1

Sadraj
Uvod --------------------------------------------------------------------------------------------------- 3 1. ta je novac i pojam pranja novca -------------------------------------------------------------- 4 1.1.Otkrivanje pranja novca ------------------------------------------------------------------------ 5 1.2. Izvori ilegalno steenog novca ---------------------------------------------------------------- 5 1.3. Razlozi za oprez u meunarodnom finansijskom poslovanju ---------------------------- 6 1.4. Prevare sa finansijskim instrumentima ------------------------------------------------------ 6 1.5. Pranje novca i organizovani kriminal ------------------------------------------------------- 6 1.6. Faktori koji pogoduju razvoju organizovanog kriminala --------------------------------- 6 2. Faze pranja novca -------------------------------------------------------------------------------- 7 2.1. Metode pranja novca -------------------------------------------------------------------------- 7 2.2. Naini pranja novca --------------------------------------------------------------------------- 8 2.3. Tokovi pranja novca u svijetu --------------------------------------------------------------- 8/9 2.4. Pranje novca u Srbiji -------------------------------------------------------------------------- 10 3. Instrumenti i sredstva za borbu protiv pranja novca ---------------------------------------- 11 3.1.Institucionalni okvir za borbu protiv pranja novca ---------------------------------------- 11 3.2.Uprava za spreavanje pranja novca -------------------------------------------------------- 11 3.3.Uloga Narodne banke Srbije u spreavanju pranja novca i finansiranju terorizma -- 12 3.4.Saradnja Narodne banke Srbije u oblasti spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma sa ostalim institucijama ---------------------------------------------------------------------------- 12 3.5.Mjere za spreavanje pranja novca ---------------------------------------------------------- 13 4. Uloga banaka u spreavanju pranja novca --------------------------------------------------- 14 4.1. Uslovi poslovanja u poreskoj oazi ---------------------------------------------------------- 15/16 4.2. Oporezivanje off shore biznisa -------------------------------------------------------------- 17 4.3. Borba protiv poreske oaze ------------------------------------------------------------------- 17 Zakljuak -------------------------------------------------------------------------------------------- 18 Literaura --------------------------------------------------------------------------------------------- 19

Uvod
Pranje novca je problem meunarodnih dimenzija i jedan je od karakteristika savremenog finansijskog svijeta. Ogromna koliina ilegalno steenog novca krui sivom ekonomijom. Pranje novca je proces kojim se eli zametnuti trag pravog izvora nezakonito steenog novca, pri emu se iskoriava finansijski, a sve ee i nefinansijski sektor i struke. Ova pojava karakterie kako razvijene, tako i nerazvijene zemlje svijeta. Prednost razvijenih zemalja je to je u njima zakon jasno definisan i to je u njima vea mogunost za kontrolu finansijskog destrikcija. Kod nerazvijenih zemalja problem pranja novca je mnogo razvijeniji usljed nesreene ekonomske i politike situacije. Proces pranja novca obuhvata prikrivanje prave prirode i izvora novca, pretvaranje i prenos imovine u smislu prikrivanja njenog protivzakonitog porjekla odnosno nabavku, posjedovanje ili upotrebu imovine proizale iz kaznenog djela odnosno sudjelovanje, povezanost, pokuaj pomaganja i omoguavanje izvrenja bilo koje od navedenih radnji. Prljavim se novcem smatra svaki novac koji je steen kaznenim djelom i sva imovina koja proizilazi iz tog novca. To znai da pranje novca bez prethodne kriminalne aktivnosti ne postoji. U fazi polaganja sredstava iz kriminalne djelatnosti ulau se u finansijski sistem ili se investiraju u nekretnine i pokretnu imovinu. Glavni je cilj ubaciti novac u finansijske tokove ili ga prebaciti izvan zemlje. Pritom perai novca izlau svoju zaradu, stoga je ta faza s obzirom na mogunost detekcije prljavog novca krucijalna. Faza polaganja je najopasnija za kriminalca. Tada jo postoji veza izmeu novca i kriminalca. Od tog trenutka novac vie nije gotovina ve se pretvara u brojke na papiru ili na ekranu. Slijedea faza u tom procesu poznata je pod nazivom oplemenjivanje, ali se naziva i pretresanjem ili mijeanjem. U ovoj fazi perai brojnim transakcijama poinju prikrivati trag pravog izvora novca. Legalnim transakcijama prebacuju novac na raunima u zemlji i inostranstvu i mijenjaju njegov oblik, upravo radi oteavanja praenja njegovog toka. U toj se fazi svugdje postojee off shore kompanije mogu pojaviti kao prikladno sredstvo. Krajnji cilj prebacivanja novca jeste rasprivanje novca i pribavljanje to vie papirnatih tragova kako bi se omeo nadzor koji je u toku ili budua istraga i na kraju se zatakalo lano porijeklo odnosno izvor novca. I konano, u fazi integracije perai integriraju svoja sredstva u ekonomiju i finansijski sistem pa ih mijeaju s doputenim sredstvima, ime oteavaju detekciju pravog izvora novca. Zavrna faza procesa pranja novca zapravo je integracija nezakonitih sredstava koja su postala zakonita i koja su uspjeno uronjena i poloena u finansijski sistem. Ta faza se ponekad zove fazom suenja odnosno centrifugiranja. Cilj je, naravno, sprijeiti dalji razvoj sive ekonomije i pranja novca koje je sve vie uzelo maha u naoj zemlji. Najsnanije ispoljavanje sive ekonomije i korupcije prisutno je u procesu tranzicije. Ovome doprinosi i to to u takvim uslovima nije mogue oekivati da se oforme i pravno konstitutiu institucije koje bi se ovim pojavama suprotstavile. Meutim, i u ovim razvijenim zemljama, fenomen sive ekonomije i korupcije je takoe prisutan. Naa zemlja ukljuena je u tu svijetsku bitku, usvojivi Zakon o sprjeavanju pranja novca, a i takoe je izabrana komisija za sprjeavanje pranja novca koja se brine o sprovoenju tog zakona.

1. ta je novac i pojam pranja novca

Novac je drutveno - ekonomska i pravna kategorija koja je u svom dugom evolucionom procesu najue vezana za razvoj drutva u cjelini. Postoje razni problemi oko savremenog novca. Jedan od najveih problema u savremenim uslovima privreivanja je kako stvoriti novac i njime efikasno upravljati. Kvalitet finansijskih propisa, efikasnost finansijskih institucija i svih uesnika na finansijskom tritu moraju biti takvi da pokrivaju sve finansijske transakcije i da budu jasni i potpuni. Nacionalne ekonomije su sve vie meusobno povezane, tako da problemi u jednoj zemlji mogu imati bre i znaajne udare na ekonomiju druge zemlje. Postoji mnotvo primjera i problema koji su podigli velike ekonomije i koji su prijetili irim sistematskim tetama pa je tako jedan od primjera Velika ekonomska kriza od 1929. god. do 1933. godine kada se javlja itav niz kriminalnih aktivnosti kao to su nedozvoljena trgovina, utaja poreza, bogaenje, a velika depresija je uz ostale posljedice dovela i do pranja novca. Pranje novca je postalo globalni problem, s obzirom da i poslije velike krize pranje novca nije prestalo vec je samo postalo prikrivenije, tj. nije se prialo o tome. Novac je prije svega drutveno - ekonomska pojava. Prava stvaranja istog i organizacije novanog sistema smatra se iskljuivim pravom drave to je usko vezano za njenu politiku suverenost. Ovo se najvie odnosi na danas dominantne oblike novca, kao to su gotov novac u opticaju i bankarski, tj. iralni novac. Mnoge drave, a takoe i sve vei broj kompanija pribjegava metodi pranja novca. Pranje novca predstavlja ukljuivanje novca, steenog nezakonitim transakcijama, ili transakcijama u sivoj ekonomiji u normalne finansijske i ekonomske tokove, pod im se podrazumijeva davanje legaliteta, nelegalno steenoj gotovini, koja prvo uplatom na bankarski raun prelazi u iralni novac, a zatim iz ovog u gotovinu. Pranje novca predstavlja i normalne ekonomske tokove novca, koji potiu od kriminalnih aktivnosti (trgovina drogom i orujem, krijumarenje, pljake, organizovani kriminal, izbjegavanje poreza, korupcija) da bi se onemoguilo otkrivanje njegovog porjekla. Treba znati da je svrha spreavanja pranja novca onemoguiti da gotov novac, koji je steen protivpravno postane tzv. ist novac. Zakon je predvidio radnje i mjere za sprjeavanje pranja novca i propisao ko je obavezan da ih preduzima, kao i kazne za krivino djelo (kazne zatvora od 6 mjeseci do 5 godina), zatim za privredne prestupe i prekraje. Komisija koja je nadlena za provjeru transakcija nee provjeravati svaku transakciju, ve e provjeravati vee transakcije za koje postoji osnovana sumnja da su u vezi sa obavljanjem nezakonite djelatnosti i samo o tim transakcijama obavjetavae nadlene organe.

