yonya

Vikipedi, zgr ansiklopedi Kontrol edilmemi

Git ve: kullan, ara yonya (Yunanca: / Ionia), Anadolu'da bugnk zmir ve Aydn illerinin sahil eridine Antik a'da verilen addr. yonyallar dnemlerindeki zgr ve halkn haklarn koruyan ynetimleri sayesinde bask altnda kalmadan bilim, ticaret vb. eylere ynelmilerdir.[kaynak belirtilmeli] Bu yaptklar eylerle dnemlerinde gelimi bir devlet olmu ve gelecekteki ou zgr devletin kurucusu olmulardr. yonya dnemlerinde halk bask altna almayan ok az saydaki lkeden biridir. Ayrca devletin dini yoktu. Bu sayede ou bilim insann getirerek byk ilerlemeler salamlardr.

Konu balklar
[gizle]

1 Corafya 2 Tarih 3 Siyasi Yap 4 Kltrel Yap o 4.1 Felsefe ve Bilim o 4.2 nan 5 Mimari 6 Yaz

Corafya [deitir]
lk ada, Anadolunun bat kylarna Yunanistan blgesinden gelen Aiol ve Dorlar gibi yerleen yonlar, yaadklar blgeye adlarn vermilerdir. yonya, batda Ege Denizi; douda Lidya ve gneyde Karya ile Dor ehir devletleriyle evrelenmitir. Strabon blgenin kuzey ve gney snrlarn Hermos(Gediz Nehri) ile Maiandros(Byk Menderes Nehri) Irmaklar olarak belirlemitir. Ayrca Sakz Adas ve Sisam Adas gibi adalarda, yonya iinde saylr.[kaynak belirtilmeli]

Tarih [deitir]
Bugn Yunanistann bulunduu blgeden gelen yon kavimleri burada yerlemiler. Yksek bir uygarlk kurmulard. Ky ehirleriyle Ege Denizindeki adalarn bir ksm yonlara aitti. yonlar 12 ehir devleti kurmulardr ve bu 12 yon ehrinin M.1000 ylnda kurulduu tahmin ediliyor. Bu ehirler ksa bir sre iinde gelimi, batnn birer uygarlk merkezi hline gelmiti. Bu ehirler Efes,Seluk Kolofon, Milet, Myus, Priene, Lebedus, Erthrae,

Klazomensa, Phokaia (Foa), Smyrna (zmir) ile Khios (Sakz) ehirleridir. Bu ehirler iinde Efes ve Milet, devrin bir kltr ve uygarlk merkezi olmutur. M.700 ylnda Lidya Kral Giges, zmir ve Milet ehirlerini istil etti, dier ehirler ise ekonomik adan Lidyaya baland. M.560-545te Lidya kral Kresus, yonyay Lidya Krallnn egemenlii altna ald. Lidya Krallnn Persler tarafndan yklmas ile Perslerin egemenliini kabul ettiler. yon nizam, Grek mimarisinde Dor nizamndan sonra ortaya km yap nizamdr. yon nizamnda da karakteristik zellik stunlarda toplanmtr. Bu nizamla yaplm tapnak stunlar ince uzun stunlardr. Bir kaide zerinde ykselmekte ve kvrml balk tamaktadr. Stunlar zerinde tatan basamaklar yer alr. Frizler ince uzun bir erit halinde olup, zerleri kabartma resimlerle sslenmitir. yonlar denizci insanlard. Birok Akdeniz limanlarna mal tayarak hayatlarn kazanyorlard. M. VIII.-VII. ve VI. yzyllarda en parlak devrini yaayan yon uygarl, V. yzylda Atina uygarlnn domasnda nemli rol oynamtr. yonya, yon felsefesinin beiidir. yonyada filozoflar, kendi aralarnda bir yon felsefesi kurmulard. Bu filozoflarn banda Thales gelir. Thales doada en stn kuvvetin su olduuna inanmtr. Thalesten sonra Anaksimander ile Anaksimenes de her eyin belirli bir kudrete bal olduunu sylemilerdir. Anaksimenes en stn kuvvetin hava olduunu sylemitir. yonlar heykelcilikte, mimarlkta da ok ilerlemilerdi. Efesteki Artemis Tapna, Samsondaki Hera Tapna yonya mimarlnn aheserleridir. Blgede bulunan 12 bamsz sahil kenti (Kuzeyden Gneye) Phokai (Foa), Klazomenai, Erythrai, Teos, Kolophon, Lebedos, Ephesos (Efes), Priene, Myos ve Miletos (Milet) ile birlikte Khios (Sakz) ve Samos (Sisam) ada kentleri idi. Bu kentler M. 1000 dolaynda Dorlardan kaan Akalar tarafndan kurulmu 12 bamsz ehir devletidir. M 7. 8. ve 6. yzyllarda yon kentleri (zellikle bunlarn en nemlileri olan Ephesos, Miletos ve Samos) tm Akdeniz havzas zerinde gl bir ticari egemenlik kurdular; bilim, sanat ve felsefe alannda, daha sonra gelien Yunan ve Roma uygarlklarnn temeli olarak kabul edilen byk baarlara imza attlar.[kaynak belirtilmeli] yonya M. 546 ylnda Ahameni mparatorluu egemenliine girdi. M. 502-496 yllarndaki yonya syan'nn yenilgisinden sonra ykma urayarak nemini ve gcn kaybetti. M. 133'ten sonra Efes ve Milet, Roma mparatorluunun Asia eyaletinin nemli kentleri olarak yeniden kalkndlarsa da, M. 6. yzyldaki kltrel ve siyasi nemlerine tekrar kavuamadlar. Eski Farsa "onan" ad, Perslerin yonyallara vedii isimdi. Farsa ve Arapadan Trkeye Yunan biiminde geen bu ad, daha sonra Helen ulusunun tm iin slam kltrel dairesindeki uluslarn kulland ad oldu.[kaynak belirtilmeli]

