Kush Është Jezusi... Në Të Vërtetë?

[NJ DIALOG MBI PERNDIN, NJERIUN DHE HIRIN E PERNDIS]
KRONIKAT E
KAFENES
KUSH SHT
JEZUSI
N T VRTET?
Ngjarjet e librit ndodhin n nj ambient studentor, ku trajtohen pyetje t rndsishme si: far thot historia pr Jezusin? A tregoi Jezusi t vrtetn? A ishte Jezusi hyjni, apo thjesht ishte nj njeri i zakonshm? A kreu Jezusi mrekulli? Pse? Lexoni librin dhe vazhdojm diskutimin rreth personit m t rndsishm q ka jetuar ndonjher!
JOSH MCDOWELL DAVE STERRETT
KUSH SHT
JEZUSI
N T VRTET?
[NJ DIALOG MBI PERNDIN, NJERIUN DHE HIRIN E PERNDIS]
KRONIKAT E
KAFENES
KUSH SHT
JEZUSI
N T VRTET? JOSH McDOWELL dhe DAVID STERRETT
JOSH McDOWELL DAVE STERRETT Kush sht Jezusi... n t vrtet? Prgatiti: Albanian Digital Strategies & Botimet Jeta e Re Prkthyen: Arben & Linda Bushgjokaj
Design: M&B 2011 by Josh McDowell, Dave Sterrett. All rights reserved. Titulli n origjinal: Who is Jesus... Really?
Botimet Jeta e Re & Albanian Digital Strategies; 2014. (Pr botimin n shqip)
Nuk lejohet riprodhimi i ktij materiali, n form t shtypur ose elektronike, pa lejen dhe miratimin me shkrim t Albanian Digital Strategies (ADS) dhe Botimeve Jeta e Re.
Pr kontakt na shkruani n info@botimetejetes.com
i kushtohet Dr. Robert Saucy, profesori dhe kshilluesi im pr tre vjet, i cili gjithnj m ka nxitur ta dua Jezusin, t studioj Shkrimet dhe ndjek t vrtetn. Josh u kushtohet David Gilbert, Michael Gilbert dhe Bill Sterrett Kta tre burra, t cilt e duan Krishtin, m kan nxitur t ndaj dashurin e Perndis me t tjert. Dave
PASQYRA E LNDS
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Debati tek Kafeneja Jezusi ndryshon yjet e Rock-ut Surpriza Nj skeptik dshiron t ket prova historike Andrea Mbrmja e s mrkurs tek kafeneja Caruth Haven Jezu Krishti si nj njeri n histori A beson ndonj gj nga historia? Debati i Jamal-it Ateizmi, David Hume dhe mohimi i mrekullive Mundsia e mrekullive Nj kapitull i ri pr Peterson-t Nick-u dhe Jessica Hyjnia e Krishtit n Ungjillin e Markut
9 12 19 24 27 29 37 45 51 57 61 67 70 74
8 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.
KUSH SHT JEZUSI N T VRTET? far than t tjert pr Jezusin? Dr. Ingraham nuk sht i knaqur Leksioni i Dr. Peterson mbi Jezusin Jezusi dhe Ati i tij Kush thoni ju se jam? A ishte Jezusi gnjeshtar? A ishte Jezusi i mendur? Pyetje nga ateistt dhe skeptikt A mund t ma vrtetoni shkencrisht? Lajme t mira tek shtpia e Dr. Peterson 85 93 97 103 107 110 114 117 120 123
Shnime Mirnjohjet
126 127
Nj D E B AT I T E K KAFENEJA
Von n Shtator Shkolla Fetare Opal Dallas, Teksas

