Shkrim Akademik

SHKRIM AKADEMIK
CIKL LEKSIONESH DHE PRMBLEDHJE ARTIKUJSH

Prgatitn: Bernard Zeneli Sonila Danaj

TIRANA2006
Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

FakultetiiShkencaveShoqrore DepartamentiiShkencavePolitikoAdministrative VitiAkademik20062007 VitiiPar SemestriiPar
PLANPROGRAMI PR LNDN SHKRIM AKADEMIK
Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Msimdhnsi: SonilaDANAJPrgjegjseprlndneshkrimit akademik BojkenABAZI RolandLAMI BlerinaMAI ElonaMEHMETI BlertaPICARI AntuenSKNDERI ElisaSPIROPALI GertiSHIJAKU Titulli:LektorprlndnSHKRIMAKADEMIK Tel: nktkutishnoninumrinetelefonitqjujep
lektori
JU LUTEM TE RRUMBULLAKOSNI EMRIN E MESIMDHENESIT TUAJ NE LISTEN E EMRAVE NE KRAH
email: nktkutishnoniemailinqjujeplektori QLLIMETMSIMORETKURSIT Qllimikryesor ilnds sht t njoh studentt mekonceptet baz t komunikimit dhe t shkruarit akademik. Ky qllim do t arrihet nprmjet detyrave t ndryshme praktike,leksioneve, diskutimeve, leximit t materialeve/librave t ndryshme q mund t prfshijn edhenjgazettprditshme. S dyti studentt do t fitojn shprehi t terminologjis m t zakonshme q prdoret n t kuptuarin, t shprehurin dhe t shkruarinakademik. Studentt do t arrijn t shkruajn detyrat e ndryshme q do t ken gjat viteve t shkolls s lart me nj stil t prshtatshm akademik. Njqllimtjetrirndsishmilndsshtqtforcojmtejt menduaritkritik.Studenttdotinkurajohentkrijojn perspektivakrahasuesedhetprdorintnjjtatmjetedheforma qprdorinedheprofesionisttnshkencatprkatse.

KRKESATEKURSIT 1Leximetdetyrueshme: a. CiklLeksioneshShkrimiAkademikZeneli/Danaj. Kjoprmbledhjedotjetgatiprblerjegjatjavsstrettktij semestri.Kjoprmbledhjeprbnmaterialinthemelorprstudimn ktlnd.Autorteprmbledhjesdhelektori/jajuajdotjukrkojn mendimintuajprdokapitulltksajprmbledhje. b. KroniknGur,IsmailKadare,ShtpiaBotueseOnufri/Naim Frashri;VitiiBotimit:indryshm. Kylibrprbnleximtdetyrueshmprtgjithstudenttqndjekin ktlnd.Aidotrecensohetngakndvshtrimiifushsqstudioni. Prgatitjaerecensionitprbnnjngadetyratprktlnd. 2Leximetkshillueshme: a. Shtypiiprditshm Studentiezgjedhvetgazetneprditshmeqdotlexoj.Julutem mosumjaftonimedgjiminetitujvekryesortgazetavegjat programeveteleviziveaporadiofoniketmngjesit. 3NdjekjaeKursit KursiiShkrimitAkademikdotzhvillohetmesistemklinike. Studenttdottakohenrregullishtmenjrinprejlektorvedojav sipasprcaktimitnorarinakademik. Studenttduhettvijntprgatiturndoormsimi.Nsistemin universitarstudentiilexonmaterialetelndsprparaseajot shpjegohetnklas.Poashtustudenttkshillohenqtpunojnn grupetvogladhetdiskutojnsbashkurrethtemssdotmbahet nleksioninpasardhs. Studenttnukduhettvijnmevones.Julutemtkiniparasyshse ardhjetmevoneskrijojnbezditmadhedheshqetsojntgjith kursin.Marrjaemungesavedheraportimiprtonsistemin universitarUFOshtedetyrueshme.Jukujtojmsepjesmarrjae detyrueshmenmsimshtparaparedhenkontratnqkeni nnshkruarfillimishtmeuniversitetinUFO(neni5:TDrejtatdhe DetyrimeteStudentit).

Studenttduhettmarrinpjesaktivishtdherregullishtndiskutimet qdotlindingjatzhvillimittkursit.Pjesmarrjaaktivenkurs vlersohetdheprmteprjujepmundsintzhvillonitfolurinn publik. Marrjadhestudimiitgjithmaterialitmsimordhedetyraveqju jepengjatsemestritqoftnleksioneaposeminareshtprgjegjsia juaj.Mungesanleksioneaposeminarenukeulnivelineprgjegjsis. Gjatprocesitmsimornuklejohettngrnitosetymosjaeduhanit. Tgjithamjetetekomunikimitelektronikdukeprfshirtelefonat celulartxhepitdhesinjalizuesit(beeper)duhettejentshuargjat gjithkohssleksioneveoseseminareve.
4SistemiiVlersimitsipasDetyrimeveSemestrale
a) Ditari,paragrafi,pikateplanit prfundimtare1
10%enots
10%enots 20%enots 10%enots 30%enots
b) Prgatitjaebibliografis prfundimtare c) Recensioni,kritikadheartikullireagues prfundimtare2 d) Diskutimidhepjesmarrjanseminare prfundimtare e) DraftiiDetyrssKursitprnjlndtjetr prfundimtare3

1
Nga tre detyrat e vlersuara me not pr prqindjen kundrejt nots prfundimtare do t zgjidhen dy detyrat me rezultatin m t lart. P.sh. nse nj student ka marr respektivisht notat 8, 7 dhe 9 n shkrimin e ditarit, paragrafit dhe pikave t planit vetm notat pr ditarin dhe pikat e planit do t merren n konsiderat. Kshtu (8 + 9) : 2 = 8.5, shifra q prfaqson prqindjen q keni marr nga 10% -shi i mundshm pr kt rubrik t nots. 2 Nga tre detyrat e vlersuara me not pr prqindjen kundrejt nots prfundimtare do t zgjidhen dy detyrat me rezultatin m t lart. P.sh. nse nj student ka marr respektivisht notat 7, 10 dhe 8 n shkrimin e recensionit, eses kritike dhe artikullit reagues vetm nota pr esen kritike dhe artikullin reagues do t merren n konsiderat. Kshtu (10 + 8) : 2 x 20% = 18 shifra q prfaqson prqindjen q keni marr nga 20% -shi i mundshm pr kt rubrik t nots. 3 Studenti do t prgatis pr efektin e notes n shkrim akademik, versionin fillestar t nj detyre kursi q i sht krkuar n nj lnd tjetr, p.sh. n lndn e sociologjis. 30% i nots n kt rast do t llogaritet prej 100 pikve t mundshme me t cilat vlersohet drafti i detyrs s kursit. Le t supozojm q nj student ka marr 78 pik n detyrn prfundimtare. Nga 100 pik t mundshme q

f) ProvimiEse prfundimtare 20%enots
5SistemiiVlersimit 100%92%etotalittnots vlersohetmenot prfundimtare10(dhjet) 91%83%etotalittnots vlersohetmenot prfundimtare9(nnt) 82%75%etotalittnots vlersohetmenot prfundimtare8(tet) 74%66%etotalittnots vlersohetmenot prfundimtare7(shtat) 65%58%etotalittnots vlersohetmenot prfundimtare6(gjasht) 57%50%etotalittnots vlersohetmenot prfundimtare5(pes) nn50% studentinukvlersohet prktkurs 6DetyrimetmeShkrim,DetyraeKursitdheProvimi Nktkurspunameshkrimdotjetformakryesoreevlersimitt punssstudentve.Kshtu,judotprgatitnikatrdetyratshkurtra meshkrimqprfshijn:mbajtjenprnjperiudh10ditoretnj ditari,shkriminenjparagrafiekspozuesdhenjparagrafi argumentues,prgatitjenepikavetplanitdhetnjbibliografie. Lektortdotjutregojngjatzhvillimittkursitjovetmafatetpr dorziminektyredetyraveporedheshpjegimetdetajuarapr kryerjenmesuksesttyre. Njformtjetrerndsishmeprvlersiminestudentveprbhet ngashkrimiinjrecensioni,kritikeakademikedhenjartikulli reagues.Edheprktodetyrimemeshkrimstudentvedotjuofrohen udhzimetdetajuarasiedheafatetprkatse. Provimiesedotzhvillohetgjatditsscaktuarprktqllimnga admnistrataeuniversitetitgjatsezonittprovimitprlndte semestrittpar.shtshumerndsishmeqstudentttnjoftojn prfaqsojn 30% t nots prfundimtare, studenti ka marr (78 x 30 : 100) = 23.4% t vlersimit pr kt detyr.

lektort(njrinprejtyre)samshpejtqtjetemundurnrasttnj situateurgjente(shtrimnspital,smundjeernd,problemefamiljare, etj)ecilaebntpamundurardhjennditneprovimitprfundimtar. Nsenjstudent/enukkaarsyetmirqenprmungesnnditne provimit,ai/ajodotndshkohetmenotn0prprovimin prfundimtar. Studentvenukdotiofrohetmundsiatarimarrinproviminese. Prjashtimdotbhetprrastetntcilatstudenttparaqesinarsyet dokumentuaraprmungesntcilattregojnpaaftsimjeksoreprt ardhurnprovimoserrethanattjerajotzakonshme. DitnefundittkursittShkrimitAkademik,studenttdorzojn draftinedetyrsprfundimtare.Ajoukthehetstudentveevlersuar ditneprovimitprfundimtarprktlnd.Sirezultat,juhynin proviminprfundimtardukepaturtqartrezultatintuajprrreth 80%tlndssshkrimitakademik.Kjodotthotqnsenjstudent kapunuarrregullishtdhekandjekurkshillatelektorve,aihynn proviminprfundimtarmenotn8. Eshterndsishmetjukujtojmsendershmriaakademikemerret teprseriozishtnktkurs.Mposhtvijonnjdeklarate PrgjegjsessprogramitprlndneShkrimitAkadamik,Znj.Sonila Danaj,MA.,rrethktijproblemikritik: SeksioniiShkrimitAkademikmbiNdershmrinAkademike Paralajmrim. Seksioni i Shkrimit Akademik e merr tepr seriozisht problemin e ndershmris akademike. Ai ose ajo student/e q mashtron/kopjon n provim ose n prgatitjen dhe shkrimin e nj detyre kursi, n minimum vlersohet me 0 pr detyrn n fjal. Pr m tepr lektori bazuar n Statusin e UFO Universitetit mund ti rekomandoj Departamentit t Shkencave Politiko-Administrative dhe Kshillit t Fakultetit q studenti/tja t pezullohet nga ndjekja e studimeve dhe t mos vlersohet pr kt lnd. Mashtrimi prfshin plagjiaturn, e cila prkufizohet si procesi i marrjes s ideve, koncepteve, ose t vet fjalve t nj personi tjetr dhe paraqitjes s tyre si pun origjinale dhe vetjake. Ky proces prfshin edhe t gjitha format e kopjimit. Lektort e lndve do tju japin udhzime m t hollsishme prsa i prket prdorimit t ndershm t materialeve pr kt kurs, por ju duhet ta konsideroni kt shnim si paralajmrim zyrtar. 7PjesmarrjanKurs

Pjesmarrjankursshtteprerndsishmedhedotinkurajohet.Nse njstudent/eshtmesdynotashporkanjpjesmarrjeaktivenkursdhe asnjmunges,vlersimiitij/esajdotngjitetdrejtnotsmtlart. 8TrheqjangaKursikursishtidetyrueshm
KALENDARIDHETEMATPRTU PRGATITURPRLNDNSHKRIMI AKADEMIK

JavaI.Procesiitmsuarit 1. Marrjaeshnimevenleksione Leximiakademik Leximiiliteraturseksperte Prdorimiiinternetit Leximiishtypit Konspektimi 2. Tshkruaritakademik 3. Procesiitmenduaritkritik Arsyetimidhetmenduaritkritik Tmenduaritnformkrijuesedhekritike Bazatetmenduaritkritik Dallimimesfaktitdheopinionit Procesiiinferimitnxjerrjaeprfundimevengafaktet JavaII.Tshkruashprlexuesin:njohjaeauditorit 1. Teknikatprmbledhjeneinformacioneve 2. Teknikatprnxjerrjeneidevekryesore Listzimiosebrainstorming Shkrimiilir Mbajtjaeditareve,shnimeve Intervistimi Marrjaeopinionevemespyetjeve Brjaeskemaveoseclustering Konsultimidhekshillimi 3. Fillimiiprocesittekrijimitakademik Qllimiishkrimeveakademike Dallimimesshkrimitakademikdheartistik Teknikatprprkufizimineproblemeve JavaIII.Fjalia.Shenjatepiksimit.Rregullatedrejtshkrimitnshqip. JavaIV.Fillimiiprocesitkrijues 1. Fjaliatem(prmbledhjaesubjektitdheideskryesore) Temaefektive 2. Zhvillimiiparagrafit Paragrafiinjtrajtshmdheaikoherent

Mbajtjaesnjjtsformnndrtimineparagrafit Paragrafiprshkruesdhenarrativ Paragrafiekspozues Paragrafiargumentues JavaV.ProcesiitshkruaritakademikI 1. Lidhjashkrimtarlexues 2. farkrkonlexuesingashkrimtari 3. Procesiikrijimitakademik Subjekti/Tema Burimeteinformacionit Analizaesituatssshkrimit Krijimiilistideve Kufizimiideoritems Kufizimiprejkohsdhefaqeve 4. Tshkruaritefjalistez Kufizimiitezs Ndrtimiformalipikavetplanit JavaVI.ProcesiitshkruaritakademikII 1. Struktura Ngashnimetnkopienepardrafti Vetmotivimi 2. NdrtimiiesseosedetyrssKursit Hyrja,zhvillimi,prfundimi/konkluzionet Tezadhehyrja Teknikatprshkriminehyrjes 3. Fjaliatemorganizimiiparagrafve Paragrafettranzicionale Zhvillimi Konkluzionetefektive JavaVII.Prkufizimi 1. Nevojaprtkufizuar Terminologjiakye Termatepaprcaktuar 2. Strategjiteprkufizimit Sipasfjalorit Prkufizimiformal Prkufizimiizgjeruar 3. Procesiiprkufizimit 4. Procesiizbulimit 5. Projektiprfundimtardheprkufizimet
10

6. Rishikimiiprkufizimeve JavaVIII.Strukturaeargumentit 1. Strukturaeargumentimit Tmenduaritargumentues Induksioni,deduksioni, Specifikimiinjshtje Argumentimidheauditori Argumentimidhebindja Faktimi 2. Procesiitmenduarit Faktidhekonkluzionetindirekte Kufizimiiprgjithsimeve Nxjerrjaekonkluzionevetqndrueshme Gabimetlogjike JavaIX.Citimi,perifrazimi,prmbledhja 1. Siticitoshburimet 2. Psecitohet 3. Formateperifrazimit 4. Mnyrateprmbledhjes 5. Kontrastidhekrahasimi 6. Tshkruaritmemshumsenjburimosemeburimet bashkrenduara JavaX.NdrtimidhellojeteeseveI 1. Esejakritike 2. Esejaproblemore JavaXI.NdrtimidhellojeteeseveII 1. Recenca 2. Provimiese JavaXIIdheXIII.Esejakrkimoreshkencore/detyraekursit 1. Gjetjadhengushtimiitems 2. Prdorimidheprcaktimiiburimevekrkimoreshkencore 3. Burimetparsoredhedytsore 4. Prgatitjaebibliografis 5. Zhvillimiitezs,ideskryesoredhepikavetplanit 6. Marrjadhembajtjaeshnimeve 7. Prpunimikompjuteristik
11

JavaXIV.Prfundimiieseskrkimoreshkencore 1. Rishikimiitezs,ideskryesore 2. Shkrimiidraftit 3. Citimi,kreditimi,mirnjohjaprburimet 4. Mosrnianplagjarizm 5. Shkrimiiprojektitprfundimtar 6. Rishikimigramatikoformal 7. Rishikimingakolegt JavaXV.TshprehuritAkademik 1. Prezantimet 2. Prezantimigojoripunimit 3. TeknikatetfoluritnPublik 4. Prdorimiimjeteveelektronikedhendihmsegjatprezantimit 5. Prezantimingrup 6. Situprgjigjemipyetjeve
12

PJESMARRJAEFEKTIVENORTEDISKUTIMIT Prtqensamefektivnnjdiskutimngrupduhenmarr parasyshpikatemposhtme:
1.
2. 3. 4. 5.
6.
7.
8.
9.
10.
Flisni me z t lart dhe t qart n at nivel q mund t dgjojn t gjith. Gjithashtu, prdorni fjal q t tjert t mund ti kuptojn. N t kundrt jini t gatshm t shpjegoni kuptimin e fjalve apo termave. Kuptoni qllimin e diskutimit dhe i drejtoni komentet dhe pyetjet tuaja vetm pr shtjet q jan n diskutim, duke mos dale jasht tems. Prgatituni pr diskutimin. Mblidhni dhe studioni t gjith informacionin e nevojshm pr t marr pjes aktivisht n diskutim. Tregoni iniciativ n diskutim. Mos pritni q t tjert tju bjn pyetje. Pjesmarrja sht prgjegjsia juaj. Dgjoni me kujdes idet e t tjerve q t mund t ndrlidheni n diskutim. Ju duhet t hetoni idet e tyre duke br pyetje, duke marr informacion t metejshm, duke rn dakort apo kundrshtuar. Nse nuk kuptoni mos ngurroni t bni pyetje. Prezantojini idet tuaja n mnyr sa m t sakt. Kjo do t thot q komentet tuaja duhet t jen t shkurtra dhe t drejtprdrejta. Esht m efektive t bsh komente t shkurtra sesa nj koment t vetm t gjat. Nse ke disa pika t rndsishme mos u prpiq ti shpjegosh t gjitha menjher. Antart e tjer t grupit nuk mund t kuptojn gjithka q thoni. Kshtu disa prej pikave mund t humbin ose injorohen. M mire t paraqisni nj pik t fort pr t ciln t tjert t mund t bjn komente.. Punoni si antar i grupit. Prezantojini idet tuaja por edhe angazhoni antart e grupit q mund t jen t turpshm. Duhet t jini t gatshm t ndani kohn e t folurit dhe merrni parasysh opinionet q jan t ndryshme nga tuajat. Prgatituni t mbshtesni opinionet tuaja me fakte, arsye dhe shembuj. Mos e ndryshoni mendjen sepse dikush mund tju kundrshtoj. Shpjegoni idet tuaja duke shpjeguar se pse ndjeheni ashtu si ndjeheni. Mos harroni se konflikti i ideve brenda nj grupi sht i vlefshm meq e ndihmon grupin q t shoh ant e ndryshme t nj shtjeje. Jini mendjehapur. Kur t keni mbshtetur nj opinion tuajin, prgatituni edhe pr kompromis apo ndryshoni pozicionin nse t tjert paraqesin argumente t forta dhe t mira.
13

Kreu Par. Procesi i t Msuarit. Procesi i t msuarit Bota akademike sht nj bot fjalsh fjal q prmbajn informacion, teori, fakte dhe ide. Kto fjal prodhojn dije dhe produkte, konflikte dhe mirkuptim, veprime dhe art. Fjalt i gjen npr tabelat e njoftimeve, npr shnimet e programeve, tek librat. Kudo npr zyra sheh rafte me libra, dhe po t vizitoni tempullin e fjalve: bibliotekn, ku jan mbledhur fjalt e brezave t mparshm, fjalt e specialistve nga e gjith bota ju vijn nprmjet gazetave, revistave dhe librave t rinj. Me pak fjal pr t mbijetuar n botn akademike, ju duhet t jeni t zot me fjalt. Ju duhet t dgjoni m vmendje duke dalluar gjrat e rndsishme nga ato t parndsishme, duke msuar se kur t prgjigjeni dhe far t thoni. Ju duhet t lexoni duke kuptuar idet e komplikuara dhe duke ditur se si t prgjigjeni. Ju duhet t flisni me aftsi pr t mbrojtur iden tuaj n debatet e zhvilluara n konvikt, dhe t jeni n gjendje t kontriboni n diskutimet e zhvilluara n klas. (Klooster & Bloem: 6). Aftsia juaj n t gjitha kto fusha do t gjykohet nga efektiviteti i shkrimeve tuaja. Kur t uleni pr shkruar nj ese, nj provim, nj pun studimore do t jeni n zemrn e universitetit. Shkrimi e bn msimin tuaj publik; e bn at jetgjat; e bn t ri. Dhe shkrimi e bn msimin tuaj, tuajin. Shkrimi sht aftsia m e rndsishme akademike pr t ciln keni nevoj q t keni sukses n botn q sapo keni hyr. (Klooster & Bloem: 7). Leximi i programit msimor: far prmban ai? N shkoll t lart, studentt prballen me eksperienca t reja. Ditn e par, pas orientimit npr sallat e leksioneve dhe seminareve, si edhe pas njohjes me orarin, fillon procesi msimor. N orn e par t do lnde, pedagogt do tju shprndajn programin msimor. Disa prej tyre do tjua shpjegojn n klas, t tjer do t mjaftohen me shprndarjen e materialit t shkruar. N t dyja rastet lind nevoja e rishikimit t programit msimor dhe kuptimin e prmbajtjes s tij. S pari, msojm emrin e plot t lnds dhe pedagogun dhe asistentin e tij/saj. Msojm nse lnda sht semestrale apo vjetore, si edhe nse sht provim, pra q vlersimi do t bhet kryesisht nprmjet nj provimi pr t cilin do tju jepet koh prgatitjeje gjat sezonit, ose firm, q do t thot se vlersimi bhet gjat vitit/semestrit akademik. N programin msimor,
14

pedagogt paraqesin fillimisht qllimin e lnds, q ju tregon edhe ku t prqendroni vmendjen tuaj gjat leksioneve dhe leximeve individuale, formn e vlersimit, si edhe prmbajtjen e lnds bashk me literaturn prkatse. Qllimi i lnds i tregon studentve se krkon t arrij pedagogu gjat lnds n bashkpunim dhe me prgatitjen e studentve. Po ashtu studentt msojn se pse sht e rndsishme pr ta ajo lnd. Me raste ata mund tju tregojn edhe lidhjen apo vazhdimsin me lnd t tjera, q do t zhvilloni n t njjtn koh ose n vijim gjat viteve universitare. Vlersimet zakonisht prmbajn krkesat e kursit, detyrat e tij dhe formn e vlersimit me not. Krkesat e kursit prmbajn leximet e detyrueshme t lnds, detyrimet pr ndjekjen fizike t lnds, si edhe ndalesat. Ndr detyrat q mund t japin pedagogt tuaj mund t prmendim prezantimet gojore pr nj tem t caktuar q ka lidhje me lndn, pjesmarrjen aktive n klas, detyrn e kursit si pun krkimore-studimore, si edhe provimin prfundimtar. T gjitha kto detyra mund t jen individuale, n ift ose n grup. Secila prej ktyre detyrave vlersohet me not dhe mbart nj prqindje t caktuar t nots tuaj prfundimtare, e cila del si rezultat i shums s t gjitha detyrave t prmendura m lart. N programin e lnds pedagogt mund tju prcaktojn edhe datat e dhnies s prezantimeve; kur prezantimet jan n grup ose n ift, si edhe datat e dorzimit t detyrave t kursit. Gjat paragrafit pr shpjegimin e detyrs s kursit, pedagogt mund t ken cituar dhe nj pjes t rregullores n lidhje me respektimin e t drejts s autorit n botn akademike. Edhe pse kjo nuk theksohet aq sa duhet, t drejtat e autorit mbrohen me ligje ndrkombtare t cilat edhe vendi yn i ka nnshkruar. Prmbajtja e lnds paraqitet n formn e koncepteve baz, ose temave q do t trajtohen n nj ndarje javore, si edhe n baz autorsh. Numri i temave duhet t prkoj me numrin e javve q zgjat semestri, kur lnda sht semestrale, ose t vitit akademik, kur lnda sht vjetore. Pedagogt mund t paraqesin programin e lnds edhe me data fikse kur lnda zhvillohet n mnyr intensive1. N fund, bashkangjitur me programin msimor jepet edhe lista e librave, artikujve dhe burimeve virtuale q jan prdorur pr t prgatitur leksionet. Kjo list mund t jepet n formn e lists s leximeve t detyrueshme pr studentt pr lndn. Por bibliografia mund t ket edhe materiale t tjera shtes, t cilat
1
Pr m shum hollsi referojuni planprogramit pr lndn e Shkrimit Akademik me t cilin hapet edhe ky cikl leksionesh.
15

studentt mund ti prdorin pr tu orientuar n letrsin prkatse q ka t bj me tematikn e lnds n fjal. Marrja e shnimeve Leximi pr qllime akademike ndryshon nga leximi letrar apo ai i shkolls s mesme. N universitet ju krkohet q jo vetm t lexoni nj mas t madhe faqesh, por edhe t jeni n gjendje ti prmblidhni idet q paraqiten n ato faqe dhe t mbani qndrim kritik kundrejt tyre. N sistemin shqiptar universitar, kjo praktik e angazhimit aktiv t studentve n procesin e leximit sht ndjekur pak. Kjo sht edhe arsyeja q ne po ndalemi n procesin e marrjes s shnimeve pr t lehtsuar t kuptuarin e shkrimeve akademike. T gjith studentt kan nj sistem shnimesh pr librat akademik q duhet t lexojn. Dikush nnvizon, thekson me ngjyr t verdh, mban shnime anash tekstit, apo mbajn shnime n nj fletore t veant q n fakt sht forma q preferohet nga studentt shqiptar. T shumta jan rastet kur studentt msojn me shnimet e nxjerra nga kolegt e tyre t viteve m par. Cilado t jet forma apo kombinimi i tyre, qllimet baz jan t mbash vmendjen n at faqe, t lokalizosh pjest m t rndsishme t shkrimit, dhe t krijosh disa pika orientimi n tekst pr t qen n gjendje t gjesh rrugn m leht kur rilexon apo rishikon materialin. T gjithve na ka rastisur t blejm nj libr t prdorur, apo ta marrim borxh tek nj shok/shoqe klase, dhe t vrejm q sht i mbushur me nnvizime. Kur i gjith libri sht shnuar me vija fluoreshente apo nnvizuar, ather marrja e shnimeve ka dshtuar si taktik. N vend q t przgjedh, shnuesi i pari thjesht ka nnvizuar ndrsa lexonte, duke mos e ndihmuar veten n rilexim. Nse i nnvizoni librat, dhe mendoni se kjo sht nj metod efektive pr t ndihmuar procesin e rileximit, bjeni at n mnyr selektive, n mnyr q ai tju ndihmoj t gjeni leht pjest kryesore gjat rileximit, por bni kujdes dhe rezistojini tundimit pr t shnuar shum. (Klooster & Bloem: 108) Qllimi i marrjes s shnimeve sht t regjistroj prmbledhjen e informacioneve q keni nxjerr gjat hulumtimit t materialeve tuaja. Sfida m e madhe gjat marrjes s shnimeve sht prpunimi i shkurtuar i mendimit t dikujt tjetr me fjalt tuaja, pa humbur apo shtrembruar mendimin origjinal. Pr t arritur kt faz t zhvillimit akademik duhet q t lexoni me shum vmendje, pasi nuk mund t prpunosh idet e nj tjetri/e pa i kuptuar m par ato.
16

Kur merrni shnime, kujdes mos humbisni qartsin pr hir t shkurtsis. Sigurohuni q shnimet jan t kuptueshme pr ju edhe m pas. Nse keni dyshime pr vlefshmrin dhe prdorimin e nj shnimi, merreni. sht m e leht t hedhsh nj shnim, sesa ti kthehesh nj burimi, nse lind nevoja. Kur merrni informacion, udhhiquni gjithnj nga qllimi i tems tuaj dhe nga ajo q dini pr lexuesin tuaj. Kujdes! Mos e kopjoni burimin fjal pr fjal. Mund t perifrazoni idet e konceptet baz t autorit origjinal por mos ndryshoni dy-tre fjal formalisht, sepse kjo do t ishte plagjarizm. Kur burimi shpreh qart nj pik t rndsishme, lejohet ta citoni fjal pr fjal, por duke vendosur thonjzat n fillim dhe n fund t shprehjes a fjalis s huazuar, duke e shoqruar me gjith informacionin e duhur mbi burimin. Kshilla mbi marrjen e shnimeve:
1. S pari, mos shkruani do gj. Zgjidhni idet dhe konceptet kryesore dhe rregjistrojini n skeda shnimesh. 2. Krijoni shkurtimet tuaja personale. Fjal q prdoren shpesh mund t ken simbolet e tyre, pr shembull: + pr plus, n.q.s. pr nqoft se etj. 3. Pr numrat prdorni shifrat n vend t fjalve: 50 n vend t pesdhjet. 4. Mund t hiqni zanoret e fjalve, p.sh fjlv, mgjths etj 5. Bni kujdes t shnoni t gjith emrat, datat dhe prkufizimet. 6. Vendosni shenja dalluese pr shtjet e paqarta. Mund ta shnoni me nj yll (*) prkrah ndonj shnimi q nuk e kuptoni plotsisht ose q mendoni s duhet shtjelluar m tej. 7. Kontrolloni saktsin e shnimeve tuaja para se t dorzoni materialin origjinal. (shih Brusaw: 449-452)
Marrja e shnimeve rreth asaj q po lexoni, veanrisht kur jeni duke lexuar materiale t shumta dhe do t mbshteteni tek ato pr projektet tuaja me shkrim, sht pa dyshim nj ide e mir. Nse prdorni skeda shnimesh, nj fletore shnimesh, mbani shnime n nj dosje n kompjuter, shnimet tuaja duhet t jen selektive dhe t sakta, si edhe burimet t identifikohet qart. sht sfilitse t shkosh t krkosh dhe njher burimet pr t marr informacionin e botimit, apo pr t kontrolluar saktsin e shnimeve t marra. Shum student bien n plagjatur sepse sistemi i tyre i marrjes s shnimeve dshton, veanrisht kur jav apo muaj pasi e kan lexuar tekstin, ata nuk jan n gjendje t kujtojn nse shnimet prfaqsojn idet e tyre, apo idet e marra nga nj shkrimtar tjetr. (Klooster & Bloem: 109).
17

Shkurtimisht nj sked shnimesh duhet t prmbaj t dhnat bibliografike, shnimin e perifrazuar, ose citimin fjal pr fjal dhe numrin e faqes. (shih Brusaw: 449-452) Kur plotsojm skedat duhet t bjm kujdes, q secila prej tyre t ket informacion t plot jo vetm pr t lehtsuar rishikimin e materialit nse lind nevoja n t ardhmen, por edhe sepse kto shnime duhen dokumentuar n procesin e referimit, si edhe duhen pasqyruar n bibliografi. Gjat procesit t t shkruarit do t mjaftonte athere vetm t shtonim referencat dhe ti rendisnim alfabetikisht burimet n bibliografin ton. Duhet br kujdes q shnimet tuaja t ken nj format konsistent. Ju nuk mund t prdorni nj her modelin e Harvardit, her tjetr at t Oxfordit, dhe nganjher edhe nj model tuajin, pasi kjo do tju ngatrronte dhe vshtirsonte procesin e t shkruarit. (shih Bell: 52-4) Pas krijimit t skedave, sht mir q njkohsisht ti indeksoni dhe klasifikoni shnimet tuaja n mnyr q t lehtsoni prdorimin e tyre t mvonshm. Shnimet mund ti ndani n baz t autorit, tems kryesore, dats n t cilin e keni marr e t tjera, por si na thot Orna (1995: 49-49 sipas Bell: 54) i njjti autor mund t ket shkruar artikuj t ndryshm pr tema t ndryshme, q do t thot se ndarja e shnimeve sipas autorit lehtson gjetjen e shkrimeve t tij, por vshtirson gjetjen e shnimeve sipas tems. Natyrisht q nuk ka nj metod t prkryer, ashtu sikurse ka funksionon pr nj nga ju, mund t mos ket kuptim pr dik tjetr. E rndsishme sht t zhvillojm nj sistem efikas personal, t cilin ta prdorim sa her marrim shnime. (shih Bell: 54-5) Prve shnimeve gjat t lexuarit studentve iu duhet t marrin shnime edhe gjat orve t leksioneve. N rastin kur leksionet jan shpjegime t temave t przgjedhura nga pedagogu/ia pr lndn dhe shoqrohet me nj tekst shkollor, apo me disa botime t shtypura, ather shnimet tuaja duhet t jen t shkurtra dhe orientuese n lmin e madh t leximeve q ju jan dhn paraprakisht nga lektori/ja. Ato mund t prmbajn nj prmbledhje t koncepteve baz, dhe t shoqrohen me referenca pr autorin, veprn ose artikullin, mundsisht edhe vitin e botimit dhe faqen, t cilave iu referohen shnimet gjat ors s msimit. N raste t tjera, kur lnda sht bazuar e tra n leksionet e dhna n klas, ather studentt kan pr detyr t marrin shnime sa m t detajuara t atyre q pedagogu/ia thot n klas, n mnyr q t jet sa m afr materialeve q krkohen t prvetsohen nga ana e tyre pr provim. N mnyr q t shtohet shpejtsia juaj pr t marr shnime kshillohet t ndiqni ndonj kurs stenografie pr t prdorur shkurtimet, shifrat n vend t
18

fjalve dhe simbole t tjera n vend t fjalve si plus (+), ndryshe (), etj. T lexuarit akademik: t lexuarit me syrin e shkrimtarit Duhet t keni msuar tashm nga profesort tuaj se sa shum mund t prfitoni nga leximi i kujdesshm. Ka ardhur koha t disiplinoheni q t msoni t shkruani duke lexuar me syrin e shkrimtarit. Nse qllimi juaj sht t shkruani nj plan biznesi t suksesshm, ju duhet t lexoni sa m shum plane t tilla dhe ti lexoni me sy kritik, duke i kushtuar vmendje zgjedhjeve q kan br shkrimtart, duke vlersuar gjuhn dhe metodn. Nse jeni duke aplikuar pr pun apo krkoni nj burs pr t studiuar jasht shtetit duhet t lexoni sa m shum rreth formave t aplikimit, t msoni pr organizmat q i ofrojn kto vende pune apo bursa, dhe t analizoni se si shkrimtart e ktyre aplikimeve do tju kishin bindur ju, nse parat dhe puna do t jepeshin nga ju. Nse doni t shkruani artikuj akademik, lexoni sa m shum q t mundeni, jo vetm pr prmbajtjen por edhe pr metodn. N fund t fundit do t msoni m shum nga leximet e disiplinuara dhe t vmendshme t shkrimtarve t mir sesa nga leximi i librave t mir mbi shkrimin. Nj nga format pr t prmirsuar shkrimin tuaj sht duke mbledhur dhe ruajtur shkrime t mira, paragraf apo fjali t shklqyera, t cilat do tju ndihmojn t prmirsoni shprehit tuaja. (Klooster & Bloem: 18) T lexuarit pr t kuptuar Shkrimtart e aft duhet gjithashtu t jen lexues t aft. Ndrsa ndiqni lndt hyrse t programit, pedagogt tuaj presin q ju t jeni n gjendje t lexoni dhe t kuptoni shumicn e t njjtit lloj veprash kritike e akademike q edhe ata vet lexojn. Edhe shkrimet q ju krkojn t bni duhet ti afrohen n stil dhe vshtirsi veprave profesionale t fushs. Pritshmria dhe niveli i leximit dhe shkrimit rritet vazhdimisht. (Klooster & Bloem: 106). Pr antart e komunitetit t ligjrimit, leximi kthehet gjithnj e m shum si nj bised: shkrimtari mund ti referohet punve t mparshme mbi temn q po trajton, dhe n kt mnyr lexuesi ndihet m i prfshir n debatin mbi temn. Nj lexues i suksesshm sa vjen dhe m shum do t ndjej nevojn pr t folur me shkrimtarin, ti prgjigjet atij me pyetje, refuzime, shtime, shembuj dhe kundrshembuj. N kt pik dallimi midis leximit aktiv dhe shkrimit personal sht shum i zbeht. (Klooster & Bloem: 107)
19

Ndrsa kaloni n leximet e shkrimet m t komplikuara qoft n ambjente akademike apo n kariern tuaj, do t zbuloni se leximi sa vjen e bhet nj veprim krijues. Sa m i vshtir teksti, aq m shum pret shkrimtari q lexuesi t bashkpunoj n procesin e t kuptuarit. Kur nj tekst sht i ngjeshur dhe i komplikuar, lexuesi ka shum pun pr t br: t rilexoj, interpretoj, analizoj marrdhniet midis pjesve t ndryshme t tekstit, dhe t vlersoj prdorimin e evidencave dhe vlefshmrin e argumentit t shkrimtarit. Prdorimi i metods SQ3R Disa programe mbi aftsit e t msuarit dhe trainime mbi suksesin akademik shpjegojn nj metod leximi q quhet SQ3R. Edhe pse mund t mos e njihni si emr, duhet ta keni hasur nj gj t ngjashme. Akronimi sht n anglisht dhe i referohet Survey, Question, Read, Recite, Review. Kjo metod i mson studentt q t ken nj qasje t shumfisht me materialin, duke e par nga perspektiva t ndryshme dhe duke kryer veprime t ndryshme mendore me t. Kjo metod prdoret kryesisht pr leximin e teksteve shkollore, por mund t prdoret edhe pr artikujt akademik. N fillim przgjidhni (survey) nj kapitull dhe m pas bni nj sr pyetjesh (questions) pr prmbajtjen ose strukturn e autorit. M pas lexojeni (read) materialin, veanrisht duke krkuar prgjigjet e pyetjeve tuaja, rilexoni pikat kryesore (recite), dhe s fundmi rishikoni t gjitha pjest e przgjedhura. Qllimi i metods sht tju mbaj n gatishmri, duke ju ndihmuar t jeni nj lexues aktiv dhe jo pasiv. (Klooster & Bloem: 108) Llojet e leximit Mnyra m e leht pr t lexuar sht t shkosh nga fjala e par deri tek e fundit n form lineare dhe ndrsa lexoni kuptoni at q do t thot shkrimtari. Mirpo ky sht vetm nj nga llojet e leximit q profesionistt aplikojn, ndrkoh q forma ndryshon kur lexojm nj tekst m t vshtir, apo kur na duhet t shkruajm n prgjigje t asaj q lexojm. Lista e mposhtme sugjeron strategjit e ndryshme q mund t prdoren. Leximi pr informacion Nj pjes e leximeve q bjm do dit na ndihmojn t kryejm aktivitete t caktuara. Kjo sht pun utilitare, zakonisht jo shum
20

krijuese, por as edhe shum e vshtir. Leximi i programit msimor pr t par lndt dhe oraret e degs dhe vitit tuaj, apo leximi i manualit t instalimit t nj programi n kompjuter jan shembuj t leximit pr informacion. (Klooster & Bloem: 109) Leximi pr metodn ose kontekstin Ndodh q ne t lexojm npr nj revist apo nj grup esesh mbi nj tem t caktuar pr t par kndvshtrimet e ndryshme t autorve. Pr shembull, nse jemi duke par nj libr t ri me ese kritike mbi veprn e Kadares, ne mund ti hedhim nj sy titujve t eseve dhe paragrafve hyrs dhe kuptojm nse kemi t bjm me nj vshtrim historik, nj analiz letrare tradicionale, apo nj psiko-analiz. Ne gjithashtu mund t krkojm npr tekst pr fjal els dhe autor e vepra t tjera q citon apo u referohen shkrimtart n tekst, si edhe provat e shembujt e prdorur nga ata. Leximi pr argument Nganjher ne lexojm duke u fokusuar n nj argument t artikullit. N kt rast ne lexojm me vmendje disa pjes t artikullit dhe kaprcejm t tjera. N varsi t disiplins, ne mund t lexojm me kujdes tabeln prmbledhse, hyrjen dhe prfundimet, dhe ti kalojm m shkarazi kapitujt e mesm. N shkrimet mbi shkencat sociale, lexohet me vmendje t veant abstrakti dhe pjesa e diskutimit. Qllimi yn n kt rast sht t kuptojm formn e argumentit t autorit, pa u thelluar n shtjellimin dhe mbshtetjen e argumentit. (shih Klooster & Bloem: 110) Leximi pr vlerat letrare Kur lexojm nj poezi apo nj roman, e lexojm ndryshe nga gjith llojet e tjera t veprave t shkruara. Vmendja kthehet nga gjuha, forma e metafors, simbolet, figuracioni, prsonazhet. Ndjekim linjn e tregimit me interes dhe ne lexojm duke prdorur imagjinatn ton. Leximi nga ekranet e kompjuterit Nj nga llojet e leximit q do ta prdorim gjithnj e m shum dhe q krkon aftsi t veanta sht leximi nga ekranet e kompjuterit. Kur jemi duke punuar n e-mail, duke eksploruar nj bank t dhnash, duke krkuar n nj katalog biblioteke on-line,
21

ose duke marr pjes n nj diskutim virtual, kemi nevoj t dim se ku t shohim pr fjalt els, n mnyr q t organizojm sasin e madhe t informacionit q kemi prpara dhe t dim ku t shohim n ekran pr kategorit t veanta informacioni e t tjera. Nganjher teknologjia na ndihmon duke i theksuar fjal t veanta me ngjyra t ndryshme, apo duke krijuar nj arkiv me letrkmbimet, apo duke ofruar opsionin e krkimit pr nj togfjalsh t caktuar. (shih Klooster & Bloem: 111). Shembull: model i procesit t leximit Kur lexojm pr t kuptuar, jo thjesht pr informacion, ne prfshihemi n nj sr aktivitetesh mendore. Kto aktivitete nuk ndodhin detyrimisht njra pas tjetrs, por mbivendosen dhe prsriten pa ndonj rend t prcaktuar. Lexuesit e mir kalojn nga njri aktivitet tek tjetri, her duke pranuar e her duke refuzuar at q thot shkrimtari. Ai model q ofrojm ktu sht ai q tekstet q do t lexojm si pjes t nj bisede q zhvillohet n kontekstin shoqror. Natyrisht q jo do gj q lexojm krkon nj prkushtim kaq t madh mendor, por lloji i leximit q ne kemi parasysh sht tipik pr nj akademik q nga fillesat e tij/saj si student/e e deri n nivelet m t larta t profesoratit. (shih Klooster & Bloem: 111) Leximi i vmendshm Leximi shpesh fillon me prpjekjen pr t kuptuar iden qendrore, ndarjet kryesore t argumentit, funksionin dhe fokusin e pjess q po lexojm. Shpesh e shoqrojm leximin ton me nj laps duke nnvizuar fjalit q sipas nesh mbartin thelbin e shkrimit, nganjher fill pas prfundimit t leximit hedhim n letr pikat e planit t veprs, dhe kur diskutojm me dik rreth asaj q kemi lexuar fillojm me prmbajtjen pr t vrtetuar q e kemi kuptuar drejt at q thot shkrimtari/ja. Artikujt e revistave akademike, sidomos n shkencat natyrore dhe shoqrore, shpesh paraprihen nga nj paragraf i shkurtr por t prmbledhur q quhet abstrakt. Abstrakti na ndihmon t kuptojm nse kemi nevoj ta lexojm t gjith artikullin dhe, nse e lexojm, na kursen ne koh duke mos br nj prmbledhje tonn mbi artikullin. Sigurohuni q i lexoni me shum kujdes abstraktet, duke kuptuar do fjal, dhe kujtohuni ta rilexoni abstraktin pasi t keni lexuar artikullin pr t par nse ishte i sakt dhe i prshtatshm. Nganjher ajo q duket si abstrakt, n fakt mund t jet nj hyrje n tem. Leximi pr her t dyt e t tret mund t prforcojn t kuptuarin ton, si edhe
22

ti vendosim t gjitha pjest e argumentit n nj t tr kohezive. (shih Klooster & Bloem: 112). Leximi kontekstual Ndrsa vazhdojm t punojm me nj tekst, na shtohet interesi pr ta par at n kontekstin e disiplins s vet. Kemi nevoj t shohim se si kjo pjes i prgjigjet studimeve t mparshme ose atyre bashkkohore mbi t njejtn tem. Duam t kuptojm shkolln teorike n t ciln ka punuar autori/ja, si edhe metodn e prdorur prej tyre. Shenjat identifikuese mund ti gjejm tek lloji i shkrimit: ese reaguese, ese kritike, studim, raport etj. Po ashtu mund t krkojm shenja tek titulli, tek hyrja dhe tek prmbledhja teorike q shkrimtari ka br dhe kontekstin n t cilin ai/ajo ka menduar se futet puna e vet. Nganjher shkrimtart mund tju ndihmojn duke e thn qart se vepra e tyre sht pjes e x diskutimi n botn akademike, duke iua lehtsuar mjaft punn pr gjetjen e kontekstit akademik t shkrimit. Nga ana e tyre studentt duhet t krkojn nj kontekst q ka lidhje direkte me lndn prkatse duke par se si ky shkrim lidhet me shkrime t tjera q jan studiuar m par, si u prgjigjet, shton apo kundrshton at q sht lexuar dhe thn gjat semestrit. (shih Klooster & Bloem: 112) Leximi kritik Ndrsa lexojm nj tekst t vshtir, vmendja jon drejtohet nga procesi i pyetjeve, vlersimit e bashkbisedimit me shkrimtarin/en. Sa m shum e njohim disiplinn, sa m shum jemi zhytur n kontekstin e fushs, aq m t aft jemi pr t lexuar n mnyr kritike. Ne vlersojm at q sht shkruar mir, por n t njjtn koh krkojm gabimet logjike dhe mosprputhjet n linjn e mendimit dhe t argumentimit. Ne vlersojm kontributin e shkrimit n njohurit dhe t kuptuarit ton, si edhe n mnyr imagjinare i vendosim shkrimtart prball njri-tjetrit pr t par se si do ti prgjigjeshin ideve t njri-tjetrit. Gjat ktij procesi ne vendosim nse do ta pranojm apo jo argumentin e shkrimtarit/es, ose si do t mund ta modifikonim ose shtonim argumentin n mnyr q ta bnim at m binds. Ndrsa bjm pyetje, mund t rilexojm tekstin pr t par n mos kemi anashkaluar apo keqkuptuar ndonj gj. Nj lexues i mir prpiqet gjat gjith kohs t kuptoj si dhe pse shkrimtart japin argumentet q japin. (shih Klooster & Bloem: 113)
23