Siyasi Yap [deitir]

Siyasi yaplanmalar bamsz ehir devleti eklinde idi. ehir devletlerinin temsilcileri "Panionion" adl kutsal alanda din ve siyasi amalar iin dnemsel olarak toplanmakla

birlikte, hibir zaman ortak bir siyasi yapda bir araya gelmediler. Hibir zaman bir araya gelmedikleri iin ortak karar aldklar bir yerde yoktur. Tm Karadeniz, Kuzey Ege, Gney talya ve Sicilya sahillerinde ok sayda koloni kurarak Akdeniz havzasndaki ticari stnlklerini gelitirdiler. Amasra, Sinop, Trabzon, Batum, Kefe, Varna, Enez, Napoli, Sirakuza, Marsilya, Nis gibi birok kent ilk kez yonyallar tarafndan kolonize edildi.[kaynak belirtilmeli] yon ehir devletlerinin banda en eski dnemde krallar bulunuyordu. M. 7. yzylda halkn setii kiiler, meclislerin yardm ile ehirleri ynetmeye baladlar. 6. yzylda seim yoluyla iktidar ele geiren gl yneticiler tiranlk dzenini kurdular.

Kltrel Yap [deitir]

Felsefe ve Bilim [deitir]
n Asya ve Akdeniz ticaret yollarnn kavak noktasnda bir lke olmalar bilim ve kltr alannda ileri gitmelerinin en nemli nedenidir. Bunun yan sra merkezi otoriteye bal olmayan bamsz kentler olarak rgtlenmeleri, zgr dnce geleneinin gelimesinde nemli bir rol oynamtr. Milet'li Thales, Bat felsefesinin ve matematiinin kurucusu olarak anlr. Thales'in rencisi olan Anaksimandros, insanlk tarihinde (resm kaytlar ve kutsal kitaplar dnda) ilk kez bamsz bir kitap yazan kiidir. Milet'li Hekataios eletirel tarih anlatmnn ve ampirik corafyann ilk nemli eserlerini verdi; bilinen ilk dnya haritasn yaymlad. Efes'li Herakleitos "bir insan ayn nehirde iki kez yzemez" deyimiyle zetlenen deiim felsefesini gelitirdi. Samos'lu Pythagoras genin alar arasndaki ilikiyi hesaplad; gnmze dek Bat ve Dou mziinin temelini oluturan ses dizilerini tanmlad. Milet'li Anaksagoras yonya felsefe ekoln Atina'ya tayarak, Eflatun ve Aristoteles'in ncs oldu.

nan [deitir]
Eski Yunan halk arasnda yaygn olan tanrlara ilikin eitli inan ve efsaneler ilk kez M.. 9. yzylda yonyal destan airi (muhtemelen Sakz'l veya zmir'li) Homeros tarafndan derlenerek sistemletirildi. Homeros'un sistemletirdii mitoloji, Atina'nn egemenlii dneminde (M 5. yzyl) tm Helen dnyasnn din referans kayna olarak benimsendi. Yunan tanrlar insanlara benzerdi. Tanrlarla insanlar arasndaki en nemli fark da lml, tanrlarn ise lmsz olmalaryd. yonyallar birden fazla tanrya inanyorlard.

Mimari [deitir]

Artemis Tapna Grek geleneindeki ilk antsal ta yaplar olan Samos'taki Hera Tapna, Efes'teki Artemis Tapna ve Didim'deki Apollon Tapna, M.. 560 dolaynda ina edildiler. Daha sonra yeniden ina edilerek erken dneme ait izlerini kaybeden bu yap, Bat mimarisinin balang noktas olarak kabul edilir.

Yaz [deitir]
Fenike Alfabesi'nden uyarlanan eitli Yunan Alfabeleri M. 9. yzyldan itibaren yaygnlk kazand. Bunlar arasnda soldan saa yazlan yon Alfabesi zamanla dierlerini tasfiye ederek tm Helenler tarafndan benimsendi. Hlen Yunan Alfabesi olarak bilinen alfabe, yon Alfabesidir. Latin ve Kiril (Slav) alfabeleri Yunan alfabesinden tremitir.