SALLA ISHTE mbushur plot. Qindra student, profesor dhe dhurues kishin ardhur pr darkn e bamirsis dhe Dr. William Peterson, profesor i dalluar n shkolln fetare Opal, ishte gati t fillonte fjaln e hapjes. Ai eci pr tek podiumi i shoqruar nga nj duartrokitje e ngroht, hapi shnimet n foltore dhe u hodhi nj sy miqve. Faleminderit pr kt mikpritje kaq t ngroht. Sinqerisht, studentt q e kan organizuar kt ngjarje e meritojn gjith mirnjohjen, dhe pas pak do ti krkoj njrit prej tyre t dal ktu prpara.
10
KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?
S pari, m lejoni t lajmroj nj aktivitet t rndsishme q do t zhvillohet s shpejti ktu n shkolln fetare. Jemi t lumtur t prezantojm nj seri t re leksionesh t titulluar Krishti dhe faktet historike: le t ngrihet n kmb Jezusi i vrtet? Fillon m 8 tetor, ktu n auditorin Wesley, tre profesor, duke prfshir dy nga profesort tan, do t jen duke eksploruar dhe debatuar mbi faktet historike pr Jezus Krishtin. sht dika t ciln nuk do t donit ta humbisnit. Nick-u, q ishte i ulur n tavolinn kryesore, ktheu kokn nga miku dhe instruktori i tij Jamal Washington. Jamal-i do t jet nj nga folsit dhe Nick-u nuk mund t priste m gjat. Dr. Peterson vazhdoi t prezantonte skuadra t ndryshme studentsh q e kishin kaluar vern duke punuar me jetim dhe refugjat n pjesn m t madhe t shteteve t bots. Pastaj, duke u kthyer nga e djathta, ftoi nj nga ata pr t dal tek podiumi dhe pr t shpjeguar fushatn humanitare t ktij vitit t udhhequr nga studentt. Zemra e Nick-ut rrihte ndrsa ajo kalonte prmes salls. Dukej e mahnitshme. Ai vuri re se sa t gjata i dukeshin flokt kur i linte t lshuara dhe sa n form dukej, ndoshta nga strvitja pr maratonn. Nse do t kisha vepruar ndryshe, ndoshta do ti interesoja akoma, mendoi me vete. Ndoshta duhej t kisha ah? Miku i tij Jared po i fuste nj shnim nn brryl. E hapi dhe e lexoi, Mbylle gojn, ore buf! Nick-u i buzqeshi dhe u kthye nga Jessica. Ajo kishte ndryshuar shum q kur kishte besuar n Krishtin 5 muaj m par. Nuk fliste pr gj tjetr ve Jezusit. Nuk e humbiste m kohn me vajzat tek baret n McKinney dhe n Greenville-
DEBATI TEK KAFENEJA
11
in e poshtm. Madje e kishte refuzuar edhe at nj nat kur e kishte ftuar pr tek Tex-Mex. Si kishte mundsi? Asaj i plqente shum Tex-Mex. Nick-u ishte ofenduar sepse e kishte marr refuzimin si dika personale. Edhe pse ia kishte shprehur mirnjohjen e madhe q kishte pr ndikimin e tij n besimin e saj te Krishti, sa m shum q afrohej me Perndin, aq m pak koh i kushtonte marrdhnies s saj me t. Pastaj ishte edhe e zn. N mes t nntmbdhjet orve t kreditit, udhheqjes s projektit pr vajzat sudaneze dhe strvitjes pr maratonn, e vetmja her q mund ta shihte ishte tek e prjavshmja Un jam i dyti, studimi i Bibls pr universitetin. Ai tundi kokn. Muaj m par do t ishte ai q do t refuzonte t kishte nj marrdhnie romantike pr shkak t mos interesimit t saj pr krishterimin. Tani, ajo po e refuzonte! Sikur nuk kishte kuptim! Jessica e mbylli fjaln me nj histori pr studentt e shkolls Opal t cilt kishin udhtuar pr n Sudan gjat vers. Dgjuesit u prekn shum nga thirrja e saj dhe reaguan me nj duartrokitje dhe trokitje gotash ndrsa ajo u kthye n vendin e saj. Gjate leksionit t Dr. Peterson, Nick ia kishte ngulur syt Jessica-s dhe po reflektonte mbi koht q kishin kaluar bashk. N nj moment syt e saj u takuan me t tijt dhe i buzqeshi e u kthye prap tek profesor Peterson. Ajo dukej se po bnte prpara dhe Nick-u po bindej q ai vet do t mendonte m shum pr fmijt n Sudan.
Dy JEZUSI NDRYSHON YJET E ROCK-UT
ISHTE E MART MBRMA dhe dyqind student kishin mbushur kafenen McCulloch pr studimin e prjavshm t Bibls titulluar Un jam i dyti. Ndrkoh q luhej nj kng adhurimi nga grupi muzikor, Nick-u u ngjit n sken ndrsa t tjert zinin vendet. Kishte veshur nj bluz t zez ku shkruhej me shkronja t mdha Un jam i dyti. Mori mikrofonin dhe foli qart dhe me shum siguri: Un jam i dyti. Edhe ti po ashtu! Ne jemi n vend t dyt sepse Jezus Krishti sht i pari!. Studentt shprthyen n duartrokitje nga kto fjal t thjeshta. Nj gj ishte e sigurt, ktij grupi nuk i mungonte entuziazmi. Nick-u vazhdoi: Para se t shfaqim
JEZUSI NDRYSHON YJET E ROCK-UT
13
videon e ksaj jave, do tju lexoj nj nga prshkrimet m t mrekullueshme pr Jezus Krishtin t t gjitha kohrave. sht tek letra e apostullit Pal drejtuar Kolosianve. Ai sht shmbllesa e Perndis s padukshm, i parlinduri i do krijese, sepse n t u krijuan t gjitha gjrat, ato q jan n qiejt dhe ato mbi dhe, gjrat q duken dhe ato q nuk duken: frone, zotrime, principata dhe pushtete; t gjitha gjrat jan krijuar me an t tij dhe n lidhje me t. Ai sht prpara do gjje dhe t gjitha gjrat qndrojn n t. Ai vet sht kreu i trupit, pra i kishs; ai sht fillimi, i parlinduri nga t vdekurit, prderisa t ket parsin n do gj, sepse Atit i plqeu q n t t banoj e gjith plotsia, dhe, duke br paqen me an t gjakut t kryqit t tij, duke fituar pas, me an t tij, t gjitha gjrat, si ato q jan mbi dhe si dhe ato q jan n qiejt.1 Sapo Nick-u mbaroi s lexuari, Jessica doli n sken dhe i udhhoqi studentt n lutje. Me t thn ajo amen, dritat u zbehn dhe videoja Un jam i dyti filloi. Nick-u ishte pak i krekosur. Pr kt video me kaq ndikim duhej t merrej nj reagim! Videoja filloi me nj muzik t rnd n nj dhom krejtsisht t errt. Nj drit e uditshme ndrioi mbi nj karrige t bardh dhe zri i Brian Head Welch, ish-kitaristi kryesor i grupit Korni erdhi prej kamers. Pastaj u ul n
14
karrige i rrethuar nga errsira dhe i mbuluar nga tatuazhe duke prfshir tatuazhin e nj kryqi t vogl jasht syrit t tij t djatht. Studentt heshtnin ndrsa Welch tregonte historin e tij me shum sinqeritet. Pak ishin rastet kur jeta dukej e mir. Vajza ime Jenna erdhi n kt bot dhe kjo m dha nj ndjenj euforike. Mendova q jeta do t ishte kshtu gjithmon. Mendova q isha shpirtror, por nuk mund t rrija esll. E kisha shteruar edhe thellsin e Rock-ut! Betohesha q nuk do ti provoja metamfetaminat m sepse e shihja se far i bn nns s fmijs tim. Ia morn ndjenjat bashkshortes sime dhe e bn q ta braktiste fmijn e saj. E doja t vdekur gruan. Dshiroja ta vrisja. Mendoja q ishte m e keqja n bot. Si mund t drogohej ashtu dhe t lejonte q droga t fitonte mbi t? Pra, nuk do t merrja drog kurr m. Prfundova edhe un n varsi t plot ndaj metamfetamins dhe do gj q thosha pr ish gruan, u b e vrtet pr mua. U zhyta n ndyrsin m t thell q mund t mendoja. Edhe ndrsa kaloja koh me fmijn tim, e merrja drogn sepse m nevojitej pr t pasur energji. Zgjohesha n mngjes dhe haja nj sandui me gjalp kikiriku e reel, merrja pak metamfetamin dhe e oja vajzn n shkoll. Gjithka ishte pleh. Po m dilte jeta jasht kontrollit. N nj
15
nga turnet Jenna kishte ardhur me mua. Mbaj mend q ajo krcente dhe kndonte nj nga kngt e Korn t titulluar Gjith ditn ndrroj pr seksin. Dhe mendoja me vete, far po bj kshtu? Jam nj plehr, vajza ime po kndon ndrroj gjith ditn pr seksin dhe do vdes. Agjenti i burss s pasurive t paluajtshme, Eric m tha: Brian, nuk dua t dukem i uditshm me ty. Shpresoj t mos ma marrsh pr keq, por ndjeva q nj pjes e Shkrimit m erdhi menjher n mendje. Nuk jam i zoti t bj gjra t tilla, por mendova q kjo do t kishte nj domethnie pr ty. sht tek Mateu 11:28 ku Jezusi thot: Ejani tek un, o ju t gjith t munduar dhe t rnduar, dhe un do tju jap lodhje. M kujtohet q ashtu krejt i shkundur pash n fjalor fjaln t munduar. Pash edhe t rnduar dhe e nnvizova kt pjes. E pranova: jam i rnduar dhe i munduar dhe kam nevoj pr prehje pr shpirtin tim. Nuk e di nse ishte dika e vrtet, por m ftuan n nj kish pas nja dy javsh dhe bra nj lutje pr t pranuar Krishtin, por u ktheva n shtpi si isha m par. Nuk i kushtova vmendje vajzs dhe u zhyta n pluhurin e bardh. Gjithsesi, para se ta merrja lutesha: Jezus, duhet ta largosh kt drog nga un. M krko tani. Krko zemrn time! Ndodhi dika. Ndjeva shum dashuri atrore nga qielli dhe ishte si t m thoshte Nuk t mallkoj. T
16
dua! T dua! Ishte thjesht dashuri dhe menjher kjo dashuri erdhi nga Perndia tek un. Ishte kaq e fuqishme sa t nesrmen e hodha t gjith drogn dhe e lash grupin Korn. Thash po e l Korn dhe do t rris fmijn tim n mnyrn e duhur. Kam marr dashurin e Perndis dhe ia kam dhn edhe fmijs tim. Kjo m ndryshoi. Zemra ime ndryshoi dhe i thash vajzs: Jenna, babi do t jet me ty gjat gjith kohs. Po e l karriern. Fytyra i ndrioi dhe tha: Pr mua?! U ndje kaq e veant dhe Perndia e prdori pr t m shptuar n mnyr q t shptonte jetn e saj m von. 2 Ndrsa dritat u ndezn prsri, Nick-u u kthye n sken. N dor mbante nj Bibl me kapak lkure dhe i zgjodhi me kujdes disa fjal. Ndoshta edhe ju ndiheni t rnduar dhe t lnduar, po t jemi t sinqert, t gjith kemi qen t rnduar. Vitin q shkoi, pr mua s paku ka pasur net kur kthehesha von n shtpi ose nuk kthehesha fare. Madje edhe tani luftoj mes argtimit dhe rezultateve t mira n shkoll pa prmendur faktin q jam krejtsisht i varur nga kafeina. do student e di se do t thot t jesh i rnduar dhe t mbash barr t rnda. Nse ndihesh n kt mnyr tani, ja dika q duhet ta dish. Nuk ke pse ta zgjidhsh pa ardhur tek Jezusi. Ndoshta mund t jesh si Brian Welch. Metamfitamina t mban t lidhur keqas. Por edhe t pirit e teprt apo do gj q e bn me tepri. E dgjuat se far tha pr fitimin e liris.
17
Mos ndoshta pat at video dhe keni menduar Mund t mos jem i prsosur, por nuk i kam ato probleme q ka ai. Jam njeri i mir q jeton nj jet t mir dhe jam n rregull me Perndin. Pse tia jap jetn Jezusit? M lejoni tju bj nj pyetje. A keni gnjyer ndonjher? Nick-u buzqeshi. Po edhe un. Problem sht q kjo na bn mua dhe ty gnjeshtar. A ke pasur ndonjher lakmi n zemr? Po syt e tu, a kan par dik me lakmi ndonjher? Jezusi thot se kushdo q ka lakmi ka kryer tradhti n zemr t vet. Para se t besoja Jezusin vitin q shkoi, shikoja gjith kohn pornografi. M besoni, e di shum mir se do t thot t bhesh i pavler dhe ti trajtosh vajzat pa respekt. Po kjo pyetja tjetr: A ke urryer ndonjher dik? Jezusi tha q kushdo q urren vllain ose motrn e vet ka kryer vrasje n zemr t vet. Kjo na bn secilin prej nesh, gnjeshtar, lakmitar dhe vrass. T gjitha kto mund ti gjeni tek ungjilli i Mateut, kapitulli pes. T gjith kemi br gjra t mira dhe pjesa m e madhe prej nesh jetojm me qllime t mira, por krahasuar me mirsin dhe shenjtrin e pafund t nj Qenieje t prsosur, veprat tona m t mira nuk kan pesh fare. Ka vetm nj mnyr pr t qen n gjendje t dalsh para nj Perndie t shenjt. Duhet ta lejosh t t fal. Sot mund t jet dita q ta pranoni Krishtin. Ai ka paguar pr mkatet tuaja me vdekjen e Tij. Pranoje kt dhurat dhe jepi vendin e par n jetn tnde.
18
Tani sht koha e prsosur pr t marr nj vendim pr t ndjekur Jezusin. E nesrmja nuk na premtohet. Le t supozojm q nse largohesh nga ku sonte dhe goditesh nga nj shofer i dehur. Kur t dalsh para Perndis pr t dhn llogari pr jetn tnde,a do t jesh fajtorapo i pafajshm? A mendon q do t shkoje n parajs apo ferr? Nse nuk e ke pranuar Krishtin t sfidoj t flassh me t tani. Rrfe mkatin tnd, prano faljen e Tij. Dhe jepja Atij kontrollin e jets tnde. Ai ka vdekur n vendin tnd dhe do t t fal dhe t pastroj nga t gjitha mkatet!
Tre SURPRIZA
SAPO NICK-U mbaroi fjalimin, nj ish shoqe klase u ngrit dhe brtiti: Ky sht vetm mendimi yt Nick! Kishte veshur nj bluz t shndritshme ku shpallej Ndoshta nuk ka perndi - Mjaft u merakose dhe shijoje jetn! me shkronja t mdha dhe t gjith ia kishin ngulur syt. Nick-u u befasua por e mblodhi veten shpejt. Andrea, far po bn? Dhe do t thuash me kt? Ti e di q ajo q thash sht m shum se mendimi im. do pjes e saj korrespondon me realitetin historik. Ku bazohet mendimi yt? Menjher u ngrit nj student tjetr, i veshur edhe ky me nj bluz t zez ku shkruhej ateist me shkronja t kuqe.
20
Jezus Krishti ishte njeri, asgj m tepr! far t bn t mendosh se Jezusi yt sht m i mir se msuesit e tjer? Nick-u u kthye nga ai dhe i tha: Ke t drejt - Jezusi ishte njeri. Por ishte edhe Perndi dhe i vrtetoi deklaratat e Tij si Perndi me ringjalljen e tij. Nj student tjetr brtiti: Hej, Nick, je i mbushur me kto gjra! Nick-u i thirri i irrituar: Si quhesh? Studenti nuk u prgjigj, kshtu q Nick kmbnguli. Ti q m the se jam i mbushur me kto gjra. Si e ke emrin? Zot, jepi urtsi, u lut Jessica n heshtje. Quhem Sam- u prgjigj student. Mir Sam, ma shpjego, do t thot, jam i mbushur me kto gjra. Jezus Krishti ishte thjesht nj njeri dhe kjo sht e gjitha? Nj msues q bnte vepra t mira, i ndjekur nga disa q kishin dal nga udha dhe q ishin naiv si puna jote. Kta njerz i dhan atij disa cilsi fyese mbinatyrore. Nick-u ia ktheu: Pse mendon se kaq shum njerz ia dedikuan atij fuqin mbinatyrore? Sam nuk iu prgjigj sepse ai tipi me bluzn ku shkruhej ateist, ndrhyri: Shum pak pr t mos thn asnj libr q u shkruan pas tij nuk e prmendn hyjnin e tij. Jezusi mund t ket qen shum i famshm, por padyshim q nuk ishte hyjnor. Nick-u ishte i acaruar. Nuk ke ku bazohesh pr ato q thua. Dhe n fakt pyetjen po ia drejtoja Sam-it.
SURPRIZA
21
Sam brtiti: Jezusi nuk ishte as msues i mir! Ai ishte nj i krisur q n udhtimin e tij t shkret po mashtronte njerzit me gjegjzat e tij dhe po mallkonte kdo q nuk ishte dakord me t. Nick ia ktheu Sam-it: S pari, po bie n kundrshtim me vetveten. Ti sapo the se Jezusi ishte nj msues q bnte vepra t mira. Gjithashtu the se ishte nj i marr q tregonte gjegjza, prapseprap njerzit i dedikuan aftsit mbinatyrore. Nse Jezusi ishte thjesht nj i pamend injorant, pse duhej q dshmitart okular tia dedikonin atij ato mrekulli? Ti je vetm nj i krishter paragjykues! thirri nj student tjetr i inatosur. Ne nuk besojm n Perndi, gjarprinj q flasin, lindje nga virgjresha, apo njbrirsh! Gjrat po dilnin jasht kontrollit. A e solli gjith klubin ateist ktu Andrea vetm pr t m ndrprer mua?- pyeti veten Nick. Pastaj i erdhi nj ide. Miq, e kuptoj pse disa nga ju jeni t inatosur. Edhe un ndihesha si ju si nj agnostik q isha. As q mund ta duroja mendimin pr Perndin. Ju kuptoj. Por po na mbaron koha ne dispozicion, kshtu q m lejoni tju bj nj krkes. Do tju krkoj t mos e ndrprisni m takimin sonte. Mund t bjm dialog pa sulme me fjal. N fakt, pas tre javsh, do t mbajm nj forum me nj prej instruktorve tan, Jamal Washington, q ka t bj me identitetin e Krishtit n histori. Jamal, nj besimtar teist do t jet me Dr. Jurgen Hitzfield, agnostik, historian i kishs dhe
22
Dr. Franck Gouffran, nj ateist, filozof i shkencs. Ju ftoj t merrni pjes n kt forum. Tani do ta mbyll me lutje. M pas grupi do ta mbyll me disa kng. Do tju krkoj t tregoni respekt e t mos m ndrprisni. Gjithashtu, Andrea, a mund t bisedojm bashk m pas? Fytyra e Andrea-s u zbardh dhe kur grupi mbaroi, ajo kishte ikur. Nick-u po shpresonte q Mina ose Jessica do t ishin lidhur me t, por me sa duket ishte lnduar dhe nuk kishte dshir t fliste. Ai u largua nga kafeneja i inatosur me veten q nuk kishte ofruar prgjigje m t mira dhe q nuk e prballoi turmn e zhurmshme aq mir. Ndihej i bindur q kishte pasur qndrim jokorrekt. Ndrsa po largohej, e ndaloi nj i ri q po mbante nj kapel motoiklete. Hej Nick, quhem Brett, a mund t t bj nj pyetje? Patjetr! Me plqeu videoja Un jam i dyti, por a mendon q mund t takohemi pr t biseduar pr kto gjra? Po, do t m plqente t takohesha me ty, m thuaj pr far. S pari dua t t krkoj ndjes pr miqt e mi ateist t pasjellshm. Un kam pyetjet dhe dyshimet e mia, por ata nuk duhet ta kishin prishur takimin. Ska gj- tha Nick. Edhe t krishtert mund t jen t pasjellshm nganjher. Brett-i tundi kokn. Gjithsesi, jam student biologjie e
SURPRIZA
23
njkohsisht n mjeksi t prgjithshme dhe dua t mendoj me logjik. Nuk jam rritur n Teksas si kta t rinjt e tjer me Bibl n dor. Im at ka dhn msim tek MIT Massachusetts Institute of Technology dhe na ka msuar ta mnjanojm besimin e verbr emocional. Edhe pse historia e Brian Welch sht e mir, nuk mendoj q dshmia personale ka shum pesh. Histori si t tijat nuk kan ndonj vler pr t tjert prve t krishterve dhe kto gjra shrbejn vetm pr t forcuar at q e besoni tashm. sht konfirmimi i njanshm. Ajo q po thua ka kuptim, - tha Nick-u. Do t isha dakord q dshmia personale mund t mos jet argumenti intelektual m i fort pr Perndin, por nuk do t thosha q n t vrtet nuk ka asnj vler. Nick, ka vler pr ty sepse je i krishter, por nuk do t thot asgj pr ata si puna ime q kan nj kndvshtrim logjik, racional dhe shkencor. Nick-u bri me dor nga tavolinat dhe karriget atje jasht. A ke nj minut koh t flasim?
Katr NJ SKEPTIK DSHIRON T K E T P R O VA HISTORIKE
NICK, PO T T JEPJA nj video t Nn Terezs ku shpreh dyshimet e saj dhe sesi nuk mund ta ndjente Perndin n jetn e saj, a do ta ndryshoje kndvshtrimin tnd? Nse jo, ather vrteton at q them un. Mund t m tregosh nj video t Richard Dawkins q bhet i krishter dhe q thot Un jam i dyti pas Jezusit, nuk do t m bnte prshtypje. Si ka thn Christopher Hitchens, Ungjijt kan shum autor, asnj prej t cilve nuk publikoi dika deri dekada pas kryqzimit dhe q nuk bien dakord n ndonj gj t rndsishme.3 Nick, nse vrtet do q ta besoj kt Jezusin tnd, duhet t sigurosh prova historike. Edhe ather do t jem
NJ SKEPTIK DSHIRON T KET PROVA HISTORIKE
25
skeptik pr t gjitha ato t ashtuquajtura mrekulli dhe gjra si Jezusi sht Perndi. Pse do t ishe skeptik, po t t jepja prova historike? - e pyeti Nick-u. Sepse provat historike do t vrtetonin vetm q Krishti sht nj njeri n histori, gj q sht me pikpyetje. Si ka thn Bertrand Russel, Historikisht, sht e dyshueshme q Krishti t ket ekzistuar ndonjher, dhe nse po, dim shum pak pr t.4 Brett, jam i sigurt q ti e di se Russell ishte matematicien dhe jo historian. Madje mendoj q Hitchens i l pa prmendur shum fakte historike pr shkak t paragjykimit t tij t thell. Dhe pavarsisht se far thon Hitchens dhe Russell, ka fakte me shumic q Krishti ishte vrtet nj njeri n histori. Do t isha i lumtur t flisja me ty pr kt por nuk jam ekspert. Pak para nj viti, edhe un isha skeptik dhe jam i sigurt se nuk do t mund tu prgjigjem t gjitha pyetjeve t tua. A do t ishe i gatshm t takoheshe me disa nga miqt e mi? Ata m kan ndihmuar n krkimin pr gjetjen e prgjigjeve vitin q shkoi. Brett-i mori kapeln. Mund t takohem me ta. Pse mendon se do t m jepnin prgjigje m t mira se ti? Kan studiuar pr kt m shum se un. Jamal-i po bn doktoraturn dhe u jep msim atyre q po diplomohen. Mina sht studente e drejtsis n vitin e par me nj diplom n filozofi. Ajo ka botuar librat e saj dhe sht e zgjuar.
26
Andrea i njeh t dy, kshtu, ndoshta mund ti krkosh edhe asaj t vij me ne bashk me disa miq t tjer ateist buzqeshi Nick-u. Ne takohemi tek kafeneja Caruth Haven t mrkurave mbrma. A do t ishte e mundur pr ty nesr mbrma? Po, mir sht pr mua. Do tu telefonoj miqve t mi student nga klubi ateist dhe tu them t bashkohen me ne. At mbrmje Nick-u i telefonoi Jessica-s, Jamal-it dhe Mina-s. Brett-i i telefonoi Scott-it q ishte student doktorature n histori dhe Lauren-s, nj studente mjeksie n vitin e tret. T gjith ran dakord t vinin.
Pes ANDREA
PAS TELEFONATS S NICK-UT, Jessica dhe Mina u lutn pr Andrean q t vinte dhe ti bashkohej grupit mbrmjen tjetr. Mina u lut: Zot, tregoi Andreas sa shum e do, tregoi q e do at personalisht dhe se ke shum dshir t kesh nj marrdhnie me t. At qiellor, Andrea sht e lnduar dhe ka vendosur t mos besoj n Ty. T lutem hapja zemrn dhe mendjen. N emr t Jezusit, Amen! Gjat vers, Andrea ishte kthyer n ateiste dhe e kishte humbur interesin pr bisedat shpirtrore me Nick-un, Jamalin, Mina-n dhe Jessica-n. Nick pyeste
28
veten mos kishte t bnte me vdekjen e kushririt t saj disa muaj m par, por Andrea i kishte thn q ka t bj me kthimin n realitet. Nick-u akoma kujdesej pr t si shoqe dhe ai, Jessica dhe Mina vazhdonin t prpiqeshin t rrinin me t. Dy t diela m par, Andrea kishte shkuar tek shtpia e Jamal-it me t tjert pr t par ndeshjen e futbollit. Dukej m e qet se zakonisht por nuk sht se kishin folur shum pr Perndin.
Gjasht MBRMJA E S MERKURS TE KAFENEJA C A R U T H H AV E N
KAFENEJA CARUTH HAVEN sht m e madhja n Dallas. Edhe pse ka tre salla t mdha dhe nj verand, sht gjithmon e mbushur me student. Edhe n orn 2 t nats. Nuk sht e pazakont t shohsh student diplomant duke studiuar, apo student t dehur tek u del pija pasi mbyllen klubet. Jamal-i erdhi pak minuta me vones dhe disa koka u kthyen kur hyri brenda. Studentet menduan q ishte i pashm dhe i buzqeshn njra-tjetrs. Kur m n fund Jamal-i arriti tek tavolina e tyre me kafe n dor, Nick-u i prezantoi t gjith. Andrea kishte ardhur me Mina dhe Jessica, kurse Brett kishte sjell miqt e tij ateist, Scott dhe Lauren. Nick u friksua pak nga fakti
30
q ishte m i riu aty, por edhe mezi po priste t msonte nga biseda e tyre. Arsyeja pse jemi t gjith ktu sht pr shkak se miku im i ri, Brett krkoi nj bised rreth Jezus Krishtit si nj person historik. Nuk ndjehem i aft pr tia prgjigjur pyetjeve mbi kt tem, kshtu q i krkova Jamal dhe Mina t vijn meqense m kan ndihmuar me pyetjet q kisha vitin e kaluar. Brett pse nuk na e fillon bisedn duke na shpjeguar at q ke n mendje? Patjetr. Duke iu drejtuar Jamal-it, Brett tha: Ia kam prmendur Nick-ut q ateist t njohur si Bertrand Russell dhe Christopher Hitchens, n mnyr t hapur vn n dyshim faktet historike mbi Jezus Krishtin. Madje Hitchens i referohet ekzistencs s tij me nj pikpyetje t madhe.5 Si mund ta dim me siguri q Krishti ka ekzistuar? Pyetje e mir Brett. M lejo t shpjegoj pse besoj q t dy, Hitchens dhe Russell, jan gabim. Ndrsa historiant kan debatuar nse disa figura t tjera t kohve t lashta si Homeri, kan ekzistuar, nga ana tjetr, ka nj unanimitet t prgjithshm q Krishti ishte person i vrtet. Nse dikush beson n ekzistencn e Sokratit, Aleksandrit t madh apo Jul Cezarit, ather patjetr duhet t besoj edhe n ekzistencn e Jezus Krishtit. Nse vrtetsia historike sht e bazuar mbi t dhna t shkruara n kopje t shumfishta q datojn fillimish diku afr me burime e asaj kohe, ka m shum t dhna historike pr ekzistencn e Krishtit sesa pr t tjert e asaj kohe. Fakti q Jezusi sht person historik
MBRMJA E S MERKURS TE KAFENEJA CARUTH HAVEN
31
sht vrtetuar jo vetm nga t krishtert por edhe nga burime greke, romake apo hebre.6 Lauren, shoqja e Brett nga shkolla e mjeksis u prkul prpara dhe vuri pijen n tavolin. Prit nj sekond. Mendoja se me ju t krishtert ka t bj gjithka me besimin. Jamal-i u prgjigj: Lauren, nuk ka dyshim q shum t krishter kan besim t verbr. Fatmirsisht nuk ishte kshtu me mendimtart e mdhenj si Anselm apo Aquinas. Themeli i besimit t krishter sht ngjarje e vrtet-ringjallja historike e Jezus Krishtit. Pali u shkroi t krishterve t qytetit t Korintit: Por n qoft se Krishti nuk sht ringjallur, predikimi yn sht i kot dhe i kot sht edhe besimi juaj.7 Jamal vazhdoi: Brett, Dr. Otto Betz, nj historian i shklqyer, ka theksuar njher se asnj studiues serioz nuk ka guxuar t shpall mos ekzistencn e Jezusit n histori.8 Jamal, - ndrhyri Andrea, Nuk ka shum rndsi nse Jezusi ishte person historik apo jo. Edhe nse ka ekzistuar, ai nuk ka qen Perndi. Ishte thjesht nj msues shum i mir ose ndonj fanatik. Duket q Andrea po kalon pak si tepr koh me Sam, mendoi Nick-u. Mir Andrea, ta ndjekim kt linj pr pak. Iu referove Jezus Krishtit si Msues shum i mir ose fanatik. Le ta marrim si msues. Ai ishte filozof dhe komunikues i thell. Apologjett e hershm e kan thn q bukuria dhe shklqimi i msimeve t Tij ia kalonin Sokratit, Platonit dhe Aristotelit. Jam dakord me vzhgimet e krkuesit shkencor
