para aldn renince, koyduu yaz alma yasan kaldrr.

36

1 2

}
9

10

11

12

13

14

15
Hattat Hmid Ayta tarafndan yazlan Hutt- Mtenevvia levhas. 1- Kfi 2- Sls 3- Cel Sls 4- Nesih 5- Muhakkak 6- Sls 7- Tevki 8- Rika (Hatt- cze) 9- Cel Talik 10- Talik 11- Dvni 12- Cel Dvni 13- Rika 14- Rika (Hatt- cze) 15- Mhr

37

Hattat Hmid Aytan ili Camii giri kaps zerinde bulunan cel sls msenn yazs.

1906 ylnda Diyarbakr dadi Mektebinden mezun olunca, daha iyi yetimek amacyla stanbula gitmeye karar verir. Balangta babas stanbula gitmesine raz deildir. nk, mezun olduu okul kendisini yaz hocalna istemektedir. Fakat Hmid Bey, stanbula gitme fikrinde srar edince, babas akrabalarna da sorarak olunun stanbula gitmesine raz olur. Hmid Bey, stanbulda nce Hukuk Mektebine kayt yaptrr ve bir yl devam eder. Ertesi yl, akrabasndan Cizrelizde Midhat Beyin yardmyla Sanyi-i Nefse Mektebine kaydolur. Bu esnada babas vefat edince, hayatn kazanmak iin okula ara verir ve alma hayatna balar. Glen-i Marif isimli zel bir okulda yaz hocalna balar. Burada, gelecein nemli hattat olan Mustafa Halim [zyazc] Efendiye yaz hocal yapar.(6) Hmid Bey, Glen-i Marif Mektebi Mdr Sreyya Bey vastasyla Erkn- Harbiye Matbaas Ba Hattat Mehmed Nazif Beyle tanr. Bir yl sonra, Rusumat (Gmrkler) Matbaas hattatlna tayin olunur. Erkn- Harbiye Matbaas hattat Nazif Bey vefat edince, alan imtihan kazanarak, burann hattatlna geer. Erkn- Harbiye hattat olarak alrken, mesi saatleri dndaki vakitlerini deerlendirmek iin, Caalolunda Hattat Hmid Yaz

Yurdu ismiyle dkkan aar. O zamanlar da, memurlarn ikinci bir i yapmalar yasak olduundan, dkkannda Hmid mstear ismini kullanr. Durum anlalnca, memuriyetten istifa eder ve kendisini tamamen dkkanndaki iine verir. Bu arada, Hmid ismi yaylp tannnca, Msa Azmi olan asl ismini deitirerek Hmid yapar. Kendisi bu durumu, Asl adm Azm iken, azmettim, Hmid oldum. imdi de Allaha hamd ediyorum. Bu imzaya ok ey borluyum. diyerek anlatmaktadr.(7) Hmid Bey, stanbulda Hattat Mehmed Nazif Bey, Turake smail Hakk Altunbezer, Hattat Kmil Akdik, Hattat Neyzen Emin Efendi ve Hattat Hulsi Efendiden istifade eder. Hmid Bey, saydmz stad hattatlardan istifade etmesine ramen bildiimiz manada, klsik iczetnme sahibi deildir. nk, bir hattattan iczetnme alabilmesi iin gerekli sre ders almamtr. Daha ok, zikredilen stadlardan istifade ederek kendi kendisini yetitirmitir. Sanat hayatnda yetimesini kendisi yle anlatr: Hocam yok desem yeridir. Cel sls denilen yazy Mehmed Nazif Beye devam ederek ilerlettim. Sls ve Nesih yazsn bazen gittiim Hattat Mektebinde hoca olan Hac Kmil Akdike bakarak gelitirdim. Zamann mehur turakei smail Hakk Altunbezeri bir iki kere ziyaretine gittiimde tura yaparken grmtm. El hareketlerini zihnime nakederek tura yapmay rendim. Bazen da bu hattatlar dkkna gelirlerdi. Onlarn dkknda karaladklar yazlara

38

bakarak istifade ederdim.(8) Talik yazda, Hmid Bey Mehmed Esad Yesr (. 1798)nin bir karalamasndan istifade ederek gelitirir. Hmid Bey, harf inklbndan sonra tamamen matbaaclk ilerine dner. Kabartma etiket ve kartvizit ileriyle megul olur. 1960 ylnda Paabahe ie ve Cam Fabrikasnda ie girer. Buradan emekli olduu 1975 ylna kadar, cam zerine ilenen yazlar yazar. Bu arada, hayatnn byk ksmn geirdii, Ankara Caddesinde bulunan Reidefendi Hanndaki kk odasnda, yaz siparilerini yerine getirir. 1980 yl balarnda shhati bozulan Hmid Bey, Taksim lk Yardm Hastahanesine yatrlr. Bir sre sonra tedavi edilerek taburcu edilir. Mays 1980de tekrar shhati bozulunca Haydarpaa Numune Hastahanesine yatrlr ve tedavisi yaplarak hastahaneden kar. Kasm 1980de artk shhati iyice bozulan Hoca, bu defa Haydarpaa Numune Hastahanesine yatrlr. Artk kendisinde ileri yan getirdii hastalklar da vardr; ar iitiyor, zor konuuyor ve dizlerinin zerinde duramyordu. Nefes darl da hocay zorlayan hastalklardand. Osmanldan ydigar bu byk sanat nar 18 Mays 1982 gn akam zeri saat 19.30da son nefesini verdi. 19 Mays 1982 gn, yazlarn yazd ili Camiinde le namazn mteakip klnan cenaze namaz sonras, Karacaahmed Mezarl 8. Adada bulunan, hattatlarn pri eyh Hamdullah kabri yaknna defnedildi.(9) Hamid Beyin kabri yllarca metruk bir halde, baucunda bir iz ve niane olmakszn ylece kald. Yllar sonra, 8 Mays 1997 Perembe gn, skdar Belediyesi himyesinde, hattatlarn ve sanatseverlerin katlmyla, hoca nakl-i kubr yaplarak, eyh Hamdullahn ayak ucuna defnedildi ve neyse ki ba ucuna da on be sene sonra da olsa bir hide konuldu.

Hattat Hmid Ayta, babas Zlfikr Aa ve kardei Kadri Aytala.

Hattat Hmid Ayta, A. Sheyl nverle, Sheyl nver atlyesinde.

39

Makl Besmele

Cel Sls Msenn Besmele

40

Sanat ve Eserleri: Hmid Ayta, verimli diyebileceimiz bir sanat hayat geirmitir. Ders ald ve istifade ettii stadlarn tesirlerini yazlarnn genel karakterinde grmek mmkndr. Son devrin kudretli hattat Smi Efendi (1838- 1912)nin istif ve tashih kudretini, Nazif Beyin tashih kudretini Hamid Beyde grmek mmkndr. Rkma olan hayranln devaml ifade etmitir. Hmid Beyin, ili Camiinde Rkma taklden yazd cel yazlar bulunmaktadr.(10) Hattat Hmid Aytan kendi orijinal istifleri yannda, eski stadlarn istiflerinden de fazlaca faydalanarak, bol miktarda eser meydana getirmitir. Rkma takliden Ftiha suresini yazmtr. Levhalarnda, harflerin yaplarndaki l ve estetik yannda, harflerin keskinlilii, kalem hakknn verilmesi gibi hususlar grlmektedir. Hamid Hocann ili Camii yazlar, kendisinin gururla bahsettii eserleri arasndadr. Eyp Sultan Camii kubbe yazs, Stleme Camiinde mermere mahkuk yaz, Sultanhamam Hac Kk Camii Amme Suresi kuak yazs,(11) Ankara Kocatepe Camii kubbe yazs hocann nemli eserlerindendir. Hmid Bey, iki adet Kuran- Kerim yazm, ikisi de baslmtr. Bunlardan birisi, tevafuklu tabir edilen ve Lafzatullahlarn mmkn olduunca alt alta getirilmesi suretiyle yazlmtr. Dierini ise Hattat Hasan Rza Efendinin matbu bir mushafna bakarak yazmtr.(12) Hamid Beyin bunlardan baka saysz levhas bulunmaktadr.

Kfi Besmele

41

Tura formunda Besmele

Glzr- Besmele: Besmele Albm Bu yazda sizlere tantacamz besmele eitleri, stanbulda bir zel koleksiyonda bulunmaktadr. Bu yazlarn zellii, farkl hat eitlerinde tek bir ibrenin, besmelenin yazlm olmasdr. Bu besmeleler, Hamid Aytan sanat kudretini ortaya koymak yannda, yazld ayr hat eitleriyle, sanat yazlar hakknda bizlere fikir vermektedir. Hat sanatndaki yaz eitlerini, yaz eitleri arasndaki nanslar grme frsatn elde etmekteyiz. slm hat eitleriyle ilgili ok eitli tasnifler yaplmakla birlikte, ana balk olarak, yaz eitleri aklm- sitte bal altnda toplanmaktadr. Bunlar: Muhakkak, Reyhni, Sls, Nesih, Tevki ve Rikadr. Aklm- sitte dnda, talik, kfi, dvni, cel divni, rika yaz eitleri kullanlmaktadr. Koleksiyonda bulunan besmeleler, on drt ayr hat eidiyle, ayrca Osmanlnn son dneminin icd olan snbl hat ve bir yaz eidi olmaktan ziyde bir yaz karakteri olan cel sls hatla yazlmtr.(13) Bir adet besmele de tura formunda yazlmtr.

Hamid Bey, yazd yazlarn katlarnn arkasna, yaz eitlerini de not olarak kaydetmitir. Koleksiyonda bulunan besmeleler sls, nesih, muhakkak, tevki, rkaa, celi sls msenn, dvni, cel dvni, talik, ikeste talik, rika, kfi, makl, siyakat ve snbl hat eitleriyle yazlmtr. Bir anlamda hattat Hamid Bey besmele ile Hutt- mtenevviay ortaya koymutur. Bu besmelelerden cel dvani, tevki, siyakat, snbli, muhakkak, sls, nesih, icze, rka, divni ve kfi hatt ile yazlanlarda Neml sresi 30. yetinin ilk ksm olan nneh min sleymne ve innehu ibresi de eklenmitir.(14) Dier hat eitlerinde bu ibare konulmamtr. Mselsel hat ile yazlan besmele daha nce, Kanni dneminin nl hattat Ahmed Karahisri (. 1556) tarafndan yazlm olup, Hmid Ayta tarafndan takliden yazlmtr.(15) stanbul Trk ve slm Eserleri Mzesi Karahisari Albm 2b sahifesinde bulunan besmele, altn varak ile yazlm olup, harf kenarlarna siyah tahrir

Snbl yaz ile Besmele

42

Siykat hatt ile Besmele

Cel Talik hatt ile Besmele

ekilmitir. Osmanl Hat Sanat tarihi incelendiinde, Hattat eyh Hamdullah Efendi (1429- 1520)den sonra ikinci sanat mektebinin temsilcisi Hattat Ahmed Karahisridir. Osmanlda, eyh Hamdullah, sls ve nesih yazda bir atlm gerekletirerek mektep oluturmu; Karahisri ise daha ok cel slste baar gstererek mektep oluturmutur. Cel sls istifinde Karahisrinin dikkat ekici denemeleri bulunmaktadr. Karahisri Albmnde bulunan besmele de farkl bir almann rndr. Hattat Hmid tarafndan Karahisriye taklden yazlan Mselsel Besmele, elbette ki, aradan geen be asrn sanat geliiminin zelliklerini tamaktadr. Aradan geen onca seneden sonra cel yaz ok byk gelimeler kaydetmitir. Burada nazarlarnza sunulan ve Hamid Bey tarafndan yazlan Mselsel Besmelede, kalem hakknn verilerek yazld grlmektedir. Karahisri tarafndan yazlan besmelede, cel yaznn devrinin zellii, yazlmtan ok izilmilik zellii bulunmaktadr.

Hatt- Snbl olarak isimlendirilen ve Hmid Beyin de byle not dt Besmelenin yazs ilk defa Hattat rif Hikmet Bey (. 1918) tarafndan kullanlmtr.(16) Aslnda bilinmeyen bir ey, yeni ortaya karlm bir yaz olmaktan ok bilinen bir yaz eidinin yorumlanmasyla ortaya konulduu sylenebilir. Bu yazda kam kaleminin, daha kvrak kullanld izlenimi bulunmaktadr. Bu yazda hareke kullanlmamtr.

Koleksiyonda bulunan bir dier ilgi ekici besmele, aslnda devlet yazmalarnda, zellikle maliye kaytlarnda kullanlan siyakatle yazlmtr. Bu besmelede, siyakat yazs derli toplu olarak kullanlmtr.(17) Yazlrken bir ok harfi farkl bir hviyet alan bu yaz karakteri, burada rika yazsna yakn bir tarzda kullanlmtr.

Tevkii hat ile Besmele

Rika hatt ile Besmele

43

Mselsel Besmele

Rika hatt ile Besmele

Cel Dvni hatt ile Besmele 44

Muhakkak Besmele

Sls Besmele

Nesih hatt ile Besmele

Cel Talik Besmele

Dvni hatt ile Besmele 45

* SMEK Hat Usta reticisi DPNOTLAR 1- Hattat Hmid Ayta'tan yurt iinden olduu gibi yurt dndan da bir ok insan ders almtr. Bunlar, kendi ifadesiyle Haim Muhammed el-Baddi (19171973), Yusuf Zennn, Ali Rvi, Mervn'l-harb, es-Semma el-Halebi, Musullu Cennet ve Japonya'dan Minako'dur. (Bkz. Harfleri Bestekr Kendini Anlatyor, Kpr, sy. 61 (Nisan 1982), s. 13- 14). 2- Hmid Ayta'n doum tarihi eitli kaynaklarda, 1309 olarak verilmitir. Bkz. Son Hattatlar, 119; smail Yazc, "Hattat Hmid Ayta, Hayatna Umum Bir Bak", Hattat Hmid Ayta Kitab, stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 17'de kendi yazd notta rum 1309 tarihinde doduunu belirtmektedir. Nfus Czdan'nda da doum tarihi 1309 olarak kaytldr. Fakat bu tarihin, hicr veya rm takvimden hangisi olduu kaytl deildir. Burada belirtilen tarih, eer rmi ise, mildi karl ise 1893'tr. 1309 hicr ylnn mildi karl ise 1891'dir. (Nfus Czdan iin bkz. Hattat Hmid Ayta Kitab, stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 216.) 3- Bkz. Mustakimzade Sleyman Sadeddin Efendi, Tuhfe-i Hattatin (Nr. Mahmud Kemal nal), stanbul, Trk Tarih Encmeni Klliyat, 1928, s. 110. 4- Bu zat daha sonra TBMM'nin ilk devre milletvekili olan Mustafa kif Ttenk'tir. Bu zatn hayat ve fotoraf iin bkz. Kpr, sy. 61, s. 11; smail Yazc, "Vefatnn II. Yldnmnde Hattat Hamid Ayta (I)", Zemzem (Yeni Asya Gazetesi eki), 19 Mays 1984; A. mlf. Hattat Hmid Ayta Kitab, 18. 5- Yazc, Zemzem (I), s. 4. 6- Kaynaklarda, Hmid Bey'in, Halim Hoca'ya Glen-i Marif Mektebi'nde sadece rik'a hocal yapt yazl ise de, aada knyesi verilen makalede neredilen mekte grlecei gibi, Hmid Bey, Halim Hoca'ya sls, nesih, rik'a ve cel divni derslerini vermitir. Bkz. Sleyman Berk, "Hattat Halim Efendi'nin Bilinen Tek Hilyesi", Tarih ve Dnce, sy. 2002/7 (Temmuz 2002), s. 62 7- Harfleri Bestekr Kendisini Anlatyor, Kpr, sy. 61 (Nisan 1982), s. 11. 8- Ali Alparslan, "Hattat Hmid Ayta", Hayat Tarih Mecmuas, sy. 11 (Aralk 1972), s. 21. 9- Hmid Ayta'n son yllar ve hastalklaryla ilgili geni bilgi iin bkz. Yazc, Zemzem, sy. 261- 262. 10- ili Camii yazlarn yazmak iin, Rkm'n stanbul Trk ve slm Eserleri Mzesinde bulunan kalplarn inceledii bilinmektedir. Bkz. "Trk- slm Eserleri Mzesinin Yaz Ksm", Selamet, sy. 50 (30 Nisan 1948), s. 6. 11- Bu caminin kuak yazs birka yl evvel yaplan restorasyonda maalesef bozulmutur. 12- Aslnda bu tertip Bediuzzaman Said Nursi'ye aittir. Bediuzzaman, Isparta'nn Barla nahiyesinde iken Hafz Osman hattyla yazlan bir mushaf inceleyerek, "Allah" ve "Rab" lafzlarn iaretler. Bakara Suresi 282. yetini sayfa ls, hlas Sresini de satr ls alnarak, yet berkenr ve tarifine uygun bir Kur'n yazlmasn talep eder. te, Hmid Ayta, byle tertip edilmi bir Kur'an'a bakarak, Tevafuklu denilen Kur'an yazar. (Yazc, Zemzem (3), sy. 261, s. 1, 4. 13- Ali Alparslan, celi'nin bir yaz eidi olmaktan ziyade bir yaz karakteri olduunu belirtmitir. Bkz. Ali Alparslan, Osmanl Hat Sanat Tarihi, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, 1999, s. 105. 14- Neml sresi 30. yeti besmele ile bir btn oluturmaktadr. yeti tam ibresi yledir: "nneh min sleymne ve inneh bismillhirrahmanirrahm" 15- Hattat Ahmed Karahisri tarafndan yazlan mselsel besmele, stanbul Trk ve slm Eserleri Mzesi'nde olup envanter numaras 1443'tr. Karahisari Albm hakknda daha geni bilgi iin bkz. ule Aksoy, Karahisar Albm", P Sanat, Kltr, Antika Dergisi, sy. 21 (Bahar 2001), s. 66- 75. 16- bnlemin Mahmud Kemal nal, Son Hattatlar isimli eserinde Hattat rif Hikmet Bey bahsinde, vefat mnasebetiyle Tasvr-i Efkr gazetesinde rif Hikmet Bey'le alkal kan bir yazy iktibas etmitir. ktibas edilen yazda, hatt snblnin mucidi olarak rif Hikmet Bey'in ad gemektedir. (Son Hattatlar, 5960); Ismayl Hakk Baltacolu, Trklerde Yaz Sanat isimli eserinin 121. sahifesine bir hat koymu ve buna da "alev yazs" ismini vermitir. ki yaz karlatrldnda rif Hikmet Bey'in yazsnn daha sanatl olduu muhakkaktr. Hattat Hmid Bey'in yazs ise btn bunlarn yannda hem sanatl hem de kalem hakk verilerek yazlmtr. 17- Siyakat yazsyla ilgili daha geni bilgi iin bkz. Said ztrk, Osmanl Ariv

Belgelerinde Siyakat Yazs ve Tarihi Geliimi, stanbul, Osmanl Aratrmalar Vakf, 1996, 487 s. ; Mahmut Bedrettin Yazr, Siyakat Yazs, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1978, 70 s. ; Dndar Gnay, Ariv Belgelerinde Siyakat Yazs zellikleri ve Divan Rakamlar, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 1974, 259 s. BBLYOGRAFYA AKSOY, ule, "Karahisar Albm", P Sanat, Kltr, Antika Dergisi, sy. 21 (Bahar 2001), s. 66- 75. ALPARSLAN, Ali, "Hattat Hamid Ayta", Hayat Tarih Mecmuas, sy. 11 (Aralk 1972), s. 16- 22. ALPARSLAN, Ali, "slam Yaz eitleri: 1- 6", Sanat Dnyamz, sy. 30, 32, 33, 34, 35, 36, 1984- 1986. ALPARSLAN, Ali, Osmanl Hat Sanat Tarihi, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, 1999, 215 s. ALPARSLAN, Ali, "Hattat Hmid Bey", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 87- 89. ALPARSLAN, Ali, "Hattat Hmid'in Kaybnn Dndrdkleri", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 131- 135. BALTACIOLU, Ismayl Hakk. Trklerde Yaz Sanat, Mersin, Kltr Bakanl, 1993, 143 s. BAYAT, Ali Haydar. Hsn-i Hat Bibliyografyas. stanbul, slam Tarih, Sanat ve Kltr Aratrma Merkezi, 2002, 416 s. BERK, Sleyman, "Hattat Hmid Ayta'la Alkal Birka Not", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 109- 114. BERK, Sleyman, "Hattat Halim Efendi'nin Bilinen Tek Hlyesi", Tarih ve Dnce, sy. 2002/7, (Temmuz 2002), s. 56- 64. CETE, Hayrettin. The Basmala, stanbul, Reform Dil Yaynlar, 2004, 143 s. ELEB, Hasan, "Talebelerinin Dilinden Hamid Bey", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 91- 99. EVK, Sava, "Hocam Hmid Bey", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 105- 108. DERMAN, M. Uur, "Hattat Hmid Ayta", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 67- 85. DERMAN, M. Uur- UZUN, Mustafa, "Besmele", Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi, c. 5, s. 236- 239. "Dnya Basnnda Hattat Hmid ve Tevefuklu Kur'an", Kpr, sy. 52 (Temmuz 1981), s. 28- 29. EYG, M. evket, "Hmid Bey Merhum", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 137- 139. Gnlden bir tutku (Sevgi Gnl Hat Koleksiyonu). stanbul, Sadberk Hanm Mzesi Yaynlar, 2004, 123 s. GNAY, Dndar, Ariv Belgelerinde Siyakat Yazs zellikleri ve Divan Rakamlar, Ankara, Trk Tarih Kurumu, 1974, 259 s. Harflerin Bestekar Kendini Anlatyor, Kpr, sy. 61 (Nisan 1982), s. 8-15. Hattat Hmid Ayta (mid) Anma Paneli- ( Diyarbakr- Eyll 1996). stanbul, Diyarbakr Bykehir Belediye Bakanl Kltr ve Sanat Yaynlar No: 5, 1997, 88 s. Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, 231 s. NAL, bnlemin Mahmud Kemal. Son Hattatlar, stanbul, Milli eitim Bakanl, 1955, 839 s. KLEC, M. Refii, "Merhum Hocam Hattat Hmid Ayta", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 141- 149. MERT, Talip, "Hmid Bey'den Hatralar", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 115- 130. Mustakimzade Sleyman Sadeddin Efendi, Tuhfe-i Hattatin (Nr. Mahmud Kemal nal), stanbul, Trk Tarih Encmeni Klliyat, 1928, s. ZTRK, Said. Osmanl Ariv Belgelerinde Siyakat Yazs ve Tarihi Geliimi, stanbul, Osmanl Aratrmalar Vakf, 487 s. ZSAYINER, Zbeyde Cihan, "Hat Sanatnda Besmele", Antika, sy. 30 (1987), s. 13- 19. SERN, Muhittin. Hat Sanat ve Mehur Hattatlar. stanbul, Kubbealt Neriyat, 1993, 383 s. SEVGL, Turan, "Hocam Hattat Hmid Bey", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 101- 103. SUBAI, Hsrev, "Ayta, Hamit", Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 1991, c. VI, s. 287- 289. The Garden of Besmele. stanbul, Boazii Yaynlar, 1998, 280 s. "Trk ve slm Eserleri Mzesini Ziyaret", Selamet, sy. 50 (30 Nisan 1948), s. 6-7, 15. NVER, A. Sheyl. Hattat Karahisri Ahmed Efendi ve Altunlu Besmele, stanbul, 50 San'at Sever Serisi 11, 1953, 2 s. NVER, A. Sheyl, "Seluk Trkleri Besmelelerinden Birka rnek", Sanat, sy. 6 (Haziran 1977), s. 30- 35. YAZICI, smail, "Hattat Hmid Ayta, Hayatna Umum Bir Bak", Hattat Hmid Ayta Kitab. stanbul, Kitabevi Yaynlar, 2002, s. 13- 65. YAZICI, smail, "Vefatnn II. Yldnmnde Hattat Hamid Bey (I- IV)", Zemzem (Yeni Asya Gazetesi eki), 19- 22 Mays 2004. YAZIR, Mahmut Bedrettin, Siyakat Yazs, Ankara, Vakflar Genel Mdrl, 1978, 70 s. YAZIR, Mahmut Bedrettin, Medeniyet leminde Yaz ve slm Medeniyetinde Kalem Gzeli (I-II), Ankara, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 1972 - 74, 291 s.

46

Be Asrlk Bekleyi Sona Erdi

Surre-i Hmyn Gn Inda

Yusuf ILGIN

Osmanl padiahlarnn katld ihtiaml trenlerle Topkap Sarayndan yola kan surre alaylar, kutsal topraklara duyulan hasret ve akla kymetli hediyeler tamtr yzyllar boyu Ta ki Haremeyn ksz kalana; erini kaybetmi taze gelinin paha biilemeyen eyizi eve dnene kadar Be asr hznyle ihtiamn kalbine gizleyen bu eyiz, Topkap Saraynda dzenlenen muhteem bir sergiyle gn na kt.
Tarih boyunca mukaddes topraklarn mamur edilmeyi ve hac yollarnn emniyetini salamay kutsal grev olarak stlenen halife ve sultanlar, Haremeyne (Mekke-Medine) "Surre-i Hmyn" alaylar ile "Surre" denilen para ve deerli eyalarn konulduu keseler ve hediyeler gndermilerdir. Kutsal beldeye hediyelerin gnderilme ilemi, Hz. Hac dnemlerinde dzenlenen surre alaylarnda dnyann drt bir yanndan gelerek stanbuldan yola kan hac adaylar bulunurdu. Kabenin yeni rts de bu alay tarafndan tanrd. Hazine deerinde bir ykle gittii iin de alaya askerler elik ederdi. Alayn getii her ehirde hacca gitmek isteyenler bu kafileye dahil olur, mukaddes beldelere gidip yz srme imkn olmayanlar ise, kandil, amdan, tespih, mushaf gibi eyalar ile en kymetli sanat eserlerini gnderirlerdi. Bu hediyelerin en kymetlilerinden biri de mzede bulunan "Kevkeb-i Durri" elmasdr. Sultan 1. Ahmet'e babasndan kalm, padiah da bunu "Byle bir elmas bize deil 'Alemlerin Sultan'na yakr" diyerek Hazreti Peygamber'in kabrine hediye etmitir. Surre alaylar bu ve bunun gibi pek ok hikaye ile ssl ve zengin bir gemie sahiptir.

Peygambere duyulan derin sevgiden dolay, be asrlk bir zaman diliminde her yl birbirinden grkemli merasimlere dnmtr. Bylece artk surre ve surreyi gtren heyet anlamndaki surre alay denildiinde, kutsal topraklara duyulan zlem, Hz. Peygambere duyulan muhabbet ve Onun soyundan olanlara gsterilen sayg akla gelmitir.

47

Haremeyne ilk olarak H. 311 (M. 923-24) ylnda Abbas Halifesi ElMuktedir Billah zamannda surre gnderilmitir. Daha sonra Hicaz blgesini hakimiyetleri altna alan Fatmler (909-1171), Eyyubler (1171-1348) ve Memlklar (1250-1517) tarafndan da bu det devam ettirilmitir.

Osmanllarda, Yldrm Bayezid (1389-1403) tarafndan Edirneden gnderilen ilk surreden sonra, dzenli olmamakla birlikte hediye mahiyetinde surre gnderilmeye devam edilmitir. Yavuz Sultan Selimin Msr fethinin (1517) ardndan hilafetin Osmanl Devletine gemesiyle birlikte surre gnderme deti srekli hale gelmitir.

48

Padiahlarn da katld ihtiaml trenlerle Topkap Sarayndan yola kan surre alaylaryla, Haremeyn ahalisine gnderilen paralar dnda, Kbe kaps anahtarlar ve kilitleri, nadir bulunan kymetli hallar, seccadeler, murassa avizeler, yakut-zmrt ilemeli amdanlar, paha biilmez mushaf- erifler, puideler (rtler), ipek ve altn srma keseler, surre devesinin deerli talar ve altnla ilenmi rtleri, buhurdanlar, elbiseler, Mekke Emrine mahsus srmal ve ilemeli kaftan, mcevherli kl, tespihler ve daha pek ok kymetli eya Mekke ve Medinedeki mbarek makamlara, seyyidlere, eriflere gnderilirdi. Btn bu yklerin ve hac adaylarnn bulunduu byk kervann en nnde Mahmil-i erif olurdu. Surre alaynn en belirgin nianesi olan Mahmil-i erif, adn ve anlamn, Peygamberimizin levazmn tayan deveye verilen Mahmel isminden almtr. Deerli hediyeleri tayan ve sadece hacca gidip gelmek iin zel yetitirilmi bu develere Mahmil Devesi denirdi. Bu develere baka yk yklenmez ve asla binilmezdi. Surre devesinin nesli de sadece bu ii yapard. Develere mercan, lapis lazuli ve gm ilemeli rtler giydirilir, altn srma ilemeli kadife rtler iinde hediyeler tatlrd. Bunlar arasnda o ylki hacda deitirilecek olan, Bursada saf ipekten dokunmu ve yazlar nl hattatlar tarafndan ilenmi Kbe rts bulunurdu.

49

Surre alay ile hac yollarnn emniyetini salamak iin yol boyunda bulunan Arap oymaklarna da atiyye ad altnda para gnderilirdi. Haremeyn ahalisine gnderilen surrenin kime, ne kadar datlaca surre defterlerine kaydedilir, surre keseleri ve Mekke Emrine gnderilen nme-i hmyn, surre alaynn yola kt gn Padiahn huzurunda mhr- hmyn ile mhrlenerek, Surre Eminine teslim edilirdi. Osmanl Devleti'nin ilk slam halifesi Yavuz Sultan Selim Han dneminde gelenekselleen "Surre-i Hmyn" hediyeleri, 1917 ylnda gnderilen son surre alayna kadar devam etmitir. Birinci Dnya Sava srasnda Haremeyn topraklar Osmanl Devletinden ayrlrken, Medine Mdafii Fahreddin Paa, yzyllarca Medineye gnderilmi kymetli hediyelerin ngilizlerin eline gememesi iin fetva alarak ve bu eyalar Ravza-i Mutahharada bir deftere kaydettirerek, stanbula Topkap Sarayna gndermitir. Be asr boyunca gn yzne kmayan eserler, BB Kltr A. ve Topkap Saray Mzesi Mdrlnn dzenledii Surre-i Hmyn adl sergi organizasyonu ile tarih ve sanat aklar ile bulutu. 15. ve 19. yzyllar arasndaki dneme ait bu kymetli koleksiyonda bulunan, mukaddes topraklara gnderilen hediyeler, konuyla ilgili fermanlar ve tutulan zabtlardan oluan eyalar ve son surre alayna ait 90 para resim, Topkap Saraynn Has Ahrlar Blmnde ilgiyle izlendi.

50

Deerli Sanatkr

Nusret olpan'n
Ardndan
Glbn Mesara Trk tezyini sanatlarnda sekin bir yere sahip olan minyatr dal, bir saray sanat olarak Osmanl dnemi kitap resminde, usta nakkalarn gelitirdii slplar iinde, Trk ruhunu yanstan mkemmel bir tasvir anlayn aksettiren renkli ve mstesna bir sanat kolu olmutur. Bu zellikleriyle Osmanl tarihine k tutan nemli belgeler olma zelliini tayan, lkin iinde yer ald kitap sanatlar ile birlikte onsekizinci yzyl sonlar itibaryla snmeye yz tutan minyatr dal, yirminci yzyln ilk eyreinden itibaren bu sahalarda yetimi deerli hocalarn ciddi gayretleri sayesinde yava yava yeniden canlanm, stadlarndan feyz alarak alanlarnda uzmanlaan renciler yetimitir. Mimar Nusret olpan, bu sekin rencilerden biri olarak minyatr sahasnda gnmzde eserleriyle sz sahibi olmu sanatkrlardan biri mertebesine ykselmitir. Nusret olpann 1972 ylndan itibaren Istanbul niversitesi, Cerrahpaa Tp Fakltesi Tp Tarihi ve Deontoloji Krssnde Ord. Prof. Dr. A. Sheyl nver ve Azade Akar nezaretindeki sanat seminerlerine devam, Allah vergisi sanat yeteneini Trk minyatr sahasnda gelitirmesindeki en byk millerden biri saylabilir. Yldz niversitesi Mimarlk Fakltesi mezunu olan Nusret olpann mimarlk mesleiyle birlikte yrtt sanat faaliyetleri boyunca Trk minyatr slbundan kopmayan bir anlay iinde gelitirdii zgn tasarmlardaki kompozisyon kudreti, dinamik ve cesur yorumlar, minyatr sanatmz ada bir boyuta tarken, ayn zamanda bu dal geni kitlelere tantmaya ve sevdirmeye vesile olmutur. Son be yldr A. Sheyl nverin kurucusu bulunduu nakhanemize katlm ile Trk minyatr sahasndaki zengin bilgi birikimlerini yetitirmekte olduu rencilerine cmertce aktaran Nusret olpan hocamzn ani vefat, Trk sanat aleminin ok byk bir kaybdr. Yeri doldurulamyacak bu deerimiz artk eserleriyle yaarken, hatras da gnllerde var olmaya devam edecektir.

51

Acmz ok Byk
Cahide KESKNER Nusret olpan tandmda gencecik bir ocuktu. Tam tarihini hatrlamyorum ama yetmili yllarn banda olduunu iyi biliyorum. Babas ile birlikte Cerrahpaa Tp Tarihi Enstitsne gelmi, rahmetli hocamz Prof. Dr. A. Sheyl nverin bir ilim ve irfan yuvas olan atlyesine intisap etmiti. Aradan otuz be yla yakn bir zaman gemesine ramen o gn Hocaya gstermek iin yannda getirmi olduu almalar, gelecekte yapacaklarnn mjdecisiydi. Takdirle izlemitik. Yllar geti, sevgili Nusret almalarndaki tempoyu hi azaltmad. Edebi ile yaad, sanat adabna daima sadk kald. Sanat hayatnda olsun, zel hayatnda olsun dengeli, sevecen ve azimli bir kiilie sahipti. Beyni ile eli arasndaki salkl uyum, onun tasarmlarndaki

baarsnn en byk nedeni olmutur. Sanat slubunun olumasnda phesiz Matrak Nasuhun Seferi Irakeyn adl tarihi eserinin etkisi byktr. Ancak bu tesir daha ileriki yllarda giderek azalm ve Nusret olpana has bir karakter ve yorumlama kazandrmtr. Her sanatkrn iinde coup taan rmaklar vardr. Bu coku bazen bir kalemin ucunda, bazen bir frann ucundaki renklerin ahenginde, bazen de bir neyin namelerinde sanat eseri olarak hayat bulur ve lmszle ular. te geride kalanlar, sevgili Nusretin ardnda brakt eserlerine baktka, onun kpren dalgalarnda, kvrm kvrm raks eden bulutlarnda, mimarlnn da verdii bir ustalkla resmettii meknlarnda onu daima yaayacak ve yaatacaklardr. Sanat hayatnn en verimli yllarnda, ondan daha ok eyler beklerken bizlerden ayrld iin phesiz acmz ok byk. Ancak unu kabul edelim ki yirmibirinci yzylda Trk minyatr sanatnda bir Nusret olpan vard. Ne mutlu bize... Sevgili evladm, sana Allahtan gnl dolusu rahmet niyaz ediyorum. Btn sevenlerinin ba saolsun.

52

stanbul

Perezeve Deniz Sava

zmirin Tarihi

Trk Donanmas

Boaziinde Hisarlar

Osmanl mparatorluu Dnemleri

53

stanbul A Bir Nusret Geti

M. Semih RTE

Bir geldi, pir gitti Yznde bir tebessm vard, Eli fra tutuyordu, giderken
1952de Bandrmada doan Nusret, ocukluk yllarnda esnaf olan ailesinin ilerine yardm ederken bir takm resimler yapmaya balamt. Resim defterlerine yaplan Bandrma evresi, vapur seferleri, deniz ve gkyz en ok ilgisini eken konulard. Ama yine bu devrelerde yapt stanbul manzaralar, camiler, tarihi mekanlar onun o yllarda dahi stanbula olan ilgisinin bir tezahr olup, ileride yapacaklarnn ipularn veriyordu. 1970li yllarn ncesinde stanbul ile ilgili toplad kartpostallar onun ilk resim arivini oluturuyordu. Tarihi mekanlar ieren

bu resimleri, ahap kaklar zerine fotoraf kadar doru resmediyordu. Bir iki santimetre apndaki alana inanlmaz detayl olarak yerletirdii Sleymaniye, Sultanahmet, Ayasofya resimleri seyredenlerin hayranln uyandryordu. Hatta baz kiiler bunlar yapann on sekiz yanda bir delikanl olduuna inanmyorlard. Aile byklerinden olan Ali ztaylan Beyin tavsiye ve yardm ile Nusret, A. Sheyl nvere mektup yazar. Mektupta eitli resimler yaptn fakat hibir eitiminin olmadn, kendisine mektup yoluyla yardm edilebilmenin mmkn olup olmadn sorar. Sheyl Bey mektubu okuduktan sonra Azade Akardan bir cevap yazmasn ve eitimin muhakkak yerinde yaplmas gerektiini syler. Bunun zerine ksa bir zaman sonra 1971 senesinde Nusret, stanbula nakkahaneye gelir, kendisini tantr ve yapt resimleri hocalarna gsterir. Hem Sheyl Beyin hem Azade Hanmn olduka ilgisini eker. Sheyl Bey, Azade Hanma bu ocukla muhakkak ilgilenilmesini syler. Bu nakkahane, 900 yllk Trk medeniyetinin kltr ve sanat hazinesinin arividir. Ruhun gzellikler iinde kendinden getii, btn dertlerin unutulduu kalbin heyecandan sk att, az nefes alnd bu nakkahane, Trk Tezyini Sanatlar eitiminin temel tadr. Sheyl Hocann ba yardmcs Azade Akar hanmefendinin yakndan ilgilendii Nusret, Trk Tezyini Sanatlar eitiminin yan sra hocalarnn tevikiyle yarm kalan eitimine Zincirlikuyu Meslek Lisesine kaydnn yaptrlmas ile devam etmitir. Meslek lisesinde veliliini yapan Azade Akar Hoca, Nusretin sanat yolundaki grgsnn yksek bir noktaya gelmesinde en byk paya sahiptir. Nusret ile tanmam 1973 ylnda Sheyl nver Nakkahanesinde Azade Hoca vesilesi ile olmutur. Nakkahanedeki dersler cuma gnleri leden sonra yaplrd. Tanmamzdan birka hafta sonra Nusreti restorasyonlarnda alma yaptm Topkap Sarayna davet etmitim. Onun iin heyecanl bir gn olduunu sylemiti. 1973 yl nakkahanede eski Trk mezar talar sslemeleri ile ilgili sergi almalar youn bir ekilde devam ediyordu. Sheyl Hocamzn bakanlnda yaplan bu faaliyetlerin organizasyonunu Azade Hoca yapmaktayd. Nusret ve benim iin bu faaliyetin iinde olmak son derece gurur ve heyecan vericiydi. 1974 ylnn Mart aynda Galatasaray Y.K.B. Sergi Salonunda nakkahanedeki renci ve hocalar tarafndan alan sergi byk kitleler tarafndan ilgiyle izlenmiti. 1974 yl sonlarnda niversite giri imtihanlarna almak iin bir araya geliyorduk. Yine bu yl ierisinde Azade Hocann Gmsuyundaki evinde yaplan sanat sohbetleri bizim ssleme sanatlarna olan bak amz olgunlatryor ve daha ciddi bakmamz salyordu. Bu sohbetlerimiz 1980li yllara kadar aralkl olarak devam etti. 1975 ylnda yaplan niversite snavnda ayn mimarlk fakltesini kazandmz rendiimiz zaman ikimizde ok sevinmitik. niversiteye baladmz bu yllar beraberliimizin daha youn getii zamanlard. 1977 ylna kadar olayl geen niversite ylarmzda eitimin salkl olarak devam etmedii okulun neredeyse haftada 2 gn kapal olduu skntl gnlerdi. O tarihlerde Sultanahmet Cami onarmn yapan babamn yannda bo gnlerde alyordum.

