Sveuilite u Zadru Odjel za povijet umjetnosti Kolegij: Rano kranstvo u Iliriku

Akademska godina 2012./2013.

Stari Grad na Hvaru

Seminar

Studentica: Leina Borak

Mentorica: Dr. sc. Ana Mikovi

Zadar, 10.1.2013

1.Uvod............................................................................1 2.Ranokranski sklop crkve Sv. Ivana......................2 3.Ranokranske dvojne crkve....................................3 4.Krstionica june crkve..............................................4 5.Zakljuak....................................................................5 6.Literatura...................................................................6

1.Uvod

Antiki Pharos, jedan je od najstarijih gradova na hrvatskoj obali Jadrana, nalazio se na podruju Starog Grada na Hvaru. Prema povijesnim izvorima, osnovali su ga grki doseljenici s otoka Parosa u godini 385/384 pr. Kr. Najstarije sredite grada bilo je opasano megalitskim bedemima. Grad se irio i izvan perimetra zidina, osobito u rimsko vrijeme. Matrica gradskih komunikacija pokazuje pravilnu mreus planiranim javnim prostorima. Rimska Pharia je grad sa statusom municipija, to potvruju nova istraivnja. Pharos se nalazi u ravnici i otuda proistjee potreba da urbani sadraji budu drugacije rasporeeni. Sondiranjem u zatienoj gradskoj jezgri Staroga Grada otkriveni su ostaci ilirskog naselja, zatim dijelom gradski bedemi, prva ulica, ostaci zidova helenistike arhitekture. Tako se cijeli kompleks grke i helenistike arhitekture oko crkve sv. Ivana adaptira prema potrebama i ukusu rimskih graana. Na prosperitet grada i u kasnoantikom vremenu ukazuju novi nalazi ranokranskog kompleksa kod crkve sv. Ivana. Nad ostacima helenistike i rimske arhitekture nastaje prvi zasad i istraeni kranski centar na otoku Hvaru koji je nizom kasnijih crkvenih graevina sauvao kontinuitet kulturnog mjesta. Tada se podiu dvije pararelne crkve s novom krstionicom i pomonim prosotrijama. Sjeverna crkvena graevina ostala je u funkciji do danas. Ranokranske dvojne crkve poslije se adaptiraju u manje ranoromanike crkvene graevine, a sjeverna crkva naknadno se produava i obnjavlja u gotikom i baroknom stilu. Ranokranske dvojne crkve nastale u kanojantikoj Phariji zauzumaju znaajno mjesto u okviru razvoja kranstva otoka Hvara odnosno ranokranske arhitekture rimske Dalmacije.

2.Ranokranski sklop crkve sv. Ivana

Nakon istraivanja na poetku je sva pozornost zapravo bila usmjerena prema crkvi sv. Ivana koja je bila u izuzetno ruevnom stanju. Njezin sjeverni dio bio je gotovo nagnut, a na svodnoj konstrukciji i krovu nastala su znatna oteenja. U crkvi se zapoelo sa sondiranjem izvana uz apsidu danasnje crkve sv. Ivana koja je bila velikim dijelom zatrpana. U donjem dijelu pokazala se zidna struktura od priklesanog kamena klasina za ranokranske graevine. Nakon skidanja buke, na vidjelo su izale razine preinake zidova. Dananja crkva sv. Ivana u osnovi je ranokranska graevina. Njezini izvorni zidovi sauvani su od poetka svoda i to u cijelom koprusu. Poto je skinuto barokno kameno poploenje, otkriven je renesansni po crkve koji se sastojao od vie kamenih ploa. Sljedei kulturni sloj pripadao je ranoromanikoj crkvi. U unutranjosti apside prizidane su luno zasvoene nie s novom polukalotom, to je suzilo prostor prijanje apside ranokranske crkve. Na junom dijelu probijen je iroki luni otvor koji je spajao dvije renesanse crkve. Poto je skinuta buka, izaao je na vidjelo potpuno novi trijumfalni luk ranokranske apside. Bio je izveden od paljivo isklesanih kamenih blokova postavljenih u pravilnom lunim nizu. Pod ranokranske apside bio je neznatno povien u odnosu na razinu zapadnog dijela svetita koji se pruao pred njim, a bio je ukraen mozaicima. U sreditu apside ispod trijumfalnog luka otkopana je krina konfesija. Na sjevernom zidu nalazila su se iroka vrata koja su pripdala ranokranskoj graevini. Na junom dijelu crkve otkrivena su manja vrata koja su povezivala sjevernu ranokransku graevinu sa junom. Sjeverna ranokranska graevina prije posveena sv. Mariji, danas sv. Ivanu sauvana je u cijelosti od poetka svoda. Ranokransku crkvu ukraavali su mozaici. U sreditu apside nalazio se medaljon s figuralnim prikazom golubica koje piju vodu iz kantarosa, a bio je usmjeren tono prema katedri. Podni mozaik s prikazima paunova i kantarosa propadao je zapadnom dijeli svetita. S bonih strana dva su manja tapeta s kantarosima iz kojih se izvijaju brljanove vitice.