32
t Standfordit Dinesh DSouza q deklaroi se edhe pse Shekspiri sht dramaturgu m i madh n gjuhn angleze, nuk ka asnj personazh n veprn e tij q mund t jet i barabart me gojtarin e Krishtit.9 Mendo pr t gjitha shprehjet e mirnjohura q jan prdorur nga Krishti. Do ti njihni prej fryteve t tyre. Aty ku sht thesari juaj, aty sht edhe zemra juaj. Na i fal fajet tona q edhe ne t falim ata q mkatojn kundr nesh. Ktheji faqen tjetr. Njeriu nuk jeton vetm me buk. T bekuar jan t urtt sepse ata do t trashgojn mbretrin e Perndis. Kushdo q e gjen jetn e tij do ta humbas, dhe kushdo q e humbet jetn e tij pr shkakun tim do ta fitoj at.10 Scott-i, student i doktoraturs, ndrhyri: Jamal, ndoshta Jezusi ishte nj msues i mir, por pr sa e kam studiuar historin, mendoj se shoqria do t ishte shum m mir pa ndjeksit e Tij. Kur mendoj pr ndikimin q ka pasur krishterimi n histori, mendoj pr luftrat n emr t besimit, urrejtjen ndaj grave apo pakicave dhe prpjekjet pr ta ndalur zhvillimin e shkencs dhe arsimit. Nuk ka dyshim q jan br gjra t kqija dhe jan mbrojtur n emr t Krishtit, tha Jamal-i. Scott, m lejo t t bj nj pyetje. A beson se raca njerzore sht e mir apo e keqe? E mir, pr pjesn m t madhe, u prgjigj Scott-i. Mendoj se Zoti yt sht i keq. Andrea hapi laptopin e saj. Scott, jam dakord me ty. Zoti dhe besimi jan burimi i s keqes. Jamal dhe Nick, po ju lexoj
33
nj nga thniet e mia m t preferuara nga Richard Dawkins. Kjo sht nga libri i tij, Mashtrimi i Perndis. Mina, ndoshta e ke dgjuar. Perndia i Dhjats s vjetr sht dukshm personazhi me i pakndshm n gjith trsin e trillit; xheloz dhe krenar pr kt fakt; ngacmues, i padrejt, nj diktator q nuk fal, hakmarrs, gjakpirs, shfaross etnik, homofob, racist, ushtron genocid, vrass i fmijs s vet, lshon murtaj mbi tok, i fiksuar me madhshtin, sadomazokist, nj personazh q ngacmon kdo dhe m keqdashje11 Mina foli: Andrea, m duket sikur do t bije dakord me pjesn m t madhe t ateistve t rinj pr faktin q qeniet njerzore jan t mira. A kam t drejt? Andrea tundi kokn. Nuk e kuptoj se si mund t prputhet kjo logjikisht. Pr shembull, nse Richard Dawkins po thot se kjo qnie e keqe e quajtur Perndi, sht krejtsisht fiksim, ather kush sht prgjegjs pr t kqijat e fes? Nse Perndia nuk ekziston n t vrtet, ather jan njerzit q i krijojn kto fe t rreme. Pse duhet t zemrohesh me Perndin nse ai sht thjesht nj personazh i sajuar? Dhe si mund ta justifikosh mirsin e njerzimit pas gjith vrasjeve q jan br gjat historis? Pr shkak se pjesa m e madhe e vrasjeve jan kryer nga ata q besojn n Perndin! N fakt kjo nuk sht e vrtet sipas historis, u prgjigj Mina shpejt. Por ta lm mnjan kt pr pak dhe t supozojm se do vrasje n histori sht br nga nj person q beson n Perndin. far baze ka ateisti pr optimizmin?
34
Kto vrasje akoma kryhen nga njerzit, nga raca njerzore, pavarsisht sajess q i besojn. Mendoj q duhet besojm tek shkenca jo tek Perndia komentoi Lauren. Pse jo t dyja? - pyeti Mina. Un e plqej shum shkencn, por ka kufizime. Shkenca mund t bj vzhgime pr botn fizike, por nuk mund tu prgjigjet pyetjeve t thjeshta rreth moralitetit apo mirsis. A na ka ndihmuar prparimi i shkencs q t bhemi m t paqt gjat njqind viteve t fundit? Vshtir se po. Pr gjat gjith historis, njerzit vazhdojn ti bjn t kqija njri-tjetrit. Ndoshta pr kt edhe ateisti Stephen Hawking beson se n mnyr q t mbijetoj, raca njerzore duhet t shprndahet npr planete t tjera. Nuk do t ishte ide e keqe- tha Andrea. Mina vazhdoi: Andrea, duke iu kthyer komentit tnd pr pjesn m t madhe t vrasjeve q kryheshin nga ata q besojn n Perndin, ndoshta do doje ta merrje n konsiderat at q ka ndodhur njqind vitet e fundit. Regjimet ateiste t Stalinit, Hitlerit dhe Mao Cedunit, kan vrar m shum se njqind milion njerz. Vdekjet nga fanatikt e fes n mbi njqind vjet jan m pak se nj prqind e atyre t kryera nga t kqijat e ateizmit.12 Ka nga ata prdorues t internetit ateist t cilt thon se Hitleri ishte i krishter, por kjo nuk ka asnj kuptim historikisht. Hitleri vet ka thn, Nprmjet fshatarsis do t jemi n gjendje ta shkatrrojm krishterimin. N fakt ai ka fajsuar judenjt pr shpikjen e krishterimit.13 E kuptoj q Hitleri nuk ishte i krishter i vrtet - tha
35
Scott-i. Besoj se miqt e mi ateist t internetit i referohen citimit t tij n Mein Kampf - po luftoj pr punn e Zotit.14 Goxha bindse deri kur kupton q sht e gjitha propagand e menduar pr t ndikuar mbi masn. Prapseprap, un besoj se bota do t ishte m e mir pa krishterimin. uditem tek t dgjoj ta thuash kt Scott, u prgjigj Mina. Si student historie, ti e di shum mir se sa t mira kan ndodhur n emr t krishterimit. Jezusi dhe ndjeksit e tij nuk kan dhn asnj kontribut t mir n shoqri ia priti Andrea. Andrea, t gjith e dim q nuk sht e vrtet- tha Mina. Edhe Dawkins e pranon q shkenca lindi nga feja. Edhe Dr. James Kennedy, q ka marr doktoraturn e tij nga Universiteti i Nju Jorkut, n nj nga librat e tij ka t dokumentuar q nse Krishti nuk do t kishte lindur, bota jon do t ishte shum ndryshe.15 S pari, krishterimi ia ka rritur vlern jets njerzore. Pr shembull, n Romn dhe Greqin klasike, vrasja e t miturve, jo vetm q ishte e lejueshme por edhe prgzohej nga udhheqsit! Ishte kisha e hershme ajo q solli fundin e vrasjes s t miturve. Krishterimi vazhdimisht ka pasur nj kndvshtrim t lart pr fmijt. Ja ku dole me bisedn tnde pro jets, ndrhyri Lauren. Krishterimi nuk e mon jetn njerzore. I prmon grat dhe i ka prmuar gjithmon. Nuk sht krejtsisht korrekte, Lauren - tha Mina. Scott, m korrigjo nse e kam gabim, por n kulturat e lashta, nj
36
bashkshorte ishte prona e bashkshortit t saj. Aristoteli ka thn q nj grua sht diku n mes t skllavit dhe njeriut t lir. N disa pjes t Indis, vejushat jan djegur n turrn e druve t funeralit t burrave t tyre. Lauren, nse krkon n histori, do t kuptosh q misionart e krishter kishin nj ndikim t madh pr ndalimin e ktyre praktikave dhe ideve t vjetra shekullore. Kam nj pyetje pr kt - tha Brett. T krishtert flasin shpesh pr gjith dhembshurin q kan pr njerzit. Po, etrit themelues t Ameriks q rrfenin se ishin t krishter dhe mbanin skllevr? Si do ta shpjegoje kt? Pr dy minuta apo pr dymbdhjet or? - pyeti Jamal-i. T gjith qeshn, gj q e theu at tensionin e natyrshm t diskutimit. Disa prej tyre u kthyen tek banaku pr t rimbushur gotat dhe Jessica u lut n heshtje pr Andrean. Nick-u dhe Brett-i shkuan n tualet. Si jemi me kohn? pyeti Nick-u. Mir pr mua, - tha Brett. sht shum interesante , po mendoja q jemi nga vende t ndryshme. Miqt e tu i din mir kto gjra. Hej, desha t t pyes, kur u prmend emri i tij dje, a sht Jamal-i ... ? Nga Notre Dame? - e ndrpreu Nick-u. Brett pohoi me kok. Ai sht, dora vet! E di far? Ka nj histori t mahnitshme. Por nse mendon se dshmit jan humbje kohe ... Nick-u buzqeshi dhe Brett-i ia goditi krahun.
Shtat JEZU KRISHTI SI NJ NJERI N HISTORI
KUR U KTHYEN N TAVOLIN, Jamal-i e vazhdoi aty ku e kishin ln. Njerzit, zakonisht ndihen rehat me ato gjra q jan msuar. Ka pasur gjithmon t krishter t prkushtuar q kan jetuar e bashkpunuar n ambiente shoqrore t coptuara. Nuk jam krenar pr kt dhe nuk e mohoj. Disa nga paraardhsit e mi kan qen skllevr ktu n Amerik kshtu q i kam kushtuar vmendje t veant ksaj. Megjithat, m e rndsishme se fakti q t krishtert kan pasur skllevr, qoft n Shtetet e Bashkuara apo n vendet e Dhjats s Re si perandoria romake, sht fakti q skllavris iu dha fund n nj mas t madhe nga aktivist t krishter. Pr shembull, historiant ia japin meritn ungjillorit britanik William Wilberforce si nj nga forcat kryesore pr prfundimin
38
e tregtis ndrkombtare t skllevrve, pak para lufts civile t Ameriks. Dy t tretat e pjestarve t Shoqris Amerikane pr Heqjen e Skllavris n 1835 ishin predikues t krishter. Un akoma i qndroj faktit q msimet e Jezusit i kan shtypur grat, edukimin dhe shkencn, - tha Andrea. Vrtet?! - tha Nick-u. Zot, t lutem tregoja asaj dashurin tnde - u lut Jessica. Pr ndonj arsye ajo sht shum e bindur pr kt. Mina ndali para s t prgjigjej. Nuk deshi tu kundrvihej komenteve t Andreas, pavarsisht se nuk kishin asnj baz. A e dije q t gjitha prve nj nga 123 kolegjet e kolonive t Ameriks ishin institucione t krishtera? Shum prej themeluesve t shkencs moderne ishin t krishter. Burra si Kepler, Boyle, Pascal, Pasteur, Newton dhe shum t tjer. Pra, nuk duket se ka pasur shum shtypje ktu. Prit nj sekond, - tha Nick-u me z pak t lart. Mina, pavarsisht gjrave q jan br n emr t Krishtit, t mira apo t kqija, mendoj se duhet t kthehemi tek biseda jon fillestare pr identitetin e vrtet historik t Krishtit. Po shpresoja q ti dhe Jamal-i t ndaleshit tek disa nga t dhnat q m shpjegove vitin e kaluar pr ekzistencn e Krishtit n histori. Mendoj q duhet tu prgjigjemi komenteve nga Russel dhe Hitchens q i prmendi Brett-i m par. Si mund ta dim q Krishti ka ekzistuar me t vrtet? Jam dakord - tha Brett-i. Do t doja disa t dhna historike q Krishti ka ekzistuar, prve atyre biblike t cilat jan t dyshueshme nse nuk jan t manipuluara.
JEZU KRISHTI SI NJ NJERI N HISTORI
39
Do t isha i lumtur ti siguroj disa t dhna, prve atyre t Bibls - tha Jamal-i. Megjithat, Brett, nj paragjykim kundr vrtetsis s njzet e shtat librave t Dhjats s Re, vetm pr shkak se jan n Bibl, sht e papranueshme dhe e pajustifikueshme historikisht. Edhe nse je skeptik kundrejt krishterimit, Bibla sht nj dokument historik i besueshm.16 Brett-i tundi kokn dhe Jamal-i vazhdoi. Edhe revolucionari Thomas Paine, i cili ka pasur nj neveri t plot pr krishterimin, nuk e ka dyshuar vrtetsin historike t Jezusit t Nazaretit. Edhe pse Paine besonte se thniet biblike pr Jezusin si Zot ishin mitologjike, prapseprap besonte se Jezusi ka ekzistuar. Ai (Jezus Krishti) ishte nj njeri i dashur dhe me virtyte. Moraliteti q predikoi dhe praktikoi Ai ishte m mirdashsi i kohrave. Dhe edhe pse disa sisteme t ngjashme t moralitetit jan predikuar nga disa t hutuar dhe disa filozof grek, dhe nga shum persona t njohur t t gjitha kohrave, asnj prej tyre nuk ia ka kaluar.17 Dgjo kt citim q e kam gjetur vjet, ndrsa bja krkimet pr punn shkencore, - tha Nick-u. sht nga F. F. Bruce, profesor i kritiks dhe egzegjezs biblike n universitetin e Manchesterit. Disa shkrimtar mund t luajn me Krishtin-mit, por nuk e bjn kt mbi bazn e t dhnave historike. Fakti q Jezusi ka ekzistuar n histori sht kaq i pakundrshtueshm pr nj historian t paanshm sa edhe vrtetsia historike e Jul Cezarit. Nuk jan historiant ata q propagandojn teorit e mitit te Krishtit.18
40
Ok, - tha Brett-i. M trego provat! Jamal-i foli: Brett, kam sjell disa gjra q i kam krkuar pr nj prezantim q do ta jap pas dy javsh. I kam n kompjuter, dhe nse nuk ka problem mund ti lexojm un ose ti ktu n tavolin. Brett-i tundi kokn. Nick-u e kuptonte q ai ishte tip q i plqente aksioni. Sdo mend q nget motorin, - mendoi ai. Mrekulli, le t fillojm me autoritetet laike pr vrtetsin historike t Jezusit. Me laike dua t them jo t krishter, jo hebrenj por kundrshtar t krishterimit. S pari ishte Cornelius Tacitus (ad 55-120). Ai ishte nj historian romak q ka jetuar gjat mbretrimit t shum mbretrve. sht quajtur historian m i madh i Roms s lasht. Nj person i njohur m s shumti midis studiuesve pr integritetin moral dhe mirsin e tij n thelb.19 Scott, a sht e vrtet ajo q po thot Jamal-i? - pyeti Brett. Po, sht! u prgjigj Scott-i. Veprat m t njohura t Tacitus-i jan Analet dhe Historit. Analet mbulojn periudhn nga vdekja e Augustit n vitin 14 deri tek vdekja e Neroni n vitin 68 pas Krishtit, kurse vepra Historit fillon pas vdekjes s Neronit dhe vazhdon deri tek vdekja e Domitianit n vitin 96 pas Krishtit.20 Kush do t donte t lexonte prej Tacitus-it? pyeti Jamal-i. Do lexoj un tha Jessica, e cila po fliste pr her t par, t paktn me z t lart.
41
Jamal-i ia asaj kompjuterin. Por jo gjith lirimi q mund t vij nga njeriu, jo gjith bujaria q mund t japin princat, as gjith ofertat q mund tu bhen perndive, nuk mund ta lironin Neron nga turpi nse njerzit do t besonin q ai kishte urdhruar ti vihej flaka Roms. Prandaj pr t ndalur fjalt q prhapeshin, i ngarkoi me faj n mnyr t padrejt dhe ndshkoi me torturat m t tmerrshme persona q thjesht quheshin t krishter t cilt urreheshin pr poshtrsit e tyre. Kristus, themeluesi i rendit u vra nga Ponc Pilati, administrator i Judes gjat mbretrimit t Tiberiusit. Por bestytnia fatale, e shtypur pr nj koh, shprtheu srish, jo vetm npr Jude, ku e kishte origjinn kjo dinakri, por gjithashtu edhe npr qytetin e Roms.21 Tacitusit nuk duket se i plqenin t krishtert, - theksoi Jessica. Por ai binte dakord me kredon q thonin n kish, q Krishti vuajti nga Ponc Pilati. Vzhgim i shklqyer Jessica, - tha Jamal-i, ndrsa e afroi kompjuterin dhe filloi t ndalej tek nj historian tjetr. N kt pik po konfirmojm q Krishti ishte n person historik dhe madje historiant m kundrshtues pranojn shum fakte sa i prket Krishtit. Brett, a mund ti lexosh ti pjes t ktyre dy faqeve nga Vdekja e Pelegrinit nga Luciani?
42
Brett-i afroi kompjuterin dhe filloi t lexoj. T krishtert, si e dini, adhurojn nj njeri n kto dit - personazhi madhshtor q u paraqiti zakone t reja, dhe u kryqzua.22 Aha! Kjo pjesa q pason pr t qenit t udhhequr n drejtimin e gabuar sht e vrtet, - tha Brett-i. E kuptoni? Kto krijesa t udhhequra n drejtimin e gabuar, fillojn me bindjen e prgjithshme se jan t pavdekshm, gj e cila shpjegon mosprfilljen ndaj vdekjes dhe prkushtimin vullnetar t cilat jan kaq t zakonshme mes tyre. M pas u sht imponuar nga ligjvnsi i tyre i par q jan t gjith vllezr, q nga moment q jan kthyer dhe kan mohuar perndit e Greqis dhe adhurojn t kryqzuarin e urt, dhe jetojn sipas ligjeve t tij. T gjitha kto i marrin me besim, me prfundimin q i prbuzin t gjitha t mirat e ksaj bote duke i marr si pasuri t zakonshme.23 Brett - tha Nick-u, mendo pr ato q lexove. Luciani mendonte q ndjeksit e Krishtit ishin t udhhequr n drejtimin e gabuar, por nuk prpiqet t vr n diskutim faktin historik t kryqzimit t Jezusit dhe ndjeksit e tij ishin t prkushtuar n t dyja, adhurimin e Krishtit dhe mirsin ndaj njri-tjetrit.
43
Jamal-i krkoi n kompjuter dhe nxori edhe nj tjetr thnie. Suetonius, nj historian romak, zyrtar gjyqsor nn sundimin e Hadrianit dhe analist i familjes mbretrore citoi n Jeta e Klaudit 25.4, Ndrsa judenjt po shkaktonin turbullira t vazhdueshme pr hetimin e Chrestus (Nj emrtim pr Krishtin), ai, (Klaudi) i przuri nga Roma.24 Luka i referohet ksaj ngjarjeje q u zhvillua n vitin 49, tek Veprat 18:2. N nj vepr tjetr, Suetonius ka shkruar rreth zjarrit q prfshiu Romn n vitin 64 nn mbretrimin e Neros. Suetonius shkruan q ndshkimi i Neronit ra mbi t krishtert, t cilt ishin dhn pas nj bestytnie t re dhe t mbrapsht.25 Ua, nuk e dija q Suetonius e ka shkruar kt gj - tha Scott-i. Kisha lexuar q Pliny dhe Youngster kan shkruar pr Krishtin, por kjo sht interesante. Andrea rrotulloi syt dhe pa nga Brett-i, i cili ishte ulur n t majt t saj. Brett-i u zgjat nga ajo dhe i pshpriti: Kush ishin Pliny dhe Younger? Jamal, kush ishin Pliny dhe Younger? pyeti si pa dashje Andrea. Scott-i pa nga Jamal-i menjher, pastaj me shpejtsi e mnjanoi kontaktin me sy me t. Ai e dinte q Pliny kishte vrar shum t krishter dhe nuk dshironte t rihapte diskutimin pr t kqijat q ishin br nga jo t krishtert. Andrea, Pliny ishte qeveritar i Bitinis n Azin e vogl, n vitin 112. Pliny i kishte shkruar mbretit Trajan pr ti krkuar kshill se si ti trajtonte t krishtert. Ai shpjegonte
44
se kishte qen duke i vrar t gjith t krishtert q takonte, burra, gra, vajza e djem, por ja q po vdisnin kaq shum sa po pyeste veten nse duhej t vazhdonte ti vriste ata q zbuloheshin se ishin t krishter, apo nse duhej t vriste disa prej tyre n veanti. Ai shpjegonte se i kishte br disa t krishter ti prkuleshin statujs s Trajanit. Pliny vazhdon t thot se i detyronte madje t mallkonin Krishtin gj q nj i krishter nuk mund t nxitet ta bj.26 Me lejoni tju lexoj nga e njjta letr n t ciln Pliny po flet pr t krishtert q po sprovohen. Ata pohuan se i gjith faji ose gabimi i tyre ishte se e kishin zakon t takoheshin n nj dit t caktuar para se t agonte. I kndonin nj himn ndryshe Krishtit si perndi, kishin br betim me veten e tyre se nuk do t bnin gjra t kqija, nuk do t mashtronin , nuk do t vidhnin, nuk do t bni idhujtari, nuk do t gnjenin, do t ishin besnik kur u krkohej nj nder.27
Tet A BESON NDONJ GJ NGA HISTORIA?
A JAN KTO T GJITHA burimet q ke? pyeti Lauren. T gjitha burimet q ka? Scott ia ktheu menjher. do t thuash me kt? A e beson ndonj gj n histori? Pse t mos e pranojm si ateist apo agnostik apo fardo, q Jezus Krishti ka ekzistuar n histori, ka vdekur n nj kryq, dhe kishte ndjeks t prkushtuar edhe pse ndoshta t paditur? A sht me t vrtet problem kjo? Kur ateist si Russell apo Hitchens dhe gjith ata q shkruajn n internet, t cilt nuk do t jen kurr studiues, kan vn n dyshim vrtetsin historike t Krishtit, un mendoj q nuk na bn mir. Kjo vrteton se as nuk kemi dashur ti hapim syt.
46
Do t isha i lumtur t ndaj edhe disa shembuj t tjer, Lauren - sugjeroi Jamal-i. T lutem! Lauren-a pa drejt Scott-it. Nj ndr shkrimtart jobesimtar q e ka prmendur Krishtin ka qen Thallus, ndoshta n vitet 52. Thallus ka shkruar nj histori t bots mesdhetare lindore nga lufta e Trojs deri n kohn e tij.28 Fatkeqsisht, shkrimet e tij tashm ekzistojn vetm n fragmente q jan cituar nga shkrimtar t tjer. Nj shkrimtar prej tyre sht Julius Africanus, nj i krishter q shkroi rreth vitit 221. Nj pjes shum interesante ka lidhje me nj koment t br nga Thallus rreth errsirs q mbshtolli tokn gjat orve t pasdites s von kur Jezusi vdiq n kryq. Julius Africanus, nj historian i shekullit t tret, ka cituar Thallusin. Andrea, a mund ta lexosh ti kt? Jo, faleminderit! Jamal-i i buzqeshi, pastaj e lexoi vet. Thallus, n librin e tij t tret t historive, e shpjegon errsirn si nj eklips i diellit, q mua m duket e paarsyeshme (patjetr q e paarsyeshme, pasi nj eklips diellor nuk ndodh gjat periudhs s hns s plot, dhe Krishti vdiq pikrisht n kohn e hns s plot t pashks).29 Pse paska rndsi kjo referenca e Africanus pr Thallusin? - pyeti Brett-i. Epo, historikisht ka rndsi sepse sht nj tjetr
A BESON NDONJ GJ NGA HISTORIA?
47
referenc jo e krishter pr Jezus Krishtin. Kjo referenc specifike tregon se ajo q tregon Ungjilli pr errsirn q ra mbi tok gjat kryqzimit t Jezusit ishte e mirnjohur dhe krkonte shpjegim natyror nga jo t krishtert. Thallus nuk e vinte n dyshim q Jezusi ishte kryqzuar dhe q nj ngjarje e pazakont kishte ndodhur n natyr dhe krkonte shpjegim. Ajo q e shqetsonte at ishte sjellja e nj shpjegimi tjetr. Faktet baz nuk ishin vn n dyshim.30 Faleminderit q i ndave t gjitha kto - komentoi Brett-i. Sinqerisht nuk e dija q kishte kaq shum dokumentacion pr Krishtin jasht Dhjats s Re. Asnj prej tyre nuk e vrteton q ishte Perndi, patjetr, ose q ishte i mir. Djata e Re e prshkruan at duke i mallkuar njerzit pr n ferr, duke i larguar njerzit nga tempulli me kamxhik, madje edhe duke mallkuar nj pem fiku q nuk jepte fryt. Ai nuk sht person q do t doja ta ndiqja, por m keni dhn arsye pr t besuar q ka ekzistuar n histori. Kto jan kundrshtime t arsyeshme - tha Jamal-i. Dhe do t isha i lumtur t merresha me seciln prej tyre n vazhdimin e biseds. Shpresoj q tani pr tani, kemi krijuar nj baz q Krishti ekziston dhe do t doja ti kushtoja pak koh kundrshtimit tnd nse mund ta dim se Jezusi sht i mir. Brett-i pa orn. Vazhdo! Edhe disa shkrimtar pagan t shekullit t par e kan par Jezusin si t mir. M lejoni t lexoj nga nj shkrimtar johebre, jo i krishter i shekullit t par. N fund t shekullit t par Mara Bar-Serapion, nj sirian dhe ndoshta nj filozof
48
stoik, i shkroi nj letr t birit nga burgu duke e inkurajuar t kishte urtsi. N letr ai e krahasonte Jezusin me filozoft si Sokrati dhe Pitagora. Nick? Nick-u e afroi kompjuterin dhe filloi t lexonte me shum interes. far fituan athinasit me vrasjen e Sokratit? Zi buke dhe plag zbritn mbi ta si pasoj e krimit. far fitoi populli i Samos nga djegia e Pitagors? N moment toka e tyre u mbulua me rr. far fituan judenjt nga ekzekutimi i mbretit t tyre t urt? Menjher pas ksaj mbretria e tyre u shfuqizua. Perndia u hakmor pr kta tre njerz t urt. Athinasit vdiqn nga uria; samiant i rrmbeu deti; judenjt u shkatrruan dhe u przun nga toka e tyre, krejtsisht t shprbr. Por Sokrati nuk vdiq pr t mirn; ai jetoi me msimet e Platonit. Pitagora nuk vdiq pr t mirn; ai jetoi duke iu prkulur statujs s Hers. As mbreti i urt nuk vdiq pr t mirn; ai jetoi me msimet q u kishte dhn t tjerve.31 far kuptoni nga e gjitha kjo? - pyeti Jamal-i. Brett-i foli: Ky shkrimtar duket q i do filozoft. Mbreti i urt duket sikur prshkruan Krishtin. Duket qart pr shkak t referimit q i bn shprndarjes s judenjve, kjo sht shkruar pas vitit 70 dhe mbreti i urt ka jetuar para vitit 70. Duket qart q Mara Bar-Serapion nuk sht i krishter si ju sepse e v Jezusin n t njjtin nivel me Sokratin dhe
A BESON NDONJ GJ NGA HISTORIA?
49
Pitagorn. Jam dakord me ty Brett - tha Nick. Ai gjithashtu e paraqet Jezusin q jeton sipas msimeve t tij, jo n ringjalljen e tij. Por ai e mendonte Jezusin si nj person mjaftueshm i mir sa pr t paralajmruar judenjt pr gjykimin e Perndis. Dhe ai nuk e vuri n dyshim nse Jezusi ka jetuar me t vrtet apo jo. Andrea e ngriti zrin: Pra, na ke vrtetuar q Jezusi ka ekzistuar. E far pastaj? Kjo nuk e bn at Perndi. Nuk mund t na e vrtetosh q u lind nga nj virgjresh, nuk mund ti vrtetosh mrekullit e tij dhe nuk mund ta vrtetosh q u ringjall nga t vdekurit. Kaluam gjith kt koh duke folur dhe nuk msuam asgj. Andrea, t kujtohet q pranvern e shkuar kalove nga zyra ime dhe t shpjegova disa t dhna mbi mrekullit e Krishtit dhe sidomos mbi ringjalljen? Do t isha i lumtur tu hidhnim edhe nj sy atyre gjrave nse ke dshir. Mua m duhet t shkoj - tha Brett-i. Do t dal pr dark me t dashurn. Por, Jamal, e vlersoj q na ove npr t dhnat historike pr ekzistencn e Krishtit. Do t sigurohem q t jem aty pr leksionin tnd pas dy javsh! Jamal-i u ngrit pr ti dhn dorn Brett-it. U ngrit edhe Andrea duke thn: Duhet t shkoj edhe un. Ndrsa t gjith po prshndeteshin, Andrea e mendoi pr nj moment t shkurtr, se sa binds dhe i sjellshm ishte treguar Jamal-i n mbrojtjen e ekzistencs s Krishtit me Brett-in dhe miqt e tij. Pastaj, Lauren-a qeshi dhe tha: O Zot! Sa i gjat je Jamal!?