1.1. Otkrivanje pranja novca to se tie otkrivanja pranja novca veoma je bitno poznavati indicije koje ukazuju na postojanje organizovanog kriminala. Oni omoguavaju da organi gonjenja posumnjaju da se radi o tom obliku kriminala i da saglasno tome preduzmu dalje korake. Kriminalistika policija SR Nemake je razradila detaljnu listu optih indicija: - kvalitet izvrenja djela, koje se izraava i briljivom planiranju i strunom obavljanju, kao i racionalnom korienju profita, - izuzetna prilagodljivost trita, - odnos autoriteta i podreenosti izmeu osumnjienih, - konspirativni, taktiki i tehniki nain ivljenja i ponaanja delikvenata, - zatita osumnjienog od kriminalistike obrade i pokretanja krivinog postupka (vezama, mitom), - ulaganje velikih suma novca za skupe advokate, iako je okrivljeni slabog imovinskog stanja, - polaganje visoke kaucije za putanje na slobodu, - briga oko lienog slobode, odnosno kanjenika. 1.2. Izvori ilegalno steenog novca Osnovni izvori ilegalno steene dobiti, koja potie od kriminalnih radnji su trgovine drogama i finansijski kriminal. U cjelini promet drogama smatra se najveim pojedinanim generatorom "prljavog" novca, ali je obim pranja novca povezan sa finansijskim kriminalom uopte u naglom porastu. Pranje novca je esto dio organizovanog kriminala (italijanska mafija, japanska jakuza, kolumbijski karteli, amerike etnike bande itd. Oni esto imaju uporite u policiji, pravosuu i meu politiarima). Poto, kao to smo rekli, promet drogama smatra se najveim pojedinanim generatorom "prljavog" novca daemo primjer: u SAD-u se prema procjeni uline prodaje, od prodaje kokaina ostvari godinji prihod od 29 biliona dolara, od prodaje heroina 10 biliona dolara i od prodaje kanabisa 67 biliona prihoda godinje. Uz trgovinu drogama organizovani kriminal generie sredstva iz zelenakih poslova, ilegalnog kockanja, iznuivanja, prostitucije, ilegalne trgovine orujem i bijelim robljem, a esto se dogaa da ima uee i u ilegalnim poslovnim finansijama koje se koriste radi prikrivanja ilegalno steenih sredstava kao i radi njihovog ulaganja. "Perai" novca ne nastoje ostvariti najviu stopu dobiti na novac koji operu ve im je vanije mjesto ili investicija koje e im omoguiti najlake i najbre recikliranje novca. Pranje novca, kao i ostale nezakonite aktivnosti, uzrokuje regresivnu distribuciju dohotka i stvaranje velike potroake moi pojedinaca u uslovima opte recesije. Time se iskrivljuje struktura potronje, pogotovo meu bogatima, i preobraava se postojea socijalna statistika nastajanjem drutvenih grupa novih bogataa. Pranjem novca i korupcijom koja je njegova esta propratna pojava stvara se opasna prijetnja dravnoj suverenosti, autoritetu dravne vlasti, naruavaju demokratske vrijednosti i javne ustanove, te uveliko teti nacionalnom vladarstvu. Pranje novca neposredno utie na smanjenje transparentnosti i naruavanje zdravlja finansijskog trita, uzrokujui dugotrajnu i teko popravljivu tetu trinom kredibilitetu. Ukoliko neki bankarski rukovodilac postane korumpiran, netrino ponaanje moe se proiriti u druga podruja koja nisu ravno povezana s pranjem novca, to ugroava sigurnost i bonitet banke. Osobe koje obavljaju nadzor nad radom banke takoe mogu biti korumpirane ili zastraene prijetnjama, to smanjuje, a ponekad i potpuno onemoguava djelotvornost nadzora. Zbog toga je nuno jaati zakonske odredbe protiv pranja novca, ali to ne znai smanjivanje tradicionalne bankarske kontrole. Problem pranja novca je mnogostran, od odgovarajuih pravnih propisa do krajnje primjene zakona u praksi u razliitim dravama i pravnim sistemima. Pranje novca je proces kojim se eli zametnuti trag pravom izvoru nezakonito steenog novca, pri emu se eli iskoristiti finansijski, a sve ee i nefinansijski sektor.
5

1.3. Razlozi za oprez u meunarodnom finansijskom poslovanju Poseban oprez se mora posveivati finansijskim instrumentima sa kojima se rukuje u meunarodnim poslovnim transakcijama, ali i onim instrumentima koji su povezani sa trgovinskim transakcijama gdje dominiraju akreditivi. 1.4. Prevare sa finansijskim instrumentima Prevare, kao i pronevjere u meunarodnim poslovnim finansijama, ukljuujui i lou i nekorektnu poslovnu praksu, su mogue u raznim vidovima i to: manipulacijama, falsifikovanjem dokumenata, izmjenama podataka ili isprava, prikazivanjem tuih sredstava kao svojih, primanja uplata sredstava za nepostojeu robu, prodavanje jedne te iste robe dva ili vie puta, izbjegavanje isplate tete i osiguranja, skrivanje dokumentacije koja utie na sadrinu transakcije i njeno kasnije vrjednovanje itd. Uestale su prevare sa falsifikovanim instrumentima koji se navodno nude kao prilika za dobru investiciju sa visokim prinosom, bez rizika i uz veliki diskont zato to je njihovom sadanjem "vlasniku" hitno potreban gotov novac. Cilj prevaranata ja da se partner uvue u transakciju i da se na ime otkupa ovih instrumenata izvue to vie novca. Ponueni instrumenti djeluju vrlo vjerno i bilo je ve vie sluajeva da su otkupljeni. Zato se preporuuje da se pokae duan oprez kod ovakvih ponuda i da se svaka provjeri prethodno sa bankom koja je izdala instrument, odnosno sa centralnom bankom, a da se ponuau ne daju nikakva pisana dokumenta unaprijed. 1.5. Pranje novca i organizovani kriminal Pranje novca predstavlja spoj izmeu opteg i privrednog kriminala i jedan je od bitnijih faktora organizovanog kriminala. Novac koji je nezakonito steen ulae se u kupovinu nepokretnosti i luksuznih dobara na teritoriji Republike Srbije. Nezakonito steen novac transferie se van granica na privatne raune fizikih lica, kao i na raune off shore firmi koje se osnivaju za tu namjenu. Uoena je pojava da se novac steen na nelegalan nain u inostranstvu unosi u zemlju, fiziki ili putem bankarskih transfera i ulae u nekretnine u Republici Srbiji, emu pogoduje nepostojanje ili nezadovoljavajua primjena propisa o porijeklu imovine. Nakon uvoenja jedinstvene evropske valute, uoeno je da kriminalne grupe u Republici Srbiji, koje se bave falsifikovanjem novca i njegovom distribucijom, uglavnom falsifikuju Euro novanice, a da su novanice domace valute i amerikog dolara sve rjee predmet falsifikovanja. Pored organizovanog falsifikovanja novca, sve su ei sluajevi u kojima pojedinci, uz pomo savremene raunarske opreme, vre iz radu falsifikovanog novca, to u budunosti moe biti veliki problem, s obzirom na potencijalnu masovnost ovakvih sluajeva. Pored falsifikovanja novca uoeno je i postojanje organizovanih kriminalnih grupa koje se bave falsifikovanjem i zloupotrebom platnih kartica, koje su sve ee sredstvo plaanja u naoj zemlji. Takoe, organizovane kriminalne grupe za krijumarenje narkotika, falsifikovanje novca, trgovinu ljudima, pranja novca sve vie koriste mogunosti novih tehnologija za ostvarivanje meusobne komunikacije koja se ogleda u primjeni VoIP tehnologije, elektronske pote, instant mesindera itd. 1.6. Faktori koji pogoduju razvoju organizovanog kriminala Faktori koji pogoduju razvoju organizovanog kriminala u Republici Srbiji su brojni, a po vrsti i intenzitetu slini su faktorima istovrsne pojave koja je zahvatila zemlje u tranziciji. Posebno su uticajni slijedei faktori: siromatvo i visok stepen nezaposlenosti, struktura vlasnitva i svojinska transformacija, korupcija, geotranzitni poloaj zemlje, neprimjenjivanje ili selektivno primjenjivanje propisa, nedostatak profesionalizma i zloupotreba savremenih tehnologija. Neophodno je da Strategija predvidi kontinuiran integrisan proces mjera i metoda svih dravnih organa u borbi protiv organizovanog kriminala.