Reagimi pas leximit Pas t lexuarit kritik, lexuesi shkruan pr tu prgjigjur, duke pyetur, duke ndryshuar, dhe duke sjell shembuj e kundrashembuj. Tani sht e qart q lexuesi e kupton materialin. Ai/ajo e ka prvetsuar at tashm. Lexuesi e prkthen tekstin n terma q jan m t qart pr t, dhe e aplikon n situata ku ai mund t testohet. Lexues t ndryshm reagojn n forma t ndryshme. Dallimet reflektojn aftsit, interesat dhe qllimet individuale. Disa lexues mund t prqendrohen n nj pjes t vogl; t tjer mund t reagojn ndaj t trs. Pr m tepr, do reagim individual formsohet nga situata. E lexojm ndryshe nj libr kur do ti flasim nj mikut ton n nj letr pr t, dhe ndryshe kur do t bjm nj analiz pr nj revist akademike. Gjithashtu reagimi mund t jet ndryshe kur at ta ka krkuar nj profesor n formn e nj detyre, dhe ndryshe kur lexojm pr arsye t tjera akademike. Ky model leximi na sugjeron disa gjra. sht e qart, se kur kemi prpara nj tekst t vshtir, do t keni nevoj ta lexoni m shum se nj her. Dhe nse mendoni se nj shkrim vlen t lexohet disa her, sht mir q t prdoren forma t ndryshme leximi, dhe jo t punohet fjal pr fjal me tekstin. Duke qen se keni br nnvizime gjat leximit t par, mund ti riktheheni n mnyr selektive, duke u prqendruar n ato pjes q duken m t vshtira apo t ngatrruara, duke i vendosur pjest e ndryshme t argumentit n raport me njra-tjetrn, duke punuar me ato pjes q kan nevoj pr m shum pun. Nj tipar tjetr i ktij modeli sht se kto lexime t shumfishta do t mbivendosen. Ndrsa lexoni pr t gjetur kontekstin, do t lexoni me m shum vmendje e saktsi. Kur t reagoni ndaj asaj q keni lexuar me shkrim do ta gjeni veten duke iu rikthyer pjesve t ndryshme pr t sqaruar se si e keni kuptuar hern e par. Ndrsa bni nj vlersim kritik, do ta kuptoni se t kuptuarit tuaj sht zgjeruar dhe pasuruar. Ashtu si edhe procesi i t shkruarit, edhe leximi i sofistikuar sht riprsrits: nj lexues i mir vazhdon ti rikthehet tekstit n krkim t nj kontrolli m t plot t ideve. S fundi, ky model sugjeron se lloje t ndryshme shkrimi mund t prmirsojn t lexuarin dhe t msuarit. (shih Klooster & Bloem: 113-4) Prdorimi i Bibliotekave sht vshtir, n mos e pamunduar t zhvillosh nj pun krkimore-studimore pa prdorur bibliotekat. Ato jan t
24

domosdoshme gjat procesit t konsultimit me nj numr librash, por edhe revistash akademike. Menjher pas rregjistrimit n nj universitet, studentt duhet pa tjetr t njohin bibliotekn e ktij instituti, mnyrn e prdorimit, llojet e burimeve dhe kushtet e huazimit t librave dhe/ose botimeve t tjera. (shih Bell: 57) N rastet kur universiteti sht i madh, ai mund t ket nj bibliotek qendrore, si edhe biblioteka fakultetesh. sht mir t msoni nse ju duhet t rregjistroheni n seciln prej tyre, apo mjafton nj rregjistrim i prgjithshm pr shrbimet bibliotekare. Kini parasysh se rregullat e rregjistrimit mund t jen t ndryshme pr biblioteka t ndryshme. (shih Bell: 57) T gjith mendojm se dim se si ti prdorim bibliotekat dhe se nuk do t na duhet shum koh pr t kuptuar sistemet vepruese t tyre. Por t msosh t orientohesh, si edhe t msosh se far librash gjenden n bibliotekat publike dhe far gjendet n bibliotekat e specializuara t universiteteve. Bibliotekat mbartin aq shum informacion, sa t shtyjn t mos largohesh kurr duke humbur n. Shpesh projektet e studimit dshtojn pr shkak t leximeve t padisiplinuara si edhe sepse nuk jan prdorur t gjitha pajisjet dhe infrastruktura q ofron biblioteka. (shih Bell: 57-8) Me futjen e teknologjis, tashm bibliotekat ofrojn hulumtimin on-line t banks s t dhnave duke t treguar informacion n lidhje me indekset e citimeve, detajet bibliografike t revistave akademike, reensione librash si edhe mundsin pr tu futur n shum rrjete mbarbotrore. (shih Bell: 58) Disa nga gjrat q duhet t dim kur prdorim nj bibliotek jan: N cilat rafte jan numrat m t fundit dhe ato m t hershmet t nj reviste, nse jan version n letr apo n mikrofilm, dhe cilt tituj, nse ka, gjenden vetm elektronikisht. Nse ka koleksione librash q huazohen me koh t rezervuar apo pr nj koh t shkurtr, dhe nse t gjitha librat jan t ekspozuara. Cilat bibliografi, indekse dhe abstrakte kan; dhe n far formatesh; nse ka bibliografi t veanta pr fushn tuaj; nse seksioni i referimit: enciklopedit, direktorit, fjalort dhe vjetart sht ndar n koleksione t prgjithshme, apo me fusha reference. Shumica e bibliotekave kan udhzues t shtypur, q mund tju ndihmojn pr tu orientuar m mir dhe m shpejt. Ato mund t jen n formn e skedave si ndodh me Bibliotekn Kombtare apo bibliotekat e rretheve, ose n formn e nj liste t shtypur, ku
25

botimet jan ndar sipas fushave si sht br n bibliotekn e Shoqats Aleanca pr Barazin Gjinore. N prgjithsi ka shum udhzime ndihmse n faqet elektronike t bibliotekave, por m par duhet t msoni si ta prdorni at. Sidoqoft, ndihma m e madhe vjen nga katalogu i biblioteks. Shum prej tyre tashm gjenden on-line dhe ju mund ti zhbironi fal nj kompjuteri edhe jasht biblioteks, pasi ato jan t hapura pr shikim nga publiku i gjer. Zakonisht menut virtuale ju ofrojn mundsin pr t krkuar botime sipas autorit, titullit ose tems kryesore, duke gjetur se cilat biblioteka i kan materialet q ju duhen m shum pr studimin tuaj. sht mir t dini q edhe pse ju mund t hulumtoni se kush jan materialet e bibliotekave t ndryshme, jo gjithnj do t keni mundsi pr ti prdorur ato. Pr kt arsye sht mir t pyesni kushtet e dhnies s librave dhe artikujve, si edhe nse prdorimi i tyre ofrohet me pages apo jo. (shih Bell: 58-9) Bibliotekat akademike Ka shum mundsi q bibliotekat e institucioneve akademike t kn shumicn e burimeve t specializuara q do tju duhen pr studimin tuaj, por prve rastit kur jeni student apo pjes e stafit t atij institucioni, ju duhet t zbuloni se deri n far mase mund ti konsultoni kto burime. Disa biblioteka nuk do tju ofrojn fare shrbime, t tjerat do tju lejojn t lexoni librat dhe artikujt e tyre, pa pasur mundsi ti nxirrni jasht biblioteks, dhe t tjera do t mundsojn huazimin pr nj periudh t shkurtr kohe. Disa do tju lejojn t prdorni vetm librat dhe artikujt q kan n letr, por jo ato elektronike pr shkak t rregullave t liencs q mund t ken. Disa prej tyre kan tarifa pagese edhe pr burimet referenciale. Mund t ket edhe kufizime n numrin e librave q mund t merrni dhe kohn q mund ti mbani ato. Sigurohuni q do t mund t prdorni materialet q ju nevojiten para se t bni ndonj pages. Kushtet e bibliotekave mund t gjenden n internet, qoft n faqen e vet biblioteks, ose n faqen e universitetit apo institutit me t cilin sht atashuar. Mos harroni t pyesni edhe pr gjra teknike si orari i hapjes dhe kufizimet n ditt e festave apo gjat pushimeve. (shih Bell: 59). Interneti N nj bot q gjithnj e m shum prdor Rrjetin MbarBotror (WorlWideWeb) pr t komunikuar dhe botuar, interneti sht kthyer n nj burim t vlefshm informacioni pr shum student e studiues. Gjithsesi, duke qen se kushdo mund t hap nj faqe
26

interneti dhe t botoj informacion sipas dshirs kundrejt nj pagese t prballueshme, apo edhe falas, leximi nga interneti sht vshtirsuar. Q leximi nga interneti t jet efektiv, duhet q n rradh t par t shikojm me kujdes faqen se ku sht botuar materiali me t cilin po konsultohemi. Burimet m t besueshme jan faqet e universiteteve, ato t gazetave dhe revistave akademike ose publicistike me reputacion t mir, faqet zyrtare t institucioneve dhe organizatave, si edhe faqet personale t autorve. Prve faqes se ku sht botuar materiali, si element verifikues pr cilsin e asaj q lexojm shrbejn t dhnat bibliografike. Nse ato jan t plota, ather botuesi i faqes sht nj individ rigoroz q ruan t drejtn e autorit, duke br kshtu t rritet dhe besueshmria e faqes s vet. Verifikimi i cilsis dhe seriozitetit t burimit t gjetur n rrjet pasohet nga hapi i dyt: ai i leximit t materialit. Edhe ktu mund t prdorni metodat e prdorura pr leximin e botimeve n letr. N rastin kur sht shkrim i shkurtr mund ta lexoni t gjith, por nse sht shkrim i gjat, ather mund t lexoni abstraktin nse ka, hyrjen, tabeln e prmbajtjes dhe referencat. Nse materiali sht gjetur nprmjet nj prej motorve t krkimit, ather fjala els q keni prdorur do t jet e theksuar me nj ngjyr sipr, dhe n kt mnyr ju mund t lexoni fjalit ose paragraft ku shfaqet fjala juaj els pr t vlersuar nse duhet lexuar apo jo i gjith teksti. Kur vendosni q sht nj burim i vlefshm, mund t zgjidhni ta ruani n dosjet tuaja personale duke vendosur titullin dhe autorin si emr t dokumentit q keni gjetur. Nse t drejtat e autorit apo formati i faqes ku po lexoni nuk ju lejon ta ruani materialin n nj dokument tuajin, ather mjafton ta shtoni adresn url t shkrimit tek t Preferuarat, gjithnj nse kompjuteri q po prdorni sht personal. N t kundrt, mbajeni shnim adresn e sakt virtuale, q kur t hyni prsri n linj nga nj kompjuter tjetr t jeni n gjendje t konsultoheni srish me t njjtin material. Leximi para nj ekrani kompjuteri sht mnyra m e shpejt pr tu konsultuar me kto lloj burimesh, por sht vn re se disa njerz e kan shum t vshtir t prqendrohen n ekranin e nj kompjuteri pr nj koh t gjat pr t lexuar. Ktyre lexuesve u kshillohet ta printojn materialin dhe ta lexojn at n letr. Kjo metod u jep mundsin t mbani shnime n an t faqen, t nnvizoni dhe t theksoni pjest m t rndsishme si n do lexim tjetr. Cilndo mnyr t zgjidhni e rndsishme mbetet q t zgjidhni mnyrn q funksionon m mir pr ju dhe q rezulton m efektive.
27

Leximi i Shtypit Leximi i shtypit sht i rndsishm, pasi ju jep mundsi t ndiqni hap pas hapi ndodhit n t gjitha lmet e jets n vend dhe n bot. Shtypi sot sht shumfaqsh dhe prmbledh informacione t ndryshme nga politika, institucionet, shoqria, marrdhniet me jasht, si edhe sporti, arti e kultura. Kto fusha paraqiten nprmjet artikujve ekspozues, intervistave dhe analizave, duke ju ofruar lexuesve mundsin e nj interpretimi vetjak, por edhe interpretimin e opinionistve t ndryshm, apo autoriteteve t ndryshme n vend. Si lexues ju duhet t dini q shtypi mund t jet i pavaruar, ose organ i ndonj partie politike apo media shtetrore, q do t thot se n rastin e par botuesi ka nj linj mendimi t vetn, n rastin e dyt shtypi ndjek politikn e partis q prfaqson dhe n rastin e tret, shtypi sht zdhns i qeveris dhe institucioneve shtetrore. Kshillohet q t lexohen t treja llojet e ktyre botimeve pr vet faktin se ofrojn tre kndvshtrime t ndryshme, q i japin mundsin lexuesit t krijoj nj opinion t vetin n lidhje me at q ka ndodhur, si edhe t krahasoj versionet pr nj ballafaqim individual me pasqyrimin e s vrtets objektive apo fshehjen e saj nga qytetari. N nj situat ku shtypi ofrohet me shumic nga botues t ndryshm, lexuesit i duhet t jet przgjedhs n organet q vendos t lexoj. Pr kt ju duhet t mbshteteni n gjykimin tuaj t ftoht, n rekomandimet e personave q vlersoni, si edhe n reputacionin e nj gazete t caktuar. Gjykimi juaj do tju oj q pr disa koh t lexoni gazeta dhe revista t ndryshme duke vlersuar cilsin e asaj q botohet krahasimisht me t tjerat duke u bazuar n respektimin e gjuhs, qndrueshmria e argumentave dhe mbshtetja n fakte t artikujve t botuar. Prsa i prket rekomandimeve, pavarsisht nga respekti q keni pr at q jua rekomandon, gjithnj shoqrojeni vendimin pr t lexuar at gazet t caktuar me gjykimin tuaj personal mbi cilsin e saj. Ndrkoh reputacioni i nj gazete mund t formohet duke pasur parasysh numrin e shitjeve t saj, llojin dhe emrat e gazetarve q ka punsuar, si edhe emrat e opinionistve q e przgjedhin pr t shprehur mendimet e tyre. Edhe n kt rast, vendimtar pr przgjedhjen do t jet vlersimi personal i cilsis s botimit. Vetm n kt mnyr do t jeni m shum t sigurt se nuk po keqinformoheni. Leximi i shtypit duhet t shoqrohet me mbajtjen e shnimeve, sidomos nga ana e studentve t shkencave sociale. Mbajtja e nj ditari mediatik do t ishte nj metod e dobishme pr t lehtsuar organizimin e shnimeve dhe ruajtjen e tyre. Ajo
28

q mund t bni sht shkrimi i nj prmbledhje t artikullit apo ngjarjes shoqruar me emrin e autorit, titullin e artikullit dhe t dhnat e botimit dhe datn e botimit. N kt mnyr ju mund ti referoheni n nj koh t dyt m leht sesa t rishikoni t gjith numrat e gazets nga fillimi n fund pr t gjetur informacionin q ju nevojitet. Konspektimi Konspektimi mund t kryhet pr nj tem t caktuar ose pr nj libr t vetm. N t dyja rastet prbn nj prmbledhje t debatit akademik mbi temn n fjal. Konspektimi mund t jet nj dokument i mvetsishm, p.sh., kur u jepet studentve si detyr shtpie paraprgatitore, por mund t jet edhe pjes e nj detyre m t gjat si n rastin e nj punimi shkencor, kur prpara se t parashtroj argumentat e reja dhe gjetjet e studimit vetjak, shkrimtari/ja bn nj paraqitje t prmbledhur t artikujve dhe/ose librave akademike t botuar n lidhje me temn n fjal. Kjo bhet pr ti treguar lexuesit se deri ku sht arritur me studimin e ksaj teme. Shumica e artikujve akademik fillojn me nj rishikim t literaturs (nj mnyr tjetr pr t quajtur konspektimin), e cila mund t jet n rend kronologjik, por edhe n at tematik. Rendi kronologjik nnkupton se prmbledhja fillon q nga botimet e para e deri tek ato m t fundit, ndrkoh q prmbledhja tematike nnkupton diskutimin akademik mbi pjest prbrse t tems nga autor t ndryshm. Pr t prgatitur nj konspekt t mir studentve iu duhet t konsultohen me bibliotekat dhe me burimet virtuale. Konspekti duhet t jet i qart, por koniz. Ai duhet t prmbaj pikat m t rndsishme t debatit akademik mbi fushn e krkuar dhe t shoqrohet nga bibliografia prkatse. Gjatsia e nj konspekti do t varet nga numri i fjalve, apo i faqeve q iu sht krkuar t plotsoni. Numri i tyre nnkupton edhe se sa thell, lektori krkon q ju t shkoni me hulumtimin e literaturs mbi fushn apo temn e dhn. Kur ju krkohet t bni nj konspektim t nj vepre t caktuar, detyra sht m e leht, pasi ajo q ju duhet t bni sht t lexoni me kujdes veprn, t mbani shnime gjat leximit pr t nxjerr pikat kryesore t debatit akademik t shtjelluar aty dhe m pas ti prmblidhni ato n nj dokument t shkruar. Nganjher mund tju krkohet q t prfshini dhe kritikn mbi veprn n fjal, q do t thot se do t ndiqni hapat m lart pr t hulumtuar literaturn q sht marr me analizn e veprs q keni
29

si detyr dhe pr t paraqitur me shkrim gjith debatin akademik t nxitur prej saj (shih Brusaw et al: 405-7). T Shkruarit si Prmbledhje e Rishprehje e Prvojave Njerzore Procesi i t shkruarit nuk sht aspak i leht. Paraqitja e ideve dhe mendimeve n form t shkruar prbn formn m t lart t shprehjes njerzore. Kjo form e t shprehurit prve funksioneve t tjera bn t mundur komunikimin ndrbrezor dhe sjell n ditt tona prvojn njerzore. Kjo e fundit mund t jet e lasht dhe e hershme ashtu si edhe mund t ket ndodhur vetm nj dit m par n nj cep t largt t globit. Procesi i t shkruarit nuk mund t kuptohet pa lidhjen e ngusht q ka me procesin e t menduarit. Sa m t qartsuara t jen idet aq m shprehs sht edhe t shkruarit. N qoft se dikush arrin t shkruaj mendimet n nj form t kuptueshme ateher shprehja e atyre mendimeve me an t fjals s folur bhet shum m e leht. Si do t shohim edhe m posht, procesi i t shkruarit sht i ndrlikuar sepse kombinon disa procese mendore brenda tij. Personit q shkruan i duhet q t mendoj dhe t ket parasysh shum gjra n t njjtn koh n mnyr q t shkruarit t jet efektiv. Jo m kot n gjuhn shqipe thuhet se "Gjuha kocka nuk ka por kocka thyen." T shkruarit prbn nj renditje t prvojave njerzore. N kt mnyr njerzit arrijn t shprehin qndrimet, ndjenjat dhe mendimet e tyre n nj form t re dhe t sjellin edhe tek t tjert kto prvoja. Po t mndojm pr nj ast nuk do t jet aspak e vshtir q pr t njjtn ngjarje ose ndodhi njerzit reagojn n mnyra t ndryshme dhe pr pasoj mnyra e t shprehurit rreth ksaj ngjarje do t jet e ndryshme. Pr kt mjafton t krahasosh mnyrn se si shkruhet n gazeta pr t njjtn ngjarje. Procesi i t shkruarit sht edhe mnyra m e mir pr t msuar. Ekspertt pr ta provuar kt kshillojn t rishkruani edhe nj her shnimet q keni marr n nj kurs t caktuar. Do t shihni se sa shum prmirsim do t ket jo vetm teksti i shnimeve por edhe aftsit tuaja pr ta kuptuar dhe diskutuar rreth shnimeve apo leksionit t caktuar. Kur dikush ulet t shpreh mendimet dhe idet n t mnyr t shkruar - procesi mendor ose i t msuarit ka prfunduar dhe t shkruarit prbn formn ideale t shprehjes s mendimeve pr t tjert. Ndodh shpesh q n provimet me shkrim studentt sapo shohin krkesat t sjellin para vetes idet q u jan ngulitur dhe me an t procesit t shkrimit t ktyre ideve n nj form t njsuar qoft ky paragraph, ese, hartim apo edhe detyr kursi, t'i paraqesin kto ide
30

n nj form t re e cila i udit edhe ata vet. Ky proces ndodh gjithmon e m tepr kur rritet prvoja n procesin e t shkruarit. T shkruarit sht nj beteje e vrtet dhe shum e vshtir. Beteja zhvillohet me dhe kundra vetes. Si shkrimtar njeriu merr njkohsisht rolin e lexuesit, t kritikut, t redaktorit, t udhheqsit, etj. Nse dikush thot q t shkruarit sht i leht dhe i vjen natyrshm - personi gnjen - sepse t sjellsh idet e tuaja n kt bot dhe pr m tepr t prpiqesh t rindrtosh kt bot me an t ideve q shpreh nuk sht aspak e leht. Isak Bashevis Singer, fituesi i mimit Nobel n letrsi n vitin 1978, pat shkruar: "Besoj se mrekullit ndodhin n do fush t jets me prjashtim t t shkruarit. Prvoja m ka treguar se n procesin e t shkruarit mrekullit nuk ndodhin." (Cituar sipas Andrea Lunsford dhe Robert Connors n librin The St. Martin's Handbook, 1992, botimi i dyt i edicionit pr msuesit). N kt aspekt do t ishte me interes q t merrnit librin Ftes n Studio t shkrimtarit shum t njohur shqiptar Ismail Kadare dhe t lexonit mendimet e tij pr procesin e t shkruarit dhe pr lidhjet q shkrimtari/ja krijon me muzn e tij/ t saj letrare. T menduarit n form krijuese dhe kritike Si qenie njerzore q jemi, t menduarit na vjen n mnyr t natyrshme. Por t mendosh efektivisht sht dika jo e natyrshme. Ky lloj t menduarit duhet msuar dhe praktikuar. T menduarit si proces prfshin fardolloj aktiviteti apo veprimtarie mendore q mund t jet si shikimi i ndrrave me sy hapur, apo analizat komplekse matematikore. Duke u munduar t klasifikosh t menduarit n mnyr t thjesht dallon dy lloj procesesh: t menduarit krijues dhe at kritik. Lidhur tepr ngusht me t menduarit krijues sht procesi i shoqrizimit (asocimit), n fakt t menduarit krijues nuk mund t kuptohet pa kt proces. Shoqrizimi i par n formn e procesit mendor prbn at proces q mundson nxjerrjen dhe prpunimin e informacioneve, ndjenjave dhe ideve nga kujtesa. Kur mendja punon n mnyr krijuese, ajo sjell prpara prvoja t cilat nuk jan t lidhura mir me njra-tjetrn. Vzhgimet e rastit t tipit: sa shum balt ka! apo sa pak studenta bjn msim! jan shembuj tipik t t menduarit krijues. Po ashtu n t menduarin krijues prfshihen edhe kategorit e mposhtme: ndjesi t pashpjegueshme ide t uditshme
31

copza bisedash detaje nga leksionet pjes nga librat, gazetat, kngt apo edhe filmat
Ushtrim Leximi: shkruani me laps shembuj pr seciln kategori.
N raste t caktuara t menduarit krijues sht i paqllimshm. Ky proces ndodh kur mendja sht n gjendje gjysm t prgjumur dhe mendimet vrshojn pa ndonj lloj sistemi n nj rrjedh imazhesh, kujtimesh e ndjenjash t cilat luhaten n ndonj cep t ndrgjegjes. N raste t tjera t menduarit krijues sht reflektues dhe i qllimshm. T menduarit reflektues ndodh kur mendja ka nj qllim, pr shembull: gjetjen e rrugzgjidhjes s nj problemi. N ksi lloj situatash me an t t menduarit reflektues prpunohet nj list spontane mundsish nga e cila mund t zgjidhet opinioni m i mir. Me fjal t tjera: T menduarit krijues, qoft reflektues apo i paqllimshm, sjell spontanitetin q mundson informacionin dhe intuitn q ndez deprtimin drejt thelbsores. Vlersimi - procesi q gjykon ose v n prov saktsin e informacionit, gjrave thelbsore, ideve q vijn nga procesi krijues sht n qendr t t menduarit kritik. Kur mendon n mnyr kritike, v n prov mundsit: analizon vendimet e marra; v n pah hamendsime t dukshme; gjurmon lidhje t logjikshme; dhe v n zbatim standardet e caktuara t arsyetimit logjik. Me an t t menduarit kritik vendoset far duhet dhe sduhet br, dallon t mirn nga e keqja, kupton far shkon e far nuk shkon me dika. Si t menduarit krijues dhe kritik jan thelbsor n marrjen e vendimeve edhe n t shkruar. Shkrimtari kur boton romanin jo vetm q i duhet t krijoj ngjarjen dhe personazhet, por prpara se ta drgoj pr botim i duhet t kritikoj tepr imtsisht formn e t shkruarit dhe elementt artistik. Doktoresha kur diagnostikon smundjet, n fillim krijon diagnoza t mundshme q duken se prputhen me simptomat e pacientit, dhe pr t vendosur diagnozn e sakt ajo kritikon seciln prej tyre me an t ekzaminimit t mtejshm dhe analizave laboratorike. Pr t zgjidhur nj krim, grupi hetimor ose policia gjyqsore krijon hipoteza t mundshme t cilat i testojn me provat dhe t dhnat q kan arritur t mbledhin. Nse ata nuk kan sukses n procesin e krijimit t hipotezave bindse ata nuk mund ta zgjidhin krimin/shtjen kriminale. Po kshtu nse grupi hetimor i kalon
32

hipotezat n t cilat kan arritur n nj proces gjyqsor jo rigoroz kritik, ata mund t arrijn n konkluzione t gabuara. Jepni shembujt tuaj. N prfundim t ksaj pjese mund t shprehemi se: N qendr t t menduarit efektiv ose me vler efektive t lart qndron mnyra e prdorimit t t menduarit kritik dhe atij krijues kur dhe si duhet. Bazat e t menduarit kritik N zhargonin e prditshm fjala/mbiemri kritik/kritike ka ngarkes emocionale negative, pr m tepr kjo fjal ka nj histori prdorimi interesante n gjuhn shqipe, veanrisht e par n togfjalshat autokritik me shkrim, kritik prpara kolektivit etj. N kto raste kuptimi i fjals n fakt ishte gjyq pr veten, ose gjyq i hapur. N prdorimet e saj akademike, fjala kritik/e i referohet veprimtarive intelektuale t ndrlikuara t cilat lidhen ngusht me proceset e analizs, vlersimit dhe interpretimit. Kur themi se filani apo fisteku e ka prishur perspektivn kritike duke u prfshir emocionalisht n procesin e vendim-marrjes, kemi parasysh se personi nuk ka aplikuar t menduarit efektiv. T mendosh n mnyr kritike nuk do t thot t gjykosh ose t analizosh do koment q t bjn si mendues kritik dikush i hyn jets tepr i menduar me nj arsenal dhuntish q t ndihmojn t interpretosh, analizosh, dhe vlersosh prvojat jetsore dhe informacionet q merr. T menduarit kritik e v theksin mbi objektivitetin - aftsia pr t vshtruar ndodhit dhe prvojat pa i shtrembruar ato. Kjo form e te menduarit me qllim nnvleftson subjektivitetin paaftsine pr t menduar prtej nj kornize t caktuar reference. T menduarit kritik ndikohet thell nga fakti q kemi prmendur edhe m par se secili prej nesh i shikon ngjarjet apo eksperiencat jetsore prej nj kndvshtrimi apo perspektive t veant. Njohja e ktij fakti, e perspektivs subjektive q secili krijon n lidhje me realitetin, merr rndsi t madhe veanrisht kur dikush prej nesh prpiqet t arrij konsensusin n nj grup t caktuar. Subjektiviteti jo vetm q ka efekt negativ mbi aftsit tona pr t menduar n mnyr efektive, por edhe mund ta errsoj kt proces, veanrisht kur emocionet ndrhyjn n procesin e t shkruarit. Nuk mund t mohohet prej askujt fakti se emocionet jan nj pjes e pandashme dhe e rndsishme e sjelljes njerzore. Si mund t kuptohen artistt pa pasionin pr fushn e tyre? A mund t imagjonohen njerzit filantrop pa ndjenjn e bujaris dhe t dhnies? Sidoqoft, kur flasim pr procesin e t shkruarit n
33

mnyr akademike, edhe emocioni m i leht zvoglon aftsit pr t gjykuar llogjikisht dhe t punosh n form frytdhnse me t tjert. Kudo ku krkohet objektivitet, emocionet kan tendencn t intensifikojn argumentimin ose sjelljen vetmbrojtse, e cila gjithmon pengon diskutimet me arsye. N mnyr q t zvoglohet intensiteti emocional n procesin e arritjes s konsesusit n nj grup t caktuar, kshillohet vshtrimi i realitetit nga kndi i atyre me t cilt jeni n konflikt. Kur shihet se emocionet na kan pushtuar trsisht dhe nuk na lejojn t arsyetojm, duhet t trhiqemi dhe t analizojm do hap t procesit mendor pr t qen t sigurt se konkluzionet jan t pranueshme dhe t bazuara dhe krejtsisht t kuptuara nga t tjert. Arsyetimi dhe t Menduarit Kritik2 Mendimi kritik sht nj mnyr e sofistikuar e t menduarit. Ai nxit prpunimin e njohurive dhe nxjerrjen e prfundimeve personale n lidhje me shtje t ndryshme q paraqiten pr diskutim. N qoft se duam t jemi mendjehapur dhe kritik, t menduarit nuk duhet ti lihet rastsis. T menduarit kritik prshkruan se si po mendohet pr dika. T msosh t mendosh n mnyr kritike do t thot: 1. T msosh t pyessh, kur t pyessh dhe far pyetjesh t bsh. 2. T msosh si t arsyetosh, kur ta prdorsh arsyetimin dhe far metodash arsyetimi t prdorsh. (shih Fisher sipas AEDP, 1998: 88) sht e rndsishme q nj shkrimtar t nxitet nga pedagogt, ose edhe vet q t jet i gatshm pr t arsyetuar. Arsyetimi do t thot gjetja e argumentave se pse dika qndron, pra duhet t pranohet nga t tjert si e mirqen. Argumentimi synon n zbulimin e s vrtets, duke e nxjerr bindjen n dritn e arsyetimit. Argumentimi duhet t jet nj sfid pr arsyen dhe jo nj ftes pr tu prplasur me t tjert. Pyetjet q mund ti bni vetes pr t arritur n nj arsyetim t shndosh jan:
far argumentesh ka pr kt? far argumentesh ka kundr ksaj?
2
Nnkapitulli n vijim sht nj sintez e artikullit t Robert Fisher, T menduarit kritik n AEDP, Studio Gjithka, Arsyes vendin e par, Tiran: AEDP, 1998, f 87120. Artikulli n fjal prqendrohet tek zhvillimi i mendimit kritik tek fmijt, por parimet q ai parashtron jan parimet baz t mendimit kritik dhe pr rrjedhoj mund t aplikohen edhe n kontekstin e shkrimtarve akademik.
34

A mund t m bindi me argumentet tuaja? A ju kam bindur me argumentet e mia? Cili argument do tju bindte? (shih ibid: 89)
Tipar tjetr dallues i mendimit kritik sht edhe gatishmria pr t sfiduar idet e t tjerve, pra aftsia pr t mos pranuar dika si t vrtet derisa t jeni t bindur nprmjet arsyetimit dhe argumentave se ai mendim apo ajo ide sht e sakt. Me fjal t tjera do t thonim t jeni mendjehapur, q nga ana e vet do t thot t jeni t gatshm:
T merrni vendime q mbshteten mbi fakte dhe prova dhe mbi vlersimin e provave. T sfidosh idet dhe vendimet e vetes. T jesh i hapur pr sfidat e t tjerve. T t shkoj ndrmend mundsia se e ke gabim.
E rndsishme sht t kuptohet se t qenit mendjehapur nuk cnon integritetin e individit, prkundrazi afirmon vlern tuaj si qenie njerzore. Edhe pse shpesh njerzit priren t mendojn se kan t drejt, nj qndrim dyshues nxit verifikimin e fakteve dhe vlersimin e argumentave, t cilt nga ana e tyre vrtetojn nse mendimi i shprehur sht vrtet i drejt (shih ibid: 89-90). Aftsit e t menduarit kritik Robert Ennis, themelues i lvizjes s mendimit kritik n ShBA ka dalluar 12 aspekte q ndihmojn n prcaktimin e aftsive t t menduarit kritik. Ato jan parashtruar n form pyetjesh, t cilat mund t ndihmojn do shkrimtar n analizn kritike t nj ideje:
1. Kapja e kuptimit t nj thnieje A ka kuptim? 2. Gjykimi nse ka paqartsi n arsyetim A sht e qart? 3. Gjykimi nse thniet kundrshtojn njera-tjetrn A sht ideja e qndrueshme? 4. Gjykimi nse patjetr vjen n prfundim A sht logjike? 5. Gjykimi nse thnia sht specifike sa duhet A sht e sakt? 6. Gjykimi nse nj thnie zbaton nj parim A ndjek nj rregull? 7. Gjykimi nse nj thnie vzhguese sht e besueshme A sht e prpikt? 8. Gjykimi nse garantohet nj prfundim induktiv A sht e prligjur? 9. Gjykimi nse sht dalluar problemi A ka lidhje? 10. Gjykimi nse dika sht supozim A merret si e qen? 11. Gjykimi nse nj prkufizim sht i prshtatshm A sht prkufizuar mir? 12. Gjykimi nse nj thnie e marr nga dikush sht e pranueshme A sht e vrtet? (ibid: 91)
35
Ndrkoh q pr Blum dhe bashkpuntort e tij termi t menduarit kritik sht sinonim i termit vlersim. Nga t gjitha aftsit e tjera t t menduarit, q Blum i quante synime njohse, t menduarit kritik sht i nivelit m t lart.
Kategoria 1.Njohja (t mbajturit mend dhe n kujtes) 2. T kuptuarit (interpretim dhe kuptim) 3. Zbatimi (t prdorurit e...) 4. Analiza (zbrthimi) 5. Sinteza (montimi) elsa t procesit t t menduarit Thoni se dini, mbani mend, prshkruani, prsritni, identifikoni, thoni se cili, kur, k, ku, far. Prshkruani me fjalt tuaja, thoni se far mendoni pr, thoni se do t thot, shpjegoni, krahasoni, lidhni... Si mund ta prdorni, ku t on, zbato at q i, prdore pr zgjidhjen e problemave, demonstro... Cilat jan pjest, rendi, arsyeja pse, shkaqet, problemet, zgjidhjet, pasojat... Si mund t ishte ndryshe, far tjetr, po sikur, t supozojm, zhvillo, prmirso, krijo n mnyrn tnde... Si do ta gjykonit, a ka sukses, a do t ec, far do t paraplqenit, pse e mendoni kshtu...
Tabela marr nga ibid: 92-93.
6. Vlersimi (gjykimi dhe vlersimi)
Proceset e t menduarit t paraqitura m lart mund t prdoren fare mir nga studentt jo vetm gjat procesit t t menduarit kritik, por edhe gjat procesit t t nxnit, studimit dhe shkrimit akademik. Gjithsesi, nga aftsit e prmendura m lart, aftsia pr t vlersuar sht m themelorja pr t menduarit kritik, vlersimin e ideve, provave, argumentave, veprimeve dhe zgjidhjeve. Procesi i vlersimit prfshin hartimin dhe prdorimin e kritereve pr gjykim. N t njjtn koh, shkrimtari duhet t jet i gatshm t identifikoj dhe studioj kriteret pr gjykim q prdorin t tjert. Kjo do ta ndihmoj t kuptoj m drejt argumentat dhe arsyetimin e t tjerve (shih ibid: 97). Dallimi midis faktit dhe opinionit Koha n t cilt po jetojm, dhe kryesisht kjo m tepr jasht vendit ton, sht koha e mbingarkess informative. N bot
36

botohen rreth 65 milion gazeta n dit. 10.000 revista dalin do muaj dhe afro 50.000 libra t rinj dalin do vit sipas t dhnave nga interneti. Vetm n SHBA ka mbi 1400 stacione televizive t cilat transmetojn programe t ndjekura n 93 milion shtpi. 10.000 stacione radiofonike dgjohen n mbi 500 milion radio q gjenden npr shtpi, vende pune, makina dhe tani edhe n walkman si thot Ardit Gjebrea. Prve ksaj krijimi dhe organizimi i World Wide Web (www), rrjeti i gjer botror, ka sjell mundsi t pakufizueshme pr mbledhjen dhe thithjen e informacionit. Edhe n Shqipri moria e gazetave, revistave, radiove, stacioneve televizive, prhapja e internetit etj, bn t domosdoshme marrjen e masave pr tu mbrojtur nga kjo sasi e jashtzakonshme informative, dhe veanrisht nga dizinformimi ose informimi q t on n rrug t gabuar. Hapi i par mbrojts sht t bsh dallimin mes dy koncepteve themelore: faktit dhe opinionit. FAKTI. N vetvete fakti sht i padebatueshm. Fjalia faktike reflekton ekzistencn aktuale dhe ndodhsmrin e dikaje, gjra t cilat mund t verifikohen objektivisht. Shembuj:
Prof. Dr. Berisha ka qen President i Shqipris nga viti 1992 deri n vitin 1997. Hna sht i vetmi satelit natyror i toks. Shqipria u b antare me t drejta t plot n OKB n vitin 1983.
Kur faktet shprehen me numra quhen statistika. Statistikat quhen dhe fakte t paprovuara. Faktet e paprovuara shpesh t ojn n prfundime t gabuara. OPINIONI. Analiza statistikore, q do t thot fakte t paprovuara, reflekton nj opinion t caktuar. Opinioni prbn at t ciln dikush beson, dhe kjo nuk sht domosdoshmrisht e vrtet thjesht sepse dikush e beson. Opinionet marrin forma t ndryshme: Preferenca prbn opinionin shprehs t shijes personale: at q dikush plqen ose nuk plqen. Fjali t tilla si: Filmat me tmerr i kam m pr zemr. apo Vrapi sht ushtrim shum i mir fizik. shprehin preferenca, jo fakte. Preferencat nuk krkojn ekzaminim kritik. Faktikisht nuk ka sesi t jet gabim nj person sepse preferon nj lloj t caktuar ushqimi, sporti apo filmi. Dhe ne nuk duhet t marrim prsipr t ndryshojm apo sfidojm shijet e dikujt. Shqiptart nuk thon m kot: Mendje, mendje kjo dynja. Francezt thon: Shijet dhe ngjyrat nuk mund t
37

diskutohen. . N Angli i njjti kuptim shprehet me fjalt: Shija jote, ssht e imja. Gjykimi prbn nj opinion t bazuar diku. Preferencat mund t shprehen me gjykime. Tipi i muziks hip-hop me tepr sesa roku apo muzika popullore, reflektojn shijet e rinis.
PRFUNDIMI prbn nj vzhgim ose konkluzion t bazuar n nj fakt t caktuar apo nj grup faktesh. Kto lloj ndrtimesh gjuhsore arrijn n konkluzione pr gjrat q nuk dihen n baz t asaj q njihet dhe dihet. Kshtu psh: Bankiert nxjerrin prfundime pr statusin shoqror t klientve t tyre n baz t veshjes. Hetuesi nxjerr prfundime se kush mund ta ket vn zjarrin n baz t asaj q ka mbetur. Mekaniku arrin n nj prfundim t caktuar pr shkakun e prishjes s makins n baz t zhurms q ajo bn.
Prfundimet supozohet t jen t kujdesshme, por ato bhen edhe pa u menduar thell. Prfundimet jan t besueshme dhe t pabesueshme, t drejta dhe t gabuara. Le t marrim n konsiderat shembujt e mposhtm: Shembulli 1.
Vendi X po kalon kriz energjitike pr shkak t rrjetit t vjetruar. Prmirsime n rrjet nuk mund t bhen pr shkak t mungess s fondeve.
Shembulli 2.
Numri i apartamenteve dhe i shtpive t reja sht trefishuar n 10 vitet e fundit. Pritet q numri i apartamenteve t rritet sepse kryetari i bashkis s qytetit ka aprovuar ndrtimin e 5 blloqeve t reja t banimit me nga 1000 apartamente secili.
Prej ktyre fakteve mund t prfundohet se vitin e ardhshm situata energjitike mund t jet edhe m e rnduar dhe kshtu kriza energjitike dhe ekonomike edhe m e thell. Si do lloj prfundimi edhe ky duhet ti nnshtrohet analizs kritike e cila mund t nxjerr kto fakte shtes:
Kriza energjitike sht shkatuar nga shterimi i burimeve ujore. Mungesa e fondeve sht e prkohshme sepse buxheti i ri ssht miratuar ende.
38
Kshtu pra, faktet shtes nxjerrin n pah se ekzaminimi i thell kritik tregon se prfundimi origjinal ishte i pabazuar.
Po prej shembullit t dyt, far prfundimesh mund t nxirren?
INTERPRETIMI ekzaminon faktet dhe opinionet n mnyr q t arrij ti kuptoj ato. Interpretimet jan gjithmon spekulative. Ai prfaqson nj prpjekje pr t deprtuar brenda t dukshmes pr t gjetur nj t vrtet m t thell. Prvojat personale, veprat letrare, ngjarje t ndryshme politike dhe historike shpesh na japin materialet baz pr interpretim. Vrtetsia e interpretimeve paraqet vshtirsi t jashtzakonshme pr tu verifikuar apo vrtetuar. Vetm nj analiz e kujdesshme do t nxjerr n pah saktsin e nj interpretimi t caktuar pr nj ngjarje apo veprim. Ushtrim Praktik:
Zgjidhni nj kapitull q keni pr lexim t detyrueshm n nj prej lndve q po ndiqni dhe zbatoni teknikat e leximit dhe t marrjes s shnimeve. Do t vini re q puna juaj pr t kuptuar kapitullin dhe analizuar at bhet shum m e leht nse ndiqni rregullat e kshilluara n kt kapitull.
39