54

Galata Kprs

Hisarlar

Zaman zaman Nusretle cami iinde ve dnda detaylar zerine konuup kubbe ve minarelerden evreyi izlerdik. Nusretin Ayasofyay Topkap Sarayn ve Marmaray uzun uzun izlerken ald keyif gzlerinden okunurdu. stanbulun bu en nemli tarihi blgesini yukardan seyretmek onu mthi heyecanlandrd yllarda, ryalarnda bu eserler zerinde utuunu saatlerce detayl bir ekilde anlatrd. Bu yllarda youn almalarmzda ben tezhibin iine gmlm Sleymannameden baz detaylar alrken Nusret de ilk ciddi minyatr tasarm olan Fatihin fkesi adl resmi yapyordu. Fatihin atn hiddetle Halie srd bu alma klasik minyatr tarzndayd. Bu almalarmz Sheyl nver Hocadan icazet almamza vesile olacakt. 1975-77 yllar arasnda Nusretle birlikte emberlitataki Birlik Vakfnda tezhip ve minyatr dersleri verirken Sheyl Hocann da dedii gibi retirken renildiini daha iyi anlyorduk. 1970 ylnda Fatih Bahoca Sokakta kk bir atlye amtm. Aziz Hocam Sheyl nver Bey, 1974 ylnda buray ereflendirmi ve Bugn itibariyle bu konuda tek atlye buras, sakn kapatma demiti. 1976 ylnda sevgili Nusret bu kk atlyeye tand. 1980 ylna kadar ayn mekan paylatmz 25 m2lik bu kk atlyede iki kk masa, bir katlanan yatak, ufak bir kitaplk, bir sedir biraz mutfak eyas bize yetiyordu. Bu atlyeden kimler geldi kimler geti 1974 ylnda nakkahanede birlikte olduumuz Sermet Molu, liseden can dostum Necdet li, Faik Krml bu atlyenin mdavimleriydi. Birlikte stanbul ii sanat gezilerimizdeki Koca Mimar Sinann btn eserlerini ciddi bir ekilde gezer notlar alrdk. Medeniyetin tarihi notlarn Necdet li, inilerini Faik Krml anlatrd. Biz mimari tezyinatlarn rlvelerini karr, stanpajlar alrdk. Bu almalar mutlaka dosyalanrd. Bu arivleme alkanl tabii ki Sheyl Hoca ve Azade Hocadan aldmz feyzlerin neticesinde bize yerlemiti. Saysz boaz sefalarmzda mutlaka Anadolu yakasna geerdik. Bazen Anadoluhisarnda sanat arkadamz Gnseli zgr ziyaret ederdik. stanbul d seyahatlerimizin odak noktas Edirne ve Bursa idi. Bu eski Osmanl bakentlerindeki gelenekli yaplarda fotoraf, rlve ve desen kopyalar alnrd. Defalarca gittiimiz bu eserler her seferinde baka bir yzn bize gstererek heyecanmz youn tutard. Cerrahpaa Sheyl nver Nakkahanesinde cuma gn leden sonra yaplan dersler bizim iin ibadet gibiydi. Yaptmz almalar hocaya

gstererek aldmz tevikler bizi nasl keyifli ve canl tutard. zellikle Azade Hocann olaan st iltifatlar bizim bu sanatn derinliklerine inmemizde en byk etkendi. 16. yyn mehur ehircilik ve toporafya ressam Matrak Nasuh Nusretin sanat hayatna yn veren en nemli kiidir. Kanuni dnemi seferlerinde menziller zerindeki ehirleri stten nden farkl alardan tasvir eden Nasuhun slubundan etkilenen Nusret, stanbulda baz tarihi blgelerin detaylarn kendi yorumlaryla yapmaya balad. Onun ncesinde olan resim kabiliyeti, mimarlk eitimi, tezyini sanatlardaki almalar grgsn artrm, yeni tasarmlar yapmasna temel oluturmutu. Bu tarzdaki ilk minyatr Kz Kulesidir. Sonrasnda defalarca farkl tasarmlarda yapt Kz Kulesinin, masmavi denizin ortasndaki minik adadaki bina, evresinde uan kular en sevdii tablodur. Daha sonra Sleymaniye ve Galata, Rumeli Hisar, Anadolu Hisar, Topkap Saray, Ayasofya, Sultanahmet tasarmlarnn en nemli konulardr. 1990l yllarn bandan itibaren Nusret olpan, kendi minyatr slubunu oluturmutur. Gece-gndz, bahar-k, deniz dalgalar, gkyz, bulutlar, tabiat dokusu, aalar ve zellikle bu kompozisyonlar meydana getiren mimari biimler, kendi boyutlar iinde gerek oranldr. Minyatrlerinde kendine has grafik ile dzenledii spiraller, vazgeemedii biimlerdir. Yaptlarnda mutlaka gerek bir senaryo varln vurgularken blgenin ekolojik zelliine dikkat ederdi. 200den fazla deiik tasarmnn yer ald 500 civarndaki almas ile, minyatr kitap sanatndan tablo grntsne tayan stanbul a Nusret olpan, gelenekli Trk resim sanatnn nemli bir sanatsdr. Taksim-Levent aras metro istasyonlarndaki byk boyutlarda ini zerine yapt minyatrler onun her zaman ak sergisidir. Baz dnya ehirlerini tasvir eden minyatrleri onun isminin dnya apnda duyulmasna da sebep olmutur. Hepimizin de bildii gibi sanat eserleri ile yaar, imdi Nusret olpan yanmzda deil ama eserleri yan bamzda. Bu yzden Nusret iin eserleri yaad mddete, yetitirdii talebeleri onun yolundan gittii ve onun slubunda eserler retmeye devam ettii srece yanmzdan ayrld diyemeyiz..

stanbul

55

Trkiye Boazii

Yl 1972 idi. Her hafta cuma gnleri Ord. Prof. Dr. Sheyl nver Hocann Cerrahpaa Tp Fakltesinde Tp Tarihi ve Deontoloji Krssnde yrtt Trk Ssleme Sanatlar derslerine katlyordum. Birgn krsye benim yalarda bir gen geldi. Yannda Hocay tanyan bir akrabas vard. Bir aevinde alan gen, bo vakitlerinde tahta kaklar zerine ehir manzaralar yapyormu Tahta kaklar Sheyl Hocann takdirine sunmak istediklerini sylediler. Bam emi nmdeki rnei alrken dikkat kesildim. Birbirinden gzel bezenmi kaklar elden ele dolamaya balamt Hepimiz hayran kaldk. Bu gen doutan sanatyd Nefis renk uyumlaryla kck yaplar, kaklarn avularnda irin ehir manzaralar oluturmutu. imden, Yarabbim bu ne yetenek dedim. te bu yetenek, Nusret olpan idi. O srada Azade Akar hanm Sheyl Hocaya yardmc oluyor, ssleme derslerine katkda bulunuyordu. Azade Hanm o anda, hi dnmeden Nusrete sahip kmaya karar verdi. Bundan sonraki hayat boyunca manevi annesi olacakt O gn hayatnn seyri deien Nusret olpan, nce Zincirlikuyu Yap Meslek Lisesini daha sonra da Yldz niversitesi Mimarlk Blmn bitirdi. Ama kaklar ssleyerek balad minyatr almalarn hayatnn en nemli bir paras olarak srdrecekti Diyebiliriz ki neredeyse iki yz yl boyunca Trk minyatr sanatnda yeni bir slup gelitirilemedii gibi, var olanlar da, bata Sheyl Hoca ve rencileri olmak zere, bir iki evre dnda neredeyse unutulmu gitmiti. Minyatr sanatnn geliebilmesi iin nce en doru bir ekilde renilmesi gerekir ama yalnzca ustalk da yetmeyecektir. Sanatn kendi lleri erevesinde yeni grler ve yorumlar da gerekir. te bu alanda en byk k yapan Nusret olpan, kendine zg slubu ile dnya mzelerine ve piyasalarna ald. Bylece minyatr sanatnda Trk slubunun, ran sanatndan farkll amzda da ortaya konmu oldu. Alt yl kadar nce Sheyl nver Nakhanesi Bakan Sayn Glbin Mesarann daveti zerine Nusret olpan .. Cerrahpaa Tp Fakltesi Deontoloji ve Tp Tarihi Ana Bilim Dalnda minyatr derslerine balad. nce rencisi ermin Ciddi, sonraki dnemde de

Nusret olpann Aramza Katlmas ve Aramzdan Ayrl

Nil SARI 56

rencisi Glin Anma, Nusretin yardmcs olarak zevkle altlar. Nusretin mkemmel yetien rencileri son drt yldr Sivas, Kayseri, Amasya ve Konyada dzenlenen Trk Tp Tarihi Kongreleri bnyesinde alan sergilere zgn eserleriyle katldlar ve pek ok beenildiler. Nusret, retmenlii srasnda kendi bilgi ve belgelerinin yan sra, slubunu da rencileriyle paylat. yle ki, rencilerinin yetenekleri ve zevkleri Nusretin yorumuyla biimleniyordu. Rehberlerini kaybeden bu renciler bundan sonra da birikimlerini almalaryla srdrmek azmindeler. Nusret olpan yle bir dost insand ki, uzun zaman srelerinde birbirimizi arayp gremediimizde bile bilirdim ki Nusret isminde bir arkadam vardr ve ona ne zaman ihtiyacm olsa bana elini uzatacaktr. ok yardmsever ve hayrsever idi. Tm meguliyetine ramen her yere ve herkese kouurdu. rnei, Fakltemiz Tp Tarihi Mzesi dolaplarnn ve tehir panolarnn yapmnda hemen yardmmza komu ve kr almadan hizmet vermiti. Salonlar her gezdiimde onun iyi niyetini yeniden hissediyorum. Hayatn emeiyle kazanyor olsa da gerektiinde hemen fedakarlk yapmasn bilirdi. lerimin younluu sebebiyle arayamadm uzun zaman sreleri iin hi serzenite bulunmazd. Son grmem lmnden bir gn ncesinde, perembe gnyd Yine desteini istemek zere kendisini telefonla aramtm. Eski bir dost olarak yine hatrinas davrand. O srada torunuyla oynuyordu, ok mutlu olduunu hissettim. Olu Hasan da yanndayd. Hasanlar ok tatl oluyor, senin de bir Hasann var, deil mi dedi. Evet, benim de bir Hasanm var, ok tatl, benim de torunum olur inallah dedim. Sal gn onunla grmek istemitim, muhakkak geleceim dedi, ama ksmet olmad Nusret olpan sanatnn doruundayken gen yata kaybettik. Son yllarda yeni bir minyatr slubunu gelitirme arayndayd. En st zirveye tad ve hepimizin tanyarak hayran olduu zgn slubunu tamamladn dnyordu. Daima yeni gelecekler tasarlayan, hep ileriye bakan bir sanatyd. Yaasayd kim

bilir daha hangi baarlara imza atacakt demekten kendimi alamyorum. Ama ok iyi bildiim bir ey var, o da, hocay rencisi yaatr. Eminim ki byk gayret ve emekle yetitirdikleri Nusret olpann sanatn gelitirerek yaatacaktrlar. Byk eserler verenler hibir zaman lmezler. Nusret olpan da sanatyla aramzda daima yaayacaktr. Ebedi istirahatgahnda nur iinde yatsn.

Kz Klesi

Fatihin fkesi

57

Top Kap Saraynda Kutsal Emanetler

Onun Ansna
Canm kardeim Nusret olpann ardndan:
Glten DNDAR (Ablas) Hi beklemediimiz bir anda, ok sevdiimiz kardeimizi canmz kaybettik. Bir seyahate gitmi de geliverecekmi gibi ayrlverdi aramzdan. Almak ok zor, acmz byk. nsanlar doar ve lr, bu bir gerek ve herkes iin geerli. Ancak iz brakanlar az olur. O dolu dolu yaad, ksa mrne ok ey sdrd. En verimli anda hayata veda etti. O, ayakta kotururken gitti, Aalar ayakta lrm misali ama eserleri hep yaayacak inallah. ocukluunda da bir bakayd ok zeldi o. Hatralar pek ok. Bir iki tanesini sizinle paylamak isterim. Srmeli gzlerinde hep bir k parlar, ileriye dnk hayaller kurar, zaman zaman bizimle paylar, bizi artrd. Sanata, gzelliklere dknl o gnlerden belliydi. Okul ncesi dnemde bana resimler izdirir ve bu resimler istei dorultusunda, deniz, gemi, yelkenli arlkl olurdu. O resimleri hayran hayran seyreder, adeta onlarla yzer, engin ufuklara yol alrd. Hi unutmam gen kzlk dneminde ilediim nak ve el ilerini de hayranlkla seyreder, nasl yaptm sorar, ilgilenirdi.

Haydarpaa

Onun esas yetenei ortaokul dneminde ortaya kmaya balad. Harika resimler yapar, retmenleri tarafndan takdir toplard. Sene sonu sergisi iin yaptrdklar resimleri retmenleri geri vermemi, kendilerinde tutmulard. Onun ortaokul ve lise aras okumad bir dnemi oldu. O dnemde minyatr maketler yapard. Jilet ile beyaz sabun kalplarndan oyarak, yontarak Sultan Ahmet Camii ve Ayasofya gibi eserlerin minareleri dahil en ince detayna kadar maketlerine yapar herkesi hayran brakrd. O yllarda Bandrmada tannmaya, kendinden sz ettirmeye balad. Bandrma erafndan saygdeer bymz Ali ztaylan, babamla karde ocuklar idi. Kendisinin Sheyl nver ile dostluu ve arkadal vard. nver hoca kendisini ara sra ziyarete gelirdi. Byle bir ziyaretinde kendisine Nusretten bahsediyor, tantryor. Sheyl nver hoca kardeimdeki yetenei fark edip srarla stanbula gelmesini, aksi takdirde byle bir yetenee yazk olacan sylyor. Ablamn da stanbulda ikamet ediyor olmas ii kolaylatryor. Babamn da onay ile Nusretinde kader izgisinde nemli yeri olan stanbul dnemi balyor. Lise ve niversite renimi ile paralelinde minyatr dnemi ve bilinen devaml gelien sanat hayat... Yapt eserleri onun iin ok nemliydi, deer verilmesi onu ok onore eder, mutlu olurdu. Amatr suluboya almalarndan tahta kak ve bir taban hediye etmiti, her grtmzde bana sorar, duruyor dediimde gzel yznde tebessmler belirirdi.

58

En son bir ay kadar nce Konyaya sergi iin geldiinde yine sordu, kardm verdim, al senin olsun dediimde ocuk gibi sevindi. Zaten bir taraf hep ocuktu, onun iin ocuklarla ok iyi anlar, onlar hediyelerle sevindirmek onun zelliklerindendi. Sevgi dolu idi, iini sevdi, sanatn sevdi, insanlar sevdi, sevgi verdi, sevgi buldu. Tevazu iinde yaad. Paylamay seven bir insand. Sahip olduu her gzellii, yaad olaylar, seyahatlerini vs. yaknlar ile paylamaktan zevk alr, mutlu olur ve mutlu ederdi. O minyatr sanatna ok ey katm, kendine has bir tarz meydana getirmitir. Ortaya koyduu eserleri onun en ak delilidir. Yaknlar ve son dnemde yetitirmeye emek verdii talebelerinden birileri ondan ald cevherle onun brakt yerden devam ederler inallah O manevi i zenginlii, ahlk, sanat ve kiilii ile rnek bir insand. Arkasnda yeri zor doldurulacak bir boluk brakt, ne mutlu ona ruhu ad olsun. Ailesi olarak o bizim medar iftiharmz, gurur kaynamzd. O hep gler yzlyd, glerek gitti. Onun glen yzn ok zleyeceiz. Rabbim bizlere ve onu btn sevenlerine sabr versin. Ona rahmetiyle muamele etsin, derecesi ali makam, cennet olsun. Allah ondan raz olsun, habibine balasn. Ve bizi ebedi lemde bulutursun. Amin

Sevgili Babam
Byk Olun Nasuhi Hasan olpan Aile ve arkada evresinde, doutan gelen resim kabiliyeti, mtevazl, hayrseverlii ve gler yzyle tannrd, sevilirdi. Sanatn hi yorulmadan akla icra eder, resimlerinin takdir toplamasndan byk memnuniyet duyard. Kklmde yaptm resimlerle gurur duyard. Benim ve kardelerimin tm resim defterlerini, okul ncesi resimlerimizi eksiksiz biriktirmi, hepsine tarih atmaya da nem vermitir. Gnlk tutma ve ilerini not almay hep nemser, gnlklerine o gnn nemli olayna dair kk resimler kondururdu. Arivine ok nem verirdi, yeni ilerinde faydalanmak zere, akla gelebilecek her tr konuda dokman mecmualardan kesip, oluturduu konulu dosyalardan ve ktphanesinden ok faydalanrd. Minyatr sanatn benimsetmek ve sevdirmek iin ksa saylabilecek bir zamanda iyi mesafeler kat etti. Son sekiz yldr bende, babamla birlikte almakta, mimari ve minyatr ilerinde yardmc olmaktaydm, artk her eyi bana ve aileme emanet. imdi, yazamadm saysz gzel ansyla kalplerimizde, esiz eserleriyle gz bebeklerimizde. Kucaklayabildii tek torunu Taham sevdi, ailesini sevdi, yaamay sevdi, stanbulu sevdi. Sevdii yolda almay sevdi, Rabbini sevdi, beklemeden ona gitti... Seni ok zlyoruz

Galata Mevlevihanesi

Mevlana Trbesi

59

Sivas Divrii

Deerli Hocam Nusret olpan

Glin ANMA Mimar ve minyatr sanats Nusret olpan yaklak alt sene boyunca, .. Cerrahpaa Tp Fakltesi Tp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalnda bulunan Ord. Prof. Dr. A. Sheyl nver Nakhanesinde, youn ilerine ramen hocasna duyduu vefadan dolay bizim minyatr dersleri hocalmz stlenmitir. Her zaman engin bilgisini, arivini ve tecrbesini paylat bu derslerde Nusret Bey nclnde yaptmz almalar; Trk Tp Tarihinin Sivas, Kayseri, Amasya ve Konyada dzenlenen kongreleri bnyesinde alan sergilerde takdirle karlanm ve tezhip grubunun almalaryla birlikte kitap olarak baslmtr. Kendi atlyesinde ve almalarnda da severek elik ettiim deerli hocamn yapt ilerini, bu sanattaki amacn ve vizyonunu ksaca anlatmaya alacam. Minyatr sanatndaki renme ve gelime sreci zorludur. Geleneksel sanatlarn mantn, kurallarn, ilk olarak tezhip eitimi ile renir, el maharetinizi gelitirirsiniz. Daha sonra eski dnemlerdeki deiik ekollerin minyatr eserlerini kopya olarak alr, kompozisyon ve boyama tekniklerindeki farkllklar alglarsnz. zgn eserler retmeye altnzda ise bir bak srtnda ilerlersiniz; yapmaya altnz minyatr her an bir kopya, kolaj, grafik-tasarm, illstrasyon ya da naif resme dnebilir. Bu sanat iin gerekli olan; geleneksel sanatlara ait izim ve boyama zelliklerini bilmek, nakka titizliine sahip olmak ve zgn eserler retme yeteneidir. Bu gerekler minyatr sanatlarnn az oluunun nedenini de bize anlatr. Minyatr yaparken bir ynden

60

stanbulun Fethi

kontr, iki boyutluluk, perspektifin olmay, glgesiz boyama gibi eitli kurallara sadk kalmann zorluunu yaarken dier yandan da bir konuya ait birok dnceyi beraber anlatma, farkl zaman, mevsim, hikaye ve mekanlar biraraya getirme ansn yakalarsnz. Geleneksel sanatlarmza ait birok eserin ortaya kartlmas, korunmas, hatrlanmas ve bunun gelecek nesillere aktarlmasnda byk emei olan Ord. Prof. Dr. A. Sheyl nver hocamzn sahip kt ve Azade Akar hocamzn eitim srecinde hep destekledii Nusret olpan, gemiiyle uzun sreli, ciddi bir hafza kopukluu yaayan minyatr sanatnda, nnde kendi uslbunda bir rnek de olmadan tek bana yol alm, tarihimize ve kltrmze zg ve bizi bize en gzel ekilde anlatan bu sanatmz yeniden hatrlama, yzleme, tanma ve tantma misyonunu stlenmitir. Minyatrde; sanatndan etkilendii Matrak Nasuhun ehir belgeleme ustaln, ariv oluturarak her eyi kaydedip biriktirme zellliini, mimari eitimin verdii kompozisyonda zm retme yeteneini, yarattan gelen fikir zenginliini nakka titizliinde tm eserlerine yanstmtr. Hocamzn minyatrlerindeki zenginlik ve younluk, ehri, mekan, tarihi, hikayeyi, mevsim ve zaman bir almann iinde btn olarak ele almasndandr. Bu da sanat birikiminiz, yeteneiniz ve baarl kompozisyon oluturabilme yetkinliiniz ncesinde, ayrca altnz konuya hakim olma, yeterli bilgiye ve arive sahip olmak ile mmkndr. Minyatr almalarmzda hocamz, geleneksel sanatlara ait olan hat, tezhip ve ini desenleri ile malzeme olarak altn kullanldnda eser baarl ve doru olmasa bile insanlara klasik minyatr paras arm yapaca iin bu eleri kullanmamz kolayclk olarak grr ve daha zor olan baarmamz, bunlarn avantajna snmadan her zaman evrensel resim dnyasndan bakla zm retmemizi isterdi. Kk yalarndan itibaren resim yetenei bilinen ve hocalarnca da desteklen Nusret Bey, daha ergen yalarda ahap kaklarn zerine yapt almalarnda geleneksel sanatlar tanmamasna ramen o slupta ok incelikli iler yapmtr. lk almalarnda bile tarihi konular ve ehir n plandadr. Bu eserlerde daha yaln olsa da Osmanl minyatrlerinde olduu gibi tarihi, birka konu ve hikayeyi beraber anlatma abas vardr. niversite ve sonrasnda ise istenilen konuya gre aratrp allm ok sayda afi, dergi kapa ve bror tasarmlar bulunmaktadr. Suluboya almay hep sevmitir, doadan hemen gzlemleyip, izip, boyad almalar ilk dnemlerinde olduka fazladr. Minyatr yaparken yorulup, gene minyatr yaparken dinlenen hocamz, bazen bir gecede yapt bir suluboya resmi getirir ve bununla dinlendim derdi. Sanatnn her dneminde tarihimize ait ve konulu almalar yapm olan hocamz, Dileri Bakanl iin yaplan ve tm Osmanl tarihinin anlatld sekiz ayr parada her bir dnemi tarihi, nemli olaylar, kiileri ve gelimeleriyle beraber iyice aratrm ve bunlar almalarna zenle yanstmtr. Orhan Gazinin ryas, Nuh tufan, stanbulun fethi, Preveze deniz sava, eski stanbul gibi birbirinden farkl konular hocamzn minyatrlerinde yer bulmutur. Nusret beyin minyatr akna denk debilecek ey, herhalde stanbuldur, her zaman Bizim btn ehirlerimizi, kltrmz, tarihimizi birarada barndran bu ehri almaya mrler yetmez derdi. Nusret Bey aklna nakettii bu ehrin her noktasn tarihiyle, konumuyla beraber ok iyi bilir ve bize de retirdi. Sor-

Bursa

anakkale

61

Ankara ve Meclis

duumuz herhangi bir eseri annda her ynyle ve evresiyle beraber resmedip, bir de tarihi ve hikayesini de anlatrd. ok farkl dnem ve alardan alt stanbulda hikayelerin ve tarihi gereklerin doruluuna, binalarn konumuna ok dikkat ederek almtr. stanbul minyatrlerinde gemii alt gibi, ok daha zor olmasna ramen gnnmz de anlatmay baarmtr. Minyatrlerinde Kapalarnn karmaasna dalmadan hareketliliini, Haydarpaann dinamikliini, Beiktan ruhunu veya Leventin gkdelenlerini hisseder, Galata Mevlevihanesinden birden Konyaya balanrsnz. Mevsimleride minyatrlerinde ok severek kullanan hocamzn ayn yeri konu alan almalar k, ilkbahar veya sonbahar da bambaka bir ruha brnmtr. Geceyi nakettii minyatrler ise tamamen kendine zg almalardr. Hocamzn bir ok farkl zaman, mekan ve hikayeyi bir arada anlatmasna olanak salayan spiral formu kulland almalar ise neredeyse onun sanatyla zdelemitir. Mevlanann hayatnn belirli konu balklaryla ilendii bir minyatr serisi, Hz. Mevlanann Hayat Belgeseli iin allm ve bu belgesel ierisinde animasyon olarak da gsterilmitir. Mevlanann hayat srasyla; ailesinin Belhden ayrl, Konyaya gelii, ems ile karlamas, ayrl, Mesnevinin yazlmas, Sudaki kitaplar, Sema, Konya, Mevlanann Hakka kavumas, kabri gibi eitli konu balklaryla resmedilmi ve sergiyi ziyaret edenler Mevlanann hayat hikayesi ierisine adeta gezinmitir. Ayrca Mukaddes Emanetler Belgeseli iin hazrlanan ve bu emanetlerin Topkap Sarayna getirilii, Kabe, Veysel Karani Hazretlerine Hrka- erifin verilii, destimal treni gibi deiik konularn alld baka bir minyatr serisi ise henz sergilenmemitir. Nusret olpann lkemizin birok ehrini alt minyatrlerinde; o blgenin iklim, tabiat ve doal zelliklerini, corafi dokusu ile nemli tm tarihi eserlerini doru olarak tek parada grmeniz mmkndr. Sergi hazrlklarmzda, n almalar iin bir ehre gittiimizde sanki hep orada yaam gibi bize rehberlik eden hocamz Ankara, znik, Bursa, anakkale, Divrii, Konya ve daha bir ok ehrimizi almtr.

Farkl malzemeleri her zaman cesurca deneyip, sanatta tm yeniliklere ak olan hocamz; zemin olarak ebruyu kulland zaman minyatr onun akna gre yerletirmitir. Yaygn olarak suluboya yada guaj ile yaplan, ama artk kitap sayfalar arasndan kp duvarlara konulan minyatr yeni malzemelerle ve byk ebatlarda almtr. Trk Minyatr Sanatnn, yurtdnda da bilinmesinin ve kabul grmesinin nemini bilen hocamz, gezdii birok lkedeki talebin daha kalc bir malzeme olan tual zerine yal boya veya akrilik olduunu grm ve daha mrl bu malzemeleri yine bir nakka inceliinde almtr. almalar yurt dnda, ok daha nce ve fazla ilgi grm olan Nusret Bey, birok dnya ehrini de minyatr disiplini ierisinde tm nemli zellikleriyle beraber almtr. Bu minyatrler bizim sanatmzn kabullenilmesi, dar kabuundan kmas ve orada yaayanlarn kendi corafyalarn baka bir kltrn gznden alglamas asndan ok nemlidir. Onun minyatrlerinde; New Yorkun azametini baka bir minyatrnde karam bulutlar sararken, bu bulutlar Mekkede aydnlanm, Kudsn hznn bir mcevher kutusu gibi sarm, Tokyoda ise Japon resminin karakterine brnmtr. Paris, Kln, Bosna, Venedik, Moskova, Buhara alt dnya ehirlerden bazlardr. Bazen de iki lkenin zelliklerini tek almada birletirmi veya tm islam dnyasnn nemli eserlerini birarada tek eserde naketmitir. ini, her zaman kalc, mimari tarihimizde hep kullanlm olan ve bizim kltrmze ait olan ok nemli bir sanatmzdr. Hocann tasarlad ve znik ini Vakfnda uygulanan ini zerine minyatr almalar ile bu sanatn geni d mekanlarda kalc olarak halkla bulumas salanmtr. Bu iniler zerinde; yerletirilecei mekann ve yerin zelliine gre istenen konuyu, tarih ve hikayeyi bir btn olarak ele alp tek panoda anlatmtr. stanbul Metrosu istasyonlar, Kadir Has niversitesi, Hava Kuvvetleri Komutanl, Diyanet leri Bakanl, Beykoz skelesi, stanbul SK Tesisleri, stanbul Adliye Saray ile ayrca yurt dnda da Yunanistan Ayvanoz Manastrnda, Dubai Zaebel Tekno Parknda, Bankong Trk Bahesinde minyatr tasarmlar ini zerine allmtr. Taksim tnel giriinde bulunan en son almasnda, yzyl nceki bir fotograftan o dnemin tm binalarn ve zelliklerini birebir izerek tasarlam ve bu eseri ini zerine aktarlmtr.

62

TBMM Konukevinde bulunan seramik panoda; Trkiye resmi zerinde tarihimiz, kltrmz, tabii dokumuz ve yresel zelliklerimiz birarada anlatlmtr. Farkl malzemeleri kullanma gayreti, Beykoz Cam Ocanda cam stne minyatr boyama denemeleri ile devam etmitir. stanbul Byk ehir Belediyesinin dzenledii Lale Festivali kapsamnda, maket bir lale zerine yaklak onbe stanbul minyatr, hi kolaya kamadan birebir ve titizlikle allm, ok kymetli bir eser ortaya kmtr. Bu sanatn halk tarafndan benimsenmesi, anlalmas ve sevilmesi iin d mekan almalarn her zaman nemseyen hocamz Topkap Saray Glhane Parknda bulunan elektrik trafosu zerinde, oldukca zahmetli ve yorucu bir duvar boyama almas gerekletirmitir. Ayrca tramvay duraklarna konulan Nusret Beye ait almalar ile olduunuz semtin hikayesini bir minyatrde grmeniz mmkndr. Halkla btnleen bu almalar, her zaman turistlerinde ok ilgisini ekmitir. En son yapt alma olan ve Glhanede bulunan slam Bilim ve Teknoloji Tarihi Mzesinin tm grsel panolarnn tasarmlar Nusret olpana aittir. k metreden yirmiyedi metreye kadar farkl boyutlarda olan ve zel tekniklerle baslan bu almalarda; botanikten eczacla, astronomiden mekanie ve tbba kadar bir ok bilim dal gemiimize ait minyatr ve izimlerle anlatlarak bu mzeye hayat vermitir. Her kesi Nusret olpann fikirleri, emei ve almalar ile dolu olan bu deerli mekan, bizim gnlmzde ise hocamzn mzesi olarak yer edecektir. Hocamz otuzbe yllk sanat hayatna ok farkl boyut, malzeme ve teknikle allm drtyzden fazla eser sdrmtr. Gnde on saatten fazla almadan, mrn bu ie adamadan ve yzlerce eser retmeden bu sanatta sz sahibi olunamayacana inanrd. Her zaman ok alt bu yolda ne gecesi, ne de gndz vard. Kimseye hayr demedii, herkes iin bir zm rettii, ho karlad kapsnda ok youn ileri arasnda her zaman biz

rencilerine vakit ayrm, sahip kmtr. A. Sheyl nver Nakhanesinde ki dersleri yannda, Yldz Saray ale Kknde bir dnm ve son olarak Miniatrkte bahar etkinlikleri program erevesinde dersler veren Nusret Bey, kendi atlyesine de minyatr renmeye gelenleri geri evirmemitir.

Hocamz nereye davet edilirse gitmi, hi kimseyi geri evirmemi ve bunlar iin hep kendi snrl vaktinden fedakarlk etmitir. Okullarda ve kurumlarda seminerler vermi, rencilerle minyatr almalar yapm, atlye ziyaretlerini, yabanc misafirleri kabul etmi, dkman isteyenlere hep olumlu cevap vermi, iindeki zenginlii herkesle paylamtr. Her zaman ok alkan olan hocamz; gler yzn, neesini ve iyi niyetini de bizden hi esirgememi; asilii sabryla, grgszl edebiyle, nyargy ise demokratik duruu ve sessizlii ile terbiye etmitir. Kabul grmek iin zellikle uramayan, ben sadece ok altm diyen ve kanaatkarl ile bilinen hocamz; yapt ilere, iyiliklere ve eserlerine takdiri hi bir zaman kuldan beklememitir.

Kalemle kat arasnda kaldnzda; d dnyadan aldnz her eyi iselletirip tekrar yanstrken derin bir yalnzl yaarsnz. Btn bu aamalar yalnz yaayan ve bu yolda tek bana ilerlemi olan hocamz, bizi hibir zaman yalnz brakmad. Misyonunu devam ettirecek olan vefal rencileri, iyi niyetini gsterdii gnl dostlar, hayrla anlan bir isim brakt ailesi ve ok sayda ki gzel eseriyle her zaman aramzda olacak.

Yaamn faniliini, lmn bilgelii ile kabul ediyor ve hocamza Allahtan rahmet diliyoruz. Nur iinde yatsn, ebedi mekan cennet olsun

Sivas Divrii

znik

63

slam Dnyas

Bir Sanatkrn Ardndan Sanat Alemimize Mesajlar

Prof. Dr. lhan ZKEEC

Nusret olpan, otuz be yl nceden tandm, farkl kiilie ve sanat merakna sahip bir arkadamzd. eitli zamanlardaki grmelerimizde yeni, deiik proje araylarn grr ve bu gayretlerinden heyecan ve memnuniyet duyardm. Ord. Prof. Dr. A. Sheyl nverden Trk sanat, ssleme ve resim eitimi alm, onun bilim ve sanat dairesinde bulunmu bir kii olarak Nusret bey mimarlk mesleinin yannda- klsik resmi (genel olarak klasik sanat tarzmz iinde yaplan resimler minyatr olarak isimlendirilir, ancak bu isim bizim resmimizi anlatmyor bu sebeple ben resim demeyi uygun gryorum) semiti. Yapm olduu bu tercihi; sabrla alarak gnmz sanat dnyasna farkl bir resim tarzn getirerek onu hakl bir ne kavuturmutu. Yalnzca lkemizde deil, snrlarmz tesindeki dnyaya da sesini duyurarak ok cazip ve renkli tasarmlara imza att. Muhakkak ki bu almalarnn yannda eitimi srdryor, dersler veriyor, renciler yetitiriyordu. Bir sanatkrn kendi sanatnda ve zellikle resim geleneimizin bugne bakan yznde nemli tablolar ortaya koymu olmas, kelimenin tam anlamyla sanatmzn yeni yeni nefeslere kavumasnn iaretleri olmutur. Bu yalnzca resim iin deil, dier btn sanatlarmz iin de olmas istenen ve beklenen bir husustur. Yani, her sanatkr bir ncekini daha iyi tanyp zmsedikten sonra kendi slubuna sahip olarak gerek manada yeni, kuatc ve kapsayc eserler meydana getirecektir. Geirmi olduu ani bir rahatszlk sonucundan bu lemden ayrlan Nusret olpan kardeimizi 1 Haziran Pazar gn ebedi leme uurladk, mekan cennetler olsun. Ani vefatn duyduumuzda ardk, inanamadk ne yapacamz dahi bilemedik. Sanatnda belli bir yere ulam ve gayretini srdrerek daha pek ok gzellie imza atacan midettiimiz arkadamz bir anda aramzdan ayrlverdi. Aklma Yahya Kemalin u beyti geldi: lmek kaderde var bize rknt vermiyor Lkin, vatandan ayrln strab zor.