2. Faze pranja novca

Samo izvoenje operacija pranja novca nema neka jedinstvena pravila, ve se metode prilagoavaju datoj situaciji. Uprkos razliitosti metoda, proces pranja novca se odvija u tri faze: 1. Faza ulaganja 2. Faza prikrivanja 3. Faza integracije. Faza ulaganja je praenje gotovine od kriminalnih poslova na bankovne raune pod platom neke potene djelatnosti, pri emu se plaanje obavlja uglavnom u gotovom novcu. Kada se prljav novac pomjea sa prihodima legalnog poslovanja, smanjuje se mogunost otkrivanja. U sledeoj fazi prikrivanja, radi sakrivanja tragova, novac se brojnim transakcijama prebacuje na druge raune irom svijeta, a najpogodnije su za to off shore rauni investicionih ili penzionih fondova. Neke ostrvske zemlje se nazivaju poreskim rajevima, gdje se ne ispituje porjeklo novca, a kriminalne su samo one radnje koje se obavljaju na njihovoj teritoriji. To znai da se mora poslovati po zakonu, ali nije bitno odakle novac dolazi. U toku jednog dana novac moe da promijeni i na desetine rauna irom svijeta, pa je za otkrivanje potrebna udruena meudravna akcija. U poslednjoj fazi novac ulazi u legalne tokove, a trenutno najpopularniji metod integracije jeste kupovina nekretnina. Takoe, aktuelno je i oivljavanje preduzea koja se nau u potekoama, tako da su u njih investira ogromna koliina sredstava. Na taj nain, preduzee nastavlja normalno da posluje, koristei taj novac kao svoj kapital, a perai novca prisvajaju kamate i dividende, kao zakonski ostvaren prihod. Pojedine faze pranja novca mogu biti istovremene ili se, jo ee, mogu meusobno preklapati. Kako e se odvijati pojedina faza i koje e se metode pri tome koristiti, zavisi od raspoloivih mehanizama za pranje novca i zahtijevu organizovanog kriminala, koji taj posao naruuje. U svakom sluaju, proces pranja novca podrazumjeva mnogobrojne razliite tehnike, koje su obino sloene, domiljate i tajne. Zajedniko im je da se njima mora sakriti originalno porjeklo i vlasnitvo novca i da naruioci ele zadrati kontrolu nad samim postupkom. Najvie se u borbi protiv pranja novca moe uiniti u fazi ulaganja, kada na primjer nakon prodaje droge na ulici, prodavaima ostaju sredstva koja su velika i po vrijednosti i po koliini. S obzirom da se kriminalci moraju rijeiti gotovog novca, tu su posebno ugroene ustanove koje primaju novane depozite. 2.1. Metode pranja novca Iskustvo je pokazalo da profesionalci u poslovima pranja novca favorizuju institucije u finansijskom sektoru, ali da su i na bankarske finansijske institucije i nefinansijski poslovni subjekti atraktivni za prevoenje dobiti iz ilegalnih u legalne tokove. Najznaajniji mehanizam raspolaganja dobiti steene iz kriminalnih aktivnosti predstavljaju banke, a posebnu oblast predstavljaju sektor osiguranja i hartija od vrijednosti. Najee se koriste liberalni sistemi koji nisu pod neposrednom kontrolom dravnih organa. U oblasti bankarskog sektora, postoji nekoliko metoda pranja novca: - Korienje rauna otvorenih pod lanim imenom ili na ime lica ili subjekata koji deluju na raun drugih korisnika. To su na primjer pravnici, advokati, raunovoe isl. - Elektronski transferi predstavljaju jednu od kritinih taaka u procesu pranja novca. Komunikacije u meunarodnom finansijskom svijetu su iskljuivo elektronske i funkcioniu 24 sata na dan. - Predstavnitva inostranih banaka omoguavaju u nekim zemljama prihvatanje depozita i prenos tih sredstava na svoje raune kod lokalnih banaka, bez obaveze da se naznai identitet deponenata i korisnika, ime se pruaju znaajne prednosti peraima novca.
7

Korporacije koje se osnivaju samo na kratak vremenski period su podlone aktivnostima pranja novca. Promet preko rauna ovih korporacija esto se odvija u iznosima koji su daleko vei od iznosa uobiajenih za normalne transakcije. Poslovi su zasnovani na oigledno lanoj ili pravno manjkavoj dokumentaciji, na primjer lanim uvoznim fakturama, kupoprodajnim ugovorima, bankarskim garancijama isl. Metodom usitnjavanja krupnije sume novca, usitnjavaju se na vei broj malih iznosa koje razliite osobe deponuju na vei broj bankarskih rauna. Ove tehnika zahtijeva dosta vremena, ali se pokazala uspjenom i esto se koristi. U oblasti nebankarskog sektora takoe postoji nekoliko metoda pranja novca: Najstariji nain pranja novca je verc. Javlja se u vidu fizikog transporta novca, monetarnih instrumenata, sakrivanja novca u robi koja se izvozi, gomilanju novca u skladitu uz granice isl. Mjenjaki poslovi su takoe interesantni jer nisu strogo kontrolisani kao banke i druge finansijske institucije. Pranje novca se obavlja i kupovinom i prodajom investicionih dobara, gde se prodaja otkazuje ili prevremeno prodaje sa gubitkom, ali uz dobijanje garancije neke finansijske institucije. Kockarska udruenja takoe mogu biti podlona aktivnostima pranja novca.