Vlersim Studentor pr Kreun e Par 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falendrojn pr dhnien e mendimit tuaj.
40

Kreu i Dyt: Njohja e Audiencs: t shkruarit pr lexuesin Shkrimi pr qllime akademike Dallimi mes shkrimit akademik dhe artistik Shkrimi akademik sht trsisht ndryshe nga t gjitha llojet e tjera t shkrimit, veanrisht ai artistik. Shkrimi akademik dallon nga ai artistik kryesisht nga qllimi, lloji i gjuhs s prdorur dhe struktura. Nse shprehja e ndjenjave dhe emocioneve sht qllimi kryesor i shkrimeve artistike, n shkrimin akademik ato mungojn trsisht, pasi vendin kryesor e zn faktet dhe argumentet. Po kshtu, gjuha e prdorur n shkrimet artistike sht e larmishme, ajo mund t jet dialektore dhe krahinore, mund t prmbaj fjal t reja dhe t pazakonta, si edhe shpesh fjalt nuk prdoren me kuptimin e tyre parsor, por me at figurativ dhe simbolik. N t njjtn koh, nse shkrimi akademik ka nj struktur t mirprcaktuar me nj hyrje, zhvillim dhe prfundime, shkrimet letrare nuk kan nj struktur rigoroze e cila prsritet n t gjitha shkrimet letrare. Edhe vet fjala gjini n letrsi sht shum e gjer dhe prmban variacione t shumta, t cilat nuk ndjekin nj struktur t paravendosur si n rastin e shkrimeve akademike. Qllimi i shkrimeve akademike Shkrimet akademike jan ato shkrime t stilit akademik, t cilat studentt dhe akademikt prdorin gjat jets s tyre akademike. Shkrimet akademike prdoren pr qllime t ndryshme. Qllimet kryesore t t shkruarit jan tre: ekspresiv, ekspozues dhe persuaziv (binds). Ekspresiviteti nuk sht tipar i shkrimeve akademike, pasi ai synon shprehjen e ndjenjave dhe emocioneve t shkrimtarve. Nga ana tjetr ekspozimi dhe bindja jan qllimet kryesore t shkrimeve akademike. Ekspozimi prdoret pr t informuar, analizuar dhe shpjeguar nj koncept, nj fenomen, nj ngjarje apo nj proces. Bindja synon q nprmjet argumentave binds dhe fakteve mbshtetse t arrijn bindjen dhe mbshtetjen e lexuesve. Prmbledhtazi, do t thonim se shkrimet akademike kan si qllim t informojn, t analizojn, interpretojn dhe shpjegojn nj koncept, nj fenomen, nj ngjarje apo nj proces akademik. N raste t caktuara kto zhvillohen me qllimin final t bindjes s lexuesit se shkrimtari ka t drejt dhe bindja se ai/ajo ka t drejt do t nxis reagimet e lexuesve (shih Harbrace College Handbook, 1990: 360-1).
41

Fillimi i procesit t krijimit akademik Procesi i krijimit akademik prmban disa faza, t cilat shkurtimisht do ti prmblidhnim n fazn e shpikjes, shkrimit, rishikimit dhe redaktimit. Secila nga kto faza ka hapat e vet prbrs, t cilt do ti shpjegojm me rradh n kapitujt n vijim, ndrkoh q tani do t prqendrohemi tek fillimi i procesit t krijimit akademik, ose fazn e shpikjes. Faza e shpikjes sht proces n t cilin shkrimtari akademik kupton temn, prodhon ide dhe fillon ti jap form materialit. Midis strategjive m t prdorura pr kt faz do t prmendnim: Diskutimi n klas rreth tems s dhn bn q shkrimtart t kuptojn m mir temn dhe t fillojn ti veshin mendimet e tyre me fjal. Leximi pr t njohur e kuptuar m mir temn n fjal sht mse i domosdoshm n shumicn e shkrimeve akademike. T menduarit dhe meditimi jan po aq t rndsishme sa dy t parat, pasi q t mund t shkruajm n lidhje me nj tem t caktuar duhet n rradh t kemi menduar pr t dhe t kemi reflektuar mbi mendimit dhe idet tona n lidhje me at tem. Shkrimi sht hapi i fundit t fazs s shpikjes. Hedhja e mendimeve n letr sht ajo q m lart e kemi quajtur shkrim i lir dhe jo shum i strukturuar. N kt moment e rndsishme sht q idet t hidhen n letr, sepse vetm kshtu ato mund t prpunohen dhe ndryshohen m pas (shih Klooster&Bloem, 1995: 9).
Raporti shkrimtar - lexues Gjat jets tuaj studentore do tju duhet t shkruani ese dhe detyra kursi pr lnd dhe profesor t ndryshm. N secilin rast do tju krkohet nj strategji e veant pune, por q t gjith do tju krkojn q t fokusoheni tek nj ide qendrore, n baz t s cils do t strukturohet e gjith eseja. Studentt duhet t kuptojn se proza joletrare sht nj ndrmarrje logjike e racionale, q krkon paraqitjen e ideve njra pas tjetrs duke i nnrenditur t gjitha pjest e eses ndaj nj ideje dominuese, q vet shkrimtari/ja ka menduar si m t rndsishmen. (shih Klooster: 13)
42

Lidhja e shkrimtarit me lexuesin sht tepr e rndsishme. Duhet t kemi parasysh se t shkruarit akademik nuk prbn as art pr art, as raportim, as informim; qllimi kryesor i ktij lloj t shkruari sht q t tregoj aftsit analitike dhe dhuntit q studenti fiton gjat procesit t t msuarit, duke prmbledhur n 10-12 faqe prvojn e tij/saj me materialet e mbuluara gjat nj kursi akademik. Kur ulesh t shkruash nj ese, hyn edhe n nj lidhje q krijohet mes teje dhe lexuesit. Njohurit e thella pr lndn nuk jan t mjaftueshme kur shkruan n mnyr akademike; lidhja me lexuesin duhet mbajtur gjall duke organizuar dhe paraqitur n mnyr efektive at q dini n fletn e bardh. N t kundrt ju rrezikoni t ngatrroni lexuesin, i cili n t shumtn e rasteve ka n dorn notn tuaj. Gjithashtu, shkrimtart duhet t ken parasysh se ata shkruajn pr nj audienc dhe jo vetm pr veten, apo pr msuesin/en. Ata nuk shkruajn n situata izolimi por n kontekste shoqrore komplekse njerzish dhe qllimesh. Nj shkrimtari/eje i duhet t prshtas mesazhin e vet n mnyr q t arrij qllime t ndryshme me lexues t ndryshm. Edhe n rastet kur jep t njjtin informacion, shkrimtari/ja duhet t ndryshoj fjalorin, strukturn e fjalive, strategjin organizative, si edhe faktit mbshtetse n mnyr q punimi t plotsoj krkesat e lexuesve. (shih Klooster et. al.: 8) Lidhja e shkrimtarit/res me audiencn forcohet nprmjet cilsis s shkrimit: sa m i qart t jet qllimi, sa m e mirorganizuar t jet struktura, sa m i hapur t tregohet shkrimtari/ja ndaj ideve t ndryshme, sa m i gatshm pr tiu pergjigjur kundrargumentave, si edhe sa m formal dhe binds t jet toni i tij/saj gjat shkrimit, aq m i suksesshm do t jet ai/ajo. Pra, gjithnj kini parasysh pranin e lexuesit kur shkruani, sepse ajo do t prcaktoj zgjedhjen tuaj t fjalve, shembujve e detajeve. Kur mendoni pr audiencn kini parasysh aftsit e tyre gjuhsore dhe mendore, njohurit e tyre dhe marrdhniet q ka shkrimtari/ja me lexuesit. Aftsit gjuhsore dhe mendore varen nga kto faktor: mosha, shkollimi, inteligjenca. N baz t ktyre faktorve, shkrimtari/ja do t prcaktoj gjatsin e fjalive t veta, si edhe fjalorin q do t prdor. Indeksi i mjegulls hartuar nga Robert Gunning do t na ndihmonte pr t prcaktuar vshtirsin e nj shkrimi. Nga ana tjetr njohurit e lexuesit influencojn prmbajtjen e shkrimit. Nse audienca prbhet nga mjek specialist, ather nj studim mbi gjetjen e nj kure pr nj smundje t caktuar do t kishte fjalor t prshtatshm pr
43

mjekt specialist, si edhe do t prmbante detaje t mjaftueshme pr t trhequr vmendjen e ktyre specialistve.
INDEKSI I MJEGULLS 1. merrni nj tekst fardo prej rreth 100 fjalsh, q t prfundoj me fundin e nj fjalie. 2. numroni numrin e fjalive dhe pjestoni numrin e sakt t fjalve me numrin e fjalive pr t nxjerr numrin mesatar t fjalve n nj fjali. (NMF) 3. gjeni numrin e fjalt e gjata. (NMGj) 4. bni kto llogaritje: Indeksi i mjegulls = (NMF + NMGj) x 0.4 Duke prdorur kt formul nxjerrim shifrn q prcakton nivelin e lexuesit: 5 shum e leht 10 m e vshtir 15 e vshtir 20 shum e vshtir sipas ktij modeli nj 15 vjear mund t lexoj shkrime q e kan indeksin 10, ndrsa indeksi i nj studenti n universitet sht 14-16. (shih Seely: 8993)
S fundmi, marrdhniet q ka shkrimtari/ja me lexuesin e vet gjithashtu influencojn fjalorin dhe format gramatikore q do t prdoren. Pr t przgjedhur fjalorin dhe strukturn e duhur, shkrimtart duhet t ken parasysh llojin e marrdhnies q kan me lexuesin e tyre: familje, shoqeri, marrdhnie pune, zyrtare etj; si edhe se sa formal duan t jen me lexuesin. (shih Seely: 89, 97-99) Nga sa u tha m lart duket se ekzistojn lloje t ndryshme audiencash, t cilat sidoqoft mund ti ndajm n dy grupe kryesore: audienca t specializuara dhe ato t prgjithshme. Audienca e specializuar sht ajo lloj audience q ka njohuri t mjaftueshme n fushn n t ciln shkrimtari krkon t shkruaj. Pr shembull, nse tma ka t bj me nj lloj t ri automjeti, grupi i mekanikve t makinave do t prbnte audiencn specialiste pr kt tem. N t njjtn koh, i njjti grup, edhe pse lexues i specializuar pr temn mbi makinat, do t ishte lexues i prgjithshm pr nj tem mbi gjellt e guzhins kineze. Shpesh sht m e leht t shkruash pr nj lexues t specializuar, pasi shkrimtari/ja e ka pak a shum iden se far di lexuesi, si edhe far detajesh t prfshij n shkrim e far jo. Duke ditur se shkrimi do t lexohet nga ekspert, ai do ti prshtatet n fjalor dhe n detaje lexuesit t vet.
44

[Detyr Praktike: prpiquni t gjeni nj shembull nga revist shkencore n gjuhn shqipe dhe hetoni gjuhn q prdor autori/autorja] Audiencat e prgjithshme mendojini si lexues q nuk jan ekspert n fushn ku po shkruani, por q dshirojn t lxojn dhe kuptojn shkrimin tuaj. Pr t ngushtuar pak numrin dhe llojin e lexuesve tuaj, ju mund t orientoheni nga ambjenti n t cilin do t paraqitet shkrimi, mosha e lexuesve, bindjet e tyre politike, fetare si edhe gjinia e lexuesit, n mnyr q shkrimi t mos ofendoj dhe prek asnj nga grupet e interesit q prbjn nj shoqri moderne. [Ushtrim. Shkruani nj letr rreth nj problemi q ju ka lindur n universitet drejtuar tre llojeve t ndryshme lexuesish: nj letr humoristike drejtuar nj miku/je; nj letr serioze drejtuar nj familjari; dhe nj letr ankese drejtuar prfaqsuesve t administrats s shkolls. (Harbrace College Handbook: 362-3)] Njohja e lexuesit e v shkrimtarin para prgjegjsis s respektimit t detyrimeve q sjell kjo lidhje. Pr kt shkrimtari/ja duhet t prmbush krkesat e lexuesit duke prdorur parimet m t zakonshme pr ta drejtuar at n procesin e leximit. Kryesore pr nj komunikim sa m t qart m audiencn sht q idet e paraqitura t mbshteten nga detaje t rndsishme. N shkencat sociale, detajet sigurohen nprmjet fakteve si statistikat, case studies dhe citimet nga burime t ndryshme q prbjn autoritet n fush. Prve dhnies s argumentave dhe detajeve prkatse, komunikimi me lexuesin varet edhe nga mnyra se si prezantohen idet. Pra, struktura e shkrimit, prfshi ktu edhe gabimet gramatikore e ortografike, sht po aq e rndsishme sa edhe prmbajtja. (shih Klooster: 1213) Krkesat e lexuesit: A) Eseja ose detyra e kursit duhet t ket nj qllim dominues. Qllimet e eses ndahen n katr kategori t cilat prfaqsojn mnyrat m an t t cilave shkrimtart dhe lexuesit i drejtohen nj subjekti t caktuar: Eseja narrative rrfen sekuencn e ngjarjeve. Shpesh eset narrative
tregojn se si ndodhi ngjarja. Kshtu nj ese narrative mbi edukimin e lart mund t gjurmonte kronologjin e nj dite tipike n jetn e studentit konviktor. Narracionet e suksesshme varen nga dy teknika shkrimi: ruajtja e kujdesshme e rradhs s sekuencave t zhvilluara, si
45

edhe ruajtja e kndvshtrimit t treguesit. Kjo arrihet nprmjet tre elementeve: kronologjis, fjalve tranzitore q tregojn koh dhe koht e foljeve q tregojn nse dika ka ndodhur (koht e shkuara), apo po ndodh (koht e tashme). Kndvshtrimi tregon lidhjen e shkrimtarit/es me ngjarjen, q reflektohet n prdorimin e vets s premrit vetor. Eseja narrative shprehet n kndvshtrimin e nj personi n vetn e par, ose n vetn e tret. N vetn e par ngjarja i prket vet treguesit, ndrsa n vetn e tret dikujt tjetr. (shih Brusaw: 437)
Eseja prshkruese (deskriptive) pikturon me fjal nj sken, nj

person, nj vendngjarje, nj objekt apo ndodhi. elsi pr nj prshkrim t sakt qndron n paraqitjen e detajeve. Sa m e panjohur t jet tema pr lexuesin, aq m shum detaje duhet t prdor shkrimtari/ja n esen e vet. Shpesh, kur prshkruajm dika t papar m par mund t prdorim krahasimet dhe analogjit si forma lehtsuese t prfytyrimit nga ana e lexuesit. (shih Brusaw: 177-181) Kshtu eseja prshkruese n lidhje me arsimin e lart mund t rikrijonte atmosfern e nj klase n t ciln zhvillohet msimi thjesht pr efekt emocional.
Eseja ekspozuese shpjegon, informon, analizon ose interpreton.

Nprmjet ksaj forme t shkruari, lexuesi informohet pr fakte dhe ide n nj mnyr konize e t drejtprdrejt, q zakonisht bhet pa ngjyrime emotive dhe figurative t fjalve dhe fjalive. Eseja ekspozuese synon q t transmetoj njohurit dhe interpretimin e shkrimtarit/es tek lexuesi. Funksioni kryesor i eses ekspozuese sht ti prezantoj lexuesit me informacion t detajuar dhe t sakt, si edhe tu ofroj atyre analizn e shkrimtarit. (shih Brusaw: 238) N kt lloj eseje shkrimtari ose shkrimtarja mund t shpjegoj shkaqet q e kan sjell arsimin e lart n gjendjen aktuale.
Eseja argumetuese ka pr synim t bind lexuesin se dika duhet br, nj vendim duhet marr apo nj veprim duhet kryer; ose krkon ti bind ata t pranojn pozicionin e shkrimtarit/res mbi nj shtje a problem t debatueshm. Kshtu studenti shkrimtar prpiqet ti bind lexuesit t bashkohen n nj grup pr ti br presion qeveris pr problemet arsimore. M shum pr esen argumentuese do t flitet n kapitujt e tjer. B) Lexuesit presin nj ese t qart edhe nga ana e strukturs. Struktur vjen nga latinishtja dhe do t thot t vendossh gjrat n tufa. Edhe pse struktura e eses do t shtjellohet n kapitull m vete, n mnyr t prmbledhur do t thonim: eset ekspresive (narrative + prshkruese) kan struktur m fluide, ato eksplorojn prvojat personale t shkrimtarit/res e pr pasoj struktura e tyre nuk sht shum rigoroze. Krejt ndryshe paraqitet situata me eset e tipit ekspozues apo argumentues. Struktura e tyre mbshtet tezn e punimit apo
46

eses. Eset tez-mbshtetse kan zakonisht 500-1500 fjal dhe kan nj struktur tepr t dallueshme q mund t ndahet n tri pjes:
1. Hyrja : dy paragraf 2. Diskutimi / Zhvillimi: disa paragraf 3. Konkluzioni / Prfundimi: nj paragraf paraqet tezn informacione baz t nevojshme pr t kuptuar diskutimin rrit interesin e lexuesit pr diskutim dhe e kufizon at brenda parametrave t caktuar. t organizuar me fjali-tematike t lidhura me tezn idet e shprehura n tez zhvillohen n mnyr t plot dhe t detajuar. jep sensin e prfundimit shpesh rithekson me fjal t tjera tezn dhe pikat kryesore t zhvilluara.
PARIME STRUKTURORE 1. Eseja duhet t jet e njehsuar do pjes duhet t jet e lidhur me tezn. 2. Eseja duhet t jet koherente mendimet e shprehura duhet t lidhen me njra-tjetrn me an t elementeve tranzitore si prsritja e fjalive kye; rithnia e ideve kryesore dhe prdorimi fjalive tranzicionale. 3. Eseja duhet t ket zhvillimin e duhur t ket detaje dhe shpjegime t hollsishme. Lexuesit presin q paragraft e diskutimit t ndjekin modele t qarta zhvilluese. Llojet e paragrafve do t diskutohen n ort e ardhshme, por shkurtimisht do t ishin: 1. Shembujt: ilustrime dhe zhvillime konkrete pr t zhvilluar nj ide t caktuar. 2. Krahasimi dhe kontrasti: jep ngjashmrit dhe ndryshimet mes dy subjekteve. 3. Analogjia: shpjegon nj ide abstrakte apo t komplikuar duke e krahasuar me dika q e njohin. 4. Shkak/Pasoja: pse ndodhi dika dhe pasojat e saj. 5. Klasifikimi: organizon nj subjekt t caktuar n kategori t dallueshme.
47

TEKNIKAT PR NXJERRJEN E IDEVE KRYESORE Pas zgjedhjes s tems, shkrimtarve u duhet t mendojn se far informacioni do t prfshijn n shkrimin e tyre. N rastin e eseve q nuk krkojn pun studimore formale, ky material do t vij nga njohurit e prgjithshme t shkrimtarit/es. N fakt, nj nga arsyet pse msuesit japin detyra t tilla sht t bindin studentt pr njohurit e shumta q kan n kujtes, q i prngjason nj database i cili vazhdon t shtohet n do moment. Kaq e madhe sht sasia e informacionit, sa shpesh sht e vshtir t przgjedhsh ato njohuri q i prshtaten nj eseje apo detyre kursi. Me pak fjal, t zbulosh at q tashm di n lidhje me temn, nuk sht e leht. Shpikja, nj term i huazuar nga retorika klasike, i referohet zbulimit ose rikujtimit t informacionit nga kujtesa e individit. Ndrsa shkruajm, ne kalojm npr nj procedur shpikjeje q ndihmon n eksplorimin e tems s zgjedhur. Disa shkrimtar nuk e kan dhe aq t vshtir, kurse disa t tjer kan nevoj pr pak m shum ndihm. Gjat shekujve shkrimtart kan hartuar ushtrime t ndryshme q ndihmojn n prcaktimin e informacionit t dobishm q gjendet n kujtesn ton, t cilat ne do ti shikojm nj nga nj. (Handbook of Style for Pol. Sci.: 35-6) SHKRIMI I LIR sht nj aktivitet q e detyron shkrimtarin/en t hedh dika n letr pa u menduar. Nse do t prdorni teknikn e shkrimit t lir pr t nxjerr idet kryesore, mos prisni pr frymzim, por i caktoni vetes nj kufi kohor: 3 ose 5 minuta dhe shkruani gjat gjith ksaj kohe pa u ndalur qoft edhe pr t ngritur majn e lapsit nga fleta, apo gishtat nga tastiera e kompjuterit. Prqendrohuni tek tema dhe mos lini q vshtirsit e mungess s informacioneve relevante tju ndrpresin. Mund t filloni edhe duke shkruar disa her rresht Nuk arrij t mendoj asgj t mir pr t shkruar ose dhe titullin e eses tuaj. Si rrjedhim, dika do tju vij n mendje. N prfundim t 5 minutshit, shikoni at q keni shkruar pr t par nse ka dika t vlefshme. Shumica e fjalive do t jen t pavlefshme, por mund t zbuloni gjra q nuk i kishit menduar m par. Prve ndihms q i jep kujtess, shkrimi i lir vlen sepse zgjat vetm pak minuta, kshtu q mund ta prsrisni sa her t dshironi, dhe sepse thyhen rezistencn fillestare q ka shkrimtari/ja ndaj fillimit t procesit t t shkruarit. Mos hezitoni ndaj far duhet t thoni, por thjesht shkruani (shih ibid: 36). BRAINSTORMING OSE LISTZIMI nnkupton brjen e nj liste me ide rreth tems.mund t bhet shpejt dhe pa pasur nevoj ti
48

rendissh gjrat n koherenc. Mjafton t hedhsh n letr idet duke prdorur nj fjal t vetme ose togfjalsha t shkurtr. Pasi t keni para syve nj list t mjaftueshme, ather mund ti gruponi sipas lidhjes q shikoni mes tyre. N kt mnyr listzimi na shrben pr t kujtuar idet tona, si edhe pr ti grupuar ato midis tyre (shih ibid: 37). BRJA E SKEMAVE OSE CLUSTERING. Prve listzimit, idet mund t hidhen edhe n form skemash. N qendr vendosim fjalt els t tems ton dhe prreth shnojm idet q kan lidhje me to.
Rrugt qeveria investimet Vizat Transporti brenda dhe jasht Shqipris tragetet Kompanit e ndrtimit Linja ajrore Linja e autobuzve
Pas skems s par, shkrimtari/ja mund t punoj pr grupimin e tyre n mnyr q t krijoj nn-ndarjet e shkrimit t vet dhe t filloj t formuloj idet e para. Nj nga format e prdorura nga skenaristt kur shkruajn skenaret e tyre, por q mund t vlej edhe pr llohet e tjera t shkrimit sht prgatitja e skedave t vogla me nga nj ide secila. Kto mund t ngjiten n formn e nj skeme dhe tua ndrrosh vendin sipas grupimeve q mendoni t arsyeshme. (shih Seely: 242) Nse jeni duke shkruar nj ese ekspozuese ather mund t ndiqni modelin e flowchart-eve. Kjo do t thot t shnoni veprimin e par n linjn e procesit dhe ta vazhdoni at posht me shigjeta lidhse:
49
Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh Brja e nj projekt-ligji

Diskutimi n komisionin hartues Hartimi i projekt-ligjit Paraqitja n parlament Ndryshimet e mundshme n parlament Hedhja n vot Miratimi i projekt-ligjit n parlament Miratimi nga presidenti
(shih Seely: 242)
TEKNIKAT PR MBLEDHJEN E INFORMACIONEVE Pasi keni br nj list t ideve q do t trajtojm n shkrimin tuaj, shpesh krkohet t hulumtoni burime t ndryshme n mnyr q informacioni i prfshir n ese apo detyr kursi t jet sa m i sakt dhe sa m i plot. Pr kt arsye prdoren teknika t ndryshme pr mbledhjen e informacioneve, ku ne kemi przgjedhur ato m kryesoret q duhet tju vijn n ndihm gjat puns tuaj. MARRJA E INFORMACIONEVE PRMES PYETJEVE. Gjithnj mund t pyesni t gjitha llojet e pyetjeve m posht n lidhje me pothuaj do tem: Kush? far? Kur? Ku? Pse? Si? Ato ju ndihmojn tju drejtoheni tems si bn nj gazetar/e, duke e vn at n prspektiva t ndryshme q mund t krahasohen me njra-tjetrn. (shih ibid: 38) INTERVISTIMI PR INFORMACION. Shpesh qllimi q i kemi vn vetes krkon m shum informacion se mund t gjendet n form t shkruar. Kur t kuptoni kt do tju duhet t organizoni intervista me ekspert n temn tuaj. Intervistimi mund t ndahet n tre etapa: prcaktimi i personit t duhur pr intervist, prgatitja pr intervistn dhe intervista. Prcaktimi i personit pr intervist Vet tema e zgjedhur t tregon se cilin person duhet t intervistosh. Nse shkruajm pr ndryshimin e ligjit mbi zgjedhjet elektorale sht e natyrshme se personi i prshtatshm pr kt
50

intervist do t ishte kryetari i komisionit pr rishikimin e ligjit. Gjithashtu ju mund t intervistoni at profesor tuajin q sht specializuar n kt fush, ligjvns t ndryshm, shoqata qeveritare dhe joqeveritare profesionale q merren me kt shtje, etj. Prgatitja pr intervist Pasi t keni prcaktuar personin q do t merrni n intervist, ju duhet t viheni n kontakt me t dhe ti krkoni takim pr intervist. Kt mund ta bni nprmjet telefonit ose nj letre, edhe pse letra mund t shkoj shum von. Msoni sa m shum pr personin dhe vendin ku punon para se ta kontaktoni. Kur ta kontaktoni, qoft n telefon ose me letr, shpjegojini se: (1) kush jeni ju; (2) pse po kontaktoni me t; (3) pse e keni zgjedhur pikrisht at pr intervist; (4) temn e intervists; (5) q dshironi t lini nj dat, vend dhe orar pr intervistn si t jet m e volitshme pr t intervistuarin; (6) q do ta lejoni t shikoj draftin tuaj para se t dorzohet. Prgatisni nj list pyetjesh specifike pr t intervistuarin tuaj. Tundimi i madh q has intervistuesi i pastrvitur sht t pyes pyetje t prgjithshme dhe jo specifike. far po bni pr ndotjen e ambjentit? sht nj pyetje shum e prgjithshme pr t marr ndonj prgjigje t vlefshme. Por, Nj numr i konsiderueshm punonjsish t Metalurgjikut n Elbasan vazhdojn t shtrohen n spital si pasoj e smundjeve profesionale t shkaktuara nga ajri i ndotur q prodhohet n uzinat e tij; a po bni ndonj gj pr ta lehtsuar situatn/zgjidhur problemin? sht nj pyetje specifike dhe konize. Analizojini me kujdes pyetjet tuaja q ato t jen specifike dhe t drejtprdrejta. Intervista Kur shkoni pr t br intervistn, jini t prgatitur ta drejtoni ju intervistn. Pikat m posht duhet tju ndihmojn: 1. Jini t sjellshm por t sigurt. Mbani mend se keni shkuar pr t mbledhur informacion, kshtu q mos kini turp t pyesni pr gjra q kan lidhje direkte me temn tuaj. 2. Prdorni listn e pyetjeve q keni prgatitur duke filluar me at q sht m pak kontroversiale. 3. Lreni t intervistuarin t flas. Mos u prpiqni ta habisni me njohurit tuaja n at tem ku ai/ajo duhet t jet ekspert/e. 4. Jini objektiv. Mos jepni opinionet tuaja mbi shtjen. Ju jeni atje pr t marr informacion, jo pr t debatuar.
51

5. Disa prgjigje ojn n pyetje shtes. Mos hezitoni ti pyesni. Nse nuk i bni kto pyetje kur ju lindin, m von mund t harroni fare. 6. Kur i intervistuari del nga tema, bhuni gati q me nj pyetje specifike dhe t drejtprdrejt ta ktheni n tem. 7. Merrni vetm shnime t shkurtra q do tju ndihmojn ta kujtoni intervistn m von. Mos i krkoni t intervistuarit t ngadalsoj t folurin q ju t jeni n gjendje t merrni shnime t detajuara. Nj gj e till jo vetm q mund t harxhoj koh t vlefshme kot, por mund t shqetsoj mendimin e tij/saj. 8. Shpesh prdorimi i regjistruesit sht i paprshtatshm duke qen se influencon folsin dhe se duhet zbardhur m pas. Nga ana tjetr, nse e prdorni, ju do t dgjoni m me vmendje sesa po t ishit duke mbajtur shnime. Menjher pasi t largoheni nga intervista, prdorni shnimet tuaja pr t shkruar shnime m t detajuara mbi at q u tha n intervist. Sado e fort t jet kujtesa juaj, nse nuk e bni menjher shkrimin, do t harroni detaje t rndsishme. (shih Brusaw: 344-346) Gjrat q duhet marr me vete n intervist1 MUND T MERRET NGA: www.kipred.net nn Botimet, Mjete pr Krkim dhe Shkrim Kontrollo nse i keni br gati kto gjra para se t shkoni pr ta realizuar intervistn (nuk do t thot se ju duhen t gjitha seciln her)! Kartvizitat Botime t organizats tuaj Listn e dokumenteve q i krkoni nga personat e intervistuar Kartel (me fotografi) t identitetit Ndonj broshur t organizats tuaj Nj prshkrim nj faqsh t projektit n t cilin jeni duke punuar Dokumentet kryesore pr referenca Pyetsorin Shnimet nga intervistat e tjera (pr referenc dhe verifikim)
Leon Malazoku (KIPRED),Gjrat q duhen marr me vete n intervist, marr nga http://kipred.net/UserFiles/File/Fl%2010%20-%20Interviste.pdf [par pr her t fundit 21 Tetor 2006].
1
52

Nj fletore pr shnime Diktafon (nse planifikoni t incizoni) Listn e kontakteve Dosjen n t ciln ju organizoni dokumentet tuaja Celularin tuaj MARRJA E SHNIMEVE. Qllimi i marrjes s shnimeve sht t regjistroj prmbledhjen e informacioneve q keni nxjerr gjat hulumtimit t materialeve tuaja. Sfida m e madhe gjat marrjes s shnimeve sht prpunimi i shkurtuar i mendimit t dikujt tjetr me fjalt tuaja, pa humbur apo shtrembruar mendimin origjinal. Q kjo t arrihet duhet q t lexoni me shum vmendje, sepse pr t qen n gjendje t prpunosh idet e nj tjetri/a, duhet q n rradh t par ti kuptosh ato. Kur merrni shnime, kujdes mos humbisni qartsin pr hir t shkurtsis. Sigurohuni q shnimet jan t kuptueshm pr ju edhe m pas. Nse keni dyshime pr vlefshmrin dhe prdorimin e nj shnimi, merreni. sht m e leht t hedhsh nj shnim, sesa ti kthehesh nj burimi, nse lind nevoja. Kur merrni informacion, udhhiquni gjithnj nga qllimi i tems tuaj dhe nga ajo q dini pr lexuesin tuaj. Kujdes mos e kopjoni burimin fjal pr fjal. Mund t perifrazoni idet e konceptet baz t autorit origjinal por mos ndryshoni dy-tre fjal formalisht, sepse kjo do t ishte plagjarizm. Kur burimi shpreh qart nj pik t rndsishme, lejohet ta citoni fjal pr fjal, por duke vendosur thonjzat n fillim dhe n fund t shprehjes a fjalis s huazuar, duke e shoqruar me gjith informacionin e duhur mbi burimin. Kshilla mbi marrjen e shnimeve: 1. S pari, mos shkruani do gj. Zgjidhni idet dhe konceptet kryesore dhe rregjistrojini n skeda shnimesh. 2. Krijoni shkurtimet tuaja personale. Fjal q prdoren shpesh mund t ken simbolet e tyre, pr shembull: + pr plus, n.q.s. pr nqoft se etj. 3. Pr numrat prdorni shifrat n vend t fjalve: 50 n vend t pesdhjet. 4. Mund t hiqni zanoret e fjalve, p.sh fjlv, mgjths etj 5. Bni kujdes t shnoni t gjith emrat, datat dhe prkufizimet. 6. Vendosni shenja dalluese pr shtjet e paqarta. Mund ta shnoni me nj yll (*) prkrah ndonj shnimi q nuk e kuptoni plotsisht ose q mendoni s duhet shtjelluar m tej.
53

7. Kontrolloni saktsin e shnimeve tuaja para se t dorzoni materialin origjinal. Shkurtimisht nj sked shnimesh duhet t prmbaj t dhnat bibliografike, shnimin e perifrazuar, ose citimin fjal pr fjal dhe numrin e faqes. (shih Brusaw: 449-452) MBAJTJA E DITAREVE. Nse jeni nj studiues i shkencave sociale dhe politike, kjo do t thot se studimet tuaja do t jen gjithnj t lidhura me shoqrin dhe fenomenet shoqrore. Kjo do t thot se studiuesi/ja sht gjithnj prball mundsis pr t njohur t dhna t reja n lidhje me temn e vet edhe kur nuk sht duke hulumtuar apo punuar. N mnyr q t mos humbisni morin e informacioneve q paraqiten gjat dits, kshillohet mbajtja e ditareve. Ditaret mund t jen t thjesht dhe personal me struktur minimale si data pasuar nga mendime t astit rreth dits q sapo u mbyll duke nxjerr n pah momentet m interesante; por ato mund t jen edhe t strukturuara m n detaje duke prfshir datn, vendin, temn pr t ciln po shkruani, informacionin q ka lidhje me kt tem, burimin e plot t ktij informacioni, si edhe komentet personale n lidhje me t. Modeli i par ju ndihmon t kujtoni se kur ka ndodhur ngjarja dhe si keni reaguar ndaj saj, ndrsa kur prdorni modeli e dyt do t jeni n gjendje ta prdorni informacionin e dhn apo edhe ti ktheheni burimit pr informacion mt detajuar q ju nevojitet pr shkrimin e nj eseje apo detyrs tuaj t kursit. KONSULTIMI DHE KSHILLIMI. N fillimet e procesit t shkrimit ndodh q shkrimtart kan shum pak informacion mbi detyrn q iu sht dhn ose jan konfuz n lidhje me at q duhet t shkruajn. N t dyja kto raste sht mir t konsultoheni me pedagogun/en q ju ka dhn detyrn, por edhe me kolegt tuaj, apo persona t tjer q mund t din dika rreth tems. N fazn e mbledhjes s informacioneve do gj sht relevante me temn dhe vlen t mbahet shnim. M pas gjat procesit t shkrimit t draftit t par apo edhe m von mund t vendosni ti mbani apo hiqni t dhnat e mbledhura gjat kshillimit. Konsultimi do tju vlej pr t diskutuar idet tuaja, si edhe pr tju dhn informacione t mtejshme n lidhje me temn q po shtjelloni.
54
KOLAZH DITARESH NGA STUDENT T NDRYSHM N LNDN E

SHKRIMIT AKADEMIK
Ehh, ndoshta pa dashur po krijoj nj afrimitet gati t ngusht me ty ditar i dashur. Po kshtu qenka jeta: kur gjrat fitohen me vshtirsi u bka edhe m e bukur. Sidoqoft ndrrat mbeten ndrra dhe realiteti jo gjithmon sht ashtu si ne e duam, ose m mir shum rrall sht i till. Kapitalizmi qenka i vshtir por dasht Zoti q kjo gjendje n Shqipri t ndryshoj. A s'ka ardhur momenti t reflektojm dhe t marrim masa pa qen kaq indeferent? Edhe n bot punt jo se jan m mir. Personat ekstrem vazhdojn aktet agresive kundr minoriteteve. Por un shtroj pyetjen deri kur do t vazhdojm kshtu? Kjo dita e sotme ka qen dita m e lodhshme q kur ka filluar universiteti. M'u ngritn nervat se leksionet nuk i kuptoja dhe aq shum u shqetsova sa m kapi kolla. Edhe pr t fjetur nuk fjeta se po detyrat e anglishtes. Q thoni ju e q nuk thoni gj hi, kur un e dua dika me t vrtet nuk e l kurr t m rrshqas. Edhe kt shkoll dua ta nis mbar dhe t arrij rezultate t larta. Dhe jo m kot sot ora e seminarit doli me t vrtet e bukur. T gjith ishin t prgatitur dhe diskutonin. Kot fare ka thn Shekspiri " . . . To be or not to be, that is the problem apo the question". Se mos kemi gj n dor mes ekzistencs dhe mosekzistencs. Sot u ngrita hert dhe si gjithmon u prballa me realitetin shqiptar: pa drita, pa uj, tashm t msuar me kto kushte. Me Loln dhe Doln shkuam n pazar dhe si zotri q jam m ra barra e madhe e mbajtjes s antave t rnda plumb. Hyra dhe un n klubin e antmbajtsve por nuk e di a do t kem m kt dhembshuri dhe kt keqardhje pr t vuajturit apo do
55

t arrij dhe un t shes shpirtin dhe t kem nj zemr prej guri. Ja tani shikoj studentt me valixhe q ikin pr fundjav n shtpit e tyre npr rrethe dhe pa dashur m kujtohej nisja ime nga shtpia. Nuk sht e leht t kalosh nga ngrohtsia e familjes n nj jet t akullt ku n vend t gjakut t lidh interesi. Kujtoj me nostalgji pushimet q kalonim n fshat, lojrat npr kopshte, xixllonjat q kapnim netve t qershorit. Nisem edhe un pr n shtpi. Pr habin time qyteti duket sikur nuk ka ndryshuar fare, edhe deti po aty sht dhe sikur njerzit t mos dinin gjeografi detin do ta quanin Perndi. Pasi kursimet i kam br t gjitha rrush e kumbulla, i kam hedhur syt nga ime m se mos i prishet mendja dhe m jep ndonj lek. I them se shkojm n shkoll duke thn "mirmngjes", dhe kthehemi duke thn "natn e mir" por ajo hi. Kjo sht dika q se kisha provuar ndonjher, moj nne apo mama si i thon ata andej nga Tirana. Por megjithat sht dikush q mund t m'i bj ditt m t bukura. T krijohet prshtypja se Shqipria qeveriset nga ambasadort apo ambasadoreshat, n veanti njri.... Pikrisht aty e kam edhe un mendjen. E mor ditar qyqari, jam duke krijuar edhe un personalitetin tim n nj rreth tjetr shoqror, mjedis tjetr, qytet tjetr, shkoll tjetr - kjo sht prvoja m e bukur jetsore. Ka edhe hollsira t mtejshme, por sot edhe muret kan vesh e jo m nj ditar q ka edhe goj. Kot nuk thon: Goja kapak e mendja rehat!.
Ushtrim Praktiko seciln nga teknikat pr nxjerrjen e ideve kryesore dhe mbledhjes s informacioneve t shpjeguara m lart.
56

Vlersim Studentor pr Kreun e Dyt 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falendrojn pr dhnien e mendimit tuaj.
57