50
Aman, Lauren! Ai e dgjon gjith kohn kt - mendoi Andrea me vete. Edhe shoqja ime ateiste po prpiqet t flirtoj me Jamal-in. Jam 1 e 80, q sht gjatsi mesatare ktu n Teksas! Shiko, pse nuk takohemi t gjith ktu ndonj her tjetr? Edhe, do t doja t ishit t pranishm t gjith n debatin q bhet pas tre javsh. E kemi lajmruar tek grupi yn i ateistve - tha Brett-i. Shklqyeshm! Epo, ishte knaqsi tju takoja, Brett, Scott dhe Lauren. Andrea, faleminderit q erdhe!
Nnt D E B AT I I JAMAL-IT
ANDREA KISHTE QEN n luft me bindjet e saj n lidhje me Krishtin. Ajo nuk mund t besonte se si Nick dhe Jessica ia kishin kushtuar plotsisht vetveten Jezusit vitin e kaluar. Ajo nuk kishte aq problem me lindjen e tij t virgjr, hyjnin, ose ringjalljen. Ishte aq vshtir pr t t besonte se ai ishte e vetmja rrug pr shptim. Po t gjith ata fmij q vdesin pa e dgjuar ungjillin? Mendimi q ata jan n ferr sepse asnjher nuk dgjuan pr Jezusin dukej kaq i gabuar. Ajo kishte hyr n nj klub ateist duke menduar se ata do t jen intelektualisht t ndershm, por edhe ata kishin betejat dhe mosprputhjet e tyre. Koht e fundit profesori i saj i preferuar, Dr. William Peterson, kishte dal n pension nga msimdhnia me koh t plot dhe tani dukej m i hapur ndaj krishtrimit.
52
Ajo ishte kureshtare pr reagimin e tij ndaj pikpamjeve t Jamal-it dhe shpresonte se ai do ti bnte Jamal-it disa pyetje t vshtira te forumi sonte me Dr. Hitzfield dhe Dr. Gouffran. Andrea po bhej von dhe nuk mund t gjente parkim diku afr auditorit Wesley. N kohn kur ajo m n fund arriti, nja dyzet e pes minuta pasi kishte filluar programi, i gjeti t gjitha vendet e zna. E pabesueshme, pshpriti ajo. Nga ku ishte ajo atje prapa mund t shihte Nick-un, Mina-n, dhe Jessica-n ulur n radhn e par, dhe miqt e saj Brett, Lauren, dhe Scott pas tyre. Ajo rrotulloi syt. N sken, Dr. Peterson po i jepte dorn njrit prej prezantuesve dhe mori mikrofonin. Faleminderit, Dr Hitzfield. Tani, do t doja q t ftoja z. Jamal Uashington n podium. Mr. Washington, ju keni pesmbdhjet minuta pr tiu prgjigjur argumentit t Dr. Hitzfield kundr besueshmrin historike t dshmis rreth Krishtit. Jamal-i u afrua tek mikrofoni i veshur me nj kostum t zi dhe syze elegante. Me trupin e tij atletik dhe pamje studiuesi, ai solli autoritet t natyrshm n platform. Nuk sht udi q t gjitha shoqeve t mia u plqen dhe i vijn rrotull, mendoi Andrea. Pas disa fjalsh hyrse dhe prshndetjesh, Jamal-i u fut drejt e n tem. Dr. Hitzfield, ne nuk mund t lm mnjan faktin historik q ju paraqitt n lidhje me prndjekjen e t krishterve t hershm pr raportet e tyre publike q Jezusi kishte jetuar, kishte vdekur, dhe ishte ringjallur prej s vdekurish, dhe se i qe shfaqur shumkujt pas ringjalljes s tij. Kta t krishtert e hershm nuk do t fitonin asgj
DEBATI I JAMAL-IT
53
por prkundrazi do humbisnin gjithka prej dshmis s tyre se kto gjra kishin ndodhur n t vrtet. Pr kt arsye dshmit e tyre jan burime shum t rndsishme historike. M pas Jamal-i u kthye drejt audiencs. Kushtojini vmendje t veant asaj q do tju them. Ky sht nj argument q ju nuk do dshironit ta humbisni. Si dshmohet n faqet e Dhjats s re , studiues biblik kan identifikuar ato q ata besojn se jan t paktn pjes e rrfimeve t besimit t krishterve t hershm q jan formuluar dhe kaluar goj m goj vite para se regjistroheshin n librat e Dhjats s re. Si shpjegon Dr. Gary Habermas, kto pohime ruajn disa nga raportet m t hershme n lidhje me Jezusin qysh prej viteve 30-50 pas Krishtit. Prandaj, n nj kuptim t vrtet, kto kredo apo rrfime ruajn materialin e para-Dhiats s Re dhe jan burimet tona m t hershme pr jetn e Jezusit.32 Me fjal t tjera, kto gjra u memorizuan dhe u transmetuan gojarisht. Jamal-i ktheu faqen e fletores s tij dhe vetm shikoi shkurtimisht. Shembuj t ktyre pohimeve t rrfimit t besimit t ngulitura n beslidhjen e re dhe t identifikuara nga studiuesit kryesor nga Oxford, Cambridge dhe Princeton prfshijn Luka 24:34 , Romakve 1:3-4, Romakve 4:2425, Romakve 10:9-10, 1 Timoteut 3:16, Filipianve 2:6-11, 2 Timoteut 2:8: 1 Pjetrit 3:18, 1 Gjoni 4:2 dhe 1 Korintasve 11:23-26. Jamal-i vazhdoi m tej: Nntdhjet pr qind e t gjith dijetarve t cilt kan botuar n lidhje me ringjalljen n tridhjet vitet e fundit, duke prfshir edhe studiuesit m
54
liberal n institucione t mirnjohura, pranojn datn e hershme t 1 Korintasve mes viteve 53 dhe 57 pas Krishtit, dhe gjithashtu pranojn se apostulli Pal sht autori i vrtet. Dr. Gary Habermas, i cili fitoi doktoraturn e tij nga universiteti shtetror i Michigan-it, vuri n dukje se kur Pali flet pr Darkn e Zotit tek 1 Korintasve,33 ai paraqet nj tradit fikse q ndoshta sht e bazuar n materiale t pavarura ndaj burimeve pr ungjijt sinoptik. Jeremias vren se fjalt e Palit mora dhe transmetova nuk jan terma tipike t Palit, por prfaqsojn terma teknik t rabinve pr kalimin m tej t tradits. N fakt, Jeremias pohon se ky material ishte formuluar n periudhn m t hershme; me siguri para Palit . . . nj formul para-Palit. Pali sht n t vrtet duke theksuar se zinxhiri i tradits shkon prapa i pathyer deri te vet Jezusi.34 Nga nj kndvshtrim vetm historik, studiuesit e din se Pali sht duke prdorur materiale q kishin ekzistuar m par, disa prej t cilave jan quajtur rrfimet t besimit apo kredo t besimit q i paraprijn shkrimit t letrs s tij. Tani, le t kthejm vmendjen ton tek nj nga rrfimet e besimit te 1 Korintasve. Sepse un ju kam transmetuar para s gjithash ato q edhe un vet i kam marr, se Krishti vdiq pr mkatet tona sipas Shkrimeve, se u varros dhe u ringjall t tretn dit, sipas Shkrimeve,edhe se iu shfaq Kefs dhe pastaj t dymbdhjetve.35 Jamal-i shikoi drejt Dr. Peterson dhe pastaj prsri drejt Dr. Hitzfield dhe Dr. Gouffran para se t vazhdonte. Dshmia q sugjeron se ky material ka ekzistuar para konvertimit t
DEBATI I JAMAL-IT
55
Palit sht n vargun 11, ku Pali cilson se ai e ka deklaruar at q ishte shpallja e njohur e apostujve.Pra, si un, ashtu edhe ata kshtu predikojm dhe ju kshtu besuat.36 Zonja dhe zotrinj, tregimi i ksaj pjese, s bashku me librin e Markut q prmenda n fjaln time t hapjes, nuk ka zbukurimin prej legjende t mrekullive t regjistruara nga Homeri dhe poet t tjer t lasht. Pas citimit t kredos, Pali vazhdon t prmend emrat specifik t dshmitarve okular, duke prfshir Jakobin, vllain e Krishtit, i cili nuk qe br besimtar derisa pa Krishtin e ringjallur. Pse u kthye n besim Jakobi? Pr shkak t asaj q ai pa. Ather, Pali shton se Krishti iu shfaq mbi 500 vllezrve, prej t cilve m t shumtt rrojn edhe sot, kurse disa kan rn n gjum. Tani, mos e humbni pak fillin. Pali paraqet kredon, e mbron at, flet pr dshmit e dshmitarve okular, dhe pastaj u kujton atyre se shumica e dshmitarve okular jan ende gjall. far po bn ai ktu? Ai sht duke vn reputacionin e tij n vend duke thn: N qoft se ju nuk besoni m mua, flisni me 500 dshmitar okular. Ata do t ju thon se e pan Krishtin e ringjallur. Prandaj, merreni parasysh kt. Pali nuk ishte duke u br thirrje ndjeksve t tij pr nj besim t verbr, por pr nj besim t bazuar n nj ngjarje e historike - ringjalljen e Krishtit. Dhe tani koha ime mbaroi. Dr. William Peterson ishte i heshtur ndrsa dgjoi Jamalin. Si moderator, ai ishte i vendosur t mos zbuloj ndonj emocion, por n zemr t vet, ai u ndie i knaqur me leksionin e Jamal-it. Dr. Peterson e kishte kundrshtuar ringjalljen pr
56
m shum se tridhjet e pes vjet, por koht e fundit, n vetvete ai ishte bindur ndaj t vrtets s saj themelore. T dhnat e hershme q Jamal-i citoi kishin zgjuar bindjet e tij disa muaj m par, dhe krkimet e tij pohonin se ringjallja e Krishtit nuk mund t kundrshtohej. T gjitha pretendimet e rreme se Krishti nuk vdiq kurr n kryq, dishepujt kishin halucinacione, dishepujt e vodhn trupin dhe Krishti nuk u varros nuk arrinin ta bindnin at intelektualisht. I vetmi person q ishte n dijeni t kthimit t Dr. Peterson n besim koht t fundit ishte gruaja e tij, Susan. Ai kishte planifikuar pr ta ndar kt me studentt e tij kur t ishte koha e duhur, sepse ai ndjehej i turpruar n zemrn e tij q ksihte mashtruar kaq shum student gjat viteve dhe i kishte larguar ata nga Krishti.
Dhjet AT E I Z M I , D AV I D H U M E DHE MOHIMI I MREKULLIVE
DR. PETERSON MORI mikrofonin. Faleminderit, Z. Washington. Tani, Dr. Franck Gouffran, ju keni pesmbdhjet minuta pr t dhn nj kundrshtim pr mbrojtjen origjinale t ringjalljes nga Jamal Washington. Gouffran hyri drejt e n tem. Jamal, ndoshta literatura e cituar nga ju jep dshmi shum t hershme se njerzit pretendonin se kishin par Krishtin e ngjallur. Un do tjua pranoj kt argument dhe me miratim madje, por kjo nuk m bind mua si nj njeri i arsimuar se ringjallja n t vrtet ka ndodhur.
58
Ajo q un do t doja t propozoja sht se, pavarsisht nga pretendimet e mrekullueshme t Krishtit dhe ndjeksve t tij, s bashku me provat q keni dhn, sht e paarsyeshme jo logjike, n t vrtet, pr t besuar se Perndia ekziston, se Jezusi sht Zot, dhe se ai ngrit nga t vdekurit. Tani, un do t doja t sillja argumentin e filozofit t njohur David Hume. Me sa di un, ky argument nuk sht hedhur posht n mnyr bindse nga asnj i krishter. Un do t lexoj nga David Hume dhe pastaj do t ndaj disa komente: Nj mrekulli sht nj shkelje e ligjeve t natyrs; dhe si nj prvoj fikse dhe e pandryshueshme ka krijuar kto ligje, prova kundr nj mrekullie, nga vet natyra e faktit, sht aq e plot sa do argument q mund t imagjinohet nga prvoja... asgj nuk vlersohet si mrekulli, nse kjo ka ndodhur ndonjher gjat rrjedhs s natyrs. Nuk sht mrekulli q nj njeri, me sa duket n shndet t mir, t vdes papritur: sepse nj lloj i till i vdekjes, edhe pse m e pazakont se do tjetr, sht vn re se ndodh shpesh. Por sht mrekulli q nj njeri i vdekur t vij n jet; sepse kjo nuk sht vn re n asnj epok e asnj vend. Pra, duhet t ket patjetr nj prvoj e njsojt apo e njtrajtshme ndaj do ngjarjeje si mrekulli, prndryshe ngjarja nuk do t meritoj cilsim. Dhe, duke qen se nj prvoj e njtrajtshme prbn nj prov, ka dshmi apo prova t drejtprdrejta q duhen
ATEIZMI, DAVID HUME DHE MOHIMI I MREKULLIVE
59
shkatrruar, ose mrekullia t bhet e besueshme, por nga nj prov t kundrt , q sht m e fort.37 Profesor, student dhe t ftuar, ajo q Hume ka shfaqur kaq shklqyeshm sht se ai i cili beson n zot duhet t besoj n nj rend natyror prderisa nj rend t till nuk mund t ket ndonj mnyr pr t njohur apo pranuar prjashtime t rendit. Pastaj, Hume u kujton qartsisht t krishterve q mundsia pr shkeljet e supozuara t ligjeve natyrore nga ana e t krishterit duhet t jet gjithmon shum m pak se probabiliteti q vet prjashtimi ka ndodhur.38 Dr. Peterson dhe z. Washington, m lejoni t prmbledh argumentin e Hume pr audiencn: 1. 2. 3. 4. 5. Nga prkufizimi, nj mrekulli sht nj ngjarje e rrall. Nga prkufizimi, ligji natyror sht nj prshkrim i ndodhis s zakont apo t rregullt. Prova pr t zakontn sht gjithmon m e madhe se ajo pr t rralln. Individt e urt gjithmon e bazojn besimin n provat m t mdha. Prandaj, individt e menur nuk duhet t besojn tek mrekullit.39
Ndoshta, ata n mes jush q jan t krishter do t prgjigjen: Edhe nse argumenti filozofik Hume kundr mrekullive sht i mir, ne kemi besim se Jezusi sht Zot!
60
Nse nj i krishter zgjedh pr t besuar n lindje t virgjr, n gjarprinj q flasin, apo n ringjalljen e Jezusit, duket se baza e vetme pr nj besim t till sht besimi. Por, m lejoni t jem krejtsisht i qart. Besimi i verbr nuk sht dije. Edhe pse dikush mund t pretendojn t jet i vrtet n ushtrimin e besimit t verbr, kjo nuk sht intelektualisht e ndershme. Filozofi fetar William James nj her mbajti nj leksion me tem Vullneti pr t besuar. Ai duket se ka ndikuar shum t krishter q shkojn n kish, sidomos ktu n jug, ku duket se ka nj mega-kish n do qoshe rruge. James mendonte se ishte e pranueshme pr t krishtert q t shkelin parimin e provave pr sa koh q besimi i tyre ishte n veprim. Me fjal t tjera, nj i krishter nuk mund t ket njohuri apo dshmi t s vrtets, por pr sa koh q ai ka besim n zot, dhe familja e tij duket e lumtur, martesa e tij sht m mir, dhe marrdhniet e tij duken t vrteta, t kesh besim sht shum mir. Un do t argumentoja se besimi i verbr i William James sht i palogjikshm dhe se nuk ka nevoj pr kt besim t verbr. Nse t krishtert dshirojn t jet autentik, ata duhet t besojn at q sht racionale, t ken besim tek shqisat dhe shkenca, dhe t mohojn kto akte t quajtura mrekulli. Ju faleminderit shum!
Njmbdhjet MUNDSIA E MREKULLIVE
DR. PETERSON U KTHYE n podium. Tani instruktori Washington do t ket pesmbdhjet minuta pr tiu prgjigjur Dr. Franck Gouffran. Jamal-i filloi: Dr Gouffran, shum filozof t krishter e kan hedhur posht Hume. M lejoni t sjell nj pjes t prshtatur nga Dr. Norman Geisler, i cili fitoi doktoraturn e tij n filozofi n Universitetin Loyola. Ai theksoi se kur Hume flet pr prvojn e njtrajtshme n argumentin e tij, nocionit i tij ose mbshtetet mbi nj argument po ashtu t gabuar, ose sht rezultat i bindjeve t tij personale, i pambshtetur n fakte. Mbshtetet mbi nj argument t gabuar sepse Hume presupozon prpara se t shikoj dshmit apo provat. Sepse si mund ta dim se gjith prvoja e mundshme do t konfirmoj natyralizmin, nse nuk kemi qasje n t gjitha prvojat e mundshme, t s kaluars, s tashmes dhe t s ardhmes?
62
N ann tjetr, nse me prvojn e njtrajtshme Hume thjesht nnkupton prvojat e przgjedhura t disa personave t cilt nuk e kan hasur kurr nj mrekulli, ather kjo sht przgjedhje pr shkak t besimit tnd, jo e arsyetuar.40 Jamal-i vazhdoi: Dr. Geisler shkruan gjithashtu se Hume n t vrtet nuk i peshon dshmit pr mrekullit; por, prkundrazi ai shton dshmi kundr tyre. Prderisa vdekja ndodh vazhdimisht dhe ringjallja ndodh vetm n raste t rralla, Hume thjesht rreshton t gjitha vdekjet kundr shum pak ringjalljeve t supozuara dhe e hedh posht kt t fundit. Por kjo nuk ka t bj me peshimin e provave pr t prcaktuar nse personi, si pr shembull Jezusi i Nazaretit, u ngjall s vdekuri. Ktu sht thjesht rreshtim i provave t t gjitha rasteve t tjera ku njerzit nuk jan ngritur s vdekuri dhe prdoret pr t mposhtur do prov t mundshme q nj person q vdiq u rikthye n jet. Pr m tepr, argumenti i tij gjithashtu barazon sasin e provave dhe probabilitetin. N fakt, ai thot se ne duhet t besojm at q sht m e mundshme (n kuptimin e shijimit t probabilitetit m t madh). Kjo sht pa kuptim. Mbi kt baz, nj njeri i menur nuk do t besoj se nj lojtar golfi ka goditur drejt e n vrim pasi shanset jan kundr tij. Duket se Hume shprfill iden se njerzit e menur e bazojn besimin e tyre n fakte, e jo thjesht n koeficient apo probabilitete. Nganjher shanset kundr nj ngjarje jan t mdha, n baz t vzhgimit t s kaluars, por provat pr ngjarjen jan shum t mira, n baz t vzhgimit aktual ose dshmive t besueshme. Dr. Gouffran, argumenti i David Hume e
MUNDSIA E MREKULLIVE
63
ngatrron sasin e provave me cilsin e provave. Provat duhet t peshohen, e jo t rreshtohen.41 Jamal-i buzqeshi dhe e shikoi Dr. Peterson dhe disa prej profesorve n radhn e par. Ta shohim kshtu, kur Dr. Peterson dhe un po luanim golf me Dr. Chase Hendrich pranvern e kaluar, Dr. Heindrich goditi drejt e vrim me nj t gjuajtur! A mund t besoni kt? Jo! - brtitn dy nga kolegt e Dr. Heindrich nga radht e para. Audienca qeshi ndrsa disa veta bn me shenj drejt Dr. Chase Heinrich q ishte n radhn e par, dhe nj student thirri me z t lart: Jepi, Dr. Chase! Jamal-i vazhdoi: M besoni, Dr. Gouffran, n qoft se ju do e njihnit aftsin e Dr. Heindrich n golf, do t ishit shum skeptik. Por ishin dy dshmitar okular, dhe pavarsisht prvojs s kaluar t Dr. Heindrich me golfin, Dr. Peterson dhe un e dim se ai, n fakt, goditi drejt e vrim me nj t gjuajtur. Tani, duke u kthyer tek Hume, ai ngatrron probabilitetin e ngjarjeve historike me mnyrn n t ciln shkenctart prdorin probabilitetin pr t formuluar ligje shkencore. M lejoni t lexoj dika nga Dr. Ronald Nash, i cili fitoi doktoraturn e tij n Sirakuz. Kritikt e Hume jan ankuar se argumenti i tij sht i bazuar n nj pikpamje shum t shtrembruar t probabilitetit. Duhet thn se Hume e trajton probabilitetin e ngjarjeve n histori si puna e mrekullive n t njjtn mnyr si e trajton probabilitetin e ngjarjeve t prsritura q sjellin formulimin e ligjeve
64
shkencore. N rastin e ligjeve shkencore, probabiliteti sht i lidhur me frekuencn e ndodhis; sa m shpesh q shkenctart vzhgojn ngjarje t njjta n kushte t ngjashme, aq m i madh sht probabiliteti q formulimi i ligjeve nga ana e tyre sht i sakt. Por ngjarjet historike, duke prfshir edhe mrekullit, jan ndryshe; ngjarjet e historis jan unike dhe t paprsritshme. Prandaj, trajtimi i ngjarjeve historike, duke prfshir edhe mrekullit, me t njjtn nocionin t probabilitetit q shkenctart prdorin n formulimin e ligjeve shprfill nj ndryshim themelor n mes t dy subjekteve.42 S fundi, n lidhje me referencn ndaj Vullnetit pr t besuar nga William James, un do t argumentoja se n t vrtet duhet m shum vullnet pr t mos besuar. Dokumentacioni i verifikueshm historikisht q un solla mbi vdekjen e Krishtit n gjuhn e kredove t besimit tek 1 Korintasve 15 dhe Marku, nuk ka zbukurim legjendar, dhe dshmit e shumta t dshmitarve okular duhet t trajtohen. Prve ksaj, duhet t prballesh me jett e transformuara t apostujve. Duke mos arritur t kundrshtosh provat historike t ringjalljes s Krishtit dhe mundsin e mrekullive, ju keni shmangur provat historike pr ringjalljen e Krishtit dhe keni vullnet pr t besuar nj mohim t mrekullive. Jamal-i u ndal pr t lexuar disa shnime q ai kishte marr gjat leksionit t Dr. Gouffran. N fillim t argumentit tuaj,
MUNDSIA E MREKULLIVE
65
Dr. Gouffran, ju deklaruat: Ndoshta literatura e cituar nga ju jep dshmi shum t hershme se njerzit pretendonin se kishin par Krishtin e ngjallur. Un do tjua pranoj kt argument dhe me miratim madje, por kjo nuk m bind mua si nj njeri i arsimuar se ringjallja n t vrtet ka ndodhur. M pas shtuat: Ajo q un do t doja t propozoja sht se, pavarsisht nga pretendimet e mrekullueshme t Krishtit dhe ndjeksve t tij, s bashku me provat q keni dhn, sht e paarsyeshme jo logjike, n t vrtet, besimin se Perndia ekziston, se Jezusi sht Zot, dhe se ai ngrit nga t vdekurit. Vrejtjet tuaja duket se tregojn nj paragjykim t anti-supernaturalizmit m tepr sesa nj gatishmri pr t hetuar me kujdes provat. Ky nuk sht nj shqyrtim me mendje t hapur i provave historike, por nj vullnet pr t besuar se nuk ka zot, nuk ka mrekulli dhe nuk ka ringjallje. Ju falnderoj pr kohn tuaj. Ndrkoh q Jamal-i u kthye n vendin e tij, publiku shprtheu n duartrokitje. Andrea shikoi drejt Lauren-it, Scott-it dhe Brett-it. Ata nuk po duartrokitnin. Edhe pse nuk donte ta pranonte, Andrea e ndjente se argumentet e Jamal-it kishin hedhur posht retorikn e dy kundrshtarve t tij. Vetm pr nj ast, ajo mendoi nse ajo q ai thoshte ishte e vrtet. Dr. Peterson, duke ruajtur asnjansin e tij si moderator, e qetsoi audiencn dhe mori pyetje shtes nga paneli i profesorve dhe disa student n audienc. Edhe ai ishte duke i shqyrtuar provat e ringjalljes historike. Ai m pas falnderoi folsit, njoftoi ngjarjen e ardhshme t ksaj serie, dhe i falnderoi t gjith pr pjesmarrjen.
66
M pas, Mina dhe Jessica e pan Andrea n pjesn e pasme dhe shkuan drejt saj. Andrea, sa mir q po t shohim! - tha Mina. Ajo i hodhi kraht rreth saj n nj prqafim t madh si n koht e vjetra. Edhe pse Andrea u prpoq pr t vepruar ftoht dhe me moskokarje, ajo e gjeti veten duke luftuar me nj buzqeshje q po i dilte. Ajo ishte e knaqur q Mina dhe Jessica ishin aty. Ndrkoh, Nick-u eci drejt Scott-it, Lauren-it dhe Brettit. Hej, Nick! - tha Brett-i. Un mund t mos pajtohem me Jamal-in, por e pranoj pa asnj mdyshje q ai e fitoi kt debat. Jo, nuk e fitoi - tha Lauren. Brett vetm sa i hodhi nj shikim asaj. Un nuk pajtohem me ty, Lauren. Jamal-i e bri Frenk Gouffran t duket sikur po u shmangej provave dhe sikur kishte vullnet pr t besuar. Lauren shikoi drejt Scott-it. Kush mendon se fitoi? Epo, m ka plqyer gjithmon Dr. Jurgen Hitzfield, por mbrojtja nga ana e Jamal-it e prdorimit nga Pali t gjuhs s kredove t besimit dhe t dshmive t hershme t dshmitarve okular t ringjalljes ishte mjaft bindse nga pikpamja historike. Sinqerisht, un nuk jam i sigurt se si t merrem me kt gj, por ende kam pyetje n lidhje me etikn e Dhjats s Vjetr dhe problemin e s keqes. Jamal-i mund t ket fituar debatin, por un do t vazhdoj t jem gnostik. Nick-u pa drejt Scott-it. Un mendoja se ke qen ateist, jo gnostik. Jam pak nga t dyja - tha Scott-i, duke u zgrdhir pak teksa e hodhi shikimin prtej.
Dymbdhjet NJ KAPITULL I RI PR PETERSON-T
ZEMR, bre nj pun t jashtzakonshme si moderator i debatit - tha Susan Peterson. Faleminderit, Susan - u prgjigj profesori teksa hoqi xhaketn dhe kravatn. A i ke treguar Jamal-it apo Nick-ut pr besimin t ri? - pyeti Susan teksa i solli Dr. Peterson-it nj tas t vogl me akullore. Jo, ende jo. Nuk i kam thn askujt, prve teje. Pse jo? Dr. Peterson nuk iu prgjigj. Nuk i ke thn askujt, prve meje? Ka m shum se nj muaj q kur je lutur pr t pranuar Krishtin.
68
Mir, thjesht nuk ishte koha e duhur. Doja ti tregoja pastor Gregut kt t diel, por ai dukej i zn dhe nuk pata mundsi. Bill, shpresoj q nuk ke frik nga ndonj reagim. Un mendoj se n nj moment s shpejti do t ishte mir tu tregosh miqve t tu. Ti e di q Jamal-i dhe Nick-u do t gzohen, edhe pse disa nga kolegt e tu mund t mos reagojn mir. Edhe ata do t t respektojn gjithsesi. Dhe m e rndsishmja, Perndia do t t nderoj. Mos e harro msimin e Krishtit, Prandaj kushdo q do t m rrfenj prpara njerzve, dhe un do ta rrfej prpara Atit tim q sht n qiej. Por kushdo q do t m mohoj prpara njerzve, edhe un do ta mohoj prpara Atit tim q sht n qiej.43 Bill, ke msuar nj pikpamje t rreme t Krishtit pr kaq shum koh. Mendoj se duhet t fillosh tu tregosh t gjithve pr kthimin tnd dhe t pranosh me prulsi q ke gabuar n disa prej msimeve tua. Pse nuk fillon t shpallsh Krishtin e vrtet t historis? Susan, ke plotsisht t drejt! Dr. Peterson hodhi prap akullore n tas pr veten dhe gruan, pastaj vazhdoi. Nuk doja q fjala t prhapej para nats s sotme. Si moderator, nuk doja q vmendja t zhvendosej tek un. Gjithashtu nuk dshiroja q audienca t mendonte se isha i njanshm, por mendova q n kohn e duhur t ndaja ndryshimin tim t t menduarit n lidhje me Krishtin me t gjith fakultetin dhe studentt. N fakt, kam qen duke menduar seriozisht q ta rezervoj pr nj her tjetr auditorin Wesley q t mbaj nj leksion mbi temn A e shpalli Jezusi veten perndi?. Un nuk kam turp pr ungjillin e Jezus Krishtit dhe besoj se kjo
