KISA DEVRE AKIMI HESABI Elektriksel bir sistemde kullanlacak tm tehizat iin ksa devreye dayanm iin hesap

yapmak zorunludur. Koruma devrelerinde kullanlacak cihazlarn ksa devreyi kesme kapasiteleri ve hangi zaman dilimi ierisinde kesecei korumann temelini oluturmaktadr. Tm koordinasyonlar bunun zerine kurulmutur. ir tra!onun veya herhangi bir tehizatn hangi ksa devre akmna ka saniye dayanabilecei standartlarla tespit edildii gibi cihaz etiketi zerinde de yer almaktadr. "ekonder r#lelerin ayarlarnn doru olarak yaplabilmesi iin iyi bir sistem etd ile ksa devre akmlarnn doru hesaplanm olmas gerekmektedir. $luan ksa devre olaylarnda istatistiksel olarak %&' ksa devrenin !az(toprak) %*+ inin !az(!az ve sadece %+ inin !az ksa devre olduu tespit edilmitir. Ksa devre hesaplar yaparken ebeke elemanlarnn empedanslarnn doru olarak tespit edilmi olmas gerekmektedir. empedans,-.) ohmik diren / ile 0 reaktansnn vekt#rel toplamdr. -1 / 2 30 olduundan empedansn bykl 4-41 R + X olarak hesaplanr. 5ksek gerilim hatlarnda ohmik diren reaktansn ')* katna kadar inebilir bu durumda yksek gerilim hatlarnda -10 yaklam yaplabilir. 6lak gerilim hatlarnda ise reaktans ohmik direncin ')* kat olabilmektedir) burada da reaktans ihmal edilerek -1/ yaklam kullanlabilir.
2 2

Ksa devre akm hesabnda empedans metodu ve 4E7 8'9'9 a g#re simetrili bileenler metodu bulunmaktadr. "imetrili bileenler metodu) asimetrik !azl bir vekt#r sistemini) ayr ayr simetrik vekt#r sistemi olarak meydana gelmesi prensibinden hareketle elde edilmitir. urada simetrili bileenler metodu ile ortaya kan !ormller kullanlacaktr. Empedans deeri bileenden olur. 4-414-*2-:2-'4 birinci bileen) ksa devre yolundaki doru empedans)ikincisi ters empedans ve ncs s!r empedans bileenidir. 5ukarda empedansn mutlak deerini yani bykln 4-41 R + X olarak i!ade etmitik. urada) 4-41 (X + X + X ) + (R + R + R ) yazlabilir.0*)0:)0' ksa devre yolundaki iletme elemanlarnn !az bana reaktanslarnn poziti!) negati! ve s!r bileenleri ve /*)/:)/' ise !az bana ohmik direnlerin poziti!) negati! ve s!r bileenleridir. Ksa devre hesaplamalarnda kaynaktan itibaren btn diren ve reaktans deerlerinin ksa devrenin ba g#sterdii yerdeki gerilime d#ntrlm olmas gerekmektedir. ;ebekede ve tran!ormat#rlerde) E<= ve kablolarda poziti! ve negati! empedanslar birbirine eittir. Enterkonnekte ebekeye $> tara!ndan bakldnda s!r empedans bileenleri s!r kabul edilir. Trans!ormat#rlerde s!r empedans deeri Tra!o balant gruplarna g#re !arkllk arz etmektedir. E<= ve kablolarda ise s!r bileen diren ve reaktanslar kullanlan malzeme #zelliklerine ve malzemenin tesis edildii ortam artlarna g#re !arkllklar g#sterir. ? !az ksa devre hesabnda s!r empedans deerleri gerekmese de) toprakl ksa devreler iin ,!az toprak) iki !az toprak. s!r bileen deerleri kullanlacaktr. @atm sisteminde kullanlan tehizatlar iin poziti!) negati! ve s!r bileen deerleri ile hesaplama y#ntemleri daha #nceki b#lmlerde verildii iin burada tekrar bahsedilmeyecektir.? !azl bir elektrik datm sisteminde olabilecek ksa devre tipleri aadaki ekilde g#sterilmitir.
2 2
2 2 1 2 0 1 2 0