2.2. Naini pranja novca Naini pranja novca se neprekidno prilagoavaju i usavravaju u odnosu na tehnikotehnoloki napredak u razvoju ekonomskih odnosa na dravnom i meunarodnom planu. To iziskuje stalno usavravanje mjera i metoda za njihovo spreavanje. Analiza bi trebala da bude osnov za uoavanje naina pranja novca i na osnovu toga planiranje prim jene mjera i metoda za njihovo suprotstavljanje koje treba prilagoditi drutvenim, zakonskim i ekonomskim okvirima svake zemlje. Novi tehnoloki sistemi plaanja obuhvataju pruanje bankarskih usluga preko Interneta, elektronsku gotovinu, kartice za odlaganje novca, kockanje, elektronski transfer osiguranja isl. Da bi se smanjili rizici, potrebno je izgraditi sistem preventivnih mjera koje e omoguiti efikasno suprotstavljanje zloupotrebama. Korienje novih tehnologija u finansijskom poslovanju, posebno interneta, ne poznaje granice i tu je meunarodna saradnja od vitalnog znaaja. 2.3. Tokovi pranja novca u svijetu Tipian sluaj pranja novca izgleda ovako: -Osoba A, vlasnik privatnog preduzea, prodaje robu ne izdajui pri tome nikakvu fakturu ili izdaje fakturu po kojoj je kupac duan da uplati sredstva na raun off shore kompanije koju kontrolie osoba A. -Kada sredstva stignu na raun off shore kompanije, ona se djelimino transferiu na raun dobavljaa robe, a razlika odlazi na raun drugog lica ili kompanije, najee ponovo u off shore zoni. -Odatle se sredstva vraaju na raun osobe A u nekoj od domaih banaka. A koriste se za isplate plata radnicima, bez plaanja poreza i doprinosa, za lino bogaenje vlasnika, za kupovinu nekretnina, preduzea, luksuzne robe bez plaanja poreza na dodatu vrijednost i poreza na dobit. Izvor:http://www.iitrade.ac.in/kmarticle.asp?topic=FATF_moneylaundering_warning_for_10_countries:_SEBI ,april 2012. godine Prema grubim procjenama vjeruje se da se u svijetu godinje opere izmeu 300 i 500 milijardi dolara. Ameriki eksperti procjenjuju da neto dobit onih koji se bave pranjem novca, predstavlja 2% globalnog bruto domaeg proizvoda.
8

Zabiljeeni su i sluajevi da je pranje novca ostvareno kupovinom zlata i dijamanata, umjetnikih predmeta, antikviteta itd. Dobro su poznati i sluajevi da su predstavnici kokainskih kartela ili mafije uspijevali da prodru u vrhove vlasti pojedinih zemalja i da ih potkupe. esto se deava i da se u meudravnoj trgovini koriste lane uveane fakture, tako da je prije nekoliko godina Venecuela izvezla u SAD-e sudopere koje su pojedinano kotale 8911,85 $. Panama je izvezla brijae po cijeni od 23, 35 $ po komadu, dok im je uobiajena trina cijena bila 9 centi. Izvor: www.poslovni.hr/img/ArticleImages/2796.jpg , april 2012. godina Nova informatika tehnologija, fleksibilnost i prilagodljivost u djelovanju, struna pomo i ogromna finansijska sredstva koja su na raspolaganju, znatno olakavaju proces pranja novca i njegov prenos preko granica. Iako u pranju novca i dalje najvie uestvuju banke, od njega nisu poteene ni druge ustanove gdje se koriste vee koliine gotovog novca, a esto nisu pod jaom zakonskom regulativom ili nadzorom, kao na primjer tedionice, kockarnice, mjenjanice i osiguravajua drutva. Organizovani meunarodni kriminal ponaa se poput transnacionalnih kompanija: sve vie i vie ulazi u strateku saradnju, ime se poveava njegova sposobnost u zaobilaenju zakona, smanjuje meusobno nadmetanje i umanjuje rizik od razotkrivanja prekraja, te omoguava ostvarivanje razliitih profita na razliitim tritima. Kao i u legalnoj ekonomiji, i u organizovanom kriminalu, primarni cilj je ostvarivanje to veeg profita. Opasnost po drutvo od pranja novca sastoji se i u konsolidaciji ekonomske moi organizovanog kriminala, jer mu se omoguava da ulazi u legalnu ekonomiju. Ukoliko su banke umijeane u pranje novca naruava se povjerenje koje javnost ima u njih, te pada njihova stabilnost. Uprkos kratkotrajnoj moguoj dobiti, prijeti im neposredna opasnost od gubitka zbog prevara kako zbog nemarnosti u provjeri neeljenih stranki ili naruenog integriteta njihovih slubenika koji su povezani sa kriminalcima. U proces organizovanog kriminala esto se ukljuuju ljudi koji nemaju kriminalne prolosti, to dodatno oteava otkrivanje takvog djela. Postoje 4 zajednika pravila za sve operacije pranja novca: 1. Vlasnitvo i porjeklo moraju biti sakriveni. 2. Novac mora da promijeni oblik. Gotovina se pretvara u bankovne raune, skupe slike, vile, automobile, zemlju isl. 3. Trag koji ostaje iza para mora biti nejasan. itava operacija propada ako neko moe ui u trag parama od poetka do kraja. Zato se novac provodi kroz bezbroj bankarskih rauna, lane banke i lane kompanije. Na primjer: otvorite firmu na Holandskim Antilima i tamo poloite svoj ilegalni novac. Uz pomo dobrih veza, prebacite pare u Roterdam, na raun avio kompanije registrovane u Panami sa sjeditem na Kipru. Oni ih poalju u Lihtentajn na raun osiguravajue kompanije registrovane u Pekingu sa sjeditem u Moskvi, odatle pare idu na raun graevinske firme registrovane u Meksiko Sitiju koja radi u Monaku, a ima raun u Njujorku. I tako bar pedesetak puta. Ako ste spretni i brzi, cio posao moete obaviti za sat vremena. 4. Bez obzir na to kroz kakve i koliko operacija prolazi novac pri pranju, nad njim uvijek treba imati kontrolu.

2.4. Pranje novca u Srbiji Kada posmatramo period od 1990.godine pa do danas, moemo zakljuiti da su osnovni faktori koji djeluju u pravcu irenja sive ekonomije i odravanja njenog visokog nivoa u Srbiji, slijedei: Nezaposlenost i nizak nivo ivotnog standarda Neprilagoenost poreskog sistema Nepovjerenje graana u bankarski sistem Tekoe u odreivanju konvertibilnosti dinara Neefikasnost dravnih organa Nestabilnost zakonodavne regulative Rat i ratne emigracije Hiperinflacija itd.

Da bi se uestvovalo u pranju novca, morate da budete veoma bliski dravi, a pri tome nae finansijsko trite je prilino plitko i nerazvijeno. Zakonom o spreavanju pranja novca predvieno je da banke, preduzea PTT saobraaja, osiguravajua drutva, dravni organi i organizacije, carina, fondovi, NBS, berza i berzanski posrednici prijavljuju Komisiji sve transakcije vrijednije od 600 000 dinara. Najvia propisana kazna zatvora u zakonu je od jedne do osam godina. Devedesetih godina, privatnici su iznosili novac iz zemlje kako bi smanjili osnovicu za plaanje poreza, dok su drutvena preduzea koristila dvojne fakture radi sticanja line koristi. Po pravilu, plaanja su vrena na raune preduzea u inostranstvu, iji osnivai su domae firme. A ta preduzea su se najee osnivala u zemljama koje vae za poreski raj i njihovo osnivanje nije registrovano kod Saveznog ministarstva za ekonomske odnose sa inostranstvom. Meu tim zemljama prednjae Ujedinjeni Arapski Emirati, Mongolija, Sjeverna Koreja, Djevianska i Sejelska ostrva. Republika uprava javnih prihoda je sprovela istraivanje koje je pokazalo da je drava opljakana za desetine milijardi dolara. Istraivanjem tokova prljavog novca bavi se i Haki tribunal koji je prikupio obimnu dokumentaciju o stranim raunima srpskih patriota. Komisija za spreavanje pranja novca podnijela je izvjestan broj krivinih prijava, ali do sada u Srbiji niko nije krivino odgovarao zbog toga.