NJ KAPITULL I RI PR PETERSON-T
69
do t ishte nj mundsi e mir pr t paraqitur rastin tim. Susan i hodhi kraht rreth t shoqit. Un kam besim te ti zemr. Perndia do ta prdor dshmin tnde. Un e di q kritikt do t m vihen mbrapa, por kjo sht ajo q meritoj pr t qenurit kaq kokfort duke mashtruar kaq shum mendje t reja gjat viteve. Perndia past mshir pr mua. Bill, n qoft se Perndia mundi t prdorte Saulin nga Tarsi, i cili e prndoqi kishn e krishter, pr t shkruar nj pjes t madhe t Dhjats s Re, jam i sigurt q do t t jap urtsi pr t ndikuar n Universitetin Opal.
Trembdhjet NICK-U DHE JESSICA
JESSICA KAPI telefonin. Alo? kemi Jess! Jam un, Nick-u. kemi, Nick?! Un e di q n ver m ke thn se nuk doje t dilje me mua pr takime romantike, por po pyesja veten nse do t ndryshoje mendim aq sa t t nxirrja pr dark t premten? Epo, n rregull! M duket mir. Mrekulli! Po mendoja q mund t shkojm tek Fort Worth, t ham ushqim meksikan dhe pastaj t shkojm tek Billy Bob pr nj vallzim t veant. Grupi Zac Brown do t luaj jasht dhe kam dy bileta. Si t duket?
NICK-U DHE JESSICA
71
Oh po! M duket fantastike! Tre net m von, ndrsa Nick dhe Jessica ishin duke udhtuar nga Dallas n Fortworth, Nick-u e pyeti Jessica-n: Si shkoi diskutimi me vajzat pas studimit biblik Un jam i dyti, mbrm? Shkoi mjaft mir, por kur desha t lexoj nj pasazh nga Bibla, nj vajz foli dhe tha, Nuk doja t diskutoja mbi fen, sidomos pr Jezusin. Prgjigja ime fillestare ishte N rregull, ather pse ke ardhur n nj studim biblik? Ajo tha se ajo ishte nj tifoze e zjarrt e Anne Rice, romancierja e vampirve, dhe kishte dgjuar se do t shfaqnim filmin e saj. E pyeta se far mendonte pr filmin, dhe nuk kishte shum pr t thn. Nick, a t kujtohet vitin e kaluar, kur dilnim bashk, para se t besoja Jezusin, gjithmon do t prpiqesha t ndryshoja tem, kur ti e prmendje? A do t m falsh pr kt t lutem? Jessica, t kam falur tashm. E kemi sqaruar kt tem. Faleminderit! A e di, emri i vrtet i Jezusit duket sikur i shqetson njerzit, i v n siklet, apo i zemron, ose t dyja bashk. Shum prej vajzave prpiqen t ndryshojn tem, kur prmendet Ai. Duket sikur mund t bisedosh gjith ditn rreth Buds, Muhamedit, apo Konfucit dhe njerzit nuk mrziten, por po tu prmendsh Jezusin, aty merr fund biseda. Pse njerzit ofendohen kur prmendet Jezusi dhe nuk ofendohen nga emrat e tjer fetar? Nick-u u mendua pak pr kt. Un mendoj se arsyeja sht se ata udhheqs t tjer fetar nuk kan pretenduar t jen Zot. Ky sht dallim i madh mes Jezusit dhe t tjerve.
72
Jezusi bri deklarata befasuese pr veten e tij dhe u b e qart se kto deklarata e identifikuan at m shum se nj profet dhe msues. Meq ra fjala, e ke dgjuar lajmin pr Dr. Peterson? far lajmi? sht br i krishter. far?! Jessica nuk iu besoi veshve. Ajo kishte qen duke u lutur pr t thuajse do dit. Po, ka pranuar Krishtin rreth para nj muaji. Nick, po tallesh me mua? sht kaq emocionuese! Jessica-s filluan ti rridhnin lot. Nuk e kisha fare iden. Mendova q e dije, Jess! Ai ka drguar email sot n mngjes dhe e ka njoftuar kthimin e tij. Do t jap nj leksion t veant pas tre javsh pr hyjnin e Krishtit. Nuk mund ta besoj q nuk e ke dgjuar. do student ka qen duke folur pr kt sot. A ke biseduar me t? Jo, jo, ende jo. Kalova nga zyra e tij, por sekretarja i tij m tha se ai dhe Jamal-i kishin marr nj dit pushimi pr t luajtur golf. Nuk kam biseduar me asnjrin prej tyre. Kjo sht nj prgjigje e lutjes! Besoj q guximi yt pr t ndar ungjillin me t at nat q ishim n shtpin e tij ka pasur ndikim. Nuk e di! Gjithka q mbaj mend nga ajo nat sht ndjenja e fajit q i predikova. Mendoj q Jamal-i kishte m shum ndikim. Por jam thjesht mirnjohs q Dr. Peterson ka ardhur te Krishti. N fund t fundit sht Fryma e Shenjt q krkon nj marrdhnie me ne.
NICK-U DHE JESSICA
73
Mir, sht e vrtet se vetm Zoti shpton, por patjetr q Perndia t ka prdorur ty pr t m sjell mua n besim. Nick-u buzqeshi dhe u afrua pr ti shtrnguar dorn Jessica-s. Dhe ti sigurisht q ke ndryshuar. Edhe ti - qeshi Jessica. Po. Para se t bheshe e krishter, Jess, ke qen e vrazhd, mbrthyer deri . . . Hej! Jessica goditi krahun e Nick-ut. Shikoje buzqeshjen tnde, Nick! E kthej mbrapsht at q thash nuk ke ndryshuar aspak! Seriozisht, Jess, - vazhdoi Nick-u, Perndia sht duke br gjra t mdha nprmjet teje. Ti ke kaq shum dhembshuri n punn tnde humanitare me ata fmij, ti po i udhheq vajzat pr te Krishti, dhe po vullnetarizon tek streha. Je si nj version i bukur i Nn Terezs! Lajkat nuk t shpien askund! Jessica ia mbrtheu krahun e Nick-ut. Pastaj prsri, edhe pse ke disa cilsi t mira, un nuk jam i sigurt q do t jesh n gjendje t vallzosh aq mir sa un sonte - tha Nick-u. T dy qeshn. Nick ishte nj valltar cop-cop.
Katrmbdhjet HYJNIA E KRISHTIT N UNGJILLIN E MARKUT
T HNN N MNGJES, t gjith nxnsit e kursit Hyrje n Dhjatn e Re q zhvillohej nga Jamal-i mezi po prisnin pr t folur pr kthimin e William Peterson dhe leksionin e ardhshm. Jamal-i kaloi vetm disa minuta duke folur pr temn pastaj u zhyt n leksionin e tij. sht absolutisht qesharake kur kritikt thon se hyjnia e Krishtit nuk sht pohuar n librin e Markut, pasi Marku sht m i vjetri nga katr ungjijt. N kapitullin e dyt, shohim Jezusin t bj dika q vetm Perndia mund ta bj; ai fal mkatet. M lejoni tua lexoj. Jezusi, kur pa besimin e tyre, i tha t paralizuarit: O bir, mkatet e tua t jan falur!44
HYJNIA E KRISHTIT N UNGJILLIN E MARKUT
75
Jamal-i ndaloi. E di at q disa prej jush mund t jen duke menduar. Kjo nuk sht ndonj gj e madhe. Ai nuk sht duke pretenduar t jet Perndi. Por, shikoni nga afr. Sipas teologjis hebraike, vetm Perndia mund t thoshte nj gj t till; falja e mkatit ishte tipar apo veori vetm e Perndis.45 Kur skribt dgjuan faljen e mkateve t burrit, u zemruan: Pse vall ky po flet blasfemi. Kush mund t fal mkatet, ve Perndis vet?.46 E shihni se far po ndodh? Kur udhheqsit fetar e dgjuan t fal mkatet, e akuzuan pr blasfemi. Shikojeni kt faqen tjetr n ekran. Dr. Lewis Sperry Chafer, themelues dhe president i par i Seminarit Teologjik t Dallasit, shkroi:
Askush mbi tok nuk ka as autoritet as t drejt t fal mkatin. Askush nuk mund t fal mkatin prve Atij kundr t cilit t gjith kan mkatuar. Kur Krishti fali mkatin, si e dim q e ka br, ai nuk ishte duke ushtruar nj dhunti njerzore. Meq askush prve Perndis nuk mund t fal mkatet, do t thot prfundimisht se Krishti, meqense ka falur mkatet, sht Perndia.47
Dora e Nick-ut u ngrit. Po, Nick? Mir, un jam i bindur pr deklarimin e Krishtit si Perndi n librin e Gjonit, kur ai e quan veten Un Jam-,
76
emri i Per ndis q iu zbulua Moisiut, por nuk jam shum i bindur pr kt tek Marku. Duket sikur kjo referenc q ke dhn sht pak e tepruar. Un mund ti fal njerzit pa pretenduar t jem Perndi. Njerzit e bjn kt gjat gjith kohs. Edhe kur e konsideroja veten nj agnostik i falja njerzit. Ah, Nick! Po, dikush mund t thot T kam falur, por vetm nse sht personi kundr t cilit kan mkatuar. Nick, le t supozojm se ti mkaton kundr meje. Jemi n gjykat dhe un vazhdoj t mposht argumentet e tua, kshtu q ti m shan me nj gjuh diskriminuese n nj moment kur je i nxehur. Un kam t drejt t t fal ty. Por n qoft se ti mkaton kundr dikujt tjetr, le t themi vllait tnd m t madh, un nuk kam m kt t drejt. I paralizuari tek Marku 2 nuk kishte mkatuar kundr Jezusit si njeri. Ata t dy nuk e kishin par kurr njri-tjetrin m par. I paralizuari kishte mkatuar kundr Perndis. Kur Jezusi erdhi dhe, nn autoritetin e Tij, tha: Mkatet e tua t jan falur, ai ishte duke folur si Zot. Ne mund ti falim mkatet q kryhen kundr nesh, por n asnj mnyr askush nuk mund t fal mkatet e kryera kundr Zotit. . . ve nse ai sht Zot. Jamal-i vazhdoi: Nuk sht pr tu uditur q Judenjt reaguan n mnyr t dhunshme, kur nj marangoz nga Nazareti bri nj deklarat kaq t guximshme. Ky pohim q ai mund t fal mkatet, ishte shembull i nj t drejte q i prket vetm Zotit. Po, Emily? Kjo referenc duket mjaft unike. A ka referenca t tjera
77
t Krishtit ku ka br deklarata t guximshme n ungjillin e Markut? Absolutisht po, Emily. Prse nuk na lexoni nga libri i Danielit, kapitulli shtat, vargjet trembdhjet dhe katrmbdhjet. Kam dshir t flasim pak pr frazn Bir i njeriut. Ndrsa Emily gjeti pasazhin dhe filloi leximin, Jamal-i i nxori vargjet n ekran q e tr klasa t mund ti shihte:
Un shikoja disa vegime nate, dhe ja mbi ret e qiellit po vinte dikush q i ngjante nj Biri njeriu; ai arriti deri te i Lashti i ditve dhe iu afrua atij. Atij iu dha sundimi, lavdia dhe mbretria, me qllim q gjith popujt, kombet dhe gjuht ti shrbenin; sundimi i tij sht nj sundim i prjetshm q nuk do t kaloj, dhe mbretria e tij sht nj mbretri q nuk do shkatrrohet kurr (Danieli 7:13-14)
Faleminderit, Emily. Tani, Shkrimi i Shenjt sht e qart se vetm Perndia duhet t adhurohet. Po, Emily? Ku thot Shkrimi i Shenjt se vetm Perndia duhet t adhurohet? A nuk e adhuruan Jezusin? Po, patjetr, dhe fakti q ai ka marr adhurimin e konfirmoi hyjnin e Tij. Sa pr nj referenc, Jezusi i thot Satanit tek Mateu 4:10 Adhuro Zotin, Perndin tnd dhe shrbeji vetm Atij. Ai n fakt sht duke cituar nga Ligji i
78
Prtrir 6:13, nj pjes t Dhjats s Vjetr shum t njohur pr hebrenjt.48 Tani, le t kthehemi tek Biri i njeriut, pr t cilin lexoi Emily tek Danieli. Shkrim i Shenjt sht i qart se vetm Perndia duhet t adhurohet. Megjithat, Danieli sheh nj vizion t ktij Bir njeriu q adhurohet. Tani, t kemi parasysh se Danieli flet pr nj njeri q do t adhurohet, edhe pse Shkrimet e Shenjta kishin folur pr adhurim vetm t Perndis. Pavarsisht nga keqkonceptimi i prgjithshm, termi Biri i njeriut nuk i referohej Jezusit si njeri, por hyjnis s Tij. M lejoni t citoj dy shkrimtar studiues, Komoszewski dhe Bowman, t cilt e shpjegojn vizionin e Danielit: N vizionin e Danielit, figura njerzore ka gjith autoritetin e gjykimit dhe rregullat mbi nj mbretri t prjetshme. Mungon nocioni i dobsis dhe i varsis. Prshkrimi i figurs si duke ardhur mbi ret e identifikon at si t shenjt gjithashtu, meq edhe n vende t tjera n Dhjatn e Vjetr imazhet e ardhjes mbi ret jan prdorur ekskluzivisht pr figura hyjnore.49 E shohim Jezusin duke e referuar kt pjes t veant tek Marku 14. Le ti hedhim nj sy. Nick, a mund t lexosh pr tek Mark 14:60-64? Nick-u hapi Dhjatn e Re dhe filloi leximin: Ather kryeprifti u ngrit n mes t kuvendit dhe e
79
pyeti Jezusin duke thn: Nuk prgjigjesh fare? far po dshmojn kta kundr teje? Por ai heshti dhe nuk u prgjegj fare. Prsri kryeprifti e pyeti dhe i tha: A je ti Krishti, Biri i t Bekuarit? Dhe Jezusi tha: Un jam. Dhe ju do ta shihni Birin e njeriut t ulur n t djathtn e Pushtetit dhe duke ardhur me ret e qiellit. Ather kryeprifti, duke i shqyer rrobat, tha: nevoj kemi m pr dshmitar? Ju e dgjuat blasfemin, ju duket? Dhe t gjith gjykuan se meritonte vdekjen.50 Jamal-i pyeti: Pse e dnuan si fajtor pr vdekje? Jezusi po shpallte se ishte Zot, - tha nj student i quajtur Xhon, nga rreshti i fundit. Jamal-i buzqeshi. Po! Udhheqsit fetar e njihnin interpretimin e Jezusit pr Danielin 7:13. Jezusi po deklaronte q ishte hyjnor, nj figur qiellore i cili do t ulet n t djathtn e Perndis, duke ushtruar autoritet suprem mbi gjith njerzit pr gjith prjetsin. Nuk sht udi q autoritetet hebreje ishin aq t mrzitur -Jezusi kishte kryer blasfemi duke pretenduar t ishte Zot! N mnyr t qart, Jezusi ishte i vetdijshm pr hyjnin e Tij.51 Po, Xhon? - pyeti Jamal-i. A kemi nevoj ta dim kt pr provim? Pyetje jo e mir. do gj q them mund t bjer n provim - u prgjigj Jamal-i me nj buzqeshje. Ndrsa disa student filluan t shkruajn me nxitim,
80
Jamal-i hapi nj prezantim tjetr. Kshtu, nj analiz e dshmis s vet Krishtit, t ciln mund t dshironi t mbani mend pr provimin e ardhshm, tregon se Ai pretendohet n mnyr t qart q t jet:
1. Biri i Perndis t bekuar. 2. Ai i cili do t ulet n t djathtn e Pushtetit. 3. Biri i njeriut, i cili do t vij mbi ret e qiellit.
Jamal-i vazhdoi: Secili nga kto pohime sht dukshm mesianik. Efekti prmbledhs i t treve sht domethns. Sanhedrin, gjykata judease, i kapi t tre pikat dhe kryeprifti u prgjigj duke grisur rrobat dhe tha: nevoj kemi m pr dshmitar?52 Ata e kishin dgjuar vet m n fund nga goja e vet Jezusit. Ai u dnua nga fjalt e tij.53 Faqja tjetr n ekran zbulon prfundimin nga Sir Robert Anderson, i cili dikur ishte shef i krimeve t policis angleze. Vini re vzhgimin e tij: Nuk ka dshmi konfirmuese m bindse se ajo e dshmitarve armiqsore, dhe fakti q Zoti bri deklaratn e Hyjnis sht qartsuar n mnyr t pakundrshtueshme nga vepra e armiqve t Tij. Ne duhet t kujtojm q hebrenjt nuk ishin nj fis i egr i paditur, por nj popull shum i kulturuar
81
dhe thellsisht fetar; dhe kjo ishte prej ksaj akuze q, pa nj z kundrshtues, vdekja e Tij u dekretua nga Sinedri i tyre - Kshilli tyre i Madh Kombtar, i prbr prej krerve fetar m t njohur, duke prfshir edhe njerzit e tipit t Gamalielit, filozofit hebre t shekullit t par dhe nxnsi i tij i famshm, Sauli i Tarsit.54
Pra, sht e qart q Jezusi donte ta bnte kt dshmi dhe t deklaronte para Sinedrit q sht Zot? - pyeti Emily. Absolutisht - tha Jamal-i. Kjo sht dshmia q Jezusi donte t bnte pr veten e Tij. Ne gjithashtu shohim se hebrenjt e kuptuan q prgjigja e tij ishte pretendim apo deklarat se Ai ishte Zot. N kt pik ata ballafaqohen me dy alternativa: ose pohimet e tij ishin blasfemi t uditshme, ose ai ishte vrtet Zot. Gjyqtart e tij, e pan shtjen n mnyr t qart, aq t qart sa q e kryqzuan dhe e prqeshn n kryq duke thn: Ai ka besuar n Perndin; le ta liroj tani n qoft se e do me t vrtet, sepse ka thn: Un jam Biri i Perndis.55 Si ishte kjo puna e kryepriftit q gris rrobn e tij? - pyeti Nick-u. Ky ishte nj zakon i ligjit hebre q tregonte tmerr pr shkak t blasfemis s shprehur. Kam nj vzhgim pr kt pyetje nga H. B. Swete, ish-profesor i titullit Regius, i hyjnis n Universitetin e Kembrixhit. Dr Swete ka shkruar:
82
Ligji ndalon kryepriftin t gris rrobn e vet pr problemet personale (Levitiku 10:6, 21:10), por duke vepruar si gjyqtar, i krkohej nga zakoni pr ta shprehur n kt mnyr tmerrin pr do blasfemi t shqiptuar n prani t tij. lirimi i gjyqtarit t sikletosur vihet re. N qoft se nuk ka prova t besueshme, nuk kishte m nevoj pr to tani: I burgosuri e kishte ngarkuar veten me faj.56 Meq jemi tek kjo tem, un kam nj pjes interesante n lidhje me gjyqin e Jezusit nga kndvshtrimi i nj avokati, Irwin Linton. Ky nuk ishte gjykim i zakonshm. Jamal-i i kaloi faqet n ekran pr nj ast, dhe pastaj tha: Ti hedhim nj sy ksaj.
N mes t gjykimeve penale ky sht i veant sepse jo veprimet, por identiteti i t akuzuarit sht shtja. Akuza penale hedhur kundr Krishtit, rrfimi, apo edhe dshmia, edhe veprimet n prani t gjykats, n t ciln edhe u dnua, e madje edhe marrja n pyetje nga guvernatori romak dhe mbishkrimi n kryq n kohn e ekzekutimit kan t bjn t gjitha me nj pyetje pr identitetin dhe dinjitetin e vrtet t Krishtit. far mendoni pr Krishtin? Biri i kujt sht?57
83
Vazhdo, Emily! Kam dgjuar nga disa njerz n departamentin e fes q Dr. Peterson sht br i krishter dhe sht i bindur pr hyjnin e Krishtit. A sht e vrtet kjo? Po, sht e vrtet. Por Dr. Peterson dshiron ta thot personalisht lajmin, kshtu q do t jap nj leksion t veant pas tre javsh pr hyjnin e Krishtit. E diskutoi me mua javn q shkoi ndrsa ishim duke luajtur golf dhe shpreson me t vrtet q t gjith do t jeni atje. A marrim kredite shtes nse vijm? - pyeti Xhoni duke buzqeshur. Jamal-i vetm e shikoi at me fytyr serioze dhe nuk tha asgj. Pasi u mendua pr disa sekonda, Jamal-i tha: E dini far?! N qoft se ndonj nga ju do t marr pjes n leksion dhe do t shkruaj nj analiz dhe kritik dy faqshe pr leksionin e Dr. Peterson-it, un do tju jap nj not pr kredite shtes. Tani, po! - brtiti Xhoni, duke e tundur grushtin e tij n ajr. Jamal nuk ia vuri veshin dhe vazhdoi: Klasa, m lejoni t prmbledh disa vzhgime dhe t ndaj edhe nj pjes para se tju shprndaj. Ai pa npr dhom pr disa aste, qllimisht duke krkuar kontakt me sy. N pjesn m t madhe t gjyqeve, t akuzuarit gjykohen pr at q jan akuzuar se kan br, por ky nuk ishte rasti n gjyqin e Jezusit. Ai u gjykua pr t at q deklaronte se ishte. Ai heshti pr pak e pastaj vazhdoi: Gjyqi i Jezusit duhet t jet i mjaftueshme pr t dshmuar bindshm se ai rrfeu
84
t ishte Perndia n mish. Gjyqtart e tij dshmojn pr kt deklarat, dhe n ditn e kryqzimit t Krishtit, armiqt e tij e pranuan se ai pretendonte t ishte Perndia i ardhur n mish. Nxirrni Bibln dhe le t kthehemi tek Mateu 27. Xhon, a mund ti lexosh me z t lart dhe qart vargjet 41-43 pr ne? Ndrsa Xhoni e gjeti pjesn n Bibl, Jamal-i e vuri pjesn n ekran pr ata q nuk i kishin sjell Biblat me vete.
Po ashtu, edhe krert e priftrinjve, bashk me skribt dhe me pleqt, duke e tallur, i thonin: Ai i shptoi t tjert dhe nuk mund t shptoj vetveten; n qoft se sht mbreti i Izraelit, le t zbres tani nga kryqi dhe ne do t besojm n t; ai ka besuar n Perndin; le ta liroj tani n qoft se e do me t vrtet, sepse ka thn: Un jam Biri i Perndis.58
Faleminderit pr leximin, Xhon! Shihemi orn tjetr.
Pesmbdhjet FA R T H A N T TJERT PR JEZUSIN?
T MRKURN N MBRMJE, Brett, Scott dhe Lauren prsri u bashkuan me grupin q u mblodhn n kafenen e Caruth Haven pr t diskutuar pr identitetin e Krishtit. Jamal-i e filloi mbrmjen duke paraqitur nj rast t sakt e t prmbledhur pr besueshmrin e beslidhjes s re, dhe Mina prmendi dika n lidhje me kthimin n besim t Dr. Peterson. Scott vijoi me nj koment q shkaktoi disa biseda intensive. Jezusi nuk quhet Zot n Bibl. Edhe Brett-i u prfshi. Ai ka t drejt. Kam lexuar t gjith Dhjatn e re kt
86
ver dhe nuk kam gjetur asnj edhe nj varg. Nick-u buzqeshi. Ai e kishte dgjuar Jamal-in duke dhn nj msim mbi kt. Jamal-i e kuptoi situatn. Ju keni nj vzhgim t mir, Scott. Shpjegimi ka t bj me emrin e tij. Ajo q shum njerz nuk e kuptojn sht se fjalt Jezus Krishti nuk jan nj emri dhe mbiemri. Ato jan nj emr dhe nj titull. Emri Jezus rrjedh nga forma greke e emrit t Jeshua apo Jozueu, q do t thot Zoti-shptimtar ose Zoti shpton. Titulli Krisht rrjedh nga fjala greke pr Mesian dhe do t thot I vajosuri. Dy zyra, mbret dhe prift, jan t prfshira n prdorimin e titullit Krishti. Titulli e paraqet Jezusin si prifti dhe mbreti i premtuar n profecit e Dhjats s Vjetr. Ky pohim sht vendimtar pr nj kuptim t duhur n lidhje me Jezusin dhe krishterimin.59 Jamal-i vazhdoi: Brett, un do t thosha se Dhjata e re e paraqet Krishtin si Zot shum qartsisht. Shumica e emrave t prdorur pr Krishtin jan t till q do t mund t prdoreshin vetm pr nj q ishte Zot. Pr shembull, Jezusi sht quajtur Zot n deklaratn duke pritur shpresn e lume dhe t shfaqurit e lavdis t t madhit Perndi dhe t Shptimtarit ton Jezu Krisht.60 Ku sht ky rresht? - pyeti Brett. Titit 2:13. Por ka edhe shum t tjer: Gjoni 1:1, Romakve 9:05, Hebrenjve 1:08, 1 Gjoni 5:20-21 Por, a nuk citoi Jezusi nga Psalmet duke thn: Ju jeni perndi? Jezusi sigurisht q nuk prshkruhet n t njjtn mnyr si Zoti n Dhjatn e re.
FAR THAN T TJERT PR JEZUSIN?
87
Jamal-i hapi laptopin e tij dhe nxori shnimet e leksionit t tij. Cila sht adresa jote pr e-mail, Brett? Dua t t drgoj kt dokument. Pas drgimit t email-it pr Brett-in, Jamal-i ia dorzoi kompjuterin e tij Jessica-s, i cila kishte qen e heshtur gjat gjith mbrmjes. Jessica, pse nuk na i lexon disa nga kto referenca nga Shkrimet e Shenjta q prshkruajn karakteristikat e Jezusit q mund t jen t vrteta vetm pr Zotin? N rregull, - tha Jessica. N Shkrimet e Shenjta, Jezus Krishti paraqitet si: vet-ekzistues (shih Gjoni 1:2; 08:58; 17:05; 17:24) i kudogjendur (shih Mateu 18:20; 28:20) i gjithdijshm (shih Mateu 17:22-27, Gjoni 4:16-18, 6:64) i gjithfuqishm (shih Mateu 8:26-27, Luka 4:38-41, 7:14-15, 8:24-25, Zbulesa 1:8) ka (zotron) jet t prjetshme (shih 1 Gjoni 5:11-12, 20)
Nick-u u prfshi n bised. Nj tjetr dshmi se Jezusi e paraqiti veten si Zot ishte se ai mori nder dhe adhurim q vetm Perndia duhet t marr. Kjo doli n orn ton t msimit dje. N nj konfrontim me djallin, Jezusi tha: Shporru, Satan, sepse sht shkruar: Adhuro Zotin, Perndin tnde, dhe shrbeji vetm atij.61 Andrea foli: N rregull, ku jan ato referenca?
88
I lexuam n klas hern e kaluar. Kjo sht nga Mateu, kur Jezusi u tundua nga djalli - u prgjigj Nick-u. Prit, do ta gjej un. Jamal, a e di ti se ku sht ky rresht? Ju keni t drejt, Nick. Kjo sht te Mateu 4:10. Jezusi u adhurua si Zot edhe tek Mateu 14:33 dhe Mateu 28:9, dhe deklaroi se ishte i denj t adhurohet si Zot tek Gjoni 5:23. Tek Hebrenjve 1:6 dhe te Zbulesa 5:8-14, Ai sht prsri objekt i adhurimit. Scott-i e ndrpreu: Por Judenjt ishin monoteist me devotshmri t madhe dhe duket se vetm johebrenjt besonin n Jezusin si Zot prmes msimit t Palit. Mina u prgjigj: sht e sakt se judenjt ishin monoteist me devotshmri, por edhe Jezusi ishte hebre, Pali ishte hebre, dhe shum nga ndjeksit e hershm t Krishtit ishin hebrenj. Rreshtat q Jamal-i dhe Jessica cituan tregojn qartsisht se ata e njohn dhe e pranuar Krishtin si vet Zoti. Un ende nuk jam e sigurt pr kt, Mina - tha Andrea. N rregull, ja far do bjm. Sa Bibla kemi?- pyeti Jamal-i. M duket se pes - tha Jessica. Ajo vuri re se Brett-i dhe Andrea kishin sjell secili nga nj Bibl. Andrea, a e keni Bibln n laptopin tuaj? - pyeti Jamal-i. Po! A mund t shikosh tek Mateu 16:16? Kjo vjen pasi Jezusi i pyeti dishepujt e vet kush mendonin se ishte Ai. Simon Pjetri duke u prgjigjur tha: Ti je Krishti, Biri i Perndis t gjall. Andrea u skuq teksa e lexoi at rresht. Pr ndonj arsye ajo u ndje nn trysni dhe e bindur kur lexoi
89
shkrimet e shenjta, dhe nuk donte ta shfaqte kt gj. Andrea, - tha Jamal-i, Jezusi iu prgjigj rrfimit t Pjetrit, jo me korrigjim, por duke e pranuar vlefshmrin dhe burimin e asaj deklarate. Ju lutem, a mund ta lexoni vargun tjetr? Jezusi duke prgjigjur u tha: I lumur je ti, o Simon, bir i Jonas, sepse kt nuk ta zbuloi as mishi as gjaku, por Ati im q sht n qiej.62 Scott, ju lutem, a mund t lexoni Veprat 20:28? Ju mund t prdorni Bibln time. Sigurisht. Teksa Jamal-i ia dorzoi Bibln e tij, ai tha: Scott, pr shkak t trajnimit t thell rabinik t Palit, ai do t ishte nj person me pak gjasa q tia atribuojn hyjnin Jezusit, t adhuronte nj njeri nga Nazareti dhe ta quante Zot. A nuk t duket e drejt?.63 Scott-i tundi kokn. Mbajeni n mend kt teksa lexoni at q Pali thot ktu. Patjetr, - tha Scott-i. N rregull, vazhdojm. Tregoni kujdes, pra, pr veten tuaj dhe pr gjith tufn, n mes t s cils Fryma e Shenjt ju ka vn ju kujdestar q t kullotni kishn e Perndis, t ciln ai e ka fituar me gjakun e tij Faleminderit, Scott. Gjakut t kujt po i referohet Pali ktu? Scott-i vazhdoi t lexonte tekstin pr veten e tij. Prit nj ast! N kto vargje, pse nuk po i drejtohen Jezusit si Zot, pra, me fjaln e theksuar Zot? Jamal-i u prgjigj: Komuniteti hebre i kuptonte kta tituj