Ksa devre hesabnda kullanlan ksaltmalar aada g#sterilmitir. 4kA B alang ksa devre akm veya ani ksa devre akm olup) ksa devre akmnn ilk andaki deeridir. 4k B @evaml ksa devre akm olup) ani ksa devre akm zamanla klerek sabit bir deere ular ve bu akm ksa devre mddetince devam eder ve devaml ksa devre akm ortaya kar. 4a 4e 4s 4n B "imetrik ama akm. B Kapanma akm) simetrik ama akmnn :)+ katdr. B Caksimum ksa devre akm B <ominal akm

Dn ) D< B <ominal gerilim ,Eazlar aras. Dh DA "kA "a 4th B Fletme gerilim ,Eazlar aras. B Ksa devre balang gerilimi ,Eaz aras. B6ni ksa devre gc1
3 4kA Dn

B Ksa devre ama gc 1 3 4a Dn B <ominal * snGlik termik dayanm akm olup) en az simetrik ama akmna eittir.

<otB Ksa devre ama gc hesabnda kesicilerin tm kontaklarnn ayn anda almayaca

varsaylarak) 4E7 ye g#re hesaplanan ama gc *'' kH Ia kadar *)+ ile) *'' kH Iun zerinde *)J ile arplarak kesici gc hesaplanr. Ksa Devre Akm Hesab in Formller *. ? !az toprakl veya topraksz ksa devre 4kA 1 3. Z 4kA 1 . Z
1,1.Uh
1

:.Eaz(!az ksa devresi

1,1.Uh
1

+Z

J. ir(!az toprak ksa devresi

4kA 1

3.1,1.Uh Z
1

+Z

+Z

Eormllerin pay hanesinde yer alan *)* katsays maksimum ksa devre akm hesab iin kullanlmaktadr 4E7 8'9'9 a g#re burada yer alan constant , c . katsays maksimum ksa devre akm iin *)* ) minumum ksa devre akm iin ')9+ tir. *)* katsaysndan da anlalaca gibi bu !ormllerle hesaplanacak olan ksa devre akm maksimum ksa devre akmdr. Ksa devrenin 3enerat#rden uzak veya yakn olmas durumlarnda oluacak ksa devre akmlarnn karakteristikleri !arkllk arz etmektedir. 6rza noktas 3enerat#rden uzak bir noktada gerekleti ise,4kAK4<> L :. maksimum ksa devre akm srekli ksa devre akmna o da simetrik ama akmna eit olacaktr. 4kA1 4k14a 6rza noktas 3enerat#re yakn bir noktada ortaya kt ise ,4kAK4<> M :. maksimum ksa devre akm simetrik kesme akmndan byk o da srekli ksa devre akmndan byk olacaktr. 4kA M4a M 4k Eer enterkonnekte bir ebekeden ener3i alnyor ise) enterkonnekte ebekenin reaktans 0N ve ksa devre noktalar ile enterkonnekte ebeke aras reaktanslar 0 a ise ) 0NO')+ 0a durumunda ksa devre 3enerat#rden uzak bir ksa devre kabul edilir bu durumda 4kA1 4k14a olacaktr. 5ukarda yer alan !ormllerde ohm cinsinden empedanslar kullanlmaktadr. u nedenle empedanslarn ksa devre akm yaplan gerilim seviyesine indirgenmesi gerekmektedir. burada) bir gerilim seviyesinden baka bir gerilim seviyesine geite glerin ayn kalaca dnlerek) 2 U U 2 U 12 U1 I = = Z 1 = Z ,ohm. P1P*) D.41D*.4* ve Z Z Z1 U Ksa devre hesabnda yer alan tehizat empedanslarna deinirsek) kablolarda ve ener3i nakil hatlarnda doru ve ters empedans deerlerinin birbirlerine eit olduunu ve gerilim seviyelerine g#re oluacak empedanslarn Ek de yer aldn belirtmi idik. ara empedanslarnn hesaplanmas kolay olmasna ener3i nakil hattnn bykl g#z #nne alndnda bara empedansnn ihmal edilebilecek bir deerde olacandan bara empedanslarnnn kullanlmamas eksiklik olmayacaktr. Ek Q de yer alan empedans deerleri ohmKkm cinsindendir. Tra!o empedans ise ) tra!o nominal g ve gerilimine g#re yzde ksa devre gerilimi olarak verilirler) tra!o yzde empedans U k = U r + jU x yzde ksa devre gerilimi Pk olduuna g#re) buradan %Dr tra!o yzde omik direnci) % Dr1 ) Pk1 5k Kayplar R) SN "<1Tra!o nominal gc H6)

