Document Uploaded by J.D.

Lim

Panahon ng Katutubo Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mga sinaunang Pilipino. Karamihan sa mga panitikan nilay yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan, bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; mga kwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa. Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring nasulat sa mga piraso ng kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan na lamang ang mga natagpuan ng mga arkeologo (ar heologists! sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasira ito ng mga prayle nang dumating sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng demonyo. Pananakop ng Kastila "umating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong #s $ #%", #%&" at #&%'(. "umating sila na ang pangunahing layunin ay ihasik ang Kristiyanismo, maghanap ng ginto at upang lalong mapabantog sa pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop. Mahahati ang panitikan sa dalawa sa panahong ito) una ay pamaksang pananampalataya at kabutihang-asal at ang ikalawa ay ang panitikang panrebolusyon. (*! Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asal "ahil sa pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa mga unang akdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya. +alimbawa sa mga ito ay ang mga uri ng dulang senakulo, santa ru,an at tibag; tulang gaya ng mga pasyong inaawit. -ila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid sa mga akdang awit na ang mga pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa $ isang patunay ang awit na .lorante at &aura ni Balagtas at mga dulang duplo at karagatan. -a panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila lamang ang kinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil sa pagpipigil, sa nadaramang takot at pagiging madamot ng mga Kastila. -a panahong ito nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang "o trina /hristiana na nalimbag noong *001 na isang panrelihiyong aklat. 2ng pasyon ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon. -amantalang ang mga dula sa namay ang mga senakulo, -anta /ru,an, at tibag. 2ng mga dulang Moro-Moro naman ay pumapaksa sa tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalong Kastila at mga Muslim sa Mindanao at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi ang Kastila at talunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang arillo o mga dulang puppet na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela. 2ng mga panitikan namang ukol sa kabutihang-asal ay ang 3rbana at .eli,a ni Padre Modesto de /astro.

Some Rights Reserved

http://projectdennio.blogspot.com/

Document Uploaded by J.D. Lim

Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang newsletter sa bansa noong *415 $ ang -u essos .eli es (.ortunate 67ents! ni 8omas Pinpin na may *9 na pahina. Ngunit noong 2gosto :, *:** lamang nalathala ang pinakaunang pahayagan sa bansa $ ang "el -uperior #o7ierno na umabot hanggang labinlimang tomo. (;! Panitikang 'ebolusyonaryo at -edisyoso -a ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng pananakop ng Kastila, karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayang Pilipino sa di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan. "ahil sa labis na pang-aalipin at pang-aalispusta at masidhing diskriminasyon ng mga Kastila sa mga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na sumasang-ayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang Kastila. Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon. Nalathala ang mga pahayagang propagandista na pinangunahan ng &a -olidaridad noong Pebrero *<, *::< na naglalayong =matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sa kalagayang panlipunan at pang-ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng pamamalakat ng mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at demokrasya.> "ahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng ibat ibang sagisag-panulat upang maprotektahan ng mga sarili laban sa mapang-alipustahang Kastila at upang patuloy na makasulat. 2ng pambansang bayaning si "r. ?ose P. 'i,al na may sagisag-panulat na &aong &aan ay naging bahagi ng pahayagang &a -olidaridad; at ang may-akda ng mga nobelang Noli Me 8angere at 6l .ilibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa 6spanya at naging mitsa sa mga rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban sa mga Kastila. -umulat din si 'i,al ng mga sanaysay gaya ng +inggil sa Katamaran ng mga Pilipino at -a Mga Kabataang "alaga sa Malolos. 2ng mga bayaning sina Mar elo +. "el Pilar (na may sagisag-panulat na P&2'@"6&!, #ra iano &ope,-?aena, 2ntonio &una, Mariano Pon e, Pedro -errano &aktaw, 6milio ?a into, 2polinario Mabini, at marami pang iba ay nagsisulat din. Pananakop ng Amerikano "ahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip ang mga 2merikano nang dumating sila noong *:<: na tuluyang nagpabagsak sa pamahalaang Kastila. Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman ang naging pangunahing ipinamana ng mga 2merikano. -a panahong ding ito isinilang ang mga ilang imortal na makatang Pilipino na nagsisulat sa @ngles at 8agalog.