Medine

Hakkn takdiri hepimiz iin hereyin stnde, lkin dostlar, hele hele gnl ehli, gzelliklerle beraber anlan arkadalar beklen-

64

medik zamanlarda kaybetmek bizlere hzn veriyor. Yani onlar ayrlacaklar da biz mi kalacaz bu lemde? Tabii ki hayr. Hlk- Zl-Cell hepimize gzel yaaylar, gzel iler ve gzel gler nasib etsin. Bu safhadan sonra dnelim, biraz da kendi ortam ve muhitimize bakalm.

haddimi amak istemem ve bu sahada hizmet verenlere akl verecek veya onlar deerlendirmeye tabi tutacak deilim. Ancak, ayn yolun yolcular olarak, bugne kadar aydnlk, huzurlu, yksek anlayl bir yoldan gelmiken bugnden sonra da bu bilinle hakiki eserler vermeye devam etmek ve bu emanete layk olmak gerektiini dnyorum. (Herhalde arlk noktas stanbul olan) Trk klasik sanatlar

Trk klasik sanatlar erbab olarak arkadalarmz, deerli hocalardan, stadlardan yllarca mek ederek sabrla alarak bu sanat bir yerlere getirdiler ve daha da ileri noktalara tayacaklardr. Hepimiz de biliyoruz ki sahip olduumuz bu miras gerekten zengin, grkemli, bereketli, manal, ruh dolu bir birikime sahiptir. Deil onlarca yl, yzlerce yln kokusu, rayihas sinmi bir ihtiam zincirinin halkalar olarak teslim aldmz bu kutlu sanatn miraslar olarak neler hissediyoruz, nasl bir halet-i ruhiye ierisindeyiz? Bu kutlu ve deerli mirasn ne kadar bilincindeyiz ve tadmz ykn ne kadar farkndayz? Bu satrlarn yazar olarak

erbabnn gnmz sanat dnyasnda ayr bir yeri ve karizmas bulunmaldr. Gerek akademik eitim ortamlar ve gerekse dier eitim ortamlarnda hizmet verenler sahip olduklar izgileri sanat adna daha dinamik tutmal ve kuatc olmaldr. Bir hatt yazmak ok derin manalar ifade eder. Bu yalnzca kam kalemi usulnce kullanabilmek deil ayn zamanda ne yazdnn, hangi hissiyat, duyguyu dile getirdiinin ve hatta bundan da nemlisi yazd kelamn kimin kelam olduunun bilincinde olmak gerektiidir. Keza bir tezhibi tasarlarken, nereye hangi izgileri, ne maksatla koyduunu, bunun ncesini ve sonrasnn nerelere uzanacan

Kuds

65

Nuh Tufan

tahmin eden sanatkar, yalnzca bir dizi iek izen ve onu kafasna gre boyayan bir kii deildir. Ressam da bir resmi tasarlarken kafasnda bir proje oluturur ve bir mesaj kararlatrr, almasn bu mesajn en gzel ve etkili bir biimde verilmesi ynnde gelitirerek tasarmn tamamlar. Hayatn temelini iletiim oluturuyorsa, bu alann etkili mekanizmalar da sanatn ierisinde var demektir. Bir duygunun, ifadenin anlatm teknik olarak farkl olsa da yntem olarak benzer yollardan gemi olmasdr. Ksacas uurlu bir ekilde konuya yaklamak, insann amacn, ona en ksa yoldan nasl ulaacan bilmesi hususudur. Sanat en etkili anlatm aralarndan birisi ve belki de en nde gelenidir. Sebebi ise, muhatabna olay bir takm hacim, renk ve izgi oyunlaryla en net biimde anlatma imkannn olmasdr. u halde sanat, sanat olsun gibi bir dnceyle deil bir dncenin, bir inan veya duygunun etkin ve kavrayc bir nitelikle anlatlmasdr. Sanatn bir inan meyvesi olduu ve onun vastasyla btn insanlk tarihinin duygu ve dncelerinin anlatlmaya alld unutulmamaldr. Bu tarihi gemiin perspektifinden bakldnda sanatn anlam itibariyle insan heyecanlandran bir sreklilie sahip olduu hemen hissedilecektir. Sanat insanlk tarihi boyunca var olmutur, sanatlar ileli yollardan gemi, ama muhteem ifadelerle eserlerini vcuda getirmilerdir. Bu zgn retimlerin en nemli ynleri ise yaadklar dnemin ve iinden geldikleri toplumun kltrn, hayat tarzn, inancn, mitlerini, ksaca tm zelliklerini yanstmasdr. rnein bir maara duvar resmi o dnemin yaants hakknda bulunmaz bir belge iken bir Picasso resmi sanatnn yaad zor ve sava dolu toplumsal ortamdan ne kadar olumsuz etkilendiinin ifadesidir. te bizim Trk klasik

sanatlar maceramzn temelinde bu kurallarn etkinliini koymak ve bu sanatlara ok daha dikkatli ve itiyakla bakmak gerei yatmaktadr. Herhalde insan, yllarca zorluklar yaayp skntlar ekerek bu sanatlarn tahsiline altndan, elde edilenlerin ne kadar kymetli ve heyecan ykl olduunu hatrlamadan da edemiyor. Bizim rencilik yllarmzda otuz yl nceleri- bu sanatlarda eitim almak hem ok zordu hem de baz kesimler tarafndan bir dlanma sebebiydi. Bu glklere ramen gayret gsteren gen arkadalarmz derslere devamn yannda malzeme temin etmekte de sknt ekerlerdi. Altn bulunmaz, bulunsa da zor ulalr; mrekkep bulunmaz, elle urap yapmak gerekirdi. Bu sanatlarn fedaileri kat bulmak, aharlamak, mhrelemek, kam kalem amak, yazmak ve daha nice zorluklarla urar, abalard. Ama btn bu imkanszlklara ramen hayat mutlu geer, arkadalar birbirine destek verir, gnln aard. Hocalarmz, her frsatta talip olana, arzu edip isteyene, bil garaz vel ivaz (hi bir menfaat beklemeden) ders vermee, tashihler yapmaa urar, yol gsterirlerdi. Gemi yllarnda ve hali hazrda yaadklar skntlar adeta unutarak gen rencilerine bir eyler kazandrabilmek umuduyla urarlard. O yllarda emberlitataki Barn Handa perembeleri yaplan Hattat toplantlarn unutmak mmkn deildi. Dostlar, genci yals bir araya gelir, dertleilir, paylalr, sanattan, kltrden, tarihten sz edilirdi ou arkadam kendi hayatlarndan bu ve benzeri tablolar hatrlayacaklardr. te o gnlerden bu gnlere gelindi. Trk sanat eserleri bugnde daha aranr, sorulur oldu, maddi deerleri ykseldi, talipleri oald, velhasl zaman deiti artlar deiti, genlerimiz daha rahat ortamlara kavumu oldu. Herhalde ihtiya duyulan eitli malzemeleri bugn ok rahatlkla bulmak, istenilen alanda ders almak, hoca bulmak, kendini yetitirmek

66

Topkap Saray

mmkn. Bununla birlikte birok sanat dalnda meslek birlikleri, topluluklar varken Trk sanatlar alannda bunun henz gereklemediini gryoruz. Zaman zaman farkl nedenlerle sanatlarmz bir araya gelmi olsalar dahi henz kalc ve gl bir birlikteliin yaandn sylemek mmkn deildir. Her alanda uzmanlar ve sanatlar bir veya birka kii bir araya gelerek ne kadar sonu alnabilir? Bir grup dierini beenmez, bir bakas dier bir bakasna iyi gzle bakmaz; yok onun piyasas, yok bunun piyasas; kim kimden ne karabilir? Bazlar sanat bir menfaat arac olarak kullanp tekelcilik yaparak yozlamasna ve ksrlamasna yol amyor mu? Bu sorular uzar gider ama bir olumlu sonu alamayz. Muhakkak ki herkesin bir ksm kazanmlar, maharetleri vardr, ustadrlar, ellerinden gzel iler kabilir. Bu olmaldr da. Deerli meslektalarm, bu konu sadece gnmz ve bizi ilgilendiren bir gerek deildir, btn zamanlar, btn fertlerimizi, hepimizi ilgilendiren ve hepimizin sorumlu olduu bir meseledir. Hepimiz bu ar ykn sorumluluunu omuzlarmzda tayoruz. Klasik sanatlarn zellikle ssleme sanatlarnn gemite saray nakhanesinde veya bir atlyede bir ekip almasyla yapldn dnrsek gnmzde klasik sanatlarda alp eser veren, eitim veren hoca ve sanatlarn mutlaka bir araya gelerek birlikte dnmesi, sanatn gelecei ve gelimesi iin birlikte kafa yormasnda saysz fayda vardr. Gnmzde gereki olarak bakarsak ister istemez tekrara den, keif gcn, hayal gcn, heyecann, sra dln yitirmi, gnlk hayhuyun iinde kaybolmu bir sanat ortam grrz. Bu durumu amak iin birlikte hareket etmek ve yeni sluplar getirecek dehalar, stn yetenekleri kefedip eitmek gerekir. Sanat alnnda ilk hissedendir sznde olduu gibi; eer gerekte sanat kiilie ve yetenee sahip isek bu; toplumumuza doru estetik izgileri sunmada, ona farkl dnyalar nermede ve geleceini aydnlatmada bize byk sorumluluklar ykler. Ancak bu sorumluluklar yerine getirmede gstereceimiz ciddi gayret ve abalar bizleri istenilen yerlere getirebilecektir. Tabii bu yerler birer makam ve mansp olmaktan ziyade grevi laykyla yerine getirebilmi olmann i huzurunu yaamak olacaktr. Bu sanat dnyasnda bize gelen taleplere her zaman olumlu bakmal, imknlarmz lsnde talip olan insanlara kazanmlarmzdan aktarabilmeliyiz. ok okumal, okutmal, heyecanla aratrmal, gzden kaan, gizli kalm noktalar akla kavuturmal, elde kalem srekli izmeli, yaza yaza, ize, ize yorulmal ki sonunda meydan gelen meyve, bal gibi tatl olsun. Btn bu abide ahsiyetler Allahn verdii yetenei, kabiliyeti iyi ynde kullanm, alm, say etmi ve bylece menzil-i maksuduna erimitir. Ne bir Mimar Sinan var olabilirdi almadan ne eyh Hamdullah, ne Kara Memi ve ne de bir ahkulu.
Mostar Beikta

67

Rmeli Kava

slam lkelerinde, gnmz sanat ortamlar neler vadediyor, bizim bunlara katkmz olabilir mi, klasik Trk sanat mirasmzn insanlk lemine katklar nasl olacaktr? Btn bu balklar hep cevap arayan sorular halinde zihinlerimizi megul ettiinde, biz hareket enerjisi salayan bu ivme ile amacmza daha kuvvetli ve emin bir ekilde ulaabilmeliyiz. Bir ynden bakmalyz yzylmzn (XX. ve XXI. yzyllar) sanatta karakteri nedir? Daha dorusu bir sanat tarzna sahip olmu mudur? Trk sanat asndan bu yzylda can yakc gelimeler olmu mudur? Bu yzyln ncesindekiler; XIX., XVIII., XVI. yzyllarda durum nasld? XIV. ve XI. yzyllar hangi renkleri tayordu? Ksacas geliim iin konuya daha stten bakmak ve deerlendirmeleri ona gre yapmak gerekiyor. Eer yeni krlar, yeni birikimler olmazsa elimizdekiler ksa srede tkenir ve bizler ayn dairenin ierisinde dner dururuz. Halbuki zamann byle bir neticeye tahamml yok. Ne yapp yapp gerekli performansa ulamamz gerekiyor. Dikkat edilirse yukarda szn etmi olduumuz yzyllarn her biri yaayanlar tarafndan bir aratrma dnemi kabul edilmi ve her biri bir dierinin zerine yeni ve zgn bir eyler koyarak gelimeyi salamtr. Biz de ciddi ve seviyeli almalarla milli sluba sahip fakat yeni projeler ortaya koyup, kendi tarzmz hakkyla oluturabiliriz. Kaynan byk lde Doudan ve onun manevi dinamiklerinden alan Bat Rnesans, Douyu onun n, medeniyetini byk bir sayg ve gayretle hatta hrs ve hayranlkla ne kadar aratrm, etd etmitir. Onun hakknda yllarca ciltler dolusu incelemeler yaplm, kitaplar yazlmtr. Bu faaliyetler bugn bile hala devam ederken bat bilimi bo durmam, Douyu, slam incelemek iin btn gcyle seferber olmu, almtr. Bu alanda da nemli eserler vermi olmasna ramen, bir kltr ancak ve en iyi kendi mensuplar anlar ve yorumlayabilir prensibini burada kabul edip, zerimize denlerden ne kadarn yapabildiimizi kendimize sormamz lazm. Evrensel kltr ierisinde

kendine has renkler ve izgiler tayan Trk sanatn kavramaktaki vasfmz nedir? sorusunun cevabn aramamz gerekiyor. Tanabilir kltr varlklarmzn srekli yurtdna karlarak mze ve ktphaneleri doldurmas, onlar grebilmek iin ektiimiz sknt ve harcadklarmz gerekten byk boyutlara ulayor. Bir yandan bu yama devam ederken, bir yandan da lkemizde, eitim alanlarnda gen nesillerimize ve insanlarmza bu tarih ve kltr deerlerimizi nasl tantacamza kesin bir karar veremeyiimiz srp gidiyor. Bir medeniyeti zgn klan temel aya vardr ki bunlar kendine has gelitirdii ilim, ahlak ve estetik anlaydr. Eitim dnyamzda (yaygn veya rgn olsun) bu boyutu hakkyla hayat geirmeden alnacak sonular da bize fazla bir ey kazandrmayacaktr. Bir ynyle eitim alannda ciddi prensiplere hayat verirken, bir dier ynden de uygulama yapan sanat ve rencilerin baz mesleki topluluklar oluturmas da gerekiyor. Bu ekilde tekilatlanan sanat camias kendi ierisinde bir dzene kavuaca gibi retimlerin topluma yansmasnda da nemli baarlar salanacaktr. Buradan klasik sanatlar alannda retim yapan tm deerli hoca ve sanat arkadalara bir ar yapmak istiyorum. Nusret Beyin aramzdan hznl ayrl bir mide vesile olsun ve bizlere sanatmz iin g birlii yapmada bir balang noktas olsun. Bu alanda alan taraflar olmamal, hep birlikte Trk sanatn gelitirmek, daha baarl ve yeni tasarmlar retebilmek, gen nesil iin daha faydal olmak adna tek taraf, tek yrek olmak gerekli. Bu ayr gayr olularn sanatmza olumsuz yansdn mahade ediyorum. Bu lemden ayrlan stad ve sanatkarlarmz hayr ve rahmetle yd ederken, hayatta olanlara hayrl salkl bereketli mrler ve g birlii yaparak sanatlarnda nice gzel ilere imza atmalarn diliyorum.
(Fatih niversitesi retim yesi)

68

Minyatre kinci Baharn Yaatan Nakka Nusret olpan

Emine Uak Bir yaknmzn dnnden dndmde rendim Nusret olpann vefatn. Dilimden Yaprak dker bir yanmz/bir yanmz bahar bahe dizeleri dkld. Minyatre gnmz dnyasnda yeniden yer aan bir sanatyd Nusret olpan... n btn dnyaya yaylmt. Ama insaniyetinden, alak gnlllnden hi eksilme olmamt. Kendisiyle ilk Mostarda tanmtm. Mostar Kprsnn restorasyonu iin yaplacak tren sebebiyle kalabalk bir grup olarak Mostara gitmitik. Otobslerden indiimizde btn grup tren yaplacak alana gemiti. Ben nceki yl geldiimde kefettiim sokaklar ve mekanlar sessizce gezmek istediim iin gruptan ayrlm, ehre karmtm. O srada karlatk Nusret Beyle Bir yandan izim yapyordu elindeki kada, bir yandan fotoraf ekiyordu. Getiimiz aylarda kendisiyle yaptm rportajda, minyatrn hazrlklarn banda bilgilenme srecinin geldiini anlatmt. O gn Mostarda yapt ite byle bir kayt anyd. 15 yandan sonra ani bir kararla balad eitim ve sanat hayatyla minyatre adeta ikinci baharn yaattrd Nusret olpan Kendisiyle konutuunuzda bunun tesadf olmadn, minyatrn yeniden sevilmesini kendine ama edindiini hemen anlardnz. Ama bununla kalmamt ve kalmay dnmyordu leriye dnk daha byk hedefleri vard. Bunlarn banda minyatr ehir mobilyas eklinde kullanarak daha ok kiiye ulatrmak geliyordu. Bunu byk lde baard da Bugn sadece stanbulda deil, dnyann bir ok lkesinde onun minyatrleri sslyor sokaklar Ama en nemlisi ardndan iyi insanlar, iyi raklar brakt. Sanatn kendine saklamad onu ilgilileriyle paylat. Onlar da eserleri gibi nak nak iledi. Mekan cennet olsun. Ailesine ve sevenlerine ba sal diliyorum. *** Yayn Kurulu yemiz Emine Uan Nusret olpanla vefatndan nce yaplm son rportaj olma zellii tayan grmesi: Minyatr geleneksel slm sanatlarmz arasnda yer alsa da, sadece bu topraklarda yaplan bir sanat olmadn biliyoruz. Minyatrn serveni hakknda ksa bilgi alabilir miyiz? Minyatrvari diyebileceimiz, Msr resimleri var. Bunlara minyatrn ilk rnekleri diyebiliriz. Bahsettiiniz gibi sadece Trk-slm toplumuna ait bir sanat deil: Hristiyan bat toplumu, Uzakdou, in, Hindistan Ortadou ksacas tm eski uygarlklarda var. Minyatr, 15. yzyla kadar dnyada btn kltrlerde rastlanan bir ifade tarz. Yani bireyi olduu gibi izmek deil iten yorum katarak, nemine gre objeleri biraz gerek d boyutlarda, masalms ve srprizli ekilde izmek. Bizim tarihimizde minyatr, Uygurlara kadar uzanyor. O zaman Uygurlar, Budizm ve manizm dinlerine inanp o konuda eserler vermiler. Bu minyatrler duvarlara fresk tekniinde yaplmtr. Gnmzde bunlarn bir ksm Rusyadaki, Amerikadaki mzelerde bulunuyor. Ayrca parmen ve kuma zerine de almlar. Minyatr, Orta Asyadan Tebrize, Badata Uygurlu ustalar gtrm oradaki sanatlar etkilemiler. Kurulan devletlerin corafyasna ve dnya grne gre deiik slupta eserler meydana getirilmitir. Osmanl minyatr daha ok Tebriz ekolnden etkilenmi fakat kendi slubunu oluturmutur. Minyatr Osmanl devrinde altn yllarn yaam ama sonra ortadan kaybolmaya yz tutmu. Bunun sebebi nedir?

emsipaa

Tokyo

Newyork

69

Osmanllarda Kanuni Sultan Sleyman devrinde ini, Mimari, Hat, Tezhip gibi Minyatrde en parlak devrini yaam birbirinden gzel eserler verilmi ve gnmze kadarda kalabilmitir. Bu Minyatrlerin says 20.000 civarndadr. Bu devirde yaplan eserlerden birka rnek vermek istiyorum. Beyan- Menazil-i Sefer-i Irakeyn Sultan Sleyman Han, Kanuninin 1534-35 senelerinde ran ve Iraka yapt seferi konu alr. stanbuldan hareket eden ordunun konaklad beldeleri, ehirleri harita resim karm bir tarzda tek tek resmetmitir. Bu eserleri Matematiki, Tarihi, Yazar ve Hattat olan Matrak Nasuh-i meydana getirmitir. Benim minyatr almalarmda en ok etkilendiim sanatdr. Bana hala tarihin derinliklerinden k vermektedir. Bundan baka Kanuninin Nakkaba, Nakka Osman 160 minyatr ihtiva eden Hnernamede ve 427 Minyatr bulunan Surnamede en gzel figratif rnekleri vermitir. Surname III. Muratn ehzadesi Mehmetin Snnet dn ve eitli meslek sahiplerinin geidini ihtiva eder. O devrin kyafet ve yaantsn belgelemesi asndan son derece nemli bir eserdir. 17. yy.da azalarak devam eden Sanatmz 18.yy.da, III. Ahmetin Nakkabas Levni nin eseri olan Surnem-i Vehbi ile tekrar glenmitir. Buhari bunu biraz daha srdrm, daha sonra da duvarlara izilen halk resimlerine dnerek tarihte yerini almtr. Sizin minyatr alan olarak semenizin sebebine gelelim. Ortalarda grnmeyen bir sanatla nasl ilgilendiniz? ocukluumdan itibaren resimle ilgiliydim. lkokul ve ortaokulda da hocalarm ok iltifat ediyordu. Ortaokuldan sonra 5 yl eitimime ara verdim. Ama bu arada bile resim yapmay devam ettirdim. Sonra daymn ynlendirmesiyle Sheyl nver Hocayla tantm. Resimlerimi ok beendi, ondan ders almaya baladm. Onun ynlendirmesiyle liseyi bitirip Mimarlk Fakltesine baladm. Ve bu dnemde geleneksel sanatlarn birouyla ilgilendim ama ilgimi asl eken minyatr oldu. Resim kabiliyetimin olmas bunu etkilemitir diye dnyorum. Bir de bu topraklarda iki yzyldr minyatr yaplmamas beni etkiledi. Hem ok bakir, hem de ok geni bir alan. Minyatrde ise, daha ok ehir tasvirleri ilgimi ekti. Figr kullanyorum ama daha ok tarihi minyatrlerde. Tarihi eserleri, binalar, ehrin bir blgesini yapmak grsel olarak daha gzel. Siz ayn zamanda minyatr gncel hale getirdiniz, geni kitlelere yeniden sevme imkn verdiniz. Baknca bunun bilinli bir yol olduunu gryoruz. Evet. Minyatrn sadece tablo olarak deil, gzel bir konu seilerek deiik alanlarda yer almasna ok nem verdim. Bylece gnceli yakalamak daha kolay olacaktr. Minyatrn iniyle bulumas da benim ok nemsediim bir konu. nk tablo olunca az insan gryor. Mesela sergilerde birka yz kii gryor. Ama ini olunca ehir mobilyasnda yer ald zaman, eserin binlerce insanla temas etme ans var. Minyatrleriniz Trkiyede ve dnyada nereleri sslyor, biraz anlatr msnz? almalarm znik ini Vakf ile ortak alma olarak ini stne ileniyor ve bylece eitli meknlarda kalc olarak sergileniyorlar, rnein Taksim-Levent Metrosunda ki istasyonlarn duvarlarnda, Yeni yaplan Adliye Binasnda, Hava Kuvvetleri Komutanlnda, Glhanede... Yurtdnda ise Dubaide bir tekno parkta ve Yunanistandaki bir manastrda almalarm var. ehirlerden sz almken, ehirle ilgili almalar yapmanzn sebebi mimar oluunuz mu? ehirleri minyatrde gncellii yakalamaya yardmc olduu iin zellikle iziyorum. Ayrca figrlerin dnda resim tadnda minyatrler eskiden de vard. Matrak Nasuh yaasayd sadece stanbulu izmezdi. Nitekim onunla snrl kalmad. Ben de, dnyann nemli ehirlerini minyatrle yeniden oluturmak istiyorum. Ama minyatrnzde stanbulun zel bir yeri olduu hissediliyor. Evet, stanbulu izmeyi tabi ki daha ok seviyorum. stanbulla ilgili her eyi daha bir iten iziyorum. stanbul minyatr iin tam bir hazine. Binlerce eser var. Hangi birini izeceinizi aryorsunuz. Camiler, medreseler, emeler, hanlar, hamamlar...

Peki, stanbulun en ok hangi yerlerini veya eserlerini izmeyi seviyorsunuz? Aslnda hepsini. Ama en ok Topkap Saray, Kz Kulesi, Galata Kulesi, Sleymaniye civar ve Ayasofyaya nem veriyorum. izmek isteyip izemediiniz bir yeri var m stanbulun? Bugnk yaadmz stanbulu modern yaplaryla birlikte, geni bir anlatmla komple izmek iin almalara baladm, bunu ilk frsatta izmek istiyorum. Aratrma dediniz de, minyatre balamadan nce nasl bir hazrlk yapyorsunuz? alma aamalarnz nelerdir? Minyatrde nemli olan konu seimidir. nce minyatrn konusunu belirlerim. Sonra aratrma devresi ortaya girer. izilecek yer veya eserle ilgili bilgi biriktiririm. Ardndan leke arlkl eskizler iziyorum. Leke olarak grmek istiyorum nk yaptmn grafik etkisi olsun istiyorum. Benim iin resme baktmda leke nemlidir. Objelerin bykln, hangisinin byk ve nerede olacan leke alarak grrm. nce ekildir hepsi. ekil bana btn gsteriyor. Biraz daha detaylandryorum. Her mimari objeyi tek tek inceleyip nce mimari adan bakyorum, sonra da minyatr slubuna dntrp resmediyorum. Gerisi puzzle gibi tamamlanyor. Birlikte altnz bir ekip var m? Tablo niteliinde olanlar bizzat kendim alyorum. Ancak son zamanlarda arlk kazanan, byk boyutlardaki ini zerine minyatr ilerinde olum Nasuhi Hasan olpan en byk yardmcm. Onun dnda baz projelerde birlikte altm rencilerim oluyor. Mesela, TRTde gsterilmek zere hazrlanan Mevlana belgeseli iin minyatrler yaptk. Onlar fras iyi olan iki asistanm Glin Anma ve ermin Ciddi ile altk. Bu grup almas sayesinde ksa srede 15 yeni konu resmettik. Ayrca her sene Cerrahpaadaki 15 kadar talebemle, bir ehri ele alp minyatr almalar yapyoruz. Sivas, Divrii, Kayseri en son olarak ise Amasyay resmettik. Derslerde bu konularla ilgili yaklak 100 eser meydana getirdik bunlar da albm olarak basld, imdi ise Konya iin hazrlanyoruz. Sadece minyatre deil, son zamanlarda geleneksel sanatlara byk bir yneli var. Ama ayn zamanda estetik kaygs olmayan rnler de artyor. Geleneksel sanatlara olan bu ilgiyi doru bir bilgi ve grgye evirebilmek iin nasl bir yol tavsiye edersiniz? Geleneksel sanatlar bir dnem gz ard edildi. Ve insanlar yeni yeni haberdar oluyor. Haliyle ok byk bir ilgi var. Bu kanlmaz bir ey. Mhim olan kurumlarn ve g odaklarnn Geleneksel Sanatlara kar estetik kayglar tamas. rnein lkeyi temsilen bir el sanat seildiinde doru danman ve bilgilendirmelerle estetik ve doru yaplan eserlerin seilmesinin salanmas lazm. nemli olan, ilginin dediiniz gibi bir bilgiye, grgye dnmesi. Bu konuda resmi ve zel kurumlara grev dyor. Bu konularda daha seici olmalar gerekiyor. Son olarak ileriye dnk projelerinizden bahseder misiniz? Minyatrn tablolardan kp ehir mobilyas olarak daha byk nem grmesini istiyorum. rnein havaalannda Trkiye tarihi anlatan byk bir minyatr veya Taksimdeki su makseminde stanbulu anlatan bir minyatr yapmak houma giderdi. leriye dnk olarak dnya ehirleriyle ilgili projelerimin devam var. Btn nemli ehirleri izmek ve onlarda minyatrn kent mobilyas olarak kullanlmasn istiyorum. Ama iimde ukde gibi olan bir istek proje ise udur. Soyut bak asyla baz dini konularda izmek istiyorum. rnein insanlarn korktuu veya merak ettii (eskiler daha cesur izmiler melekleri vs.) ben o kadar ak ekilde resim etmek istemiyorum ama yar soyut bir ekilde dini konular izmek istiyorum.

70

Mimar NUSRET OLPAN

Ekim 1952 ylnda Bandrmada dodu lk ve orta eitimini burada tamamlad. Daha sonra stanbulda Zincirlikuyu Meslek Lisesini ve Yldz niversitesi Mimarlk Fakltesini bitirdi. 1972 ylnda .. Cerrahpaa Tp Fakltesi Tp Tarihi Blmnde Prof Dr. A. Sheyl nver ve Azade Akardan Trk ssleme sanatlar dersi alarak minyatr almaya balad. Kendisini Kanuni devrinde yaayan Matrak Nasuhi isimli sanat ok etkilemi, mimaride kazand disiplin ve grten de faydalanarak minyatre kendine has bir izgi ve slup getirmitir. Ancak bunu minyatrn genel prensiplerine uyarak yapmtr. almalarnn hepsi zgn ve daha nce yaplmam konulardr. 33 yldr minyatr alan sanatnn yurt iinde ve yurt dnda deiik koleksiyonlarda yaklak 300 eseri bulunmaktadr. Sanatnn Topkap Saray, Basn Mzesi, Atatrk Kitapl, stanbul Belediyesi, Bandrma Kltr Merkezi, Cemal Reit Rey Sergi Salonu, Tura Galeri, Kadir Has niversitesi ve .. Cerrahpaa Tp Fakltesi Tp Tarihi Mzesi ve Almanya, Japonya, Kazakistan, Lksemburg, Suriye, Grcistan, Hindistan, Cezayir, ran ve Amerika'da sergileri olmutur. Minyatrlerinden bazlar, Fransa Devlet Bakan Jack Chiracda, Rusya Devlet Bakan Vladimir Putinde, Bosna Cumhurbakannda, Suriye Devlet Bakan Beer Esatta, T.C. Dileri Bakanlnda, Wall Street Journalda, Santa Barbara Mzesinde ve stanbul Four Seasons Otelinde bulunmaktadr. Son almalar slam Bilim Teknoloji Tarihi Mzesini sslemektedir. Ayrca znik Vakf ile birlikte; stanbul Metrosu Taksim-Levent arasndaki istasyonlarda, Kadir Has niversitesi Cibali Kampsnde, Hava Kuvvetleri Komutanl 2. Ana Jet ssnde, Diyanet leri Bakanl giri lobisinde, Yunanistanda Ayvanoz Manastrnda, Beykoz skelesinde, stanbul SK Tesislerinde, stanbul yeni Adliye binasnda, Dubaide Zaebel Tekno Parknda, Bankongta ki Trk Bahesinde, Donanma Komutanlnda, Karaky-Taksim aras tnelde, ini zerine minyatr almalar gerekletirilmitir.

Ald dller : Kltr Bakanl Byk dl, Trk Kltrne Hizmet Vakf Byk dl, Mevlana Baar dl, Dileri Bakanl Teekkr Berat, Trkiye Yazarlar Birlii Baar dl

71

Boncuk Oyalarnn ifreli Dili

Elti atlatan, kaan kzn etei, bey geldi hanm salland, kaynana dili, iftar taba, itlembik, Ecevit burnu, Trkan oray kpesi, fayton tekeri, rmcekli, rdek gz, geyik boynuzu, da lalesi Hepsi Anadolu kadnnn artk unutulmaya yz tutmu ifreli dili; incecik, nazenin boncuk oyas isimleri Emekli retmen Sevgi enol'un merak edip, aratrp; kitaplara, sergilere konu edip yzlercesini derledii...
Yaz: Rukal KAYRA Fotoraflar: M. Fatih KILI

Anadolumuzda tarih boyunca duygularn, dncelerini, yeteneini ve yaratcln, oyalara aktaran kadnlarmz, oyalarlarla, oyalara verdii adlarla z kltrmz gnmze tam, gemiten gelecee yklmaz kprler kurmutur. Lakin bu kprler de zamana yenik dm, her ey gibi eskimi, ypranm, bunlar akla tamir edecek ustalara ihtiya duymutur. Boncuk oyalarnn annesi diye nitelendirdiim Sevgi Hanm, adna yakr bir sevgiyle onarm bu kprleri gelecek nesiller iin Sentetik iplik reticilerinin iplik oyasn moda haline getirdiini, boncuk oylarnn ise yok olmaya yz tuttuunu gren Sevgi hanm, aratrmalarn geniletmi ve yllar iinde reterek derleme yolunu semi Boncuk oyas alannda kaynak eksikliini grm ve il il gezmi, ile ile Adlaryla birlikte derledii oya says 600'e yaklam Sergiler am, ta Japonya'ya kadar gitmi, hayran brakm herkesi kltrmze boncuk oyalarnn annesi Sevgi Hanm imdi kendisiyle gerekletirdiimiz keyifli syleiyi sunuyoruz size Bize biraz kendinizden bahsedebilir misiniz? Emekli Trke retmeniyim. 1950, Artvin doumluyum. Kars Kz lkretmen

72

Okulu'ndan 1967'de mezun oldum. Rize'de iki yl retmenlik yaptktan sonra Samsun Kz Eitim Enstits Trke blmn bitirdim. Srasyla, Bilecik, Afyon, Artvin, Konya, Bilecik ve Bursa'da retmenlik grevinde bulundum. 1992'de emekli oldum. Bursa'da yayorum. Boncuk oyalarmzla ilgili aratrmalarm, bunlar belgeleme almalarm, yurt iinde ve dnda tantm amal sergi ama giriimlerimi srdryorum. Oyalara ve oya kltrmze deinir misiniz? Oya, Anadolu'ya zg bir el sanat rndr. Oya szcnn baka dillerde karl olmad iin "Trk danteli" olarak aklanmaktadr. Geleneksel el sanat rnlerimiz iinde en gzel ve zengin eitleri bulunan kukusuz oyalardr. nk Anadolu kadn, yas tuttuu gnler dnda oyasz yazma rtmez. eyiz geleneimizde de oyalarn yeri byktr. Oyalarn kltrmzde ylesine byk bir yeri vardr ki trklerimizde, manilerimizde, deyimlerimizde, ocuklarmzn adnda dahi yer almtr. Sizin oyalara olan ilginiz ne zaman ve nasl balad? Neden boncuk oyas? Yremizde, genellikle boncuk oyal yazma rtlrd. Yaz tatillerinde kymze gelen erilerdeki renk renk boncuklara baylrdm. Sanrm bu nedenle ilk rendiim el ii boncuk oyas oldu. Boncuk oyas aratrmalarna 1981 ylnda, Konya'da baladm. Orada sekiz yl kaldm. lk yllarda btn hanmlar, kenarlarnda ok gzel boncuk oyalar olan beyaz tlbentler rtyordu. Her oyann bir ad vard. Kz eyizlerinde boncuk oyasna daha ok yer veriliyordu. Zamanla, eskiden yaplan birok boncuk oyas rneinin yaplmadn, stelik mo-

das geti denilerek bol boncuklu ar oyalarn skldn, yerine iplik oyasnn yapldn grnce, bu gzel el sanat rnlerini derledim. "Neden boncuk oyas?" sorusuna gelince, o yllarda sentetik iplik reticilerinin piyasaya srd albenili oya kataloglar, dergiler iplik oyasn moda haline getirmi, boncuk oyas eski nemini yitirmeye balamt. Aratrdmda boncuk oyalaryla ilgili bir kaynak bulamadm. Boncuk oyalarnn unutulmaya balamas ve bu konuda kaynak olmamas nedeniyle aratrmalarm genilettim. Hangi yrelerin oyalar inceleme ve aratrma konunuz oldu? Geni apl olarak Konya ve Balkesir yrelerini aratrarak kitaplarla belgeledim. Artvin ve Bursa'da derlemeler yaptm. Gidebildiim her yrede aratrmalarm srdryorum. Ayrca, bulunduum ile baka illerden gelen ailelerdeki boncuk oyalarn aratrarak yreleriyle, adlaryla derliyor, yapllarn renerek koleksiyonumu geniletiyorum. Oyalar sadece derliyor musunuz, kendiniz de retiyor musunuz? Boncuk oyalarn yaparak derliyorum. Yaparken, zgn renk ve biimlerini korumaya zen gsteriyorum. Yeniden oya retmeme gerek yok; nk arivimde daha yapamadm yzlerce oya rnei var. imdiye dek deiik rneklerle yaparak ve yazma kenarna dikerek oluturduum koleksiyonumda, yzden fazla boncuk oyas bulunmaktadr. Ksa rnekleriyle arivlediim oyalarla birlikte derlediim oya says alt yze yakn.

Her oyann farkl bir anlam var bizim kltrmzde, her biri ayr bir duygunun ifadesi yle deil mi?

73

Evet yle. Geleneksel el sanat rnlerimizin ince, gzel ve zengin rneklerinden olan boncuk oyalar, bir sanat rn olmalarnn yan sra, Anadolu kadnn duygularn, dncelerini, sevinlerini, zntlerini de yanstr. Yrelere gre deiiyor mu oya adlar? rnekler verebilir misiniz? Oya adlar yrelere gre deiir. Her yre, oya adlarnda kendi kltrn yanstr. Ayn oyaya Artvin'de subay srmas, Konya'da ylan kemii, Balkesir'de tren yolu denmesi bunun gzel bir rneidir. Oya adlarn incelediimizde o yrenin kltrnden ok eyler bulabiliriz. "St yapra, da lalesi, limon ekirdei, muz oyas, laleli, biber oya, karnabahar, dut yapra'' yapldklar yrenin iklim ve bitki zellikleri; "rmcekli, slk oya, eek ars, kelebek, ylan kemii, rdek gz, geyik boynuzu, kaz aya, tavan kula" yrede yaayan canllar; "fayton tekeri, tren yolu, makine ba, motor izi, berber aynas" yrede kullanlan ara gereler; "elti atlatan, kaan kzn etei, bey geldi hanm salland, kaynana dili, zenginler oyas, itlembik, tespih oya" halkn sosyal ilikileri ve inanlar hakknda bilgi verir. Sergilerde ok ilgi eken oya adlarndan birkan syleyeyim: Ecevit burnu, Trkan oray kpesi, bey geldi hanm salland, elti atlatan, kaan kzn etei

Boncuk oyalar san rm sadece bartsnde kullanlmyor, baka hangi alanlarda kullanlyor? Boncuk oyalar barts dnda, nianda gnderilen gelin ve damat evrelerinde, gelin giysileri ve balklarnda, gelinin bana rtlen krmz gelin al'nda, damadn omuzlarna atlan yazmada, genellikle Bat Anadolu'da yresel erkek kyafetlerinin balklarnda, keselerde, ss eyalarnda, duvar sslemelerinde, ocuk nazarlklarnda da boncuk oyalarn grebiliriz. Ayrca, askere uurlanan delikanlnn omuzlarna ay-yldz oyal yazma balanr. Oya yaparken kullanlan malzemeler ve aralar ile teknikleri nelerdir? Boncuk oyasnn ana malzemesi iplik ve boncuktur. Eskiden pamuk ipliklerle yaplan boncuk oyalar sonralar, daha salam olduu iin naylon ipliklerle yaplmaya baland. Boncuk dnda metal ve plastik pullar, bez paralar, pskller, bitki tohumlar, plastik halkalar, serum hortumu da boncuk oyasnda kullanlan malzemelerdendir. Boncuk oyas yapmnda ara olarak t, boncuk inesi, firkete, mekik ve i kullanlr. ne ile yaplan oyalarda iplik nce balmumuna bastrlarak ekilir. Mumlanm iplik karmaz dmlenmez. Boncuklarn iplii kesmesini nler ve oyann daha tok durmasn salar. Boncuk oyalarnda en ok kullanlan teknikler, halk arasnda bilinen adlaryla zincir, sk ine, dolgu, trabzan, rmcek ilmek, demet ilmektir. u ana kadar ka sergi atnz? Japonya'da da bir sergi amsnz sanrm. Bu nasl gerekleti? imdiye dek kiisel ve karma olmak zere on iki sergi atm. Trk-Japon Dostluk Dernei bakan Sayn Kanji shimoto, bir kitabm alm. Kendisi Trk el sanatlarna ok merakl olduu iin beni arad ve grtk. Japonya'da 2003 Trk Yl kapsamnda alan Trk Oyalar ve lemeleri sergisine Sayn Taciser Onuk ve Sayn Trkan Sevgi ile birlikte katldk. Yurt d sergiler iin Trke-ngilizce olarak hazrladm yeni kitap almamn yaynlanmasn bekliyorum.