Kreu i Tret: Rregullat e Drejtshkrimit n Gjuhn Shqipe Stili i shkrimit akademik dhe gjuha shqipe Si e mendoni ju stilin e shkrimit akademik? far lloj gjuhe duhet t prdorni kur shkruani nj tekst akademik? Si duhet t dalloj ai nga shkrimet letrare artistike apo stili publicistik? Pyetjet m lart duhet tju ndihmojn t mendoni pr shkrimin akademik si nj stil t veant shkrimi, ndryshe nga llojet e shkrimeve t tjera q keni hasur apo msuar deri tani. Ai bn pjes tek stili libror dhe sht qartsisht shkencor. Pra, stili akademik i t shkruarit prdoret pr tekstet shkencore. Tekstet shkencore jan disa llojesh, me shkrim: vepr, monografi, disertacion, punim, artikull, tekste msimore; dhe me goj: kumtes, ligjrat, referim, si edhe bised pr nj tem shkencore. Gjuha e prdorur pr t gjitha llojet e shkrimeve akademike sht ajo letrare, rregjistri sht ai i specializuar (i fushs shkencore n t ciln veprojm) dhe fjalt prdoren me kuptimet e tyre parsore pa ngjyresa figurative. Arsyeja kryesore pr prdorimin e gjuhs letrare sht lehtsia n komunikim dhe n t kuptuar midis folsave t s njjts gjuh. Ajo prdoret pr t shmangur keqkuptimet dhe pr t nxitur komunikimin e bashkpunimin, t cilt nga ana e tyre ojn n zhvillim e prparim. Shkrimtari/ja komptetent/e dhe mjetet gjuhsore Nj shkrimtar/e i/e prgatitur duhet t jet nj njohs i mir i gjuhs n t ciln po shkruan dhe kjo nuk nnkupton q ai/ajo patjetr ta ket at si gjuh amtare. Sidoqoft, zotrimi i gjuhs n formn e saj letrare, apo standarde, sht nj nga kushtet kryesore q nj shkrimtar/e t mund t quhet i/e aft. far nnkupton zotrimi i mir i gjuhs? a. fjalori i pasur personal Q shkrimtart t ken nj fjalor t pasur personal n rregjistrim shkencor t fushs s tyre, iu duhet t lexojn vazhdimisht artikuj dhe libra akademik nga ajo fush. Mirpo edhe pse leximi ndihmon n t kuptuarit e asaj q sht shkruar, duhet m shum pun pr zotrimin e atij fjalori. Kjo arrihet vetm nprmjet strvitjes, q do t thot se studentt duhet t prpiqen n mnyr t vazhdueshme t prdorin fjalt e rregjistrit t shkencs s tyre gjat diskutimeve me goj, apo detyrave me shkrim q iu krkohen nga lektort. Gjithsesi, bni kujdes t mos prdorni fjal t rregjistrit shkencor, kuptimin e t cilave nuk e dini
58

saktsisht, pasi lektort tuaj do ta kuptojn se po prpiqeni t shpreheni n nj mnyr n dukje m t komplikuar, por q n fakt tregon se ju ende nuk i njihni mir konceptet dhe i prdorni ato me pakujdesi. b. besimi n njohurit gjuhsore dhe gramatikore Besimi n njohurit gjuhsore sht mjaft i rndsishm, pasi ky besim do ti jap form edhe prmbajtjes apo ideve t cilat shkrimtart dshirojn t transmetojn tek nj lexues i caktuar. Besimi krijohet nprmjet praktiks dhe kontrollit t vazhdueshm, sidomos gjat periudhs s rishikimit t draftit t par. Duhet t keni parasysh se gjat fillimit t hedhjes s ideve n letr dhe gjat shkrimit t draftit t par nuk u kushtohet dhe aq vmendje gabimeve gjuhsore dhe gramatikore, pasi n kt faz sht e rndsishme grumbullimi i ideve dhe shprehja e tyre me fjali. M pas bhet redaktimi i tyre. c. njohja e rregullave t drejtshkrimit Njohja e rregullave t drejtshkrimit sht e domosdoshme pr shkrimtart akademik, pasi duke qen se do t prdorni gjat gjith kohs gjuhn letrare, athere lind nevoja e t shkruarit t saj qart dhe sakt. Parimi nj tingull, nj shkronj i gjuhs shqipe e bn m t leht shkrimin e sakt t saj. E megjithat, n gjuhn e prditshme prdoren dialekte ose t folura, t cilat ndryshojn nga gjuha letrare sepse i ndryshojn ose i shkurtojn disa tinguj t gjuhs letrare. Mirpo, edhe pse nj gj e till tolerohet gjat komunikimit me goj, n at me shkrim duhet t tregoheni shum t kujdesshm e t zbatoni t gjitha rregullat e drejtshkrimit. Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972 ka prcaktuar rregullat e shkrimit t drejt t fjalve n gjuhn letrare shqipe dhe libra si Drejtimi i Gjuhs Shqipe (Akademia e Shkenca, 1974), apo Shqipja Standarde (Memushaj, 2004) do ti shrbenin kujtdo q dshiron ta shkruaj gjuhn shqipe n baz t rregullave t drejtshkrimit. d. njohja e rregullave pr prdorimin e shenjave t piksimit Prdorimi i sakt i shenjave t piksimit sht po aq i nevojshm sa edhe drejtshkrimi i gjuhs. Shkrimtart duhet t din t prdorin shenjat e duhura t piksimit sepse ato ndihmojn n shprehjen e sakt dhe t kuptueshme t tyre. Si n do lloj shkrimi, ato i japin tonin e duhur tekstit si, pr shembull, n rastin kur duam t tregojm dika n mnyr neutrale (prdorimi i piks), kur duam t pyesim dika (prdorimi i pikpyetjes) etj. Shkrimtart akademik duhet t bjn kujdes me prdorimin e
59

pikuditses (!) dhe pikuditses pas pikpyetjes, q prdoren pr t shprehur nxitje apo habi dhe jo pr t theksuar rndsin e asaj q po thuhet. N shkrimet akademike, emocionet mungojn dhe pr rrjedhoj, shenjat e piksimit q i shprehin ato, duhet t jen shum t rralla, n mos t mungojn trsisht. Pr nj prdorim t sakt t shenjave t piksimit, shkrimtart mund t konsultohen me librat e ndryshm t gramatiks s gjuhs shqipe, ose me botimin e Akademis s Shkencave Rregullat e Piksimit n Gjuhn Shqipe (2002). e. nj fjalor formal shqip-shqip ( n pergjithsi do t thonim fjalor nj-gjuhsh, n varsi t gjuhs s shkrimit dhe lexuesit ton), fjalor sinonimik, librin mbi shenjat e piksimit dhe rregullat e drejtshkrimit, si edhe nj gramatik gjuhsore. Fjalort, rregullat e drejtshkrimit dhe piksimit dhe librat gramatikor duhet t jen pjes prbrse e mjeteve t puns s shkrimtarve akademik. Sado njohs t mir t gjuhs q t jeni, gjithnj lind nevoja pr t verifikuar se e keni prdorur sakt nj fjal, nj struktur fjalie apo nj shenj piksimi. Konsultimi me librat prkats do t bj q shkrimi juaj t jet sa m i sakt dhe sa m i qart pr lexuesit. shtjet m problematike q hasin shkrimtart n gjuhn shqipe Gjuha shqipe si do gjuh tjetr krkon q t zotrohet mir nga shkrimtart, sidomos ata akademik. Rregullat e drejtshkrimit dhe gramatiks s gjuhs shqipe msohen gjat viteve t arsimit t detyrueshm, por si tham m lart, gjithnj ka vend pr kujdes. Problemet kryesore q kan shkrimtart e rinj ndahen n gabime n drejtshkrim, prdorim i formave gramatikore dhe n fjalor (leksiku). M posht kemi identifikuar problemet m t shpeshta q hasin shkrimtart akademik n gjuhn shqipe: Drejtshkrimi i zanores 1 Shkruhen me fjalt ku kjo zanore e theksuar i prgjigjet nj a-je t gegnishtes dhe t gjitha fjalt e formuara prej tyre, pavarsisht nga lvizja e theksit n to:
Rregullat e drejtshkrimit t zanores jan marr nga Rami Memushaj, Shqipja Standarde, Tiran: TOENA, 2004, f. 127-139.
60

Asgj, shtje, dhmb, dhmball, dhn, dhnie, knd, nnt, i njjt, rnd, rndsi, rrnj, tr, trsi, thn etj. Shkruhet paratheksore: 1. n t gjitha rastet kur kjo zanore sht e rrnjs s fjals: bagti, kmish, ndrroj, mushkri, dgjoj, shndet etj. Prjashtim bjn fjalt: arsye, arsim dhe fjalt e prejardhura prej tyre, pr shkak t shqiptimit t ngulitur. 2. n fjal t prejardhura prej temash me fundore dhe prapashtesash q nisin me bashktingllore: antar, drejtsi, botror, hollsi, mirsi, puntor etj.2 Nuk shkruhet -ja paratheksore: 1. n premrat e pacaktuar, ndajfoljet dhe lidhzat e prngjitura, q kan si pjes t par fjalt gjith ose kurr: gjithka, gjithsecili, kurrfar, kurrkush, gjithnj, gjithmon etj. 2. n nj varg fjalsh t prejardhura nga tema me dhe tema q nisin me bashktingllore pr shkak t shkrimit dhe t shqiptimit t ngulitur: amtar, besnik, fillestar, zyrtar, atdhe. 3. n fjalt e prbr tema e par e t cilave mbaron me , kurse tema e dyt nis me nj zanore: bashkatdhetar, bashkautor, i shumanshm etj.3 Zanorja fundore prdoret n t gjitha rastet kur ajo ndodhet nj rrokje lark theksit. M konkretisht me fundore shkruhen: 1. emrat femror: ark, dor, retin, ngjyr, shkum etj. 2. t gjitha trajtat e shumsit t emrave dhe mbiemrave q mbarojn me ac, -ak, -an, -ant, -ar, -tar, -tor etj.: maturant, prtac, artist, puntor etj. 3. mbiemrat e formuar nga emrat njrroksh ose me theks n rrokjen fundore: i art, i gurt, i par, i shtat, i that etj. 4. numrort: pes, gjasht, shtat, tet, nnt, dhjet, trembdhjet, tridhjet, mij. 5. premri vetor un; premri dftor i/e till; premrat pronor yn, jon, t mit, t sajt; premrat e pacaktuar asnj, asgj, gjith, ndonj, shum.4
2 3
Pr m shum shih ibid, f. 128-9. Pr m shum shih ibid, f. 130-1. 4 Pr m shum shih ibid, f.133-137.
61

Drejtshkrimi i trajtave t shkurtra Trajtat e shkurtra shkruhen m vete dhe gjenden gjithnj para foljes. Drejtshkrimi trajtave t shkurtra t bashkuara bhet si m posht: m + a = ma m + i = mi t + e = ta t + i = ti i + e = ia i + i = ia na + e = na e na + i = na i ju + e = jua ju + i = jua u + e = ua u + i + ua (shih eliku et al: 86) Nse trajtat e shkurtra vijn fill pas pjeszs t t mnyrs lidhore apo kohs s ardhme t foljes, athere bie -ja dhe vendoset apostrof. P.sh: ti duash njerzit; tua kthesh borxhin; do tju telefonoj nesr etj. Prjashtim bn trajta e shkurtr e, e cila kur bashkohet me t, kthehet n ta: do ta marri ajo. Prcaktort e pacaktuar Prdorimi i prcaktorve t pacaktuar duhet kufizuar n shkrimet akademike, pasi ato shprehin ide mjaft t paprcaktuara, t cilat n vend q ta sqarojn lexuesin e hutojn at. Pra, nse thuhet: Prania e dikujt tjetr do t kishte sjell pasoja t drejtprdrejta n ruajtjen e rendit. shohim se dika nuk sht sqaruar, ndrkoh q do gj sht e qart nse shkruhet: Prania e forcave speciale do t kishte sjell pasoja t drejtprdrejta n ruajtjen e rendit E megjithat prcaktort e pacaktuar mund t shrbejn n rastin kur nuk doni t prsrisni t njjtn fjal ose tog fjalsh n dy-tre fjali rresht. Psh: Forcat e NATO-s zbarkuan ne aeroport 12 or m pas. Nj lajm i till u transmetua n t gjitha kanalet kombtare si nj ngjarje e shnuar (shih eliku et al: 109-124). Fjalit e shkrira nprmjet lidhzave Fjalit q kan m shum se dy folje quhen fjali t prbra. N shumicn e rasteve kto lloj fjalish n gjuhn shqipe lidhen nprmjet lidhzave dhe fjalve t tjera lidhse. Kur fjalit kan vler t barabart, ather ato quhen t bashkrenditura dhe lidhen me lidhzat bashkrenditse: e, dhe, edhe, jo vetm por edhe, ja ja, ose ose, si edhe, jo por as, po(r), mirpo, porse, ve, vese, vetm se, megjithat, apo, ose, kurse, ndrsa, etj (ibid: 271-6).
62
Lloji i dyt i fjalive t prbra quhet nnrenditse dhe lidhjet e ktyre fjalive bhen nprmjet lidhzave nnrenditse si psh: q, se, sikur, kur, sa, si, pasi, sapo, posa, derisa,, qkurse, para se, sa koh q, ku, nga, kudo q, ngado q, deri ku, se, sepse, ngaq, pr shkak t, nga shkaku se/q, pr arsye se, meq, meqense, prderisa, me qllim q, n menyr q, si, si, sikur, se, sesa, n qoft se, nse, n rast se, po, po qe se, me kusht q, saq, aq sa, kshtu q, megjithse, ndonse, pavarsisht se, edhe n qoft se, edhe nse, edhe pse, edhe nse etj (ibid: 277-287). N gjuhn shqipe fjalit mund t lidhen edhe me premra lidhor si q dhe i cili, por edhe pa fjal lidhse. N raste t tilla prdoret presja, apo shenja t tjera t piksimit (ibid: 107). Prdorimi i vets s njtrajtsuar Duhet br kujdes q shkrimi t jet n nj vet. Nse e nisni n vetn e par, duhet t vazhdoni kshtu prgjat gjith shkrimit. Po kshtu, nse prdorni vetn e par shums, apo formn pavetore t tipit duhet, apo me sa duket, e njejta mnyr t shprehuri duhet t mbahet gjat gjith punimit n mnyr q shkrimi t jet koherent. Fragmenti dhe fjalia Fragmenti dhe fjalia jan elemente baz n cdo lloj shkrimi. Pr kt arsye duhet br kujdes q fjalit tona t qndrojn si nga ana gramatikore, ashtu dhe nga ajo kuptimore. Pas krijimit t fjalive t sakta, duhet br kujdes q ato t jen t ndrlidhura mir me njra-tjetrn n formn e teksteve. Koherenca dhe kompaktsia e fjalive dhe lidhja e tyre n tekst arrihet nprmjet prdorimit t foljeve n kohn e duhur, si edhe t lidhzave prkatse. Prdorimi i drejt i fjalve N shkrimet e ndryshme t kohve t fundit vihet re se shpesh fjalt prdoren me kuptime t pasakta, ose t shpikura, dhe q shpesh nuk kan fare kuptim, duke e vshtirsuar kshtu leximin dhe kuptimin e tyre. Nj shkrimtar/e i/e mir duhet t bj kujdes q fjalt q prdor t ken kuptimin e duhur, prndryshe t shmanget prdorimi i tyre. Kujdesi duhet t jet m i madh kur prdoren fjal me origjin t huaj, pasi keqprdorimi i tyre do tia ulte vlerat shkrimit.
63
Prdorimi i fjalve t thjeshta dhe i fjalve n gjuhn shqipe Mendohet se nj shkrim akademik duhet t ket nj fjalor t ngarkuar me fjal me prejardhje apo t prbra. Ky lloj t menduari sht i gabuar pasi prdorimi i nj fjalori t till, shpesh kufizon numrin e lexuesve si edhe t atyre q do t kuptojn dhe prdorin shkrimin tuaj. Duhet br kujdes t mos keqkuptohet kjo me prdorimin e regjistrave gjuhsor prkats. Krijimi i fjalve t reja mund t prbj nj rrezik, pasi nse nuk arrihet qllimi, kuptimi humbet. Po kshtu gjuha e shkrimit nuk duhet t ngarkohet me fjal t huaja, ndrkoh q mund t prdorim fjal t gjuhs shqipe. Prjashtim bjn termat ndrkombtare, apo fjalt e huaja q kan pasur prdorim t gjer n gjuhn shqipe prej nj kohe t konsiderueshme, pra ato fjal q tashm kan hyr n leksikun e gjuhs shqipe. Ushtrim Praktik Zgjidhnji nj artikull me tem sociale nga shtypi i prditshm ku t keni identifikuar gabime gjuhsore dhe rishkruajeni duke respektuar rregullat gramatikore, drejtshkrimore dhe t shenjave t piksimit n gjuhn shqipe.
64

Vlersim Studentor pr Kreun e Tret 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falendrojn pr dhnien e mendimit tuaj.
65

Fjalt e huaja q kan sinonime t prshtatshme n shqip Botimi i par Gusht 2005 Prishtin M posht sht prezantuar nj list e fjalve t huaja q prdoren m shpesh n gjuhn shqipe. N list jan prfshir vetm ato fjal q kemi menduar se prdoren n shkencat shoqrore dhe q kan prkthime t prshtatshme n gjuhn shqipe. Ato, t cilat kemi menduar se nuk kan sinonime t prshtatshme, nuk i kemi prfshir. Ndonjher, sinonimet tona mund t mos e prcjellin kuptimin e sakt q dshiron hulumtuesi, por n t shumtn e rasteve ato hyjn n pun kur nuk na kujtohet termi m i prshtatshm. abonim, em. = parapagim; antarsim abort, abortim, em. = dshtim abrogim, em. = shfuqizim absolut, mb. = i prgjithshm; i trsishm abuzim, em. = keqtrajtim; shprdorim; teprim ad hok = pr kt qllim; aty pr aty (nse prdoret n origjinal t vihet n font italic ad hoc) adaptim, em. = prshtatje adekuat, mb. = i prshtatshm adendum, em. = shtojc adherim, em. = prkrahje; luajalitet; prcjellje; antarsim adoptim, em. = birsim; bijsim afeksion, em. = zemrngrohtsi; ngrohtsi; dashuri afektoj, fol. = ndikoj afinitet, em. = trheqje; talent afirmative, mb. = pohore (afirmoj = pohoj); pohuese agjenci, em. = njsi; kompani; ndrmarrje; zyr agjend (axhend), em. = rend dite (por s mund t prdoret pr axhenda m t gjata se nj dit) agjent, em. = prfaqsues, veprues agjitim, fol. = shkundje; shqetsim; lobim agrare, mb. = bujqsore; agrikultura, em. = bujqsia agresor, em. = okupator; sulmues akcent, em. = theks akceptoj, fol. = pranoj akces, akses, em. = qasje; t drejt prdorimi akoma, ndajf. = ende; edhe akordim, mb. = harmonizim; pajtim; prputhje; prshtatje; dhnie (huash) aks, em. = bosht
66

aksident, em. = fatkeqsi; rastsi aksion, em. = veprim akt, em. = veprim; vepr aktiv, mb. = veprues, i/e gjall (ndaj. = gjallrisht) aktivist, em. = veprimtar; aktivitet, em. = veprimtari aktual, mb. = i tanishm (i sotm, i ditve tona) aktualitet, em. = realitet; rrethana ekzistuese akumulator, em. = mbushs; grumbullues akumulim, fol. = mbledhje; grumbullim akustik, mb. = zanor; dgjimor akut, mb. = i menjhershm; serioz; n kriz; therse (pr dhimbje) alarm, em. = kushtrim; shqetsim alternativ, em. = zgjidhje; rrug; mundsi; rrugzgjidhje alternim, em. = ndrrim (zakonisht n mes t dy e m shum fazave, personave etj.) ambient, em. = mjedis (si folje mbetet ambientim/ambientohem) ambulant, mb. = shtits amorf, mb. = i patrajt; i paform amplifikim, em. = prforcim; fryrje; strfryrje analog, mb. = i ngjashm aneks, em. = shtojc anomali, em. = parregullsi aparenc, em. = dukje apel, em. = thirrje aplikim, em. = zbatim; ushtrim apostafat, ndajf. = enkas; nergut aprovim, em. = miratim arbitr, em. = gjyqtar asistim, em. = ndihmes asociacion, em. = shoqat asortiment, em. = lloj; llojshmri aspekt, em. = an; pamje asterisk, em. = yll atak, em. = sulm; goditje atraksion, em.= trheqje; joshje atribut, em. = veti; cilsi; tipar; karakteristik avanc, em. = paradhnie avancim, em. = ecje prpara; prparim avantazh, em. = eprsi; prparsi avokim, em. = prkrahje; veprimtari; aktivizm; lobim balanc, em. = baraspesh barel, em. = fui barrier, em. = penges basen, em. = pellg
67

beneficion, em. = prfitim; dobi bilateral, mb. = i dyanshm; dypalsh biografi, em. = jetshkrim biznes, em. = afarizm bonjak, em. = jetim bord, em. = kshill; komision brutal, mb. = i ashpr; i vrazhd; i egr bukvalisht, mb. = fjal pr fjal, tekstualisht buton, em. = sust; pull centrifugal, mb. = qendriks centripetal, mb. = qendrsynues certifikat, em. = vrtetim; dshmi cimer, em. = shok dhome civilizim, em. = qytetrim dakordim, em. = pajtim deciziv, mb. = vendimtar dedikoj, fol. = prkushtoj deficit, em. = mangsi; pamjaftueshmri definim, definicion, em. = prkufizim; prcaktim definitiv, mb. = prfundimtar deformim, em. = shformim; shtrembrim degjenerim, em. = zvetnim deklarim, em. = shpallje dekompozim, em. = shprbrje; kalbzim dekurajim, em. = shkurajim densitet, em. = dendsi department deg; njsi deprivim, em. = heqje deskriptiv, mb. = prshkrues destinacion, em. = cak destruktiv, mb.= shkatrrues detaj, em. = hollsi, imtsi determinant, mb. = prcaktues; vendimtar devalvim, em. = zhvlersim; zhvleftsim devijim, em. = shmangie; largim deziluzion, em. = zhgnjim diabolik, mb. = djallzor diferenc, em. = dallim; ndryshim difuzion, em. = shprhapje dimension, em. = prmas direkt, em. = drejtprdrejt disagregim, em. = zbrthim disponoj, fol. = kam, zotroj disproporcion, mb. = shprpjestim distanc, em. = largsi; shkputje
68

distrikt, em. = zon; rajon divergjenc, em. = mospajtim; mosmarrveshje diversitet, em. = llojllojshmri divorc, em. = shkurorzim; ndarje (kryesisht pr ndarje martesore) dominim, em. = zotrim; sundim; mbizotrim duel, em. = dyluftim edicion, em. = botim (editor = botues) efikas, mb. = i frytshm ekshumim, em. = zhvarrosje eksploatim, em. = shfrytzim eksplodim, em. = shprthim ekspoze, em. = paraqitje ekspresion, em. = shprehje ekstrem, mb. = skajshm ekuilibr, em. = baraspesh ekuivalenc, em. = barasvler ekuivok, mb. = dykuptimt ekzagjerim, em. = zmadhim; teprim ekzakt, mb. = sakt, prpikt, preciz ekzekutim, em. = zbatim, vnie n jet, kryerje ekzemplar, em. = kopje; shembullor elektoral, mb. = zgjedhor (elektorati = trupi zgjedhor; zgjedhsit) elementar, mb. = fillestar; thjesht eliminim, em. = zhdukje, mnjanim emetim, em. = lshim; nxjerrje erupsion, em. = shprthim esenc, em. = thelb etnicitet, em. = prkatsi etnike; kombsi evakuim, em. = shprngulje; largim; zhvendosje evaluim, em. = vlersim eveniment, em. = ngjarje eventual, mb. = i mundshm evidenc, em. = pasqyr, dshmi, shnim evitoj, fol. = shmang; mnjanoj experienc, em. = prvoj fakt (n) = t vrtet (n) fals, mb. = e rreme fan(s), em. = tifoz() fasad, em. = ballin fenomen, em. = dukuri fiks, mb. = i prer, i ngulitur, i pandrprer, i palvizshm filial, em. = deg final, mb. = i fundit; prfundimtar firm, em. = nnshkrim; ndrmarrje fondament, em. = baz; themel
69

formacion, em. = prbrje fragment, em. = cop; pjes frekuenc, em. = dendsi frekuentoj, fol. = ndjek; vizitoj;shkoj rregullisht gajbe, em. = ark gardian, em. = roj; rojtar garnir, em. = garnitur grm, em. = shkronj gjeneral, em. = prgjithshm gjenerat, em. = brez gradualisht, ndajf. = shkall-shkall; ngadal gratis, mb. = falas; pa para; pa pages gri, mb. = i hirt; i prhimt hezitoj, fol. = ngurroj hortikultur, em. = kopshtari human, mb. = njerzor identik, mb. = i njllojt iminent, mb. = i afrt (krcnues) impenjim, em. = angazhim imperativ, mb. = domosdoshm; urdhrues implementim, em. = zbatim implikoj, fol. = ngatrroj; prziej (implikim, em. = pasoj; przierje; prfshirje) impozant, mb. = madhshtor impresionoj, fol. = i l mbres; i bj prshtypje impuls, em. = vrull; nxitje inaugurim, em. = prurim incidenc, em. = shpeshtsi indeks, em. = tregues indiferenc, em. = mosprfillje indikative, mb. = treguese indikator, em. = tregues; parametr; shenj indinjat, em. = zemrim indipendenc, em. = pavarsi indirekt, mb. = trthort; zhdrejt infinitiv, em. = pa kufi influenc, em. = ndikim informal, mb. = joformal informim, informacion, em. = lajmrim; njoftim inicial, mb. = fillestar iniciativ, em. = nism inicim, em. = shtytje; nism injoranc, em. = padituri inkasoj, fol. = arktoj inkluziv, mb. = (gjith)prfshirs
70

inkorporim, em. = prfshirje inkriminim, em. = fajsim; akuzim; ngarkim me faj inkurajim, em. = trimrim; nxitje inovacion, em. = zbulim; shpikje input, em. = t dhna hyrse; t hyra insistim, em. = kmbngulje inspirim, em. = frymzim instrument, em. = vegl; mjet integral, mb. = prbrs (pjes integrale = pjes prbrse) inteligjenc, em. = zgjuarsi; menuri intenc, em. = qllim; tentim interaktiv, mb. = ndrveprues; bashkveprues interdependenc, em. = ndrvarsi interdisiplinare, em. = ndrdisiplinare (inter = ndr) internacionale, mb. = ndrkombtare (inter = ndr) interne, mb. = brendshme intervenim, em. = ndrhyrje intervju, em. = intervist intim, mb. = i afrt invalid, mb. = i pavlefshm; q nuk qndron; invalid, em. = me aftsi t kufizuara inventiv, mb. = kreativ; zbulues investigim, em. = hulumtim; hetim invois, em. (haset kryesisht n t folur) = fatur involvim, em. = prfshirje itinerar, em. = plan i udhtimit; rrugtim; marshut joformale, mb. = jozyrtare jubile, em. = prvjetor judikatur, em. = gjyqsi junior, mb. = ri jurisdiksion, em. = administrim i drejtsis justifikim, em. = arsyetim; shfajsim kalkulim, em. = llogaritje; mashtrim; planifikim; njsim kampanj, em. = fushat kanion, em. = gryk kapacitet, em. = aftsi kapitull, em. = kreu kardinal, mb. = kryesor; thelbsor; qendror kas, em. = ark kategorikisht, mb. = prerazi kauzale, mb. = shkakore kauz, em. = shtje keyword (haset kryesisht n t folur), em. = fjal kye kidnapim, em. = rrmbim klarifikim, em. = sqarim
71

klasifikim, em. = renditje klient, em. = pal koekzistenc, em. = bashkjetes koincidim, em. = prputhje; prkim; rastsi kolektiv, mb. = i prbashkt; bashkrisht komparacion, em. = krahasim kompatibilitet, em. = prputhje kompetent, mb. = aft; thirrur; prgjegjs komplikim, em. = ndrlikim; ngatrrim komponent, em. = prbrs komunikim, em. = njoftim; kumtim; shkmbim komunitet, em. = bashksi koncentrim, em. = prqendrim konciz, mb. = i ngjeshur; i thukt; i sakt kondit, em. = kusht; rrethan konfidenc, em. = mirbesim konfirmoj, fol. = ripohoj; vrtetoj konform, ndajf. = sipas konfromtim, em. = ballafaqim konkludim, konkluzion, em. = prfundim konsekuenc, em. = pasoj konsiderat, em. = mendim; vlersim; nderim konsistenc, em. = njtrajtshmri konsiston, fol. = qndron; prbn konstitucional, mb. = kushtetues konsulent, em. = kshillues; kshilltar kontakt, em. = lidhje kontemporan, mb. = bashkkohor kontest, em. = mosmarrveshje; diskutim; konflikt kontinuitet, em. = vazhdimsi kontribut, em. = ndihmes koordinim, em. = bashkrendim korigjim, em. = prmirsim korrektoj, fol. = ndreq; korrigjoj kosto, em. = mimi kriminologji, em. = kriminalistik (shkenc e cila studion metodat, mnyrat dhe mjetet e hetimit pr zbulimin e krimit) kruciale, mb. = thelbsore; vendimtare kualitet, em. = cilsi kuantitet, em. = sasi kurikul, em. = planprogram kuriozitet, em. = krshri; kureshtje kurs, em. = drejtim; lnd kurv, em. = lakore legjend, em. = shpjeguese
72

legjislativ, em. = ligjvns lider, em. = udhheqs likuidoj, fol. = shlyej; zhduk; asgjsoj (prve prdorimit n ekonomi) limit, em. = kufi linj, em. = vij lojal, mb. = besnik lokale, mb. = vendore (si antonim me ndrkombtare; jo si e antonim me qendrore) maksimal, mb. = m i lart/i manifestim, em. = shfaqje manual, em. = doracak; udhzues mazhoranca (maxhoranca), em. = shumica mediator, em. = ndrmjetsues mesazh, em. = porosi miks, mb. = przier minimal, mb. = m i ult minoritet, em. = pakic; bashksi moment, em. = ast mortal, mb. = i vdeshkm mortalitet, em. = vdekshmri multilateral, mb. = shumanshm; shumpalsh nacional, mb. = kombtar natalitet, em. = lindshmri neglizhenc, em. = pakujdesi neutral, mb. = asnjans oficiele, mb. = zyrtare okupator, em. = pushtues opcion, em. = mundsi; zgjedhje; alternativ; variant opinion, em. = mendim oponent, em. = kundrshtar; armik opozicion, em. = kundrvnie ordiner, mb. = i rndomt; i thjesht orient, em. = lindje; i Lindjes orientoj, fol. = drejtoj origjin, em. = prejardhje ortografi, em. = drejtshkrim paralel, ndajf. = krahas paramilitar, em. = paraushtarak parcel, em. = ngastr parlament, em. = kuvend partnership, partneritet, em. = bashkpunim pasoj, fol. = kaloj; prcjell patriot, em. = atdhetar patronazh, em. = kujdestari
73

penetrim, em. = deprtim perfekt, mb. = i prkryer; i prsosur performanc, em. = interpretim; efektshmri; rendiment permanent, mb. = i prhershm; i qndrueshm persekutoj, fol. = prndjek personal, mb. = vetjak; vetanak poen, em. = pik posedoj, fol. = kam; zotroj preciz, mb. = i prpikt predispozicion (predispozit), em. = prirje preferoj, fol. = paraplqej president, em. = kryetar presion, em. = trysni preventiv, em. = parandalim prezantim, em. = paraqitje prezenc, em. = prani primar, mb. = parsor princip, em. = parim printim, em. = shtyp prioritet, em. = prparsi privoj, fol. = i heq (t drejtn pr dika) probabilitet, em. = besueshmri; gjas; mundsi produktivitet, em. = prodhimtari progres, em. = prparim proklamoj, fol. = shpall proporcion, em. = prpjestim provizor, mb. = prkohshm publikim, em. = botim puro, mb. = i pastr; i kulluar raciale, mb. = racore racional, mb. = i arsyeshm realizoj, fol. = plotsoj; kryej; prmbush rebelim, em. = kryengritje reciprok, mb. = i ndrsjell; i dyanshm reduktim, em. = zvoglim; ulje reflektim, em. = pasqyrim refuzoj, fol. = hedh posht; kundrshtoj rekonstruktim, em. = rindrtim rekuperim , em. = rigjenerim; riprtritje relacion, em. = raport relevant, mb. = rndsishm religjion, em. = fe religjioz, mb. = fetar replik, em. = kundrprgjigje represion, em. = shtypje
74

respekt, em. = nderim respodent, em. = i/e anketuar; intervistuar rezyme, em. = prmbledhje rigoroz, mb. = i rrept riparoj, fol. = ndreq; meremetoj rural, mb. = fshatar sakrifikim (sakrific), em. = flijim satisfaksion, em. = knaqsi; prmbushje (e interesave) seksion, em. = pjes sekundar, mb. = dytsor seleksionim, em. = przgjedhje sens, em. = kuptim; prshtypje; ndjenj sensacion, em. = buj; prshtypje e madhe separate, mb. = i veant, i ndar shans, em. = gjas sinjifikativ, mb. = kuptimplot; domthns situat, em. = gjendje social, mb. = shoqror solid, mb. = i fort; i qndrueshm solucion, em. = zgjidhje special, mb. = veant; posam spektakl, em. = shfaqje spostim, em. = mnjanim; zhvendosje stad, em. = periudh; faz staf, em.= personel start, em. = nisje stimulim, em. = shtys; shtytje; nxitje stop, fol. = ndal; prfundo substanc, em. = lnd; thelb substancial, mb. = thelbsor super, mb. = shklqyeshm suportim, mb. = mbshtetje; prkrahje supozim, em. = hamendje; dyshim suprem, mb. = i eprm; m i lart; i prgjithshm suprimoj, fol. = heq tastatura, em. = tastier tempull, em. = faltore tentativ, em. = prpjekje; qllim; orvatje toksik, mb. = helmues total, mb. = plot; prgjithshm; trsor (totalisht, ndajf. = trsisht) transformim, em. = shndrrim transmetoj, fol. = kumtoj; jap; proj tranzitor, mb. = kalimtar trimestr, em. = tremujor
75

triumf, em. = ngadhnjim turn, em. = ndrres; ndrrim uikend, em. = fundjav unanim, mb. = i njzshm unifikim, em. = njsim uniform, mb. = i njtrajtshm verbal, mb. = gojor vigjilenc, em. = syhaptsi; syeltsi violenc, em. = dhun vital, mb. = jetsor; jetik vokabular, em. = fjalor vulnerabl, mb. = ndjeshm xhekpot, em. = shprblim i madh zhurnalist, em. = gazetar Parashtesat dhe prapashtesat -fon = -fols (albanofon = shqipfols; anglofon = anglishtfols) super- = mbi (superprodhim = mbiprodhim; superpopullim = mbipopullim) ekstra- = jasht- (ekstraterritorial = jashtterritorial; ekstramartesore = jashtmartesore) kontra- = kundr- (kontraproduktive = kundrproduktive) Shpjeguese: mbiemri = mb.; emri = em.; folja = fol.; ndajfolja = ndajf.; parafjal = parafj.
76

INSTITUTI KOSOVAR PR KRKIME DHE ZHVILLIME T POLITIKAVE SERIA E FLETUSHKAVE PR KRKIM DHE SHKRIM FLETUSHKA NR. 1 Disa fjal q shpesh gabohen n shkrim n gjuhn shqipe Botimi i par Gusht 2005 Prishtin Gabim b apo mb? b apo p? apo c? mbart apsolut ertifikat proes Koniz apo ? d apo t? armatim gadishmri prgaditje, pregatitje standart e? e apo a? prfaqsus prezentim gjegjsisht nxnsit Dobt shndrrim, shndrrim frymzon e apo ? Brnda Gjr prceptim apo a? e apo i? lavdat mirren prgjegje dhimbje emitim gjinden apo i? f apo h? Kiste njof, njohtim Sakt bart absolut certifikat proces konciz armatim gatishmri prgatitje standard prfaqsues prezantim gjegjsisht nxnsit dobt shndrrim frymzon brenda gjer perceptim lavdrim; lvdat merren prgjigje dhembje emetim gjenden Kste njoh, njoftim
77

g apo k? gj apo gi? k apo q? k apo h? i apo j? egzistoj egzakt, egzekutim djegje, shmangje keramik arqitekt arhiv, arshiv ndjehem vnje Rnje n a nj? o apo ou? q apo ? opinjon kontriboj posaqm veqant Siq diqka qdo, gjdo Qon Qfar vequar qshtje r apo rr? Teren terorist rrespektoj s apo c? avansim inisiativ agjensi, agjencion disciplin, diciplin akcion t xh apo gj? gjithsejt menagjert gjelozia bugjeti borgj z apo s? intenzitet dizajner ekzistoj ekzakt, ekzekutim djegie, shmangie qeramik arkitekt Arkiv ndihem Vnie Rnie opinion kontribuoj posam veant si dika; di do on far veuar shtje terren terrorist respektoj avancim iniciativ agjenci disiplin aksion gjithsej menaxhert xhelozia buxheti borxh intensitet disenjator
78

barazpesh konsenzus, koncensus senzacion z apo c? u a v? Tjera nazist europian korrupsion, korrupcion konkludim ofanziv llojllojshmri akronimet abstrahim, abstragim amandament, amandman ambulant arap atelje, atele vizit kart sforcoj lluks maqedon t arritura azbest federative adut shizofren diskualifikim shkurtr shovenist respondent tanks ekces, eksces as nj at her brenda pr brenda cilat do baraspesh konsensus sensacion nacist evropian korruptim konkluzion ofensiv llojshmri shkurtesat abstraksion, abstraktim amendament ambulanc arab atelie(ja) kartvizit prforcoj luks maqedonas arritje asbest federale atu skizofren shkualifikim shkurt shovinist respodent tank ekses Bashk, ndaras, me viz? asnj ather brendaprbrenda cilatdo
79

deri sa edhepse m sa mse nj pas njshme nga q pasiq poaq poashtu prap se prap se sa taniprtani tash m vendim-marrje, vendim marrje auto- auto kolon, auto ambulanc bashk- bashk atdhetar bashk-jetes baras- baras-pesh derisa edhe pse msa m se njpasnjshme ngaq pasi q po aq po ashtu prapseprap sesa tani pr tani tashm vendimmarrje autokolon, autoambulanc bashkatdhetar bashkjetes baraspesh; barasvler
flet- fletdalje, fletngarkes (gjithmon ngjitur) gjith- gjithkombtar gjithanshm, gjithfuqishm ish ndrmarrjet, ish komandanti jo ekonomik, jo njerzor krye-arktar, kryefamiljar kundr-pages, kundr prgjigje gjith kombtar gjithanshm, gjithfuqishm ish-ndrmarrjet, ishkomandanti joekonomik, jonjerzor kryearktar, kryefamiljar kundrpages, kundrprgjigje, kundrsulm luftnxits
ishjokrye kundr-
luft- luft-nxits
mbi- mbimoj, mbindrtim ndihms- ndihmsdrejtor pa- pa dukshm pakontrolluar padukshm pa kontrolluar
80

pa shmangshm pa prshtatshm pa pritmas pabarazi, padurim, paknaqsi pr- pr gjithmon pr mes pr gjat prkah pr derisa shumGjinia pr kah prderisa shum llojshme, shum antarshe diagrama/t kurtha kahja lm, lmia stereotipet Shumsi herojt prkujdesi kshille vit, vjet, vite grafikon, grafiqe Shprehje me kt rast mbaj dnimin arr e fort grafik, grafikt n kt rast vuaj dnimin kock e fort shumllojshme, shumantarshe diagram/i, diagrame kurth/i, kurthe kah/u, kahe lm/i, lmenj, lmenjt stereotip/i, stereotipat hero/i, heronj/t prkujdesje/a, prkujdesje/t kshill/i, kshilla/t pashmangshm paprshtatshm papritmas
prgjithmon prmes prgjat
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146

Kreu i Katrt: Ndrtimi i Paragrafve dhe Fjalive Tem Paragrafi Paragrafi pr shkrimin sht si poezia pr kngn, si topi pr lojn sipas Hans P Guth-it. Me an t paragrafit mundsohet diskutimi i nj teme t caktuar pik pr pik dhe hap pas hapi. Paragrafi prcakton pjest e nj t tre m t madhe dhe mundson prdorimin e vmendjes s lexuesit n nj ide t vetme si nj hallk zinxhirin e mendimeve. Paragraft q ndjekin nj sekuenc/rend t caktuar mundsojn ndjekjen e progresit nga nj pik n tjetrn n procesin e shkrimit akademik. N fund t fundit nj paragraf i shkruar mir dhe i qart ssht vese nj grupim fjalish q prqendrohen n nj pjes t caktuara t tems s detyrs dhe i hyn asaj n detaje(Guth, 1993: 403). Pra paragraft e shkruar mir prmbajn nj ide qendrore e cila kontrollon t gjith prmbajtjen e paragrafit. Kur paragrafi arrin prfundimin ai duhet t fus lexuesin m n thellsi t eses suaj ose ta udhzoj pr at q ai po lexon e ta bj t ndjek shkrimin tuaj deri n fund. Paragraft kan gjatsi dhe funksione t ndryshme, por si fillestar n rrugn e krkimeve shkencore dhe akademike, paragraft tuaj duhet t jen t till q ti japin prgjigje pyetjeve q ju i parashtroni lexuesit qysh n paraqitjen e subjektit tuaj pr analiz. Kshtu paragraft q ju do t shkruani do t jan t prqendruara n nj pik apo shtje t prcaktuara mir: Pr far po flisni? sht pyetja q duhet ti prgjigjeni. Paragrafi juaj do t prezantoj nj ide t vetme qendrore apo nj konkluzion t prgjithshm: Ku do t dilni? - sht pyetja tjetr t cils duhet ti prgjigjeni. S treti paragrafi juaj duhet t mbshtes pikn apo shtjen e parashtruar me shembuj ose materiale t tjera mbshtetse duke iu prgjigjur n kt mnyr pyetjes: Pse mendoni n kt mnyr? Rrjedhimisht nj paragraf i strukturuar mir i prgjigjet tri pyetjeve dhe prmban t paktn tri fjali (Guth, 1993: 403) Gjatsia, struktura, dhe rendi i paragrafve ndryshon n baz t qllimeve q kan shkrimtart pr veten dhe hamendjet q kan pr prqendrimin e vmendjes s lexueseve t tyre. Si rezultat nj gjatsi t kufizuar pr paragrafin nuk ka. I takon shkrimtarit q t vendos gjatsin e paragrafit dhe t ruaj at konstante gjat tr detyrs s kursit, apo artikullit q botohet n gazet. Sigurisht q ka paragraf si mund t paraqiten n gazeta apo kur ato jan t tipit tranzitor, t cilt e udhzojn lexuesen n udhtimin nga nj pjes e eses n tjetrn. Ky tip i paragrfit sht i shkurtr dhe sinjalizon nj thyerje t mendimit. Veanrisht n shkrimin pr gazeta, tipet e paragrafeve me dy deri n tri fjali t shkurtra i
147

japin ritm leximit dhe nxisin lexuesin pr t shkuar deri n fund t artikullit (Guth 1993: 403). N shkrimet universitare pritet q paragraft t jen t zhvilluara mir. Secili prej tyre paraqet nj pjes domethnse t eses apo detyrs prfundimtare. Me prjashtim t paragrafit t par hyrs ose njohs dhe konkluzionit, paragraft e pjess s diskutimit apo t zhvillimit ojn prpara kuptimin mbi tezn nga ana e lexuesit. Nj paragraf i zhvilluar plotsisht dhe efektivisht ka katr karakteristika: 1. Fjalia tem e cila on prpara iden kontrolluese n tezn e eses. 2. Zhvillim i plot me informacion t mjaftueshm pr t shprehur iden n nj mnyr t arsyeshme dhe t plot. 3. Struktur t njehsuar q tregon lidhjen e informacionit mbshtets me fjalin tem. 4. Teknikat e koherencs q bjn t mundur kalimin e lexuesit nga njra fjali n tjetrn. Nga nj kndvshtrim i caktuar - ky i shkrimeve akademike paragraft shihen si struktura t mvetsuara dhe n t njjtn koh edhe si blloqe ndrtimore n strukturn e prgjithshme t eses. Por si fillon ndrtimi i paragrafit? Dhuntia kryesore n shkrimin e paragrefeve ka t bj me prqndrimin (hinkzimin) e informacionit t vzhguar apo informacionit t mbledhur. Ashtu si n procesin e kalimit t lngjeve n hink prej t cilit prftohet nj lng m i pastr dhe m i prqendruar edhe n procesin e ndrtimit t paragrefeve, idet kalojn npr kt proces kur paragrafi i cili po shkruajm e ka nj pik tek e cila pritet t dal. Orientimi i paragrafit pr t arritur nj qllim t caktuar, i bn idet t psojn ndryshime e t rindrtohen n at form q t lidhen me njra tjetrn. Kto ide kur kalojn npr proceset analizuese n mendje, qartsohen e ndrtohen m mir duke kaluar kshtu nga nj proces i listzimit t ideve n nj paragraf t ndrtuar mir e deri n nj detyr kursi e cila i prgjigjet krkesave t pedagogut. Nuk mund tjua theksojm sa duhet rndsin e t shkruarit me nj qllim t caktuar. Nga kjo pikpamje, ndrtimi i paragrafve me synim t qart dhe n funksion t shprehjes t ides kryesore t punimit tuaj apo qartsimit t nj ideje tjetr, t ciln ju doni ta zhvilloni, sht i domosdoshm. Teknikat me t cilat ndrtohen paragrafe t tilla jan t thjeshta dhe ju i keni prdorur edhe m par n jetn tuaj.
148