10

3. Instrumenti i sredstva za borbu protiv pranja novca

Republika Srbija je u proteklom periodu ratifokovala najvanije konvencije koje se odnose na borbu protiv organizovanog kriminala. Uspostavljanje savremenog i sveoubuhvatnog zakonskog okvira u skladu sa relevantnim meunarodim standardima predstavlja jedan od kljunih sistemskih uslova za efikasnu borbu protiv pranja novca u Republici Srbiji. Te su u Zakonu o krivinom postupku sadrane posebne odredbe o postupku za krivina djela pranja novca, o postupku oduzimanja predmeta i imovinske koristi i postupku meunarodne saradnje u otkrivanju i krivinom gonjenju uinilaca krivinih djela pranja novca. 3.1. Institucionalni okvir za borbu protiv pranja novca Vlada kao nosilac izvrne vlasti, usmjerena i usklauje rad organa dravne uprave i vri nadzor nad njihovim radom. Politika volja Vlade i drugih subjekata politikog sistema ima veoma vanu ulogu u borbi protiv pranja novca. Na osnovu vaeeg zakonodavstva, nosioci borbe protiv pranja novca su: 1. Ministarstvo unutranjih poslova, 2. Bezbjedonosno-informativna agencija (BIA), 3. Vojnobezbjedonosna agencija (VBA) 4. Ministarstvo pravde i 5. Ministarstvo finansija. 3.2. Uprava za spreavanje pranja novca Uprava za spreavanje pranja novca je finansijsko-obavjetajna sluba Republike Srbije, koja je centralni organ u sistemu borbe protiv pranja novca i finansiranja terorizma. Nadle nost Uprave je propisana Zakonom o spreavanju pranja novca i finansiranja terorizma. Obveznici po tom Zakonu Upravi dostavljaju izvjetaje o sumnjivim transakcijama i licima, koje zatim Uprava za spreavanje pranja novca dalje analizira, prikuplja dodatne informacije, i ako n ae da u konkretnom sluaju postoji osnovana sumnja za pranje novca ili finansiranje terorizma, podatke o tome prosleuje nadlenim organima, a prije svega, nadlenim tuilatvima i policiji. Uprava za spreavanje pranja novca, iako jedina u svom nazivu ima spreavanje pranje novca nije jedini organ koji se bavi borbom protiv pranja novca. Osim Uprave za spreavanje pranja novca, cjelokupan sistem za spreavanje pranja novca se sastoji od: -Obveznika, odnosno svih onih predstavnika finansijskog i nefinansijskog sektora koji su duni da primjenjuju propise za spreavanje pranja novca (banke, osiguravajua drutva, revizori...). Njihov cilj je da kroz primjenu radnji i mjera propisanih zakonom, stvore nepovoljnu klimu za pranje novca u jednoj dravi. Iako nisu nazvani obveznicima, i advokati su duni da primjenjuju radnje i mjere propisane Zakonom o spreavanju pranja novca i finansiranja terorizma. -Nadlenih nadzornih organa, koji kontroliu primjenu propisa o spreavanju pranja novca i finansiranja terorizma kod obveznika, te na taj nain osiguravaju pravilnu primjenu propisa i funkcionisanje sistema u ovom djelu. Nadleni nadzorni organi su: Narodna banka Srbije, Komisija za hartije od vrijednosti, Devizni inspektorat, Uprava za spreavanje pranja novca, Ministarstvo trgovine i usluga... -Policije, tuilatva i sudova odnosno organa koji ine represivni dio sistema za spreavanje pranja novca, na nain to gone uinioce krivinog djela pranja novca. Rad ovog dijela sistema je od sutinske vanosti: kroz gonjenje peraa novca ili finansijera terorizma, njihovo otro kanjavanje i oduzimanje imovine utie se na generalnu prevenciju, odnosno,alje se poruka drutvu da se pranje novca u Srbiji ne isplati, i na taj nain se potencijalni perai novca odvraaju od vrenja ovog djela.
11

3.3. Uloga Narodne banke Srbije u spreavanju pranja novca i finansiranju terorizma Narodna banka Srbije u oblasti spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma ima dvostruku ulogu kao regulator i kao supervizor. Uloga regulatora Funkcija Narodne banke Srbije kao regulatora u ovoj oblasti ogleda se u izradi, odnosno ueu u izradi pojedinih sektorskih zakona i podzakonskih akata koji, izmeu ostalog, imaju za cilj i smanjivanje mogunosti pranja novca i finansiranja terorizma kroz finansijske institucije ije poslovanje kontrolie Narodna banka Srbije, kao i u slijedeem: - davanje preporuka za unapreenje sistema spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma na nacionalnom nivou; - saradnja sa Upravom za spreavanje pranja novca i finansiranje terorizma i drugim domaim institucijama ukljuenim u borbu protiv pranja novca i finansiranja terorizma; - saradnja s meunarodnim institucijama na podruju spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma, kao i aktivno uee u radu meunarodnih tijela i organizacija koje se bave spreavanjem pranja novca i finansiranja terorizma; - redovni kontakti sa obveznicima nad kojima vri nadzor po Zakonu o spreavanju pranja novca i finansiranja terorizma; - organizovanje obuke za slubenike Narodne banke Srbije iz oblasti spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma. Uloga supervizora Ulogu supervizora Narodna banke Srbije zapoinje procesom izdavanja dozvola za rad, nakon ega, kroz postupak nadzora, prati da li se propisi kontinuirano ispunjavaju i, izmeu ostalog, procjenjuje adekvatnost sistema za spreavanje pranja novca i finansiranja terorizma, kako bi se sprjeilo da se obavljanje tih aktivnosti odvija kroz finansijske institucije. Ukoliko se identifikuju slabosti u nainu sprovoenja mjera spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma, Narodna banka Srbije preduzima korektivne mere, odnosno ukoliko se identifikuju znaajnije nepravilnosti, sankcije u skladu s propisima. Uloga Narodne banka Srbije kao supervizora definisana je sektorskim zakonima i lanom 82. Zakona o spreavanju pranja novca i finansiranja terorizma, na osnovu ega se vre: kontrola banaka, kontrola drutava za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima, kontrola davalaca finansijskog lizinga, kontrola drutava za osiguranje, drutava za posredovanje u osiguranju, drutava za zastupanje u osiguranju i zastupnika u osiguranju koji imaju dozvolu za obavljanje poslova ivotnog osiguranja. 3.4. Saradnja Narodne banke Srbije u oblasti spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma sa ostalim institucijama Narodna banka Srbije u oblasti spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma sarauje sa domaim i inostranim institucijama. Ta saradnja zasniva se uglavnom na potpisanim sporazumima u oblasti supervizije, a obuhvata razne vidove poslovno-tehnikih aktivnosti (razmjena informacija, iskustava, obuka zaposlenih...). U pogledu spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma kao jedan od bitnijih sporazuma moe se izdvojiti potpisani Sporazum o saradnji u oblasti spreavanja pranja novca i finansiranja terorizma sa Upravom za spreavanje pranja novca (finansijska obavjetajna jedinica Republike Srbije). Tim sporazumom je omoguena razmjena operativnih informacija, to znatno olakava sam proces kontrole.