90
t tjer t hyjnis dhe i prdorte. Por Jezusi sht quajtur Zot, si Perndi, n disa nga kto. Scott, do ju lutem t lexoni Hebrenjve 1:8. Shkrimtari i Hebrenjve e quan Krishtin Zot. Jo, un nuk do t lexoj m tepr. Kjo sht qesharake tha Scott-i. Ma jep Bibln, - tha Andrea. Do ta lexoj un, ndrsa pr t Birin thot: Froni yt, o Perndi sht n shekuj t shekujve; skeptri i mbretris sate sht skeptr drejtsie Andrea ia ktheu Bibln prsri Jamal-it. Ja ku e ke! Mina filloi t fliste. Ja ku sht nj nga t preferuarat e mia. Kolosianve 2:9, sepse tek ai banon truprisht gjith plotsia e Hyjnis. Dhe pastaj kemi shenjtin mbrojts t studentve t drejtsis, Thomain dyshues, i cili tha: Po nuk e pash n duart e tij shenjn e gozhdave, dhe po nuk e vura gishtin tim te shenja e gozhdve dhe dorn time n brinjn e tij, un nuk do t besoj.64 Nick-u ia priti: E dini far, un mund t identifikohem me Thomain. Vitin e kaluar, un me t vrtet krkoja prova. Nuk mund ta duroj kur disa t krishter besojn do gj pa e kontrolluar m par. Por, Thomai m motivon. Ai po thoshte: Shikoni, nuk sht se ndodh do dit q dikush t ngrihet nga t vdekurit apo t pretendoj t jet zoti i mishruar. N qoft se ju prisni nga un q ta besoj kt, m duhet nj dshmi e vogl prova. Mina vazhdoi: Tet dit m von, Thomai e mori dshmin q kishte krkuar. Dgjojeni kt. Dhe tet dit m von, dishepujt ishin prsri n
91
shtpi dhe Thomai ishte me ta. Jezusi erdhi, ndonse dyert ishin t mbyllura, dhe u prezantua midis tyre dhe tha: Paqja me ju! Pastaj i tha Thomait: Vre gishtin ktu dhe shiko duart e mia; shtrije edhe dorn dhe vre n brinjn time; dhe mos ji mosbesues, por besues! Ather Thomai u prgjigj dhe i tha: Zoti im dhe Perndia im!65 Jezusi e pranoi shpalljen dhe pohimin e Thomait se Ai ishte Zot, - vrejti Mina. Ai e qortoi Thomain pr mosbesimin e tij, por jo pr adhurimin e tij. Ndrsa Jamal-i dhe Mina flisnin pr hyjnin e Krishtit, Andrea ndjeu sikur ishte duke humbur nj betej t ciln nuk mund ta fitonte. Miqt e saj ishin t zgjuar, jo vetm t prfshir n nj prvoj emocionale fetare. Argumentet e tyre kishin filluar ta bindnin at se Krishti nuk ishte vetm hyjnor, por se ai i mbshteti pretendimet e tij me an t ringjalljes s tij. Ende, ajo kishte pyetje. N qoft se Zoti ishte aq i mir dhe i fuqishm, pse e lejoi kushrirn e saj t vdiste? Pse i lejoi Zoti prindrit e saj t divorcoheshin? Pse nuk e kishte ndaluar ish-priftin e saj kur . . . Teksa mendja e saj filloi t bredh, Andrea pyeste veten se si jeta do t kishte qen ndryshe nse ajo do t kishte vendosur besimin e saj n Jezusin. A do ti lejohej q t argtohej akoma? far do t mendonte familja e saj? Mendimet e saj t shprndara u ndrpren papritur. Andrea, far mendoni ti? e pyeti Jamal-i. Pr far?
92
N lidhje me rrfimin e Thomait? e pyeti Jamal-i. Epo, . . . Un mendoj se sht. . . interesante, - u prgjigj Andrea. Hej, a sht Jamal Washingtoni ai?! - brtiti nj z nga dhoma.
Gjashtmbdhjet DR. INGRAHAM NUK SHT I KNAQUR
T GJITH U KTHYEN dhe pan nj burr t vjetr me nj pallto sportive ngjyr gri q po afrohej. Hej, Dr. Ingraham - tha Brett-i. Prshndetje, Dr. Ingraham! - tha Lauren. Prezantimi juaj tek takimi i shoqats son ateiste dy jav m par, ishte interesant. Faleminderit, Lauren! Un shpresoj se zoti Washington ktu nuk po ju indoktrinon t gjithve me teologjin e tij sektare. Clayton Ingraham i buzqeshi Jamal-it.
94
Ju mund t keni bindur Bill Peterson-in se Jezusi u ngrit nga t vdekurit, por me siguri nuk do t m bindni mua. Emocionet e Nick-ut filluan dhe ai e hapi gojn pr t folur, por Jamal-i i hodhi nj shikim t shpejt dhe t pagabueshm. Ai mori frym thell dhe e mbylli gojn. Pa dhn asnj shenj pshtjellimi, Jamal-i bri me dor dhe u prgjigj me mirsjellje: Dr. Ingraham, ju jam mirnjohs q erdht, dhe un do t doja tju ftoja q t bashkoheni me ne. Takohemi ktu do t mrkur n mbrmje, dhe ndrsa ju erdht ne ishim duke diskutuar mbi hyjnin e Krishtit. Mund tju sjellim nj kafe? Jo, faleminderit! Jam me shum nxitim. Epo, ju jeni t mirpritur n do koh. Ju dhe un mund t ndajm pikpamjet tona dhe pastaj tiu prgjigjemi pyetjeve. Un jam njohur me qndrimet tuaja dhe besoj se ju e dini se ku qndroj pasi m keni dgjuar duke folur e dhn msim. Oh, t kam dgjuar, patjetr. Ju mund t fitoni me disa nga para-diplomantt tan me thirrjet tuaja emocionale, por me siguri nuk do t m bindni mua. Pikpamja juaj sht mendjengusht dhe jotolerante. Ju jeni duke e akuzuar Jamal-in se sht mendjengusht dhe jotolerant, por ju nuk jeni i gatshm pr ta dgjuar at? A nuk sht kjo munges tolerance? - mendoi Andrea. Dr. Ingraham, a do ta konsideronit t ndiqni leksionin e ardhshm t Dr. Peterson? - pyeti Mina. T gjith po flasim pr kt gj, apo jo? Bill ka qen nj mik i ngusht i imi pr shum vite, kshtu q un nuk do
DR. INGRAHAM NUK SHT I KNAQUR
95
ta humbas kt rast pr ta mbshtetur at, por kjo nuk do t thot un jam dakord me t. Personalisht, un mendoj se vdekja e motrs s tij e ka prekur at m shum se e kupton edhe ai vet. Dr. Ingraham, jam i knaqur q ju do t jeni i pranishm. Madje, mos e harroni ftesn time pr tu bashkuar me ne t mrkurave n mbrmje, - komentoi Jamal-i. Pasi u largua Dr. Ingraham, grupi vazhdoi bisedn, edhe pse shtysa e diskutimit t tyre ishte venitur. Jamal-i iu prgjigj disa pyetjeve n lidhje me t keqen, etikn e Dhjats s Vjetr dhe ringjalljen. M pas, ai i krkoi Lauren-it pr t treguar historin e saj dhe t sjell shtjellim pr ateizmin e saj. Lauren-a u pajtua me kt krkes me gjysm zemre dhe shpjegoi se si ishte rritur duke shkuar n nj kish ku Bibla msohej rresht pr rresht, por nuk kishte marr pjes m pasi prindrit e saj u divorcuan. Ajo tha se edhe gjat shkolls s mesme ende lutej n raste t rralla, por e ndrpreu pr shkak se kjo nuk po sillte dobi. Prmes studimit t evolucionit dhe antropologjis gjat vitit t saj t dyt n universitetin Brown ajo u bind se ateizmi ishte i vrtet. Megjithat, ajo pranoi gjithashtu se do t jet e hapur pr t besuar n zot n qoft se do t kishte prova bindse. Mina foli shkurtimisht n lidhje me treguesit e projektimit nga kodimet dhe kompleksiteti i pakaprcyeshm brenda strukturave t genit, dhe Lauren-a tha se paraqitja e prvijimeve nuk provon ekzistenc e Zotit. Biseda shkoi drejt fundit, kshtu q ata u prshndetn dhe u larguan. M von, kur Nick-u po e onte Jessica-n n banesn e saj
96
me makin, ai tha: Gati e katranosa kur Dr. Ingraham erdhi te tryeza jon. Pothuajse, por nuk e bre. N t vrtet, Nick, e vlersoj shum iltrsin tnde. Ai ishte shum i vrazhd me Jamalin, dhe un e di q nuk ke frik ti shprehsh mendimet e tua. Zakonisht, kam shum frik pr t thn ndonj gj. Jessica, un mendoj se Andrea vrtet e vlerson vrtetsin dhe mirsin tnde. Mina di aq shum dhe u prgjigjet t gjitha pyetjeve, por duket sikur Andrea do t dij se far ti mendon, edhe pse ti nuk flet pr teologji aq shum. Sa m plqen Andrea. Do t doja t them m shum n kto diskutime, por thjesht nuk i kam t gjitha prgjigjet pr pyetjet e saj. Un kam msuar aq shum vetm duke dgjuar. E vlersoj q m ke prezantuar me Mina-n dhe Jamal-in vitin e kaluar. Kam msuar kaq shum prej tyre. Hej, a ke marr email nga Susan Peterson? - pyeti Jessica. Pr mblsirn n shtpin e tyre, pas leksionit t Dr. Peterson? Po! Mezi po pres q t vijojm me bisedat. Znj. Peterson m tha se kishte ftuar edhe Andrea-n. Mendoj ta marr n telefon pas nja dy ditsh dhe ta ftoj pr tu bashkuar me ne. Ide fantastike.
Shtatmbdhjet LEKSIONI I DR. PETERSON MBI JEZUSIN
DR. PETERSON FTOI Nick-un dhe Jessica-n pr pak aste n prapasken, prpara se t fillonte leksionin. Me t ishin znj. Peterson, Jamal-i, dhe dy gazetar q kishin ardhur pr ti br Dr. Peterson-it disa pyetje. Pasi kaloi nja dhjet minuta me gazetart, Dr. Peterson hodhi syt dhe pa nj mik t mir q po vinte drejt tij. Clay! Si je? Nick-u dha nj buzqeshje t shpejt e t sforcuar dhe shikoi drejt Jamal-it, i cili kishte nj buzqeshje t vrtet. Si e bn ai kt? pyeste veten Nick-u. Epo, Bill Peterson, kurr nuk kam
98
menduar se do ta shoh kt dit, por sht knaqsi tju shoh! Zvends-presidenti, Dr. Clark Price nxori kokn dhe tha: Dr. Peterson, salla sht e mbushur dhe sht koha pr t filluar. Un do t jap mirseardhjen, dekani Sanchez do t paraqes biografin tuaj, dhe pastaj ju do t keni rreth shtatdhjet minuta pr leksionin tuaj. Mundohuni ta prfundoni nga 8:15, kshtu q mund t ruajm nja pesmbdhjet minuta pr pyetje. Dr. Peterson filloi disa minuta m von. Ju falnderoj pr at hyrje shum t ngroht dhe fisnike. Kolegt e mi t nderuar, student dhe t ftuar t veant, jam thellsisht mirnjohs q keni zgjedhur pr t ardhur n kt mbrmje. Gjat momenteve tona s bashku, dua t tregoj pjes nga udhtimi im akademik dhe vetjak, dhe m konkretisht, tju tregoj se si besimet e mia n lidhje me Krishtin historik kan ndryshuar. Kur Dr. Peterson filloi ligjratn e tij, Andrea vuri re se dhoma ra n nj qetsi t madhe. Ajo u ul n rreshtin e tret me Jessica-n, Nick-un dhe Mina-n n t majt t saj, dhe me Brett-in, Lauren-n, dhe Scott-in n t djathtn e saj. Edhe pse e dinte se do t kishte disa mosmarrveshje n audienc, besonte se miqt e saj nga klubi ateist do ta respektonin prezantimin e Dr. Peterson. Ajo e dinte gjithashtu se Scott-i nuk do t ngurronte t bnte nj ose dy pyetje t vshtira n fund. Andrea pyeste veten se far do t mendonin miqt e saj nse ajo do t vendoste besimin e saj n Krishtin. N kt pik, ajo mendoi prsri pr t gjitha bisedat e saj me
LEKSIONI I DR. PETERSON MBI JEZUSIN
99
Jamal-in, Nick-un dhe Mina-n, dhe pavarsisht se jo t gjitha pyetjet e saj kishin marr prgjigje, u duk se shtjellimi rreth krishterimit ishte duke u br m binds se ateizmi. Pasi kishte reflektuar mbi dyshimet e veta intelektuale, u prqendrua n leksionin e Dr. Peterson. Kur isha fmij, nna na oi mua dhe motrn time n nj kish prezbiteriane n Nju Jork. Fillimisht besova n Krishtin gjat viteve t mia t hershme, por u bra skeptik n shkolln e lart, pasi u trazova nga ndryshimet dhe variantet e ndryshme n dorshkrimet e papiruseve apo n kopjet e Dhjats s Re. Si student, u ndjeva i zhgnjyer dhe i mrzitur nga e keqja dhe padrejtsia e bots, dhe e pyesja veten pse Zoti do t lejonte nj ligsi t till. Kur shikoj prapa, besoj se filozoft q kam studiuar si Immanuel Kant, filluan t ndikojn n pikpamjet e mia. Dyshoja nse mund t dim gj prtej bots fizike. Prfundova me nj pikpamje agnostike pr Perndin dhe i thash vetes se nse ai ekzistonte, ai ishte ndoshta deistik, jo i gjithfuqishm dhe ndoshta nuk ishte n gjendje pr t zgjidhur problemin e s keqes. Pr disa vite, iu drejtova ateizmit dhe u prpoqa ti kthej nxnsit e studentt e mi kundr Zotit. Flisja pr ligsit e etiks nga Dhjata e Vjetr, thniet e vshtira t Jezusit dhe vrasjet e udhhequra nga njerzit fetar. Edhe pse luftoja me t ashtuquajturin problem i s keqes, ishte n fakt pranimi i objektivitetit ndaj s keqes dhe moralit q filloi t m kthej mbrapa tek Zoti disa vite m par. Kisha n mendje t gjitha format e ndryshme t etiks utilitarianizmin sasior dhe cilsor, relativizmin, si dhe format
100
e etiks deontologjike, dhe zbulova se shpjegimi m i mir pr moralin objektiv ishte t besosh n nj Zot i cili sht standardi i t gjitha ligjeve morale. Madje, disa vite m par, pas disa bisedave me nj mik, filozof ateist, i cili ishte larguar nga ateizmi, kalova koh pr t studiuar teorin e projektimit inteligjent nga autor t till si Francis Collins, William Dembski, Jonathan Wells dhe Michael Behe. Fillova t pranoj probabilitetin n dizajnin inteligjent, pra, n prvijimin e gjrave nga Perndia. Megjithat, ishte ende skeptik ndaj Shkrimeve t Shenjta dhe mrekullive n Dhiatn e Re. Pr fat t keq, jo vetm q i prjetoja dyshimet vet, por vazhdova duke sulmuar besimet e do t krishteri q takoja. Pr shkakun tim edhe gruaja ime nuk shkonte m n kish. Jo vetm kaq, por un binda me qindra, n mos mijra, student t vn n pikpyetje autoritetin e Shkrimeve t Shenjta. Kam frik se kam minuar besimin e shum njerzve. N t vrtet, e di se e kam br kt gj. Dimrin e kaluar, kur mora vesh se motra ime Barbara kishte nj tumor n tru, mora leje nga puna n msimdhnie dhe ndihmsi im, Jamal Washington, m zvendsoi n disa or msimore. Pas udhtimesh t shumta n Portland, gruaja ime dhe un vendosm t rrinim atje me motrn time derisa ajo vdiq. Disa prej jush, q e keni njohur motrn time, e dini se ajo jo vetm q besonte n Zot, por edhe e jetoi besimin e saj t krishter. Besimi i saj nuk ishte aspak i verbr. M kujtohet kur Barbara lexonte punimet shkencore t N. T. Wright mbi
LEKSIONI I DR. PETERSON MBI JEZUSIN
101
ringjalljen dhe dshironte t debatonte me mua mbi kt tem. Un e dija se nuk do t kisha shans t fitoja kundr saj. Disa n audienc qeshn dhe Dr. Peterson ndaloi pr nj ast. N funeralin e saj, fillova t mendoj m shum dhe m me qllim pr mundsin e parajss dhe implikimet e ringjalljes n jetn e prtejme. Isha i trishtuar nga vdekja e saj, dhe predikuesi foli mbi fjalt e Palit pr kishn e Thesalonikasve: t mos trishtoheni si t tjert q nuk kan shpres66 dhe teksa i dgjoja ato fjal, pyesja veten nse kisha ndonj shpres. N fund t varrimit, u befasova kur pash nj nga studentt e mi t pranishm. Nick-u ishte nj studentt e vitit t par vjet dhe kishte nj oreks t pangopur pr t msuar. Edhe pse ai u rrit duke shkuar n kish, ai kishte rrshqitur nga besimi n hyjnin e Krishtit kryesisht pr shkak t msimit tim. Fatmirsisht, Nick-u nuk ishte i knaqur me kundrshtimet e mia ndaj krishterimit. Ai i hetoi vet pretendimet e mia dhe prfundimisht u kthye n besim. Jo vetm kaq, por ai pati edhe guximin pr t ardhur n funeralin e motrs sime dhe t m njoftoj se Jezus Krishti m donte dhe kishte vdekur pr mua. Merreni me mend, nj student i vitit t dyt q nuk kishte fare trajnim t vrtet teologjik po m sfidonte mua, -nj profesor me tridhjet vjet prvoj akademike, - q t jem intelektualisht i hapur pr iden e ringjalljes dhe jets s prtejme! Nuk m shkoi ndr mend ta pranoja n at koh, por sfida e tij ndezi nj zjarr n mua. Pr dy muaj me radh rihetova do gj. E
102
rivlersova dhe e rishikova besimin n ekzistencn e Zotit dhe mundsin e mrekullive, dhe kalova shum koh duke rifreskuar hulumtimet e mia dhe rishqyrtova mosprputhjet n dorshkrimet. S fundi, nuk kisha zgjidhje tjetr por t pranoja se Dhjata e Re sht historikisht e vrtet dhe e sakt. Sonte dua t ndaj pse un besoj se dshmia pr Jezus Krishtin n Ungjijt dhe shkrimet e beslidhjes s re sht e besueshme. Dr. Peterson ligjroi me pasion mbi besueshmrin e Shkrimit t Shenjt n lidhje me bollkun dhe datat e hershme t dorshkrimeve t ungjijve. Ndrsa leksioni vazhdonte, Nick-u mori dorn Jessica-s. Ai e dinte se ajo kishte qen duke u lutur pr Dr. Peterson dhe se ajo ndoshta ishte duke u lutur n heshtje pr Andrea ndrsa ai po fliste. Jessica ia kishte br me sy Nick-ut kur Dr. Peterson prmendi emrin e tij.
Tetmbdhjet JEZUSI DHE AT I I T I J
PAS NJZET MINUTASH ligjrate n lidhje me besueshmrin e beslidhjes s re, Dr. Peterson rreshtoi referenca t shumta mbi pretendimet e Krishtit se ishte hyjni prgjat gjith Bibls. Ai shpjegoi edhe provat e ringjalljes s Krishtit. Andrea vuri re se nj pjes e saj dukej e ngjashme me at q Jamal-i po msonte. Dr. Peterson vazhdoi leksionin vazhdoi leksionin me nj bindje dhe autoritet, q nuk ishte dalluar m par n leksionet e tij. N ungjillin e Gjonit kemi nj konfrontim mes Jezusit dhe nj grupi t
104
udhheqsve hebrenj. U shkaktua nga shrimi q i bri Jezusi nj njeriu t al t shtunn. Hebrenjt e kishin t ndaluar t bnin ndonj pun ditn e shtun, kshtu q udhheqsit judenj e ngacmuan at se kishte thyer rregullat e s shtuns. Im At vepron deri m tash, e edhe un veproj. Pr kt Judenjt krkonin edhe m tepr ta vrisnin, sepse jo vetm se shkelte t shtunn, por edhe se thoshte se Perndia ishte ati i vet, duke e barazuar veten me Perndin. 67 Dr. Peterson shikoi drejt Dr. Clayton Ingraham dhe disa prej profesorve n radhn e par. Disa nga kolegt e mi mund t thot: Shiko, Bill, un nuk mund t shoh se si kjo provon ndonj gj. Jezusi e quajti Perndin Ati i tij, e mandej? T gjith t krishtert e quajn Zotin Ati i tyre, por kjo nuk do t thot se ata jan duke pretenduar t jen Zoti.68 Hebrenjt e kohs s Jezusit dgjuan n fjalt e tij nj kuptim q humbet leht pr ne tani. Sa her q ne studiojm nj dokument, duhet t marrim parasysh gjuhn, kulturn, dhe sidomos personin ose personat q prfshihen n at dokument. N kt rast, kultura sht kultur e hebrenjve dhe personat q adresohen jan udhheqsit fetar hebrenj, dhe dika n lidhje me at q tha Jezusi me t vrtet q i ngacmoi ata rnd. Teksti thot: Pr kt Judenjt krkonin edhe m tepr ta vrisnin, sepse jo vetm se shkelte t shtunn, por edhe se thoshte se Perndia ishte ati i vet, duke e barazuar veten me Perndin.69 Dr. Peterson u foli drejtprdrejt Dr. Ingraham dhe profesorve: far mund t ket thn pr t shkaktuar nj reaksion kaq t rnd? Shum prej jush nuk jan dakord
JEZUSI DHE ATI I TIJ
105
me at q po them sonte, por shpresoj t mos jeni duke u prpjekur pr t gjetur nj mnyr pr t m vrar, t paktn jo t gjith . . . Ai heshti, buzqeshi, ndrsa disa qeshn. Pastaj vazhdoi: Le t shohim pasazhin dhe shikoni se si Judenjt e kuptuan fjaln e Jezusit m shum se dy mij vjet m par n kulturn e tyre.70 Problemi i tyre ishte se Jezusi tha: Ati im e jo Ati yn. Nga rregullat e gjuhs s tyre, prdorimi i ksaj fraze nga ana e Jezusit sht nj pretendim pr t qen barabar me Perndin. Judenjt rrall i referoheshin Zotit si Ati im ose n qoft se e bnin, gjithmon do ta cilsonin deklaratn duke shtuar frazn n qiell. Megjithat, Jezusi nuk e ka shtuar frazn. Ai parashtroi nj pretendim dhe bri nj deklarat q Judenjt nuk mund ta keqinterpretonin kur ai e quajti Perndin Atin tim.71 Jo vetm q Jezusi pretendoi barazin me Perndin si Atin e tij, por pohoi gjithashtu se ishte nj me Atin. Gjat fests s Kushtimit t Jeruzalemit, disa prej liderve t tjer hebrenj iu afruan Jezusit dhe e pyetn nse ai ishte Krishti. Jezusi i prfundoi komentet e tij ndaj tyre duke thn: Un dhe Ati jemi nj.72 Si reaguan ata ndaj ksaj? Prandaj Judenjt morn prsri gur pr ta vrar me gur. Jezusi u prgjigj atyre: Ju tregova shum vepra t mira nga Ati im; pr ciln nga kto m vrisni me gur?.73 Tani, disa nga ju mund t pyesni veten pse hebrenjt reaguan kaq ashpr pr at q tha Jezusi, pra, se ishte nj me Atin. Struktura e frazs n greqisht na jep nj prgjigje. A. T. Robertson, studiues dhe njohs i famshm i greqishtes,
106
shkruante se n greqisht, fjala nj n kt pasazh sht n gjinin asnjanse, jo mashkullore, dhe nuk do t thot nj n person apo qllim, por m tepr nj n vet thelbin e natyrs. Robertson m pas shton: Kjo deklarat e fort sht kulmi i pretendimeve t Krishtit rreth marrdhnies mes Atit. Kjo i nxiti farisenjt pr zemrim t pakontrollueshm.74
Nntmbdhjet KUSH THONI JU SE JAM?
DR. PETERSON NGRITI ZRIN dhe shikoi drejt atyre q ishin n dhom. Miqt e mi, Jezus Krishti deklaroi se ishte Zot, dhe pr at sht me rndsi themelore q njerzit, burra e gra, t besojn q Ai sht kush tha se ishte. Ne ose besojm n t ose nuk besojm. Ai nuk na l vend pr qndrime t ndrmjetme, pr alternativa t pabaza. Bazuar n at q Jezusi tha pr veten e tij, nse pretendimet e tij nuk ishin t vrteta, ju nuk mund ta quani as nj njeri t mir e moral apo nj profet i madh. Kto mundsi nuk jan fare pr ne, dhe Jezusi kurr nuk pati pr qllim q t jen. Pasi kemi qartsuar tashm vrtetsin historike t ungjijve t
108
beslidhjes s re, e prjashtojm mundsin e Krishtit si legjend. Tani, t shkojm te fjalt e famshme t C. S. Lewis, ish-profesor n Universitetin e Kembrixhit, dhe nj ishagnostik. Ai shkroi: Un jam duke u prpjekur pr t parandaluar cilindo q thot nj gj t pamend q njerzit shpesh e thon rreth tij: Un jam duke lexuar pr t pranuar Jezusin si nj msues t madh morali, por nuk e pranoj pretendimin e tij pr t qen Zot. Kjo sht nj gj q ne nuk duhet ta themi. Nj njeri, q ishte thjesht njeri dhe tha ato gjra q Jezusi tha, nuk do t ishte nj msues i madh morali. Ai do t ishte ose nj i mendur - n nj nivel me njeriun i cili thot se sht vez e zier - ose do t ishte Djalli i ferrit. Ju duhet t bni zgjedhjen tuaj. Ky njeri ose ishte, dhe sht, Biri i Perndis, ose ndryshe ishte nj njeri i mendur apo dika m keq. . . . Ju mund tia mbyllni gojn pr t marr, ju mund ta pshtyni at e ta vrisni si demon, ose mund t bini te kmbt e tij dhe ta quani Zot e Perndi. Por, le t mos dalim me ndonj marrzi n mbrojtje t ides s sht nj msues i madh njerzor. Ai nuk na e ka ln kt hapsir. Ai nuk e kishte ndrmend nj mundsi t till.75 Dr. Peterson ktheu faqen e shnimeve t tij dhe tha: Sipas fjalve t Kenneth Scott Latourette, historian i krishtrimit
KUSH THONI JU SE JAM?
109
n universitetin Yale, Nuk jan msimet e tij t cilat e bjn Jezusin kaq t shquar, edhe pse kto do t ishin t mjaftueshme pr ti dhn atij dallim prej t tjerve. sht nj kombinim i msimeve me vet personin. Kto t dyja nuk mund t ndahen . . . Duhet t jet e qart pr do lexues t vmendshm t dshmive t ungjillit q Jezusi e konsideroi veten dhe mesazhin e tij t pandashm. Ai ishte nj msues i madh, por ai ishte shum m tepr. Msimet e tij mbi mbretrin e Perndis, rreth sjelljes njerzore dhe pr Perndin ishin t rndsishme, por ato nuk mund t ndahen prej tij pa u dhunuar, sipas pikpamjes s tij.76 Dr. Peterson vazhdoi: Jezusi shpalli se ishte Zot. Deklarata apo pretendimi i tij duhet t jet ose e vrtet ose e rreme, dhe t gjith duhet ti japin t njjtn konsiderat q ai priti nga dishepujt e tij, kur u drejtoi pyetjen: Po ju, kush thoni se jam un?77
Njzet A ISHTE JEZUSI G N J E S H TA R ?
ZONJA DHE ZOTRINJ, nse pretendimet e Jezusit ishin t rreme, ather ne kemi vetm dy alternativa. Ai ose e ka ditur se ato deklarata e pretendime ishin t rreme, ose nuk e dinte. Do t trajtojm seciln mundsi ve e ve dhe do t shqyrtojm provat pr t. Kur Jezusi bri deklaratat e tij, n qoft se ai e dinte se nuk ishte Zot, ather ai ishte duke gnjyer dhe po i mashtronte ndjeksit e tij qllimisht. N qoft se ishte gnjeshtar, ather ai ishte edhe hipokrit, sepse i msonte t tjert t ishin t sinqert me do kusht. Edhe m keq se kaq, nse ai ishte duke gnjyer, kjo tregon
A ISHTE JEZUSI GNJESHTAR?
111
se ishte shum i lig pasi u thoshte t tjerve t besojn n t pr fatin e tyre t prjetshm. S fundi, ai duhet t ishte edhe budalla, sepse pretendimet e tij pr t qen Zot, pretendime prej t cilave mund t ishte trhequr pr t shptuar veten e tij edhe n minutn e fundit, uan n kryqzimin e tij. Megjithat, historikisht, ne e dim se karakteri i Krishtit ishte i patmet. Edhe armiqt e tij e vlersonin dhe e lavdronin karakterin e tij. Pilati u tha: Un nuk po gjej asnj faj te ky njeri.78 Mina vshtroi radhn e studentve dhe vuri re se Andrea po mbante shnime. Dr. Peterson ngriti syzet. William Lecky, nj prej historianve t mdhenj t Britanis s Madhe dhe nj kundrshtar i ashpr i krishterimit, vzhgoi efektin e krishterimit t vrtet n bot. Ai shkroi: Ishte dika e rezervuar pr krishterimin q ti paraqiste bots nj ideal i cili prmes t gjitha ndryshimeve t shekullit t tetmbdhjet ka frymzuar zemrat e njerzve me nj dashuri t zjarrt; ka treguar veten t aft pr t vepruar n t gjitha epokat, kombet, temperamentet dhe kushtet; ka qen jo vetm modeli m i lart i virtytit, por nxitja m e fort pr praktikn e vet. . . dshmia e thjesht e ktyre tre viteve t shkurtr t jets aktive ka br m shum pr rigjenerimin dhe zbutjen e njerzimit se t gjitha ligjrimet e filozofve dhe t gjitha kshillat e moralistve.79