reaktans DS ise U x = U k2 U r2

, % . eitlii ile hesaplanabilmektedir.

Tra!onun nominal gcn ,CH6. ve gerilimi KH cinsinden alarak tra!o empedansn direncini ve reaktansn bulabiliriz.
2 U k .U n ZT = 100.S N

,ohm.

2 U r .U n RT = ,ohm. 100.S N

XT =

2 U x .U n (ohm) 100.S N

olarak tra!onun ,ohm. cinsinden diren ve reaktanslar bulunabilir. Tra!olardada doru ve ters diren ve reaktanslar birbirine eittir. Z 1 = Z 2 = RT + jX T Tra!onun 0' ve /' s!r reaktans ve direnleri) tra!onun imal ekli ve balant grubuyla ilgilidir. Ksa devre hesaplarnda dikkate alnmas gereken dier bir empedans ise)ksa devre akm yolunun tersi istikametinde ksa devre akmnn g#rd ebeke empedansdr. @ier bir i!ade ile) datm ebekelerimizin beslenmi olduu *+T KH tra!o merkezinden #nce g#rlen ebeke empedansnn hesaplanmasdr. u empedansn hesaplanabilmesi iin ksa devre gcnn bilinmesi gerekmektedir. eer ksa devre gc bilinmiyorsa g tra!osunun empedanslar kaynak empedans olarak kabul edilerek ilem yaplabilir. u indirgeme ile hesaplanacak ksa devre akm daha byk bir deerde olaca iin emniyet snrlarnn tespitinde za!iyet oluturmaz. ulunmak istenilen ebeke gerilimine g#re ebeke empedans) U2 Z = olarak i!ade edilir. urada D) bota !az(!az gerilimi,KH. ve " k) ksa devre gc,CH6. Sk dr. uraya kadar empedansn ohm cinsinden alnarak gerek deerler ile ksa devre hesab iin gerekli prosedrler sralanmtr. Konuya ilikin #rneklemeye gemeden #nce) ksa devre noktasndan g#rlen tm empedanslarn bu noktadaki gerilim seviyesine indirgenmi olmas gerektii tekrar hatrlanmaldr. Empedansn gerek deerlerle hesaplanmasndaki zorluk buradan ortaya kmaktadr bu #rnekten sonra birim deerlerle ksa devre hesab anlatlacaktr.

RNEK

5ukarda yer alan tek hat emas zerinde belirtilen noktalardaki ksa devre akmlarn bulalm. T/ * iin % ksa devre gerilimi % Dk1*' ykte kayplar Pk1**' KR ve T/ : iin % Dk18 olsun T/ : iin ykte kayplar Pk1*8 KR verilmi olsun. *. 6 noktasndaki ksa devre akm) Uncelikle)*+T KH tara!taki +''' CH6 ksa devre gcne g#re - ebeke empedansn J' KHGa indirgeyerek bulalm.