Grupimi i t dhnave q kan lidhje me njra tjetrn. Lnda e par pr ndrtimin e paragrafit sht nj grup i t dhnave q kan lidhje me njra tjetrn. Ndrsa ju prqndroheni n nj fush t kufizuar t tems (n fakt duhet t veproni kshtu), ju grumbulloni detaje t ndryshme q duket t jen pjes e nj t tre. Supozoni pr nj ast si punonjs i nj institucioni q merret me akreditimin universitar po vizitoni nj universitet, i cili sht prmendur shum n media. Gjat ksaj vizite, ju goditeni nga prpjekja q bjn t gjith pr t qen sa m n rregull me mediat deri sa mendoni q kjo duhet t jet politika e universitetit: ta kemi sa m mir me mediat. Struktura e paragrafit q do t zhvillohej mund t ishte e till: Pika Kryesore
Ide 1 nga faktet e para n gazeta n universitet
Gjithmon n lajme sht politik e UAT-s

Nj prej gazetave t prditshme vazhdimisht riboton artikuj n t cilt aktiviteti i UAT renditet ndr m t mirt dhe n nj emision mujor paraqitet nj shtje e re q pritet t bj buj n politikn shqiptare t muajve n vijim dhe q do t ndryshoj imazhin e UAT-s pas viteve t tra t mbulimit intensiv n media Studentt q kan mbaruar studimet ftohen t ndjekin kurse rifreskuese duke i trhequr me thnie t tilla n broshurat promovuese: Ali Senjefi, profesor i hapsirs, i ftuar special i emisionit t mngjesit n News 24. N do semester administrata boton nj gazet t vogl me titullin UAT n lajmet e vendit t mbushur me informacionet m t fundit duke prfshir t dhna pr studentt yje n sporte dhe n botn e spektaklit. Faqja kryesore n internet e presidentit t Universitetit hapet me nj foto n t ciln Presidenti i UAT-s shfaqet krah pr krah me drejtuesen e programit kryesor t mbrmjeve n Top Channel gjat vizits s saj n universitet.
Ide 2 nga broshurat
Ide 3 nga materialet e administrats Ide 4 nga nj program n faqen e internetit t universitetit
(Guth 1993: 405) Nuk duhet harruar q n paragrafin e prfunduar ne shohim rezultatin prfundimtar. Pr t kuptuar se si mendja e shkrimtarit shrben si hinka npr t ciln kalon procesi i shkrimit pr t paraqitur nj paragraf t ndrtuar mir dhe q ka sens e kuptim duhet t rindrtoni t gjith procesin e krijimit t paragrafit. Tabela m lart prpiqet tju tregoj fazat npr t cilat mund t kaloj ndrtimi i nj paragrafi t mundshm. Prpiquni tani t ndrtoni nj paragraf duke i lidhur idet e paraqitura n tabel pr t mbshtetur pikn kryesore t dhn po aty. Shkruajeni paragrafin me laps n nj flet dhe dorzojani pedagogut pr qortim.
149

Fjalia Tem Fjalit tem zakonisht hapin paragrafin. Ato prmbledhin iden qndrore t paragrafit. Fjali tem i tregon lexuesit Kjo sht ajo q po dua t them. Kjo sht ajo q po dua t vrtetoj. Shpesh fjalia tem e hap paragrafin me at q shkrimtari do t thot apo beson. Kjo fjali ndiqet nga t dhna shembuj, detaje, t dhna statistikore pr ta prforcuar at q thuhet n fjalin e par. N nj gazet ditore gjeni nj shembull t nj paragrafi n t cilin autori paraqet nj ide t ciln m pas e mbshtet me informacion t detajuar dhe pasi ta keni prer nga gazeta ngjiteni n hapsirn e mposhtme e ln pr kt qllim.
Ka raste kur fjalit tem paraqiten nga nj fjali tranzicionale q e lidh kt paragraf me tjetrin, ose kur ato vendosen n fund pr efekt dramatik apo emocional. Arsyet pr ju, pr t mos i vendosur fjalit tem n krye t paragrafit duhet t jen tepr t forta dhe t prmbajn elemente t forta stilistike. N shkrimin akademik paraqitja e fjalis tem n fillim t paragrafit e lehtson t shkruarit dhe po ashtu lehtson vlersimin e detyrs suaj me not. Fjalia tem paraqet nj premtim. Kryefjala e fjalis tem paraqet at q do t trajtoj paragrafi. Ideja kontrolluese (pjesa tjetr e fjalis) sjell te lexuesi premtimin pr ato pjes t subjektit q shkrimtari do t diskutoj. Gjithmon m ka mahnitur legjenda e grekve t vjetr pr zanafilln e alfabetit Ismail Kadare Ftes n Studio
150

Kryefjala e ksaj fjalie tem q kap paragrafin e par t kapitullit t dyt t eses Ftes n studio t shkrimtarit Ismail Kadare (Kadare 1990: 140) i premton lexuesit se subjekti i ktij paragrafi sht legjenda e grekve t vjetr. Ideja kontrolluese premton nj diskutim t legjends pr zanafilln e alfabetit. Kufizoni subjektin dhe iden kontrolluese. Mos i premtoni lexuesve m tepr se mund t paraqitni. Fjalit tem nuk duhet t jen shum t prgjithshme, prndryshe ju nuk do t jeni n gjendje ti prmbaheni trajtimit t saj n nj paragraf t vetm sado i mir-zhvilluar qoft ai. Trajta e fjalive tem kontrollohet me an t dy mnyrave: me an t kufizimit t subjektit dhe ides kontrolluese. Shembull: 1 Fjalia Tem e Prgjithshme: Veprat e Ismail Kadares shpesh prfshijn trajtimin e miteve dhe legjendave nga popuj t ndryshm t bots.
Fjalia Tem e Kufizuar: Lulet e Ftohta t Marsit prfshin trajtimin e miteve dhe legjendave nga popuj t ndryshm t bots.
Ide Kontrolluese e Kufizuar: Lulet e Ftohta t Marsit prfshin trajtimin e mitit t vajzs q martohet me gjarprin. Shembull: 2 Vendi A nuk ka stablitet.
Qeveria e A-s e koalicionit Aleanca pr Shtetin nuk ka stabilitet.

Qeveria e A-s e Koalicionit Tranzicion pa Dhimbje krcnohet nga protestat e opozits pr zgjedhjet vendore, nga krkesat e antarve t Partis Mbretrore n baz pr shkputjen e P.Ms nga forcat e tjera politike n kt koalicion.
151

Shkruani nj fjali tem q mund zhvillohet. Ideja kontrolluese e fjalis tem duhet t paraqitet n mnyr t atill q ajo t jet e hapur pr zhvillim t mtejshm. Kjo ide duhet t jet e till q t pranoj prforcimin apo shembullizimin. Nj fakt i caktuar nuk prbn nj fjali tem efektive, me prjashtim t rastit kur thjesht paraqitet informacion. FAKT Shqipria e shpalli pavarsin e saj m 28 Nntor 1912.
Fjalia tem efektive prve trupzimit t nj fakti duhet n t njejtn koh t krijoj mundsin pr diskutim ose zhvillim t mtejshm. Vendet fqinje i zuri paniku kur Shqipria shpalli pavarsin e saj nga Perandoria Osmane me 28 Nntor 1912. Kshtu kjo fjali tem hap nj diskutim pr faktin se si pavarsia e Shqipris - shpallja e saj - krijoi panik mes fqinjve. N t njjtn mnyr shprehja e nj qndrimi si tem nuk sht sinjal i nj diskutimi. N fakt ai fton rezistenc t menjhershme nga lexuesi Posi pra - kshtu thua ti! QNDRIM Vendosja e tatimeve t larta sht domosdoshmri-sipas FMN-s. Vendosja e tatimeve efektive sht sekreti pr krijimin e nj ekonomie tregu funksionale.
FJALIA TEM e Prpunuar
Kjo lloj fjalie jep mundsin pr zhvillimin e nj paragrafi interesant, t paktn pr ata q jan t interesuar t shohin nj sistem tatimor efektiv. Paragrafi sht efektiv kur plotson kushtet e mposhtme: 1. 2. 3. 4. bn t prparoj pika kryesore e tezs s eses ka informacion t mjaftueshm pr t shprehur iden n mnyr t plot dhe t arsyeshme tregon lidhjen mes informacionit mbshtets dhe fjalis tem e drgon lexuesin lehtsisht nga njra fjali n tjetrn
152

Paragraft jan koherent kur mendimet e shkrimtarit rrjedhin nga fjalia e par te e fundit. Koherenca n paragraf arrihet: 1. me fjal dhe shprehje lidhse/tranzicionale: krahasim kontrast/kundrshtim bashkrenditje/shtim koh/proces drejtim lajmrimin e fundit lajmrimin e ritheksimit tregim rezultatesh
2. mes prsritjes s fjalve kye 3. me an t prdorimit t strukturave paralele Procesi 5-s hapsh pr zhvillimin e paragrafit: 1. Idea Kontrolluese shprehja e ides kryesore apo piks n t ciln prqndrohet paragrafi me nj fjali apo grup fjalish. Formulimi i ides kontrolluese t paragrafit paraqet edhe hapin e par n ndrtimin e paragrafit. Fjalia me t cilt shprehet ideja kontrolluese shpesh prkon me fjalin tem, e cila lajmron dhe kontrollon prmbajtjen e paragrafit. Fjalia tem si e theksuam edhe m lart shfaqet n fillim, n mes dhe n fund t paragrafit, ose njkohsisht n fillim dhe n mbyllje t paragrafit. 2. Shpjegimi i ides kontrolluese prbn hapin e dyt n ndrtimin e paragrafit. Nj apo disa fjali shprehin arsyetimin ose shpjegimin q shkrimtari jep pr mnyrn n t ciln lexuesi duhet t interpretoj informacionin e prezantuar n fjalin tem. 3. Shembulli shtjellon m tej at q theksohet n iden kontrolluese por me terma m konkret duke mbshtetur me t dhna si iden ashtu edhe shpjegimin t cilin zakonisht fjalia shembull e ndjek. 4. Shpjegimi paraqet arsyet q ju przgjodht pr t prdorur kt apo at shembull si evidenc apo fakt pr t mbshtetur iden kryesore n t ciln fokusohet paragrafi juaj.
153
5. Prfundimi paraqet lvizjen prfundimtare n zhvillimin e nj paragrafi i cili bn t mundur edhe tranzicionin n paragrafin tjetr. Kjo fjali prmbledh gjithka, duke prkujtuar njkohsisht lexuesin pr domethnien e informacionit t paraqitur n paragraf si mbshtetje pr iden kryesore t t gjith punimit tuaj. Detyr: Ndiqni dhe shpjegoni kto pes hapa duke shkruar nj paragraf me kt fjali tem: Paraqitja e detyrave t shtpis brenda afatit sht nj nga dhuntit m t vlefshme q universiteti t jep pr t konkuruar n tregun e puns.
Llojet e Paragrafve: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Narracioni Ekspozicioni Prkufizimi Klasikimi Prshkrimi Analiz Procesi Bindje/Argumentimi
Ushtrim: N bashkpunim me pedagogt tuaj prcaktoni fillimisht karakteristikat pr secilin lloj t paragrafit t prmendur m lart. M pas gjeni n artikuj t shkruar npr gazeta shembuj pr secilin tip. Sillini shembujt n klas dhe diskutoni rreth tyre.
154

Shembuj Shkrimesh
Washington, 21 Nntor 1834 Znj. Birby, Boston, Mass E dashur Zonj,
Shtpia Ekzekutive
N Departamentin e Lufts, m kan treguar njoftimin e Gjeneralit t Prgjithshm t Masausetsit sipas t cilit Ju jeni nna e pes djemve t cilt kan vdekur lavdishm n fushn e betejs. Ndjej se sa e dobt dhe pa fryt mund t jet do fjal e imja q do prpiqet t t heq mendjen nga dhimbja e kobshme pr nj humbje kaq t paprmbajtshme. Por un nuk mund t rri pa jua zbutur gjendjen me ngushllimin q ndoshta gjendet n falnderimet e republiks q bijt e tu shptuan me vdekjen e tyre. Lutem q Ati i yn Qiellor t'jua lehtsoj dhimbjen e pamat pr kto vdekje, t'ju sjell juve vetm kujtimet e shtrenjta pr t dashurit e t humburit, si edhe krenarin solemne e cila duhet t jet e juaja pr vendosjen e nj sakrifice kaq t pamueshme mbi altarin e liris.
Juaji shum sinqerisht dhe me shum respekt Abraham Linkoln
155

Nga Fjalimi i Prurimit si President i Zotit Xhon F. Kenedi
. . . Ne festojm sot jo fitoren e nj partie, por lirin - simbolizimin e nj fundi dhe t nj fillese - domethnien e rifillimit. Se jam betuar prpara jush dhe t Plotfuqishmit Perndi me t njjtin betim solemn q t part tan na lan rreth nj shekull e tre erek m par. Bota sot sht shum e ndryshuar. Njeriu mban n duart e tij t vdekshme fuqin pr t zhdukur t gjitha format e varfris njerzore por edhe t gjitha format e jets njerzore. Megjithat t njjtat bindje revolucionare pr t cilat luftuan t part tan jan srish n qendr t vmendjes rreth e prqark globit - besimi q t drejtat e njeriut nuk vijn nga bujaria e shtetit por nga dora e Perndis. Ne sot nuk guxojm t harrojm se jemi trashgimtart e atij revolucioni t par. Le t shkoj fjala prpara prej ktij vendi e n kt koh si tek miku dhe armiku, se pishtari i ka kaluar nj brezi t ri amerikansh - t lindur n kt shekull, kalitur nga lufta, disiplinuar prej nj paqeje t vshtir dhe t hidhur, krenar pr trashgimin e lasht - dhe i palkundur pr t mos qen dshmitar ose lejuar zhbrjen e ngadalt t atyre t drejtave njerzore kundrejt t cilave ky komb ka qen gjithmon i prkushtuar, dhe pr t cilat ne jemi t prkushtuar sot si n vendin ton ashtu edhe rreth globit . . . N historin e gjat t bots, shum pak brezave i sht besuar roli i mbrojtjes s liris n ort e rrezikut maksimal. Un nuk tkurrem prpara ksaj prgjegjsie - un e mirpres at. Nuk besoj q ndonjri prej nesh do t ndrronte vendet me ndonj komb ose brez tjetr. Energjia, besimi, prkushtimi q sjellim n kt ndrmarrje do ta ndrioj vendin ton dhe t gjith ata q i shrbejn atij shklqimi i atij zjarri me t vrtet mund t ndrioj botn. Dhe kshtu pra bashkkombsit e mi amerikan mos krkoni se 'mund t bj vendi pr ju - krkoni 'mund t bni ju pr vendin tuaj. Bashkqytetar t t gjith bots: mos krkoni do t bj Amerika pr ju, por 'do t bjm s bashku pr lirin e njeriut.
156

Nga Fjalimi i Par Prurues i Rusveltit si President i SHBA-s
Kjo sht m e jashtzakonshmja koh pr t theksuar t vrtetn, t gjith t vrtetn, sinqerisht dhe me guxim. Nuk kemi nevoj q t tkurremi nga ballafaqimi i ndershm me kushtet q po kalon vendi yn sot. Ky komb i madh do t duroj si ka duruar, do rigjallrohet dhe do t begatohet. Kshtu pik s pari, m lejoni t deklaroj besimin tim t palkundur se e vetmja gj s cils duhet t'i friksohemi sht frika vet - terrori i paemr, i paarsyeshm, i pajustifikuar i cili paralizon prpjekjet e nevojshme pr ta kthyer trheqjen n prparim. N do or t errt t jets son kombtare nj udhheqje e sinqert dhe e forcs s vullnetit ka gjetur gjithmon mirkuptimin dhe mbshtetjen e popullit - kjo sht dhe thelbi i fitores. Jam i bindur q ju prsri do t'i jepni kt lloj mbshtetje udhheqjes n kto dit kritike. Me kt frym, pr sa m prket mua dhe juve, ne ballafaqohemi me vshtirsi t prbashkta. Ato jan, fal Zotit, vetm probleme materiale. Vlerat monetare kan zbritur ne nivele fantastike; taksat jan ngritur; aftsia pr t paguar ka rn; qeveria n t gjitha shkallt ndeshet me shkurtime serioze t t ardhurave; mjetet e shkmbimit jan ngrir n rrymat e tregtis; kudo has hekurishte t ndrmarrjeve industriale; fermert nuk kan tregje pr prodhimet e tyre, kursimet e viteve t tra jan zhdukur n mijra familje . . . Pr m tepr, t papunt po ndeshen me shtjen e ekzistencs, nj numr po kaq i madh njerzish mezi ia dalin me t ardhurat. Vetm nj optimist budalla mund t mohoj realitetin e errt t cilin po kalojm. E megjithat kriza nuk sht thelbsore. Nuk na ka goditur mortaja e karkalecave. N krahasim me heqjet dhe vuajtjet q mposhtn strgjyshrit tan sepse patn besim dhe jo frik, kemi ende shum gjra pr t cilat duhet t jemi mirnjohs. Natyra vazhdon t na ofroj frytet e saj dhe prpjekjet njerzore i kan shumfishuar ato. Bollkun e kemi te pragu, por prdorimi pa kufizime i tij varfrohet kur vrehet oferta . . . Matja e restaurimit gjendet n hapsirn n t ciln ne ushtrojm vlerat sociale m t madhrishme se thjesht prfitimi monetar. Lumturia nuk gjendet ne pasjen e parave; ajo gjendet n gzimin q sjell arritja e nj dikaje, drithrimin q t jep prpjekja krijuese. Ngazllimi i stimulimit moral t puns nuk duhet harruar n procesin e ndjekjes s trbuar t prfitimit t pafund. Kto dit t errta do ken vler pr gjith 'po na kushtojn, nse na msojn se destinacioni yn i vrtet nuk sht pr t'u na u predikuar, por pr ta predikuar pr veten dhe bashkkombasit tan.
157
Louis Brandeis - Gjykats Federal i SHBA-s
N nj qeveri t ligjit, ekzistenca e qeveris vihet n pikpyetje nse ajo dshton n zbatimin skrupuloz t ligjit. Qeveria jon ka potencn, sht msuesi i kudogjendshm. Pr mir ose pr keq, ajo e mson popullin me an t shembullit t saj. Krimi sht ngjits. Nse qeveria bhet ligjthyese, ajo ndjell neveri pr ligjet; fton do njeri t bj ligjin pr veten, sjell anarkin. T deklarosh n administratn e ligjit kriminal se qllimi prfundimtar justifikon mjetet dhe mnyrat . . . , do t sillte pasoja t tmerrshme.
158

Vlersim Studentor pr Kreun e Katrt 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falendrojn pr dhnien e mendimit tuaj.
159
160
161
162
163
164

Kreu i Pest: Procesi i T Shkruarit Akademik Lidhja shkrimtar-lexues: far krkon lexuesi nga shkrimtari1? Si kemi diskutuar m par lidhja shkrimtar-lexues sht nj nga elementet kryesore me t cilat fillon proesi i t shkruarit. Shkrimtari duhet t identifikoj lexuesin e tij/saj, pasi identifikimi i ktij lexuesi do t kushtzoj leksikun e tij, si edhe mnyrn e t shprehurit, shembujt q do t prdor, analogjit, krahasimet, kontrastet dhe mnyrn e prezantimit t t gjitha ktyre n ese apo n detyrn e kursit. far krkon lexuesi nga shkrimtari, at do ti jap dhe shkrimtari lexuesit. Me fjal t tjera nse lexuesi krkon t informohet pr llojet e pushteteve n Shqipri, shkrimtari duhet ta paraqes shkrimin e vet n form ekspozuese, ndrkoh q, nse lexuesi krkon t bindet se zvoglimi i t drejtave t pushtetit qendror do t sillte nj decentralizim t mtejshm t gjith strukturave shtetrore, si edhe mundsi m t mdha zhvillimi pr lokalitetet, ather shkrimi duhet t jet argumentues. Pas identifikimit t lexuesit dhe krkesave t tij, shkrimtari ka si detyr t trheq e t bj pr vete lexuesin e tij, me fjal t tjera ta lidh at pas shkrimit t vet duke i ngjallur interes pr prmbajtjen dhe argumentimin q ofron gjat shkrimit. Ngjallja e interesit bhet tek hyrja, ose paragraft hyrs. Procesi i krijimit akademik Subjekti/Tema Zgjedhja e tems sht hapi i par drejt shkrimit t nj eseje apo detyre kursi (pun studimore). Gjat jets studentore, nj pjes e temave do tju jepen nga pedagogt. N raste t tjera, do t jeni ju q do t przgjidhni subjektin dhe temn tuaj. Kur przgjidhni nj subjekt dhe nj tem kini parasysh qllimin e shkrimit, audiencn dhe pse po e shkruani kt shkrim. Shpesh tema m e mir do t nxirret nga eksperienca juaj, q n botn akademike do t thot ajo tem, q ju e njihni m mir fal leximeve apo eksperiencave t tjera t drejtprdrejta q keni pasur. Her t tjera, do t krkoni t zgjidhni nj tem t re pr t ciln nuk dini shum ose asgj pr shkak se dshironi t zgjeroni njohurit tuaja mbi at tem ose sepse vet pedagogu ua jep. Kshtu, p.sh., nse nj lektor ju krkon t shkruani nj detyr n
1
Kjo pjes e kapitullit t baz bazohet mbi materialet n librin The Writers Agenda: The Wadsworth Writers Guide i autorit Hans P. Guth. Faqet mbi t cilat sht bazuar materiali i prkasin kapitullit t dyt t pjess s par: 19 44.
165

kursin e mikrobiologjis, kjo do t thot se ai krkon q ju t zgjidhni nj tem, n t ciln t tregoni se e zotroni informacionin e nevojshm pr kt lnd. Edhe n rastin kur tema sht e re apo e dhn nga pedagogu, n mnyr q t bni nj detyr t mir ju duhet t prcaktoni nj tem apo nntem t fushs kryesore, e cila ju ngjall interes. Interesi n nj tem sht stimuli kryesor pr brjen mir t nj detyre (shih Harbrace College Handbook, 1990: 366-7) Kur m n fund e keni nj subjekt, ather hapi tjetr sht ai i gjetjes s mnyrave pr shtjellimin e tij. Shkrimtar t ndryshm prdorin mnyra t ndryshme t shtjellimit t tems si pr shembull nprmjet listimit, ngritjes s pyetjeve dhe aplikimit t prspektivave. Kto forma i kemi shtjelluar gjersisht tek nnkapitulli i teknikave pr nxjerrjen e ideve. Burimet e Informacionit Burimet e informacionit jan t llojeve t ndryshme: parsore dhe dytsore. Burimet parsore jane t dhna t bazuara n punn tuaj vetjake ose t dikujt tjetr, si edhe n vzhgime t drejtprdrejta. Burimet parsore ln nj prshtypje t thell tek lexuesi duke treguar se ka diskutohet sht e bazuar n dshmi t drejtprdrejta. Sidoqoft duhet br kujdes me dshmit q paraqiten pasi jo gjithnj ato jan t besueshme. Pr t rritur besueshmrin do tju duhet t bni prshkrime t detajuara duke treguar an/aspekte t shtjes q nj vzhgues normal nuk do t arrinte ti vrente. Tek burimet parsore futen anketat, sondazhet, intervistat dhe fokus grupet. Burimet dytsore raportojn, komentojn ose analizojn eksperiencat ose punn studimore t t tjerve. N prgjithsi raportimi, komenti apo analiza jan t bazuara n burime parsore. Ato kan vler t konsiderueshme, pasi prve fakteve na ofron edhe kndvshtrimin e autorit t tyre. Kur vendosim t prdorim nj burim dytsor duhet t bjm vlersimin e tyre duke pasur parasysh kto pyetje: A sht autori/ja ekspert n fushn prkatse? Kush sht kualifikimi i/e tij/saj? A sht burimi i besueshm? A shquhet gazeta, shtpia botuese apo faqja e internetit ku sht marr informacioni pr botime serioze? A sht burimi i mirnjohur? A prmendet ky burim diku tjetr? A sht informacioni i mbshtetur n argumenta t forta?
166

A sht bazuar burimi n t dhna ose burime parsore? A sht materiali bashkkohor, apo studime t mtejshme e kan nxjerr at si t pavlefshm?
Tek burimet dytsore do t prmendnim do material t botuar n letr dhe virtualisht. Edhe dokumentart apo programet e tjera televizive e radiofonike prbjn burime informacioni. N rastin kur kemi nj debat midis dy kandidatve politik kemi t bjm me burim parsor, n t kundrt kemi t bjm me burim dytsor. Analiza e situats s shkrimit Perspektivat kryesore me an t t cilave mund ta shtjellojm nj tem t caktuar jan tre: statike, dinamike dhe relative. Kndvshtrimi statik prqendrohet tek prkufizimi, shpjegimi dhe analiza e funksionimit t dikaje. Ai dinamik prqendrohet tek veprimi, zhvillimi dhe ndryshimi. Ndrkoh q perspektiva relative prqendrohet tek marrdhniet (relacionet) dhe sistemet (ibid: 368-370). N baz t qllimit dhe audiencs tuaj ju do t vendosni nse shkrimi juaj do t jet statik, dinamik apo relativ. Njkohsisht do t vendosni nse do t jet ekspozues apo argumentues. Prve perspektivs, pr shtjellimin e nj teme duhet t kihen parasysh dhe strategjit pr zhvillimin e tems. Zakonisht strategjit lindin gjat krijimit t list-ideve, kshtu q nuk kshillohet ti impononi vetes nj strategji t paravendosur. Strategjit kryesore jan: narracioni, procesi, shkak-pasoja, prshkrimi, prkufizimi, klasifikimi dhe kategorizimi, shembulli, krahasimi dhe kontrasti. Shpesh shkrimet akademike prfshijn m shum se nj nga strategjit e msiprme dhe kjo sht normale, pr sa koh ato vihen n funksion t tezs kryesore t shkrimit tuaj. Krijimi i list-ideve N momentin q keni nj tem dhe keni hulumtuar burime t ndryshme t cilt kan shuar etjen tuaj pr informacion dhe dije, vjen momenti i hedhjes s ideve n letr dhe organizimi i tyre. Si kemi thn dhe tek nnkapitulli i teknikave mbi nxjerrjen e ideve kryesore, e rndsishme n fillim sht hedhja e ktyre ideve n letr, gj q ju jep mundsin t organizoheni dhe t kuptoni se cilat pjes t subjektit do t prfshini n detyr dhe cilat do ti lini jasht. Ky lloj ushtrimi n t njjtn koh ju tregon se n cilat aspekte t tems keni nevoj t lexoni apo t kuptoni m shum.
167
Kufizimi ideor i tems Shpesh tema q zgjidhni n fillim sht mjaft e gjer dhe duke pasur parasysh se nuk mund t bni nj analiz t detajuar dhe cilsore t s trs, mir sht q ta kufizoni at q n ide. Pra, do t vendosni cilat prej ideve fillestare do t prfshini n shkrimin tuaj dhe cilat do ti lini pr nj studim t mtejshm. Tema mund t kufizohet edhe pr shkak t burimeve q keni n dispozicion; kur keni mjaftueshm materiale parsore dhe dytsore, ather mund ta ngushtoni temn tuaj duke shkruar vetm mbi nj aspekt t saj. Ushtrim. Reflektoni mbi temat m posht sikur tju duhej t shkruanit
nj pun krkimore prej 8 faqesh. Kini parasysh se ky shkrim bhet nj audienc si lektort tuaj, por q mund ti interesonte edhe nj audience m t gjer.
Censur Prdorimi i drogave Emigracioni Ekonomia evropiane
Kufizimi prej kohs dhe faqeve/fjalve Kufizimi i puns tuaj gjithashtu varet nga koha q iu sht ln pr kryerjen e eses apo studimit si edhe numrit t fjalve ose faqeve q duhet t arrini me domosdo. Nj tem q duhet shkruar pr nj jav do t mbshtetet n m pak burime dhe do t prek m pak aspekte, ose edhe nj aspekt t vetm t tems, pasi koha pr hulumtimin e literaturs sht e pakt dhe sht m mir t prqendroheni tek nj aspekt dhe ta shtjelloni at mir sesa t shkruani nj ese t prgjithshme dhe pak cilsore. Po kshtu, nse ju sht thn se nuk mund t shkruani m shum se nj faqe, ather sht e qart se n nj faqe, ajo q do t shkruani jan shtjet ose argumenti/tet kryesore t tems, pa i kushtuar rndsi nndarjeve t tems, apo ideve periferike q kan t bjn me temn e dhn. Teza Teza sht thelbi i detyrs s kursit. Ajo gjithashtu luan rol n prcaktimin e marrdhnieve midis shkrimtarit e lexuesit. Ajo shrben si thelbi intelektual i puns studimore. Teza nuk sht fakt, por nj mendim i sigurt me vlera diskutimi. sht nj argument me m shum se nj konkluzion. Teza kufizon
168

informacionin q rrit interesin personal n fushn e kufizuar t studimit, q shpreh qllimin e shkrimtarit, prcakton auditorin dhe formn m t mir pr t trhequr vmendjen pr at vijon. Pr shkrimtarin teza identifikon kufizimet e tems, prcakton qllimin mbizotrues, dhe njehson diskutimin. Me qartsimin e tezs bhet m e leht przgjedhja e informacionit q do t prfshihet n paragraft e diskutimit. Pr lexuesin teza tregon se far do t shtjellohet n detyrn e kursit apo esen dhe e ndihmon kt t fundit pr t krijuar nj perspektiv pr sa i prket trajtimeve ideore n paragraft e diskutimit. Nj tez efektive zakonisht shprehet me nj fjali t vetme. Ajo e kalon qllimin sepse identifikon, prcakton n mnyr specifike temn dhe kufizon diskutimin e saj. Metodat q ndiqen pr kufizimin e tezs jan t njjta me ato q ndiqen pr kufizimin e fjalis tem. Shembull: Dhuna po shkatrron qytetet amerikane. Vandalizmi, agresiviteti kriminal dhe dhuna fizike e adoleshentve po shkatrrojn Nju Jorkun. Teza duhet t jet shum e qart. Si fjalia tem edhe teza bn nj premtim. Lexuesit i premtohet se do t diskutohet pr nj shtje t caktuar. Teza dallon nga titulli, pasi titulli orienton lexuesin, por nuk jep informacion t qart mbi zhvillimin e eses apo puns studimore. Po kshtu teza dallon nga fakti, pasi fakti nuk l hapsir pr diskutim e zhvillim. Fjalit qllim (fjali me t cilat informoni lexuesin se pse po bni nj studim, ose po shkruani nj ese) jan shum t ngjashme me tezn, por nuk jan aq t prpunuara sa ajo. Pikat e Planit Ndrtimi formal i pikave t planit (outline) vjen fill pas hedhjes s ideve n letr. Qllimi i shkrimit t pikave t planit sht t zbrthej pjest e tezs n nj mnyr t qart dhe sipas hierarkis. Pra pikat e planit prbjn nj skic a diagram q tregon se si qndrojn pjest midis njra-tjetrs, domethn bhet nj klasifikim i pjesve t eses. N kt mnyr prcaktohet se cilat kategori jan njlloj t rndsishme dhe cilat jan pjes e nj kategorie t caktuar. Shum student pohojn se shkrimi i pikave te planit i ndihmon ata n organizimin e ideve t tyre. Nse pikat e planit jan br me kujdes, ather shkrimi i eses apo studimit do t jet shum m i leht.
169
Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh Model pr Skemn e Shkrimit t Detyrs s Kursit (Teza dhe Pikat e Planit)
Teza: OKB-ja dhe NATO vazhdon t qndroj n Bosnj-Hercegovin pr t parandaluar pranimin e turpshm t dshtimit t misionit t tyre. Do t ishte m mir sikur ato t ndrpritnin lojn e tyre tani. Pikat e Planit I. Politika e OKB-s dhe NATO-s kundrejt Jugosllavis - dshtim i t gjith komunitetit ndrkombtar. A. B. Politika e dobt e Sekretariatit t Prgjithshm t OKB-s Si OKB-ja ashtu edhe NATO duhet t rishikojn organizimin e tyre q t jen n gjendje t prballojn situatat e pas Lufts s Ftoht n fushn e marrdhnieve ndrkombtare
II.
Zgjedhja qndron mes nj trheqje ose prforcimi t trupave t OKB-s ose NATO-s A. Avantazhet dhe disavantazhet e nj trheqje t mundshme 1. 2. Helmetat Blu nuk do rrezikohen m Humbje trsore e kredibilitetit nga kto organizma ndrkombtare
B.
Disavantazhet dhe avantazhet e prforcimit t Forcs Policore Ndrkombtare 1. 2. Kosto e lart financiare, kohore, dhe n jet njerzore Mundsia e krijimit t nj balance t qndrueshme mes palve ndrluftuese nga kndvshtrimi i zgjidhjes prfundimtare pr luftn n Bosnje-Hercegovin
III.
Komuniteti Ndrkombtar ka nj detyrim moral: lufta duhet t marr fund A. Politika m e mir kundrejt serbve mund t jet jo fjal, por vepra Nj struktur ndrkombtare kontrolli do t ndihmonte n ruajtjen e paqes botrore
B.
170

Formati m i thjesht i shkrimit t pikave t planit sht ai i prdorimit t serive t numrave dhe shkronjave pr t prcaktuar nivelin e rndsis. Pikat e planit mund t jen vetm nj fjal ose togfjalsh, por mnyra m e mir sht ajo e shkrimit t fjalive tem. M posht, po ju paraqesim nj shembull pikash plani. Nga Shnimet n kopien e par - drafti Realizimi i pikave t planit qoft n form temash dhe nntemash, qoft me fjali jan pik-nisja pr procesin e shkrimit t draftit t par. Duke pasur parasysh ndarjen ideore q keni br tek pikat e planit, filloni t hidhni n letr idet tuaja, tashm t formuluara n fjali t plota. Pra, krijoni paragraft e zhvillimit duke ndjekur teknikat q ju sugjeruam n kapitullin mbi paragraft. Vet-motivimi Shpesh sht e vshtir pr shkrimtarit t nis shkrimin e eses s tij/saj. Pavarsisht nga prpjekjet pr t pasur nj rrjedhshmri n shkrim, duket sikur kt e pengon dika. Mnyra m e mir pr t nxitur veten sht vet-motivimi. Arsyet mund t jen objektive ose jo, por secili nga ju duhet t vr n prdorim mekanizmat nxitse q do ta vn n kushte pune. Psh, pr dik sht e rndsishme nota; pr dik tjetr paraqitja e mir para lektorit/res; pr nj t tret sht e rndsishme tema, sepse nprmjet asaj q shkruan do t arrihet t transmetohet nj mesazh i rndsishm mbi dika q prek si shkrimtarin, ashtu edhe lexuesin. Disa nga teknikat mund t jen prsritja me vete se duhet t shkruaj, duhet t shkruaj!, ose shkrimi i lir dhe pa qllim t mir-prcaktuar derisa shikoni se jeni n drejtimin e duhur dhe idet tuaja kan lidhje me tezn q keni parashtruar. Kur mendimet tuaja fillojn t marrin formn e fjalive dhe paragrafve kuptimplot, ather mund t themi se keni shkruar draftin ton t par. Ndrtimi i Eses Ndrtimi i eses Pr shkrimin e eseve n botn akademike duhet t ndiqni disa parime baz strukturore dhe stilistike, t cilat e bjn shkrimin tuaj t qart dhe t kuptueshm, si edhe shrbejn pr t prcjell mesazhin e synuar tek lexuesi. Si kemi prmendur dhe m hert n kt cikl leksionesh, nj ese akademike ka nj
171

struktur t mirprcaktuar me hyrjen, zhvillimin dhe prfundimet (konkluzionet) prkatse. Pra, eset kan nj struktur tepr t dallueshme q mund t ndahet n tri pjes: 1 Hyrja 2 paragraf paraqet tezn informacione baz t nevojshme pr t kuptuar diskutimin rrit interesin e lexuesit pr diskutim dhe e kufizon at brenda parametrave t caktuar. t organizuar me fjali-tematike t lidhura me tezn idet e shprehura n tez zhvillohen n mnyr t plot dhe t detajuar. 3 Konkluzioni/Prfundimi nj paragraf jep sensin e prfundimit shpesh rithekson me fjal t tjera tezn dhe pikat kryesore t zhvilluara.
2 Diskutimi/Zhvillimi disa paragraf -
Kur shkruani nj ese, n fillim duhet t hartoni pikat e planit mbi t cilat ndrtohet drafti i par, dhe pasi e keni shkruar kt draft t par, duhet t shkruani hyrjen dhe prfundimet. Duke qen se teknikat e shkrimit t paragrafve t zhvillimit i kemi trajtuar tek leksioni mbi paragraft, n kt kapitull do t pasqyrojm teknikat pr shkrimin e hyrjes, prfundimeve dhe paragrafve tranzitor. Teza dhe hyrja - grepi pr t kapur vmendjen e lexuesit Hyrja shkruhet n fund. Kjo sepse prve tezs, pjest e tjera prbrse t saj mund t ndryshojn gjat shtjellimit t eses apo detyrs s kursit. Prve atyre q u than m lart, hyrja prmban edhe qllimin e autorit/res, kndvshtrimin e tij/saj, burimet q jan prdorur pr shtjellimin e shtjes, si edhe prkufizimin e
172

fjalve kye t shkrimit ton. Teknikat e prkufizimit jan paraqitur n kapitullin prkats. Shumica e detyrave tuaja me shkrim do t krkojn nj paragraf hyrs prej 50 deri n 150 fjalsh. Strategjia m e prhapur pr nisjen e hyrjes s nj eseje sht prdorimi i dy-tre fjalive q trheqin vmendjen e lexuesit dhe prcaktimin e tezs kryesore t shkrimit. Fjalit q ojn drejt tezs duhet ta ngacmojn lexuesin n mnyr q ai/ajo t interesohet pr vazhdimin e eses. Disa nga mjetet q mund t prdorni jan: nj statistik tronditse ose nj fakt i pazakont nj shembull i gjall nj prshkrim nj deklarat paradoksale nj citim ose nj pjes t shkputur nga nj dialog nj pyetje nj analogji nj barcalet apo nj anekdot.
Kto grepa jan t dobishme sidomos kur ju nuk e dini se i intereson lexuesit n lidhje me temn q po trajtoni. Natyrisht ato nuk vlejn pr njerz q interesohen profesionalisht pr fushn pr t ciln po shkruani. Edhe pse teza shpesh gjendet n fund t paragrafit hyrs, ka raste kur ajo shkruhet n fillim t ktij paragrafi. Jan shkrimet teknike ato q e prdorin m s shumti kt teknik, duke qen shkrime m t drejtprdrejta dhe t shkurtra (shih Hacker, 1999: 13). Tiparet e nj teze efektive Nj tez efektive duhet t jet nj prgjithsim, jo nj fakt; duhet t jet e kufizuar, jo shum e gjer; dhe duhet t jet e fokusuar, jo e paqart. Duke qen se teza duhet ti prgatis lexuesit pr faktet dhe detajet, ajo vet nuk mund t jet nj fakt. Duhet t jet gjithmon nj prgjithsim q krkon prova apo shtjellim. Zhvillimi: Hartimi i trupit t eses Para se t shkruani zhvillimin e eses tuaj, mendoni me kujdes rreth tezs tuaj. Mbani gjithnj parasysh se far iu premton ajo lexuesve. Prve tezs ju duhet t keni prgatitur dhe pikat e planit. Ato ju duhen pr t grupuar paragraft tuaj sipas nj rendi logjik e koherent. Llojet e paragrafve i kemi trajtuar m gjer n leksionin mbi paragraft (ibid: 16).
173
Konkluzionet efektive Konkluzioni duhet ti bj jehon ides kryesore t shkrimit tuaj, por pa e prsritur at fjal pr fjal si n tezn e shkruar tek hyrja pr t mos qen t mrzitshm. Shpesh prfundimet jan t shkurtra. Prve ides kryesore, paragrafi i prfundimeve mund t jet dhe nj prmbledhje e argumentit tuaj kryesor, t ngrej nj pyetje pr nj studim t ardhshm, t ofroj kshilla, t jap sugjerime dhe rekomandime ose t propozoj nj plan veprimi. N mnyr q prfundimet tuaja t jen t paharrueshme prfshini nj detaj, shembull apo imazh q e kishit thn dhe tek hyrja pr ti treguar lexuesit nj prfytyrim t plot; nj citim apo pjes t shkputur nga nj dialog; nj anekdot apo nj shprehje a koment ironik. Pavarsisht nga strategjia q zgjidhni, prfundimet nuk mund t jipni ide shfajsimet apo prfundime t tjer jen t prer dhe mundsisht t prfundim t eses suaj (ibid: 16). Paragraft tranzicional Prve paragrafve t hyrjes, atyre t zhvillimit, si edhe paragrafve prmbylls, dallojm edhe nj funksion tjetr t paragrafve: kryerjen e tranzicionit. N shkrimet e shkurtra (500600 fjal) tranzicioni realizohet me an t fjalis s fundit t paragrafit t par dhe/ose me an t fjalis s par t paragrafit q vijon. Megjithat kur shkruajm ese m t gjata, apo detyra kursi prej disa faqesh lind nevoja pr t prdorur paragraf tranzicional, n mnyr q t bhet lidhja midis paragrafve t zhvillimit. Psh: Nse pas hyrjes keni shkruar tre paragraf q analizojn shkaqet e pjesmarrjes s ult n zgjedhjet lokale t tetorit 2003, prpara se t kaloni tek pasojat, nevojitet t shkruani nj paragraf tranzicional, q t bj lidhjen kuptimore midis pjesve: Pas analizs s detajuar t shkaqeve q uan n pjesmarrjen e ult t elektoratit n zgjedhjet lokale t 12 tetorit 2003, le t asnjher mos harroni se tek t reja. Gjithashtu evitoni t paprcaktuara. Duhet t prfshini nota pozitive n
174

shikojm nj pr nj pasojat q veprim elektoral do t ket n zhvillimet politike n Shqipri. Pasoja e par sht
Vlersim Studentor pr Kreun e Pest 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falenderojn pr dhnien e mendimit tuaj.
175
176
178
179
180
181