3.Ranokranske dvojne crkve

Kompleks crkve sv. Ivana sloeni je spomenik ranokranske sakrlane arhitekture ija su istraivanja iznijela na vidjelo dana mnoge vane elemente za povijest razvoja kranstva na podruju rimske provincije Dalmacije. Istovremeno s novom ranokranskom crkvom podie se jo jedna slinih dimenzija, ali neto vea te se na taj nain stvaraju dvojne crkve. S june strane nalazila se krstionica od koje se jasno nazire oblik krsnog zdenca. U tjeme luka apside otkriveni su tragovi zidanih stjenki prozora. S obzirom na veliinu prozorskog otvora moe se predpostaviti da je tu bila postavljenja trifora. Konfesija u obliku latinskog kria nalazila se u sjevernoj crkvi. Sjeverni boni krak kria sauvan je do visine poda dok je onaj juni poremeen ukopom renesansnog groba. Juna crkva neto je ira u odnosu na sjevernu crkvenu graevinu s kojim tvori dvostruke crkve. Pored june crkve nalazi se niz bonih prostorija. U srednjoj prostoriji otkopana je 1957. godine krina piscina. Izgleda da je krini oblik nutranjosti zdenca pratio povieni postanemt istog oblika. Istono od krstionice veim dijelom je otkopana jedna manja pravokutna prostorija prema istoku zavravala s polukrunom apsidom a bila je naposredno povezana s krstionicom i junom crkvom. Juna ranokranska crkva doivjela je sline preinake poput sjeverne crkve premda su ponekad i razliito ureivanje i obnavljane.

4.Krstionica june crkve

S june strane crkve sv. Ivana nalazi se vise prostorija koje su bile povezane s glavnim crkvenim prostorom. Prva u nizu je manja pravokutna prostorija, dijelom istraena, koja je prema istoku zavravala s izduenom polukrunom apsidom. Iza krstionice nalazio se jo jedan pravokutni prostor. Sredinje mjesto je zauzimala krstionica koje je sluajno otkrivena 1957. godine kao to sam ve spomenula. To je manja prostorija, vjerojatno kvadratnog oblika budui da nije poznat njezin juni zid koji je poslije prekriven. Na istonom i zapadnom zidu otkrivena su vrata koja su susjedne prostorije povezivala s crkvenom laom. U sredini poda ukopan je krsni zdenac. Unutranje stijenke krsnog zdenca obukane su sa vie slojeva hidrauline buke s primjesama smrvljene opeke. U sjeverozapadnom uglu zapadnog kraka kria na dnu se nalazi kruna udubina za odvod vode. Unutranji oktogonalni oblik ranije krsnog zdenca pratio je takoer zidani podest iji je jedini trag preostao u sjeveroistonom dijelu izmeu istonog i sjevernog kraka kria. Pod prostorije krstionice bio je pokriven veim kamenim ploama koje su bile poloene u vapnenu buku s dosta smrvljene opeke crvenkaste boje. Oktogonalni oblik krstionice takoer je imao simboliko znaenje, uspomenu na Kristovo Uskrsnue.

5.Zakljuak

Nakon to je Teodozije na Milanskom ediktu krajem 4. stoljea priznao kranstvo u rimskoj Phariji gradi se prva ranokranska crkva s oktogonalnom krstionicom. U to vrijeme ljudi postaju sve vie svjesni za izgradnjom krstionica za pokrtavanje poganika. Osim mozaika koji se nalaze u junoj i sjevernoj crkvi u dvojnim crkvama nalazimo i razne kapi tele, pluteje, oltarne pregrade i razno. Samim time to crkva sv. Ivana ima vie slojeva izgradnje, od ranoromanike pa sve do barokne ona je u svojoj strukturi prva ranokranska graevina. Takoer ona je nastala i u vie faza gdje u prvoj fazi nastaje sjeverna crkva sa krinom konfesijom, u drugoj fazi nastaje jo jedna paralelna crkva pod nazivom juna crkva koja je neto ira od sjeverne, u treoj fazi nastaje krsni zdenac koji je povezan sa junom crkvom, u etvrtoj i petoj fazi nastaju bone prostorije oko krsnog zdenca gdje ona istona prostorija ima upisanu polukrunu apsidu te je vratima povezana sa junom crkvom. Znanje i vrijeme koje je uloeno da se izgradi ova crkva ostavlja nam veliku i kulturno bogatu batinu naeg kraja.

6.Literatura

N. Cambi, Antika, Split 2002. J. Jelii-Radoni, Ranokranske dvojne crkve u Starom Gradu na Hvaru, Split, 1994.