U t1 ( KV ) 30 2 Z = " = = 0,18 ohm S k ( MVA) 5000

dier tara!tan)
Z 0,18 = = 0,179 ohm 1,005 1,005 R = 0,1X = 0,1x 0,179 = 0,0179 ohm X =

U k = %10

Z =

R 2 + X 2 = (0,1X ) 2 + X 2 = 1,005 X

:' CH6 tra!onun % Dr omik direnci

Ur =

Pk 110 x100 = x100 = %0,55 N t1 20000

:' CH6 tra!onun % DS reaktans

U x = U k2 U r2 = 10 2 0,55 2 = %9,984

:' CH6 tra!onun ohm cinsinden omik direnci

Rt 1 =

U r U t2 0,55 x30 2 1 = = 0,247 ohm 100 N t1 100 x 20 U x U t2 9,984 x30 2 1 = = 4,493 ohm 100 N t1 100 x 20

:' CH6 tra!onun ohm cinsinden reaktans

X t1 =

6 arasnda g#rlen toplam omik diren

R A = R + Rt1 = 0,0179 + 0,247 = 0,2649 ohm

6 arasnda g#rlen toplam reaktans

X B = X + X t1 = 0,179 + 4,493 = 4,672 ohm

6 arasnda g#rlen toplam empedans

ZA =
2 2 RA +XA = 0,2649 2 + 4,672 2 = 4,679 ohm

6 arasndaki ksa devre akm

" KA

U t1 = 3Z

30 KV = = 3 3 4,679

6 arasndaki ksa devre gcnn bululunabilmesi iin *+T kH tara!ndaki ksa devre kesme gcnn bilinmemesi durumunda gerek deerlerin biraz zerinde olmasna ramen *+TKJ' KH tra!onun yzde ksa devre geriliminin bilinmesi yeterli olacaktr. 6 barasndaki ksa devre akm

" kA

I tn = U k

x 100

:' CH6 tra!onun nominal akm

I tn = N 3.U t1 = 20000 3.30 = 384,9 A ise

I " I kA = tn Uk

384,9 x100 = x100 = 3,84 10

MJ)V K6 u hesaplama ile *+T KH tara!ndaki ebeke empedans ne olursa olsun) yukardaki hesaplama ile bulunana ksa devre akm daha byk olduundan emniyet snrlar ierisinde hesaplama yaplabilecektir. undan sonraki hesaplar yaparken *+T KH ebeke tara!ndaki ksa devre gcn dikkate almadan. *+TKJ' KH tra!onun i direnlerini ele alarak J' KH ener3i kayna veya ebeke gibi ele alarak hesaplama yapabiliriz bu durumda 6 barasndaki ksa devre akm J)&T9 K6 olarak hesaplanm olacaktr. :. <oktasndaki ksa devre akm)

noktasndan ++'' KH6 g ekilmekte olup) :' CH6 tra!o merkezine 8 km. uzunluunda JK' 6R> iletken ile balanmtr. JK' 6R> iletken iin omik diren :+ 7 ' iin ')JJ& ohmKkm ve reaktans ')J& ohmKkm dir. 8 km lik ener3i nakil hatt iin
Rh1 = 0,338 x6 = 2,028 ohm X h1 = 0,38 x6 = 2,28 ohm noktasndan g#rlen toplam empedansW *+T KH ebeke empedansn ihmal ederek) tra!o empedans ve JK' 6R> ener3i nakil hatt empedans toplam olacaktr. R B = Rh1 + Rt1 = 2,028 + 0,247 = 2,275 ohm X B = X h1 + X t1 = 2,28 + 4,493 = 6,773 ohm noktasndan g#rlen toplam empedansn bykl ise)
2 Z B = RB + X 2 B

= 2, 275 2 + 6,773 2

B noktasokt ki ks devre akk , U t1 30 " I KB = = = 2, 424 KA 3.Z B 3.7, 145

J. 7 <oktasndaki ksa @evre 6km "istem tek hat emasndan da g#rlecei zere noktas ile 7 noktas aras J 6R> ,"XalloX. iletkenli : km lik bir branman hattdr. ranman hattndan *8'' KH6 datm tra!osu beslenmektedir. J 6R> iletken iin omik diren *)98 ohmKkm ve reaktans ')T8 ohmKkm dir. : km lik sXalloX hat iin diren ve reaktans deerleri)
Rh 2 = 1,96 x 2 = 3,92 ohm X h 2 = 0,46 x 2 = 0,92 ohm