12

3.5. Mjere za spreavanje pranja novca Mjere koje se mogu preduzeti u borbi protiv pranja novca mogu biti: Normativno pravne 1. Formulisati jedinstvenu zakonsku definiciju organizovanog kriminala koja e biti usklaena sa evropskim i meunarodnim kriterijumima i omoguiti veu efikasnost u borbi protiv te pojave; 2. Procijeniti normativno pravni okvir u smislu revidiranja postojeih zakona i usvajanja novih i nastaviti sa pristupanjem Republike Srbije meunarodin konvencijama sa potpunom i dosljednom primjenom meunarodnih preporuka, inicijativa i standarda za borbu protiv organizovanog kriminala; 3. Donijeti nove zakone kojima e se regulisati rad Bezbjednosno-informativne agencije i Vojnobezbjednosne agencije, uz uvaavanje specifinosti da je do daljnjeg potrebno da navedene slube bezbjednosti zadre odreena policijska ovlaenja. Institucionalne 1. Razvijati institucionalne uslove za efikasno otkrivanje i dokazivanje krijumarenja narkotika, ljudi, vozila, lakog oruja i drugih dobara, pranja novca, koruptivnih i krivinih djela u oblasti visoke tehnologije i dosljedno oduzimanje imovine steene izvrenjem krivinih djela; 2. Unapreivati sve oblike saradnje i koordinacije dravnih organa nadlenih za sprovoenje Strategije na svim nivoima kako u Republici Srbiji tako i na reginalnom i meunarodnom nivou; 3. Unapreivati prevenciju u borbi protiv organizovanog kriminala, sa teitem na izuavanju uzroka i posljedica u saradnji dravnih organa sa visokoobrazovnim ustanovama i institucijama u zemlji i inostranstvu. Kapaciteti 1. Obezbjeivati i razvijati kvalitetne kadrove u dravnim organima odgovornim za sprovoenje Strategije, sa teitem na objektivnim i visokim kriterijumima selekcije, razvoju i napredovanju u karijeri zasnovanim na sposobnostima i rezultatima rada, potrebnoj specijalizaciji, motivaciji i nagraivanju, edukaciji i obuci i razvijati sistem upravljanja i rukovoenja i njihove organizacione kompetencije; 2. Razvijati proces proaktivnih istraga radi efikasnog dokazivanja i procesuiranja krivinih djela organizovanog kriminala; 3. Obezbjeivati i razvijati materijalno-tehnike i finansijske kapacitete dravnih organa koji su odgovorni za sprovoenje Strategije. Uestvovati u zajednikim projektima sa medijima, lokalnom zajednicom i drugim partnerima Strategije; 4. Razvijati specijalne istrane, operativno-taktike, kriminalistiko-obevjetajne i analitikooperativne metode borbe protiv organizovanog kriminala; 5. Stvarati zajednike istrane timove i sprovoditi koordinisane akcije; 6. Uspostaviti i razvijati sistem efikasnih instrumenata za strategijsku analizu; 7. Uspostaviti nove i razvijati postojee organizacione jedinice za borbu protiv organizovanog kriminala.

13

4. Uloga banaka u spreavanju pranja novca

Invetivnost ljudi koji se bave pranjem novca je bez limita. Zbog toga je svima koji su obavezni da preduzimaju radnje i mjere za otkrivanje i spreavanje pranja novca, ponekad izuzetno teko da prepoznaju ovu kriminalnu radnju. U nabrajanju ovih obveznika po Zakonu o spreavanju pranja novca, nisu sluajno, na prvom mjestu banke i druge finansijske organizacije. Poslovanje banaka, sa jedne strane, podrazumjeva apsolutnu tajnost i zatitu podataka svojih klijenata i tajnost usluga, a sa druge strane, izloenost velikom broju rizika od aktivnosti pranja novca. Iako se nalazi u okruenju u kojem borba protiv kriminala traje ve dui niz godina, u naoj zemlji je tek 2001.godine donijet Zakon o spreavanju pranja novca, a poeo je da se primjenjuje od jula 2002.godine. Zakon je koncipiran tako da u najkraim crtama definie osnovne pojmove pranja novca, obveznike preduzimanja mjera za spreavanje pranja novca, radnje koji su obveznici duni da preduzimaju, a koje se uglavnom odnose na utvrivanje identiteta stranke, dunost prijavljivanja nadlenom organu i kaznene odredbe. Brojne su definicije pranja novca, ali sve one govore o procesu pretvaranja nezakonitih prihoda, steenih kriminalnim aktivnostima, u sredstva koja imaju privid legalnog porjekla. Glavne funkcije i ovlaenja Uprave za spreavanje pranja novca su: prijem podataka od obveznika, analiza, uvanje i distribucija podataka i preduzimanja zakonskih mjera i radnji radi spreavanja pranja novca. Proces pranja novca podrazumijeva: smjetanje, odnosno promjenu oblika tih sredstava ili smjetanje van domaaja zakona, raslojavanje i integraciju. Raslojavanje je proces odvajanja prihoda od kriminalnih aktivnosti preko upotrebe raznih kompleksnih finansijskih transakcija i kredita, kreditnih pisama i investicija ili osiguranja, da bi se prikrili tragovi novca, njegovog kriminalnog i geografskog porjekla i izbjegla istraga. Integracijom se prikrivaju nezakoniti prihodi korienja legitimnih transakcija i stavljanje takvog novca na raspolaganje poiniocima krivinog djela. Obukom zaposlenih u bankama, koja je stalna i koja e pokriti sve propise i bankarske procedure uz primjene iz prakse, ovi podaci e vjerovatno biti izmjenjeni. Tim prije jer banke predstavljaju najmogobrojniju grupu obveznika, imaju visoku kvalifikacionu strukturu zaposlenih i dobru tehniku opremljenost. Razvijanjem bankarskog sistema u naoj zemlji banke postaju mjesta gdje se obavljaju kompleksne i velike transakcije. Iz Uprave za spreavanje pranja novca naglaavaju da su banke sprovoenjem Zakona o spreavanju pranja novca i razvijanjem analitikih procedura osposobljene za rano otkrivanje neobinih ema transakcija koje su obavljene bez opravdane ekonomske i pravne svrhe. Bankarske evidencije su pristupane i omoguavaju brzu rekonstrukciju individualnih transakcija i mogu pruiti dokaze za krivino gonjenje. Za efikasniju borbu protiv pranja novca nae banke su u obavezi da formiraju unutranju kontrolu, izvjetavaju o transakcijama u skladu sa Zakonom i dostavljaju finansijskim jedinicama dokaze o finansijskim transakcijama. Unutranja kontrola mora da: pokriva sve organizacione cjeline gdje bi se moglo pojaviti pranje novca, nadgleda primjenu Zakona o spreavanjuj pranja novca i da prati rad slubi i kontrolie ih da bi sve sumnjive transakcije bile dostavljene Upravi. Organizovana borba protiv svih oblika kriminala, ukljuujui i pranje novca predstavlja nunost s kojom se suoava i naa zemlja. Vaei Zakon o spreavanju pranja novca, tek u naznakama zadovoljava kriterijume Evropske zajednice. Zbog toga, prijedlog novog Zakona koji je podudaran sa zakonodavstvom Evropske unije treba to prije donijeti.