112
Teksa Dr. Peterson po fliste, Andrea po lutej n heshtje: Jezus, un e di se Ti je i vrtet. T lutem m fal. Un besoj te Ti dhe un do t ta besoj Ty jetn time. Ajo i prmbajti emocionet e saj dhe vazhdoi t dgjonte. Dr. Peterson i nguli syt mbi rreshtave e personave pikrisht pas Andrea-s ku disa student kishin veshur bluza me shenja ateiste. E dini far?! Shum prej ateistve t rinj e shmangin shtjen historike pr besueshmrin e Dhjats s Re. Pr shembull, Christopher Hitchens, n kapitullin E keqja e Dhjats s Re, nuk jep argumente t forta kundr vrtetsis historike t Dhjats s Re. Si mund ta quash Dhjatn e Re t keqe apo t lig? Krishti sht msuesi m i mshirshm e i dhembshur n histori. Hitchens dshton n kundrshtimin e ktij fakti. Ai thjesht prmend disa kontradikta t supozuara dhe prsrit shkrimet e njohura t Bart Ehrman ku thuhet se nj pjes e Markut 8 nuk sht n origjinal.80 Teologt e krishter e kan pranuar kt gj prej shum vitesh! Meq ra fjala, Ehrman nuk e zbuloi vet kt ide. Ai mbase e ka msuar nga ndonj ungjillor! Mentori i tij ungjillor, Bruce Metzger, nj kritik i tekstit, dshmoi se kopjet e Dhjats s Re q kemi tani ngjajn me origjinalet n nj prqindje jashtzakonisht t lart. N qoft se Ehrman dshiron t jet intelektualisht i ndershm me prfundimet e kritikave t tij akademike mbi tekstin, ai gjithashtu duhet t pranojn saktsin shum t lart t kopjeve t Dhjats s Re q kemi sot. Me kt deklarat, shum nga audienca shprthyen n
A ISHTE JEZUSI GNJESHTAR?
113
duartrokitje, edhe pse rreshti i ateistve dhe nj numr i profesorve ishin t prmbajtur. Jessica vshtroi pran vetes dhe ishte e habitur kur pa Andrea-n duke duartrokitur. sht shum e palogjikshme q t mendojm se Jezus Krishti sht gnjeshtar. Historiani Philip Schaff tha: Ju lutem, n emr t logjiks, t mendjeve t shndosha dhe t prvojs, si mundet q nj mashtrues, nj gnjeshtar, nj egoist, nj njeri mkatar e i humbur t ket shpikur dhe ta ket ruajtur n mnyr t njtrajtshme nga fillimi deri n fund karakterin m t pastr dhe m fisnik q ka njohur historia, me frymn m t prsosur t s vrtets dhe realitetit? Si mund t kishte konceptuar dhe realizuar nj plan t bamirsis s pashembullt, t nj morali t prmasave madhore dhe t nj madhshtie prrallore, dhe t flijonte jetn e tij pr t, prball paragjykimeve m t forta t popullit t tij dhe t gjith epoks?81
Njzet e nj A ISHTE JEZUSI I MENDUR?
DIKUSH Q JETOI si jetoi Jezusi, msoi si msoi Jezusi dhe vdiq si vdiq Jezusi nuk mund t ket qen nj gnjeshtar. Le t shohim alternativat e tjera. N qoft se na duket e pakonceptueshme se Jezusi ishte gnjeshtar, ather a mos kishte menduar gabimisht se ishte Zot? N fund t fundit, sht shum e mundur q t jesh edhe i sinqert edhe gabim. Por ne duhet t kujtojm se nse dikush mendon gabimisht se sht Zot, sidomos n kontekstin e nj kulture t ashpr monoteiste, dhe pastaj tu thot t tjerve se fati i tyre i prjetshm varet nga t besuarit n t, sht shthurje e imagjinats. Duhet q ky person t jet i mendur t mendoj nj gj t till. A sht e mundur q Jezus Krishti t mos ishte mir nga mendt?82 Po! - brtiti nj nga studentt me nj
A ISHTE JEZUSI I MENDUR?
115
kmish t kuqe ateiste. Jo, kam frik se jo, - vazhdoi Dr. Peterson, duke ruajtur qetsin. Sot, ne do ta trajtonim dik q beson t jet Zot n t njjtn mnyr si do t trajtonim dik q beson se sht Napoleoni. Do ta konsideronim si t zhgnjyer dhe t vetmashtruar. Do t shpresonim se nuk do t lndonte veten e tij apo dik tjetr. Megjithat, tek Jezusi nuk vrejm anomali apo ekuilibrime t tilla q shoqrojn lajthitje t till. N qoft se ishte i mendur, paraqitja, figura dhe sjellja e Tij ishin mahnitse.83 M lejoni t lexoj nj vzhgim nga psikologu Gary R. Collins:
Jezusi ishte i dashur, por nuk e lejoi dhembshurin e tij ta bllokonte at; ai nuk kishte nj ego t fryr, edhe pse ai shpesh ishte i rrethuar nga turmat q e adhuronin; ai e mbante ekuilibrin pavarsisht nj jetese shpesh t ngarkuar; ai gjithmon e dinte se far po bnte dhe se ku po shkonte; ai kujdesej me gjith zemr pr njerzit, duke prfshir grat dhe fmijt, t cilt nuk shiheshin si t rndsishm n at koh; ai ishte n gjendje ti pranonte njerz pa mbyllur nj sy ndaj mkatit t tyre, ai u prgjigjej njerzve n baz t pozicionit ku ata ishin dhe t nevojave t tyre specifike dhe unike. Me nj fjal, un thjesht nuk shoh shenja se Jezusi ishte duke vuajtur nga ndonj smundje e njohur mendore . . . . ai ishte shum m i shndetshm se kushdo tjetr q njoh - duke prfshir edhe veten time!84
116
Dr. Peterson ngriti syt nga shnimet e tij dhe tha: Un personalisht nuk mund t arrij n prfundimin se Jezusi ishte gnjeshtar apo i mendur. Alternativa e vetme sht se ai ishte dhe sht - Krishti, Biri i Perndis, ashtu si ai pretendonte. Por, pavarsisht logjiks dhe provave, shum njerz nuk mund ta mbledhin veten e t vijn n kt prfundim. Dshira ime sht q ju t ndryshoni mendim dhe t besoni tani n Krishtin si Shptimtari dhe Zoti juaj. Sonte, dua t krkoj falje nga t gjith ata q i kam larguar dhe i kam udhhequr n rrug t gabuar n vitet e mia t shumta t msimdhnies ktu n universitetin Opal. Krenaria ime akademike m ka penguar pr t shqyrtuar sinqerisht pretendimet e vrteta t Krishtit dhe t shkruesve t ungjillit. Ishte po krenaria ime q m ka penguar pr t pranuar Krishtin si Zot t jets sime. Mendoj se n thelb doja t drejtoja jetn time dhe doja t isha Zot i vetes. Sot, dua q ju t rishqyrtoni Jezusin e vrtet q sht i zbuluar n Shkrimet e Shenjta.85 Dy muaj m par, gruaja ime Susan-a dhe un rrfyem mkatin ton dhe pranuam vdekjen shlyese t Jezus Krishtit si shpagim pr mkatin ton. Gjithashtu e pranuam at si Zot t jets son. N qoft se ju nuk e keni pranuar Jezus Krishtin, un ju inkurajoj q t vendosni besimin tuaj n t tani. sht vendimi m i urt q do t merrni ndonjher. Dhe tani, koha ime mbaroi dhe sht koha pr pyetjet tuaja. Audienca duartrokiti. Ndrkoh rreth gjysma e tyre u ngritn n kmb, duke prfshir edhe Andrea-n.
Njzet e dy PYETJE NGA AT E I S T T D H E SKEPTIKT
NDRSA NGA AUDIENCA brohorisnin, zvendspresidenti Price eci prgjat rreshtit qendror me nj mikrofon dhe tha: Do t mirpresim disa pyetje nga publiku. Scott-i ishte i pari pr t br nj pyetje. Dr. Peterson, un kam dgjuar se ishte Kostandini q bri presion pr ta ngritur statusin e Krishtit n nivel hyjnie n Kshillin e Nies n shekullin e katrt. Scott u kthye n vendin e tij dhe Dr. Peterson iu afrua mikrofonit. Keni qen duke lexuar romanet e Dan Brown? - pyeti Dr. Peterson, teksa
118
shum njerz n gjith auditor qeshn. Dr. Peterson vazhdoi: Ky sht shtjellimi q kam br sonte. Dhjata e Re u prpilua n shekullin e par, vetm pak dekada pas ngjarjeve q kan t bjn me Jezusin. Librat e Dhjats s Re datojn m shum se dy shekuj para Kshillit t Nies. Edhe pse e shkruar nga njerz t ndryshm pr qllime t ndryshme, ata ndajn nj tem t pagabueshme. Jezusi Krishti sht Perndi. Nj burr i moshuar me mjekr bri pyetjen tjetr: Dr. Peterson, a mund t na jepni ndonj burim jasht Bibls pr t treguar se Jezus Krishti konsiderohej si Zot? Sigurisht. Etrit q i paraprin kshillit t Nies sigurojn mbshtetje shtes q Jezusi u konsiderua hyjnor. I kam dokumentuar disa nga thniet dhe citimet e tyre. Injaci i Antiokis n vitin 110 pas Krishtit shkroi: Zot sht mishruar. . . vet Zoti u shfaq n formn e njeriut.86 Justin Martyr, i cili jetoi mes viteve 100 e 165 pas Krishtit, tha n lidhje me Krishtin: . . . duke qen fjala e par-lindur nga Perndia, sht madje vet Zoti.87 Ireneu, viti 177, deklaroi: . . . Ati sht Perndi dhe Biri sht Perndi; sepse ai q ka lindur nga Perndia sht Zot. Melito i Sards shkroi, rreth vitit 177, se Jezusi ishte nj njeri, por n t njjtn koh ai sht Zoti.88 Dr. Peterson vazhdoi: Ndoshta prova m bindse se Jezusi ishte konsideruar hyjnor para Kshillit t Nies vjen nga shkrimtart jo t krishter. Shkrimtari satirik grek Lucian i Samosats (c. AD 170), filozofi romak Celsus (c. 177) dhe guvernatori romak Plini i Riu (c. 112) e bjn t qart se t krishtert e hershm e kuptuan dhe besonin
PYETJE NGA ATEISTT DHE SKEPTIKT
119
Jezusin si Perndi. Plini i prndoqi t krishtert pr shkak t besimit t tyre se Jezusi ishte Perndi. M lejoni t lexoj nj deklarat q vjen nga Plini t ciln e kam t dokumentuar. Ata takoheshin rregullisht para agimit n nj dit t caktuar t kndonin vargje me njri tjetrin pr nder t Krishtit sikur ti kndonin nj perndie.89
Njzet e tre A MUND T MA VRTETONI SHKENCRISHT?
PAS DISA PYETJESH m shum, Lauren, shoqja e Andrea-s, mori mikrofonin dhe foli thekshm: Prshndetje! Un quhem Lauren. Un vetm po pyesja veten . . . t gjitha kto gjra rreth Perndis, Jezusit dhe ringjalljes. A mund t mi vrtetoni shkencrisht? Dr. Peterson tha: Jo, nuk mundem. Andrea arrinte t dgjonte nnqeshjet prapa saj nga miqt e saj ateist. Shoku i Sam-i, i cili ishte ulur nja dy rreshta pas saj, brtiti: Ather mos na flisni m pr kt gj! Ju njerzit fetar nuk keni asgj tjetr ve besimit t verbr! Dr. Peterson buzqeshi me komentet dhe filloi t fliste qetsisht. Prova
A MUND T MA VRTETONI SHKENCRISHT?
121
shkencore sht e bazuar n shfaqjen se dika sht fakt duke prsritur ngjarjen n pranin e personit q dyshon faktin. Kjo bhet n nj mjedis t kontrolluar ku mund t bhen vzhgime, t mblidhen t dhnat dhe hipotezat t verifikohen n mnyr empirike.90 A dini n t vrtet ndonj gj rreth shkencs? brtiti nj student tjetr. N fakt, un nuk jam shkenctar, por un mund t di m shum se mendoni ju. E kam marr n konsiderat kt fush pr ta zgjedhur si nj karrier kur u diplomova edhe n fizik dhe biologji n ciklin e par universitetin e Harvardit, dhe ende lexoj disa revista shkencore pr knaqsi. Provimi apo testimi i s vrtets s nj hipoteze me an t eksperimenteve t kontrolluara sht nj nga teknikat kryesore t metodiks moderne shkencore. Pr shembull, dikush pohon se sapuni i fildisht nuk pluskon. Un pretendoj se pluskon. Pra, pr t vrtetuar argumentin tim, e marr dyshuesin dhe shkojm n kuzhin, mbushim nj lavaman me uj rreth 82.7 grad dhe lshoj nj sapun n t. Glldum! Pastaj, bjm vzhgimet, mbledhim t dhna dhe verifikojm hipotezn time n mnyr empirike; sapuni i fildisht pluskon.91 Dr. Peterson vijoi: N qoft se metoda shkencore ishin e vetmja metod qe kemi pasur pr t provuar faktet, ju nuk do t mund t vrtetonit se keni ngrn drek sot. Nuk ka asnj mnyr q ju t mund ta prsrisni at ngjarje n nj situat t kontrolluar. Fatmirsisht, metoda tjetr e vrtetimit t provave, metoda juridike-historike, sht e bazuar n shfaqjen se dika sht fakt prtej dyshimit t arsyeshm. Me
122
fjal t tjera, arrijm tek nj vendim me peshn e provave dhe nuk ka asnj baz racionale pr t dyshuar vendimin. Prova juridiko-historike varet nga tre lloje t dshmis: dshmi gojore, dshmia me shkrim, dhe mjete (prova) (t tilla si arm, plumba, ose fletore). Duke prdorur metodn juridikohistorike pr t prcaktuar faktet, ju mund t vrtetoni pa dyshim q keni shkuar pr drek sot. Miqt tuaj t pan atje, kamerieri mban mend se t ka par atje, ju keni faturn e restorantit dhe madje ka nj njoll n kmishn tuaj.92 Lauren, metoda shkencore mund t prdoret pr t provuar apo vrtetuar vetm gjra t prsritshme. Ajo nuk sht e mjaftueshme apo e prshtatshme pr t provuar apo hedhur posht pyetje rreth personave apo ngjarjeve n histori. Metoda shkencore nuk sht e prshtatshme pr tiu prgjigjur pyetjeve t tilla si: A jetoi vrtet Abraham Lincoln-i? A ishte Martin Luther King Jr nj udhheqs i t drejtave civile? Kush ishte Jezusi Nazareas? A ishte Christopher Columbus nj person real? A u ngrit Jezus Krishti prej s vdekurish? Kto pyetje jan jasht sfers s provave shkencore dhe ne duhet ti vendosim ato n sfern e provave juridiko-historike.93 Faleminderit! Prsri studentt duartrokitn. Dr. Price shkoi drejt podiumit, i shtrngoi dorn Dr. Peterson-it dhe e falnderoi pr leksionin e tij. Kjo kishte qen nj nga ngjarjet-bised apo ligjratat m t habitshme dhe m nxitse q kishte prjetuar shkolla n vitet e fundit.
Njzet e katr LAJME T MIRA TEK SHTPIA E DR. PETERSON
RRETH NJ OR m von, njzet student dhe disa profesor t fakultetit ishin u ulur jasht shtpis s Dr. Peterson pr t festuar leksionin e tij. Dr. Peterson e ftoi gruan e tij pr t treguar historin e saj dhe studentt u prekn nga personaliteti i saj i ngroht. Ajo tha se dashuria e Zotit e kishte mbrthyer fort dhe e kishte detyruar at t kthehej me besim te Krishti. Studentt e dgjonin me kujdes teksa ajo e tregonte se udhtimi i saj shpirtror nuk ishte aq thell intelektualisht si ishte rasti me Dr. Peterson. Sa pr t, ajo ndjeu nj bindje dhe pendim pr egoizmin e saj dhe pa se Perndia ishte duke krkuar nj marrdhnie me t. Ai e donte at. Pr habin e t gjithve, kur Znj.
124
Peterson kishte mbaruar, Andrea filloi t fliste: Un e ndiej se duhet t falnderoj jo vetm familjen Peterson, por edhe Jessica-n, Mina-n, Jamal-n dhe Nicku-un q kan qen kaq t durueshm me mua dhe duke e shfaqur dashurin e Perndis pr mua. Un dua q ju t gjith t dini se sonte, ndrkoh q Dr. Peterson po fliste, e kam vn besimin tim n Jezusin. Pas fjalve t saj, Jamal-i shprtheu me nj brohorim t madhe, ndrsa Mina dhe Jessica prqafuan Andrea-n. Brett-i, i cili ndihej jo rehat me gjith kta t krishter rreth tij q dukej se kishin kaq siguri pr Perndin dhe dashuri pr njri-tjetrin, ende kishte rezerva. Shum gjra q kta besimtart kan kuptim, por nuk jam gati t merrem me besimin tani, pa marr m tepr koh pr t menduar dhe hetuar kto tema. Un dua tju falnderoj t gjithve - tha Brett, me mirsjellje. Un kam qen nj ateist me deklarata gjat gjiths jets sime, por pr shkak t arsyeve tuaja intelektuale, s bashku me njohurit q kam msuar nga Jamal-i, kam filluar tashm t besoj se Krishti n t vrtet jetoi. Por . . . vetm se nuk jam ende i gatshm t bhem nj fetar i krishter si Andrea. Un ende kam shum dyshime - veanrisht rreth ringjalljes. Si pr shembull? - pyeti Dr. Peterson. Epo, . . . me t vrtet nuk dua t flas pr kt gj tani. N fund t fundit, ju jeni shum m t shumt n numr se un buzqeshi ai, po kshtu edhe Dr. Peterson. E kuptoj, Brett. Nse ndonjher doni t flisni, ju lutem
A MUND T MA VRTETONI SHKENCRISHT?
125
m telefononi ose kaloni nga zyra ime. Faleminderit! - u prgjigj Brett-i. Ndoshta do ta shfrytzoj kt ofert ndonj dit
Kolana Kronikat e Kafenes prfshin: A sht e besueshme Bibla . . . n t vrtet? Kush sht Jezusi. . . n t vrtet? A ndodhi ringjallja. . . n t vrtet?
MIRNJOHJE
DO T DONIM t falnderojm Randall Payleitner, editor i blerjeve ton n Moody Publishers, pr punn e tij t gjer dhe t shrbimeve t pashoqe pr t ndihmuar q ky libr t bhej i mundur. Gjithashtu, falnderojm Paul Santhouse pr prpunim e tij t shklqyer, dhe Clay Sterrett (babai i Davidit) dhe Melissa Kibby pr leximin e dorshkrimit fillestar dhe paraqitjen e reagimeve, korrigjimeve dhe inkurajimit. Autort jan mirnjohs pr lejen pr t prdorur materialin e mposhtm me t drejtat e autorit nga libri Zot, Gnjeshtar, apo i mendur, t shkruar nga Josh McDowell dhe Sean McDowell.
SHNIME:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Kolosianve 1:15-20. Dshmi prmes videos, gjendet tek faqja ww.iamsecond.com; prdorur me leje. Christopher Hitchens, God Is Not Great: How Religion Poisons Everything (New York: Hachette, 2007), 111. Bertrand Russell, Why I Am Not a Christian (New York: Simon & Schuster, 1957), 16. Hitchens, God Is Not Great, 114. Dinesh Dsouza, Whats So Great about Christianity (Washington, DC: Regnery, 2007), 296. 1 Korintasve 15:14. Otto Betz, What Do We Know about Jesus? (Norwich, U.K.: SCM Press, 1968), 9. DSouza, Whats So Great about Christianity, 296. Po aty, 295. Richard Dawkins, The God Delusion (New York: Houghton Mifflin, 2006), 51. DSouza, Whats So Great about Christianity, 218. Hitlers Table Talk (New York: Enigma Books, 2000). Cituar nga DSouza, Whats So Great about Christianity, 218. Adolf Hitler, Mein Kampf (Boston: Houghton Mifflin, 1999), 65. Cituar nga DSouza, Whats So Great about Christianity, 217. Prshtatur nga D. James Kennedy dhe Jerry Newcombe, What If Jesus Had Never Been Born? (Nashville: Thomas Nelson, 1994). Pr m shum informacion n lidhje me besueshmrin e Dhjats s re, shihni librin e par n kt seri t Kronikave t Kafenes, A sht e besueshme Bibla . . . n t vrtet? Thomas Paine, Collected Writings, ed. Eric Foner (New York: the library of america, 1995), 9. F. F. Bruce, The New Testament Documents: Are They Reliable? (Downers Grove, Il: InterVarsity Press, 1972), 119. Gary R. Habermas, The Verdict of History (Nashville: Thomas Nelson, 1988), 87.
128
20 Po aty. 21 Cornelius Tacitus, Annals (Chicago: William Benton, 1952), Xv, 44. 22 Lucian of Samosata, The Death of Peregrine, in The Works of Lucian of Samosata, 4 vols., trans. H.W. Fowler and F. G. Fowler (Oxford: The Clarendon Press, 1949), 1113. 23 Po aty. 24 Lucian, Life of Claudius, in The Works of Lucian of Samosata, 25.4. 25 Suetonius, Lives of the Caesars, 26.2. 26 Pliny the Younger, Epistles X. 27 Po aty. 28 Habermas, The Verdict of History, 93. 29 Julius Africanus, Chronography, 18.1. 30 Bruce, The New Testament Documents, 113. 31 Po aty, 123. 32 Habermas, The Verdict of History, 119. 33 Sepse un mora nga Zoti at q ju transmetova edhe juve; se Zoti Jezus, n at nat q po tradhtohej, mori bukn dhe, si falnderoi, e theu dhe tha: Merrni, hani; ky sht trupi im q sht thyer pr ju; bni kt n prkujtimin tim (1 Korintasve 11:2324). 34 Habermas, The Verdict of History, 121. 35 1 Korintasve 15:35. 36 1 Korintasve 15:11. 37 David Hume, Enquiries Concerning Human Understanding and Concerning the Principles of Morals, 3rd ed. (Oxford: The Clarendon Press, 1992), 144146, 14. 38 Ronald H. Nash, Faith and Reason (Grand Rapids: Zondervan, 1988), 230. 39 Norman L. Geisler, Miracles and the Modern Mind (Grand Rapids: Baker, 1992), 2728. 40 Po aty. 41 Geisler, Miracles and the Modern Mind, cituar nga R.Douglas Geivett and Gary Habermas (Downers Grove, Il: InterVarsity Press, 1997), 7879. 42 Nash, Faith and Reason, 234.
SHNIME
43 44 45 46 47 48 49
129
50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72
Mateu 10:3233 Marku 2:5; shihni edhe Luka 7:4850. Isaia 43:25. Mark 2:7. Lewis Sperry Chafer, Systematic Theology (Dallas: Dallas Theological Seminary Press, 1947), 5:21 Mateu 4:10. Robert M. Bowman and J. Ed Komoszewski, Putting Jesus in His Place: The Case for the Deity of Christ (Grand Rapids: Kregel, 2007), 24647. Marku 14:6064, korsivi i shtuar. Josh McDowell and Sean McDowell, More Than a Carpenter (Carol Stream, Il: Tyndale, 2009), 1920. Marku 14:63. McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 22. Robert Anderson, The Lord from Heaven (London: James Nisbet, 1910), 5. Mateu 27:43 Henry Barclay Swete, The Gospel According to St. Mark (London: Macmillan, 1898), 339. Irwin H. Linton, The Sanhedrin Verdict (New York: Loizeaux Bros., 1943), 7. Mateu 27:4143. McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 10. Titi 2:13. Mateu 4:10. Mateu 16:17. McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 12. Gjoni 20:25. Gjoni 20:2628. Shihni 1 Thesalonikasve 4:13. Shihni Gjoni 5:1618. McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 14. Gjoni 5:18. McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 14. Po aty, 15. Gjoni 10:30.
130
73 Gjoni 10:3132. 74 Archibald Thomas Robertson, Word Pictures in the New Testament (New York: Harper & Brothers, 1932), 5:186. 75 C. S. Lewis, Mere Christianity (New York: Macmillan, 1960), 4041. 76 Kenneth Scott Latourette, A History of the Christianity (New York: Harper & Row, 1953), 44, 48. 77 Mateu 16:15. 78 McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 30. 79 William E. Lecky, History of European Morals from Augustus to Charlemagne (New York: D. Appleton, 1903), 2:89. 80 Hitchens, God Is Not Great, 12021. 81 Philip Schaff, The Person of Christ (New York: American Tract Society, 1913), 9495. 82 McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 33. 83 Po aty. 84 Gary R. Collins, e cituar nw Lee Strobel, The Case for Christ (Grand Rapids: Zondervan, 1988), 147. 85 McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 36. 86 James A. Kliest, The Epistles of St. Clement of Rome and St. Ignatius of Antioch, drejtuar Efesianve (ramsey: Paulist Press, 1978). 87 Alexander Roberts, The Ante-Nicene Fathers, vol. i (Grand Rapids: Eerdmans, 1993), 184. 88 Joseph P. smith, St. Irenaeus: Proof of the Apostolic Preaching (Ramsey: Paulist Press, 1978), chap. 47. 89 Pliny, Letters and Panegyricus, trans. Betty Radice, Loeb Classical Library (Cambridge: Harvard University Press, 1969), 10.96 (2.289). 90 McDowell and McDowell, More Than a Carpenter, 42. 91 Po aty., 43. 92 Po aty. 93 Po aty.
Andrea ka dyshim mbi kt shtjen e Jezusit. A sht e vrtet? Klubi i ateistve n qendrn studentore ka pyetje t vshtira. Edhe disa t krishter po zihen ngusht pr tu prgjigjur. Gjithandej po flitet pr kt shtje. Andrea vet sht e mbushur me pyetje rreth Jezusit: * far kan thn pr Jezusin njerzit gjat gjith historis? * A ka treguar Jezusi t vrtetn? * A ishte Jezusi hyjni apo ishte njeri i zakonshm? * A kreu Jezusi mrekulli? Nse po, pse? * Kujt i duhet nj Jezus i kryqzuar? Edhe Dr. Peterson, i cili pr vite t tra e ka hedhur posht Krishterimin, tani po mendon seriozisht pr kto pyetje, n rreth identitetit t vrtet t Jezusit. Udhtimi i Andresa fillon me pyetjet rreth Jezusit dhe do mbaron me disa prgjigje t papritura.
Rreth autorve:
Josh McDowell e konsideronte veten nj agnostik kur ishte i ri. Ai mendonte q Krishterimi ishte krejt i pavler. Megjithat, ai ndryshoi mendim pasi filloi t merrte n shqyrtim deklaratat e Krishterimit. N kt proces, ai zbuloi dshmit e panumrta pr vrtetsin e besimit t krishter. Q ather, jeta e tij ka marr rrjedh krejt tjetr. Rreth 40 milion kopje t librave t tij jan n qarkullim n shum gjuh t bots, duke prfshir edhe librin Zot, Gnjeshtar apo i mendur, q tashm sht botuar edhe n shqip. Dave Sterret sht nj fols konferencash dhe shkrimtar pr nj lvizje q quhet Un Jam i Dyti. Dave punon si profesor n Universitetin Liberty. Ai ka botuar gjithashtu librin me titull Why trust Jesus? (Pse ti besojm Jezusit?)
Pr pyetje, na vizitioni dhe shkruani n:
www.botimetejetes.com www.ugjettrupi.com
Email: info@botimetejetes.com