74

Kitap yazma fikri nasl dodu? Ka kitap hazrladnz? Trke retmeni olmam nedeniyle halk kltrnn deerini, nemini, unutulmakta olan kltrel deerlerimizin bir an nce derlenmesi gerektiini biliyordum. Bu konuda bir kaynak olmad iin aratrmalarm belgelemek, gelecek kuaklara aktarmak istedim. Boncuk oyalarn yaparak derlediim iin yapllarn biliyordum. Sergilerde grdm ilgi ve kitap istei de beni yreklendirdi. 1996 ylnda zmir'deki sergide bir lise rencisinin an defterine yazd "akna dndm; benim byle zengin bir yurdum var da niye haberim yok." cmlesinden ok etkilendim. Genlerin kltrel deerlerimize verdii nem beni mutlu etti. Halkbilim aratrmalar olan ilk kitabm "Artvin-Ardanu Azndan Derlemeler"i yirmi drt yl sren derleme ve aratrma sonucunda yaynladm. kinci kitabm "KonyaGneysnr Boncuk Oyalar", ncs "Ardanu'tan Bir Gldeste Gnl Kocamaz", son kitabm da "Balkesir Boncuk Oyalar". Yeni kitap almam da var.

Gerekletirmek istediiniz projelerden bahsedebilir misiniz? Yeni kitap almamn yan sra stanbul'da bir sergi amak istiyorum. www.boncukoyasi.com sitesinde, boncuk oyalaryla ilgili bilgileri, fotoraflar, rnekleri, baz oyalarn yapln ve uyarlamalar ilgilenenlerle paylayorum. Daha fazla boncuk oyasn tantabilmek iin yzlerce oyadan oluan sanal bir sergi ama hazrlndaym. Salm elverdii lde Anadolu'yu gezerek oyalarmz derlemek, onlar belgelemek; yurt iinde ve dnda aacam tantm amal sergilerle kltrmz tantmak, yaatmak istiyorum. Anadolu kadn boncuun gzelliini, ekiciliini, boyutlu tasarmlara uygunluunu, insan rahatlatan zelliini yzyllar nce fark etmi, birbirinden gzel yzlerce oya yaparak onu "ba stnde" tamtr. Boncuk oyalarmzn unutulmaya balad gnmzde onlar yeniden hatrlatma ve tantma frsat verdiiniz iin size ok teekkr ediyorum.

75

Anadolunun Efsanevi

Kap Tokmaklar
Yaz:Aydan BRDEVRM Fotoraflar: Mustafa YILMAZ

Kap, tm dnyada olduu gibi Anadolu evlerinde de nemli bir gedir. Ailenin sosyal ve kltrel kimliini belirler. Tokmaklar da ayn ekilde ieride yaayan topluluun sosyal durumunu simgeler. Kap tokmaklarnn zerindeki figrler ise her dnemin sanatlar tarafndan inanlar, korkular, mitleri dorultusunda sembolik maksatlar dnlerek yaplmtr.

Mimarlk yaps, sadece st rtlm duvarlarn hapsettii barnacak yer deildir. Birtakm yollara bavurularak daha hareketli, yaam daha gzelletirecek biimlere ulalabilir. Bunun eitli rneklerinden biri de kap tokmaklardr. Kapy alp ziyareti evdekilere haber vermeye, kapy tutup ekerek kapatmaya yarayan halka ve tokmaklar yalnzca fonksiyonlaryla deil, estetik deerleri bakmndan da bir devrin sanat grn, anlayn dile getiren eserlerdir. Tokmak adn verdiimiz aksam, belirttiimiz gibi ses duyurmada kullanlr. Tek paradan oluan tokmak, kek ad verilen balant halkas ile kapya taklr. Tokman altnda ayna dediimiz ssler bulunmaktadr. Bazen de tokmak olduu gibi taklr. Tokmak kolu vurulduunda, ses karlmas iin alt ucunda yine kanat tahtasna aklm bir kabaraya vurulur. Kap kanatlar zerinde yardmc unsur olarak grev alan halkalar, yuvarlak bir halka aynasnn ortasna aklr, bunlarn da tokmak yerine geen eitleri vardr. Bu halkalara akak veya ekecek de denilmektedir. Tokmaklardaki Figrlerin Kkeni Kap tokmaklarnn her biri deiik biimlerde yaplm olup zerlerinde kartal, ku, ylan gibi hayvan motifleri, ejderha, insan ve medusa figrler, stilize edilmi bitki motifleri ile birlikte geometrik desenler bulunmaktadr. Bu figrler zaman iinde deiime uramlar, Mslmanln kabulnden sonra hayvan ve insan tasvirleri azalmaya balam bir sre sonra da yok olarak yerlerini sade ekillere, halkalara, oval ve yuvarlak formlara brakmlardr. Btn bunlarn

raslant olmad, insanlarn inanlar ve treleri dorultusunda gelitii ortadadr. Trk sanatnn geirdii evrimleri aratrdmzda pazarlk, ibe, karakol ve katanda kurganlarndan kan bulgulardan, Ger Hunlarn gnlk hayatta kullandklar eyalarn zerine resim ve kabartmalar yaptklar grlmektedir. Yaam ekillerinden dolay bunlar hayvan ve bitki figrlerinden olumaktadr. Bunun bir nedeni de btl inanlarnn olmasndandr. Maddi yaantlarnn dnda mnevi deerlere balanrlar ve bu deerlere ancak sihir ve tlsmla ulaabileceklerini sanrlard. Kuvvetli bir hayvana ait biimlendirilmi nesneyi zerlerinde veya yaknlarnda bulundurmakla o kuvvetin kendilerine gemesini mit etmekteydiler. Bu sebeple Orta Asyal sanat iin ilenecek en popler konu hayvan slubuydu. Gazneli ve Seluklu yaplarnda tlsml olarak kabul edilen, koruyucu zellii olduuna inanlan hayvan figrlerinin kullanlmasnn nedenlerinden biri de ata kltrlerinin devamdr. Kap tokmaklarnn tasvirleri ve mitolojik ynn ele alp baktmzda ilgin sembollere rastlyoruz. rnein, insan iin bir duyuru arac olarak grev alan kap tokmaklarnn zerindeki figrler her dnemin sanatlar tarafndan inanlar, korkular, mitleri dorultusunda sembolik maksatlar dnlerek yaplmtr. Urartular zamannda yaplan formlarda, ylan balar var. Urartular, ylan balarn eytann evlerine girmesine engel iin ilemilerdir. Bunlara Seluklular dneminde de rastlanmaktadr.

76

77

Seluklu hayvan kompozisyonlarnn, Orta Orta Asya Asya inanlarna inanlarna bal bal semsembolik anlamlar tadklar anlalmtr. Aslan, sfenks, kartal, grifon Aslan, sfenks, kartal, grifon gibi gibi hayvanlar kullanldklar kullanldklar yere yere gre gre bazen bazen gne, gne, aydnlk, aydnlk, bazen bazen hkmdarlk, bazen de lm lm sonras sonras yaam yaam ve ve cennet cennet sembol sembol olarak olarak yer almtr. Seluklularda insan insan figrleri figrleri cepheden cepheden tasvir tasvir edilmitir. edilmitir. nsan figr Anadoluda rozet rozet eklinde eklinde canlandrlarak canlandrlarak ay ay ve ve gnei gnei sembolize eder. Aslan; en ok ok kullanlan kullanlan motiftir. motiftir. Kuvveti Kuvveti ve ve kudreti kudreti temsil eder. Ktlkten ve ve dmandan dmandan koruyan koruyan unsur unsur olarak olarak yaplr. yaplr. Ejder, kuyruklu aslanlar ayn ayn hayvan hayvan zerinde zerinde zt zt prensibi prensibi birletirir. birletirir. Aslan aydnlk ve gne, ejder ejder ise ise ay, ay, yeralt yeralt ve ve karanlk karanlk semboldr. semboldr. Seluklu sanatnda ok kullanlan tek tek ve ve ift ift bal bal ku ku ya ya da da kartaln kartaln aman dini inanlarndan geldii geldii bir bir gerektir. gerektir. Kartal Kartal kudret, kudret, kuvvet kuvvet ve ve koruyucu ruh olarak kabul edilmitir. edilmitir. Orta Orta Asya Asya inanlarna inanlarna gre gre her her insann ku eklinde bir koruyucu koruyucu ruhu ruhu vardr. vardr. Ejderha Ejderha ifti, ifti, karanlk karanlk ve ve ktlkle sava sembolize eder. eder. Ortaada Ortaada ay ay ve ve gne gne sembol sembol olarak yer alr. eriye eriye ktl, ktl, dmanln dmanln girmesini girmesini engelledii engelledii dnlmtr. Aslan ve ejderha ejderha kompozisyonlar kompozisyonlar da da zt zt glerin glerin savan sembolize eder. 78

79

Kap Tokmaklar ile lgili Sosyal Bulgular Kap, tm dnyada olduu gibi Anadolu evinde de nemli bir gedir. Ailenin sosyal ve kltrel kimliini belirler. Tokmaklar da ayn ekilde ieride yaayan topluluun sosyal durumunu simgeler. Zenginin kap tokma kaln, ar ssldr, pirintendir. Fakirin ise ince, basit, demirden ve halkadandr. Kimi kaplarn zerinde ana tokmaklarn altnda ikinci bir tokmak vardr. Kapdan byk tokman sesi geliyorsa, gelen misafir erkek, kk tokman sesi geliyorsa gelen misafir kadndr. Zor durumda kalan birinin kap halkasn tutmas kapya snmak anlamndadr. Bektailerde kap kere alnrd. Birincisi Allah, ikincisi Muhammed, ncs Ali'yi ifade etmekteydi. ki kanattaki halkalar birbirine kurdela ile balanmsa evde kimse yok demektir. El formundaki tokmaklarda kimi elde yzn hi olmamas, kimi elde orta parmakta veya yzk parmanda yzn olmas ev sahibinin bekar, evli ya da dul oluunu simgeler. Eve gelen konuk tandksa kapdaki halkay, yabancysa kap tokman vurmaktadr. Bylece ev sahipi evdeki durumu ona gre ayarlar. El eklindeki tokmaklarn kapya vuran ksmnda iyilii, bolluu, sonsuz hayat simgeleyen nar meyvesi bulunmaktadr. Kiinin ieridekilerle ilk temas bu bereket semboln tutan ele dokunarak balar. Kap halkalarnn bir kurdela ile sk sk balanmas evde kimse-

nin olmadn, gevek balanmas evdeki kiinin yakn zamanda dneceini, sadece bir halka baland takdirde evde insan olduunu gsterir. Kap Tokmaklarnn Yapm Teknikleri Yapm tekniklerini ikiye ayrabiliriz. Bunlar dvme ve dkmdr. Bu yaplan tokmaklarn zerindeki sslemeleri de meydana getirebilmek iin Trk maden sanatnda kullanlan kazma, kabartma, telkri, telik ii, kakma ve yaldz gibi ssleme teknikleri kullanlmtr. Dvme Teknii: Atete kzdrlm olan madenin rste dvlerek eitli ekillere dntrlmesidir. Ustann tek tek uratnda bu yntemle almak uzun zaman alr. Dkm Teknii: Eritilmi madeni istenilen biimlerde hazrlanan kalplara dklerek dondurulmasdr. Dkm tekniinde ok sayda eser ksa srede yaplr. Tun dkmden olan kap tokmalar zengin ve gsterilidir. zerlerinde ok fazla oyma bulunduu gibi, sade olanlar da mevcuttur. Tun dkmle yaplan kap tokmaklarnn en nemlisi Seluklu dnemine ait olan Gneydou Anadolu'daki Cizre Ulu Cami kap tokmaklardr. Bunlardan biri 1969 ylnda alnmtr. u an Kopenhag David Kolleksiyonunda bulunmaktadr. Tokmak yerinden sklrken aslan ba eklindeki paras krlm ve kapnn zerinde kalmtr. Bu nedenle David Kolleksiyonundaki tokman aslan ba biimindeki paras noksandr. alnma olay zerine salam durumdaki ikinci tokmak yerinden sklerek stanbul Trk slam Eserleri Mzesine nakledilmitir. Cizre Ulu Camii'ne ait bu tokmaklarn figrlerindeki ejderler badem gzl, sivri kulakl ve kanatldr. Kanatlarn srr biimde tasvir edilmi olan ejderlerin pullarla rtl gvdeleri birer dm oluturmakta, birbirlerine dolanan kuyruklar kartal balaryla bitmektedir. Boyu 28 cm, eni 24 cm' dir.

80

Gne veya aydnln sembol olan aslan ba ve kartal ile tasvir edilen ejderha figrlerinin zt bir oluumu karanl ve aydnl temsil ettii dnlmektedir. Ayr ayr kudret sembol olan bu hayvann birlikte kullanlmas da kuvveti ve gc simgelemektedir. Cizre Ulu Camii'ne ait tokmaklarn bir benzeri, Tiflis'te bulunmu ve halen Bat Berlin Mzesi'nde slam Eserleri Blmnde sergilenmektedir. Kap tokma yerine geen akak ve ekecekler ayna ya da gbek ad verilen bir parayla, bu para zerine balantl bir halkadan meydana gelmi ss unsuruna denir. akaklar hem kap tokma gibi ses karmada hem de kap kanatlarn ap kapatrken kanatlar ekmede kullanlr. Olduka kalndr ve ustann zevkine gre kesilir. Toprakta hazrlanm bir ukura yerletirilir. ekile bombeletirilir. Daha sonra makasla kenarlarna ekil verilir. stee gre zmba ile eitli yerleri delinerek desen yaplr. Bu para kapya aslr. Ortasna halka taklr. Desenler ounlukla bitki, hayvan ve yaz unsurlarnn stilize edilmeleri ile meydana gelir. Anadolunun Hitit sanatn hatrlatan desenler de mevcuttur. akak aklmadan nce gbek ksmn krmz kadife veya cuha yerletirilir. Her biri teker teker elde edilir. A nadoludaki K ap T okmaklar Anadoludaki Kap Tokmaklar Amasya: Buradaki kap tokmaklar iki ksmda incelenmektedir. 1- Figrl kap tokmaklar: El, ejderha ve aslan ba eklindedir. Demirden ve dkm teknii ile yaplmlardr. El figr kap tokma iinde kre bir ksm bulunmaktadr. Vurulduu zaman ses kartan ksmdr. Follos figr kap tokmalar; follosun yzeyi ince yzeysel silmeli olup tokman kaide ksm yoktur. Ba yuvarlak, boyun ksm incedir 2- Figrsz kap tokmaklar: Bunlar genelde ortada ayna ve bunun zerinde halkadan ibarettir. Bunlar genellikle demirdendir. Bursa: Kap kanatlar zerindeki kap tokmaklar, iri halkalar halinde olup ayna ksmlar stilize edilmi, bitki ve iek motiflerinden ibarettir. Cumalkzk: Kap tokmaklar halka formunda olup pirin ve demir dkm teknii kullanlmtr. Cumalkzkta tip tokmak vardr. Birincisi, tokmak yerine geen halkalar, ikincisi ise aynann ortasna taklan bir halkadan oluan eserlerdir. Bunlarn motiflerinde Ramile kullanlmaktadr. Ajur kesme yntemiyle ekillendirilmitir. ncs ise, stilize edilmi iek motiflerinden olumutur. Aynann ortasnda hareketli ksm bulunmaktadr. Diyarbakr: En nemlileri stilize edilmi ku ve hanmeli eklinde olanlardr. akak ve ekeklere rastlanr. Demirden dvme veya dkme olarak yaplmaktadr. zmir: Buradaki kap tokmaklar ok eitlidir. Bitki motifleri gvercin, ku, aslan, deniz kabuu, balk, insan ve ocuk figrleri bulunmaktadr. El figrnde bileklerdeki kvrmlar ok gldr. Kayseri: Evlerdeki giriler avluya aldndan tokmaklarn iyi ses verebilmesi iin salam malzeme kullanlmtr. Motiflerde aslan, kartal, hanmeli eklinde olanlardr. Daha basit olanlar da vardr. Bunlar demirden yaplmtr. Kemaliye: Vazolu veya vazosuz iekler, yapraklar, ift kulplu geni azl vazo formlar bulunmaktadr. Safranbolu: Tokmaklar genelde oymal aynann ortasna balanm bir halkadr. Bunun yannda yine haber vermek iin de kullanlan kap madallar son derece zariftir. Nazara kar koruduuna inanlan mhr-i Sleyman olarak bilinen st ste konmu iki ekenar genin oluturduu alt kolla yldz motifi ile sslenmilerdir.

81

Louvredan Sabancya
stanbul, sfahan, Delhi
Nuri COAR

nl Louvre Mzesinin slam Sanatlar Blmnde toplanm ve korunmu olan kymetli hazineler, ilk kez mze dnda sanatseverlerle bulutu. Sakp Sabanc Mzesinde alan Louvre Koleksiyonlarndan Bayaptlarla slam Sanatnn Bakenti: stanbul, Isfahan, Delhi balkl sergi, dnyay yneten imparatorluklarn zengin ve grkemli alarn gzler nne serdi.

Medicilerden Savoylara Floransa Saraylarnda Osmanl Grkemi ve Picasso stanbulda sergileri ile SMEK El Sanatlar Dergisinin nceki saylarna konu olan Sakp Sabanc Mzesi (SSM), Boaziinin en eski yerleimlerinden Emirganda, zengin koleksiyonu, ev sahiplii yapt uluslararas geici sergiler, konservasyon birimleri, rnek eitim programlar, gerekletirdii konser, konferans ve seminerlerle ok ynl bir mzecilik ortam sunuyor. SSMnin son gerekletirdii baarl almalardan biri olan Louvre Koleksiyonlarndan Bayaptlarla slam Sanatnn Bakenti: stanbul, Isfahan, Delhi balkl sergi ise Sabanc

niversitesi ile Louvre Mzesi arasnda, 20 Mart 2007 tarihinde imzalanan 5 yllk kltrel ve bilimsel i birlii anlamas kapsamndaki ilk byk etkinlii oldu. Louvre Mzesinin Hazineleri Tm dnyada byk yank uyandran Dan Brown'n kaleme ald 'Da Vinci'nin ifresi' adl kitap ve ardndan ekilen film, Louvre Mzesi'nin nn birka kat daha artrd. Pariste bulunan Louvre Mzesi (Muse du Louvre), dnyann en kkl ve en byk mzelerinden biri. Louvre Mzesi, 13. yzylda Parisi savunmak zere ina edilen kalenin, zaman ierisinde gelitirilmesiyle oluan bir kompleks. 12. yzyldan bu yana Parisin merkezinde yer alan ve Fransz krallarnn saray olarak kulland binalaryla, 1793 ylnda mze olarak halka ald. 1981 ylnda, Fransann eski devlet bakanlarndan Franois Mitterrandn Byk Louvre Projesi erevesinde yenilenen mzeye, 21 metre boyunda, piramit biiminde bir cam giri ina edildi. 35.000 parann sergilendii mzede, Vens Heykeli, Semadrekteki Kanatl Zafer Ant, Leonardonun Mona Lisas ve Michelangelonun Slavesi yer alyor. Louvre Mzesinin koleksiyonunda, Anadoludan getirilmi, tarihi adan nemli birok antik eser de bulunuyor. Mezopotamya, ran, Arap, Dou Akdeniz ve Eski slam eserlerinin tehir edildii Eski Dou Medeniyetleri Blmnde, yaklak 10.000 yl nce ehirlerin douundan slamn kabul ediliine kadar olan dnemde, eski Yakndou ve Ortadou lkelerindeki medeniyetlere ait eserler olmas dikkat ekici Mzede 2003 ylnda kurulan slam Sanatlar Blmnde, ktadan 1300 yllk eserler bulunuyor. 20.000 eserden oluan zengin koleksiyon, slam dininin hakim olduu topraklardaki yaratcl ve kltrel eitlilii yanstyor. slam Sanatlar Blmnn grkemli eserler iin hazrlklar devam ediyor. Louvre Mzesinin Visconti Meydanna bakan slam Sanatlar Blmnn, yeni galerilerinin 2010 ylnda ziyarete

82

Rumi ve hatayi bezemeli kase Osmanl, znik, 1480 - Killi hamur, sralt bezeme Ykseklik 17 cm, ap 36.2 cm Louvre Mzesi, Ucad 5150

ran, 17. yzyl ini hamuru, yar saydam renkli sr / 22.5 x 21.4 cm Louvre Mzesi, slam Sanatlar Blm, Ucad 8375

almas planlanyor. Ylda yaklak 8 milyon kii tarafndan ziyaret edilen mzenin 8 ana blmde toplanan daimi koleksiyonu, 60.000 m2lik sergi alannda izleyicilerle buluuyor. SSM-Louvre birlii Sakp Sabanc ve Louvre mzeleri arasndaki anlama, 20 Mart 2007 tarihinde, Paristeki Louvre Mzesinde, Gler Sabanc ile Louvre Mzesi Bakan ve Genel Mdr Henri Loyrette tarafndan imzaland. 2000 ylnda, Sakp Sabanc koleksiyonundan hat ve levhalarn Louvre Mzesinde sergilenmesiyle iki mze arasnda balayan ilikiler, deneyimlerin paylalmasna dayanan anlamayla farkl bir boyut kazand.

Elinde fincan tutan mor sarkl adam ran, 17. yzyln ilk yars ya da ortalar kat zerine suluboya, mrekkep ve altn / 37.4 x 22.7 cm Louvre Mzesi, N 35507

Safevi, 17. yzyln ilk yars ya da ortalar ini hamuru, renkli sr / 118 x 157.7 cm Louvre Mzesi, slam Sanatlar Blm, OA 3340

83

slam Sanatnn Bakenti: stanbul, Isfahan, Delhi Trk Telekomun sponsorluunda dzenlenen Louvre Koleksiyonlarndan Bayaptlarla slam Sanatnn Bakenti: stanbul, Isfahan, Delhi balkl serginin kratrln SSM Mdr Dr. Nazan ler, SSM Koleksiyon Yneticisi Dr. Filiz aman, Louvre Mzesi slam Eserleri Blm Ba Kratr Sophie Makariou, Louvre Mzesi slam Eserleri Blm Bilimsel Asistan Charlotte Maury yapt. Louvre Mzesinin en nemli koleksiyonlarndan slam Sanatlar Blmnde toplanm ve korunmu olan hazineler arasndan Osmanllara (1299-1923), randa 16. yzyl balarnda kurulmu olan Safavi Devletine (1501-1722) ve yine ayn dnemde Hindistanda hkm srm Baburi Hanedanna (1526-1858) ait eitli sanat eserlerinden oluan 250ye yakn eserin yer ald sergi, Paris Uygulamal El Sanatlar Mzesinin yan sra Fransa Bykelilii ve stanbul Fransz Kltr Merkezinin i birliiyle gerekletirildi. Geni ran corafyasna egemen olmu Timurilerin (1396-1510) kltr mirasn paylatklar Osmanl mparatorluu ile randaki Safavi ve Hindistandaki Baburi mparatorluklar arasndaki tarihi ilikilerin kltrel yansmalarnn gsterildii, sanatsal adan ortak ve farkl ynlerin vurguland sergide, imparatorluklarnn zengin ve grkemli alar gzler nne serildi.

Mir Him Baburi, 1625-1630 civar kt zerine suluboya ve altn yaldz, Minyatr: 17.4 x 10 cm / Sayfa: 33 x 22 cm Louvre Mzesi, slam Sanatlar Blm, OA 7163

SSM bnyesinde alacak Mze Eitim Atlyesi ile Louvre Mzesi arasnda, bilimsel, mesleki / eitsel alanlardaki birikimlerin, 2008 ylndan itibaren dzenli olarak paylalmas ve i birlii uyarnca SSMye Louvre Mzesi slam Sanatlar Departman Partneri stats verilmesi planlanyor.

Baburi, Hindistan, 17. yzyln ikinci yars-18. yzyl Yeim, altn tel, yakut ya da ll ve zmrt bezeli 14.4 x 4.8 cm Louvre Mzesi, slam Sanatlar Blm, R 437

84

Dnyann en nemli mzelerinden biri olarak kabul edilen Louvre Mzesinin koleksiyonlar, bu sergi ile ok geni kapsaml olarak Trkiyede ilk kez izlenebildi. Dier taraftan, daha nce gn na kmayan birok eserin de yer ald, byk emeklerle oluturulan Louvre Mzesinin slam Eserleri Koleksiyonu, bu sergiyle, ilk kez Louvre Mzesi dnda izleyicilerle bulutu. Ayrca SSM bnyesinde alacak Mze Eitim Atlyesi ile Louvre Mzesi arasnda, bilimsel, mesleki ve eitsel alanlardaki birikimlerin, 2008 ylndan itibaren dzenli olarak paylalmas planlanyor. Sabanc Mzesi Mdr Nazan ler, bugne kadar Louvre Mzesinin dnda sergilenmeyen, Osmanl, Safevi ve Baburi imparatorluklarnn en grkemli sanat eserlerinin, 2008 yl ierisinde 4 ay boyunca ziyaretilerini arladn, bu eserlerin ayn sergide grlebilmesinin ise slam sanatnn farkl corafyalardaki geliimini, ortak payda ve farkllklarn izleyebilmek asndan benzersiz bir frsat sunduunu syledi. Louvre Mzesi Bakan Yardmcs Herv Barbaret, 2000 ylnda, Sakp Sabanc koleksiyonundan hat ve levhalarn Louvreda sergilenmesiyle iki mze arasnda balayan ilikiler, Pariste imzaladmz anlamayla farkl bir boyut kazand. Anlama kapsamnda gerekletirdiimiz bu ilk sergi, iki byk kltr kurumu arasndaki gl i birliinin ilk admn oluturdu. eklinde konutu. Sabanc niversitesi Sakp Sabanc Mzesi, nmzdeki gnlerde Akbank'n sponsorluunda ve Gala-Salvador Dali Vakfnn i birliiyle, 20. yzyln en nemli sanatlarndan, srrealizm akmnn temsilcisi Salvador Daliyi arlamaya hazrlanyor.

Safevi, Kuzeybat ran (?), 17. yzyln ilk eyrei ini hamuru, sralt bezeme 15 x 14.8 cm Louvre Mzesi, slam Sanatlar Blm, OA 5544

85

Glleri, Glleri ve Hallaryla

Isparta
Zeki SAAT

Gl suyu, gl ya, gl kremi, gl sabunu, gl reeli Gl denildiinde akla ilk gelen yer neresidir? Tabi ki Isparta Gller diyar Isparta, enfes dokulu hallaryla da nam salmtr cihana... Bir doa harikas Eirdir Gl, k turizminde zirveye aday Davras Da, Hristiyanln hac merkezlerinden olan ve geleneksel el sanatlarmzn halen yaatld Yalva ilesi ve niceleri ile sadece bilenlerin bildii bir hazinedir Isparta

86

Deniz dibi saz olur/Gl alr yaz olur/Ben yrime gl demem/Gln mr az olur Mehur Isparta manilerinden biri ile balamak istedim gl kokulu ehir Ispartay tarif etmeye Gl Isparta, Isparta gl demek nk Ispartann ad nereden gelmi peki? O da gllerden. yle ki; Vaktiyle Glistan denilen bir diyarn Gl Sultan adnda bir hkmdar varm. Bu hkmdarn elma yanakl, kiraz dudakl, pembe gl tenli ve ahu bakl gzel bir kz varm. Kz, pembe gl tarlalar arasnda doup byd iin kendisi de gller gibi kokarm. Btn tabiat bu kza kara sevdalym. Bu gzel kz yznden komu hkmdar dalar yllarca birbiriyle mcadele etmiler. Bunlardan Davras adndaki da, yanp tutuan barndan gkyzne alevler frlatrm hep. Neden sonra bu dalar bir karara varm. Demiler ki: El ele, omuz omuza verelim. Geni bir da halkas yapalm. Bu halkann ortasnda belirecek ovay bereketlendirelim. Ovann gney blgesini ba, bahe ve gl tarlalar ile ssleyelim. Hibirimize yr olmayan sevgilimizi oraya yerletirelim. Bana da beki olarak tepeler dikelim. Onun gzelliini uzaktan seyredelim. yle de yapmlar. Bylece da halkasnn ortasndaki geni ovann gneyinde kimseye yar olmayan gzel Isparta tarih boyunca sevdallarna nazlanp durmu Isparta ilimiz, herkesin bildii gibi dnyaca nl bir gl ya ve glsuyu retim merkezidir. Ispartada ilk gl ya retimi, 1892 ylnda Mftzade smail Efendi tarafndan gerekletirilmitir. Avrupa ve Amerika'da ieklerin kraliesi olarak bilinen rosa damascana cinsi gl yetitirilir bu ehirde. u anda Glbirlik ile birok yerli ve yabanc gl ileme fabrikalar bulunmaktadr. Her yl Mays ve Haziran aylarnda toplanan gller, hava artlarnn da etkisiyle stn kalitede bir gl ya retiminin gereklemesini salar. Isparta gllerinin en nemli kullanm alan; kozmetiktir. nk, gln cildi canlandrc, dinlendirici ve genletirici bir etkisi vardr. Ayrca gl kokusu, ba arlarndan uykusuzlua, sinirsel rahatszlklardan mide bulantlarna kadar pek ok hastala da iyi

gelir. Kozmetik rnleri dnda glden lokumlar, reeller, tatllar da yapla gelir. Ispartada adm ba bu rnlerin satld dkknlardan grmek mmkndr. Kentte gl festivalleri, gl konulu sempozyumlar yaplr, bu etkinlikler hayli renkli grntlere sahne olur. Eer bu elenceyi karmak istemiyorsanz, Ispartaya Haziran aynda gidin derim Hem Kiraz Bayramn da grme ansnz olur Isparta, gllerin yan sra hallar ile de ok mehurdur. Isparta'da halclk, Trklerin Anadolu'yu fethinden sonra, blgeye yerletirilen Trk oymaklar ile balar. Bu oymaklarn dokuduu "Trkmen Hallar" yzyllar boyunca gelenekselliini korumutur. Ancak son yzyllarda Batl hal tccarlarnn kendi isteklerine gre hal sipari etmeleri yznden bu gelenek etkisini yitirmeye balamtr. u anda Ispartada halclk bitti denilse de yrede hl ev tezgahlarnda gz alc Isparta hallar dokunmaya devam etmektedir. Ispartann glleri ve hallarndan bahsettikten sonra biraz kenti tanyalm Ispartamz, Ege, Akdeniz ve Anadolu Blgelerinin kesitii Gller Blgesinde yer alr. Dnyada snrlarnda en fazla gl ve glet bulunan il olma zelliini tayan Isparta, altn gen diye adlandrlan Eirdir, Kovada ve Glck glleri ile de bilinir. Bir dip not vermeliyim; bu gllerin hepsi nemli ku gzlem alanlarndandr. Beyehir ve Burdur gllerinin bir blm de Isparta ilindedir. Snrlar ierisinde ok sayda gl, milli park ve tabiat koruma alan olan Isparta, bir niversite kenti olmann yan sra canl yaz ve k spor aktiviteleri, eko sistemi, inan turizmi, maaralar, adr ve yayla konaklamalar, yaatlmaya allan geleneksel el sanatlar ile gezginlerin portfynde nemli yer tutmaktadr. Gemii tarih ncesi devirlere kadar giden Ispartada, antik ada Baris adn tayan, bata Lidyallar, Frigler, Persler, Helenler,

87

88

Romallar, Bizansllar, Seluklular ve Osmanllara ait olmak zere pek ok byk uygarln izleri bulunur. Bu tarihi gemi, ehre ayr bir zenginlik katar. Birok nemli kervansaray, cami ve medrese, zellikle Beylikler ve Seluklunun antlar olarak hala ayaktadr. Isparta'ya gittiinizde merkezde bulunan Damgac Sokaa mutlaka urayn. Eski Isparta evleri grlmeye deer Isparta ilinin ileleri; Aksu, Atabey, Eirdir, Gelendost, Gnen, Keiborlu, Senirkent, Stler, arkikaraaa, Uluborlu, Yalva ve Yeniarbademli'dir. Yalva ilesi, Hristiyanln hac merkezleri arasnda bulunur, bu nedenle inan turizmi asndan nemlidir. Anadolunun kltr mirasn da tm ihtiam ile yanstr. Yalvata geleneksel el sanatlar halen yaplmaya devam etmektedir. Aksu ilesi snrlar iindeki Timbriada, Tynada, Eurymendon Kutsal Alan, Roma Kprs, Sorgun ve Zindan Maaralarn mutlaka grmelisiniz. Gelendost ilesi, ilk alardan beri Pisidya lkesi ad verilen Gller Blgesi'nin en eski kltr merkezlerinden biridir. Atabey ilesi, tarihi harabeleriyle mehurdur. Keiborlu ise camileri, trbeleri, harabeleri ve yaylalaryla dikkat eker. Gelelim Ispartann gl Eirdire Trkiye'nin drdnc byk gl olan Eirdir, adeta bir doa harikasdr. Yzlm 517 kilometrekare olan gl, orta ksmlarna doru bir dar boaz tarafndan iki yandan sklm gibi durur. Gln kuzey ksm Hoyran olarak adlandrlr. Gln rengi ise gnn eitli saatlerine gre deien nefes kesici bir turkuazdr Gl ve evresinde yama parat, rzgar srf ve balk avcl yaplabilir. Gl iindeki Can Ada ve Yeil Ada ise turizm asnda olduka canldr. Byk Yeil Adada otel, pansiyon ve lokantalar dolu iken; Can Adada yerleim yok, sadece park ve piknik alanlar vardr. Buraya gidip de balk yemeden dnmeyin derim Isparta ehir merkezinde ise tandr kebab

89

Eirdir Glnn tepesi karl dalarla evrilidir. Bunlar; Dedegl, Akda ve Barla Dadr. Isparta ve Eirdir arasnda kalan Davraz ise 2.637 metre yksekliiyle artk tannan bir kayak merkezidir. Davrasta kayak yapmak mthi bir zevk nk kayak yaparken Eirdir Glnn gzel grnts de seyreylemek mmkn K ve kayak turizmine elverili olan Davras Da, tek zirveli bir da ve zellikle "alternatif" k sporlar ynnden nemli bir gelecee sahip Ispartann en arpc gzelliklerinden biri de Kovada Gl ve Milli Park. Gl ince bir kanalla Eirdir Gl'ne balanyor, bu kanaln iki yan elma ve eftali baheleriyle kapl. Ayrca bu gl, dnyada

eine az rastlanan kasnak meesi koruma alan. Yine eine az rastlanan bir tr Apollon kelebeinin ad da bir sredir bu blgeyle anlyor. Kovada Gl'nden daha gneyde Yazl Kanyon bulunuyor. Tarihi Kral Yolunun da getii kanyon, tapnak ve kaya yaztlar ile tarihi nem tayor. Bugn Yazl Kanyon "Tabiat Park" statsnde korumaya alnm ancak ne yazk ki kanyon duvarlarndaki antik dnemlere ait eitli yaztlar tahrip edilmi Bir krater gl olan Glck ise Isparta'nn mesire yeri olarak da biliniyor. Isparta ve Eirdir'de tarihe merakl olanlar da tatmin edecek pek ok zenginlik var. Kzlda Milli Park, Eirdir Kalesi, Eirdir

90

Kervansaray, Prostanna Antik Kenti, Ayastefanos Kilisesi ve Baba Sultan Trbesi bunlardan akla ilk gelenler Gelelim Ispartada geleneksel olarak halen yaatlmaya allan el sanatlarna Ispartada Trk el sanatlarnn tarihi ok eski devirlere uzanr. Yaplan el sanat rnlerinde gebe yaamn zellikleri grlr. lemeler ve motifler, adr, hal, kilim gibi objeler zerindedir. Orta Asya kltr, yerleik kltrle badatrlmtr. Eskiden Isparta'da saralar, izmeciler, arklar, kendirciler, mesciler, pabuular, dikiciler, yemeniciler, baklar, hasrclar, nalbantlar, cezveciler, bakrclar, kavaflar, semerciler, mumcular, yaclar, sabuncular, urganclar, demirciler, ilingirciler, oymaclar,

marangozlar, keeciler vb. sanat kollarnn yaad bilinmektedir. Ancak bu sanatlardan gnmzde halclk, kilimcilik, dericilik, keecilik, semercilik, nalbantlk, ayakkabclk, marangozluk, demircilik, baklk, bakrclk, kalayclk ve sobaclk son temsilcilerinin elindedir. Dericilik, semercilik, keecilik, saralk, ve nalbantlk gibi el sanatlarnn gnmzde artk sadece Yalva ilesinde, Isparta merkezde ve Uluborluda bakrclk, kalayclk, baklk; Stler Kesmede ise kaklk devam ettirilmektedir. Eski ahap ssleme sanatlar, oyma ve naklk kaybolan sanat kollardr. Yn ve kldan imal edilen uval, heybe, aba, adr, kilim ve ulha gibi dokumalar ile ilemeler de zamann gelien ihtiyalarna ayak uyduramayarak yok olmaya balamlardr.