7 noktasndan g#rlen toplam empedans bulmak iin noktasnda hesaplanan empedans deerlerine : km lik sXalloX hattan gelen empedans deerleri ilave edilir.
R = R B + Rh 2 = 2,275 + 3,92 = 6,195 ohm X = X B + X h 2 = 6,773 + 0,92 = 7,693 ohm 7 noktasnda g#rlen toplam empedans)
Z = R 2 + X 2 = 6,195 2 + 7,693 2 = 9,877 ohm

7 noktasndaki ksa devre akm)

" IK

30 3.9,877

= 1,754 KA

T. @ <oktasndaki ksa devre akm) @ noktasndaki ksa devre akm hesaplamak iin bu baray besleyen *8'' KH6 J'K')T KH tra!o empedanslarnn hesaplanmas ve daha #nce tra!odan #nce yer alan 7 noktasnda bulunan empedanslarn bara gerilimi olan ')T KH gerilim seviyesine indirgenmesi gerekecektir. *8'' KH6 tra!o iin) Ksa devre gerilimi %Dk18 5kte kayplar Pk1*8 KR olarak verilmi idi. uradan) *8'' KH6 tra!o iin % Dr omik diren ve %DS) Ur = Pk 16 K! x100 = x100 = %1 Nt2 1600 KVA

U x = U k2 U r2 = 6 2 12 = %5,916 ohm u tra!oya ait % cinsinden omik ve reaktans direnler ohm cinsinden ')T KH seviyesine g#re bulursak) Rt 2 = U r .U t22 4.0,4 2 = = 0,001 ohm 100.N t 2 100.1,6

X t2

U x .U t22 5,916.0,4 2 = = = 0,0059 ohm 100.N t 2 100.1,6

@ noktasndaki direnleri hesaplamak iin ')T kH seviyesinde hesaplanan *8'' KH6 tra!o direnlerine 7 noktasnda J' KH seviyesinde hesaplanan diren ve reaktanslarn ')T KH seviyesine indirgenerek toplanmas gerekmektedir. c noktasndaki diren ve reaktanslarn ')T kH seviyesine indirgenmi halleri)

Ut2 R1 = R . U t1

0,4 = 0,0011 ohm = 6,195 30 0,4 = 0,00137 ohm = 7,693 30

2 2

Ut2 X 1 = X . U t1

@ <oktasnda g#rlen toplam direnler)

R" = R1 + Rt 2 = 0,0011 + 0,001 = 0,0021 ohm X " = X 1 + X t 2 = 0,00137 + 0,0059 = 0,00727 ohm

@ <oktasnda g#rlen toplam empedans ise)

Z " = 0,00212 + 0,00727 2 = 0,00757 ohm

@ noktasndaki ksa devre akm

" K"

U t2 = 3.Z

"

0, 4 = 3.0,00757

J')+ K6 +. E <oktasndaki Ksa devre akm) E noktas @ noktasndaki baraya JSV'KJ+ mm: kablo ile balanm olup) bu noktada J&' H *'' KR bir yk ekilmektedir. JSV'KJ+ mm: kablonun omik direnci ')J:* ohmKkm ve reaktans ')'&: ohmKkm dir. 100 = 0,0321 ohm 1000 100 X k = 0,082 x = 0,0082 ohm 1000 kablodan ilave olarak gelen direnleri @ noktasnda bulduumuz direnlere eklersek) Rk = 0,321x
R # = R " + Rk = 0,0021 + 0,0321 = 0,0342 ohm X # = X " + X k = 0,00727 + 0,0082 = 0,01547 ohm

E noktasnda g#rlen toplam empedans)

Z # = 0,0342 2 + 0,01547 2 = 0,0375 ohm

E <oktasndaki ksa devre akm)

" I K# =

0,4 3.0,0375

=6,158 KA

RNEK !

5ukardaki tek hat emasnda E*)E: ve EJ ksa devre noktalarnda meydana gelecek !az ve !az(toprak ksa devre akmlarn) ksa devre glerini bulunuz. E: arza noktas J' kH baradan : km mesa!ede ve iletken tertibi /avendir.*K' 6R> /aven iletkeni iin omik diren ')8V* ohmKkm ve reaktans J' kH iin ')J+ ohmKkm olarak alnz.