14

4.1. Uslovi poslovanja u poreskoj oazi Off shore zone, poznatije kao poreska oaza, su instrument razvoja ekonomske politike, koji je nastao kao odgovor na globalna ekonomska deavanja. Po nainu djelovanja i sveobuhvatnosti, kao i posljedice koje proizvodi, globalizacija proima cjelokupnu svjetsku privredu. Meunarodne svjetske integracije (MMF, Svjetska banka, OECD i druge), kao i mnogi ekonomisti, smatraju da je globalizacija katalizator privrednog rasta i pokreta znaajnog rasta bogatstva. Radi postizanja ciljeva svog osnivanja, poreske oaze moraju da ponude specifine uslove poslovanja. Ti uslovi su odreeni ravnoteom interesa inostranog investitora i domaih vlasti, kao i ravnoteom koristi i trokova izazvanih osnivanjem i poslovanjem slobodnih zona. Uspjeh poreskih oaza zavisi od mnogih objektivnih i subjektivnih, spoljnih i unutranjih faktora i vezan je za razne ekonomske i politike rizike, posebno za specifine uslove nacionalnog i meunarodnog okruenja. Razlikuju se spoljni i unutranji faktori, s obzirom na to moe li se na njih uticati ili ne. Termin offshore bankarstvo odnosi se na zemlje gdje se bankarske korporacijske i druge finansijske operacije vode pod strogim reimom potovanja diskrecionih prava banaka, sa minimalnim nadzorom vlasti. Ovakav vid pruanja usluga omoguava niz pogodnosti koje se odnose na otvoren pristup globalnom tritu, poverenje, pogodnosti inostranih ulaganja, osnivanje fasadnih kompanija, privatnost i potovanje bankarske tajne. Najee navoeni razlog za osnivanje offshore finansijskih centara jeste pruanje odreenih usluga fiskalnih pogodnosti fizikim i pravnim licima koji koriste njihove usluge. Takve fiskalne pogodnosti najee se koriste za legalizaciju ili skrivanje nelegalno steenih sredstava. Ameriki State Department sainio je listu faktora za kojima bi se poveo potencijalni pera novca pri izboru bankarskog offshore centra iz kojeg e voditi posao: - ogranien broj zakonom utvrenih prekraja na osnovu kojih istraitelji mogu da pokrenu istragu o pranju novca, - pravni sistem koji nije proglasio pranje novca ili nije uspio da sprovede zakon po pitanju bilo kojeg prekraja u vezi sa pranjem novca, - rigidne zakone o privatnosti bankarskih klijenata, - mali broj zahtjeva po pitanju identifikacije pri voenju finansijskih transakcija, - mogunost korienja anonimnih rauna, rauna preko ovlaenja ili obiljeenih brojevima, - nepostojanje obaveznog objavljivanja ciljnog korisnika rauna, - nepostojanje obaveznog objavljivanja ciljnog korisnika transakcije, - nedostatak efikasnog praenja protoka novca, - nepostojanje obaveznog prijavljivanja transakcija u velikim novanim iznosima, - nepostojanje obaveze prijavljivanja sumnjivih transakcija, - korienje monetarnih instrumenata koji daju sva prava njihovom donosiocu, - razvijen nebankovni finansijski sistem, - mogunost lahke inkoporacije, ukljuujui rezervne korporacije, neimovane dioniare, i/ili dionice koje se isplauju donosiocu, - agencije za regulaciju banaka koje nemaju dovoljan broj zaposlenih, imaju nedovoljan broj obuenih ili nedovoljno plaene slubenike, i koji imaju ogranienu mo nad bankama koje su inostrano vlasnitvo, ili se kontroliu iz inostranstva, - domai bankarski sistem koji dozvoljava stranim bankama da kontroliu, posjeduju domae banke ili da njima slobodno raspolau, - sistem primjene zakona koji ima ograniene mogunosti spreavanja pranja novca, - vladine ili civilne slube koje su podlone ili spremne na podmiivanje, - mogunost korienja strane valute u lokalnoj ekonomiji, - znaajan promet dragim kamenjem, pogotovo dijamantima.
15

Nastojanje da se porezi minimiziraju ili izbjegnu postoji kod svih poslovnih subjekata i oduvjek su bila primarna tema, nezavisno od toga da li subjekti posluju na nacionalnom ili meunarodnom nivou. Na meunarodnom nivou poslovnim subjektima je pruena mogunost da ostvare neplaanje poreza koristei razlike koje postoje izmeu poreskih subjekata razliitih zemalja. Stoga, mnoge zemlje koriste poreski mehanizam kako bi ostvarile konkurentske prednosti i time privukle poslovne subjekte. Tako su stvorena poreska utoita ili poreske oaze u kojima se minimalno ili nikako ne plaaju porezi. U poslednjim dekadama 20. vijeka poreske oaze su doivjele pravu eksploziju i procvat i tako postale snana finansijska sredita. Meutim, zbog tih poreskih oaza, mnoge zemlje gube milione svojih nacionalnih valuta. Dakle, pod poreskom oazom se smatra mjesto u kojem su male poreske obaveze ili ih ak ni nema. Poreska oaza je drugaije poznata i kao poreski raj, a institucija koja je registrovana za poslovanje u takvim zemljama jeste offshore kompanija. Poreska oaza moe biti bilo koja zemlja koja svojom poreskom regulativom i zakonom dozvoljava takvo poslovanje kako fizikim, tako i pravnim licima. Domae kompanije, iji su vlasnici i direktori lokalni rezidenti, plaaju daleko vee poreze. Dakle, povlaene su samo one kompanije iji su vlasnici nerezidenti stranci i koje ne ostvaruju nikakvu dobiti na tom podruju, tj. ne kupuju niti prodaju robu na tom podruju. Ove kompanije se bave trgovinom, holdingom, osiguranjem, prevozom, investicijama, fondovima i finansijama. Poreski raj bez poreza (no tax haven) je ona zemlja koja nema poreze nijedne vrste za vrste prihoda. Iako nema poreza, te zemlje naplauju samo naknadu za poslove koje su obavile registrovane institucije. To su sledee zemlje: Bahami, Kajmanska ostrva, Bermudi i druge. Poreski raj sa niskim porezima (low tax haven) se moe prepoznati po tome da se u njima oporezuje dobit pravnih osoba, bez obzira gdje je ostvarena. Osnovna prednost ovog tipa poreske oaze jeste u mogunosti izbjegavanja dvostrukog oporezivanja, putem kojih lokalne kompanije nastoje smanjiti iznos sadranog poreza na prihode, ostvarenog u zemljama sa visokim poreskim stopama sa kojim su potpisali ugovor. Te zemlje su Barbados, Britanska Djevianska ostrva, Kipar, Holandski Antili, Maarska i Malta. Poreski raj sa porezima samo na lokalne prinose jesu oaze u kojima se oporezuju prihodi fizikih lica, tj. dobit pravnih osoba koji je ostvaren iz domaih izvora. Od oporezivanja je osloboen bilo koji prinos koji je ostvaren u inostranstvu. Ove oaze dozvoljavaju obavljanje djelatnosti i na domaem i na inostranom tritu. Te zemlje su Hong Kong, Irska, Giblatar i Panama. Poseban poreski raj (special tax haven) je zemlja koja ima takvu poresku regulativu kao i druge zemlje, no one imaju zakonodavstvo koje omoguava poseban tretman poput institucija kao to je IBC (Meunarodna poslovna institucija), to omoguava toj instituciji poresku olakicu. Te zemlje su Austrija, SAD, Holandija, Luksemburg, kao i Velika Britanija. Poreski subjekti moraju voditi rauna prilikom odabira poreske oaze. Znaajni elementi prilikom odabira jesu politika i ekonomska stabilnost vlade, poreska regulativa i poreski sporazumi, visok stepen diskrecije i privatnosti tokom poslovanja, podruje poreske oaze mora imati dobru meunarodnu reputaciju po veoma striktnim zakonima o bankarstvu, a mora se voditi rauna i o jednostavnom, brzom, lahkom osnivanju i voenju kompanija, kao i jeziku i komunikaciji. Svaka od poreskih oaza ima svoju specifinost i posebnost, pa su se tako pojedine zemlje specijalizovale za odreene djelatnosti, kao na primjer: za pomorstvo su se specijalizovale Liberija, Malta, Gibaltar i Panama; za osiguravajua drutva Barbados, Bermuda i Vermont; za holding kompanije Holandski Antili, vajcarska i Urugvaj; za fondove Kajmanska ostrva, Panama i Luksemburg.
16