91

92

Konumuz el sanatlarna oradan da gene Isparta hal ve kilimlerine geldi Isparta hallar incelendiinde, Ispartann simgesi olan gl bata olmak zere, genellikle eitli iek ve yapraklardan oluan bitkisel bezemeler grlr. Ispartada dokunan hallarda genellikle lcivert, kiremit krmzs, sar-yeil, cam gbei mavi ile krk beyaz kullanlr. Kk tezgahlarda dokunan minyatr el hallar da turistik eya olarak nemlidir. Kilimciliin Isparta'da en yaygn olduu yerler yrk kyleridir. Kilim dokunan bu yrelerde heybe, anta ve uval dokunduu grlr. Yrede nceden kk boya ile boyama yaplrken gnmzde suni boyalar tercih edilmektedir. Ispartada el ilemeleri arasnda oya ilemeleri olduka yaygndr. Yreye has olarak en ok iek motifleri ilenmektedir. Oyalar yapld aralarn isimlerine gre "ine oyas", "t oyas", "firkete oyas", "mekik oyas" olarak adlandrlmaktadr. Ayrca, kullanlan malzemeye gre de "iplik oyas", "boncuk oyas", "mum oyas" gibi adlar da verilir. Isparta'da en yaygn olarak yaplan oya eidi t oyasdr. Uluborlu, bu oyalarn yapld merkez blgedir. arkikaraaa ve Yalvata da geleneksel Trk ilemeleri yapld grlr. Ispartada keeciliin yapld tek yer Yalva ilesidir. Keeden kepenek, yolluk, duvara asmak iin minyatrler ve yelek gibi kullanm eyalar yaplmaktadr. Yalvata saylar gittike azalan semerci, sarac ve nal imalats bulunmaktadr. lede minyatr at arabas yapan bir imalat da bulunmaktadr. Ancak bu sanatlar ve zanaatlar devam ettirecek genlerin ilgisizlii, rak yetimemesine ve ne yazk ki bu gzelliklerin sadece yazlarda, hatralarda kalmasna sebep olacaktr... Temennimiz bu zengin kltrel mirasn yaatlmas iin yetkilerin gerekli nlemleri almas ve salanacak desteklerle bu gzelliklerin sonsuza dek daim kalmas

93

Ayazma Camii

94

Bir Zamanlar Saraylarda Yaard Kular

Dilek CAN

Gzel sfatlar ile cennet kuu, melek gibi tabirler edinen kular, ou zaman efsanelerin barol, kutsiyetin ince ifadesi olmulardr. Kularla gzel dostluklar kuran ecdadmz ise kular koruyup gzeten vakflar kurmu, onlara barnacaklar evler yapmlardr. Hatta sadece evler de deil, kkler, saraylar Gnmzde bu evlere ne yazk ki yenileri eklenmiyor. Var olanlarn ou da yok olma tehlikesiyle kar karya
95

Zmrd Anka

Telli Turna

Umak Masmavi gkyznde usulca szlmek, iliklerine kadar ileyen serin bir rzgar ve alabildiine zgrlk Hezarfen Ahmet elebinin gerekletirdii en byk hayali Ve kular Umak bizim dmz, onlarn ise gerei Aslnda bu dle ekillenmi yzyllardr sanat ve kltr Dnya zerinde aklmza gelebilecek her trl sanatta kularn izi vardr. Bizim kltrmzde de Eski Trklerden bu yana antlar, destanlar, masallar ve mitolojik resimlerde ku tasviri yaplmtr. Seluklu figrlerinde de ku sk kullanlmtr. Osmanl inilerinde, minyatrlerinde, geleneksel hal sanatnda harikulade ilenmi ku resimleri gelir hemen akla; rengarenk tavus kular, aakakanlar, saksaanlar, avc ve efsane kular Resimde ve yaz-resim olarak bi linen hat sanatmzda da yer almtr kular. yle ki; Mevleviler leylein eitli resimlerini yapmann yan sra yazmlarnda leylek

biimini icra etmiler, rnein besmeleyi leylek eklinde yazmlardr. Her dinde ve mitolojide hayvan sevgisinin zel bir yeri vardr; ku sevgisinin ise bambaka... Gzel sfatlar ile cennet kuu, melek gibi tabirler edinen kular, ou zaman efsanelerin, barol, kutsiyetin ince ifadesi olmulardr. Bu kulardan ilk aklma gelen Simurgtur mesela. Dier ad ile Zmrd Anka Kllerinden kendini yeniden yaratan, Kaf Danda yaayan lmsz kahraman zerinden utuu kimselere zenginlik ve mutluluk getirdiine inanlan, yemyeil kanatlar olan Hma kuu Ve Hz. Sleymann Saba kraliesi Belksa yazd mektubu tayan Hdhd kuu Yine kutsal metinlerde ifade edilir ki; Allah, Hz. Sleyman'a kularn konuma dilini retmi ve bu ilim sayesinde ordusunda kulardan oluan bir blk kurmasn salamtr. Hz. Sleyman bu vesileyle

Bereketzade Medresesi

Feyzullah Efendi Ktphanesi

96

llstrasyon: Mehmet Fatih KILI

skdar_Yeni Valide Camii

kularla iletiim kurmu, onlara diledii ekilde hkmetmitir. Kularla ilgili trl inanlar vardr ki burada birkan sralamak istiyorum. Leylek kutsal kabul edilir, gmendir nk, kutsal topraklara gidip gelmitir, hacdr. Krlanglar yuva yaptklar evi yangndan korurlar, kumrular ise kt kalplilerden aklar Kular ayn zamanda melek tasvirine de ilhamdr. Melekler, bembeyaz kanatlar olan ok gzel ku kadnlar olarak hayal edilir. Mesela ninemin szlerinden hatrmda kalan; yemek bittikten sonra sofrann hemen toplanmas gerektiidir. Neden mi? Sofrann meleklerin kanatlar zerinde durduunu syleyen ninem, biz sofrada elendike onlarn yorulduunu dnr ve zlrd de ondan. Tarih boyunca insanlar kularn her davranna da mana vermeye almlar hatta zerine pislemelerini dahi ans olarak yorumlamlardr. Vakf Ruhunun Sard Kular Canl cansz btn varlklara hizmet gtrmek dncesinde olan atalarmz, vakf messeseleri ile bu ulvi dncesini kurumsallatrmtr. Gnmzn sivil toplum rgtlerine benzeyen vakflar, Osmanllarda gelikin bir yap sergilemekte idi. Kalpleri sevgi ve efkatle dolu Osmanl insanlar, kurduu vakflarla sadece insanlar deil, hayvanlar bile dnmtr. Kular iin kurulan vakflar ilgintir. Uu rotalarnda yaralanp dmeleri halinde onlarn tedavisini yaparak srsne yetitirmek zere almalar yapan Gmen Kular Vakf, kn kar ve buzdan yerlerde yiyecek bulamayan kularn lmemesi iin buz ve kar zerine yiyecek brakan Dar Vakf gibi vakflardr bunlar Sultan Ahmed Camii maretinde, sadece insanlar iin deil, kular iin bile yerler yaplmtr. maret

skdar_Yeni Valide Camii

97

Darphane-i Amire Avlu Duvar

98

skdar_Selimiye Camii

vakfiyesinde, artk yemeklerin kular iin yaplm yerlere dklmesi yazl bulunmaktadr. Ecdadmz evcil olsun ya da olmasn dier hayvanlar iin de vakflar, hastaneler kurmutur. Souk k gnlerinde kurtlarn a kalmamalar iin kar k demeden ssz da balarnda et datmlar, kedi hastaneleri amlardr. Evliya elebinin anlattklarna gre, Trk erkekleri, kadnlar, ocuklar stanbulda kurulan byk ku pazarlarna haftada bir giderek kafesteki kular satn alr, bunlar orada uurup zgrlklerine kavutururlard. Bu bilgiyi baka asrlarda yaam olan Le Bruyn (1732) ve Dr. Brayner (1836) de eserlerinde teyit eder. Castellan 1811deki gzlemlerini Bir Trk meskeni inaa edilirken, gvercinlerin ve dier kularn susuz kalmamalar iin mnasip yerlere yalaklar yapmak Trk sivil mimarisinin vazgeilmez zelliklerindendir. stanbula hububat, gemilerle gelir ve limanlara boaltlr. Binlerce ku boaltmay bekleyip hcuma geer. Onlar iin uvallar alr ve Trk gmrnn har olarak ald miktardan fazlasn tketirler ifadeleriyle anlatr. Zaten yabanc seyyahlar yazdklar kitaplarda Osmanlnn hayvanlara nasl titizlikle yaklatn ustaca ifade etmi, bu anlatlar dilden dile dolamtr. Fransz gezgin Du Loir, 1654te Anadoludaki gzlemlerine yer verdii kitabnda unlar yazar: Osmanlnn birok ehrinde kedilerin barnp, beslenmesi iin vakflar kurulduunu hayretle grdm. Bu vakflarda uaklar, vekilharlar, hayvanlara hizmet ediyorlar. Kpek sevgisi de yaygndr. Birok kibar Trkn, kasaplardan et, kebaplardan kebap getirtip kendi elleriyle kedilere kpeklere b-

yk sabrla yedirdiklerini grdm. Kulara sevgileri ise bunlardan daha fazladr. 1874 senesinde stanbulu ziyaret eden talyan seyyah Edmando De Amicisin anekdotlar ise yledir: Sultanlarn veya ahslarn hayratyla beslenen saylamayacak kadar ok gvercin srs var. Trkler, kular himaye edip beslerler. Kular da onlarn evlerinin etrafnda, denizin stnde ve mezarlarn arasnda enlik eder. stanbulun her yerinde, insann etrafnda uuan kular vardr. Osmanlnn Minyatr Saraylar Kular seven, koruyan ve gzel dostluklar kuran dedelerimiz, bunun bir gstergesi olarak onlara barnacaklar evler yapmlardr. Hatta sadece evler de deil, kkler, saraylar Kular frtnadan, yamurdan, amurdan, yakc gneten, bilgisiz insanlardan, kedi kpek gibi hayvanlarn zararlarndan korumak iin yaplan bu evler, yaplarn gne alan d cephelerine yerletirilmekte, cephe estetiinin yan sra kularn yaantlarna uygunluu da planlanmaktayd. Ku evlerinin tarihini aratrdmzda ok eskilere dayandn grrz. lk ku evleri Sivastaki zzettin Keykavus ifahanesindedir. Bunlar 13. yzyla ait rneklerdir. 15. yzylda klasik Osmanl mimarisinin etkileriyle saylar oalan sevimli konutlarn yapm, 19. yzyl sonlarna kadar devam etmitir. Minyatr saraylar, Osman-

99

Ayazma Camii

lnn sevgi ve merhametini sembolize etmenin yan sra Trk sanatn ekillendiren sanatkrlarn ince zevkini, geni hayal gcn, ayrntlara verdii nemi ve dnemin mimari anlayn gzler nne serer. Genellikle sere, saka, krlang, gvercin ve leylekler iin tasarlanan ku evleri, nceleri camii, medrese, ktphane, han, hamam, trbe, kpr, kilise, sinagog ve saraylar sslemi, ardndan evlere de yaplmaya balanmtr. Ku evleri, genellikle tula, kiremit, ta, har, gibi malzemeler kullanlarak yaplm, zarar grse de zamanmza varabilmi; ahap evlerin minik saraylar ise kan yangnlar sonucu yok olmu, gnmze ulaamamtr.

Osmanl evlerinde daire ve iek biiminde deliklerden girilen at aras, saak alt ku evleri olduka yaygndr; bacalara yaplan ku evleri de vardr. Usta bir iiliin sergilendii ku evlerinin kimi tek katl kimi ok katldr Evi de andrr bir camiyi de Camiyi andran ku evleri daha ok 19. yyda tatan oyularak yaplm, kklerin iki yanna konulmu olan minareler ile bu grnm al mtr. Yaplarn cephe kaplamalar arasnda zel olarak braklm bir ya da birka kk delik halinde olan ve cephe yzeyinden da tamayan sade ku evlerinin en gzel rnekleri, stanbuldaki Sleymaniye Cami, Yeni Cami ve Bykekmece Kprsnde bulunur.

100

Balat Kprba Dura

na edildikleri yzeyin dna taan, kntl, zarafeti ile saray ve kkleri andran ku evleri daha ok 18. yzylda yaplmtr. Minyatr saraylarda kularn iinde dolaabilecei, inip kabilecei yollar vardr. Her yapda farkllk gsteren ku kklerinde konsollar zerine kurulmu cumba biimli kntlar, balkonlar, kemerli pencereler, atlar, kubbeler, yemlikler, suluklar bulunur. Bu evlerin en gzel rnekleri stanbul skdardaki Yeni Valide Camiinde, Selimiye Camiinde, Ayazma Camiinde ve Glhanede Darphane-i Amire Damga Matbaasnn i avlusundaki binada yer alr. stanbulun ku evleri, Bali Paa, Doanclar, eb Sefa Hatun, Nuruosmaniye, Fatih, Eyp Sultan Camileri, Bereketzade, Kara Mustafa Paa, Amcazade Hseyin Paa, Seyyid Hasan Paa, Feyzullah Efendi Medreseleri, Sleyman Halife, Ragp Paa, Amcazade Hseyin Paa, I. Mahmut, ah Sultan Sbyan Mektepleri, Laleli Sebili, Laleli Tahan, Byk Vakf Han, Feyzullah Efendi Ktphanesi, III. Selim ve III. Mustafa Trbeleri, Balat Kprba Dura, Kkpazar Araphan gibi mekanlarda gzmze arpar. Ku evleri baz yaplara restorasyon ve tamirat almalar srasnda sonradan ilave olmutur. stanbul Taksimde bulunan Taksim Maksemi'nde sonradan eklenmi bir ift ku evi rneine rastlanr. Ku evlerinin mekan elbette ki sadece stanbul deildir... Osmanlnn yz srd her toprakta bu izlere rastlamak mmkndr. Saylar ok az da olsa Trakyadan Dou Anadoluya kadar memleketimizin her kesinde ku evlerini grebiliriz. Tokat ve Antakyada Ulu Camii, Nide Kl Camii, Merzifon Kara Mustafa Paa Han, Amasya Sultan Beyazt Camii, Nevehir Damat brahim Paa Ktphanesi, Dou Beyazt shak Paa Saray Camisi, Hayrabolu orumi Mustafa Efendi Camii, Kayseri eyh emesi Gnmzde bu irin ku evlerine, minyatr saraylara ve kklere ne yazk ki yenileri eklenmiyor. Var olanlarn ou da bakmszlk yznden yok olma tehlikesiyle kar karya zellikle byk ehirlerde yaanan hzl ve arpk kentleme, plansz sanayileme ve sorgusuz kreselleme sonucunda ne yazk ki tketim odakl yeni bir hayat dzeni dodu. Ecdadmzn hazine deerindeki sanat anlay ve mimari zevkinden uzak, balk istifi konutlarmzda tm deerlerimizle birlikte sevgi, merhamet gibi duygularmz da tketiyoruz. Ku evleri gibi incelikler yaammzn tamamen dnda kald. Ancak tm hoyratlmza, acmaszlmza ve ilgisizliimize karn dedelerimize duyduklar vefa borcundandr belki, ksmedi henz bizi terk etmedi kular, ancak ne zamana kadar, bilinmez

Kkpazar Araphan

101

102

Hayat Ebru Bir nsan:

Hikmet Barutugil
Mustafa ZDAMAR

Haremin serin yamalarndan slmbola Y Selam eken Ebristanda, akamn dnlmez ufkunda gne, scak Marmarada barut ebrular izerken, Fen fi-l ebr Ebrzen Hikmet Barutugil Hocayla Hikmet-i Hdy konutuk.
Haremin yamalarnda hsniye mahallesinde yer alan, ii d her taraf ebr olan Ebristan, Hikmet Hocann baheli ahap kona. Benzerleri azalan bu ho yap, hem ev hem okul ilevi gren bir ebru derghdr. Her yerde her eyde bir ebru vardr, Ebrnun vecdi yaanr burada! Hikmet-i Hd, Hikmet Hocann ebrlarnda kulland ok ho ve srl bir imzadr. Her ey Allahn hikmetidir, her ey, her zellik, her gzellik, grntsnn sonsuzluunda grnmezlie brnen yce Allahdan gelir, anlamn ierir. Barut Ebrusu, fen fi-l ebr (ebruda yo olan, kendini ebruya adayan, ebru youn) bir Ebrzen olan Hikmet Barutugil Hocann teknesine tad bir bulutur. ok ilgintir, btn hayat ebr olan Hikmet Hoca, veysi bir Ebruzendir. Ebru konusunda kendisinden ders ve iczet ald bir hocas yoktur. Bizim yaptmz ettiimiz eyler ne peki Y Reslallah? Kaderin kavranmaz ak iinde gerekleen bu durum, Hikmet Hocann ebru seyri serveni, Erzurumlu brahim Hakk Hazretlerinin Hocas smil Fakrullah Hazretlerinin tasavvuf seyrindeki veysiliine benziyor. Kendiliimizden ettiimizi sandmz eyleri brakalm m? gibilerinden bir ey sorunca, Habib-i Hd Htem l Enbiy, evrenin erdemi Efendimiz Aleyhisselm: veys Kadir bir mrid olan smil Fakrullah Hazretleri, kendi yolundan ynteminden bahsederken: Tarikatmz (yolumuz, yntemimiz) veysidir; telkint (telkinleri) Allahdandr! diyor. smil Fakrullah Hazretlerinin bu yaklam, Hikmeti Hd Hikmet Barutugil Hocann ebruzenliindeki veysilii de aklyor. smini bile rten, gizleyen tasavvuf gzellerinden birisinin syledii u sz de, bu iin zne ok gzel bir alm getiriyor: Sn, (her eyi yapan atan Yaradan) koymu admz ey diye; yoksa biz, kendiliimizden bir ey deiliz!... Hayat Allahn seyridir, Btn telkinler Allahdan! Mahlkat hep izfidir, Kuvvet kudret hep Allahdan! Bylesi srl durumlar karsnda ararak -hayrete derek-, kaderin kavranmaz akna akl erdiremeyince:

103

104

Hayr, buyurmu, yaptnz ettiiniz eylere devam edin! Kim ne iin yaratlmsa, o ona kolaylatrlr! diye devam ederek, ok srl bir gerei duyurmu. Her an her zaman, Habib-i Hd Hazretlerinin izinden hi ayrlmayan insanln pir Hazreti Mevln, bu ok srl konuda u alm getirmi: Takdir- ezel (ezel takdir) gayrete ktr! Her eyleri yapp atan yce Allahn lemlerinde sergiledii harika tablolar karsnda, hayretini gayretine, gayretini hayretine katk eden insan hedefine yaklar. Bu fni, bu izfi dnyada mkemmele ulamak deil, mkemmele komak, yaklamak vardr. Sadece sanatnda deil, yce Allahn sfat olan hayatn her alannda bu kutsal kouyu soluklayan Hikmet Hoca, szn ettiimiz koma ve yaklama hlini u deyimle dile getiriyor: Frn tava gelir, hamur biter! ler yoluna girer, mr biter!

Kim olursa olsun, insann bu fni, bu izfi geici, gc ve deiken- dnyada mkemmeli yakalayamayacan vurgulayan bir sz bu! nsan putlamaktan ve putlatrmaktan koruyan kollayan canl ve uyank bilincin sesi bu sz! Bu uyank bilincin bilgeliine koan Hikmet Hoca, taaa ocukluk yllarnda balam ebruya. ve d ilikiler ann odandaki kendine tomurma krpeliinde, Malatyadaki evlerinin bahesindeki havuz, afacan Hikmete doal ebru teknesi olmu. Scak yaz mevsimlerinde, soumas iin havuza dklen renk renk, benek benek meyveler, su zerinde yzerken, afacan Hikmet elindeki bir ubukla onlarla oynar, onlara kendince ekiller verirmi. Hikmet-i Hd, kader onu taaa ocukluk yllarnda oyun ve oyna iinde ebruya ynlendirmi. Farknda olmadan adn bile duymad ebrular izmi, meyve ebrusu yapm afacan Hikmet! Hi farknda olmadan o havuzun banda ebru ile tanm. ok afacan bir ocuk olan Hikmet, 5 yanda ilkokula balam ve hi teklemeden, daha dorusu iftlemeden 10 yanda ilkokul diplomas alm.

105

Afacan Hikmetin ilkokulu bitirdii sene Barut Ailesi slmbola tanm.

Hocann ebru youn hlinden azck bzar olunca; Ne yapaym Hatun! Ebru benim ilk gzarm! Ebrudan

Soyadndaki Barutu ebruya dntreceini bilmeden orta renimini bitirirken, kader Onu Gzel Sanatlar Akademisine ekmi. Btn mrnce sanatn hastalndan ustalna, deliliinden veliliine koan Hikmet Hoca, imdilerde btn dnyaya ebru anlatyor, ebru retiyor. Doutan ve nceleri farknda olmadan sevdaland ebru onun hayatn ylesine sarm sarmalam ki, ebrusuz bir n yok desek yeridir. Bu ebru ak ve meki Hikmet-i Hd, Hikmet Hocay ylesine sarm ki, kendisi de Tezhip Sanats olan fsunkr ei Fsun Hanm,

vazgeemiyorum! diye espri yapyor. Ebru ile evli barkl bir insan Hikmet Hoca. Hem evi, hem atlyesi, hem okulu, hem galerisi olan Ebristann ii d, hellarndaki fayanslardan tavanlardaki tahtalara dein her taraf ebru Hikmet Hocann kaderinde var olan, kaderinde, genlerinde drl duran bu ebru seyri serveninin almn arkadamz Mehmet Nuri Yardm ve Uur lyas Canbolat konutular. Battaldan Baruta uzanan bu ok renkli serveni Yardm ve Canbolat gndeme tadlar.

106

EBRUNUN BYK SANATKRI HKMET BARUTUGL

Mehmet Nuri YARDIM Hikmet Barutugil, gelenekli sanatlarmzda ebrunun yaayan byk ve deerli sanatkr. Ebruyu geni kesimlere tantmada, duyurmada ve sevdirmede byk hizmetleri olan Hikmet Hocay, skdardaki Ebru Evi Ebristanda ziyaret ettik. Hoca bize ebruyla tanmasnn ve sanatla bulumasnn ilgi ekici hikyesini anlatt: ocukluumdan beri el sanatlarna kar bir yaknlm hep vard. El ileri dersi houma giderdi, evde de tek bama bir eyler yapardm. 11 yanda iken ortaokula baladm zaman rahmetli babamn bir matbaas vard. Nuruosmaniye Caddesi 1 numaradayd. Onun mcellithanesinde yaz tatillerinde alrdm. Cilt sevdas hl devam ediyor. Tezhipli almalar yapmaktaym. Fakat bir sanat eitimi almak, o zamanlar hedefimde yoktu. dealimde hukuku olmak vard. Zaten rahmetli babam noterlik yapt. Ben de onun yannda bulundum, senelerce beraber altk. Tesadf eseri Gzel Sanatlar Akademisine girdim. O da yle oldu. Bir teyze kzm vard. Benimle ayn yata. O zaman n kayt yaplyordu. stanbula geldiinde i mimariyi istiyordu. Gzel Sanatlar Akademisine gtrdm onu n kayt yaptrmak zere. Benim de ok houma gitti. Sonra baktm benim puan da yetiyor. Onunla geleceim daha sonra, imtihan sresi boyunca bekleyeceim, oldu olacak ben de kaydm yaptraym dedim. mtihana girdik. Resim eitimi de almamm. O zaman resim ve mzik tercihleri vard. Ben de malzemesi az diye mzii tercih ettim. Hibir beklentim olmad iin imtihanda dalga gemeye, ona buna satamaya baladm. Bir hoca geldi (daha sonra rencisi olduum Devrim Erbil), resmime bakt, Senin resim hocan kim? diye sordu. Ben, Efendim resim dersi grmedim dedim. Bana Devam et, biraz sessiz ol dedi. Sonra sonular akland, beinci olarak kazanmm. Yani Takdiri ilah. Bu durum beni motive etti, galeyana geldim ve tekstil

blmne kaydoldum. Blm seerken ailemi de dndm. Resim, heykeli seseydim belki de kabul edilmeyecekti. O zaman Trkiyede tekstil patlamas oluyordu. O yl 1973te rahmetli hocam Emin Barnla tantm. Barn, biliyorsunuz Latin ve Arap alfabesi hattatyd da. Emin hoca, bizleri geleneksel sanatlara zendirmek iin eski ustalardan menkbeler anlatrd. Ayrca cilti olduunu da renince ona muhabbetim daha da artt. O zamanlar stanbul niversitesinin cmle kaps tamir ettirilecekmi. Uzman bulamamlar. Ta spanyadan bir uzman getirtmiler. Emin Hoca buna ok krlmt. Bu kadar kltr mirasmz var, sizler sahip kmazsanz, sizler ilgilenmezseniz yabanclara m muhta kalacaz? diyerek sitemle kark bizi adeta eski sanatlara tevik ediyordu. Onun zerine ben hat sanatna balamak istedim. Bir gn hocama, Efendim ben hat sanatn nasl renebilirim? diye sordum. Bana, Sleymaniye Ktphanesine git, orann mdr Muammer lker Beydir. Ktphanenin salonlarnda ok gzel hat rnekleri var. Onlara doya doya bak dedi. lk dersi buydu. Ben de Sleymaniyeye gittim. Hat eserlerini seyrederken, zemindeki ebrular dikkatimi ekti. Daha nce hi bu kadar dikkatimi ekmemiti. Veya farkna varmamm. Tabii insan eitim almaya balaynca daha bir akla evkle, daha uurla sanat eserlerine yaklayor, ciddiye alyor. Renk bilgisi, boya bilgisi alyorum akademide. Baktm iin iinden kamadm. Boya izi yok, fra izi yok. Geldim, hocama anlattm. Derken bir akt, dodu. ylece ebruya baladm. Hikmet Hoca, o dnemde ebruya bu kadar fazla rabet bulunmadn anlatyor. O zaman ebru sanat bugn olduu gibi ok fazla ilgi gren, rabet gren bir sanat dal deildi diyen Barutugile kulak verelim: Allah rahmet eylesin Mustafa Dzgnman Hoca vard. 1990da

107

108

kaybettik. O, evinde ebru yapan skdardaki aktar dkkannda bunlar satan, profesyonelce bu sanatla ilgilenen tek ebru stad olarak biliniyordu. Daha eski zamanlarda, bizim okul Sanayi-i Nefise Mektebi iken tezyini sanatlar diye bir blm varm. O blmde de Necmeddin Okyay, daha sonra Sacid Okyay (baba oul) bir gsteri mahiyetinde, temaa eklinde ebruyu gstermiler. 1972de bitmi. Yani benim baladm yl bitmiti. Necmeddin Okyay Hocay ve bu almalarn gremedim. Sacid Okyayla daha sonra tantk, dost olduk. Allah rahmet eylesin, ondan feyz de aldk. te yle bir balang oldu. Bendeki ilk ilgi, daha sonra aka dnt diyen Hikmet Barutugilin ebruya nasl balandn dinlemeye devam edelim: Gzm baka eyi grmez oldu. Sonra okul bitti. htisas iin yurt dna gittim, geldim. Fakat hep ebru yaptm. Ebru hakknda ilk olarak sadece su ve boyay biliyordum, baka bir ey bilmiyordum. 1977 ylnda Uur Dermann Trk Sanatnda Ebru diye bir kitab kt Akbank Yaynlarndan. Ebru bilgilerini orada grdm. Oradaki bilgilerden deneme yanlma metoduyla yapmaya baladm. Tabii akademik eitim almann da ok yararn grdm. Bir sr renk bilgisi, boya bilgisi, temel estetik bilgileri, kat bilgisine sahibiz. Bu eitimle birlikte balamak byk bir avantaj oldu. Bu ilk almalarmn sonucunda baz grntler kt. Bunlar klasik ebruya benzemeyen grntlerdi. Daha sonra 1975 ylnda Bilim ve Teknik Dergisinin mays saysnn kapanda bir fotoraf grdm. Denizler kirleniyor diye bir fotoraf. Mikroskobik bir grnt. Baktm, bu fotoraf benim yaptm ebrularla byk bir benzerlik arz ediyor. O zaman bir imek akt bende. Demek ki doru yoldaymm dedim. Tabiatta var olan bir eyi baka bir ekilde grnr hale getirmiiz. Onun zerine youn almalar hep devam etti. Ailem bana iler buldu. Fakat hi gidip de oralarda alasm gelmedi, sanat ak ve ebru hep ar bast. Bu almalar 1984 ylna kadar devam etti. Peki ebrunun n btn dnyaya bu kadar ksa zamanda nasl yayld? Bunun da ayr ve kayda deer bir hikayesi var. Bir Almanya maceras yaayan ve madur edilen Hikmet Hoca, daha sonra bu gelimeden mutlu olduunu kaydediyor: 1984 ylnda Almanyada bir fuara katldm. O fuarda bir firma ile anlatk. Ylda 30 bin adet ebru retecektik. Onlar, paket kad olarak deerlendireceklerdi. Ama 6 bin ebrudan sonra, aradaki kiilerin beceriksizliinden bu iin devam gelmedi. Onlar kendi retimlerine ofset bask devam ettiler. Biz telif hakk alamadk. Fakat bunda da bir hikmet var. O ekilde ebruyu btn dnyaya tantm olduk. Ingrafik diye bir firma. Amerikadan Avustralyaya kadar ebruyu paket kad olarak dnyann her tarafna gnderdi ve tantt. Bu iin ne kadar faydal olduunu yllar sonra daha iyi anladk. Ebrunun bir sanat olarak kabul edilmesi kolay olmam. Bugn el stnde, ba stnde tutulan Hikmet Hocann bir ara sergi amasna bile izin vermemiler. Bu da ayr bir dram Ancak kahrdan ltuf doar ve sanatkrmz hocas Emin Barnla mterek eser hazrlarlar: 1984 ylnda Taksim Sanat Galerisinde bir ebru sergisi amak istemitim. Jri benim eserlerimi sergilenmeye deer bulmamt. Reddettiler. Ben de gelip Emin Barn hocama anlattm. Bana, Sen eserlerinden be on tanesini getir, ben onlara yaz yazaym, beraber sergi aalm dedi. Gtrdm epeyce. Gzel yazlar yazd. Fakat biz o sergiyi aamadk, hocamn mr vefa etmedi, Hakka yrd. Vefatndan sonra biz onun ve benim rencilerimle birlik-

te o sergiyi gerekletirdik. Hoca benim iimdeki ak kefetti adeta ve ynlendirdi. Ebrunun son yllarda byk bir gelime gstermesi, insanlarn artk ebruyu tanmas, sevmesi ve yapmak istemesi hocay sevindiriyor. Sanatkrmz, ebrunun ksa zamanda bu kadar yaygnlamas ve merhale katetmesini mutlulukla karlyor. Allaha hamdediyorum. Sanat ok byk bir gelime gsterdi, ilerledi. diyor ve ekliyor: Eskiden 25 kurua sattmz ebrular ancak hocalar alrd. Nurullah Berk ve Edip Hakk Kseolu ben hep desteklemitir. O zamanlar bir simit 25 kurutu. imdi bakyorum fiyatlar da ykseldi. Bu byk bir gelime. O dnemlerde sanat reten hemen hi kimse yok iken, bugn bakyoruz eitli dernekler, belediyeler, vakflar, kurum ve kurulular ebru kurslar dzenliyor. Sonra niversiteye girdi. 1989 ylndan beri ben Mimar Sinan niversitesinde hocaym. 2000 ylndan beri de Marmara niversitesi GSFinde de ders vermeye baladm. Hocadan rendiimize gre, ebru Anadoludaki niversitelerde de retilmeye balanm. Gzel Sanatlar Blmlerinde tezhip, hat, ebru gibi sanatlara renciler byk ilgi gsteriyormu. Ebru stad, btn dnyada gelenee dayal sanatlara kar byk bir yneli bulunduuna dikkat ektikten sonra sebebini de izah ediyor: Modern sanatn byk bir ksmnn aldatmaca olduu artk yava yava ortaya kyor. nsanlar doyurmuyor, insanlara hi bir ey ifade etmiyor. Sonra birok modern sanat da ruh sal dzgn olmayan insanlarn rnleri. nsanlarda, Biz o sanatnn stresini, bunalmn yapt almalarda niye grelim diye bir dnce var. Boyalar arl arl dkyor, sanat yaptm zannediyor. Her eyden nce sorgulamak lazm, o kii ne derece sanat saylabilir? Sanatn ilesini ekti mi? Buraya gelene kadar neler ekti, neler yapt? Bugne kadar Picassoyu modern sanatn babas, ncs olarak gsterirler. mrnn sonlarnda slam sanatlaryla ilgilenen Picassonun unutulamayan sz, mrm boyunca slam yaz sanatnn ulat zirveye ulamaya altm, ama ulaamadm. eklindedir. Trk kad olarak da bilinen ebruyu renmenin ok zor olmadn hatrlatan Barutugil, bu konuda gelen taleplere cevap vermeye altn, internetteki web sitesi ve hazrlad kaynak eser Ebru Sanat ile sanatn merakllarna yardmc olduunu sylyor. Sanat gnlk hayatmzda da yaarsak, yaatabiliriz diyen Hikmet Barutugil Hoca ayrca unu ekliyor: Ebru denilince hatra boyal bir kat geliyor. Ancak ebru ayn zamanda resim, heykel gibi bir sanat dalnn da ad. Ebruyu camda, giyimde, ahapta, i mimaride mutlaka kullanmak zorundayz. Gnlk kullanm iine sokmamz lazm. Televizyonlar bu sanat tantmal. Yazl basn daha fazla tantmal. Yayn dnyasnda kullanlmal. Kitaplarn kapaklarnda ve i kapaklarnda (yan kad) bulunmal. Ksacas ebruyu hayatmzn her merhalesinde kullanmak durumundayz. Hatta ilkokuldan itibaren semeli ders olarak konulabilir ve bu ders verilebilir. Bizim bu sanatlarmzda insann terbiye edilmesi de sz konusudur. Sanatlarla uraanlar daha olgun insan olur. Huylarda ve duygularda yumuaklk oluur. Allah gzeldir, gzeli sever."

109

GELENEKTEN YENLE HKMET BARUTUGL USTA

Rportaj: Uur lyas CANBOLAT Siz almalarnzda srekli yenilik araynda olan bir sanatsnz. Ebru almalarnz hangi boyutlarda seyrediyor? Ebrunun hikmetlerini ieren, gzle grlmeyen taraflaryla ilgili yeni bir eser peindeyim. Tp doktorlarnn kulland eitli organlarn, dokularn, hcrelerin mikroskopla bytlm fotoraflarn ieren Histoloji atlas var. Bunlarn hemen hepsi ebru Geenlerde bir ebru bozuk diye kenara ayrmtm. Bunlar atlmyor, kk paralara blnyor ve bir ekilde deerlendiriliyor. Kenara ayrdm ebrunun grnts hi hayalimden gitmemiti. Matbaada, baslan bir tp kitabna rastladm. Bir kk resmin altnda yle yazyordu: Alkolik bir akcier dokusunun grntsdr. Bahsettiim ebruya o kadar ok benziyor ki Bunun gibi ok rnekler var. nsan ebruda kendinden bir ey mi buluyor Hikmet Bey? Bravo Mikro alemde kendinden bir para gryor ama onun farknda deil. Bir bbrek dokusu olabilir, bir kirpik dokusu olabilir, bir deri dokusu olabilir, bir akcier bir hastalk dokusu olabilir ama onu cezbediyor. Acaba Bezm-i Ezelde onu grdk m, grmedik mi, der gibi bir ey hatrlyor. rkilerek bir bakyor nce Herkeste var bu. Dikkat edin ebru sergisine ilk giren nce eserdeki renk cmbne dikkatlice ve heyecanla bir bakar. Sonra baka eylere bakar, beenir beenmez o ayr dava ama nce bir irkilir. Bu elektriklenme herkeste oluyor. Hocam bu irkilmenin, ebru ile karlkl etkileimin, ekimin renkle de bir ilgisi var mdr sizce?

ok ilgisi var Uur Bey. Her insann bir rengi, bir dokusu var. Derslerde rencilere taklarak anlattm bir eyi aktaraym size. zellikle hanmlarn ebrularda setikleri renklere bakyorum, o renkleri giyinmi olduklarn gryorum. Bartsnde sar, yeil, mavi var bakyorum, sarl, yeilli, mavili bir ebru yapm. O farknda deil. Bu durum sadece biz de byle deil, dnyann her yerinde ayn eye rastladm. Sanatn bir tarifi de bu deil mi zaten? Sanatnn i dnyas aa kyor teknenin banda. O gn ki renkleri oydu kiinin. Baka earplar, elbiseleri, kyafetleri olduu halde, o gnk ruh haliyle onlar giymeyi tercih etti. Bu da yapt ebrulara yansd. Ruh halinin gzellii, cokusu esere yansyor diyorsunuz. Kasvetli olunduu zaman nasl yansyor? Bamdan geen bir olay anlatarak cevap vereyim bu sorunuza. Yirmi sene evvel bekrken yaadm bu hali. Eantiyon iiyle urayordum. Ylba olduu iin iler ok skk, vakit daralm durumda. Herkes ylba ncesi iini istiyor. Benim de birilerine yzlerce ebru yapmam lazm. Oturuyorum, alyorum akama kadar ama, koyu, kasvetli renkler, biimsiz ekiller kyor. Kendim de beenmiyorum. Beenmedike daha kt iler kyor. Btn gn urayorum, sonuta 70-80 tane ya kyor ya kmyor. Byle bir ruh hali iindeyken bir arkadam kageldi. Aman usta, bu ne hal? Bu ne rezalet, bunlar senin ilerin mi? Hi sana yakmyor gibi bir eyler syledi. Ben de sorma, iler yetimiyor, ok skt szm de var diye cevap verirken, Kalk gidiyoruz diye diretti. Ne dedimse dinletemedim, kalktk Mevlanaya gittik. ebi Aruza da denk geldi. ki gn kalp dndk. Ondan sonra ebru yapmaya oturdum. Hi unutmuyorum o gn hayatmn rekorunu krdm. 475 tane ebru yaptm. Hepsi de birbirinden gzel. Bu manidar bir rnektir. Ruh halinin yansdn kendi hayatmda grdm.