Kreu i Gjasht: Prkufizimi Prkufizimi sht prmbyllja e xhungls s ideve brenda nj muri fjalsh. Samuel Butler Nevoja pr t kufizuar sht detyr e do shkrimtari t sigurohet q lexuesit e kuptojn at q sht shkruar. Pra, sht e nevojshme q n shkrimin e vet shkrimtari akademik t prkufizoj termat kye; terminologjin baz. Kur lexuesi me syrin kritik mendon pyetjet Kush e tha? dhe Si e dini ju kt? n t njjtn koh mendon far do t thuash?. Prkufizimi i termave t rndsishm prcakton kufijt ideor dhe territorin q do t mbulohet. Prpiquni t prkufizoni termat e mposhtm: Autoritet Legjislatur dydhomshe T drejta civile Teoria elitiste Republik bananesh Shoqri civile Nepotizm Shteti i Mirqenies Sociale Prkufizimet jan shum t prdorshme. N t shkruarin informues dhe ekspozues, prkufizimet qartsojn termat e nj fushe t caktuar: realpolitik, populizm etj. Prkufizimet prbjn nj hap t rndsishm drejt argumentimit t qart. Argumentimi fillon dhe ngec kur t njjtat fjal kuptohen ndryshm nga njerz t ndryshm. (Cilat lloje t konkurimit/ prmbajtje lndsh, stile msimdhnieje jan ELITISTE?) Prkufizimi shpesh nnkupton edhe nj rrug veprimi. Kur shkrimtari prkufizon prona private, ai/ajo krkon mbshtetjen e lexuesve pr kt problem. Dikush q merr prsipr t prkufizoj prostitucion mobilizon kundrshtimin n nj shoqri q e mohon edhe me ligj, ekzistencn e ktij fenomeni. Strategjit e prkufizimit Kur shkrimtari/rja merr prsipr t prkufizoj nj term n mnyr t zgjeruar, strategjit jan t ndryshme. Mund t zgjidhet prkufizimi i tipit historik i cili gjurmon prdorimin e termit q nga fillimi e deri n prdorimet aktuale, mund t shikoj prdorimet e
182

ndryshme t termit pr t gjetur nj emrues t prbashkt mes tyre, mund t eksploroj dallimet mes kuptimeve, si dhe mund t lidh termin e caktuar me terma t tjer t ngjashm apo t kundrt. Prkufizimet nga Fjalort. Kto lloj prkufizimesh prbjn nj fillim t mir n procesin e prkufizimit, veanrisht kur prkufizimi i paraqitur trajton nj problem ky apo sjell nj prmbledhje t pikave kryesore. Fjalori i Oksfordit pr termin Qeveri - nj grup njerzish q udhheqin nj vend, kontrollojn ose drejtojn marrdhniet publike dhe influencojn procesin e ligjbrjes. Sidoqoft, fjalort shpesh u tregojn njerzve gjra q ata i din dhe dalin jasht loje kur bhet fjal pr t prkufizuar togfjalsha t caktuar si p.sh.,: demokraci presidenciale apo centralizm demokratik. Pr me tepr prdorimi i fjalorve t botuar deri m tash n Shqipri prbn nj rrezik t madh sepse procesi i prkufizimit ka qen i kufizuar dhe i trajtuar n aspektin politik, n mbrojtje t interesave t kasts politike n pushtet. Kur vendosni t prdorni prkufizimet e fjalorit, jini t vmendshm dhe prdoreni ato n lidhje me diskutimin q ju prgatitni pr nje term t caktuar. Prkufizimet Formale. Ky lloj i prkufizimit e vendos termin ne nj klas m t gjer dhe v n pah karakteristikat e veanta. Zakonisht ndodhin dy gjra n kt lloj prkufizimi. Pik s pari sqarohet prfshimi i ktij termi n klasn apo grupin e zgjeruar dhe s dyti cilsohen karakteristikat e veanta. Termi Oligarki Martir/e Furia Klasa form qeverisje vuan persekutimin demon romak Karakteristikat n t ciln pushteti prqendrohet duart e nj pakice pr refuzimin e heqjes dor besimi i tij/ i saj q personifikon brejtjen e ndrgjegjes dhe hakmarrjen
Prkufizimet joformale. Prkufizimi joformal shpjegon nj term duke dhn nj fjal m t zakonshme, nj fraz apo sinonim. Kto prkufizime duhet t jen pozitive dhe me fjal t qarta e kuptime t drejtprdrejta ose parsore. Kur bni prkufizime
183

joformale mos prdorni fjal t rralla, apo fjal teknike kuptimin e t cilave lexuesi juaj mund t mos e dij. Prkufizimet joformale mund t jen edhe prkufizime t zgjeruara, n t cilat shkrimtart prpiqen t sqarojn n detaje kuptimin e nj termi t rndsishm pr shkrimin e tyre. Termat q duhen prkufizuar patjetr Termat kye do shkrimtar duhet t qartsoj fjalt t cilat mund t jen t panjohura apo t vshtira pr lexuesin ose nj njeri jasht fushs. Zakonisht, prkufizimi m i thjesht sht kur nj term teknik zvendsohet me nj fjal t gjuhs s prditshme. artikulacion apendisit duodem infektive hepatitet Termat e paprcaktuar Termat e paprcaktuar ose shum t prgjithshm shpesh sjellin probleme sepse nuk tregojn ndonj gj. Kto lloj prgjithsimesh shpesh jan tepr larg realitetit. Terma si demokraci, demokratizim, barazi sociale, shoqri civile etj duhen prkufizuar sa her prdoren sepse kto lloj termash ln shum vend pr interpretime subjektive dhe paraplqim vetjak. Termat e paqart kan zakonisht kuptim t dyfisht dhe sjellin ngatrresa sepse prdoren pr t prshkruar ose folur rreth gjrave t ndryshme. Psh., fjala liberal: -> Liberalt jan t bindur se jeta pa liri nuk ka vler. Ata kan luftuar gjithmon pr lirin e individit kundr kufizimeve t padrejta q vendosin qeverit, institucionet dhe traditat. -> Liberalt modern jan besimtar t kontrollit qeveritar. Ata duan q qeveria t siguroj gjithka falas pr qytetart. Aktiviteti privat duhet par me dyshim dhe rregulluar n do hap. ky zorr qorre zorr e holl ngjitse smundje t mlis s zez
184

Problemi q shkrimtart hasin shpesh n lidhje me prkufizimet sht se ku t ndalen. Shum prej fjalve jan relative dhe pr ti br ato specifike duhet t bazohemi diku. P.sh.: Cili sht prkufizimi qeveritar i varfris. N far bazohet ky prkufizim. Ky problem bhet dhe m i mpreht kur dikujt i duhet t bj dallimin mes neglizhencs dhe pakujdesis/keqprdorimit dhe shprdorimit. Termat: i talentuar, mesatar, me prapambetje mendore bazohen n kriteret e prcaktuara pr seciln shkoll q bn pranime n baz t tyre.
185
Vlersim Studentor pr Kreun e Gjasht 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falendrojn pr dhnien e mendimit tuaj.
186

Kreu i Shtat: Argumentimi dhe t Menduarit ARGUMENTIMI1 Shpesh fjala argument gjendet pas shum prej detyrave tuaja me shkrim. N fakt, ndrtimi i nj argumenti, ose shprehja e mendimit apo kndvshtrimit tuaj n lidhje me nj tem t caktuar dhe mbshtetja e ktij mendimi n evidenca (prova) sht qllimi i shumics s shkrimeve akademike. Shumica e materialeve q prdorni n universitet sht debatuar nga dikush, diku dhe dikur. Edhe kur materiali q lexoni ju paraqitet si fakt apo informacion i thjesht, ka t ngjar q n fakt t jet interpretimi i dikujt mbi nj trsi informacioni apo faktesh. Pedagogt mund tju krkojn q nprmjet nj eseje ju t vini n pikpyetje kt interpretim dhe ta mbroni, ose ta kundrshtoni, si edhe n raste t tjera t ofroni kndvshtrimin tuaj personal n lidhje me shtjen. N detyrat me shkrim do tju krkohet t bni m shum sesa thjesht t prezantoni informacionet q keni mbledhur apo t riprodhoni at q keni folur n klas. Do tju duhet t przgjidhni nj kndvshtrim dhe t jepni prova pr ti dhn form materialit t gjetur, si edhe t paraqitni interpretimin tuaj mbi at material. Mbani mend se ndryshimet n opinione zhvillojn njohurit/dijen njerzore dhe akademikt e kalojn gjith jetn e tyre t prfshir n debat rreth asaj ka konsiderohet e vrtet, reale apo e drejt n fushat e tyre shkencore. N lndt e ndryshme q zhvilloni, ata duan q edhe ju t prfshiheni n debate dhe mnyra t tilla kritike mendimi n detyrat tuaja me shkrim. Argumentimi nuk prdoret vetm nga pedagogt. N jetn e prditshme e prdorim t gjith argumentimin dhe ka shum t ngjar q ju tashm i keni disa aftsi argumentimi. Sa m shum prmirsohen aftsit tuaja n argumentim, aq m t zot do t jeni n t menduarit n mnyr kritike, arsyetim, brjen e zgjedhjeve t duhura dhe drejtpeshimin (vlersimin) e fakteve. Ndrtimi i tezs far sht nj argument? N shkrimin akademik, argumenti zakonisht sht ideja kryesore, shpesh e quajtur tez, q shoqrohet me fakte q e mbshtesin kt ide. N nntdhjet
Materiali mbi Argumentimin sht marr nga University of North Carolinas Writing Center, Argument, UNC Writing Center marr nga http://www.unc.edu/dept/wcweb/handouts/argument.html [par pr her t fundit m 06 tetor 2006]
1
187

prqind t rasteve do tju duhet t keni nj tez dhe t prdorni fakte pr ta mbshtetur at, dhe aftsia pr t br nj gj t till do t bj dallimin midis eseve tuaja dhe t atyre studentve q sbjn gj tjetr ve t grumbulojn fakte e detaje n letr. Me pak fjal, morn fund ditn kur ju jepej nj tem dhe ju mund t shkruanit do gj q ju vinte npr mend. Ka ardhur koh t mbani nj qndrim dhe t shpjegoni sepse nj qnie e arsyeshme duhet ta mbaj nj qndrim t till. Tezat mund t jen t thjeshta, si p.sh., protonet kan ngarkes pozitive dhe elektronet kan ngarkes negative t shoqruar nga prova t tipit N kt eksperiment protonet dhe elektronet reaguan n kt dhe at mnyr; por ato mund t jen dhe m t komplikuara, si p.sh., fundi i aparteidit n Afrikn e Jugut ishte i paevitueshm duke prdorur arsyetimin dhe fakte si do revolucion i suksesshm n koht moderne ka ndodhur pasi qeveria n pushtet u ka dhn e m pas u ka hequr lshime t vogla grupeve kryengritse. N secilin rast, pjesa tjetr e eses tuaj do t jap arsyet dhe faktet e detajuara q ju kan shtyr t besoni se qndrimi i zgjedhur prej jush sht m i miri q mund t kishit zgjedhur. Kur filloni t shkruani nj shkrim, pyes veten cili sht argumenti im? Qllimi i ktij leksioni, pr shembull, sht tju msoj t bheni shkrimtar m t mir, dhe pr kt po argumentojm se nj hap i rndsishm n procesin e shkrimit t nj argumentimi sht t kuptuarit e konceptit t argumentimit. Duke i br vetes pyetjen cili sht argumenti im? ju evitoni grumbullin e kot t informacionit. Me siguri q pedagogt tuaj din m shum pr lndn se ju, ather pse ju japin detyra? Ata ju japin detyra pr dy qllime kryesore: 1. Q t vrtetojn se ju e kuptoni materialin, DHE 2. T tregoni se jeni t aft t prdorni apo aplikoni materialin e marr prtej asaj q keni lexuar dhe dgjuar. Qllimi i dyt mund t arrihet n shum mnyra: ju mund t kritikoni materialin, apo ta aplikoni pr dika tjetr, ose dhe ta shpjegoni n nj mnyr tjetr. Por pr t arritur hapin e dyt, ju duhet t keni nj kndvshtrim t veant pr t argumentuar. Argumentat n shkrimin akademik jan zakonisht kompleks dhe krkojn koh derisa t shtjellohen. Argumenti juaj duhet t jet dika m e komplikuar se nj thnie e thjesht e tipit Frenk Lloid Rait ishte nj arkitekt i shklqyer. Nj thnie e till mund t jap prshtypjen e para tuajat mbi Rait kur e keni diskutuar n klas, por ju duhet t vzhgoni m imtsisht dhe t shpjegoni se far e bn at t shklqyer. Ajo q pret pedagogu juaj sht dika e tipit Arkitektura e Frenk Lloid Rait kombinon elementet e
188

modernizmit evropian, forms estetike aziatike dhe materialeve lokale pr t krijuar nj stil t ri dhe unik, ose ekzistojn shum ngjashmri midis modeleve t ndrtesave t Rait me nnn e tij, gj q t shtyn t mendosh se ai mund ti ket huazuar idet nga ajo. Pas ksaj ju duhet t prkufizoni termat tuaj dhe t vrtetoni argumentin tuaj me fakte nga vizatimet dhe ndrtesat e Raitit dhe ato t arkitektve t tjer q prmendt. Evidentimi Nuk mund t ndaleni tek argumenti. Ai duhet t mbshtetet n evidenca (fakte). Forca e fakteve tuaja dhe mnyra se si i prdorni ato mund ta ndrtojn ose shembin argumentin tuaj. Kjo form e t menduari ju vjen natyrshm t gjithve edhe pse mund t mos e keni prdorur at n kontekstin akademik. Mendoni pr rastin kur u krkuat prindrve pr her t par t bni nj udhtim vetm. A nuk u paraqitt atyre plot shembuj ku ju kishit vepruar n mnyr t prgjegjshme duke merituar kshtu besimin e tyre? A nuk u prpoqt ti bni t ndihen fajtor duke u thn se prindrit e shokve/shoqeve tuaj/a? A nuk u qat derisa ata donin thjesht q t pushonit? T gjitha kto jan forma argumentimi dhe prdoren dhe n botn akademike n forma t ngjashme. do fush ka mnyrn e vet t evidentimit, kshtu q lexoni artikuj dhe libra akademik t fushs tuaj pr t par se si prdoren faktet n to. Po ashtu tregohuni t qndrueshm me evidencat tuaja, sepse ndryshe nga nj debat me prindrit, shkrimi akademik krkon q t przgjidhni argumentat m t qndrueshm. Ju mund t prdorni m shum se nj lloj fakti n eset apo punt tuaja krkimore, por sigurohuni se n do paragraf faktet prputhen dhe shkojn n mbshtetje t tezs suaj. Kundr-argumenti Nj nga mnyrat e prforcimit t argumentit tuaj dhe demonstrimit se ju e kuptoni shum mir shtjen sht ti paraprish dhe analizosh kundr-argumentat dhe kundrshtimet. Duke marr n konsiderat ato q mund t thot dikush kundr argumentit tuaj, ju tregoni se i keni menduar mir gjrat dhe jeni n gjendje ti hidhni posht arsyetimit q t tjert mund t prdorin kundra argumentit tuaj. Ju mund t gjeneroni kundr-argumenta duke e pyetur veten se far mund t thot dikush q sbie dakord me ju kundra secils pik/nn-argument tuajin dhe kundr tezs suaj kryesore. Nse
189

nuk arrini t imagjinoni nj pozicion t ndryshm nga i juaji, provoni kto strategjit m posht: Bni pak krkim. Mund tju duket sikur ska mundsi q dikush tjua kundrshtoj argumentat, por ka shum t ngjar q po. Pr shembull, disa njerz argumentojn se Lufta e Ftoht ska mbaruar ende. Nse ju po shkruani nj ese mbi rezultatet e fundit t Lufts s Ftoht, ndoshta duhet t merrni n shqyrtim ato q njerzit m lart thon. Flisni me nj shok/shoqe apo me pedagogun tuaj. Nj person tjetr mund t jet n gjendje t imagjinoj kundr-argumentat q sju kan shkuar npr mend. Shqyrtoni prfundimet dhe premisat e argumentit tuaj dhe imagjinoni dik q i kundrshton ato nj pr nj. M pas vlerso se cila prej tyre ia vlen m shum t analizohen. Menjher sapo ti keni gjetur disa kundr-argumenta, mendoni pr mnyrn se si do ti prgjigjeni atyre. A do t pranoni se kundrshtart tuaj kan t drejt n nj pik? A do ti refuzoni idet e tyre dhe t shpjegoni se ku gabojn ata? Pavarsisht se ciln mnyr zgjidhni, mos harroni se duhet ti lini prshtypjen lexuesit se argumenti juaj sht m i fort se ata kundrshtar. Kur t paraqisni argumentat kundrshtar, jini t ndershm dhe paraqitini ato n mnyr t drejt dhe objektive. Ju duhet t tregoni se ju i keni marr n konsiderat seriozisht t gjitha ant e shtjes dhe nuk jeni duke i sulmuar apo i tallur kundrshtart tuaj. sht m mir t shqyrtoni nj apo dy kundr-argumenta serioz deri n detaj sesa t bni nj list t shum kundr-argumentave dhe prgjigjeve siprfaqsore. Gjithashtu bni kujdes q prgjigjet ndaj kundr-argumentave t jen n t njjtn linj mendime me argumentin tuaj. MENDIMI LOGJIK Logjika ose arsyetimi i sakt sht vendimtar nse doni t bindni lexuesit tuaj se prfundimet tuaja jan t vlefshme. Q nj shkrim t jet i besueshm pr lexuesit duhet q: shkrimtari t fitoj besueshmri n syt e lexuesve dhe ata t besojn at q shkruan ai ose ajo; shkrimtari tu bj apel interesave t lexuesve; dhe t prdor argumenta t arsyetuara mir dhe t argumentuara mir. Mendimi logjik duhet t shoqroj mnyrn tuaj t t menduarit dhe gjithashtu duhet t msoni t evitoni gabimet logjike qoft n shkrimet tuaja, si edhe t jeni n gjendje ti njihni ato n shkrimet e t tjerve.
190

Induksioni Kur interpretoni fakte, jeni duke prdorur arsyetimin induktiv. P.sh. nse n nj shport me moll, gjasht prej tyre jan t mbla, ju mendoni se t gjitha mollt n shport jan t mbla. Prdorimi i probabilitetit pr t br prgjithsime quhet prfundim induktiv. Kto lloj argumentash, nuk ofrojn siguri shkencore, por prfundime t mundshme dhe t besueshme. Gjithsesi, kur kampioni i testuar sht goxha i madh, ather prfundimet induktive bhen shkencore. Arsyetimi induktiv sht i dobishm jo vetm pr t nxjerr prfundime, por edhe pr ti bindur t tjert q ti pranojn ato prfundime. Duke qen se arsyetimi induktiv ndrtohet mbi faktet, ather nse faktet jan t mjaftueshme dhe t verifikueshme, edhe lexuesi do t arrij n t njjtat prfundime me shkrimtarin dhe pr kt arsye do ti pranoj m leht prfundimet e tij, sesa n rastin kur induksioni nxirret nga fakte sporadike dhe t njanshme. Me shkrim, arsyetimi induktiv mbshtetet nga shembujt, kshtu q shkrimtarve iu duhet disa shembuj t drejtprdrejt dhe t pastr pr t mbshtetur nj argument. Arsyetimi induktiv mund t paraqitet n disa forma: ju mund t bni nj prgjithsim, dhe m pas t paraqisni faktet dhe shembujt mbshtets; ose t paraqisni n fillim faktet dhe shembujt dhe m pas t arrini n prgjithsimin induktiv; modeli i fundit sht ai ku shkrimtari vetm paraqet faktet dhe e l lexuesin t nxjerr prfundimet. Kto dy format e fundit prdoren sidomos kur shkrimtari mendon se do t has n rezistenc. Megjithat, sugjerimi yn sht q t prdoren modeli i par dhe i dyt prsa koh nuk keni mjaftueshm eksperienc me arsyetimin induktiv dhe me shkrimet akademike, pasi lexuesit mund t mos e kuptojn llojin e prgjithsimit dhe prfundimit, t cilin ju doni q ata t arrijn (shih Harbrace College Handbook, 1990: 313-4). Deduksioni Kur arsyetoni n mnyr induktive, ju niseni nga nj sr faktesh dhe vzhgimesh, t cilat i prdorni pr t nxjerr prfundimet tuaja; ndrsa kur arsyetoni n mnyr deduktive, ju niseni nga prgjithsimet (premisat) dhe i aplikoni ato pr nj rast t veant, n mnyr q t nxirrni nj prfundim pr at rast specifik. Edhe pse termat mund tju duken t rinj, gjat jets tuaj e keni prdorur shpesh deduksionin. P.sh. dim se pr t fituar nj medalje ari n shkoll t lart, nj student duhet ta ket mesataren 10, dhe nse Artani ka marr nj medalje ari n shkoll t lart, ather ai duhet ta ket pasur mesataren 10. Ky lloj argumenti shprehet me nj struktur, t ciln e njohim me emrin silogjizm:
191

Premisa kryesore: me mesatare 10. Premisa dytsore: lart. Prfundimi: Medalja e Arit merret vetm nga studentt Artani ka marr medalje ari n shkoll t Si prfundim, Artani e ka mesataren 10.
N mnyr q lexuesit t pranojn prfundimet tuaja, duhet q ata t pranojn idet dhe vlerat q u paraqiten si premisa nga ana e shkrimtarve. Nganjher premisat nuk thuhen. Mirela ka Medalje Ari, pra ajo duhet ta ket mesataren 10. N kt fjali, premisa e pathn sht se t gjith studentt me medalje ari e kan mesataren 10. Silogjizmat me premisa t pathna duhet t shikohen me kujdes, sepse premisa e pathn mund t prmbaj nj prgjithsim t pasakt. P.sh.: Ajo sht nj valltare e mir, kshtu q duhet t jet dhe nj kngtare e mir. Kjo fjali prmban premisn e pathn se t gjith valltart jan kngtar t mir, e cila nuk sht detyrimisht e sakt, pasi ka plot valltar t cilt nuk din t kndojn (shih ibid: 314-5). Gabimet Logjike Nj argument deduktiv duhet t jet i vlefshm dhe i vrtet. Nj argument i vrtet sht i bazuar n premisa prgjithsisht t pranuara dhe t mbshtetura n fakte. sht e rndsishme q t msoni t bni dallimin midis faktit dhe opinionit, si ju kemi shpjeguar dhe n kapitujt prkats. Ndrkoh q nj argument i vlefshm sht ai argument q ndjek nj vij t arsyeshme mendimi. Prfundimi n silogjizmn m posht sht i vlefshm, por jo i vrtet, pasi premisa kryesore nuk sht e vrtet. T gjitha kuqet jan t zgjuara. Ornela sht kokkuqe. Pra, Ornela sht e zgjuar. Ose T gjith Demokratt jan njerz t zgjuar. T gjith Socialistt jan njerz t zgjuar. Pra, t gjith Demokratt jan Socialist. N shembujt m sipr ekziston nj gabim logjik, i cili e bn prfundimin t pasakt. Gabimet logjike jan gabime n premisa (e vrteta) ose n arsyetim (vlefshmria). Gabimet logjike ndodhin si pasoj e keqprdorimit apo keqinterpretimit t fakteve, si pasoj e
192

mbshtetjes n premisa t gabuara, apo nga mos prdorimi si edhe nga shtrembrimi i nj premise, e cila do t ndryshonte prfundimet tona. Llojet kryesore t gabimeve logjike jan: Non sequitur: nj deklarat q nuk rrjedh logjikisht nga ajo q sapo sht thn, pra prfundimi nuk i ndjek premisat. Beni sht njeri i ndershm, kshtu q ai ka pr t gjetur nj pun t mir. Prgjithsime t nxituara: prgjithsim i mbshtetur n shum pak prova/fakte ose i mbshtetur n fakte sporadike dhe t njanshme. T rinjt jan shofer t pakujdesshm. Ad hominem: sulmi ndaj personit q prfaqson shtjen n vend q t merreni logjikisht me shtjen. Argumentat e tij do t na bindnin m shum nse ai nuk do ti kishte dhmbt t vn. Bandwagon: nj argument q thot se t gjith po e bjn, thon apo mendojn nj gj, dhe kshtu duhet t veprosh dhe ti. T gjith po vjedhin, kshtu q pse ti jo? Red herring: shmangia nga shtja kryesore duke trhequr vmendjen tek nj shtje pa lidhje. Pse duhet t shqetsohemi pr dy-tre terrorist, kur duhet t shqetsohemi pr shiun acid? Gabimi logjik i ose ... ose: t thnit se ekzistojn vetm dy alternativa, kur n fakt ka m shum se dy. Vetm dy zgjidhje kemi: t vrasim politikant, ose t shkatrrojm vendin. Analogji False: presupozimi se duke qen se dy gjra kan disa t prbashkta, ather duhet t ken dhe t tjera. Duke qen se librat kan t njjtn gjatsi dhe trashsi, ather ato kan t njjtn vler. Equivocation: nj thnie q mbshtetet gabimisht n prdorimin e nj termi me dy kuptime t ndryshme. Ata i prkasin dy feve t ndryshme, por paraja sht e vetmja fe e vrtet q ka ai. Slipery slope: supozimi se nse dika lejohet, do t kthehet n hapin e par t nj spiraleje. Kontrolli mbi armt do t oj n nj shtet policor. Thjeshtzimi i teprt: nj argument q nuk merr n konsiderat aspekte t rndsishme t shtjes. Njerzit q kalojn npr provime jan me fat. Lutja pr nj pyetje: nj thnie q rithot dika t sapothn. Kjo lloj thnie sht qarkulluese, sepse nxjerr si prfundim at q ka pasur si premis. Ai sht dembel sepse atij nuk i plqen t punoj.
193

Shkak fals (post hoc, ergo propter hoc): supozimi se nse nj ngjarje pason nj tjetr, ather njra sht shkaku dhe tjetra pasoja. Kryetari i bashkis u zgjodh nntorin e shkuar, dhe piratt e rrugs u shtuan menjher (ibid: 318-320). Prgjithsimi gjithprfshirs: deklaratat jan tepr prgjithsuese pr tu pranuar. Udhzimet pr prdorimin e kompjuterave jan gjithnj t paqarta. Biznesmen tipik Metoda Roxheriane pr t Arritur Konsensus: - Prpiqu t kuptosh pikpamjet e kundrshtarit. Provo t ecsh nj kilometr sikur t jesh tjetri. Prqendrohu n at ka thuhet dhe jo n mnyrat se si mund ta kundrshtosh at. - Pa u ndikuar nga emocionet mundohu te perifrazosh ato q dgjon. Prshkrimi objektiv i gjrave q ke dgjuar tregon se je i hapur n mendime. - Njih dhe respekto vlern e kndvshtrimeve t tjetrit. Kjo tregon se je njeri i drejt dhe i barazpeshuar, i cili krkon zgjidhje nga e cila nuk del njri fitues e tjetri i humbur. Prpiqu t gjesh terren t prbashkt - jo vetm pikat me t cilat nuk ke rn dakord, por ngjashmrin n vlera, besim, apo qllime. - Paraqite pozicionin tnd n mnyr t arsyetuar dhe t mbshtetur n fakte dhe argumente. N kt form tjetri do t arrij t kuptoj se nuk ka t bj me nj situat humb/fitoj dhe do t ndjehet m pak difensiv (vetmbrojts). N kt ast i ka ardhur rradha kundrshtarit tuaj t perifrazoj mendimet tuaja. Praktik me: pro/kundra dnimit me vdekje Praktik me: pro/kundra prdorimit t lir apo dnimit t drogave Praktik me: pro/kundra armmbajtjes Praktik me: pro/kundra bashkimit t trojeve shqiptare n nj shtet t vetm.
194

Vlersim Studentor pr Kreun e Shtat 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falenderojn pr dhnien e mendimit tuaj.
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
Kreu i Tet: Prpunimi i Shkrimit: Citimi, Perifrazimi, Prmbledhja Pse prdoren referencat Ka nj sr arsyesh pse prdoren referencat n botn akademike. Nj arsye sht se n shkrimet tuaja shpesh do t paraqisni fakte, t cilat pr ti br t besueshme do tju duhet t tregoni se ku i keni marr. Paraqitja e burimit rrit besueshmrin e argumentave tuaja, sidomos kur burimet jan parsore, apo dytsore, por q vijn nga autoritete t respektuara t fushs. T gjitha llojet e burimeve qoft parsore, qoft dytsore prdoren si mbshtetje e tezs tuaj, apo pr t provuar se ajo q po thoni nuk sht vetm mendimi juaj por bazohet n fakte dhe prova. Burimet parsore prbjn kryesisht faktet, ndrsa ato dytsore ofrojn nj kndvshtrim alternativ ndaj burimeve parsore. Arsyeja tjetr sht mbrojtja e t drejts s autorit pr ide, mendime dhe thnie origjinale, t cilat ju i prdorni n shkrimet tuaja pr t mbshtetur argumentat e paraqitura n ese. Arsyeja e tret e prdorimit t referencave sht pr t treguar se edhe njerz t tjer t shkencs apo autoritete t tjera e mendojn si ju n lidhje me nj shtje apo argument. Pra, prdorimi i burimeve dytsore do t thot se edhe shkrimtar t tjer m t njohur e t afirmuar n fushn tuaj kan arritur n t njjtat prfundime me ju pas analizs dhe interpretimit t t dhnave. Referimi n tekst bhet n disa forma: citim t drejtprdrejt, perifrazim dhe prmbledhje. Pse citohet Citimi i drejtprdrejt ndodh kur n tekst vendosim idet e dikujt tjetr ashtu si i ka shprehur ai/ajo n shkrimin e vet. Ju duhet t citoni drejtprsdrejti nga nj burim, kur gjuha e origjinalit sht e spikatur dhe konize dhe prdorimi i tyre do t kishte nj impakt t madh tek lexuesi n favor t argumentit tuaj. Po kshtu, citimi fjal pr fjal prdoret kur perifrazimi me fjalt tuaja do ta zvoglonte efektin q mbart fjalia, apo fragmenti origjinal. Gjithsesi, mos harroni se citimet nuk mund t jen shum t gjata. N prgjithsi, ato nuk i kaprcejn tre-katr rreshta dhe vetm n raste t veanta mund t jen nj apo dy paragraf. Bni kujdes gjithashtu t mos e mbingarkoni nj shkrim tuajin me citime njra pas tjetrs, sepse n kt mnyr jo vetm q humb
224

linja e mendimit dhe argumentit tuaj, por shkrimi kthehet n nj bashkim artificial copzash idesh dhe stilesh t ndryshme. Si citohet Citimet vendosen n thonjza pr t br dallimin midis fjalve tuaja dhe atyre t burimit q po prdorni. N mnyr q t integroni citimet n shkrimet tuaja duhet t prdorni shprehje t ndryshme q sinjalizojn tek lexuesi se n vijim do t ket nj citim. Disa shprehje q mund t prdoren jan: Duke prdorur fjalt e studiuesit Artan Fuga, ... Si ka thn dhe Julian Hoxha, ... ... shkruan Kadare, ... Spartak Ngjela na paraqet nj argument tjetr n lidhje me at q ndodh n parlamentin shqiptar: ... Alfred Moisiu prgjigjet duke shpjeguar se: ... Foljet q mund t prdoren n shprehjet sinjalizuese jan: njeh komenton arsyeton shton krahason garanton pranon konfirmon ilustron bie dakord deklaron ngul kmb argumenton mohon shnon beson v re thekson nnvizon hedh posht kundrshton prgjigjet sugjeron mendon Perifrazimi Shkrimi juaj duhet t ket tiparet e veta, ritmet dhe koherencn e vet strukturore. Futja e citimeve t shpeshta mund ta prish kt vijimsi dhe paksoj efikasitetin e shkrimit tuaj. Perifrazimi ose futja e materialit t marr nga nj burim me fjalt tuaja sht nj nga mnyrat se si mund t evitohet kjo. Kini parasysh se perifrazimi bhet me fjalt tuaja dhe jo nj kopje pothuaj identike e fjalve t autorit origjinal. Ndryshimi i pak fjalve nuk sht e ndershme pr shkrimin tuaj dhe shkakton przierje stilesh q e bjn konfuz shkrimin tuaj. Pra, pr t integruar idet e dikujt tjetr n shkrimin tuaj duhet t prdorni fjalt tuaja. Perifrazimi gjithashtu ndihmon n procesin e t kuptuarit. Duke perifrazuar fjalit e dikujt tjetr ju testoni se sa e keni kuptuar at q kan thn t tjert dhe nse ato q kan thn t tjert prputhen me idet tuaja t paraqitura n shkrim.
225

Prmbledhja Prmbledhja ashtu perifrazimi sht paraqitja e ideve t nj tjetri me fjalt tuaja. Por ndryshe nga perifrazimi, prmbledhja prdoret pr t futur n tekst nj ide q shkrimtari origjinal e ka trajtuar n nj apo m shum faqe. Nse prfshirja e nj ideje n gjatsin e shtjelluar nga autori origjinal do t prishte linjn e mendimit dhe arsyetimit tuaj, pasi sht trajtuar n shum detaje q pr shkrimin tuaj sjan t nevojshme, ather ju mund t bni nj prmbledhje me fjalt tuaja, t ciln ta prdorni n mbshtetje t tezs apo argumentave q po paraqisni n ese. Prdorimi Burimet n shkrimet tuaja mund t prdoren qoft me citim t drejtprdrejt (fjalt ose fjalit vihen n thonjza), perifrazim ose n form prmbledhjeje q i referohet asaj q ka thn nj tjetr. Cilado form q prdoret, asnjher nuk duhet harruar t prmendet burimi. Nj nga rregullat baz t shkrimit akademik sht shmangia absolute e plagjarizmit. Plagjarizm do t thot t paraqessh punn dhe fjalt e nj tjetri si t tuat. Plagjarizmi shmanget duke prmendur autort origjinal n fusnota, shnime n fund t librit (endnotes), apo me an t vnies s mbiemrit t autorit, vitin e botimit dhe faqen n kllapa, fill pasi mbaron citimi apo referenca. Bashk me citimet, studimet duhet t shoqrohen gjithnj nga nj bibliografi e plot dhe e sakt. Referencat sipas Modelit me Fusnota Shkoni tek Insert dhe klikoni mbi Footnote. Kompjuteri do tju drgoj n fund t faqes dhe do t shnoj automatikisht nj 1. Aty shnoni: Pr libra: Emr Mbiemr, Titullin e Librit, Vendi i Botimit: Shtpia Botuese, viti, faqja. Pr artikuj gazetash dhe revistash: Emr Mbiemr, Titulli i Artikullit, Emri i Gazets (ose revists), Vendi i Botimit: Shtpia Botuese (nse ka), data muaji (me fjal) viti, faqja.
226

Pr raporte: Emri i Organizats, Titulli i Raportit (ose botimit), Vendi i Botimit: Shtpia Botuese (nse ka, nse jo athere vendos emrin e organizats si botues), viti, faqja. Pr burime interneti: Nse libr, artikull apo raport vendosni t gjitha t dhnat si m lart dhe shtoni: Marr nga http:// t gjith adresn n url t plot, [par pr her t fundit m data muaji (me fjal) viti]. Nse botuar vetm n nj faqe interneti: Emr Mbiemr, Titulli i artikullit (raportit), data e hedhjes online (nse ka), marr nga http:// t gjith adresn n url t plot, [par pr her t fundit m data muaji (me fjal) viti]. Pr intervistat: Emr Mbiemr (Pozicioni n baz t t cilit e keni marr n intervist) intervistuar n Vendi i Intervists, data muaji (me fjal) viti i intervists. Endnote Ndiqen t njjtat rregulla si pr fusnotn, por ksaj rradhe vihen n fund t tekstin n nj faqe m vete. Shnimet n tekst Menjher pas fjalis apo fragmentit q keni cituar, ose i jeni referuar n kllapa vendosni mbiemrin e autorit, presje, vitin e botimit, dy pika dhe faqen ku sht marr citimi. P. Sh. (Feraj, 2005: 234) Nse kemi m shum se nj libr nga i njjti autor, athere pas mbiemrit t tij vendosim a t vogl pr librin e par cituar nga ai, b pr t dytin e kshtu me rradh. Edhe n bibliografi ndjekim t njjtin rend. Bibliografia Prmban t gjitha burimet q keni konsultuar pr t vrtetuar argumentet n shkrimin tuaj. Shpesh ajo sht m e rndsishme se dhe vet puna, pasi i shrben nj lexuesi si indeks pr t gjetur informacione n lidhje me nj fush t caktuar. Rndsia e bibliografis qndron:
227

a) t identifikoj sakt veprn t ciln i referohemi, b) t lehtsoj gjetjen e saj dhe c) t familjarizoj me prdorimet tipike t disiplins ku bhet punimi i diploms, ose nj studim n prgjithsi (tregon se e njeh kt fush). Bibliografia prmban kt informacion: Mbiemrin e Autorit, Inicialen e emrit. Viti i botimit. Titullin e veprs, Vendi i Botimit: Shtpia botuese. Zrat n bibliografi vendosen sipas rendit alfabetik nga a deri tek zh. Ushtrim praktik: Prgatisni nj bibliografi me t paktn 10 zra. Kjo bibliografi mund t jet dhe bibliografia paraprake e detyrs s kursit.
228

Vlersim Studentor pr Kreun e Tet 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falenderojn pr dhnien e mendimit tuaj.
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240

Kreu i Nnt: Shkrimi i Eseve ESEJA KRITIKE Eseja Kritike Vlerson nj artikull t botuar n nj revist akademike I tregon lexuesit far dshiron t bj shkrimtari dhe sa mir e arrin ai kt
Tri Qllimet e Eses Kritike Siguron kuptimine informacionit t paraqitur n nj artikull akademik duke sjell n t njjtn koh informacion rreth fushs akademike ku hyn artikulli. Krijon mundsi pr t aplikuar dhe zhvilluar t menduarit kritik dhe rrit aftsit pr t vlersuar n mnyr kritike punn dhe veprat e shkrimtarve social. Ndihmon n prmirsimin e aftsive t shkrimit akademik n prpjekjet pr t prshkruar arritjet dhe dobsit e artikullit t zgjedhur n mnyr q lexuesi t qartsohet.
Pes Fushat q Mbulon Eseja Kritike 1. 2. 3. 4. 5. TEZA - Gjeni dhe shprehni qart tezn e artikullit - Teza sht pika kryesore q krkon t sjell shkrimtari me an t shkrimit - Ndodh q autort t mos e shprehin tezn qart. N kt rast komentoni qartsin e prezantimit t tezs nga autori. - Merrni parasysh dhe konsideroni rndsin e tems s zgjedhur pr trajtim. - Artikulli sht pr nj auditor t gjer apo specifik? METODAT TEZA METODAT EVIDENTIMI I MBSHTETJES IDEORE T TEZS KONTRIBUTI N FUSHN AKADEMIKE REKOMANDIMI
241
- Cilat jan metodat q prdor autori pr hetimin e tems? Si e mbshtet ai tezn? - Prgjigjuni me kujdes ktyre dy pyetjeve n kritikn tuaj: 1. A ishin t prshtatshme metodat e prdorura? 2. Ai prdori autori metodat e zgjedhura drejt? Ka gabime krkimore? EVIDENTIMI I MBSHTETJES IDEORE T TEZS Si e evidenton autori tezn: dokumentat, t dhnat, statistikat, argumentet etj. Cilat jan pikat e forta t evidentimit q bn autori? Cilat jan dobsit e evidentimit t sjell nga autori? Sa sukses ka ai dhe si e mbshtet autori tezn?
KONTRIBUTI AKADEMIK Fillimisht bni pak krkime pr t gjetur artikuj dhe libra t botuar n pes vitet e fundit rreth tems t artikullit t zgjedhur. Vreni titujt dhe lexoni nga 5-6 publikime pr nj diskutim t mir tems. N shkrimin tuaj prmendni disa nga artikujt e botuar mbi temn, dhe, nn dritn e ktyre botimeve, vlersoni kontributin e artikullit t zgjedhur n rritjen e mirkuptimit t tems s zgjedhur. REKOMANDIMI - Prmblidhni n kt pjes t kritiks vlersimin tuaj pr artikullin. - Tregojini lexuesit: 1. Kush do t prfitoj nga leximi i artikullit. 2. Kush dhe lloj prfitimi do t jet. 3. Sa i rndsishm dhe i gjer sht prfitimi. 4. Shprehni vlersimin tuaj pr artikullin n formn e tezs pr kritikn tuaj. Shnim Kjo detyr duhet t paraqitet me kapak, i cili duhet t prmbaj informacionin e mposhtm: Emrin e universitetit dhe departamentit
242