4.2. Oporezivanje off shore biznisa Za off shore biznis je izuzetno vana poslovna sigurnost kojom se tite i garantuju imovina, ulog i status nerezidenta u odnosu na poreske propise, kao i garantovano oslobaanje od devizne kontrole drave u kojoj je registrovana kompanija. Poveanje broja inostranih investitora uslovljeno je potpunim oslobaanjem od plaanja bilo kakvog poreza. Takav poslovni ambijent zaokruuje se odgovarajuom zakonskom regulativom kojom se garantuju imovina i poslovni status firme, politika stabilnost i drugo. Off shore biznis trai off shore banke koje svojim klijentima omoguuju punu sigurnost kod transfera kapitala i meunarodnih plaanja, kao i otvaranje bankarskih rauna u drugim svjetskim finansijskim centrima bez devizne kontrole i pruanja finansijskih izvjetaja centralnoj banci. Znaajnu ulogu igra i razvijen telekomunikacioni sistem koji omoguava kompanijama upravljanje poslovima iz bilo kog dijela svijeta. Za vlasnike off shore kompanija vane su i razvijene i diskretne mree poslovnih usluga u oblasti prometa kapitala, osiguranja, raunovodstva, bankastva. Veoma je vana i injenica koja se odnosi na garantovanje zatite identiteta vlasnika, diskrecije poslovnih poteza i anonimnosti ulagaa, to drava, na ijoj je teritoriji registrovana off shore kompanija, mora osigurati na trajan nain ali bez tzv. pranja novca i pokria nelegalnih poslova. Da bi bile registrovane, off shore kompanije moraju ispuniti sledee uslove: vlasnici off shore kompanije moraju biti strani dravljani ili teritorije u kojoj se off shore kompanija osniva, moraju biti osnovana sredstvima koja potiu van drave ili teritorije u kojoj su osnovane, sav profit koji off shore kompanija ostvari mora biti ostvaren iz poslovanja sa inostranstvom u odnosu na dravu/teritoriju u kojoj je kompanija osnovana. Ove uslove mora ispuniti svaki nerezident koji tei da iskoristi prednosti poslovanja u navedenim institucionalnim okvirima u kojima ne uivaju domai rezidenti. 4.3. Borba protiv poreske oaze Rezultat postojanja poreskih oaza je nelojalna ili tetna konkurencija koja dovodi do toga da je korist poreskih utoita istovremeno teta drugih zemalja koje sprovode normalnu poresku politiku zasnovanu na naelima zdravog poreskog sistema. OECD navodi etiri glavne odrednice tetnog poreskog sistema, a time i oaza: 1. nulta ili vrlo niska poreska stopa, 2. odvojenost poreske politike od domae ekonomije, 3. netrasparentnost i 4. nedostatak efektne razmjene informacija. Najbolja odbrana protiv meunarodnog izbjegavanja i neplaanja poreza jeste poboljanje i proirenje mehanizma za meunarodnu saradnju i razmjenu informacija. Od 1993.godine OECD insistira na promjenama u strukturi i transparentnosti rada poreskih oaza, te prijeti sankcijama za sve koji ne postupaju po navedenim zahtjevima. Meutima, i same poreske oaze se ne pridravaju svih zahtjeva (vicarska vodi preferencijalnu poresku politiku i snano se odupire razmjeni informacija o porezima). Poslovni subjekti moraju primjeniti odreene mjere u svom poslovanju kako bi zadovoljavale odreene standarde. Neke od tih mjera su: zabrana anonimnih rauna, finansijske institucije moraju identifikovati svoje stalne i povremene klijente, neophodno je poboljati administraciju kao i informacioni sistem, da prijave svoje prihode i imovinu koju su stekli u prolosti, tako to su iskoristili prednost strogih bankovnih Zakona o tajnosti u pojedinim zemljama. Komisija za poreske poslove podstie lanice da sprovode i preduzimaju mere kako bi spreile finansijske institucije od skrivanja anonimnih rauna i istie potrebu identifikovanja njegovih klijenata, kao i izvrenih transakcija, zatim izmeu poreskih zakona i praksi koje ne omoguavaju protok i pristup informacijama koje se tiu poreza i poreskih stopa. Komisija takoe podstie zemlje koje imaju zavisne ili pridruene teritorije ili ako imaju posebne odgovornosti prema tim zemljama da podstaknu implementaciju i sprovoenje mjera u zakonima tih zemalja.

17

Zakljuak
U dananjim uslovima globalni kriminal ima tendenciju da se komercijalizuje, a tu i takvu komercijalizaciju treba shvatiti u smislu preuzimanja onih aktivnosti, koje ljudima umjeanim u njega donosi dobit, korist i prednost, te u takvom kontekstu finansije zauzimaju znaajno mjesto. Ovakvo iznijeto stanovite kriminalni svijet je ve odavno prihvatio. Pranje novca je javna pojava skoro u svim zemljama svijeta , i drave pokuavaju putem razliitih zakona, odnosno kazni da sprijee ili uspore tu pojavu sa manjim ili veim uspjehom. Tranzicija e biti manje ili vie bolna u zavisnosti od definisane nacionalne strategije, rijeenosti da se radikalno mijenja steena praksa i u zavisnosti od toga, koliko smo rtava spremni da podnesemo. S obzirom na veliki broj zemalja koje su ukljuene na nezakonit nain privreivanja i skromne rezultate suzbijanja ovih kriminalnih aktivnosti, oigledno je da je finansijski kriminal kao nain ugroavanja novane sfere postao zaista globalan problem. Razvoj tehnologije i globalizacija kontinuirano unapreuju postojee naine i stvaraju nove mogunosti za konvertovanje prljavog novca u razliite legalne oblike finansijske aktive. Meudravna organizacija za borbu protiv pranja novca, procenjuje da pranje novca danas iznosi oko 2% - 5% ukupne svjetske proizvodnje. S obzirom na tajnost i prirodu pranja novca, teko je procijeniti njegov stvarni obim, ali ovi podaci su indikator veliine problema. Finansijski sistem je centralna taka borbe protiv pranja novca jer finansijske institucije, posebno banke uobiajeno predstavljaju kanal preko koga ovaj novac ulazi u ekonomske tokove. Pranje novca predstavlja odreenu pojavu koja nije dovoljno teorijski obraena. Nema pouzdanih podataka o tome koliki je obim pranja novca u naoj zemlji ili koliko se ilegalno steenog novca koji kod nas nastane pere u drugim zemljama, ali je injenica da naa zemlja predstavja pogodnu destinaciju za vlasnike prljavog novca. Donoenjem Zakona o spreavanju pranja novca definisane su radnje i mjere radi otkrivanja i spreavanja pranja novca, ime se naa nacionalna ekonomija suprostavila organizovanom pranju novca. Meunarodna regulativa i saradnja postaje potreba, i to kako na stratekom, tako i na operativnom nivou. Meunarodni odnosi kao iri pojam, predstavljaju okvir saradnje nacionalnih entiteta u svim oblastima drutvenog ivota, pa samim tim i na polju borbe protiv finansijskog kriminala, bez obzira na razliitost forme ispoljavanja. Cilj meunarodne saradnje u borbi protiv pranja novca je da sprijei kriminalan svijet da primjenjuje iste osnovne standarde meunarodne saradnje u ostvarivanju sopstvenih ciljeva. Internacionalna priroda pranja novca i korienje globalnog finansijskog sistema u nastojanju da se zatite kriminalni fondovi od konfiskacije, je saznanje na koje e meunarodna saradnja morati biti usmjerena. Usvojeni meunarodni dokumenti bi trebalo da predstavljaju solidnu osnovu za organizovani zajedniki nastup. Ipak, zatita od pranja novca ne nalazi se u samoj zakonskoj regulativi, ve u uklanjanju onih uzroka i pojava koje dovode do devijantnog ponaanja, kojih je u naoj zemlji veoma mnogo.

18

LITERATURA -Osnovi finansijskog trita,prof dr Branko Vasiljevi,Union Tesla,Beograd -Finansijsko trite,prof.dr Adnan Rovanin,Ekonomski fakultet Sarajevo -www,wikipedia.org

19