110

Ebrunun grnen yannn tesinde bir baka yan daha var. Ruh hali ebruya yansyor diyorsunuz ama insan ebru malzemelerini hazrlarken, yapp kotarrken, insan da eitiliyor, ruhu inceliyor. Bu ilikiyi nasl gryorsunuz? Bu dediiniz ok doru. ok gzel bir konuya temas ettiniz. Ebru sanat para, pul, an, hret gibi eyler iin yaplrsa amacna ulamyor. Bu sanat Trk slam Sanatlar ierisinde yer alyor. Amac ilahi gzellik araydr. Ebru yapmadan evvel boyalar eziliyor. Mermerden bir tamz ya da kaln bir cammz var. stnde oval yuvarlak grnml desti seng denilen el ta var. Onunla bu boyalar saatlerce eziliyor. Yani ritmik bir hareket, zikir yapyoruz. Saatlerce gz gze bakp, boyalarla bir muhabbet kuruyorsunuz. Ne kadar gzel ezerseniz boyalar o kadar gzel netice alyorsunuz sonunda. te bu ebrunun sabr imtihandr. Bu imtihandan geen, paay kurtaryor, sonuna kadar gtryor. Bu ritmik hareket son derece nemlidir. Bu bir zikirdir ya da Uzak Dou dinlerinde olduu gibi mantra. Belli eyleri tekrar ede ede kalbi cilalam oluyoruz. stndeki, kiri, pas, bir para temizlemi oluyoruz, esas cevherin ortaya kmas iin. Hazr boya var, herkes alr getirir, oturur yapar, ben ne byk bir ustaym der ii biter. Ama iin gerei yle deildir. O ileyi ekmek, o halvete girmek lazm. Biz ebru boyalar ezerken nce bir ses gelir, zmpara srer gibi, kumlu bir eye srer gibi. O sesler zamanla kesilir. O sesi dikkatle dinlerseniz size bir eyler sylyor. Size vahdaniyetten bahsediyor. Ve o srada srekli bir renge de bakyorsunuz, sizinle o renk arasnda bir gnl ba kuruluyor. Aldnz iki yz gram boyanz dklp zayi olsa hi zlmezsiniz, kaza oldu dersiniz. Ama o ezdiiniz, saatlarce emek verdiiniz

boya dkld zaman iiniz szlyor. nk onunla siz bir zaman geirdiniz, alkanlnz oldu. Aranzda bir nsiyet peydah oldu. Onun iin zaman harcadnz, enerji harcadnz, banda bulundunuz, devaml gz gze baktnz. Bunlar ok nemli. Sabr ve hogry kazandryor ebru. Bunun rneklerini ok yaadk. Bu insanlarn evreleriyle olan ilikileri, kendileriyle olan ilikileri deiiklie uruyor. Daha hogrl olmaya balyorlar. Hi alakas olmayan bir sr maddenin bir araya getirilip baz gzellikler ortaya konmas bir eyler veriyor, retiyor insanlara. O insan bir eyler baarm olmann mutluluunu yayor. Biz bu teknii merhum Prof. Dr. Ayhan Songar zamannda Cerrahpaa Tp Fakltesinde Psikiyatri Kliniinde Do. Dr. Rahmi Oru Gvenle beraber mzik ve sanat terapi eitimleri eklinde balatmtk. Dnyann birok yerinde ebru ve mzii paylatk. Burada da ok nemli neticelere ulatk. nsan zerinde byk tesirleri var. Bu husus bal bana bir tebli konusu sanrm ama ebrunun mzik ile ilgisini sormak istiyorum? ok geni bir konu gerekten. Mzik ile yle bir ilgisi var: Biliyorsunuz Oru Hocann makamlarn insanlar zerindeki tesirlerini ieren bir almas var. Bizim de onunla bir almamz var. Bitireceiz inallah. Deiik Trk Mzii makamlar ile ebru yapacaz. Bu iki yl srecek bir proje. Ebrunun teknik ksmn boyasn, kitresini, her eyini hazrlam, ebru retmeye hazr haldeki gnll rencilerden seeceiz. Her gn , drt saat, bir makamla ebru yapacak, herkes kendini zorlamadan, iinden geldii gibi. Arkalarna nihavent, hicaz, reh Hazr aldnz iki yz gram boyanz dklse, emin olun zlmezsiniz. Ama saatlerce emek sarfederek ezdiiniz boyann bana ayn durum gelse, iiniz szlar. nk onunla bir zaman geirdiniz. Alkanlnz oldu, devaml ona baktnz. Bunlar ok nemli. Avi, krdili hicazkar, yazarak kaldrlacak.

111

112

Bunlar bir grup halinde yapp, tasnif edeceiz. Bunlarn ortak zelliklerini, ortak renklerini tespit edeceiz. Uluslararas bir sempozyuma bildiri olabilecek nitelikte bir ey bu dndmz. Hakikaten farkl eyler kyor. Uak makamyla en akrak arklarla yaplan ebrular rengarenk, canl cvl cvl oluyor. Dierlerinde farkl Mana bilimleriyle ilgili bir yannz var. stelik zanaatkrsnz. Ebruda kesretten vahdete nasl geiliyor, vahdet nasl yakalanyor? Ebruda kan her eser zaten vahdet, tektir. Tekrar hibir zaman mmkn olmayan bir yntem. Birebir mmkn deil, ayn olmuyor hibiri. Eer ok ok benzer iki ey yakalarsa, ebru ustas onu yan yana tehir eder. Marifettir nk ayr teknelerden kmas. Bu da yaradlta ki vahdaniyetin, tekliin simgesidir. Parmak izi gibi. Hepsi birbirine benziyor ama hibir birbirinin ayn deil. Farkl zamanlarda meydana gelen, ayr bahelerden getirilen boyalar bir araya geliyor. Kullanlan malzemelerin hepsi ayn yerden kmyor. Bunlar ayn teknede bir araya gelince bir vahdette yle olumuyor mu? yle oluuyor, dediiniz ok doru. rnekleyelim: Nevehirden, Kastamonudan, Kayseriden topraklar geliyor. Onlarn her biri boyalar haline geliyor. Kazakistandan atn kuyruu geliyor, bir baka yerden gln dal geliyor. Kurban Bayramnda srlarn d toplanyor. Bunlarn hepsi birleiyor. O okluktan o teklie ulayoruz. Hikmet Bey, ebru sonsuzluk soluklanmas gibi bir ey Kendinizi ona verdiiniz zaman Cenab- Hakk sanki size baka bir perdeyi ayor ve orada yrynz balyor. D dnyadan ilginiz kesili-

yor, kendi yrek gndeminizi, zevkinizi suya aktaryor, kata birletiriyorsunuz. Ruhunuzun resmini iziyorsunuz aslnda. Buradaki zaman srrn merak ediyorum aslnda ben Parite teorisi burada. Malum zaman deiken bir kavram. Bunu isterseniz rahmetli Necmeddin Okyayn bandan gemi bir olayla zetleyeyim. stadn ok byk hizmetleri oldu bu sanata. Gnmzde Necmeddin ebrular diye andmz iekli ebrunun atasdr. Rahmetli, bir k gn ebru yapmaya oturmu. Bir mddet sonra sokaktan bir ses duymu. Bozac geiyor zannetmi. Meerse sabah ezan okunuyormu. Uzun k gecesi gemi, hoca farknda deil. Hemen abdest tazeledim namaza kotum diyor. Bir caminin de imamln yapyordu. Bu da sk sk bamza gelen bir durum. Her eyin hazr olduunu kabul edersek, ebrunun son an ok ksa. Birka dakika iinde kavanozdaki boyalar bitmi bir eser haline gelebiliyor. O anda ikincinin plann yapmaya balyorsunuz. Bir tane kartyorsunuz, aa fena olmad sars, biraz daha ok olsa ne olur diyorsunuz, hemen bir tane daha yapyorsunuz. Bu lale gzel oldu, haydi ikili lale yapaym derken, zaman akp gidiyor. Biri bitmeden ikincinin planlamas yaplyor ve dolaysyla zaman, mekan her ey unutuluyor. Dnya ile irtibat kesiliyor. Ebruda gelenek kavram neyi ifade ediyor? Bu, geleneksel tabiri doru bir tanmlama mdr? Geleneksel tabiri de zannmca ok doru kullanlmyor. Geleneksel dediimiz zaman sanki eskiden yaplm, rlm, bitmi, kaybolmu, bir ey akla geliyor. Eski bir ey akla geliyor. Halbuki geleneksel yahut gelenekli dediimiz zaman u anda yaadmz bir eyi anlamalyz.

113

Hnkar Beendi, geleneksel Trk mutfann bir yemeidir. 2. Mahmud ok beendii iin bu ad verilmitir. Biz bugn bunu yiyiyoruz. Bizden sonra ocuklarmz da belki yiyecek. Gelecee de matuf olan geleneksel bir yemek. Bir battal ebrusu geleneksel Trk ebrusudur. Bunu daha evvel de yapmlar, imdi de yaplyor. Ben de yapyorum, rencilerim de yapyor, onlarn talebeleri de yapacak. Demek ki gelenekle, gelecek kelimeleri arasnda bile bir tek harf var. N ile C yer deitiriyor. Geleneksel dediimiz ey, u anda yaptmz eydir. Geleneksel hem yepyeni, hem de kkleri eskiye bal olmaldr. te o gelenekselin tam tanm. Gelenekli demek daha doru aslnda. Bunu Uur Derman Hoca savunuyor. Hakikaten bence de Trkeye daha ok yakyor. Bu arada gelenek ile rivayetleri birbirine kartrmamak ve gelenei tabulatrp deimez kanunlar haline getirmemek gerekir. Sizler ideali, hayali olan insanlarsnz. Ebruda hayalin yerini anlatabilir misiniz? nsanlk hayallerin ve ideallerin peinden koarken tekml etti. nsann aklna gelip de zaman iinde gereklemeyen hibir ey yok. Burada ilham dediimiz eyi dnmeliyiz. Hayali, ilham, o enerjiyi veren kimdir? Bu duyguyu getiren kimdir? Hepsi dnp dolap sfr noktasnda bitiyor. Bunlarn hepsi geni, engin konulardr. Bunlar anlatacak byk ustalar vardr. Siz bana ltfedip soruyorsunuz ama ben bu iin zanaatkrym. Yani uygulayan, o anlatlmaz hali yaayan biriyim. Bu iin kelamn yapan aabeylerimiz var. Onlardan daha geni bilgiler alabilirsiniz. Tevazuunuz iin teekkr ederim. Bu konuda yazdnz kitaplar nasl bir kelama sahip olduunuzu da gsteriyor. Dou ve Bat sanatlar arasnda ne gibi estetik ve anlay farklar vardr? Karlatrmak doru mudur? Efendim bu, elma ile armudu toplamak gibidir. Elma ile armut

114

toplanmaz. Bat sanatlarnn temel estetik prensipleriyle, Dou sanatlarnn temel estetik prensipleri birbirinden ok farkldr. Bunlar ayn kefeye koymak mmkn deildir. Bat sanatlar gze hitap eden, Dou sanatlar gnle hitap eden sanatlardr. ok byk temel farktr bu. Biz bir yanllk iine girdik. Bu ikiyz, ikiyz elli senelik gemie dayanan bir yanl anlaytr. Bizim aydnlarmz Batl olamama gibi bir duygunun iine girdiler. Batl olamamann sknt ve zntlerini yaamaya baladlar. Yzlerini Batya evirdiler, kendi kltrlerinden uzaklatlar ve Batl oryantalistlerin bizim kltrmz hakknda sylediklerini hep doru kabul ettiler. Byle olunca hep ahladlar, vahladlar. Aman efendim bizim mziimiz tek sesliymi, basit mzikmi, minyatrmzde resim kurallar yokmu, yleymi, byleymi deyip durdular. Halbuki, kendi gnl gzmzle, dou sanatlarnn gzl ile baksaydk ne gzellikler grecektik. Bat mziinde do ile re arasnda iki yarm ses vardr, do diyez, re bemol. Trk mziinde ise iki nota arasnda 9, Hint mziinde bu durum krka kadar kyor. Ayrca makamlar var, byk bir zenginlik sz konusudur. yle bir hale geldik ki, bir hazinenin stne oturmu, dilenir durumdayz. Ne kadar tuhaf Tiyatromuz yok diye ah vah ettik. Minyatr sanatnda perspektif yok, ilkel resim diye dladk. Halbuki orada ne kadar ok imkan var. Perspektifin olmamas Batl materyalist gzn grd kurallara gre belki eksiklik ama gnl gzyle baktnz zaman byk zenginlik. Diyelim ki, bir ev yaptnz, evin iini de arkasn da minyatrde resimleyebiliyorsunuz yani gryorsunuz. Perspektif olduu zaman byle bir ansnz yok, arkasn gremezsiniz. Bu ite hayal gcnn zenginliinden oluyor. Onun iin Dou ile Bat sanatlarn ayr ayr inceleyip, ayr ayr kendi kaidelerini, kurallarn tespit edip kurmak, yle deerlendirmek lazmdr. Zaten kesitikleri ok az yer vardr. Birbirinden apayr yerlerdedir, birbiriyle mukayese etme yanltr. Bu arada dou sanatlarnn

estetik kurallarn birileri sk bir biimde aratrp yaynlar yapmaldr. nsanmz zenginleiyor, iyi evlerde oturuyor, lks arabalara biniyor, pahal ev eyas kullanyor ama duvarlarnda orijinal bir eser grlemiyor. Bu zenginleirken fakirlememiz anlamna gelmiyor mu? ok doru bir tabir, tamamen haklsnz. Bu, kltrmzde fakirlememiz, kendi z kltrmze yabanclamamzdr. Ama karamsar bakmayalm. Bu sanatlarmz bundan otuz krk sene evveline kyaslarsak ok iyi yerlere geliyor, ok kr. nallah bu ilgi, itibar kitle iletiim aralarnn sayesinde geni halk kitlelerine iletilerek tantlarak daha da iyi olacak. Bir rnek vereyim size. 1973-74l yllarda ebruya yeni baladm zamanlarda bir ebruyu yirmi be kurua satardk. Bir simit de yirmi be kurutu. imdi bu ie gnl veren bir sr insan var. Her sene yzn zerinde rencim oluyor. Bunlarn % 80i almalarn devam ettiriyorlar. Baladmz yllarda bunlarn hibiri yoktu. Bu gnlere krediyoruz. Gnmzde ebru garip olmaktan kurtuldu diyebilir miyiz bu aklamanzdan? Eskiden ustalar ilerine kapanp, kendi kelerinde bu sanat yrtrlerdi, imdi birok niversitelerde ders oldu. Birok kltr merkezinde kurslar veriliyor. lgi, itibar gittike artyor. ok da tevik grmeye balad bu sanatlar. yle diyebilirim: son yllarda ylda bu sanatlarla ilgili alan sergi says belki seksen, yz senelik sergi saysndan daha fazladr. Belediyeler, Kltr Bakanl bu sanatlara ilgi ve destek gsteriyorlar. Ebru sanatn derli toplu anlatan kitaplar var m yeterince? Ciddi tek alma Uur Dermann 1977 ylnda kard, Trk Sa-

115

116

Ebru Rekor Denemesi / Ayasofya natnda Ebru adn tayan kitaptr. Orada 1608 tarihli Tertib-i Risale-i Ebri adl kitaptan bahsediliyor. Bunlarn arasnda bilinen ciddi bir kitap u ana kadar elimize gemedi. Bu sebeple on ylda yaadm tecrbeleri kaleme almam lazm diye dndm. Boyay nasl ezdiimi, suyu nasl koyduumu, dn ne kadar ayarladm gibi notlar toplamaya baladm. lk baladm zamandan sonra 17 sene geti ve bir kitap oluturmaya karar verdik. Bu kitaba Suyun Ryas adn verdik ve sonunda ok kr kt. 17 senenin sonunda 9 ay sren bir tasarm neticesi bu kitap. Bu kitapta uzun uzun ebrunun tarihesinden bahsediyoruz. Kadn geirdii servene ksaca yer veriliyor. Ebruda kullandmz malzemelerden bahseden detayl bir blm var. Boyalar ve boyal maddeler blmnde kullandmz boyalar anlatyoruz. Topraktan boya anlatlyor ardndan. Bu sanatn sihirli iksiri d anlatlyor. Bir blmde de kvamlatrclardan bahsediyoruz. Yardmc aletleri tantlyor. Uygulanma lleri uzun uzun anlatlyor. Geleneksel zemin desenleri ve ieklerin yapm biimleri rnek ve izimlerle anlatlyor. Kitabn son blm en can alc noktasdr. Balarna gelebilecek sorunlarn sebep ve arelerini anlatyorum burada. Ksacas bu kitab yaayarak yazdm. Ebru ustalar eserlerine imza atmyorlar. Bu ok soylu bir davran deil mi? Bu zanaatla uramann amac, lahi gzellie ulamaktr. Yani zanaatkarn kendini Allaha yaknlatrmas olarak gryorum. Ama byle olunca bu insann ilk vazgemesi gereken ey, kendi nefsidir. Yani dervi tevazuu olmas lazm ebruzende. Bu sanatta ama an, hret, para, pul deildir. lahi gzellik araydr. Gnmzde durum farkllat. mzasz eserlere kimse itibar etmiyor. Bazen de byk ustalarn eserlerini alp, altna kendi imzalarn atanlara da ahit olduk. Bir de u var: Zanaatkr imza atmaz, sanatkrlar ancak imza atar. Geen senelerde Porto Ricoda Uluslararas Zanaatkarlar Festivalinde, sempozyum ve sergiler oldu. Oradaki bildirilerde stne basa basa bunu ifade ettiler. Bu marangoz iin de geerli, klasik ebruyu ayn ekilde gtren iinde geerli. Ama daha evvel yaplmam yepyeni bir eser yaparsanz o zaman buyurun, imzanz atn, helali ho olsun! mza atmasanz da o sanatn entelektelleri zaten sizin esereniz olduunu bilirler. Ancak, gnmzde baz deerler deiince imzasz eserler ilgi grmemeye, itibar kaybetmeye balad. Bendeniz fakir de bir are buldum bunun iin. 2001 ylnn ocandan itibaren bu karar aldm. mza olay beni hep rahatsz ettii iin artk Hikmet-i Hda diye imza atyorum. Aslnda bu yaplan ebrunun ksa fakat z bir tarifi. Allahn hikmeti (bilinmeyen srlar) diyerek kendim ortadan ekiliyorum. Bu ileri skdarda yapyorsunuz. skdar sanatta mnbit bir yer herhalde? skdarn zellii sanat yetitirmesidir. yle bir dolap sokak isimlerine bakn, Bestekr Selahaddin Pnar, Emin Ungan, Ressam Ali Rza, Neyzen Halil Can, Hafz Mehmed Bey gibi isimler verilmi sokaklara. Hep sanat isimleri grrsnz. Burada hakikaten ok sanat, musikiinas, hattat ve zellikle bilinen en byk ebru ustalar hep skdar da yetimitir. nk skdar dnyann en gzel manzarasn seyreder.
Eserleri: Hikmet Barutugil Hocann canl eserleri diyebileceimiz yzlerce rencisi ve tablosu yan sra, kisve-i taba brnm (basks yaplm, kitablam) yazl eserleri unlardr: 1. Renklerin Sonsuzluu 2. Suyun Renklerle Dans 3. Suyun Ryas Ebru 4. The Dream of Water 5. Efsun iei 6. Ebristanbul 7. Siyah Beyaz Ebru 8. Gl Kitab (Onun efkati) 9. Simetri 10. Ebristandan Yeerenler 11. Trklerin Ebru Sanat

117

Kltr le Tarihin Nitelikli Bulumas: Bursa Kent Mzesi

Yaz:Emine UAK Fotoraflar: Adnan ERGDOAN

Bursa Kent Mzesi, kentin 7 bin yllk tarihini, kltrn, sanatsal zenginliini estetik ve teknolojik ynden gl bir ekilde canlandrarak, rnek bir mzecilik anlay sunuyor.
Dergimizin 3. saysnn kapak konusu olan El Sanatlar ve Estetik ile ilgili rportaj yaptm Sunay Akn, el sanatlaryla birlikte tm sanat dallarnn gelimesi iin mzeciliin nemini srarla vurgulamt. zellikle yerel ynetimlerin mze yapmna byk ilgi gstermesi gerektiini belirten Akn, tarihe, gelenee ait rnleri topluma ulatrmann en etkin yolunun mzelerden getiini ifade etmiti. Trkiyede mzeciliin ok nemsenmediinden yaknan Sunay Akn szlerini yle tamamlamt, Mze derken mevcut mzeler gibi deil. Mziiyle, dekoruyla yle farkl bir ekilde sunmalyz ki bir filmin bir sinemann iine girmi gibi hayran kalmal. Yoksa yle bir mankeni giydirip koyarak mzecilik olmaz. Ik oyunlaryla, ses oyunlaryla grkemli hale getirilmeli

118

Yerel Mzeciliin Yz Ak Bursada 2004 ylndan bu yana hizmet veren Bursa Kent Mzesini ziyaret ettiimde aklma Sunay Aknn bu szleri geldi. nk Bursa Kent Mzesi tam da Sunay Aknn istedii gibi bir mzeydi. Bursann tm tarihi, ekonomik, sanatsal zenginliklerini estetik ve gl bir dekor eliinde sunan Kent Mzesi, tm ehirlerimiz iin rnek alnacak bir mzecilik anlayn ortaya koyuyor. Mzenin blmlerin arasnda dergimize ok uygun olan El Sanatlar blmyle ilgili gezintiye gemeden nce Bursa Kent Mzesi hakknda ksa bir bilgilendirmede bulunalm. Mzenin yer ald bina, 1926 ylnda Ekrem Hakk Ayverdi tarafndan adliye binas olarak ina edilmi. 1999 ylnda yeni adliye binasnn yapmyla boalan bina; uzun sren bir restorasyon srecinden sonra ok isabetli bir kararla 2004 ylnda Bursa Kent Mzesine dntrld. Mzede, Bursann yaklak 7 bin yllk bir zaman diliminde geirdii deiim ve dnm, grsel ve iitsel desteklerle gzler nne seriliyor. Bursa Kent Mzesinin en nemli zelliklerinden birisi de ayn zamanda bir kltr merkezi ilevini grmesi Yani yaayan ve srekli gelien bir mze. Yl boyunca bir ok kltrel faaliyete, atlye almasna, sergiye ev sahiplii yapan, Bursa Kent Mzesi; Bursann tm ynlerini ve gzelliklerini gzel bir ortamda ziyaretilerine sunuyor. El Sanatlar ars Bursa Kent Mzesinin ilk katnda Bursa El Sanatlar ars yer alyor. Bursann ipek ilemeciliinden, keecilie, ahap oymalarndan, ine oyalarna kadar btn el sanat ve zanaatlar bu blmde sergileniyor. arda yer alan blmler hem tarihi rneklerle hem de birebir maketlerle canlandrlarak ziyaretilere sunuluyor. Teknolojinin btn imkanlaryla grsel bir seyre dnen El Sanatlar arsndaki blmler, tantm filmleri ve seslendirmelerle de desteklenmi. El Sanatlar arsnda Bursann dnyaca nl bak retimi de unutulmam. Bursa havlular, ipek retimi ve ipein geliim serveninin anlatld blmler de grsel destekleriyle etkili biimde sunuluyor. Yolu Bursaya denlerin bu yaayan mzeyi mutlaka gezmelerini tavsiye ederek son noktay koyalm

119

Kltr Bakenti stanbula SMEK zdmleri

Rana KAYACIK

120

SMEK, yurt ii ve yurt dnda byk yank uyandran Mevlana konulu yarma ve sergilerinin ardndan, AB tarafndan 2010 yl Avrupa Kltr Bakenti seilen stanbulu anlatan yarma ve sergiler dzenliyor. lki bu yl gerekletirilen ve 2010 ylna kadar devam edecek olan yarmalarda; arklara, iirlere ilham olmu aklarn, hayallerin ve gzelliklerin kalbi stanbulu en iyi anlatan sanatlar ve eserleri dllendiriliyor

Bilindii zere stanbul, Avrupa Birlii tarafndan Macaristann Pe ve Almanyann Essen kentleri ile 2010 yl Avrupa Kltr Bakenti (AKB) ilan edildi. Tarih boyunca pek ok medeniyete ev sahiplii yapm; Roma, Bizans ve Osmanlnn bakenti olmu stanbul iin 2010 yl Avrupa Kltr Bakenti sreci tarihi bir frsat olarak kabul ediliyor. Bu frsat iyi deerlendirilebildii takdirde stanbulun kltr, sanat ve turizm altyaps glenecek, kentlilik bilinci geliecek, dnya apnda bir marka haline gelecek. 2010 ylna kadar devam edecek olan hazrlk srecinde, eitli kurum, kurulu ve kiiler tarafndan yeni projeler retiliyor, organizasyonlar dzenleniyor. stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi Kurslar (SMEK) ise yl boyunca ayn temada dzenleyecei yarmalarla bu srece katkda bulunmay hedefliyor. 2010 hazrlklarnn ana gayelerinden biri de sanat ve kltr projelerine giderek artan sayda kentlinin itirakini salamak...

SMEK tarafndan gerekletirilecek yarmalarla 2010 Avrupa Kltr Bakenti stanbul etkinliklerinde deerlendirilecek dokmanlar hazrlanm, stanbulun kltrel deerleri ortaya konmu, sanat hayatna katk salanm olacak. yl boyunca bran yarmalarnda baarl olan eserlerin, 2010 ylnda grkemli bir sergi ile sanatseverlerle buluturulmas hedefleniyor. SMEK, bu sergilerin ilk ayan 2007-2008 eitim dneminde dzenledi. Krkyama, makine nak, resim, ebru, tezhip, ini, minyatr, hat, fotoraf ve rlyef branlarnda, sadece SMEK kursiyerlerine ak olan bran yarmalarna 670 kursiyer, 10 branta 679 eser ile bavurdu. Bran yarmalarna katlan eserlerde yer alan konular yleydi; stanbuldaki baheler (Yldz, Emirgan, Glhane), camiler, emeler ve

121

arlar, dikili talar, darifa (hastahaneler , tebhirhane), hamamlar, hendekler, hisarlar, stanbullu kadnn giyim ve kuam, kkler, konaklar ve yallar, kasrlar (su kemerleri, su terazileri, sebil ve maksem yaplar), kuleler (Galata Kulesi, Kz kulesi), kiliseler ve klliyeler, medreseler ve mzeler, mezarlklar (kaya mezarlklar), maaralar (mozaikler, hykler), oyunlarmz (birdirbir , topuz), saraylar , surlar ve sarnlar (Yerebatan Sarnc .), sofralar, trbeler ve tarihi talar (sadaka talar, menzil talar, ayak talar...), somut olmayan kltr varlklar (dnlerimiz, adet, rf, gelenek ve grenekler), tanabilir kltr varlklar (el sanatlar), tanmaz kltr varlklar (mimar yaplar)

Yarmaya katlan eserler her biri alannda isim yapm profesyonel bir jri tarafndan titizlikle incelendi. Yarmann jri yeleri; hat brannda Do. Sava evik; tezhip brannda Prof. Faruk Takale; minyatr brannda Nusret olpan (Merhum); ebru brannda Hikmet Barutugil; ini brannda Gven Gven; makina nak brannda Yrd. Do. Yakude Develiolu, Yrd. Do. Huriye rakolu, r. Gr. Ufuk Ba; resim brannda Yrd. Do. Mustafa Mftolu, Yrd. Do. Murat Mete Ayar, Do. Glin Aksoy; fotoraf brannda Do. Dr. zer Kanburolu, ahin Dirican, r. Gr. Blent Abac; rlyef brannda Yrd. Do. Sedat Balkr, Yrd. Do. Sema Byklolu, Sibel Hattat; krkyama brannda Prof. Betl Atl, Piraye Yksel Demircan, Berrin Kzanlkl idi.

122

skdar Balarba Kltr Merkezinde yaplan dl treninde eser sahiplerini tebrik ederek balayan stanbul Bykehir Belediye Bakan Kadir Topban ei zleyi Topba, Sergiyi gezdiimde gerekten hayranlk uyandracak eserlere rastladm. Yarmada dereceye girenleri kutluyorum, kazanamayanlar ise hi zlmesinler. Burada nemli olan kiinin kendisini ifade etmesidir. almaya devam ettike yaplan her gzel ey deerini bulur, aslnda yaptklarnzn her ey kendisi zaten size bir dldr. Ayrca SMEK tarafndan dzenlenen bu yarmalar 3 yl boyunca devam edecek. Her geen yl eserler arasnda karar vermek zorlayor, yaplan almalar ok etkileyici dedi. stanbul konulu yarmalara katlan her brann birincilerine 2000 YTL, ikincilerine 1500 YTL, nclerine ise 1000 YTL para dl takdim edildi. Verdii eitimlerin yan sra dzenledii aktiviteler ve imza att almalar ile sanat dnyasndan ve akademisyenlerden de vgler alan SMEKi Prof. Betl Atl yle tanmlyor: SMEKin verdii ulam kolay yaygn eitim hizmeti ile her kesim ve yatan insanlarmza sanatsal yeteneklerini kefetme, becerilerini ynlendirme ve meslek haline getirme imkan sunuyor. Bu eitim ekline uzun vadeli baktmzda 'uralar' olan bireylerden oluan bir toplum yaratmasnn Trk aile yapsna ve bu ailelerde yetiecek gen kuaklara son derece olumlu katklar olacana inanyorum.

123

124

nl fotoraf Blent Abac, stanbul konulu bran yarmalarna jri yesi olarak katlmaktan dolay duyduu memnuniyeti dile getirerek, lkemizin en byk sorunu olan eitime, sosyal belediyecilik adna bir zm de sizlerin getirmi olmas ok sevindirici. Bu boluu dolduran SMEK'e, topluma yapt katkdan dolay, SMEK'te eitim gren binlerce kursiyer adna, binlerce teekkrler... Gelecekte daha ok sayda kiinin eitilmesi ve daha kaliteli ilerin yaplmas dileiyle bu kurumdaki tm eitmenlere de bu zor grevlerinde baarlar diliyorum. eklinde konuuyor. Kocaeli niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi Fotoraf ve Grafik Sanatlar Blm Bakan Do. Dr. zer Kanburolu, lkemizde meslek sahibi olmak yerine, diploma sahibi olmak daha nemlidir. Oysa biraz daha batya gidildiinde; nemli olann diploma deil meslek sahibi olmak gerei daha da belirginleir. O nedenle, stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan

125

126

stanbullulara sunulan bu meslek edindirme kurslar, lkemizde var olan bu eksiklii byk lde gidermekte ve insanlar meslek sahibi yapmaktadr. Ayn zamanda bu kurslardan yetien renciler arasnda yaplan yarmalar da, bu insanlarmz motive etmektedir. diyor. Fotoraf sanats ahin Dirican, istihdama ynelik mesleki ve teknik eitimleri ile ilgisini eken SMEKin fotoraf yarmas dzenlediini, bu yarmann jri yelii teklifi ile rendiini belirtiyor ve yle devam ediyor: SMEK; neredeyse tm semtlerdeki yaygn yaplanmas ve geni eitim eitlilii ile stanbullular iin ok deerli bir kurum kimliinde. Bykehir Belediyemizin stanbul halkna at geni bir pencere olarak nemi de giderek artacak, halk eitimi asndan kilit bir rol stlenecek. Fotoraf Yarmas; SMEKin sanat eitimleri kapsamnda dokuz merkezinde dzenlenebilen fotoraflk kurslarna katlan rencileri arasnda yaplmakta idi. Yani SMEK, cretsiz olarak sanat eitimi verdii rencileri arasnda yarma dzenlemekte ve dereceye girenlere de tatmin edici dzeyde parasal dller vermekteydi. Sadece dokuz merkezde fotoraflk eitimi verilebilmi olmas nedeniyle katlmn az olaca dncem eser saysn renince aknla dnt. SMEK ynetimi ve yetki lilerinin gler yzl ev sahiplii, ilerine olan sevgilerinin ve ilgililerinin bir yansmasyd. Bu sevgi ve ilgi ile stanbulda sanatn yaygnlamasna katklarnn her dnem daha da artaca inancndaym. Gelecek dnemlerde da-

ha fazla merkezde ve daha ok stanbulluya fotoraf retilebilmesini, eitim kalitesinin daha da artrlmasn dilerim. Fotoraf camiasnda belli rolleri stlenmi bizler de SMEKin bu almalarna destek vermeliyiz.

Ebru sanatnn yaayan byk ustalarndan biri olan Hikmet Barutugil ise son derece hayrl hizmetlere imza atan SMEKin yeni bir baarsna ahit olduuna vurgu yaparak, 2010 Avrupa Kltr Bakenti konulu bran yarmasna gnderilen eserler, dorusu beni biraz artt. Eserlerdeki kalite, baarl tasarmlar ve mkemmel iilik umduumun ok zerendeydi. Daha nceki yllara oranla fazlasyla gelimi, ufuklar alm olarak grdm. phesiz ki bu gelime son derece memnun edicidir. Sanatlarmz ihya etme yolunda SMEKlerin yaptklarn takdir ile karlamamak mmkn deildir. Daha nce kahvehanelerde, evlerde dedikodu gibi lzumsuz ilerle ya da konken partilerinde zamanlarn harcayanlarn bir ksm imdilerde deiik zanaatlarla uramaktadr. Tezhibin, ebrunun, hattn, minyatrn ne olduunu bilmeyenler bile bu sanatlarn icraclar haline geldiler. Manen ve madden gelimeler gsterdiler. eklinde szlerini noktalyor.

127

ii Alaeddin Cam
Sultan Han 128

Anadoluya Adm Adm lenen Medeniyet:

Seluklu
brahim DIVARCI

Ey oul dinle... Mzrap vurur ve tel kopar bir akam 1000 yl nce yola kan ve devlet dileyen Seluklularn hikyesi balar Ad unutulmu binlerce insann Orta Asya steplerinden stanbul nlerine uzanan zor ama muhteem medeniyet yolculuudur bu. Anadoluyu toprak olmaktan karp vatan yapanlarn hikyesidir sana anlatacam. Seluklunun krk, ince, derin bir ahla balayan ili beste gibi tarihe erh dmesinin lmsz destandr

129

Mama Hatun Kmbeti

Yola dme vakti gelmitir gayri. Yeniden kurulur dnya. Her sabah bir menzil d ile yola koyulur kervan ve her akam bir baka menzilde konaklar. Sultan Alparslan mhrn vurur An kalesi surlarna ve bir Cuma gn kilidi alr Malazgirt'te Anadolu'nun. El verir Kutalmolu Sleyman'a. Drtnala gider atllar znik nlerine. Bizansn kbusu balar. Atllar terkilerinde zafer tar gn doularnda. hanete urar koca sultanlar ve akamlar hznle sona erer. Kan ve gzya vardr her satrnda bu hikyenin. Yakp ykarken Hallar kan glne dnerken Anadolu, bir mit mutusu ile kagelir Klarslan, atas Sleyman ah'n mirasna sahip kmak iin. Devir dnmtr Sultan Mesut olur her camii, her saray Keykavus olur. Melik Ah-

met Gazi mhrn vurur Divrii'ne. Anadolu batan baa imar edilir. Zeytinin, incirin ve bir ikindi vaktinin hatr iin kervana yol verir ulu sultanlar. Taa ruhunu ileyen usta, sultannn ann yce klma derdi ile taa srrn syler. Ta ta stne konur ve ykselir duvarlar. Her ey daha yeni balamtr. Kervanlar yrr, ordular yrr, limler yrr. Binlerce insan ebedi yurdu Anadolu'ya yrr. Klarslan dedelerinin vasiyetin yerine getirir Miryakefelon'da ve umudu biter ebediyen Bizans'n. Kprler kurulur aman vermez nehirler stne, imaretler, zaviyeler ina edilir Trkmen Kocalar iin. Pir Ahmet Yesevi iaret verir dervilere, gnllere saltanat kurulur Anadolu'da. kbal devirleridir. Koca Sultan Aleddin Keykubat Konya'dadr. At-

130

Dner Kmbet

llar yrr Koca Sultanla Alanya'ya, Kayseri'ye Sivas'a. Anadolu bir medeniyetin ihtiam ile tanr. Bir yandan aml Havlan olu Muhammed ile Hocenli Abdu'l-Gaffar olu Yusuf sultann ann yce klmak iin Aleddin Camii'ni ina eder bir yandan Kzl Kuleler ykselir. Sonra iniye el vurur Kerimddin Erdiah ahaba lmszlk hayalini fsldar Ahlatl Hac Birti olu Mekki ve sultann an ebedi klnr. Koca Sultan, Sultan'l Ulema Bahaeddin Veled'i Konya'ya davet eder ve ehir eref kazanr misafiriyle. Konya artk hznn ve bozkrn ebedi baehridir. Bir yandan yrr Kemalleddin Turumta, Behram ah, Seyfeddin Karasungur. Bir yandan yrr Artukolu Karaarslan. Ad unutulan binlerce kahramannn namna Behramah. Hanlar ykselir Mahperi Hunad Sultan adna. Mama Hatun ordularnn banda yrr dman stne. li hikyesi hayat bulur ifaiyesi ile Gevher Nesi-

zzeddin Keykavus Trbesi

131

Eri Kpr

be Sultan'n. Kayseri'ye der szs Melike Adiliye Sultan'n. Ve Aleddin Keykubat'n nazl iei ah Cihan Hatun iin usta taa srrn iler "Dner Kmbet'te". Daim klar hatrn Elti Hatun'un Mazgirt'te Camisi. Sonra dedii Sultan tekkesinde Sahnevber Hatun ad ebedileir. Raziye Sultan'n, Seluki Hatun'un, Glmsen Hatun, Devlet Hatun'un eli deer ehirler. Muhteem bir mhr vurur Divrii'ye Turhan Melek Sultan. Gzya dker hocasnn kabri banda Grc Hatun ve ykselir Hz. Mevlana'nn trbesi. Kprler lgazi bin Artuk olur, medreseler Nizamneddin Yabasan. Lala Msliddin yol verir ustalara. Batan baa mhr vurulur Seluklu'nun Anadolu'ya. Melik Gazi isim olur ehirlere. Seluklu Eri Kpr olur Kzlrmak stne. Gk Medrese olur, ifte Minareli Medrese olur. Ahi Evran olur Krehir'de, Hac Bekta olur Karacahyk'te. Koca Yunus umut saar, Hoca Nasreddin ders verir. Kadim bir corafya Seluklu ile anlr ve ebedi yurdu olur. Kendinden nce lr oullar koca vezir Sahipata Fahreddin Ali'nin ve Kelk bin Abdullah iniye acy kazr. Sahip Ata Hanigah hayat bulur. Koca sultanlarn zafer akamlar ihanetle glgelenir. Sadeddin Kpek, Kubadabad Saray ile ihtiam gsterir Anadolu'ya. Bedeli denir topran kan der ve gl biter yerine. Karde kavgalardr. Mool srleri ykar Anadolu'yu. ehirler yaklr, katledilir insanlar. Nice ehirler silinir tarihten. Seluklu'nun ykm yedii zamanlardr. Lakin kk salmtr bir daha kmaz bu lkeden.
Divrii Ulu Camii

Bin yl gemitir aradan. a deimi ve devrimiz balamtr. Kadrini bilmediimiz ve unuttuumuz bir medeniyetin ardnca yola dme vaktidir. Tarihe vefa, Seluklu'ya vefa gsterme vaktidir. Anadolu'da krk dokuz ehirde yzlerce ilede ve kyde Seluk-

132

Kzl Kule

lu'nun izini srmek, mhrn aramaktr. Bir hikyeyi yeniden okumak ve erh dmektir o ulu sultanlarn hatras iin. Ahde vefadr. Tarihe sadakattir. nnden geip gittiimiz medresenin, caminin, trbenin kymetini bilmektir. Tarihe sadakat, o ustann eserini daim klmaktr. Den tan yerine koymak, snen ocan yeniden canlandrmaktr. Yapt han mamur etmek, ina ettii camide ezann ebediyen okunmasn salamak, mescidin de emesin de adn hayrla yd etmektir. Ustaya vefa tarihe vefadr. Bu topran camisine, kprsne, hamamna, hanna, emesine, hamamna vefadr. Tarihe vefa, kervanlara yol veren ulu sultanlara vefadr. Bu topra vatan yapan o muhteem insanlara vefadr. Devir bizim devrimizdir, bize den o ustann den tan yerine koymak, onunla ayn d grmektir. Harran'da, Diyarbakr'da Ktahya'da, Sinop'ta, Hasan Keyf'te. Veshasl kelam btn Anadolu'da. Ayn gkyz altnda yaam olanlarn aln yazsdr bu. Tarihe vefa bir buday baana, incire ve zeytine vefadr. kindi vaktinin sahibine duyulan mihnetin neticesidir. Szn bidayetinde I.zzeddin Keykavus'un trbe kitabesidir: Biz ki dnyay terk edip gtk, Gnl derdi ektik, matemler bitik, imdiden sonra da nbet sizdedir, Biz sramz savdk ve getik."