Some Rights Reserved

http://projectdennio.blogspot.com/

Document Uploaded by J.D. Lim

-a mga unang taon ng pananakop ng 2merikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino sa Kastila, 8agalog at iba pang wikang panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang mga panitikan sa @ngles noong *<*A dahil sa mga bagong silang na manunulat. Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina /e ilio 2postol na sumulat ng mga oda para kay 'i,al; /laro M. 'e to na naging tanyag sa kanyang natatanging mga talumpati; si &ope K. -antos na sumulat ng obra-maestrang =Banaag at -ikat> at nagpauso ng panitikang sosyalista; si ?ose /ora,on de ?esus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulat-sagisag na B+useng Batute; at si ?ose dela /ru, na may panulat-sagisag na B+useng -isiw dahil sisiw ang ipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-ibig; si -e7erino 'eyes na sumulat ng imortal na dulang =Calang -ugat> at tinaguriang 2ma ng "ulang 8agalog; si Doilo #alang na pinakaunang nobelistang (2 /hild oE -orrow! Pilipino sa @ngles at maraming-marami pang iba. 2ng mga 2merikano ang nagpakilala ng mga Eairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mga gurong 8omasites sa pagtuturo.@pinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri (genre! ng panitikan gaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing $ ang pelikula. "ahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga 2merikano, naimpluwensiyahan din ang panitikan sa bansa. "ula ang naging pangunahing panitikan sa panahong ito. "ala nila ang mga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga artista na nagbunga sa sarsuwela ng Pilipinas. "ahil sa dala rin ng mga 2merikano ang pelikula sa bansa, ngunit nagumpisa ito sa mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walang tinig (silent Eilms!; untiunting naisantabi pansamantala ang dulang panteatro sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mga Pilipino ang panonood ng pelikulang-tahimik. 2ng mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga dokumentaryo ukol sa pagsabog ng mga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga lamang ng pagkaignorante ng mga 2merikano sa mga katutubong Pilipino. 2ng mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning si 'i,al at ng kanyang dalawang nobela. 2ng pinakaunang pelikulang +ollywood na ginawa sa bansa ay ang pelikulang Damboanga. @to ang kauna-unahang +ollywood Eilm na may underwater s ene. Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng Pilipino ay sa pamumuno ni ?ose Nepumu eno hango sa dulang panteatrong "alagang Bukid (dula ni +ermogenes @lagan! na malateatro rin ang kinalabasan. "i naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na makawala sa kamay ng mga 2merikano. Ngunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit sa kalayaan. 2ng dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag ang hangad na paglaya ng bayan at makabayang pananaw. 2ng kalayaang tinamasa sa kamay ng mga 2merikano ay alangang ihambing sa ipinalasap ng mga Kastila. #ayunpaman, hindi rin nasiyahan ang mga manunulat. @sa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga 2merikano na umuusig sa mga 2merikano at sedisyoso ay ang kay ?uan K. 2bad na itinanghal noong Mayo ng *<A1 $ ang 8anikalang #into. @nakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang itinatanghal ang dulang ito dito at dinakip ang may-akda. Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na

Some Rights Reserved

http://projectdennio.blogspot.com/

Document Uploaded by J.D. Lim

manananggol na Pilipino. 2ng dulang Kahapon, Ngayon at Bukas ni 2urelio 8olentino ay tumuligsa rin sa 2merikano. Ngunit pinakamatindi ang paghihimagsik ng dulang =+indi 2ko Patay> na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ng kanyang maybahay. Pananakop ng Hapon -a pambobomba ng 2merika sa +iroshima, gumanti ang +apon sa paglusob nito sa Pearl +arbor noong "isyembre 5, *<9*. "ahil nasa isalalim ng kolonya ng 6stados 3nidos kayat sinakop ng +apon ang Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyaya sa larangang panitikan ng bansa ang pangyayaring ito. -umibol nang lubos ang panitikan ng bansa sa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong +apon ang paggamit ng wikang @ngles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit ang mga katutubong wika sa bansa. -inunog din ang mga aklat na nasusulat sa @ngles upang masigurong hindi mababahiran ng kanluraning ideya ang panitikang nililikha. 2ng panahong ito sa kasaysayan ng bansa at ng panitikan ang tinaguriang #intong Panahon ng Panitikang .ilipino dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong sa 2merikano! sa pagsulat ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga ito. -a panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa pangalan nina &iwayway 2. 2r eo at #eno7e7a 6dro,a-Matute dahil sa mga makintal na maka-Eeministang maiklingkwento. "ahil sa dinalang haiku (maikling tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig na 0-5-0 sa taludtod!, nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga (maikling tulang may apat na taludtod at ang bilang ng pantig ay 5-5-5-5!

Some Rights Reserved

http://projectdennio.blogspot.com/