Titullin e lnds dhe mbiemrin e pedagogut Tipin e detyrs dhe titullin e eses suaj Krkesn e plot n fletn e pare dhe jo n kapak Togfjalshin Tirana 2003 n fund (t qendrzuar, jo majtas apo djathtas) t flets kapak
243
Shprndar n klas: 15/12/2000 UDHZIME PR SHKRIMIN E ESES REAGUESE Krkesa e detyrs: Paraqitni me shkrim (450 550 fjal) nj eses reagues n t cilin t shfaqni reagimin tuaj ndaj nj dukurie sociale t realitetit shqiptar. Respektoni dhe tregojini lexuesit tuaj se i njihni rregullat e shkrimit t nj eseje akademike. Eseja duhet t prmbaj nj paragraf hyrs n t cilin t paraqitet teza e eses, paragrafe zhvillimi, si edhe nj paragraf mbylls/konkludues. Jeni t lutur t evitoni reagimet emocionale. Prdorni sa m shum shembuj dhe statistika n procesin e informimit t lexuesit. Lexojini kshillat e mposhtme me shum vmendje: 1) Afati pr dorzimin e ksaj detyre sht me 18 dhjetor 2000, n fillim t ors s msimit. Studentt nuk duhet ta dorzojn detyrn m von se 9:50 PD. Studentt q nuk e dorzojn detyrn deri n kt or, fillojn dhe humbin nga nj not pr do dit vones deri me dat 21 dhjetor 2000. Nota e tyre pas ksaj dite sht automatikisht 4. Kjo detyr ju sht dhn qysh t hnn dhe duhet t merrni seriozisht problemet q mund tju dalin me planifikimin e kohs 2) Pritet q student t shkruajn rreth 500 fjal (jo m shum se 10 paragraf) pr kt detyr. Ktu prfshihet edhe nj paragraf hyrs dhe ai mbylls. Kjo detyr pretendon t tregoj nj kuptim t thell t hapave q ndrmerren n shkrimin e nj eseje reaguese (refererojuni leksionit t dats 11 dhjetor dhe materialit t mparshm t marr n lndn e SSHA). 3) Duhet t merrni seriozisht n konsiderat paralajmrimin zyrtar q ju sht br prsa I prket citimit t burimeve dhe kopjimit. Kujtoni ndrkoh q moscitimi I sakt I burimit t informacioneve tuaja mund tju oj n marrjn e nots 0 pr kt detyr. 4) Format: Ndiqni kto rregulla gjat shkrimit n t pastr t eses: a. Eseja juaj reaguese nuk duhet t jet m shum se 550 fjal dhe m pak se 450 fjal. Detyrat e paraqitura jasht ktij rregulli formatimi do t vlersohen duke patur parasysh faktin q keni shkruar m shum ose m pak se duhet t shkruanit.
244

b. Kjo detyr mund t prpunohet dhe t paraqitet e shtypur. N t kundrt krkohet me domosdoshmri q shkrimi juaj t jet teknik ose tepr i qart pr lexuesin. Evitoni prdorimin e m shum se nj ngjyre n shkrimin e ksaj detyre: nse detyrn e nisni me t zez duhet t prfundoj n kt ngjyr. c. Faqet e detyrs duhet t ken numr. Kapaku nuk numrohet. d. Preferohet letr e formatit A4. Mund t prdorni edhe letr t vijzuar ose me katrore por kto t fundit t jn sa m pak t theksuara. Shkruani me hapsir n mnyr q instruktori juaj t ket mundsi qortimi. e. Mendoni prpara s t nisni detyrn dhe planifikoni hapat q do ndrmerrni. f. Ndiqni pikat e planit n realizimin e ksaj detyre dhe shprndarjen q do I bni informacionit dhe argumentave. g. Kjo detyre duhet te paraqitet me kapak, i cili duhet t prmbaj informacionin e mposhtm: Emrin e universitetit dhe departamentit Titullin e lnds dhe mbiemrin e pedagogut Tipin e detyrs dhe titullin e eses suaj Krkesn e plot n fletn e par Tirana 2000 n fund t flets kapak
5) Kjo detyr vshtirsohet nga fakti se ju duhet t przgjidhni vet fenomenin social kundrejt t cilit duhet t reagoni. Kshillohet q fenomenin, shtjen, ose problemin q do trajtoni ta prmblidhni n nj fjali t tipit: Ndotja nga zhurmat n Tiran shtohet prej kapsollave t panumrta q shprthejn n dhjetor. Ky tip fjalie q mund t bhet edhe teza e eses, prmbledh shqetsimin e autorit/autores pr fenomenin e plasjes s kapsollave, shashkave, fishek-zjarreve, etj. Pr m tepr shkrimtari kufizon vetveten sepse mbulon vetm nj aspekt t ndotjes s mjedisit. N kt rast sht ndotja nga zhurmat dhe pr m tepr nj lloj specifik zhurme q shkaktohet nga plasja e kapsollave, shashkave, etj. 6) Qllimi i ksaj detyre sht q tju zhvilloj dhe mprehtsoj t menduarit kritik. 7) Objektivi juaj sht t prkufizoni qart nj fenomen apo problem t shoqris shqiptare dhe pr m tepr t formuloni edhe qndrimin tuaj kundrejt ktij fenomeni, pra duke i dal atij pro ose kundra. 8) Prfundimi me sukses i ksaj detyre do t thot se: a. keni arritur t prmblidhni n nj fjali problemin (teza)
245

Teza e ksaj detyre duhet t ket karakterin e deklaratave provokuese. Kshtu ju duhet t jepni nj prgjigje pozitive ose negative mbi kt problem. Mos harroni q ju ekspozoni, paraqitni fakte dhe argumente pa marr prsipr gjetjen e rrugzgjidhjeve pr fenomenin n fjal. I takon lexuesit t vendos n baz t shkrimit tuaj nse duhet br dika rreth ktij fenomeni. Sekreti n kt detyr sht q t jepni udht e mundshme q mund t sjellin rrugzgjidhje pa i prmendur ato drejtprsdrejti. Po ti kthehemi problemit t shashkave, shkrimtari/ja e kujdesshme nuk harron t prmend faktin se ato jan t importuara. Kjo e bn lexuesin t mendoj se rrugzgjidhja m e leht pr eleminimin e ksaj lloj ndotje do t ishte ndalimi importimit t shashkave apo fishekzjarreve. Po ashtu nse eseshkruesi/ja prmend praktikn e vendeve t tjera pr sa i prket kufizimeve n prdorimin e ktyre mjeteve e lejon lexuesin t mendoj se ndoshta e njjta gj duhet br edhe n Shqipri. b. keni shpjeguar arsyet pr przgjedhjen e fenomenit Ju takon t jeni tepr specifik n shpjegimin e arsyeve. T thuash q e urrej zhurmn e shashkave nuk I tregon lexuesit asgj. Duhet t jeni informues dhe t tregoni pse sht i vlefshm reagimi juaj kundrejt fenomenit n fjal c. qartsisht keni prkufizuar fenomenin q paraqitet n fjalin tez Jepini prgjigje ktyre pyetjeve gjat procesit t prkufizimit: Kush sht problemi? Pse sht i rndsishm? Me cfar ka t bj? Cilt jan personat apo institucionet prgjegjse? Ka t bj me kufizimin/lirit, etj? Prkufizimet n t njjtn koh ju ndihmojn t qartsoni veten pr problemin q trajtoni. d. qartsisht keni shprehur pozicionimin/qndrimin tuaj kundrejt fenomenit Shprehni pozicionin tuaj, qoft pro ose kundra, por ruani objektivitetin duke sjell fakte dhe argumenta bindse. e. keni mbrojtur pozicionimin tuaj Pr kt kini parasysh: identifikimin e argumentave kryesore q nevojiten pr t mbshtetur pozicionimin tuaj; paraqitni fakte dhe informacion vetm kur t jet e nevojshme. (Kur thuhet sht problem pr shashkat duhet nxjerr nj mesatare e shprthimeve ditore ose sasis q shitet.) f. keni prfunduar esen n mnyr t prmbledhur dhe konize Paragrafi prmbledhs dhe mbylls duhet t prmbledh qart argumentet n mnyr bindse dhe konize.
246

1 UDHZIME PR SHKRIMIN E RECENSIONIT T NJ LIBRI Krkesa e detyrs: Paraqitni me shkrim (950 1050 fjal) nj recension rreth librit ______________________ t ____________. Respektoni dhe tregojini lexuesit tuaj se i njihni rregullat e shkrimit t nj recensioni akademik. Eseja duhet t prmbaj nj paragraf hyrs n t cilin t paraqitet teza e eses, paragrafe zhvillimi, si edhe nj paragraf mbylls/konkludues. Jeni t lutur t evitoni reagimet emocionale. Prdorni sa m shum shembuj nga libri n procesin e informimit t lexuesit. UDHZUES dhe KSHILLA 9) Afati pr dorzimin e ksaj detyre sht me _______________________, n fillim t ors s msimit. Studentt nuk duhet ta dorzojn detyrn m von se_______. Studentt q nuk e dorzojn detyrn deri n kt or, fillojn dhe humbin nga nj not pr do dit vones deri me datn ____________. Nota e tyre pas ksaj date sht automatikisht 5. 10) Pritet q studentt t shkruajn rreth 1000 fjal (jo m shum se 20 paragraf) pr kt detyr. Ktu prfshihet edhe nj paragraf hyrs dhe ai mbylls. Kjo detyr pretendon t tregoj nj kuptim t thell t hapave q ndrmerren n shkrimin e nj recensioni (refererojuni shnimeve dhe udhzimeve prkatse t marra n lndn e SSHA). 11) Duhet t merrni seriozisht n konsiderat paralajmrimin zyrtar q ju sht br prsa i prket citimit t burimeve dhe kopjimit. Kujtoni ndrkoh q moscitimi i sakt i burimit t informacioneve mund tju oj n marrjn e nots 0 pr kt detyr. 12) Formati. Ndiqni kto rregulla gjat shkrimit n t pastr t eses: h. Recensioni nuk duhet t jet m shum se 1050 fjal dhe m pak se 950 fjal. Detyrat e paraqitura jasht ktij rregulli formatimi do t vlersohen duke patur parasysh faktin q keni shkruar m shum ose m pak se duhet t shkruanit.
247

i. Kjo detyr duhet t prpunohet dhe t paraqitet e shtypur. N t kundrt krkohet me domodshmri q shkrimi juaj t jet teknik ose tepr i qart pr lexuesin. Evitoni prdorimin e m shum se nj ngjyre n shkrimin e ksaj detyre: nse detyrn e nisni me t zez, ajo duhet t prfundoj po me kt ngjyr. j. Faqet e detyrs duhet t ken numr. Kapaku nuk numrohet. k. Preferohet letr e formatit A4. Mund t prdorni edhe letr t vijzuar ose me katrore por kto t fundit t jn sa m pak t theksuara. Shkruani me hapsir n mnyr q instructor/ja juaj t ket mundsi qortimi. l. Mendoni prpara s t nisni detyrn dhe planifikoni hapat q do t ndrrmerrni. m. Ndiqni pikat e planit n realizimin e ksaj detyre dhe shprndarjen q do i bni informacionit dhe argumentave. n. Kjo detyr duhet t paraqitet me kapak, i cili duhet t prmbaj informacionin e mposhtm: Emrin e universitetit Titullin e lnds dhe mbiemrin e ligjruesit Tipin e detyrs dhe titullin e eses suaj Krkesn e plot n fletn e par dhe jo n kapak Togfjalshin Prishtin 2002 n fund (t qendrzuar, jo majtas apo djathtas) t flets kapak
13) Kjo detyr vshtirsohet nga fakti se ka disa mnyra pr t shkruar nj recension libri. N vijim t ktij udhzimi do tju paraqitet nj model t cilin rekomandohet ta ndiqni n shkrimin e recensioneve akademike. 14) Vshtirsia e dyt lind nga fakti se librin ju e keni lexuar t prkthyer dhe jo n origjinal. Pr pasoj, niveli i prkthimit mund tia rris ose tia ul vlerat librit. Kujtoni q ju me an t ktij recensioni po vlersoni librin dhe jo nivelin e prkthimit t tij. 15) Qllimi i ksaj detyre sht q tju zhvilloj dhe mprehtsoj t menduarit kritik dhe aftsit prmbledhse. 16) Recensioni efektiv i jep prgjigje ktyre tri pyetjeve: far u prpoq t komunikoj shkrimtari? Sa qart dhe bindshm e tejoi at mesazh te lexuesi? A ia vlente mesazhi? 17) Lexuesit e recensioneve duan t din nse ia vlen t lexohet apo jo nj libr i caktuar. Kta lexues t mundshm duan t
248

din subjektin e librit, arritjet dhe t metat, dhe pr m tepr duan ta marrin kt informacion n mnyrn m t shpejt. 18) Qllimi kryesor i shkrimit t nj recensioni sht t ndihmoj njerzit t vendosin nse duhet t blejn apo lexojn nj libr t caktuar. 19) Kt her prve qllimit tuaj primar pr t marr nj not t lart, duhet t keni parasysh se auditori ka ndryshuar paksa. Ai prfaqsohet nga njerz t cilt krkojn ndihmn tuaj n przgjedhjen e librave q duan t lexojn. 20) N procesin e shkrimit t nj recensioni ju msoni njkohsisht: rreth librit q po recensiononi standartet profesionale pr recensionet n shkencat sociale dhe ato politike hapat themelor t recensionimit, t aplikueshme n do disiplin akademike 21) Prpara s t shkruani recensionin Lexoni librin. Leximi i tipit Sa pr ti hedhur nj sy sht n disfavor t shkrimtarit, edhe nse ju thoni vetm fjal t mira. Lexojeni librin me imtsi. Bashkbisedoni me librin. Gjat leximit, mbani shnim reagimet tuaja kundrejt librit. Shnimet organizohen m pas n kto kategori: trheqja, ekzaminimi, qartsimi, dhe vlersimi. Njihuni me temn q trajton libri. Prdorni bibliotekat ose burime t tjera pr t par prmbledhje t veprave dhe librave q lidhen me shtjen q trajton libri. Shikoni kryesisht npr revista akademike. Familiarizohuni me libra t tjer prej t njjtit autor. Nse autori ka shkruar m shum se nj libr, msoni aq shum prej tyre sa t jeni n gjendje ti prshkruani shum shkurt pr lexuesin tuaj. Lexoni edhe recensione t tjera pr libra t fushs. Shikoni dhe lexoni se si shkruajn profesionistt rreth librave. Zakonisht n revistat akademike pjesa e fundit i kushtohet gjithmon recensioneve. 22) Recensioni sht i vlefshm kur: I shrben lexuesit sht i drejt dhe i paanshm sht konciz dhe specifik, jo i vagullt e i prgjithshm
249
23) Elementet e recesionit n shkencat social-politike jan t njjta me elementet e t gjitha llojeve dhe tipeve t recensioneve. Duke qen se shkencat sociale n prgjithsi nuk kan karakter letraro-krijues, recensionet n kto fusha prqndrohen m pak n stilin e t shkruarit e m shum n prmbajtjen dhe metodn e krkimit shkencor. Recensioni i ktij tipi zakonisht prmban kto katr elemente themelore t cilat nuk paraqiten gjithmon n rendin e mposhtm: Trheqja Ekzaminimi Qartsimi Vlersimi Trheqja Fjalia e par e recensionit duhet ta trheqe lexuesin pr t lexuar recensionin. Nj prmbledhje e shkurtr, e freskt dhe origjinale rreth librit e trheq m s miri lexuesin sepse i bn t ditur q ju keni aftsit t shkoni drejt e n tem. Lexuesi do t bindet q ju nuk i keni mbushur faqet m kot, por po prpiqeni ta orientoni at. Sigurisht q elementt dramatik dhe grepat duhen prdorur, por sigurohuni q fjalia e par t paraqes nj portret t sakt dhe t freskt t librit. Elio Miracco n recensionin e tij pr librin Le Idee dellIlluminismo nel Pensiero degli ItaloAlbanesi alla fine del XVIII secolo shkruar nga Vittorio Elmo dhe paraqitur n The International Journal of Albanian Studies, Vol. 2, Number 1 e fillon kshtu recensionin e tij: Si nga kndvshtrimi gjeografik, ashtu edhe nga ai antropologjik provinca e Kalabris n Itali nuk paraqet nje etni t vetme dhe t unifikuar; Kalabri ka disa dhe secila prej tyre ka nj histori t vetn pr t treguar. Ekzaminimi Lexuesi duhet ta ndiej veten t bashkuar me ju n procesin e ekzaminimit t librit. Tregojini atij se pr far flet libri. Nj recension i arrir t tregon qysh n paragrafin e par se far prpiqet t realizoj shkrimtari nprmjet librit. N procesin e recensionimit, shkruani pr at q gjendet aktualisht n libr, dhe jo rreth gjrave t cilat ju mendoni se duhet t ishin aty. Mos tregoni se si duhej t isht shkruar libri, por tregoni se si e ka shkruar autori librin. Prshkruajeni librin qartsisht dhe objektivisht. Gjat ekzaminit dhe recensionit n trsi, ju nuk duhet t ritregoni far ka shkruar autori, por aq sa lexuesi t jet n gjendje t prcaktoj pikat kryesore dhe m t rndsishme t autorit.
250

Qartsimi Kjo pik e recensionit sht m e vshtira prsa i takon prvojs suaj. Zakonisht n kt pjes bhet nj qartsim i vlerave dhe kontributit t autorit/es n fushn e shkencave sociale duke prcaktuar qart far prpiqet t bj autori/ja dhe se si kjo vepr prputhet me zhvillimet dhe prpjekjet e nj disipline t caktuar t krkimit akademiko-shkencor. Kjo pjes e eses shpesh sjell informacion shtes rreth shkrimtarit, prirjeve t tij intelektuale dhe politike, gjra t cilat mund t ndryshojn edhe mendimin e lexuesit pr librin dhe mnyrn e trajtimit. Duke qen se ju jeni n hapat e para t krkimeve tuaja, kjo pjes e recensionit nuk mund t ket thellsin kritike q pritet prej nj profesionisti. Sidoqoft, prpiquni t jepni argumenta pr vlerat dhe kontributin e veprs, veanrisht n kontekstin dhe realitetin shqiptar. Vlersimi N kt pjes t recensionit ju merrni prsipr ti tregoni lexuesit sa i suksesshm ka qen shkrimtari/ja. Ky proces paraprihet nga shpjegimet q keni paraqitur rreth asaj q libri prpiqet t trajtoj. N mnyr q vlersimi t jet i drejt ju takon q n fillim t prcaktoni kriteret e vlersimit dhe m pas t krahasoni prmbajtjen e librit me kto kritere. Edhe pse nuk sht e nevojshme t prcaktoni kriteret pik pr pik, ato duhet t jen t qarta pr lexuesin. Kriteret pr vlersim ndryshojn nga njri libr n tjetrin dhe nga njri zhanr n tjetrin. Sidoqoft kriteret e mposhtme mund t jen t vlefshme n recensionin tuaj: Sa e rndsishme sht tema e trajtuar n studimin e fenomeneve sociale (n studimin e politiks dhe qeverisjes nse libri i takon ksaj fushe)? Sa e kompletuar dhe e hollsishme sht mnyra e trajtimit t tems? Me sa kujdes e ka kryer autori/ja analizn? Cilat jan forca dhe kufizimet e metodologjis s zgjedhur pr trajtimin e tems? far cilsie ka t shkruarit? sht i qart, i sakte dhe interesant? Si mund t krahasohet ky libr me t tjer n fushn e vet? far kontributi prbn ky libr pr shkencat sociale n prgjithsi dhe pr fushn e sociologjis (n rastin tuaj) n veanti? Kush do e lexonte me ndje ose do prfitonte nga ky libr?
251
Si e vini re duhet t jeni tepr specifik n vlersimet dhe prcaktimin e kritereve tuaja pr vlersim. T shkruash, . . . ky sht libr shum I bukur dhe mua m plqen shum sht sikur t mos kesh shkruar gj fare sepse lexuesit nuk I ke treguar asgje me interes ose vler pr t. Recensioni juaj duhet t prcaktoj vlerat e librit. 24) Recensioni q do paraqitni do t jet I tipit reflektiv dhe jo analitik. Si rezultat kjo detyr prbn nj ushtrim t gjykimit krijues analitik pa patur frikn dhe presionin e influencimit nga recensionet e tjera q jan shkruar rreth librit t zgjedhur pr ju.
252
ESEJA PROBLEMORE Eseja problemore gjithashtu mund t prkufizohej si nj kshill. Ajo prbn nj dokument q ofron udhzime rreth zgjidhjeve t mundshme t nj problemi t caktuar. Tiparet e prbashkta t eseve problemore jan: Prkufizon qart nj problem specifik. Analizon dhe vlerson qasjet dhe metodat alternative pr zgjidhjen e nj problemi. Jep rekomandime pr veprime q do ta zgjidhnin problemin. Qllimi i eseve problemore sht t nxis vendimmarrsit t ndrmarrin veprime konkrete pr zgjidhjen e problemit n fjal. Fokusi i ksaj eseje sht shum i ngusht: t zgjidh nj problem. Pr kt arsye shkrimtart duhet t jen binds dhe nxits t veprimit nga ana e aktorve vendimmarrs, q do t thot q ata t marrin parasysh rekomandimet tuaja. Przgjedhja e temave pr ese problemore Pr przgjedhjen e temave pr ese probleme duhet t keni parasysh: s pari, tema duhet ti drejtohet publikut t gjer, qeveris apo zyrtarve t ndryshm; s dyti, temat duhet t trajtojn shtje bashkkohore dhe probleme t momentit; s treti, eseja duhet t ket qllimin e duhur. Shumica e studentve prpiqen t zgjedhin tema komplekse q prfshijn shum shtresa vendimmarrjeje. sht mir q kto tema t mos zgjidhen pr eset problemore, dhe q studentt t zgjedhin nj problem t caktuar, i cili mund t zgjidhet nga nj zyr apo zyrtar i nivelit t ult. Nse eset e tjera krkojn t shkoni n bibliotek, eseja problemore i shtyn studentt t takohen me zyrtar q merren drejtprsdrejti me problemin, t konsultohen me dokumentacionin prkats dhe t zhvillojn intervista me prfaqsues t palve t prfshira n procesin e zgjidhjes s problemit. Literatura sht e dobishme n rastin e eseve problemore, kur pr t mbshtetur alternativn ton pr zgjidhjen e problemit na duhet t japin shembuj rastesh t cilat demonstrojn se aplikimi i rekomandimit ton do ta zgjidh problemin.
253

Formati i eses problemore sht i njjt me at t do eseje. Ndrsa prmbajtja e eses problemore do t jet: I. Nj prkufizim i qart e koniz i problemit A. Shpjegim i kontekstit n t cilin sht shfaqur problemi. B. Prshkrim i prmasave t problemit. II. Zgjidhjet e mundshme t problemit A. Zgjidhja e par e mundshme sht gjithnj ajo e mosveprimit. 1. prfitimet nga kjo alternativ 2. kostot e ksaj alternative B. Alternativa e par e veprimit 1. prfitimet nga kjo alternativ 2. kostot e ksaj alternative C. Alternativa e dyt e veprimit 1. prfitimet nga kjo alternativ 2. kostot e ksaj alternative III. Nj rrugzgjidhje e sakt e ndar n dy pjes: A. Rekomandime n nivel politikash B. Rekomandime pr zbatimin e tyre
254
Eseja Argumentuese Eseja argumentuese sht ajo lloj eseje e cila merr prsipr analizn e nj situate t caktuar, duke analizuar t gjitha kndvshtrimet e mundshme dhe mbajtjen e nj qndrimi duke u mbshtetur n argumenta e fakte. Karakteristik pr eset argumentuese sht se q n pyetje shkrimtarve iu krkohet t mbajn nj pozicion dhe t shpjegojn pse-n e ktij pozicioni. Pyetje t tilla krkojn q ju t jeni pro ose kundra nj qndrimi t caktuar, dhe n raste t tjera edhe ti hidhni posht dy alternativat e paraqitura dhe t shpjegoni arsyet e nj qndrimi t till, si edhe t paraqitni nj alternativ t re tuajn si nj zgjidhje t mundshme t problemit t parashtruar. Udhzime pr shkrimin e eseve t mira argumentative 1. Jepni nj tez t qart dhe jo t dyshimt. Kjo duhet t jet fjalia juaj e par ose t paktn n paragrafin hyrs n mnyr q lexuesi ta ket t qart se far po prpiqeni t provoni. 2. Prcaktojeni shtjen e przgjedhur qart dhe shpjegoni pse sht e rndsishme q t diskutohet. 3. Eseja duhet t jet e mirorganizuar. Vendosini nnargumentat [nj argument mund t ndahet n disa nnargumenta si kemi diskutuar kur folm pr pikat e planit] pran njri-tjetrit. Zakonisht ju duhen nj deri n tre paragraf pr t zhvilluar nj nn-argument. Vijeni prfundimin e nn-argumentit q n fjalin e par t paragrafit. 4. Mbshtetini thniet dhe arsyetimet tuaja me prova, d.m.th t dhna, statistika, fakte e shembuj. Pr do fjali qe shkruani pyesni veten: Pse duhet ta besoj lexuesi kt? Pastaj jepni evidencn q do t justifikonte/shpjegonte apo mbshteste at besim. 5. Sqaroni lexuesin. Mos mendoni se lexuesi do ta kuptoj vet at q doni t thoni, por sqarojeni at drejtprsdrejti. 6. Prcaktoni termat/fjalt els. 7. Prdorni nivele t sakta mundsie. P.sh. nse e nisni nj argument me sigurisht, ather ju duhet t jepni nj argument shum t fort t bazuar n premisa t vrteta e t padiskutueshme. Prdorni argumentin deduktiv pr t vrtetuar mundsi t lart, apo t padiskutueshme. 8. Vrtetoni se jeni mendjehapur duke e br t qart se i keni marr n konsiderat t gjitha pozitat e kndvshtrimet e mundshme t shtjes q po trajtoni.
255

Arsyetimet M T MIRA pr t gjitha kndvshtrimet duhet t mbshteten n evidenca dhe q t gjitha kndvshtrimet duhet t analizohen sakt duke pasur parasysh vrtetsin e tyre, dhe jo n baz t gjendjeve t ndryshme emocionale q mund t ndjej shkrimtari/ja. 9. Shkrimi juaj duhet t ket nj struktur t mirfillt t shkrimeve akademike, pra me nj hyrje, zhvillim dhe prmbyllje prkatse. 10. Jini t ndershm n shkrimin tuaj. Pra: a. Mos e paraqitni argumentin kundrshtar si dika t kot apo t paarsyeshme. b. Kur t shkruani mos jepni vetm ato evidenca, apo pjes evidencash q vrtetojn kndvshtrimin tuaj dhe hedhin posht at kundrshtar. Evidencat duhet t jepen t sakta e t plota, duke njohur ant pozitive t t dyja kndvshtrimeve. c. Evitoni gjuhn emotive., d.m.th mos u shprehni n mnyr t till q t fitoni simpatin e lexuesit, por jepni arsyetime dhe analiza bazuar n fakte reale q tregojn se pozita juaj sht m bindse. 11. Bni praktik duke shtjelluar temn: Jeni dakord me thnien: Parlamenti duhet t lejoj me ligj prdorimin vetjak t drogave? Prgatitja pr provime Prgatitja pr provime sht nj proces q po t menaxhohet si duhet i ndihmon studentt n arritjen e rezultateve m t larta. Menaxhimi nnkupton kohn, shnimet dhe materialet e marra gjat nj lnde, si edhe msimin e teknikave pr dhnien e prgjigjeve t duhura. Menaxhimi i kohs paraprgatitore sht mir q studenti ta prllogaris q n fillim se sa koh ka n dispozicion. Si koh prllogaritse duhet t konsideroni t gjith kohn q nga ora e par e leksionit e deri ditn e provimit. Asnjher mos e lini prgatitjen pr provim pr n periudhn e sezonit, sepse sado e gjat t jet ajo, nuk mjafton pr tu prgatitur pr leksionet dhe materialet e shprndara n klas pr nj periudh prej pesmbdhjet javsh. Sa her q ju jepen materiale pr t lexuar duhet ti lexoni ato dhe t mbani shnime, jo vetm pr orn e seminarit, por edhe shnime t cilat mund ti shfrytzoni n periudhn para provimit. Nse materiali sht lexuar dhe prpunuar nga ju gjat semestrit, ather mund ta
256

harxhoni kohn e sezonit pr t rishikuar shnimet tuaja dhe pr t rifreskuar at q keni studiuar gjat semestrit. Rregullimi i shnimeve gjat vitit do student i kujdesshm duhet t mbaj shnime gjat vitit, qoft npr leksione e seminare, qoft gjat leximit individual e t pavarur. Gjat leksioneve, pedagogt ngrejn shtjet m t rndsishme pr diskutim dhe n t njjtn koh shtje q ata duan studentt e tyre t thellohen n lexim. Kjo duhet tju tregoj se shnimet tuaja gjat ors s msimit jan gjithashtu orientim pr lexim e studim t thelluar, si edhe pr prgatitjen pr provim. Shnimet gjat leksioneve duhet t pasurohen me shnimet e marra gjat leximit. T gjitha kto do ta bjn m t leht rifreskimin e njohurive n ditt e fundit prpara provimit. Skedimi i t dhnave N mnyr q t mund ti prdorni shnimet e marra gjat semestrit/vitit, ato duhen skeduar. Rregullat e skedimit ju jan dhn tek leksioni mbi marrjen e shnimeve, por n kt pik vlen t theksojm se do sked me shnime duhet t ket t dhnat bibliografike t burimeve nga jan marr (leksion, libr, artikull etj). N kt mnyr ju mund ti riktheheni atyre burimeve t cilat keni nevoj ti rilexoni pr ti kujtuar apo kuptuar m mir. Ti prgjigjesh pyetjes Leximi sistematik, mbajtja e shnimeve dhe t msuarit nuk mjaftojn pr t arritur rezultate t larta n provime. Nj student i zoti nuk duhet t tregoj q ka lexuar dhe se e ka prvetsuar informacionin e dhn, por edhe se e kupton at dhe sht n gjendje t nxjerr prfundimet e veta n lidhje me at q ka studiuar. Pr kt arsye sht shum e rndsishme q t dini se si ti prgjigjeni pyetjeve t bra n provim. Para se t jepni prgjigjen, lexoni me kujdes pyetjen. Nse pyetja fillon me far, ju krkohet informacion faktik, p.sh., far ndodhi n fund t Lufts II Botrore? Nse pyetja fillon me si, ather ju krkohet t shpjegoni nj proces, p.sh., Si bhen ligjet? Nse pyetja fillon me pse, ather ju krkohet t rendisni dhe shpjegoni arsyet/shkaqet q kan ndikuar n nj situat t caktuar, p.sh., Pse trupat bien n tok? Prve mnyrs se si ti prgjigjeni pyetjes, ju mund t prdorni edhe elemente t tjera pr t vlersuar deri ku duhet t shkoni me prgjigjen. Kshtu, hapsira e ln pr t shkruar pr
257

seciln pyetje ju tregon deri diku se sa t detajuar duhet t jeni. Po kshtu numri i pikve t caktuara pr prgjigjen e sakt sht nj tregues tjetr rrethanor. Gjithsesi, kshilla m e mir q mund tju japin pr mnyrn se si duhet tu prgjigjeni pyetjeve sht q t hyni drejt e n tem e t mos humbisni koh me gjra q nuk kan t bjn me pyetjen, ose q nuk ju jan pyetur. Natyrisht pr t br kt duhet ta kuptoni mir pyetjen si e prmendm dhe n fillim. Provimet ese Provimi ese sht kur ju jepet nj pyetje apo disa pyetje dhe zgjidhni nj prej tyre pr t shkruar nj ese. Zakonisht kto ese jan t tipit argumentues, dhe studentt duhet ti prgjigjen pyetjes duke treguar se e kan prvetsuar dhe kuptuar materialin e lexuar, si edhe se jan n gjendje t mbajn nj qndrim e t ndrtojn nj argument n mbshtetje t atij qndrimi. N provimet ese pyetjet e dhna jan ekspozuese dhe argumentuese. Ato ju krkojn t shpjegoni, analizoni, interpretoni, krahasoni, t bni dallimin, t mbani nj qndrim dhe t argumentoni. Rregullat pr shkrimin e eseve argumentuese jan shpjeguar n leksionin mbi esen argumentuese. Provimet test Provimet test sht nj tjetr form me t cilat pedagogt tuaj krkojn t testojn njohurit tuaja. Testet kan pyetje q krkojn prgjigje t shkurtra, ose n raste t tjera edhe prgjigjet jan dhn n formn e alternativave a, b, c, d dhe ju duhet vetm t zgjidhni at t saktn. Edhe pse provimet test duken t lehta, nuk jan ashtu. Alternativat e prgjigjeve ngjasojn me njra-tjetrn dhe ju duhet ti lexoni me vmendje pr t gjetur prgjigjen e sakt. Pr t zgjidhur nj pyetje t vshtir, ndiqni teknikn e prjashtimit, duke vendosur se cilat nga alternativat prjashtohen direkt si prgjigje t mundshme. Paksimi i alternativave do ta bj m t leht pr ju q t gjeni prgjigjen e sakt, nse keni studiuar rreth asaj teme, ose ti afroheni sa m shum prgjigjes s sakt, kur nuk dini se si t prgjigjeni. Provimet me libr t hapur n shtpi Provimet me libr t hapur jan praktik e disa lndve apo degve m shum se n t tjera. Kur provimi bhet me libr t hapur, pedagogu krkon t vlersoj aftsin tuaj pr t
258

interpretuar dhe analizuar informacion, si edhe pr t br hulumtim literature n nj koh t shkurtr, dhe jo t testoj aftsit tuaja pr t mbajtur mend. Provime t tilla mund t jen me nj koh t kufizuar dhe studentt t ulen n nj klas, ose studentve iu jepen pyetjet dhe ata e zhvillojn provimin n shtpi apo bibliotek dhe n nj orar t caktuar dorzojn prgjigjet. Provimet me libr t hapur prdoren q n nivel universitar, kurse provimet q mund t zhvillohen n shtpi jan m shum praktik e niveleve pasuniversitare. Pyetje Studimore pr Provimin Ese Shprndar n klas m _________________ Lexojini kshillat e mposhtme me vmendje: 1) Provimi ese do t zhvillohet ditn ________ m dat __________ 200__. Ai do t prbhet nga nj ese e zgjedhur nga titujt e mposhtm rreth stilit t shkrimit akademik. 2) Mundsi pr t zgjedhur temat nuk do t ket. Studentt duhet t shkruajn rreth pyetjes q do tju paraqitet n fletn e provimit. Nuk do tu jepet asnj pike pr informacionin e paraqitur q nuk ka t bj me pyetjen e paraqitur. 3) Studentt duhet t paraqesin t paktn nga 9-10 paragraf pr temat e paraqitura n kt shnim me materiale faktike nga leksionet, literature dhe gazetat e ndryshme q keni lexuar. Studentt kshillohen gjithashtu q ti paraprgatisin prgjigjet pr eset me shkrim. Mbani parasysh q provimi zgjat vetm 90 minuta. 4) Siguroni t gjitha shnimet dhe materialet e shprndara n klas nse keni munguar. 5) Eseja ka vlern e 100 pikve. Prdorni 10 minutat e fundit pr t korrigjuar gabimet drejtshkrimore dhe gramatikore. Mos harroni se eseja duhet t jet e orientuar kundrejt fakteve dhe argumenteve. 6) Pr t evituar uljen e pikve studentt duhet ti prgjigjen t gjitha pjesve t pyetjes s eses. Rekomandohet q studentt t lexojn me kujdes pyetjen prpara se ti prgjigjen n mnyr q t shkruajn pr t gjitha aspektet e saj. 7) Vlersimi me not pr seciln ese bazohet mbi saktsin dhe thellsin e argumenteve dhe fakteve t nxjerra nga leksionet dhe leximet e detyrueshme.
259

8) Ky kolokium nuk sht i tipit me libr t hapur, q do t thot se studentt nuk mund t konsultojn shnimet e tyre gjat provimit. Fletoret n t cilat ju do t shkruani provimin do t jet me numr dhe pa emr. 9) Studentt q nuk paraqiten n provim dhe nuk sjellin arsye t forta mjeksore pr mungesn e tyre, vlersohen automatikisht me 4. 10) Bni kujdes dhe kini parasysh se t gjitha lvizjet apo komunikimet gjat provimit jan t ndaluara rreptsisht. Paraqituni n provim me mjetet shkruese dhe korrektuese sepse n provim nuk lejohet asnj lloj komunikimi apo shkmbimi materiali. STUDENTT Q PRPIQEN T FLASIN APO KOMUNIKOJN N FORMA T TJERA PRJASHTOHEN MENJHER NGA PROVIMI DHE VLERSOHEN ME 4. PYETJET E PROVIMIT n fletn e provimit do t paraqitet vetm nj prej tyre. 1) Shum njerz besojn se lnda e shkrimit akademik nuk sht e nevojshme dhe nuk duhet zhvilluar n universitet. T tjer argumentojn t kundrtn. Merrni parasysh problemet q has nj student q nuk di t shkruaj n mnyr akademike. A besoni se lnda e stilit t shkrimit akademik sht e nevojshme? Mbshteteni mendimin tuaj me fakte dhe argumente t ndryshme bazuar n prvojn tuaj me lndn e stilit t shkrimit akademik. 2) A e mbshtetni apo jeni kundr deklarats s mposhtme: Shkolla e lart nuk duhet ti krkoj studentve t bjn detyra shtpie. Prdorni fakte dhe argumente nga prvoja juaj pr t mbshtetur mendimet q do paraqitni. 3) A e mbshtetni apo jeni kundr deklarats s mposhtme: Studentt msojn m mir kur ata nuk krcnohen me mbetjen e mundshme n provim. Prdorni fakte dhe argumente nga prvoja juaj pr t mbshtetur mendimet q do paraqitni. 4) Krahasoni avantazhet e t shkruarit n mnyr akademike me at letraro-artistike. Mbrojini pikpamjet tuaja me fakte dhe argumente nga prvojat personale dhe lnda e stilit t shkrimit akademik.
260

Vlersim Studentor pr Kreun e Nnt 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falendrojn pr dhnien e mendimit tuaj.
261

Kreu i Dhjet: Eseja Krkimore Shkencore (Detyra e Kursit)1 Shum nga detyrat e kursit ju krkojn t shtroni nj pyetje pr eksplorim, t lexoni n krkim t prgjigjeve t mundshme, t interpretoni at q lexoni, t nxirrni prfundime t arsyetuara dhe ti mbshtesni ato prfundime me fakte t vlefshme dhe t mirdokumentuara. Ky proces do koh t zhvillohet: koh pr krkim, hartim drafti, rishikim, dhe dokumentim t sakt t burimeve. Pr kt arsye ju duhet t bni nj orar paraprak pr secilin aspekt t procesit, n mnyr q t programoni kohn tuaj n mnyr realiste. Pra, me t njohur datn e dorzimit t nj detyre, studentt duhet t programojn sesa koh iu duhet pr ta kryer at, duke e ndar punn si m sipr. Gjetja dhe ngushtimi i tems Hapi i par pr kryerjen e nj eseje krkimore sht gjetja dhe ngushtimi i tems. N fillim hidhni n letr ato tema t cilat mendoni se ia vlejn pr t shkruar nj ese krkimore dhe m pas zgjidhni at q doni t shtjelloni. Pyetja e zgjedhur duhet t jet e ngusht, sfiduese dhe e qndrueshme. Nse pyetja fillestare sht shum e gjer duke pasur parasysh numrin e fjalve dhe kohn q keni n dispozicion, ather duhet ta ngushtoni at duke e kufizuar. P.sh. Shum e gjer: Cilat jan rreziqet e ndotjes s ambientit? M e ngusht: Cilat jan rreziqet e ndotjes s ujit? Puna juaj krkimore do t jet m interesante pr vet ju dhe pr lexuesin tuaj nse ajo trajton nj tem sfiduese pr nj mendje intelektuale. Evitojini pyetjet q nuk provokojn mendimin apo q nuk i shtyjn lexuesit n debat. Pyetje pa sfid: mullinjt e ers? Pyetje sfiduese: prodhimin e Ku prdoret energjia e prodhuar nga
A ka kuptim q Shqipria t investoj n energjis prej mullinjve t ers?
Ndodh q brenda nj shkrimi ti prgjigjeni dhe pyetjeve pa sfid si ku prdoret energjia e prodhuar nga mullinjt e ers, por ky shpjegim duhet t jet vetm pjes e eses suaj dhe jo teza kryesore e shkrimit tuaj. Kur zgjidhni pyetjen pr studim sigurohuni se ajo qndron
1
Bazuar tek Diana Hacker, A writers reference, (4th ed.), Boston/New York: Bedford/St. Martins, 1999, f. 51-94.
262

dhe nuk sht spekulluese. Edhe pse disa pyetje spekulluese rreth temave filozofike, fetare dhe etike mund t jen tema esesh, shumica e temave tuaja do t jen t bazuar n fakte. Shum spekulluese: E qndrueshme: krimin? A sht dnimi me vdekje i moralshm? A e parandalon dnimi me vdekje
Prdorimi dhe prcaktimi i burimeve krkimore-shkencore Prcaktimi i pyetjes pr krkim pasohet nga gjetja e burimeve q trajtojn t njjtn tem apo pjes t saj. Studenti duhet t hulumtoj npr biblioteka, librari dhe internet pr t gjetur burimet q trajtojn kt tem. Nj studim serioz duhet t mbshtetet n burime parsore dhe dytsore, kur kjo sht e mundur. Burimet parsore jan t rndsishme sepse tregojn se studimi ka baza t shndosha faktike. Edhe burimet dytsore kan rolin e tyre sepse tregojn se edhe autor t tjer prpara jush i kan interpretuar faktet n t njjtn mnyr me ju. Pra, se edhe autor t tjer kan arritur n t njjtat prfundime me ju. Hulumtimi i burimeve duhet t ndjek nj rend t caktuar. N fillim sht mir t shikoni pr vepra q ju japin nj pamje t prgjithshme rreth tems duke ju njohur me detaje, q nuk i dinit m par. Leximet e prgjithshme do tju ndihmojn t familjarizoheni me temn dhe me format e prdorura nga akademikt pr t debatuar temn q keni zgjedhur. Me t kuptuar kontekstin intelektual e social t tems suaj, do t jeni gati pr t br krkime m t fokusuara. Burimet q mund t prdorni jan: Burime biblioteke: libra, artikuj akademik, artikuj gazetash e revistash, dokumenta zyrtar, materiale audio dhe video. Burime interneti: faqe interneti, tekste elektronike librash, dokumenta zyrtare, artikuj gazetash. Burime parsore: intervista, anketa, diskutime fokus-grupesh, literatur organizatash, vzhgime dhe eksperimente. T gjitha burimet m lart duhet t vlersohen nga ju n mnyr q t przgjidhni ato q ju nevojiten pr esen krkimore. Teknikat e vlersimit t burimeve jan shpjeguar n leksionin mbi burimet. Prgatitja e bibliografis Gjat leximit kritik dhe hulumtimit t literaturs mos harroni t mbani shnim burimet q prdorni, si edhe t ruani t dhnat bibliografike t tyre. N kt faz t puns bibliografia juaj sht
263

paraprake dhe mund t plotsohet dhe korrigjohet deri n momentin e fundit kur t dorzoni detyrn. Zhvillimi i tezs, ides kryesore dhe pikave t planit Prcaktimi i tems dhe leximi i literaturs ojn n przgjedhjen e tezs tuaj dhe ides kryesore q do t prcillet tek lexuesi nprmjet detyrs tuaj. N t njjtn koh, ju duhet t hartoni pikat e planit, t cilat do t jen n fillim harta e studimit tuaj dhe m pas skeleti i eses suaj krkimore. Marrja dhe mbajtja e shnimeve Ndrkoh q lexoni menaxhojini informacionet n mnyr sistematike sepse n kt mnyr do t kurseni koh t vlefshme. Po kshtu mnyra sistematike e mbajtjes s shnimeve do tju ndihmoj t mbani mend se cilat jan fjalt tuaja dhe cilat t burimeve q keni prdorur, n mnyr q n draftin tuaj t mund ti prdorni pa rn n plagjarizm. Prve mbajtjes s shnimeve, ju mund t fotokopjoni apo printoni ato faqe t cilat mendoni se do tju duhet ti riktheheni kur t shkruani draftin e eses suaj. Mbani mend t shnoni t dhnat bibliografike pr do shnim q merrni nga burimet e ndryshme gjat puns krkimore. Prpunimi komjuteristik sht mir q nj punim krkimor ta shkruani n kompjuter. Kjo do tju ndihmoj t familjarizoheni me prdorimin e programit Word, q sht shum i dobishm pr shkrimtart akademik. Detyrat e kursit duhet t dorzohen t shtypura, kshtu q sigurohuni se dini ta prdorni kt program ashtu si duhet. Rishikimi i tezs, ides kryesore Pasi t keni mbaruar procesin e studimit, rishikoni tezn dhe iden tuaj kryesore dhe vendosni nse ajo do t ndryshoj apo do t ruaj formn e saj fillestare. sht normale pr nj shkrimtar akademik t ndryshoj tezn e vet pas konsultimit me burime t ndryshme, kshtu q mos u ndjeni n faj nse kjo gj ndodh. N kt faz t shkrimit ju e njihni shum m mir temn dhe idet tuaja jan m t qarta n lidhje me qndrimin q doni t mbani rreth tems.
264