Sral Medrese

133

Sinann zinde Bir Aile:

Nursen - Gven Gven

Yrd. Do. Mesude Hlya (ANES) DORU*

Geleneksel ssleme sanatlarmzla ilgili almalar yapan sanatlar, gnmzde bu sanatlarmz yaatmak, sevdirmek ve gelecee aktarabilmek iin youn bir ura iindedirler. Uzmanlama uzun yllar ald iin her sanat genelde tek bir sanat zerinde almay tercih eder. Sanatlarn uzman olduklar sanatla tanmalarnn hikayesi ise genellikle ilgi ekicidir. Doaldr ki bu hikayelerin giri, gelime ve sonular da birbirinden farkl ve ok renklidir.
u yaznn konu edindii ve alanlarnda gerekten uzman olan Nursen ve Gven Gven ifti, 30 yl aan sredir kalemii, ini, cilt, minyatr, tezhip gibi birbiriyle motif ve kompozisyon bakmndan balantl, fakat birbirinden farkl uygulamalar olan alanlarda sanatlarn icra etmekte, yllardr devam eden, birlikte almann, dnmenin ve uygulamann avantajyla mkemmel eserler vcuda getirmektedirler. Camilerde Kalemii Restorasyonu Uygulamalarnda Deien Bak Alar Nursen Mayl; 1983 ylnda Mimar Sinan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Geleneksel Trk El Sanatlar Blmnde Yksek Lisans yapt srada, bir gazetede grd Kalemkar Aranyor ilanna bavuruda bulunduunda, her zaman ilgisini ekmi olan ve gnll olarak alabileceini dnd kalemii restorasyonunda grevli olarak alma fikri kendisine son derece cazip gelmitir. Edirne Selimiye Camiinin restorasyonunda desen ve uygulama konusunda alabilecek eleman arayan Vakf naat irketine grmeye gittiinde kendisine ilk sorulan soru iskeleye kp metrelerce yukarda alp alamayacadr. Yaplan grmenin sonucu olumludur. Restorasyon almalarnn birka ay nce balad Selimiye Camii iin Edirneye gittiinde Gven Gven ile tanr. Nursen Mayl, alkanl ve hibir iten kanmamas ile daha nce bayan kalemkarlarn almad cami restorasyonu ortamnda arkadalaryla ksa bir srede uyum salamay baarr. Artk ssleme sanatlar ile ilgili olarak okulda rendiklerini tarihi adan nem tayan byle bir eserde uygulama imkan ona inanlmaz bir manevi haz vermektedir. Bir sre sonra Gven Gvenle ie bak alar ve camideki almalar konusunda ortak grlere sahip olduklarn fark ederler. Restorasyon youn ekilde devam etmektedir. Caminin kalemileri zerinde yaplan raspalarda bulunan orijinal kompozisyonlardaki desenler eskiz katlarna izilip tamamlanarak eski haline getirilmeye balanr. Kalem ii uygulamalar da doru ekilde dzeltilmi olan bu desenlerle yaplr. Bu youn alma ortam iinde, uzun yllar kalemkarl titiz ve zenli bir

134

ekilde devam ettirmi olan Gven Gven ile MS Sosyal Bilimler Enstits Geleneksel Trk El Sanatlar Blm yksek lisans rencisi Nursen Mayl, Selimiye Camiindeki kalemileri ve inilerin tasarmlarnn farkllklar ve gzelliklerinin bilincinde olarak, kendilerini gelitirme ve her eyi dorusuyla renme adna cami iinde bulunan eitli pano, ulama ve bordrler zerinde renk ve desen incelemelerini konu edinen kapsaml bir aratrma balatrlar. Restorasyon almalarnn devam ettii zaman iinde mesai saatleri ve sonrasnda camideki ini ve kalemii desenlerin kompozisyonlarnn nasl oluturulduunu anlamaya ve zmeye urarlar. Dnemin sanatlarn, Mimar Sinan, onun sanat ve mimari anlayn renmeye alrlar. Camiinin btn desenlerini mesai saatleri dnda aylar boyunca kopyalarlar; neredeyse her santimde yeni, renilmesi gereken farkl eyler grrler. Sonuta bu abidevi yaptta emekleri geen btn ustalar tanmak, anlamak, kafalarna ve yreklerine yerletirmek iin onlarla o kadar har neir olurlar ki adeta inilerle zdeleirler. inilerin kompozisyonlarn hazrlayan saray nakkalar ve bu inileri uygulayan ustalarn ayrntlar zerindeki dikkat ve zenlerinden ok etkilenirler. Bylece, Mimar Sinann ustalk eserim dedii Selimiye Camii sadece mimarisiyle deil; inileriyle de ayn ustal yanstan bir eser olarak bu gen ve renmeye hevesli iki sanatnn gelecee baklar iin bir dnm noktas olur. Trk Sanatnn en nemli rneklerinden biri olan bu mkemmel eserin, sslemelerini ve yapld dnemdeki iilik rneklerini incelemek onlara sanatlarn sanatlaryla har neir olduklar yllar iinde rendiklerinin haricinde bilgi ve becerilerini srekli olarak arttrmalar gerektiini gsterir. Gven Gven bu dnce nda sanatnda daha da ustalamay salamak maksadyla akademide grev yapan deerli hocalardan hat ve desen

eitimi de alr. Netice olarak Selimiye Camiindeki kalemileri zerinde yapt aratrmalar ve almalar onun tm kalemii uygulamalarnda daha yetkin ve sz sahibi olmasn salar. Selimiye Camii restorasyonu bittiinde birlikte stanbula dnerler; Keecizade Fuat Paa Camii restorasyonunda alrlar. Gven Gven, kalemii restorasyonundaki sorumlu, yetkili tek kii olarak almann bir buuk ay gibi ksa bir srede almalarn baaryla bitirilmesini salar. 1986 ylnda, Trk sanat iinde nemli b i r

Restorasyonun devam ettii sre iinde denetleme yapmak iin cami restorasyonunu incelemeye gelen Antlar Yksek Kurulu yeleri, her aamada almalardaki zeni ve doruyu yakalama abalarn grdklerinden sanatlarmza hep tam destek sz verirler. Sultan Ahmet Camii restorasyonu srasnda birok orijinal deseni gn na karmak mmkn olur. 1800lerin banda ve 1883de talyanlar tarafndan yaplan iki restorasyon srasnda, maalesef desenler bozularak deiikliklere uratlmtr. Hatta orijinal yazlarda var olmayan altn varakl uygulamalarda yapld grlr. 1970li yllarda yaplm olan restorasyon ilk iki restorasyonun bozulan blmlerinin dzeltilmesini salamak iindir. 1986-1989 yllar arasnda devam eden byk restorasyon, en alt katmanlarda bulunan orijinal desenlere ulalmasyla bir ok blmn caminin ina edildii dneme uygun hale getirilmesine yneliktir. Desenlerin orijinal renkleri ile ilgili yaplan pek ok aratrmada istenilen sonuca ulalr. yl aan bir sre devam eden restorasyonda cami iindeki baz alanlarda orijinal desen uygulanrken, baz alanlar daha nceki restorasyonlarda deitirilen kompozisyon rnekleri braklmtr. Gven Gven, ksa bir sre stanbul, ehzadeba Camiinin orijinal kalemilerini bulmak amacyla balatlan almalara katlr. Sultanahmet Camiinin i mekanndaki kalem ilerinde sorumluluk alanlar iinde olan ilerin bitirilmesiyle nce Gven Gven; ay kadar sonra da Nursen Gven Vakf naat irketinden ayrlrlar. Kendi irketlerini kurduktan sonra, yeni ina edilen camilerde geleneksel formlara uygun kalemii desenlerini izerek uygulamaya balarlar. eitli restorasyonlarda kendi yetitirdikleri stajyer renciler ve elemanlarla birlikte Gaziosmanpaa Merkez Camii ile Saryer, Okmeydan ve Herekede drt-be tane camide ayn anda uygulama almalar balatrlar. Bu dnemde stanbul, Rstempaa Camiinde yaplan restorasyonda, kendilerini tanyan ve almalarn takdir eden yetkili kiilerden gelen istek zerine bir sene kadar caminin kalemilerini yaparlar. Bylece 10 yl kadar Trkiyenin eitli ehirlerinde, elliye yakn yeni yaplm caminin kalemilerinde, ekipleriyle birlikte kendi zgn renk, desen ve kompozisyonlarn uygularlar. Geleneksel ssleme sanatlarndan olan kalemilerinde kullanlan malzemenin yzyllara dayanmas gerekmektedir. Sanatlarmz buna dikkat ederek hem doal boyalar hem geleneksel teknikler uygulayarak tasarmlarn gerekletirirler.

yere sahip olan Sultan Ahmet Camiinin restorasyonu balamadan evlenirler. Nursen Gvenin doup byd Eype yerlemeye karar verirler. Nursen Gven iin Eyp semti srekli aratrlmas ve grlmesi gereken nemli bir hazinedir. Ayrca her tayla, yaayan, tarihi dokusuyla gemii, bugn ve gelecei iinde barndran Eypte geirdii yllar onun hayata bak asnn farkllamasna ve zenginlemesine yardmc olmutur. Gven Gvenin, Selimiye ve Keecizade Fuat Paa Camilerindeki baarl almalar Sultan Ahmet Camiindeki kalemilerinden sorumlu uzman olarak grevlendirilmesini salar. Bylece restorasyonlarda grdkleri hatalar azaltmak yolunda daha ok yol alm olur. Nursen Gven ise bu restorasyonda proje ve desen iziminden sorumlu olarak eiyle birlikte iinde yer alr. ine hakimiyeti, her zorluun altndan kalkmas ve baarl almalaryla yle bir portre izmitir ki Vakf naat yetkilileri bu gvenceyle baka bayan kalemkrlar da ie alrlar.

136

znik inisi retimi ile Tanma Kalemii almalarnn yansra klasik ini retimi yapma dncesi ilgilerini ekmeye balar. 1990-1991 yllar arasnda Ktahyaya giderek eitli ini fabrikalar ve atlyelerindeki yetkili kiilerle, kendilerine destek verilecei dncesiyle grmeler yaparlar. Sonu her destein kendilerine verilecei eklindedir. Ancak zaman gemekte ve bir trl almalar balatlamamaktadr. ini retimi yapmak onlar iin yle nemli olmaya balar ki, ylmadan dncelerini hayata geirmek iin aratrmaya devam ederler. Ktahyada ini retiminin youn olarak devam ettii, znik inisi retiminin ise hayal kabul edildii dnemdir. znik inisi ile ilgili alma yapmak gibi bir dnceye sahip olmamalarna ramen, 1994-1995 balarnda Gven Gvenin zmirde bir cami tezyinat yapt srada, Nursen Gven uzun sredir insanlarla fazla grmeyen, adeta inzivaya ekilmi olan znik inisi stad Faik Krmlnn izini bulmas, onlarn 16. yzyla damgasn vuran znik inilerine duyduklar ilgi onlar bu konuda yaklak 40 yl gibi bir sre aratrma ve retim yapan Faik Krml ile balantlarn salar. Faik Krml, znik inileri zerindeki aratrma ve uygulamalarn uzun yllardr younlukla srdren, inileri birok yabanc mzede sergilenen bir sanatdr; dolaysyla znik inisinin, altyaps ve uygulanmas olduka zor bir teknie sahip olduunu birebir uygulamalarnda grp yaayan bir kiidir. Nursen Gven, bir vesile ile Krml ile grp; znik ini retimi ile ilgili dncelerini almak ister. Faik Krml bu iin ok yorucu ve ypratc olmas nedeniyle altyapda bir erkein gcne ihtiya olmasndan dolay Gven Gvene znik inisi altyapsnn zorluklarn anlatmak gerektiini anlatmak iin tanmak ve konumak istediini syler. Faik Krml, eer znik inisi zerine almay dnyorlarsa; onlar bedeni kuvvet de gerektiren, zor ve meakkatli gnlerin beklediini anlatr. Geleneksel Trk Sanatlarna gnl vermi olan Gven Gven zora talip olmaya hazrdr. Gnmzde de devam eden sre balar. Faik Krmlnn atlyesinde yaplan ilk 1-2 rnekte Gven Gven altyapda alr. Desen boyama aamasnda ise ei Nursen Gvenle ortak olarak alarak, Faik Krmlnn yllar alan tecrbeleri sayesinde sonular temiz karolar retirler. Bu ilk rnekler; Rstem Paa Camiinin bordr inilerinden ve Nursen Gvenin zgn tasarmlarndan olumaktadr. Elde edilen baarl sonu; Faik Krmly da memnun eder. Yllarca pek ok kii ile alm; onlara tecrbelerini aktarmaya alm; ancak bu kiiler farkl mesleklerden ve sanatn dndan insanlar olduundan arzu ettii sonuca ulaamamtr. Memnuniyetini, Gven Gvene Sen nce ustal grecek; ondan sonra rakl yaayacaksn szleriyle dile getirir.

137

138

Gven ifti, bir yandan cami restorasyonlarna devam ederken, kazandklar paralarn bir ksm ile hocalarnn nerisiyle Hali kysnda atklar ilk atlyelerini de yava yava kurmaya balarlar. Faik Krmlnn tecrbeleri ve bilgileri sayesinde ilk ini frnlarn (elektrikli) birlikte yaparlar. Daha sonra da kuvars ve sr frnlarn tamamlarlar. Gerek anlamda ilerine yarayacak ekildeki frnlar yapmalar iki senelerini alr. Gnmzde kullandklar ini frn ise kk boyutlu olarak 8-10 tane; byk boyutlu olarak (yaklak 40x32 cm. veya 42x34 cm.) 2 tane karo piirme kapasitesine sahiptir. Karolar bydke piirim srasnda krlma riskinin artmas nedeniyle eserlerini tek ve byk karolar olarak deil; kk tek para veya iki para olarak retmeyi tercih etmektedirler. znik tarz ini retiminin baarlabilmesi iin, her malzemenin doru oranda katlmas ve frnda piirimde snn tutturulabilmesi hayati nemdedir. Yldz Saray it Kasrnda 1998 de znik inileriyle ilgili ilk sergilerini aacaklar gn yaklarken karlaacaklarn hi dnmedikleri bir durumu yaarlar; birka frn ini piirimi bozuk kar; byk bir emek ve zaman kaybedilir. Standart bir sre sz konusu olmadndan, her kademedeki yanllk, deneme yanlma yoluyla ancak be alt piirim sonrasnda dzeltilebilmektedir; dolaysyla eserleri sergi sresine kadar sorunsuz yetitirme kaygsyla daha youn bir alma temposuna girilir. Bu arada satn alnan baz hammaddelerin vasfszl sebebiyle de problem yaand anlalr; sorun giderilir. Sergi iin hatasz retim baarlr. Sergi alnda hak edilen vg dolu szckler yllarca sren zorlu almalarn semeresinin alndn gsterir. Yurtd Almlar Serginin yanklarnn devam ettii bir dnemde, Amerika Birleik Devletlerinin Los Angeles kentinde Kral Fahd adna yaptrlan bir caminin kalemii uygulamalarn yapmalar iin kendilerine teklif edilen ii, iki ayda bitirme dncesiyle kabul ederek, o srada alt yanda olan oullar Fatih ve be yandaki kzlar Tubay aile byklerine brakarak yola karlar. Ancak camideki alma dndkleri kadar ksa srede sonulanmayacaktr. nk camideki yetkililerin bir fotoraftan grerek beendikleri Selimiye Camiinin kubbe desenlerini camiye uygulamalarnn istenmesiyle i sresi artar. llerin camiye uygun hale getirilmesi iin tm desenler tekrar izilir. Ancak kubbedeki hat yazlarn yazmas istenen kii arzu edilen performans gsteremez. Uzun aratrmalar sonucu bulunan yeni bir hattat yazlar yazar. Bulunan boyalar ve fralar istenen nitelikte olmadndan, istenilen fralar stanbuldan getirtilir. Zemine uygun, dayankl trde boyalar bulunur. skeleler kurularak almalar balatlr. Los Angelesta yaayan bir fotoraf olan Ken Fabrick almalarn her admn fotoraflar. Ken Fabrickin ektii fotoraflar yle baarldr ki, sanat ift Los Angeles Times gazetesinde haber olur. Gven ve Nursen Gven ifti ehirde de tannmaya balamtr. Televizyonda onlarn camide yaptklar almalar ve sanat anlaylaryla ilgili bir program yaynlanr. Kendileriyle tanmak iin ziyarete gelen pek ok kii almalarn dikkatle izler. Onlar da arta kalan zamanlarnda ngilizce ve Vitray kurslarna devam ederler. Orada cam kesimiyle ilgili teknikleri renirken ayn zamanda eitli makineleri tanma ve kullanma imkan bulurlar. Kalemii almalar o kadar beenilmitir ki; ayrca cami pencerelerine tasarmlar kendilerine ait olan vitray ssleme yapmalar istenir. Teklifi kabul eden sanat iftin bahar aac eklinde tasarlayp izdikleri kompozisyonlar uygulamak da kendilerine der. Bu almalar son derece baarl olur. Bitirilen her alma byk vg alr. Nihayet Amerikada geirilen yaklak bir yldan sonra, ocuklara duyulan hasret ve ailelerinden gelen, geri dnlerini isteyen mesajlar dolaysyla yeni i tekliflerini geri evirip yurda dnerler. stanbula dndkleri zaman Eypteki Feshanenin, geirdii restorasyon sonrasnda geleneksel sanatlar icra eden sanatlara kiralanmaya balandn renirler. Bir yandan znik inisi retimiyle, dier yandan Feshanedeki tasarmlarn sergileyip sattklar iyerlerinde youn olarak alrlar. ki sene kadar sren bu dnem sonunda Feshanedeki faaliyetlerin sona erdirilmesi nedeniyle iyerlerini kapatmak zorunda kalrlar.

Feshanede bulunduklar dnemde Bahreynin bakenti Manamada bulunan bir caminin baz blmlerinde daha ok geometrik formlarla oluturduklar kalemii tasarmlarn yaklak 1,5 ay gibi bir sre orada kalarak uygularlar. Balangta baz zorluklar yaadklar, kk bir ada lkesi olan Bahreynde Bykeli Engin Trkerden destek grrler. Bahreyn dn sonrasnda stanbuldaki atlyelerinde retimlerine daha da hz kazandrrlar. Atklar sergilerle sanatseverlere rettikleri eserlerle znik inilerinin yaatldn ve klasik znik inisi ile adeta bir zdelik gerekletirdiklerini ortaya koyarlar.. znik inisi retiminde Alt Yap ve Uygulama Zorluklar Gven Gven, altyapdan balayarak meslek srr dedii zel sentezler dnda, ininin oluumunu ksaca u ekilde zetlemektedir: znik inisinin altyaps sra balantl, silis kum ve kuvars karmldr. Bu kum scak ve souktan etkilenmez; genlemez. Faik Krmlnn tarihi kaynaklardan kendi aratrmalaryla bulmu olduu baz malzemeler de belli oranlarda eklenip kartrlarak

altyap oluturulur. Srlar sr frnmzda kendimiz piiriyoruz. Sr, frnda pitikten sonra bir eit cam ktlesi haline gelir. Metal dedirilmeden mermer havanlarda ta yardmyla krlr. Pirin tanesi boyutlarna geldiinde, deirmende suyla birlikte 10-15 saat dndrlerek toz haline getirilir. Altyapda kullanlan kum, kil ve sra ile kartrlr. Plakalarla ahap zerine alnr. Karo haline getirilen plakalar preslenir. Belli bir sda kurutulur. Isnn son derece nemli olduu bu aamada ok uzun sre kurutma da uygun deildir. Kurutma iin en gzel mevsimler ilkbahar ve sonbahardr. Yazn karolarn kurumas raflarda, oda scaklnda braklmalaryla salanr. Kn karolar zorluk olmasna ramen 10-15 gn gibi bir srede doal ortamda kurutmaya braklr. Karolarn ham hali hazr olduunda; desenin ilenmesinde yardmc olan astar iin kuvars, balayc maddelerle kartrlr. Astarn beyazln artran malzeme eklenir. Toz haline getirilmi olan kuvarsn piirilmesi ve son derece temiz olmas gerekmektedir. Kullandmz sadece yurt dna gnderilen kuvarstr. Ben yaklak 10 yl sren aratrmalardan sonra bu kuvars bulabildim. inde mikron kadar farkl maddeler karsa bile kuvarsta bozulmalar olur. Kuvarsn piirilmesi belli bir s gerektirir. Bunu dengelemek olduka zordur. Faik Bey, kendi tecrbeleri ile bu retimi yapm. Ben, standard oturtabilmek iin, baz yntemler gelitirerek ayr bir kuvars frn yaptm. Altyapda en hassas noktalardan biri bu kuvarsn, yani astarn hazrlanmasdr. Bu astar hazrlandktan gzak beyaz, yani makbul olan doal beyaz elde etmek iin kymetli maden oksit malzemeler kullanlmaldr ki o gzellii versin. Astar kurumu olan biskvinin zerine ok itinal ekilde, boza kvamnda dklerek plakaya oturtulur. Tekrar kurumaya braklr. lk piirimi yaplr. Frndan karldktan sonra desen karo zerine aktarlr. (nelenip kmr tozuyla silkelenir.) Desenin nce tahrirleri ekilir. Btn renklerden sonra, en son kabark renkler boyanr. Sr hazrlanm olan karo zerine pskrtlr. Biraz kurutulduktan sonra karo piirim iin belli bir dereceye kadar stlm olan frna yerletirilir. 900 derece civarnda piirim yaplr. Frndan salam kan iniler de sanatnn emeinin sonucunu en iyi ekilde almasn salar. Faik Krml ile balayp bugn de hocalarnn manevi desteiyle her zaman yanlarnda olduunun bilinciyle devam ettirdikleri znik inisi retimi hakknda Gven Gven unlar sylemektedir : znik inisinin hibir kolay yn yok. Son derece zor. Bu kadar zor olduunu bilseydim; balamazdm. Desen ve boyama ilemlerinde

140

eimle birlikte alyoruz. Desenleri eim iziyor. Boyama ilemlerinde yardmcmz da kolay blmleri boyuyor. Ancak altyapnn her aamasnda, her detaynda beden gcm de kullanmak zorundaym. Ayrca sr ve kuvars frnlarnn tasarm, metal oksitlerin oranlarnda standard yakalama almalar tamamen benim yapmam gereken ilemler. Faik Krml ile almaya baladmz ilk dnemlerde baz inileri kendi frnmz olmadndan; onun atlyesindeki frndan yararlandk. Onun deneyimleri ve aratrmalar sayesinde ortaya ok gzel eserler kt. Fakat atlyemizi kurduktan sonra, her ey ile biz ilgilenmek zorunda kaldk. nk ben hocamn yaamad problemlerle de karlaabiliyorum. Hocamz yaadmz problemlerin zm iin bugn bile hala bizimle grr ve bir telefonla istediim, ihtiyacm olan bilgiyi verir. Bir takm zorluklar yaanmadan, denemeden altndan kalklamyor. Bizim ilk dnemlerimiz hayli zorlu ve sorunlu oldu. nk sadece ini retimi ile deil; ayn zamanda cami restorasyonu ile de uramak zorundaydk. Restorasyonlardan arta kalan zamanlarda daha fazla retim yapmak ve hedeflerime ulamak iin bir sistem kurmam gerekti. Bu nedenle srekli olarak aratrmalar yaptm. Bazen o kadar aksayan nokta oluyor ki. Bozulmalara sebep olan pek ok faktr var. Bunlarn hepsini yaamak gerekiyor. Yaamadn grmen de mmkn deil. 1998 ylnda bir sene kadar yurt dnda kalemii ve vitray almalar yapmamz gerekince; ini retiminden de uzak kaldk. Uzaklamak kopmalara sebep oluyor. Kopma olunca da, dnte bir ok aksama ile karlalyor. Aksamalarn

byk bir ksm o dnemlerde stanbul ve Trkiyede Ktahya dnda, malzeme temini byk bir sorundu. Baz maddeler yurt dndan geliyor; bazlar ise arand halde bulunamyordu. Bunlar da ini retimini engelleyen unsurlard. ocuklarmla birlikte deniz kysna gidip derinlerden kopup gelen ve kyya vuran en by yumruk kadar olan kuvarslar arayp bulduumuzu hala anmsyorum. u anda malzemelerin en gzellerini bulup kullanma ansna sahibiz. Altyapnn hamuru, silis kum, kil ve sra ile hazrlandktan sonra, ahap bir kalba belli bir kalnlkta yaylarak bir sre dinlendirilip suyunu atmas beklenir. znik inileri 1.8 cm. kalnlkta balar; 2 veya 3 cm. kalnla kadar kullanlm olan ve camilerde yer alan rneklerine rastlanr. Bizim inilerimizin kalnlklar astaryla birlikte yaklak 1.6 veya 1.8 cm. kadardr. Kvama gelen, altna bez yaylm kalba elle iyice bastrarak ve homojen bir ekilde yayarak, tekrar zerine bez kapatp iki ahap zerinde ok iyi sktrp presleyerek karo oluturulur. Karo henz slakken istenen lye uygun olarak kesilip bir cam zerinde dzgn bir ekilde kurumaya braklr. Kuruduktan sonra kuvarsla birlikte iinde balayc ve beyazlatrc kimyasal maddeler ve doal oksitler kartrlp bir sre dinlendirilerek astar hazrlanr. Dinlendirilip kurumu olan karonun zerine bu astar marapa ile dklr. Karo zerine dklen astar kuruyunca frnda ilk piirimi yaplr. Frndan karlan karo gerekiyorsa kesilip dzeltilir. Desenleme ve boyama aamasndan sonra karo srlanr, (kompresrle pskrtme teknii) ikinci kez piirilir.

141

Piirim srasnda her zaman karonun patlama riski bulunmakta. nk iyi kartrlmayan veya skca preslenmeyen hamur piirim srasnda atlayabilir veya patlayp krlabilir. Sanatlarmz, atlyelerinde yaptklar zgn tasarmlar iinde bahar dallar, karanfil ve lale kompozisyonlar, bitkisel slupta almalar, kalyonlar, intemaniler, hayat aalar, zm salkmlar, Kz Kulesi, vb. yer almakta. Baz cami ve trbelerde yer alan nemli rnekleri (bordr, ulama, kabe tasviri)de birebir alarak bir eit belgeleme uygulamas yapmaktalar. Uygulamalar iinde en kapsaml blm 19 ve 20. yzylda nemli eserler vermi olan nl hattatlarn istiflerini ini zerine uygulama oluturmakta. nl hattatlarn istiflerini inilerine naketmelerini de u ekilde aktaryorlar: Hat yaz, znik inilerinde son derece estetik duruyor. 16. yzylda retilen iniler desen, malzeme ve estetik asndan mkemmel. Ancak o dnemde allm olan ve dini mekanlarda yer alan kuak ve alnlk yazlar olarak grdmz hatlar, ayn estetie

sahip deil. Bir elifin kalnl yaklak 3-4 cm. kalnlnda. Oysa, 19. ve 20. yzyllarda eserler veren hattatlar istiflerinde estetik ve mkemmeliyeti yakalam durumdalar. Biz bunun iin iniye uyacak istifleri aratrmaya baladk. Gnmzn nemli hattatlaryla grerek bu istiflerle ilgili fikirlerini aldk. Kendileri yaptklarmz beenip bizi destekleyerek bu konu zerinde almamz iin bizi yreklendirdiler. Biz de bu mkemmel eserlerden rnekleri inilerimiz zerine nakediyoruz. Orijinallerinden ayrt edilemeyen incelikte allan bu istifleri sanatseverlerin beenilerine sunuyorlar. ini zerinde boyalarn fra izlerini yok etmek iin lacivert rengi kat sryorlar. Bylece her bir i kat emekle retiliyor. zellikle kullandklar krmz grlmeye deer. Piirim sonrasnda rengi ve effaflyla her eser yakutlar ve zmrtlerle bezenmicesine parlyor. zgn ahap st kalemileri almalarnn yan sra, nl camilerin hnkar mahfili ve mezzin mahfili gibi blmlerinde bulunan ahap st kalemii tasarmlarn baz blmlerini de orijinal teknik ve kaliteye uygun olarak retiyorlar. Nursen ve Gven Gven ifti, ini eserlerini zenle retmenin yannda onlar sanatseverlere zgn olarak sunmaktadr. Gven Gvenin gelitirdii bir yntem sayesinde inilerinin kenarlarn dzgn bir ekilde keserek (Bu ok zahmetli bir itir. nk, inilerin d kenarlar piirim srasnda trtklanabiliyor veya gnyesi kam olabiliyor.) zel olarak hazrladklar altn varakl gmme erevelerin iine milimetrik olarak yerletirmektedirler. (Eski dnemlerde inilerin kesimi ile ilgilenen kiilere Kai trahan ad verilmekteydi.). Sanatlarmz yurt ii sergilerinin yan sra yurtdnda atklar sergilerle ve katldklar sergilerde aldklar dllerle de atlyelerinde allan en zel inileri sanatseverlerle paylamaktalar. 7-14 Kasm 2006 The First International Crafts Riyadh, Kingdom of Saudi Arabia (OIC- Research Centre for Islamic History, Art and Culture) kapsamnda Trkiyeyi temsilen katlma ve I. Geleneksel Sanatlar Yarmasnn I.lik dl kendilerine verilmitir. 2007 ylnda Mevlanann 800. doum yldnm etkinlikleri arasnda 15-30 Ekim 2007 tarihinde Sabr, Ak ve Sanat temal sergilerinde gndemi takip ettiklerini gstermekteler. 19 Ocak-20 ubat 2008 tarihleri arasnda Umman Sultanlnn bakenti Muscatta gerekletirilen ve Bykelimiz Engin Trkerin nerisiyle, Muskat Belediyesinin zel davetiyle katldk-

142

lar 8. Uluslararas Muskat Festivali kapsamnda yurdumuzu en iyi ekilde temsil etmenin mutluluunu yaamaktalar. Nursen ve Gven Gvenin Sanat Anlaylar Sanatta renmenin sonu yok, anlayn benimsemi olan sanatlarmz, znik inisinin hammaddeden mamul maddeye dn servenindeki farkllklarn yle zetlemektedirler. Nakka olmamz ve geleneksel sanatlarla yorulmu olmamz, znik inilerinin desen izimleri, boyanmas ve tm altyap (plaka, astar, boya ve sr)nn tarafmzdan yaplmas inilerimizdeki btnl salamaktadr. Nursen ve Gven Gven szlerine yle devam ediyorlar: Mutlaka yetenek gerekiyor, denir. Her ite olduu gibi sanatta da yetenek olmas gerekiyor; fakat baz eyler muhakkak yaayarak reniliyor. Sadece yetenek deil, insann akln da kullanabilmesi gerekiyor. Tabi ki akl iyi de kullanlabilir, kt de kullanlabilir. Bunlar iyi ynlendirmek iin mutlaka insann baz deerleri tayabilmesi lazm; buna biz manevi deerler diyoruz. Sanat, yetenei, akl, yaam felsefesi ve duygularn birlikte harmanlayarak aksettirendir. Sanat, sanatnn bu duygular aksettirmesidir. Sadece akl ve yetenek deil yaad duygularn, dncelerin, hissiyatn, inanlarn mutlaka yansmas olmak zorundadr ve zellikle bir sanatnn bize gre sanatym diyen kiinin bir felsefesi olmas gereklidir, Hayata bir bak olmas lazmdr. Salam durabilmesi gereklidir. zellikle klasik sanatlar ve geleneksel sanatlar dediimiz sanatlarda insanlar emee dayal zor bir retim yapyorlar. Resimde ve heykelde, mzikte de belki yle. Geleneksel olan klasik olan yllardr bozulmadan duran sanat eserlerini

yapmak daha zor ve zahmetlidir. Her eyden nce hangi sanat yapyorsanz yapn, muhakkak o sanat daln ok iyi hazmederek yapmak gerektiini; ondan sonra farkl araylara girmenin daha doru her zaman savunmuuzdur. Sanatnn sadece yapt sanat eserleriyle deil, hayata bakyla da bir duruu olmas gereklidir. Yapt ilerin doruluunu, eer doru yaptna inanyorsa onu savunmasn, mcadelesini verebilmesi lazm. Sanat, gzel, estetik eyleri her zaman tayabilmeli. Ve son sz olarak ekliyor, Gven Gven: Aratracaksn, yaayacaksn, bileceksin, uygulayacaksn. KAYNAKLAR 1. Doru, M. Hlya anes, Eypl Sanat Bir Aile Nursen- Gven Gven, IX. Eypsultan Sempozyumu, stanbul, 13-15 Mays 2005, s.288-295. 2. Doru, Mesude Hlya Geleneksel Sanatlara Sevdal Bir Aile; Nursen& Gven Gven , Vakflar Dergisi zel Says, Vakflar Genel Mdrl Yayn, 2006, s.58-61. 3. Doru, M. Hlya anes,Gnmz Sanatlarnn Geleneksel znik inisine Katklar- Nursen ve Gven Gven rnei- zmir Dokuz Eyll niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi 4. Geleneksel Trk El Sanatlar Blmnn dzenledii Uluslar aras Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, zmir, 16-18 Kasm 2006, s.378-384 5. Nursen ve Gven Gvenle 2004-2008 yllar arasnda yaplan grmelerden.

143

zmir'in Gzdesi

Yeil Tire
Nee SMSARLAR

Yedi tepeli stanbul gibi tepeleriyle mehurdur Yeil Tire Verimli ovalarnn sunduu doal rnleri gastronomik lezzetler sunarken, tarihi yaplar Romann, Osmanlnn selamn iletir size El Sanatlar arnda dolarken keeciler, nalnclar, urganclar, hasrclar, yorganclar ile karlarsnz. Bir zamanlarn zenginlik ve g sembol olan krkl izmelerin ustalar ile konuabilir, maden sanatnn nefis rneklerini inceleyebilir, beledi dokumas ile nl Tirenin son dokuma tezghn grebilirsiniz

Bat Anadolu'nun en eski yerleim yerlerinden biri olan Tire, zmir'in en byk ve gzde ilelerindendir. Aydn dalarnn kuzey eteklerinde kurulmu olan yedi tepeli Tire, bitki rtsnn gzelliiyle "Yeil Tire" olarak anlyor. Tarihi ve kltrel zenginlikleri ile de ziyaretiler iin bir cazibe merkezi olmay fazlasyla hak ediyor... Tire sokaklarnda yrrken kendinizi gemiin izini srer gibi hissediyorsunuz. Bir zamanlarn Osmanl darphanesi Tire, bugn eine az rastlanr canllktaki Sal Pazar ve El Sanatlar ars'yla nl. Tire'nin Sal Pazar, belki de Trkiye'nin en byk ak pazarlarndan biri Bereketli topraklarn sunduu nimetler saylamayacak kadar ok; taptaze sebzeler, meyveler ve eit trl yerel ot Pazarda yiyeceklerin dnda giysilerden elektronik aygtlara kadar ne arasanz var. arnn dkknlar ise semerciler, keeciler, ipiler, urganclar, yularclar, hasrclar yorganclar, nalnclar gibi tarihten gz krpan el iileri ile ziyaretilerini saygyla selamlyor Geleneksel yntemlerle retim yapmaya devam eden bu ustalar, yaamlarnn son gnne kadar ileri-

ni yapmaya devam edeceklerini sylyor Kck dkknlarna kocaman dnyalar sdran eli plesi ustalara selam olsun Osmanl dnemlerinden itibaren Tire denilince akla dokuma, dokuma denilince de "beledi dokumas" gelir. Beledi dokumasnn en nemli zelliklerinden biri, kuman iki yznn de dokunmas ve ift tarafl kullanlabilmesi Tm gn allarak en fazla metre dokunabiliyor. Bu ynyle bir aile ii, o yzden tarihi boyunca tezghlar hep evlere kurulmu. 19 yy'a kadar 50-60 tezgah gece-gndz alrken, gnmzde Tire'de beledi dokumas tek tezgah ile yaam sava veriyor. Tire Belediyesi bnyesinde verilen eitimlerle gen kuaklar tarafndan yaatlmaya alldn renince seviniyoruz. Tire'de beledi dokuma dnda alaca, altparmak, evsat ve dzbast adl motifsel dokumalar, makrama, petemal, n bezi, Tire pekiri tr dokumalar da yaygn.