Kush Është Jezusi... Në Të Vërtetë?

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kush Është Jezusi... Në Të Vërtetë?

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

[NJ DIALOG MBI PERNDIN, NJERIUN DHE HIRIN E PERNDIS]

JOSH MCDOWELL DAVE STERRETT

[NJ DIALOG MBI PERNDIN, NJERIUN DHE HIRIN E PERNDIS]

Pr kontakt na shkruani n info@botimetejetes.com

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

Von n Shtator Shkolla Fetare Opal Dallas, Teksas

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

DEBATI TEK KAFENEJA

Dy JEZUSI NDRYSHON YJET E ROCK-UT

JEZUSI NDRYSHON YJET E ROCK-UT

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

JEZUSI NDRYSHON YJET E ROCK-UT

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

JEZUSI NDRYSHON YJET E ROCK-UT

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Katr NJ SKEPTIK DSHIRON T K E T P R O VA HISTORIKE

NJ SKEPTIK DSHIRON T KET PROVA HISTORIKE

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Gjasht MBRMJA E S MERKURS TE KAFENEJA C A R U T H H AV E N

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

MBRMJA E S MERKURS TE KAFENEJA CARUTH HAVEN

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

MBRMJA E S MERKURS TE KAFENEJA CARUTH HAVEN

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

MBRMJA E S MERKURS TE KAFENEJA CARUTH HAVEN

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Shtat JEZU KRISHTI SI NJ NJERI N HISTORI

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

JEZU KRISHTI SI NJ NJERI N HISTORI

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

JEZU KRISHTI SI NJ NJERI N HISTORI

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

JEZU KRISHTI SI NJ NJERI N HISTORI

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Tet A BESON NDONJ GJ NGA HISTORIA?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

A BESON NDONJ GJ NGA HISTORIA?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

A BESON NDONJ GJ NGA HISTORIA?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Dhjet AT E I Z M I , D AV I D H U M E DHE MOHIMI I MREKULLIVE

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

ATEIZMI, DAVID HUME DHE MOHIMI I MREKULLIVE

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Njmbdhjet MUNDSIA E MREKULLIVE

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Dymbdhjet NJ KAPITULL I RI PR PETERSON-T

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

Trembdhjet NICK-U DHE JESSICA

NICK-U DHE JESSICA

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?

NICK-U DHE JESSICA

Katrmbdhjet HYJNIA E KRISHTIT N UNGJILLIN E MARKUT

HYJNIA E KRISHTIT N UNGJILLIN E MARKUT

KUSH SHT JEZUSI N T VRTET?