Shkrimi i draftit N kt faz shkrimi i draftit duhet t jet m i leht. Studentt duhet t marrin pr baz pikat e planit dhe t prdorin shnimet e tyre pr t shkruar paragraft pr seciln pik. Drafti i par mund t jet i mbushur me gabime gramatikore e drejtshkrimore, por ato skan rndsi pr momentin. Ajo q sht e rndsishme sht q ju ti hidhni t gjitha idet tuaja n letr dhe n nj moment t dyt ti korrigjoni ato. Citimi, kreditimi, mirnjohja pr burimet Duke ndjekur rregullat e shkrimit akademik, ju tashm e dini se do paragraf i juaj ka nj fjali tem, arsyetime apo shpjegime mbshtetse, si edhe fakte ilustruese. Bni kujdes q t prdorni forma t ndryshme referimi si citimi, prmbledhja apo perifrazimi, sipas teknikave q jan paraqitur n leksionin prkats. Po ashtu mos harroni t plotsoni bibliografin e detyrs si mjeti me t cilin do shkrimtar respekton t drejtn e autorit. Mosrnia n plagjarizm sht shum e rndsishme q n nj pun krkimore-shkencore t bhet e qart se kush jan idet tuaja dhe cilat jan ato q keni huazuar nga burime t tjera. Kjo mund t bhet nprmjet referencave n tekst dhe bibliografis, t cilat prmbajn t gjitha burimet e prdorura nga ju n punn tuaj studimore. Shkrimi i projektit prfundimtar Shkrimi i draftit t par sht vetm gjysma e puns. Studentt duhet ti lejojn vetes pak koh larg ktij drafti dhe ta lexojn at pas nj, dy apo tri ditsh, n mnyr q t jen m objektiv n lidhje me korrigjimin e ideve dhe t shkrimit. Asnj shkrimtar nuk mund t shkruaj nj draft t par t prsosur. Prkundrazi, sa her q ta shihni nj draft, aq her do t gjeni gjra pr prmirsim. Nj shkrimtar i mir sht nj shkrimtar q rishikon dhe rishkruar veprn e vet derisa ajo t jet cilsore. N rastin e studentve, ata mund ta rishikojn nj shkrim aq her sa tua lejoj koha q kan n dispozicion pr kryerjen e detyrs. Gjithsesi sigurohuni q argumentat tuaj qndrojn, q jan t lidhur me njri-tjetrin, q jan shpjeguar mir dhe mbshteten n baza faktike t shndosha. Sigurohuni q hyrja sht e qart dhe orientuese drejt tezs suaj kryesore, dhe q zhvillimi prputhet me premtimin q i keni br lexuesit n fillim t
265

shkrimit. Po kshtu, sigurohuni q prfundimet tuaja jan t goditura dhe prmbledhin thelbin e shkrimit tuaj. Rishikimi gramatiko-formal Pasi t jeni siguruar se prmbajtja e eses suaj krkimoreshkencore sht ashtu si duhet, rilexojeni draftin pr t korrigjuar gabimet gramatikore, gjuhsore, drejtshkrimore, si edhe shenjat e piksimit. Nj shkrim me ide t mira dhe i shkruar n gjuh letrare dhe pa gabime ka m shum vlera se nj shkrim ku idet jan t mira, por gjuha sht e paprpunuar. Asnjher mos e nnvlersoni rolin e gjuhs n shkrimin akademik. Rishikimi nga kolegt N fund t t gjitha proceseve t msiprme, shkrimtarve akademik iu kshillohet tia japin esen e tyre nj kolegu, apo disave, n mnyr q ata ta shikojn me syrin e kritikut dhe t japin kshilla pr prmirsime, apo pr gjra q u kan shptuar syrit t shkrimtarit. Nj mendim i pavarur mbi shkrimin tuaj do tju ndihmoj t testoni nse ajo q keni shkruar ka kuptim dhe qndron edhe pr lexues t tjer q nuk jeni ju. Shikojini me vmendje komentet e kolegve dhe ndiqni kshillat e tyre pr ndryshim n ato raste kur mendoni se ata kan t drejt. Detyra Prfundimtare - Drafti i par apo kopja e papastr N kopjen e par qllimi sht q t organizoni mendimet tuaja sa m mir q t jet e mundur. Stili i t shkruarit dhe gjuha e prdorur redaktohen m von. Sugjerohet q n kt detyr t prdorni kt tip formati: Pjesa I Pjesa II Pjesa III Pjesa IV bn njohjen e tems shpjegon metodologjin q do prdoret pr t hetuar temn paraqet gjetjet tuaja dhe argumentet e nxjerra n baz t leximeve prmbledh konkluzionet tuaja
Pjesa I. Hyrja. Pjesa m e rndsishme e detyrs suaj dhe shpesh m e vshtira sht ajo n t ciln lexuesi njihet me temn. Kjo pjes n nj detyr 10-12 faqe nuk duhet ta kaloj dy faqshin.
266

Ajo prmban tezn dhe pyetjen krkimore. Prve premisave t argumentit kryesor nse detyra sht argumentative ajo sugjeron edhe nj far konkluzioni. Ajo shpjegon pyetjen krkimore dhe rndsin e tezs. Tregon pse sht e rndsishme pyetja, kush do t ndikohet prej saj dhe se si lidhet ajo dhe ndikon n studime t tjera n prgjithsi. Teza duhet t paraqitet n faqen e par, ndrsa n pjesn tjetr shpjegoni rndsin e hulumtimit apo krkimeve tuaja n literatur. Kini parasysh se kjo detyr nuk sht n nivelin e punimit shkencor t mirfillt, por dika q krkon tju aftsoj t sillni s bashku n 10-12 faqe nj prpjekje intelektuale pr t kuptuar nj mas t madhe literature n nj fush t veant. Pjesa II. Metoda dhe Materialet. Mos e lexoni pjesn e par pa filluar me t dytn; m mir sht t shkoni drejt e n shkrimin e ksaj pjese si prbrs i veant i detyrs. Diskutimi i metodologjis n nj detyr me 10-12 faqe nuk duhet t kaloj nj faqe dhe gjysm nga nj tjetr. Shpjegoni se cilat jan materialet q do t prdorni n hetimin e tems, duke prfshir edhe at se si vendost t vshtronit nj grup t caktuar fenomenesh dhe jo nj grup tjetr. Shpjegoni si vendost pr zgjedhjen e literaturs, si i zgjodht materialet ndihmse apo materialet e tjera q do t prdorni. Kujtoni se pr kt detyr, jeni t kufizuar n prdorimin e burimeve q nuk jan miratuar m par nga ligjruesi i lnds. Pjesa III. Gjetjet Krkimore. Ky seksion nuk duhet t jet i vshtir n t shkruar. Thjesht po prmblidhni n form raportuese ato ka keni gjetur. Sigurisht q do tju duhet t vendosni se si do i prmblidhni argumentet e paraqitura n pjes t ndryshme t leximeve t literaturs pr kt kurs, por me arritjen e ktij vendimi ky seksion shkruhet pa shum ndrlikime. Kjo pjes e detyrs shkon nga gjasht deri n 8 faqe. Meq kjo pjes sht e gjat, do t ishte me vend q t ndahej n nntema pr t qartsuar gjetjet tuaja. Zakonisht tema vet e sugjeron kt gj. Mund t keni tri deri n katr nntema. Pjesa IV. Konkluzioni ose Prfundimi. Dy faqe i duhen kushtuar ksaj pjese t detyrs. Kjo sht pjes e rndsishme e saj. N konkluzion rideklarohet teza, premisat krkimore dhe pastaj prmblidhen t dhnat evidencore q keni paraqitur n pjesn e tret n mbshtetje t premiss. Nse e kundrshtoni at bni t kundrtn. Jini specifik dhe prdorni gjuh t till si : Si e vum re, ... apo Si u demonstrua, .... Jini kmbnguls n ato
267

q thoni, por gjithashtu lidhini mendime tuajat me evidencn e paraqitur n pjesn e tret. Pasi t keni piketuar pikat q do t paraqitni n konkluzion, merrni t paktn nj or pr t rilexuar ka keni shkruar. Mos rishkruani gj vetm me prjashtim t rastit kur detyra sht n gjendje t patolerueshme. Prdoreni kt koh pr t rifreskuar memorjen pr skemn e tezs themelore dhe t dhnat nga literatura q keni prmbledhur. Pasi t keni lexuar detyrn, shikoni edhe nj her ato pika n t cilat do t prqndrohet konkluzioni juaj. Tani mund t shkruani edhe konkluzionin. NDAL. Mos u merrni me detyrn pr nj gjysm dite, nse keni munds. Vazhdoni t mendoni pr t dhe se si e keni organizuar, por distancohuni nga t shkruarit. Rishikim. Kur t jeni m t relaksuar, lexoni t gjith detyrn. Lejojini vetes rreth tri or pr kt proces dhe bni ndryshime teksa lexoni. Ndryshimet n kt pik duhet t jen t tipit stilistik. Nse ju duhet m tepr koh mos hezitoni t vazhdoni. Fusnotat dhe Bibliografia: kontrolloni trsin e fusnotave dhe burimeve bibliografike. Jo m tepr se nj faqe edhe pr bibliografin.
268
Organizimi kohor i detyrs

Detyra Pjesa I: Premisa, Formulimi krkimor Teza, Mendoni pr logjikn argumenteve Shkruani pjesn e par e gjysm ore dy or e gjysm totali: 3 or 20 minuta 40 minuta Totali: 1 or gjysm ore dy or Totali: 2 1/2 or gjysm ore nj or 2 or Totali: 3 or 3 or 3 or Totali prgjithshm: 15 1/2 or Koha n dispozicion
Pjesa II: Metodologjia Mendoni pr organizimin e materialeve q do t paraqitni Shkruani pjesn e dyt Pjesa III: Gjetjet krkimore Mendoni pr organizmin e gjetjeve tuaja Shkruani pjesn e tret Konkluzioni Mendoni pr organizimin e konkluzionit Rilexoni pjest I, II, III Shkruani pjesn IV Redaktimi i detyrs Fusnotat dhe Bibliografia Deytra ka prfunduar Lexoni dhe redaktoni Kontrolloni pr trsi dhe saktsi Festoni
269

Stili i Shkrimit Akademik Prof. Zeneli Shprndar n klas me _____________ Tema dhe Rregullat pr Detyrn Prfundimtare t Kursit Hyrje n Sociologji Shnim i Veant: Lutemi t lexoni kshillat e mposhtme me vmendje Detyra e kursit duhet dorzuar ditn e provimit prfundimtar n lndn e Hyrjes n Sociologji. Detyrat e kursit t cilat dorzohen m von nuk do t pranohen. Tema e detyrs s kursit si sht diskutuar edhe m par ka qen e lir por duhet t jet aprovuar nga pedagogt si n Stilin e Shkrimit Akademik ashtu edhe n Hyrje n Sociologji. Kjo detyr kursi ka vlern e 30% t totalit t nots suaj prfundimtare pr lndn e Stilit t Shkrimit Akademik. Nuk kini t drejt t prdorni m shum se katr thnie ose deklarata t drejtprdrejta n detyrn tuaj. Nga ana tjetr kjo detyr duhet t jet e ngarkuar me citime nga burimet e ndryshme q keni patur rastin t mblidhni pr temn tuaj, qofshin kto burime parsore ose dytsore. Pr t cituar mund t zgjidhni formatime t ndryshme, prshi edhe fusnotat apo shnimet n fund t detyrs. Pr citimet sigurohuni dhe ndiqni formatin e mposhtm: Mbiemri dhe Emri i autorit (nse ka grup autorsh vihet n rend t zhdrejt vetm autori i par); Titulli i Librit (do fjal e plot me grma t mdha dhe i gjith titulli i nnvizuar); Emri i Shtpis Botuese;, Qyteti dhe Shteti; Viti i Botimit; faqja apo faqe nga t cilat sht marr informacioni apo huazuar idea. Mos harroni t shtoni n fund t detyrs edhe nj bibliografi formale. Pr citime nga leksionet ndiqni kt format: Dr. XYZ, data e leksionit, Shnime Leksionesh Klase. Ju lutemi edhe nj her ti referoheni rregullave t departamentit t Filozofis dhe Sociologjis prsa i prket
270

citimit t burimeve dhe mosrnies n plagjiatur prpara se t prfundoni detyrn. Kujtoni q citimet e paqarta ose kopjimi n forma t tjera bjn q t mos kualifikoheni pr kt detyr dhe t mos merrni asnj lloj vlersimi. Mos hezitoni t kontaktoni me pedagogt tuaj pr do paqartsi.
Formati Lutemi t ndiqni kto rregulla formatimi pr detyrn, e cila duhet t paraqitet e shtypur: a. Detyra e kursit nuk duhet t jet m e gjat se 12 faqe dhe m e shkurtr se 6 faqe. Shnimet n fund t detyrs dhe fusnotat nuk prfshihen. Pr nj orientim t mtejshm duhet thn se detyra juaj nuk duhet t jet m pak se 1800 fjal dhe m shum e 3600 fjal, duke marr parasysh edhe prjashtimet e mparshme. b. Detyra duhet t paraqitet e shtypur dhe me hapsir dyshe mes rreshtave pr t lehtsuar leximin dhe krijuar mundsit pr qortim. Mund t prdorni hapsir njshe mes rreshtave n kapak ose n seksionin e referencs. c. Pr ata q do e prpunojn detyrn n kompjuter lejohet t prdorni vetm fontet: Times New Roman, masa 12,ose Arial, masa 11. Pr ata q do prdorin makina shkrimi ose komjutera t tipit Macintosh mundohuni t gjeni ndonj font ose lloj grme sa m pran ktyre q u specifilkuan. Detyra mund t dorzohet edhe me nj disket t kontrolluar m par pr viruse. d. Faqet duhet t jen me numr. e. Mendohuni mir dhe rishikojeni detyrn tuaj disa her prpara se ta dorzoni. f. Krijoni pikat e planit dhe planifikoni mnyrn e shprndarjes s faqeve. g. Kjo detyr kursi duhet t nis me nj paragraf hyrs dhe t prfundoj m nj prmbledhje t gjetjeve dhe konkluzioneve. h. Lejoni koh pr redaktim dhe rishkrim prpara se t dorzoni detyrn. i. Tabelat dhe grafiqet duhen vn n flet m vete.
271

j. Detyra kursit duhet t paraqitet me nj flet kapak e cila prmban informacionin e mposhtm. Universitas Fabrefacta Optime Hyrje n Sociologji dhe Stili i Shkrimit Akademik Filan Fisteku (emri i studendit) ID: 000-00-0000 Detyr Prfundimtare Kursi Titulli: Tirana, 200_
272

Vlersim Studentor pr Kreun e Dhjet 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falenderojn pr dhnien e mendimit tuaj.
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
INSTITUTI KOSOVAR PR KRKIME DHE ZHVILLIME T POLITIKAVE Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh SERIA E FLETUSHKAVE PR KRKIM DHE SHKRIM dhe Prmbledhje Leximesh FLETUSHKA NR. 5 Kshilla praktike pr Word dhe Excel Botim i par Gusht 2005 Prishtin
Gjat shkrimit t nj punimi, procesi i rishikimit sht mjaft i tejzgjatur pr shkak t komenteve dhe ndryshimeve t vazhdueshme. Fletushka n vijim prmban nj list t veprimeve t cilat tregojn se si duhen prdorur veprimet operacionale kompjuterike t cilat kursejn shum koh dhe e bjn punimin shum m t organizuar dhe m t leht pr rishikim. Pr arsye se ka shum versione t programit t Word-it, mundsit e prmendura ktu mund t aplikohen n mnyra t ndryshme n varsi t versionit. Renditja sipas alfabetit: Teksti, numrat apo datat mund t renditen nga A deri n Z, zero deri n nnt apo nga data fillestare deri tek e fundit. Duhet t zgjidhni tekstin pr renditje. Kliko n table, pastaj n Sort, dhe aty do t hapet nj dritare. N pjesn Sort by field, selekto Paragraph, n fushn Type, selekto Text, kliko OK dhe teksti do t renditet n mnyr alfabetike. Margjinat (hapsirat e bardha n t katr ant e faqes): Hape File dhe pastaj kliko n Page setup dhe do t hapet nj dritare. Kliko n tastin Margins, selekto dimensionet e dshiruara n fushat prkatse, kliko OK dhe margjinat e reja do t ekzekutohen. Pozita horizontale e faqes: Nse dshironi q punimi i juaj (apo pjes t tij) t kt hapsir t mjaftueshme (e prshtatshme pr figura t mdha, tabela apo fletllogaritse), ju mund t bni nj gj t till n t njjtn mnyr sikur keni br me rregullimin e margjinave. Kur t klikoni n kolonn e margjinave (nn Page setup), shkoni pastaj tek orientation dhe kliko portrait apo landscape. Nse dshironi ta aplikoni kt n vetm nj pjes t punimit tuaj, ather hapni menyn n Apply to, dhe kliko, this point forward. Ju mund t prsritni t njjtn procedur pas faqeve t dshiruara pr t vendosur faqet e mbetura pas portretit (shembull: pas nj faqe ilustrimesh). Drejtshkrimi dhe gramatika1: Przgjidh tekstin, kliko n komandn Tools dhe pastaj kliko n Spelling and grammar. N rast se ka fjal t shkruara gabimisht ato do t nnvizohen me ngjyr t kuqe nga korrigjuesi drejtshkrimor. Nj list me opcione sugjeruese do t shfaqet n pjesn e dyt t dritares. Bni zgjedhjen tuaj dhe kliko n change, mirpo nse nuk dshironi ti ndryshoni fjalt, ather kliko ignore. Opcioni vetkorrektues (autocorrect): Kliko tek Tools dhe pastaj tek opcioni AutoCorrect dhe nj dritare e vogl do t hapet. N fushn replace vendose shkronjn apo fjaln t ciln dshironi q ta ndryshoni n mnyr automatike dhe n fushn with, vendosni shkronjn apo fjaln t ciln dshironi q ta ndryshoni. Kliko OK dhe opcioni autocorrect do t aktivizohet. Po ashtu, n dritaren e opsionit autocorrect zgjedhni prdorimin e duhur t shkronjave t mdha n tabeln prkatse. Ju gjithashtu mund t zgjedhni edhe opcione tjera t cilat mund t aktivizohen. Shtypni OK pr ti aktivizuar
1
Kjo komand vlen vetm kur kompjuteri juaj sht ka t instaluar gjuhn q po prdorni. Shumica e kompjuterave kan gjuhn angleze, italiane, gjermane ose franceze, por n treg tashm gjenden dhe programe pr gjuhn shqipe.
285
kto opsione. sht e kshillueshme q t przgjedhni komandat manuale t cilat nuk Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh Prmbledhje Leximesh (p.sh. [ dhe = dhe ] = ). prdoren shpesh pr t ndryshuar dhe Numrimi i fjalve: Shpeshher autorve t punimeve t ndryshme u krkohet t bjn nj shkrim t nj gjatsie t caktuar q matet me fjal apo karaktere (simbole dhe hapsira). Microsoft Word mund t numroj paragraft, rreshtat, fjalt dhe karakteret pr ju, duke prfshir apo jo zbraztirat. Procedura pr ta br numrimin e fjalve sht e till: selekto tekstin q duhet numruar, pastaj shko tek Tools, kliko n Word count dhe dritarja me statistika do t shfaqet. Hapsira ndrmjet paragrafve: Hapsira ndrmjet paragrafve prcakton hapsirn mbi dhe nn paragraf. Kur ju shtypni ENTER pr t filluar nj paragraf t ri, hapsira do t prcillet edhe tek paragrafi i ri pasues, mirpo ju mund t ndryshoni specifikat pr do paragraf. Shembull: Selekto paragrafin e dshiruar, kliko n t djatht, shko tek Paragraph, pastaj, Indents and spacing zgjidh dimensionet dhe kliko OK. N KIPRED, sht praktik standarde q t mos prdorn komanda tab apo enter pr hapsira, por t prdoret hapsira ndrmjet paragrafve me prmasa 6 pts hapsir after. Prmbajtja: S pari, ju duhet t formatizoni tekstin t cilin dshironi t shfaqet n tabeln e prmbajtjes. Bni kt duke klikuar Format dhe przgjedh Styles and Formatting. Sipas rndsis s titujve, kliko n numrin e nntitujve t cilt dshiron ti kesh. Kliko n Heading 1, Heading 2, Heading 3, etj (nse sht titulli kryesor i formatit n Heading 1, nse sht nntitull i t mparshmit, ather Heading 2, etj.). Kur t mbaroni s prcaktuari titujt, lreni nj faqe t zbrazt pr t vendosur aty Prmbajtjen automatike. N fund, shko tek menyja kryesore dhe selekto Insert pastaj Reference dhe selekto Index and Tables. N kt opcion selekto Table of Contents (ToC) dhe n mnyr automatike do t shfaqet Prmbajtja automatike. Nse bni ndonj ndryshim n tituj apo n numrin e faqeve pasi t keni krijuar Prmbajtjen, ju mund ti shtoni risit e fundit automatikisht. Freskimi i Prmbajtjes funksionon n kt mnyr: bni klik djathtas n Prmbajtje dhe selekto Update Field pastaj zgjidh Update Entire Table dhe aplikoje kt duke klikuar OK. Ju mund t aktivizoni edhe komandn Outlining me an t s cils ju mund t kontrolloni hierarkin e nj titulli duke prcaktuar nivelin e tij (nga teksti i thjesht deri n Nivelin 1). Kur ta bni freskimin e Prmbajtjes, ather n mnyr automatike do t ruhen ndryshimet e fundit edhe n numrin e faqeve dhe teksti n faqen e prmbajtjes. N vazhdimi t ksaj cilsie ju do t mund t msoni edhe si t krijoni nj indeks apo list t ilustrimeve. Numri i faqes: shko tek Insert, kliko in Page numbers dhe do t shfaqet nj dritare. Ju mund t prcaktoni Pozicionin, Renditjen dhe Formatin. Ju gjithashtu mund t mos e prfshini numrin e faqes n kopertin. Klikimi n Format u lejon t bni formatime t ndryshme me numrin e faqeve (p.sh. numrat romak gjat faqeve t para). Heqja e emrit t autorit (para drgimit pr vlersim t jashtm apo rishikim): Para se ta drgoni pr rishikim punimin tuaj, sht e domosdoshme q t hiqni emrin e autorit nga dokumenti n mnyr q vlersimi i jashtm t jet anonim. Pr ta br kt, kliko File, selekto Properties pastaj zgjedh General, shko tek fusha Author field, dhe fshije emrin. Pastaj aplikoje kt n dokument duke klikuar OK. Prdorimi i prcjellsit t ndryshimeve (Track Changes): Track changes sht nj mnyr gjersisht e prdorur pr t redaktuar tekstin ather kur nj person tjetr duhet t pranoj/refuzoj ndryshimet e bra. Ju mund t prdorni Track changes duke
286
klikuar n Tools dhe duke aktivizuar pastaj Track changes duke klikuar n t (Shkurtesa: Shkrim Akademik: Leksionesh Leximesh Ctrl-Shift-E). Prdoruesi tjetrCikl mund t pranojdhe dhePrmbledhje refuzoj sugjerimet, duke klikuar me tastin e djatht dhe duke zgjedhur Accept apo Reject prkatsisht. Shkronjat e mdha t shtypit n madhsi t vogl (Small caps): Nse dshironi ta formatizoni tekstin me shkronja t vogla, selektoni tekstin pr formatizim, shkoni tek menyja Format, klik n Font, dhe selekto Small caps. Teksti mund t ndryshohet n shum mnyra duke e prdorur t njjtn mundsi, si p.sh. me hije, n fuqi, etj. Vendndodhja e dokumentit: sht nj veprim praktik ku ju mund t gjeni vendin se ku sht ruajtur dokumenti i juaj. Nse dshironi q lokacioni i dokumentit tuaj t shfaqet n dokument, kliko Insert tab pastaj shko tek Auto text. Pastaj tek Header/Footer dhe Filename and path. Kjo sht e dobishme me qllim q t prcaktohet vendndodhja e dokumentit e cila ishte e ruajtur m hert n disk ose e marrur nga interneti. Kthimi n PDF: Nse keni Acrobat Distiller, nj ikon pr PDF do t shfaqet n mnyr automatike tek komandat tjera n programet tjera t Microsoft-it. Nse e shikoni kt ikon ather kur keni hapur dokumentin t cilin dshironi q ta ktheni n PDF, vetm kliko n ikon dhe ruaje pastaj dokumentin kur Word-i e krkon kt. Ka pastaj tipare tjera mbrojtse (me lejekalim) q pengojn modifikimin e prmbajtjes nga prdorues tjer. Stilet: nj stil i paragrafit kontrollon t gjitha aspektet a pamjes s paragrafve si renditjen, hapsirn ndrmjet rreshtave, kufizimet dhe mund t prmbaj edhe formatizimin e karaktereve. Pr t aktivizuar Styles s pari duhet t klikoni n Format, pastaj selektoni Styles and Formatting. Nj dritare e re do t shfaqet dhe mundson prdorimin e stileve ekzistuese apo krijimin e stileve t reja duke klikuar n New Style dhe kshtu do t krijoni stilin e ri t dshiruar sipas karakteristikave t dshiruara dhe t aplikoni kt n cilindo paragraf tjetr n dokument. Bashkim dhe Krahasim (Merge and Compare), sht nj veti q lejon bashkimin dhe krahasimin e dokumenteve dhe sht e dobishme pr redaktim dhe grumbullim t dokumenteve nga burime t ndryshme. Pasi ta keni hapur dokumentin, kliko Compare and Merge Documents (nn Tools). Pastaj merrni dokumentin tjetr t cilin dshironi ta bashkoni apo krahasoni.
287

INSTITUTI KOSOVAR PR KRKIME DHE ZHVILLIME T POLITIKAVE SERIA E FLETUSHKAVE PR KRKIM DHE SHKRIM FLETUSHKA NR. 7 Korrektimi Botimi i par Gusht 2005 Prishtina Komente t prgjithshme A i ka plotsuar punimi qllimet q jan vn n fillim? A sht punimi binds? A vrehet q punimi sht bazuar n hulumtim t gjer? A ekziston ndonj pikvshtrim i rndsishm q nuk sht shqyrtuar? A i ofron punimi prgjigje pyetjes hulumtuese? A sht punimi objektiv dhe i paanshm? A sht punimi neutral? A u ka kushtuar ai vmendje t mjaftueshme t gjitha aspekteve/anve? A funksionon struktura e prgjithshme e punimit drejt synimit/qllimit t caktuar? A sht punimi mjaft/tepr i gjat? A sht trheqs vizualisht? Titulli A e prmbledh titulli punimin? A sht mjaft interesant? A sht i kuptueshm? A sht informativ dhe i prqendruar? Hyrja dhe Prmbledhja A sht pohimi kryesor i vendosur n fillim t punimit? A jan prkufizuar termat kryesor? A sht caktuar n mnyr t qart pyetja krkimore n paragrafin e par ose t dyt? A sht e qart se kujt i drejtohet punimi? A e tregon hyrja n mnyr t qart arsyen/domethnien e qllimit? A e bind punimi lexuesin pr urgjencn e problemit? A prputhet prmbledhja me punimin? A ka pjes t rndsishme t punimit q nuk jan prshkruar/prmendur n punim?
288

A e nxit Hyrja dhe/ose Prmbledhja kureshtjen e lexuesit q t lexoj tr punimin? Prmbajtja A sht vizualisht trheqse? A sht leht pr tu prcjell? A sht leht pr t gjetur pjes t caktuara? Metodologjia A jan identifikuar burimet qart? A jan zgjedhur ato n mnyr t paanshme dhe gjithprfshirse? A jan burimet t llojeve t ndryshme? A prfshijn ato shumicn e hisetarve, a prfshijn veanrisht pikpamjet e ndryshme? A mendoni se materiali/literatura e prfshir ktu sht m e mira dhe m e gjra q sht e disponueshme n Shqipri/Kosov ose nga faqet e internetit? Rezultatet A rrjedh gradualisht dhe n mnyr logjike prezantimi i t dhnave t reja? A jan t dhnat e qarta dhe a kuptohen leht? Analiza A jan argumentet t vrtetuara mir? A jan argumentet emotive/objektive? A jan prfshir t gjitha ant e argumenteve? A jan analizuar dhe vrtetuar mir marrdhniet shkak-pasoj? A sht leht t prcillen argumentet? A jan t kompletuara? A sht punimi i balancuar mir? Prfundimi A sht prfundimi i qart dhe jo konfuz? A e ka prmbledhur besnikrisht punimin? A e ka ritheksuar synimin kryesor shkurtimisht? A rrjedh pohimi kryesor logjikisht nga ritheksimi i t dhnave kryesore? A l prfundimi prshtypjen e rrethit logjik? A sht i fuqishm? Relevant? Lista e rekomandimeve A jan leht t kuptueshme? A jan t realizueshme dhe t arsyeshme?
289

Specifike pr redaktorin: A jan fjalit/paragrafet hyrse t qarta, thukta dhe konkrete? A mundet lexuesi t vrej menjher temn ose argumentin q sht duke u shtjelluar? A sht prcjell parimi nj paragraf = nj ide? A ka shfrytzuar autori mjaft shembuj? A lexohet punimi leht? A jan fjalit kryesisht t shkurtra? Piksimi? Zgjedhja e fjalorit? A prdor shum terma teknik? A prdor zhargone? A ka sinonime? A shfrytzon mjaft citate? A jan prdorur sipas stilit t parapar? Gramatika? Drejtshkrimi? Si sht lidhshmria ndrmjet paragrafeve? A sht referenca sipas formatit t KIPRED-it?
290
Doracaku Nr: 11. Lista prkujtuese e autorit pr dorzim t drafteve MUND T MERRET NGA: www.kipred.net nn Botime, Mjetet e krkimit dhe shkrimit (PARA SE T DRGOHET PR VLERSIM T JASHTM) Prmbajta A e keni br kontrollin drejtshkrimor dhe at gramatikor? A sht punimi me hapsir t dyfisht ndrmjet rreshtave? Hyrje? LISTA E AUTORIT PR DRAFTIN FINAL (PARA BOTIMIT) A keni kompletuar: Prmbledhjen? Korigjuar prmbajtjen? A e keni br nj list t fjalve kryesore? A e keni drguar biografin tuaj (nj paragraf 7-8 rreshta)? A jan t gjitha formatimet/prmasat t njjta (numrimi, etj.)? Lista e grafikve/hartave/tabelave? Mirnjohjet/Falenderimet? Fjalorthi? A kan t gjitha citimet dhe tabelat burime? A jan t gjitha referencat n 'Listn e referencave'? A jan vizualisht t njtrajtshm t gjith titujt, nntitujt? A e keni ruajtur nj kopje rezerv? A sht punimi sipas standardeve t caktuara t citimit (Shih Fletushkn 6!)? Grafikt/tabelat/hartat A i keni drguar t gjitha figurat/tabelat/hartat/grafikt ndaras nga punimi? A jan t numruar qart? A i keni prfshir titujt e ilustrimeve dhe burimet? A keni shnuar n tekst se ku duhet t vendosen ato? A i keni marr t gjitha autorizimet? A keni ruajtur nga nj kopje t t gjitha burimeve origjinale q keni cituar? Mund t detyroheni t tregoni burimin origjinal prej t cilit keni cituar.
291

Pr personelin e KIPRED-it gjat Formatimit Shto Pr KIPRED (si dhe tekstin pr donatort, t drejtat e autorit, kontaktet, prgatitur nga) Kopertinn Headers dhe Footers (numrat e faqeve) Formatimi: justified, hapsira n mes t paragrafve prej 6 pt., madhsia e shkronjave: 12, hapsira n mes t rreshtave njshe. (E f
292

Kreu i Njmbdhjet: T Shprehurit Akademik Prezantimet Nuk mund t bni nj prezantim pa u prgatitur paraprakisht. M posht po paraqesim disa kshilla q do tju vlejn pr t prmirsuar aftsit tuaja prezantuese dhe t shprehurin akademik. Prgatitja Kur prgatiteni pr nj prezantim duhet t mendoni pr kto gjra t rndsishme: Qllimi A sht qllimi juaj kryesor t informoni, t bindni, t argtoni apo t komunikoni? Audienca Kini parasysh njohurit e tyre, shkollimin, aftsit pr t ndjekur at q do t thoni; far presin ata prej teje; nevojat e tyre praktike, intelektuale, personale. - njohurit teorike - njohurit praktike - inteligjencn - nivelin e shkollimit - terminologjin me t ciln ndjehen rehat - sa shpejt mund t thithin ide t reja - niveli i prqendrimit Struktura Kjo prfshin t menduarit pr: prmbajtjen, prioritetet, renditjen. Prmbajtja varet nga: - Sa do t futsh n prezantim - Sa koh ke - Sa koh mund t duroj audienca jote Prioritetet - Tregohu realist/e. Shumica e asaj q do t thuash do t harrohet fill pas prezantimit, dhe mund t ndodh q audienca t mbaj mend dy-tre barcaletat q tregove, por t harroj pikat e rndsishme t diskutimit. Prgatisni disa pika kye dhe sigurohuni q keni br q audienca ti kuptoj dhe brendsoj ato gjat kohs q po prezantoni. Informacioni i detajuar mund ti jepet audiencs nprmjet mjeteve ndihmse dhe fletushkave shoqruese.
293

Renditja - Logjika e tems - Logjika e t msuarit dhe t kuptuarit - Nevoja pr variacion Gjra t tjera q duhet t kini parasysh: Prpiqu t fillosh me nj pau nj fjali pr t qeshur apo impresionuese, apo dhe nj pyetje pr t trhequr vmendjen e dgjuesve. Jepi koh vetes pr t matur audiencn para se kalosh tek pikat e rndsishme (kjo sht m e leht nse sht e mundur t shkmbeni pyetje-prgjigje me dgjuesit). Aktivitetet e nxemjes (warm-up) kshillohen. Qartso strukturn e prezantimit tnd q m par. Thojini pr far do t prezantoni, prezantojeni at, dhe n mbyllje prsritni at q keni prezantuar. Pas do pike t rndsishme, bni nj prmbledhje t shkurtr duke br lidhjen me tezn kryesore, duke i rikujtuar dgjuesve shtjen kryesore. Prfundoni n mnyr t paharrueshme duke prmbledhur gjith sa u tha, dhe duke i dhn dgjuesve dika pr ta marr me vete. Mjetet ndihmse t komunikimit Kto mund t jen drrasn, flipchart, projektor (overhead projector), power point, rregjistrime audio dhe video, filma, foto etj.
Dhnia e prezantimit Shumica e folsve kan nevoj pr shnime orientuese pr tu siguruar q do t jen n gjendje t ndjekin linjn e mendimit apo argumentat e planifikuar. Shnimet kan nevoj pr menaxhim t kujdesshm. Ekzistojn disa strategji q bjn t mundur q ju ti drejtoheni audiencs drejtprsdrejti, dhe q t ruani vmendjen e tyre gjat gjith kohs. Pyetjet dhe ndrprerjet duhet t trajtohen me vendosmri dhe me takt. AFTSIT PREZANTUESE N T FOLURIN PUBLIK Prktheu nga anglishtja Ariola Mehmeti
294
I.
Shpjegime pr prezantimet a. Komunikim verbal vs.komunikim i shkruar b. konkret vs abstrakt c. axhenda e fsheht T planifikosh prezantimet A. Njih audiencn tnde
II.
1. Pritshmrit 2. Numri i njerzve n audienc 3. Prbrja e audiencs (bekgraundet e prgjithshme ose specifike) B. Prgatit elementet baz (flet e bardh ose flet shnimi) Hyrje a. b. c. d. e. kap interesat e dgjuesve krijo nj raport t mir me audiencn shtje e ngusht gjendja e shtjeve direkte axhenda
Trupi (zhvillimi) a. T hysh n shtje b. Prdorimi i prsritjes Konkluzionet a. b. c. d. C. 1. prmblidh shkurtimisht pikat e rndsishme rivendos shtjet bji apel audiencs prdor shprehje t veanta dhe mbreslnse pr t transmetuar konkluzionin
Trego me radh Kontrollo faqen e prezantimit a. masa e prezantimit b. mjetet ndihmse vizuale dhe dgjimore c. struktura (tavolin; podium)
295
2. T ndihesh mir me materialin n.q.se ke ndonj t till III. T prezantosh n mnyr t lirt 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Nervozizm Paraqitje Uniforma (veshja) Qndrim dhe lvizje Shprehje t fytyrs dhe gjeste Kontakti sy m sy Entuziazm, spontanitet dhe sens humori Kontrolli i zrit
AFTSIT STANDARDE INDIVIDUALE PREZANTUESE 1. Prshndetje 2. Propozime Hyrje 3. shtje 4. Racional 5. Analiza Zhvillimi 6. Shpjegime 7. Prmbledhje shkurtimisht 8. Vrejtje mbyllse Mbyllje 9. Pyetje PREZANTIME N GRUP Prezantimet n grup kan nevoj pr tu mbshtetur n: Mirorganizim dhe mbshtetje t mir. A. Prgatit 1. 2. 3. 4. Nj prezantim t qart Pikat kryesore t dukshme Ndonj dyshim rreth pikave kryesore Nevojn pr m shum informacion ose ndihma vizuale 5. Kalimet efektive nga njra tek tjetra 6. Parashiko problemet paraprakisht
296

7. Shmang ndryshimet minutn e fundit B. Materialet mbshtetse: propozime Qartso ndonj ide ose pohim a.1 mbshtetsit e dukshm (vizuale) grafik (harta) diagrama piktura a.2 mbshtetsit verbal (t komunikuar me an t gjuhs) shembuj krahasime shpjegime Provo thniet (pohimet) a.1 mbshtetje verbale statistika kuota ilustrime Shto interesat a.1 shumllojshmri mbshtetjesh pr do ide ose thnie C. Materialet mbshtetse: t dukshme (vizuale) a. mbshtetsit vizual 1. ruaje kohn dhe shto interesin 2. provo t kuptuarit e dgjuesit 3. provo vmendjen e dgjuesit b. Rregullat themelore me tekstin 1. katr deri n gjasht rreshta pr tekst 2. do rresht: 40 shkronja (duke prfshir hapsirn) 3. Shprehje, jo fjali 4. Tip i lart dhe i ult (jo kulme t plota) 5. Grup shkronjash t thjeshta 6. Prdorni pikat ose numrat pr t renditur shtjet 7. Hapsira uniforme n krye t faqes
297

8. Ngjyra, shkronja t zeza ose nj tip shkronje me mas t madhe pr t theksuar D. Materiale mbshtetse: verbale (e mrkur / takim jave) a. Llojet e mbshtetsve verbal 1. 2. 3. 4. 5. 6. Shpjegime: figurative/literale Krahasime: figurative/letrare Ilustrime: hipotetike/aktuale Shembull Statistika Opinion Eksperti
KSHILLA PR KOMUNIKIMI EFEKTIV: 10 pikat m t rndsishme:

1. Mso far duhet t krkosh 2. Mso kujt ti drejtohesh pr mbshtetje 3. Mso mir se pr far po flet 4. Jeni i afrt, i mendueshm dhe racional 5. Zgjidhni nj metod komunikimi q funksionon dhe vlen si pr ty edhe pr mesazhin 6. Gjej astin e prshtatshm pr t krkuar dika 7. Mos e nnvlerso stafin e zyrave 8. Ndiqe problemin edhe pas takimeve 9. Kuptoni kufizimet e sistemit 10. Knaquni me at q bni
298

Vlersim Studentor pr Kreun e Njmbdhjet 1. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) vlersoni se sa i qart ishte ky kapitull ____________. 2. N cilat faqe shpjegimi ishte m i qart? ____________ 3. Prej cilave faqe msuat m shum? ________________ 4. N cilat faqe shpjegimi ishte i paqart? _____________ 5. Prej cilave faqe nuk msuat gj? ___________________ 6. Me nj shkall nga 1 (m e ulta) dhe 5 (m e larta) sa ju plqeu ky kapitull ___________________. 7. A mendoni se ky kapitull duhet rishkruar? (rrethoni zgjedhjen) A. Po, patjetr sepse ka shum probleme B. Ndoshta C. Jo, sepse kapitulli sht shkruar qart. Autort ju falenderojn pr dhnien e mendimit tuaj.
299

Shkrim Akademik

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Shkrim Akademik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SHKRIM AKADEMIK

CIKL LEKSIONESH DHE PRMBLEDHJE ARTIKUJSH

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

FakultetiiShkencaveShoqrore DepartamentiiShkencavePolitikoAdministrative VitiAkademik20062007 VitiiPar SemestriiPar

PLANPROGRAMI PR LNDN SHKRIM AKADEMIK

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

JU LUTEM TE RRUMBULLAKOSNI EMRIN E MESIMDHENESIT TUAJ NE LISTEN E EMRAVE NE KRAH

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

b) Prgatitjaebibliografis prfundimtare c) Recensioni,kritikadheartikullireagues prfundimtare2 d) Diskutimidhepjesmarrjanseminare prfundimtare e) DraftiiDetyrssKursitprnjlndtjetr prfundimtare3

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

KALENDARIDHETEMATPRTU PRGATITURPRLNDNSHKRIMI AKADEMIK

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh

Vetm pr Studentt e U.F.O. University

Shkrim Akademik: Cikl Leksionesh dhe Prmbledhje Leximesh