144

145

Aydnoullar dneminden balayarak, Osmanl dnemi sresince, gemilerin halat ihtiyac Tire'den salanr, bu halat ve urganlar Anadolu pazarlarnda kaplrm. yle ki; Fatih Sultan Mehmet'in stanbul'u fethederken Tireli ustalarn rd urganlarla gemilerini Hali'e ektirdii rivayet edilir Tire'de. Ancak imdi o salam urganlar zamana tutunmaya alyor sadece Tire'nin maharetli kadnlarnn dnya literatrne "Trk Danteli" olarak gemi ine oyalar da ok mehurdur. Tire Pazar'nn kadnlar ksmnda bu el emei gz nuru rnlerin onlarca eidinden zevkinize gre bireyler bulmanz mmkn Kadife zerine srma ile ilenmi nalnlarn ilk defa Tireli ustalar tarafndan yapld sylenir. eyiz sandklarnn olmazsa olmazlar, turistlerin hediyelik eya olarak tercih ettikleri, artk ark kelerini ssleyen nalnlar, Yeil Tire'nin simgelerinden biri. Tire nalnclnn farkl yan; Anadolu'nun dier kentlerinden farkl biimde yontulmas ve sland zaman zarar grmemesi iin malzeme olarak kavak aacnn tercih edilmesi. Ve ne yazk ki nalnclk Tire'de son ustasyla yaamaya alyor. Tire'de geleneksel yntemlerle yapmna devam edilen keecilik, en zor el sanatlarndan biri. Tire keeleri turistik ynnn yan sra rendiimiz kadaryla akademik adan da deerlendiriliyor, yurt iinde ve yurt dnda alan sergilere malzeme oluyor. Hasrclk'a ise Tire'nin zellikle tarmla megul olduu dnemlerde rabet edilirmi. Yaz mevsimlerinde yaylaya veya rnn yetitirmek iin ovadaki tarlasna tanan Tireliler, kurduklar ardaklarda yer yazgs ve glgelik olarak hasr kullanrm. Gnmzde kullanm alan daralan hasrlarn retimi de azalm gzkyor. Buna ramen evlerde kullanlan ince hasrlar ve krsal alanlarda kullanlan kaba hasrlar, Tire pazarnda halen mteri bekliyor. Tire'de zamana kar direnen el sanatlarndan biri de semercilik. At, eek ve develerin boncuk ilemelerle ssl semerlerini yapan ustalar, Tire'de sokak aralarndaki kk dkknlarnda var gcyle alyor. Krkl izme de Tire'nin bir rengi Cumhuriyet dneminde zellikle efe kltryle zdelemi olan krkllerin alclar u anda halk oyunlar ekipleri ile birka merakl imi. Anadolu'da saylar bir

elin parmaklarn gemeyen krkl izme ustalarnn Tire'deki son temsilcilerinden Recep Arpac 2006 ylnda vefat edince mesleini olu ve ra devralm. Tire'de halen yorganclar sokanda geleneksel motifleri rengarenk kumalara ileyen yorganclara rastlamak mmkn. Tire'de de her yerde olduu gibi fabrikasyon retim arlk kazanm olsa da el yapm yorganlar de hl ilgi gryor. Kalayclk da bu ilemizde geleneksel yntemlerle devam ettirilen ilerden biri Gelien teknoloji ile elik kaplarn oalmas bile Tirelileri zellikle kekek kazanlarn kalaylatma ihtiyacndan alkoymam. zellikle ata verilen nem dolaysyla saraln eski Trk sanatlar arasnda nemli bir yeri var. Saralar, "ksele" denilen kaln deri ve normal ince deri ile hayvan koum takmlar, kemer, anta, silah ve mermi klf gibi avc gereleri yapm yzyllar boyu. Saralk meslei kullanm alan olmasa da Tire'de halen soluk almakta olan geleneksel el sanatlarndan biri. Trk el sanatlar iinde, ahap oymacl kendine zg bir yere sahip. Dini yaplarn minber, pencere, kap ve tavan sslemelerinde dikkati eken aa oyma sanat ne yazk ki gnmze pek az rnek getirebilmi. Evlerdeki ve camilerdeki kap, pencere, dolap kanatlarna, sandk ve ayna gibi dier ahap eserlere bakldnda aa oymacln Tire'de parlak bir gemie sahip olduu anlalyor. Ahap oymacl, kl testere iilii Tire'de hala var olmaya alyor. Tire el sanatlar iinde bal bana ele alnmas gereken ilgin rnlerden biri de maden sanatlar. Tire maden sanatna ait sekin rnekler iinde kap tokmaklarnda grlen eitli motiflerden, kandillere, mutfak tabaklarndan hamam taslarna kadar daha birok rn bulunuyor. Bugn Tire'de maden sanatnda rn veren bir usta bulunmasa da eskiden yaplm eyalara Tire arsndaki antikac ve kalayclarda rastlamak mmkn.

146

147

Tire sokaklarnda el sanatlar ve zanaatlar dkknlarnn yan sra eskinin zlediimiz bakkallar, berberleri, terzileri de sra sra inci gibi dizilmiler. Sessiz sokaklarn sakin kedileri elik ederler genellikle size keyifli gezintinizde Cumbal evler, irince kaplar, pencereler, iekler, sarmaklar Sanki bambaka bir dnyadr admladnz Tarih boyunca Hititlerden Romallara, Bizansllardan Osmanllara kadar pek ok uygarla sahne olan Tire iin Bizansl tarihi Pachmeres "Keiler Yresi", Moollarn gizli tarihini yazan erafeddin "Rum'un Mehur Kenti", Ktip elebi "Eski Taht ehri" derken, 1908 Aydn Vilayeti Salnamesi'nde ile "Ulemalar Yata" olarak geer Tire dinlerin buluma noktas olmutur yzyllar boyu Omuz omuza vermi camiler, kiliseler, sinagoglar bunun en gzel kantdr. lede ou 15.yy'a ait kk ama zel camiler dikkat eker. Tire'nin tarihi yaplar iinde camilerin yan sra zaviye,

148

mescit, han, hamam, kervansaray, ar, trbe ve emeler gze arpar. Bunlar arasnda; kesme tatan yaplan Yeni Cami, altgen planl minaresi ile Karakad Camii, Ulu Camii, Tahtakale Camii ve Klliyesi, yarm kubbe rneinin Anadolu'da ilk uyguland yap olan Yeil maret Camii, Kurt ve Doancyan Zaviyesi, Yourtluzade Klliyesi, Aydnoullar ve Osmanllar'n padiah hocas bni Melek adna yaptrlan ak trbe, Ali Baba Tekkesi, emsi Mescidi ve ayazma, Abdsselam Han, Bakrhan, Ali Efe Han, Yeni Han, Eski Yeni Hamam, Terziler Hamam, Yalnayak Hamam, Glcolu Konaklar gibi pek ok yer saylabilir. Yeil maret Zaviyesi'nin vakflar iinde kalan Tire Merkez ars, Kapan Kervansaray, Kutu Han, Arasta ve hamam da barndrr. inde beylikler dnemine kadar uzanan farkl dnemlerden, 2400 civarnda ta basks ve yazma eserin bulunduu Necip Paa Ktphanesi, nemli bir yapdr. Bu ktphanede slam alimi bni Sina'nn "Kitab-ifa"s ve "arat" adl eseri, brahim Mteferrika tarafndan baslan ilk matbu eserlerimizden olan Ktip elebi'nin "Cihannma"s, bni Melek Hazretleri'nin kendi el yazmas olan "ehri Menar", eyh Bedrettin'in "Camiu-l Fesuleyn"i, yazma "Kr'an- Kerim"ler, tp, astronomi, matematik, felsefe, mantk, corafya gibi pek ok ilim dalnda yazlm eserler mevcuttur. Tire Mzesi de barndrd deerli eserler ile grlmesi gereken bir yerdir. Tire sahip olduu tm bu zellikler ve gzellikler ile turizm asndan daha fazla n plana kartlmal diye dnyoruz. Bunun farknda olan yetkililer de son dnemlerde bu konuya el atm olacaklar ki; 25 Austos - 5 Eyll 2008 tarihlerinde Tire'de II. Tire Geleneksel El Sanatlar & Turizm Festivali dzenliyorlar. Bu festival ile Tire'nin Ege ile Anadolu'nun buluma noktas haline gelerek, potansiyelinin tantlmas ve Tire adnn kalc etkinlikle sembollemesi hedefleniyor. Yolunuz bu yaz Ege'den geecekse, Yeil Tire'yi grmeden gemeyin

149

Mavi Zaman
Feyza AKDER

"The Blue Art" adl kataloun ilk sayfalarnda Zehra obanl'nn serisini tarif etmek iin setii u szckler yer alr: Barn rengi, gkyznn rengi, okyanusun rengi ve romantizmin rengi. Arka sayfada toprak, hava, su, duygu, ate szckleri yer alr. Bu szckler maviye iaret eder. Mavi renk Zehra obanl'nn "Blue Art" serisinde zgrln rengidir.
Mavi ile veya baka bir renk ile duyusal bir iliki kurmak, gn iinde bir renge konsantre olup onun varln hissetmeye, ktan oluan enerjiyi duymaya almak sadece gzlerin baarabilecei bir i deildir. Kandinskynin Sanatta Ruhsallk zerine anlattklarnn pay vardr burada. Ksacas mavi hayal gcne hitap ettii derecede, serideki biim ierik ilikisini kurar. Mavinin pek ok anlamn ieren bu seride, Zehra obanl temel elementleri, yaam iin gerekli olan en basit ve en gerekli eyleri bu renkle badatrmtr. Mavi, obanl iin gelenekle iliki kuran bir renktir de. Serinin baka nemli plastik esi olan hat ile beraber dnlnce mavinin zamanla kurduu iliki, derinlik, srmek ve sregelmekle ilgili bir anlam kazanmasna neden olur. Nitekim mavinin etkisi sregelmitir. Trk Plastik geleneinde, zellikle Orta Asya Trklerinin renk simgecilii iinde Gk Tanry, en kudretli varl iaret eder. Orta Asya bozkrlarnda gkyznn rengi, egemenliin verdii gvenin simgesi, derin bir renktir mavi. Mavinin serveni dier yzyllarda ini sanatlar iin ayr bir deer kazanmtr. Kaplar bozkrlarn tanrsnn ve gkyznn zgrlnn ruhanilii kaplam ve iinden artk bir tek mavi ve mavinin gizemi ile ilgili kabilecek eyler beklenmeye balanmtr. Serinin plastik unsurlar o kadar hkim ifade biimlerinden oluur ki, ilevsellie ve el ustalna sanatsal dil hkim olur. Trk Plastik Sanatlarnda eski yaznn kullanm

150

zellikle resim sanatnda aslnda Osman Hamdi Bey ile balayan srete ortaya kan resimde orijinallik sorununa, daha sonraki zamanlarda ise ulusallk- evrensellik tartmalarna bulunmu ve youn bir ekilde kullanlagelmi bir zmdr. Modern plastik sanatlarn icrasnda eski yaz-hat veya kaligrafi kullanmak bu nedenle artc olmasa da, obanl eski yazy deiik bir biimde kullanmtr. obanl, hat istiflerinin ayrntlarna younlap, onlar ilevsel formlar olan kaplarn zerine yazarak yaznn izgisellii, ritmi ve mistizmini kullanmtr. Hat genellikle ak renkte bir kadn zerine yazlr. obanl hattn beyaz-siyah arasndaki gl kartln krm ve yazy mavinin zerine yazmtr. Yaznn grsellii ou zaman ilevseldir. Farkl dillerin alfabeleri ve dil yaplar birbirinden farkl olduu iin greceli bir hal alsa da, ortak ama kolay ve ortak bir ifade biimi gelitirmektir. Bu noktada bir eyann zerinde bulunan yaznn ilevselliini de tartabiliriz. stelik bu yaz ilahi anlamlar yklenebilen bir rengin zerine ilahi anlamlar yklenmi bir yazdr. Bu kadar dnyevi bir nesnenin zerinde ne ii vardr? Hayal gcnn devreye girdii anda bu eliki olduka ho bir hal almaya balar. Eer bir eyann zerindeki yaz aidiyetle ilgili ise, o vakit bu kaplar barn, gkyznn, okyanusun ve romantizmin kaplardr. Bir taraftan kaplarn zerindeki renkler ve iaretler, Trk Uygarlklarnn egemenlik simgelerinden olumaktadr. Tura padiaha, mavi Gk Tanrya aittir. obanlnn bu kaplar artk tarihe karm hkmdarlklar iin yapm olduunu, gene de evlerde saklanacaklarn dnmek gidebileceimiz en ileri nokta mdr? obanlnn Blue Art- Mavi serisi 1999- 2004 yllar arasnda srm, iinden birok sergi karacak kadar verimli bir konu olmutur. Seriye ait eserlerin hemen hepsinin birbirinden farkllklar gstermesi be yllk bu dnemi daha da zengin klar.

Maviye adanm be yl Zehra obanlnn White-Light-Diet adl yeni bir seriye balamas ile tamamlanmtr. obanlnn mavi, beyazla, ilevsel formlar tandk nesnelerle yer deitirdi diye tarif ettii bu deiim ile zellikle de verimli bambaka bir seriye yer brakarak sona eren mavi almalarn daha da baarl klar. obanl be yl sren mavi bir yolculua km, artk yeryzndeki ehre, hali motifi ile bezeli beyaz yar kristalize saydam srl elmalarn yapmak zere gndelik yaamn iine dnmtr.
Zehra OBANLI: 1958 ylnda Bandrma'da doan sanat, 1981ylnda stanbul, Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu Seramik Blm'n bitirdi. Mimar Sinan niversitesi'nde Yksek Lisans, Marmara niversitesi'nde Sanatta Yeterlik yapt. Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi ile Anadolu niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi'nde grev yapt. 1993-94 ylnda Japon Manbusho Bursunu kazanarak Tokyo Gzel Sanatlar ve Mzik niversitesi'nde bulundu. 1996 ylnda profesr oldu. Halen Anadolu niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Dekandr. Merkezi Japonyada bulunan Uluslararas Seramik Sanat Eitimi ve Deiimi Derneinin (ISCCALEE) kurucu yesi ve bakan yardmcsdr.

151

Vakf Ruhunu Canlandran

Mze
Gl GNEY

Vakflar Genel Mdrl, son yllarda gerekletirdii birok faaliyetin yan sra sosyo-kltrel alanda da, gemiten devrald kltr mirasn gelecek nesillere aktarmak amacyla birok ilde yeni mzeler kurmaktadr. Bu mzelerin en nemlilerinden biri de gidip grme frsat bulduumuz ve ok etkilendiimiz Ankara Vakf Eserleri Mzesidir. Mzenin 2009 Avrupa Mze dlne adayl kabul edildi.

Gemii uzun yllara uzanan Trk kltr tarihine bakldnda, vakflar toplum hayatna her ynyle nemli katklar salayan kkl kurumlar olarak karmza kar. Anadolu'daki Trk varl bandan beri vakf kltryle i ie bir gelime seyri izlemitir. nsanln znde var olan bir davran biimi olan iyilik kavramnn somutlatrlm rneidir vakf Bir iyilik hareketi olarak balayan vakflar, genileyen faaliyetlerle zamanla bir medeniyet projesi kimlii kazanmtr. Her alanda

nemini hissettiren vakflar, Trk medeniyetini bir vakf medeniyeti haline getirerek dnya milletlerinin hizmetine sunmutur. Gnmzde ise bu hizmetin devamlln salayan Vakflar Genel Mdrl, son yllarda gerekletirdii birok faaliyetin yan sra sosyo-kltrel alanda da, gemiten devrald kltr mirasn gelecek nesillere aktarmak amacy-

152

la birok ilde yeni mzeler kurmaktadr. Bu mzelerin en nemlilerinden biri de gidip grme frsat bulduumuz ve ok etkilendiimiz Ankara Vakf Eserleri Mzesidir. Ankara'nn Ulus semtinde eski Ankara dokusu iinde yer alan, 1925 ylnda yaplarak, 1928 ila 1941 yllar arasnda Ankara Hukuk Mektebi olarak hizmet veren, I. Ulusal Mimarlk dneminin izlerini tayan, bugnk Kltr ve Turizm Bakanl binas ile komu olan bu binay hemen hemen herkes hatrlar. Uzun yllar deiik ilevler slenen bina en son Ankara Mftl olarak kullanlm, 2004 ylnda Vakflar Genel Mdrlnce mze olarak restorasyonu yaplarak, 7 Mays 2007 tarihinde hizmete alm Ankara Vakf Eserleri Mzesi, son yllarda Trkiye'de mzecilik asndan ele alndnda, ada mzecilik anlay ile tehir- tanzimi yaplm, teknolojik imkanlarn kullanld bir mze konumundadr. Mzede sergilenen eserlerin en nemli zelii ise hepsinin uzun yllar nce cami ve mescitlere balanm eyalar olmasdr. Mzeye daha ilk girite be dilde hazrlanm elektronik rehber sistemi sizin tercihinize sunulmaktadr. Ziyaretilerin dinlenebilecei olduka ho scak bir salonda otururken LCD ekranda geleneksel el sanatlarn anlatan programlar izlenebilmektedir.

Mzede zrl vatandalar da unutulmamtr, onlar iin kurulmu bir asansr sistemi mevcuttur. Ayrca merakllar iin kitap sat ve kafeterya birimleri oluturulmutur. lk salonda sizleri birbirinden gzel deiik yrelere ait hal rnekleri ve deiik hal sergileme sistemleri karlar. Rayl, kitap sayfas ve ekmeceli rneklerde ok sayda hal sergilenmektedir. Trkiye'de hal dokunan her evde grebileceiniz nostaljik bir hal dokuma odas ise sizi kendine doru eker. kinci kat merdivenlerini karken deiik hal motifleri hibir sze gerek kalmakszn kendini anlatr. st katta hallarn yan sra deiik yrelere ait kilim rneklerinin yer ald bir salonda adeta btn Anadolu'yu seyahate karsnz. Sadece Anadolu da deil, sergilenen para keseleri ve kbe rts, sizi surre devrin ihtiaml alaylarna konuk eder. Hat salonundaki padiah vakfiyeleri ve Kur'an- Kerimler hat, tezhip ve cilt sanatnn en zgn rneklerini sunulmaktadr. Tasavvuf kltrne ait birka para eya ile farkl bir dnyann kaplar aralanr...

153

Dier bir salonda ise tabanda cam altna yerletirilmi bir Uak hals ile arky kilimi zerinde ruhu dinlendiren bir mzik eliinde yrmek farkl bir haz verir insana. Bu salonda deiik form ve ebatlarda bakr, tun ve tombak amdanlar akc bir slupla ve oklu yntemle sergilenmi olup, dnemlerinin btn zelliklerini yanstr. Sergilenen ahaplar ise 13. yzyln gzide rneklerindendir. Ankara Ahi Elvan Camii pencere kanatlar ile Divrii Ulu Camiine ait zgn rnekler Mzede Vakflar Genel Mdrl arivinin emektar fotoraf makineleri ve aparatlarndan rnekler de grmeniz mmkn. Sz konusu mzenin dier bir zellii de yurtdndan geri alnan vakf kltr varl rneklerinden hal, amdan, ini, hat ve ahap rnekleri de barndrmas Mzedeki en arpc eser gruplarndan biri de saatlerdir. Mze tehirinin yan sra 20 Mays'ta alan ve 20 Temmuz 2008 'e kadar ziyaret edilebilen olan "Zamana erh Koyan Katipler: Vakf Eserlerinde Saatler "sergisinde yer alan birbirinden muhteem saatler Sergide adeta zaman tneline girip saatin ve zamann servenini olduka akc bir ekilde izleyebilirisiniz. Mutlaka grlmeye deer

154

Unutulmadan eklenmesi gereken bir nokta da u; mzede eitli eitim etkinlikleri de yaplmakta. Okullar randevu sistemi ile alnarak mze gezdiriliyor ve rencilere sunumlar yaplyor. retmenler ynetiminde drama almalar yaplyor. Alt kat geici sergi salonu da sanatseverlerin sergileri iin ksa dnemli olarak tahsis ediliyor. Ankara'da alan Vakf Eserleri Mzesi, hem tarihi nemi olan bir yapnn yaatlmas ve hem de bakent Ankara'nn yeni ve modern bir mzeye kavuturulmas bakmndan olduka nemli. Vakflar Genel Mdrl yetkililerini ve bu ie gnln, emeini, birikimini veren mzecileri bu rnek hizmetlerinden dolay kutluyoruz. Ankarallar bu ynden ok ansl. Tm illerden bakentimizi ziyarete gidenlere de neriyoruz: Bu mzeyi mutlaka grn

155

stanbul Fatihinin

inili Kk
Dr. Hatice AKSU

inili Kk, Orta Asyadan ran zerinden Anadoluya gelen eski Trk mimari geleneinin gnmze kadar ulaabilmi stanbuldaki tek temsilcisidir. Ahap ev mimarisinin ortada bir sofa, etrafnda drt oda bulunan ve geen yzyla kadar btn Trk dnyasnda yapla gelen bir rneidir. Uzun yllar yanl okunan ve bu ekilde yaymlanan ini kitabesine gre bu kkn inas Fatih Sultan Mehmed tarafndan 1472-73 ylnda gerekletirilmitir

inili Kkn ini sslemesi ksmen Seluklu, ksmen erken Osmanl sanat zevklerine uygun olarak meydana getirilmitir. Sedat Eldem, inili Kkten bahsederken onu Seluklu ve Orta Asya mimari geleneklerine balar. Sur- Sultani ad verilen bir sur duvar ile ehirden ayrlan blge iinde, sonralar Topkap Saray olarak bilinen ve XV. yzylda yapmna balanan Saray- Cedid (Yeni Saray) manzumesinin bir parasdr. inili Kk de Sur- Sultaninin iinde olmakla beraber sarayn esas snrlarnn dnda ve birinci avlusundan Hali giriine doru inen yamacn zerinde ina edilmitir. Bu sebeple giri cephesinin arazi seviyesinden fazla yksek olmayna karlk Halie bakan arka cephesi olduka yksekte kalm, Bizans devrine ait baz kemerli ve tonozlu alt yaplarn oluturduu bir suni teras zerinde bulunmaktadr. Uzun yllar yanl okunan ve bu ekilde yaymlanan ini kitabesine gre bu kkn inas Fatih Sultan Mehmed tarafndan 877 (1472-73) ylnda gerekletirilmitir. Mimar hakknda bilgi yoktur. Kk ar derecede ssl ifadelerle metheden kitabelerden esas tarihi gsteren . Hakk Konyal ve Tahsin z tarafndan yaymlanmtr.

Buna gre bina 877 sonlarnda (Eyll 1472) yaplmtr. Fatih Sultan Mehmet devrinin tarihini yazan Tursun Bey bu kk sradan yaplm bir yere ve altlarnda rmaklar akan cennetlere benzetmektedir. Tursun Beyin, Sra Saray dedii inili Kkn tavr- ekasire zerine ina edildiini belirtirken karsnda tavr- Osmani zere ikinci bir kasr daha yapldn bildirmektedir. Bundan, inili Kkn karsnda, yani imdi Arkeoloji Mzesinin bulunduu yerde Osmanl slubunda ikinci bir kasr bulunduu anlalmaktadr. inili Kkn mimarisinin dnda onu deerli yapan dier bir zellii de d cephesini, byk eyvann i yzeylerini ve iindeki odalarn bir ksmn kaplayan inileridir. Bunlarn bir ksmnda eitli dnemlerde tahribat olmu, bina mze yapldnda da baz inanlmaz zararlar meydana getirilmitir. Cephede ve byk eyvanda mozaik tekniinde yerletirilmi iniler grlr. Bu inilerde geometrik motiflerin yan sra bitkisel motifler de kompozisyonlarda kullanlmtr. Rumi motifler

156

dallar zerinde sralanrken, hatai ve pen motifleri dier bir hat zerinde sralanarak ahenkli bir tasarm oluturmutur. Byk kemerin alt yznde de frze zemin iine beyaz inilerle yine mozaik tekniinde kf yaz yazlmtr. Bunlarda Tevekkl al hlik cmlesi drt defa tekrarlandktan baka ism-i cell ve ekber lafzndan baka sada ve solda Muhammed Resllullah ibaresi yer almaktadr. Yan eyvanlarda ve odalarda duvarlar belirli bir ykseklie kadar, altgen inilerle kapldr. Bunlarn aralarna baka renklerde gen inilerden ereveler yaplmtr. ini renkleri firuze, patlcan moru ve tUrkuazdr. Ayrca baz yerlerde iniler zerine altn ile ssleme ilenmitir. Bu altn sslemelerdeki motifler, Fatih dneminin motif zelliklerini tamaktadr. Beylikler dneminden gelen desen zellikleri, geometrik formlar iindeki bitkisel kompozisyonlar altn ile allmtr. Ayrca gen paralar zeride altn ile allan bulut motifleri karakteristiktir. Bulut kompozisyonunun kenarn iki iplik rumi bordr evrelemektedir. Cephede byk eyvann iinde bir erit halinde uzanan ini kitbe bulunmaktadr. Kitbe, birbirine girift iki satr halinde ve lcivert zemin zerine beyaz ve sar sls hatla yazlmtr. Sultan IV.Murat zamannda (1623-1640) inili Kk iinde baz yenilikler yapldnda park tarafndaki odalardan soldakinde, ayna tanda tavus kuu kabartmas ilenmi bir eme yaplarak bunun iki tarafna manzum birer kitabe yerletirilmitir. Burada kullanlan motifler 16.yyn motif karakterini tamaktadr. Kullanlan bahar dallar, rumi hatai ve penler 16 yy motifleri ve renkler de ayn yzyln renkleridir. Mermer zerine geometrik inilerde olduu gibi altn uygulamas yaplmtr. Ekrem Hakk

Ayverdinin belirttiine gre, hazine sr katibi Salahi Efendinin Vekayinamesinde inili Kkn 1150 yl Receb aynn 26. gn bir yangn geirerek harap olduu bildirilir. Bina bu yangnn ardndan bilhassa cephe mimarisini nemli lde deitiren bir tamir grmtr. Bu restorasyonun, Trk yap sanatna yabanc tesirlerin szmaya balad Sultan I.Mahmud devrinde (1730-1754) yapld tahmin edilmektedir. inili Kkte XVII. yzyl sonlarnda saraya mensup aalarn oturduu bilinmektedir. Alman generali Von Btticher tarafndan elde edildikten sonra 1914de F.Taeschnere geen ve 1944te bir hava hcumunda Mnsterde yanan, bir Trk ressam tarafndan yaplm stanbul hayatna dair minyatrlerle ssl albmde inili Kk tasvir eden bir resim vardr. Taeschnerin IV. Mehmed (1648-1687), bizim II. Osman (1618-1622) dnemine ait olduunu tahmin ettiimiz bu resimde kkn cephesinin bugnknden farkl olduu ak ekilde grlmektedir. 25 Ramazan 1290 (16 Kasm 1873) tarihli tezkere ile Maarif Nezareti tarafndan tahsisi istenen kk, bnyesinde baz deiiklikler yapldktan sonra Asar- Atika Mzesi olarak almtr. inili Kk mzeye evrildiinde bilhassa iindeki inilere zarar veren baz kt uygulamalara sahne olmutur. 1291 (1874) ylna ait bir belge, inili Kkteki deiiklikleri gerekletirme iinin Monterano adnda bir yabanc mimara havale edildiini bildirmektedir. Ayn tarihlerdeki baka bir belge ise binann bnyesinde yaplan pek ok deiikliin kefini btn ayrntlar ile tarif etmektedir. Buna gre kubbeyi de iine alacak ekilde yaplm

157

ahap atnn kaldrlmas, dardan merdiven yaplmas, zemine mermer denmesi, baz blme duvarlarnn kaldrlmas, yeni kap ve pencereler almas, pencere ve ocaklarn iptali, alt kata inen esas merdivenin kapatlarak yeni bir merdivenin yaplmas gibi mdahalelerle kkn mimarisinde farkllklar meydana getirilmitir. Dethiernin lmnden sonra Mze-i Hmayun Mdr olan Osman Hamdi Beyin zamannda inili Kk, bir sre tek Trk mzesi olarak kullanlmtr. Ancak kazlarda bulunan byk lahitlerin bu binann iine sokulabilmesi mmkn olmadndan yeni bir mze binasnn inas uygun grlerek inili Kkn tam karsnda Lahitler Mzesi adyla, imdi Arkeoloji Mzesi olarak tannan mze binasnn ilk blm yaplmtr. Yeni Asar- Atika Mzesinin alndan sonra inili Kkte yine bir miktar eser kalmt. 1899-1903 yllar arasnda mze binas bytldkten sonra arkeolojik eserlerin bir ksm daha kaldrlm, 1908de mze bir blm ilavesiyle geniletildiinde arkeolojik eserlerin hepsi buraya tanarak inili Kk tamamen boaltlmtr. Ancak bu defa da Asar- Atika Mzesinin bir salonunda bulunan Trk ve slam eserlerinin inili Kke nakli uygun grlerek, buras Trk ve slam Eserleri Mzesi yaplm, 1910lu yllarda nemli bir restorasyondan sonra baz inileri tamamlanarak yeniden dzenlenmitir. Topkap Saray Mdrlne balanan inili Kk, II.Dnya Sava yllarnda kapatlm, iindeki eserler baka yerlere tanm ve 1942den itibaren binann yeniden tamirine giriilerek nne 1880li yllarda ina edilen merdiven kaldrlmtr. Tamir ve bozulan ksmlarn ihyas ile rlen, kapatlan yerlerin meydana karlmas 1948-1952 yllarnda devam etmitir. 1953te stanbulun fethinin 500. yldnm mnasebetiyle inili Kk, Fatih Sultan Mehmede ait hatralarla Onun devrinin eserlerinin tehir edildii Fatih Mzesi haline getirilmitir. Fakat inili Kkteki bu yeni dzenleme de fazla uzun mrl olmam, eserler buradan toplanarak 1967de binann Trk ini Sanat Mzesi yaplmas uygun grlmtr. Yapmda beyaz kfeki ta kullanan bina iki katl ta yap olarak ina edilmi olmakla beraber yan ve arka cephe duvarlarnda aralarda krmz tula dolgular da bulunur Ayrca Halie bakan kmal arka cephede tula dolgularn alt katta, Orta Asya Trk ve Seluklu yaplarnda ok grlen geometrik ssleme yer almaktadr. Ancak gnmzde bu cephe artk grlemez durumdadr. inili Kkn cephesinin ortasnda inilerle kapl byk bir eyvan

iinde alan bir kap ieriye girii salamaktadr. ki yanlarda daha ufak bir eyvana benzeyen fazla derin olmayan kemerli niler vardr. Bunlarn sadakinin yanndan bir merdiven, n mekanlarn stndeki asma kat ile atya k salar. Giri eyvannn stnde birbirine ancak 0.93 cm geniliinde bir dehlizle balanan tonozlu iki mekandan ibaret bir asma kat bulunur. inili Kkn esas kat, ok eskiden beri Asyada kullanlan ve Trklerin Orta Asyada benimseyerek Anadoluya getirdikleri bir orta mekana alan drt eyvan emasna gre yaplmtr. eitli blmlerdeki tonoz ve kubbelere gei unsurlar olan rg eklindeki kaburgalar, Orta Asya ve Seluklu mimari geleneklerinin devam ettirdiine iaret etmektedir. Kelerde birer kubbe ve yarm kubbe biiminde tezyini ekillerde yaplm tonozlarla rtl odalar vardr. Bunlardan giri tarafnda bulunanlarn yan cephelere komu olan blmleri, dardan dz bir duvar iinde olmalarna ramen ieriden cephelidir. Dolaysyla yan duvarlarda alan pencereler keli olarak almtr. Parka bakan taraftaki odalar daha byk, gsterili ve manzaraldr. Bunlarn biimleri dzenli olup iki blm dikdrtgendir. zerlerini birer kubbe ile prizma eklinde sslemeye sahip tonozlar rter. Tavuslu eme de soldakinde duvara alm bir ni iindedir. Tam ortada be keli olarak ileriye taan kubbeli oda, Hali ve Boaz giriine hakimdir. stnde Trk genleriyle geii salanm bir kubbe ve be cephesinin her birinde pencereler vardr. Yapnn kap kanatlarnda bulunan metal kap kilitleri zerindeki sslemeler, yine Fatih dneminin motif zellikleri kullanlarak ilenmitir. Rumi motiflerden oluan kompozisyonlar Seluklu geleneinden gelen zelliklerle 15. yyn zelliklerini birletirmi ve sanatkarlara yeni ufuklar almtr. Bina iindeki dier ssleme elaman, al pencerelerdir Motif zelliklerine bakldnda 16. yyn zellikleri grlmektedir, zaman ierisinde tamirlerde deiiklie urad dnlmektedir. Yamur sularnn szmasn nlemek iin inili Kkn stnn, ortadaki ana kubbeyi de iine alarak gizleyecek ekilde dik meyilli ahap bir at ile ok erken bir dnemde rtld eski resimlerden anlalmaktadr. Bodrum katnn plan baz deiikliklerle st kata benzer. Burada odalar daha kk olmakla beraber tonozlarda st kattaki gibi zengin rg motifleriyle kaburgalar yaplmtr.

158

ncide DNA Esintisi

Sina NEFT stiridye gibi baz kabuklu deniz hayvanlarnn iinden karlan ve genellikle ss eyas olarak kullanlan inci, doall ve safl nedeniyle de kadnlar tarafndan rabet gren bir madde. stiridyenin vcuduna bir kum tanesi, bir parazit veya yapay bir sedef parasnn girmesi sonucunda oluan incinin oluumu, Divan iirinde nisan yamurlarnn yamasna ve bunun istiridyenin ierisine girmesine balanyor. Her ne olursa olsun sonuta, ortaya kusursuz gzellikte yuvarlak bir kre ortaya kyor. Bu sihirli krecik o saf haliyle kadnlar tarafndan ziynet eyas olarak kullanlrken, son dnemlerde incinin eitli madenlerle bulumas da ortaya gzel tasarmlar karyor. nciyi has altnla buluturan ve bugne kadar rettikleri her tasarmda mutlak surette inciye yer veren Ayegl Acar Gold, kendi markasn olutururken de adeta bir istiridye gibi sabrl davranm. Herkesin tasarmlarna boncuk mu bu? diye sorduu bir dnemden bugnn en bilindik markasna ulaan firmann ortaklar Ayhan Acar, Sedat Akura ve Ahmet Mirac Kklerden oluuyor. Kendine dkkan at dnemde einden byk destek gren Ayhan Acar, firmann ismine de bu yzden einin adn vermi. Ortaklaryla birlikte ncelikle nasl bir firma olacaklarna karar verdiklerini belirten Ayhan Acar, Sattmz mal hanmlar uzun sre kullanabilsin ve mcevher sandklarnda uzun sre saklayabilsin istedik. O dnemde parmakla saylacak kadar az bir tasarmc vard. Birikimlerimizi bir araya getirerek bir konsept hazrladk, ilk bata pek rabette grmedi akas. diyor. Yaptklar her rne mutlak surette inciyi koyduklarn ve bunu da katk maddesi iermeyen has altn zerinde denediklerini belirten Acar, u ana kadar incili tak olarak 2 bin kadar tasarm yaptklarn sylyor. Bunun bin kadarn piyasaya sunan marka, 350 tane mini set denilen kolye, kpe ve yzkten oluan takm; 150 tane gerdanlk, bileklik, kpe ve yzkten oluan seti tasarlam. Bunun yannda istiridyenin zaman ierisinde lmyle gereklemesini baz alarak oluturduklar

159

Mother of Pearl koleksiyonundan 70 kadar yaparak hem Trkiyedeki hanmlara hem de dnyadaki kadnlarn beenisine sunmular. DNAdan koleksiyon yapyorlar. Yaptklar inci koleksiyonlarnda doal esinlemelere byk nem veren Ayegl Acar Gold, bir mzik aleti olan arp yannda kuudan esinlenerek de koleksiyon oluturmular. Hayal odas dedikleri tasarm blmnde her tr zgn dnceyi tartarak izimleri gelitiren tasarm ekibinde iki kadn tasarmc ve bir de kalp alyor. Hi model almadklarn ve tamamen kendi modellerini oluturduklarn syleyen Ayhan Acar, nmzdeki gnlerde insan DNAsndan esinlenerek yaptklar koleksiyonu grcye karacaklarn kaydediyor. nternetten aratrdk ve DNAnn eklinden etkilenerek 30-40 paradan oluan bir koleksiyon tasarladk diyen Acar, teknolojinin gelimesiyle birlikte belki de her insann kendi DNAsna uygun olarak inci tasarlayabileceklerini kaydediyor. Uzakdounun iklim artlarnda yetien ve fresh water denilen doal inciyi taklarna byk bir incelik ve titizlikle yerletiren firma incileri tek tek seerek alyor. Biz mteriye doru mal satmak istiyoruz. Asla yapay inci kullanmyoruz. diyen Acar, taklaryla birlikte mr boyu kullanm ve orijinal inci olduunu gsteren bir garanti belgesini de mterilerine sunuyor. u an Rusya, ran, Suudi Arabistan, Yunanistan, srail ve talya gibi lkelere ihra da yapan Ayegl Acar Gold, bundan on yl nce 35 ya zeri kadnlarn satn ald incili tasarmlardaki mteri yan yaptklarn zarif modellerle 20 yana kadar drdklerini ve genler arasnda da incinin rabet grmeye baladn belirtiyor. Peki tm bunlara ramen inci kltrmz var m? Ayhan Acar, byle bir kltrn aslnda olduunu ancak eksikliklik barndrdn kaydediyor. nsanlarn incinin nasl yapldn ve nasl koruyacan bilmediklerini belirten Acar, bunun iin bir kitapk hazrlayarak bilgilendirme yapacaklarn kaydediyor. 4 milimden balayp 24 milime kadar byyebilen incinin 20 YTLden 250 bin dolara kadar fiyatlarda satlabileceine dikkat eken Acar, pembe, beyaz, kuruni, siyah, kahve renkli incilerin bulunduunu ancak en makbulunun pembe ve beyaz olduunu sylyor. Son dnemde prlanta trendinin olduunu belirten Acar, incilerini prlantalarla birlikte de sunduklarn, kahverengi ve sar renklerin de revata olduunu kaydediyor.

160