MHENDSLK MEKAN

STATK

DERS NOTLARI





Yrd. Do. Dr. Hseyin BAYIROLU
















STANBUL 2006
2
indekiler
1
GR
5
1.1 Mekaniin tanm 5
1.2 Temel ilkeler ve grler 5
2
VEKTRLERN VE LEMLERNN TANIMI
6
2.1 Vektrn tanm 6
2.2 Vektrel ilemlerin tanm 6
2.2.1 Vektrn bir say ile arpm 6
2.2.2 Vektrlerin toplam 7
2.2.3 ki Vektrn birbiri ile skaler arpm 7
2.2.4 ki Vektrn birbiri ile vektrel arpm 7
2.2.5 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm 8
3
VEKTRLERN ANALTK NCELENMES
9
3.1 ki boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii 9
3.2 boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii 11
3.3 Kartezyen koordinatlarda vektrel ilemler 13
3.3.1 Vektrn bir say ile arpm 13
3.3.2 Vektrlerin toplam 14
3.3.3 ki vektrn skaler arpm 15
3.3.4 ki vektrn vektrel arpm 16
3.3.5 vektrn kark arpm 17
3.3.6 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm 18
4
KUVVET SSTEMLER
19
4.1 Kuvvetin tanm ve vektrle gsterilii 19
4.2 Bir kuvvetin bir noktaya gre momenti 20
4.3 Bir kuvvetin bir eksene gre momenti 21
4.4 Bir kuvvet sisteminin bir noktaya gre momenti ve indirgeme elemanlar
(Bir kuvvet sisteminin statik edeeri ) 22
4.5 Bir kuvvet sisteminin deimezleri 24
4.6 Dejenere kuvvet sistemleri 26
4.6.1 Sfra edeer kuvvet sistemi 26
4.6.2 Kuvvet iftine (Tek bir momente) edeer kuvvet sistemi 26
4.6.3 Bilekeye edeer kuvvet sistemi 26
3
4.6.4 Bilekesi olan kuvvet sistemi 27
4.7 Merkezi eksen 27
4.7 Paralel bal kuvvet sistemi ve merkezi 29
5
KTLE MERKEZ
31
5.1 Bir srekli cismin ktle merkezi 31
5.2 Bileik cismin ktle merkezi 38
6
STATK
41
6.1 Giri 41
6.2 kuvvetler ve kesit zorlar 47
6.3 Statiin temel ilkelerinin geerli olduu referans sistemleri 47
6.4 Bir maddesel noktann kuvvetler etkisinde dengesi 48
6.5 Bir Rijid cismin kuvvetler etkisinde dengesi 48
6.6 Bir Rijid cisim sisteminin kuvvetler etkisinde dengesi 48
6.7 Dzlemsel kuvvetler etkisindeki cisimlerin dengesi 48
6.8 boyutlu kuvvetler etkisindeki bir rijid cismin dengesi ile ilgili
uygulamalar 53
7
SRTNME
60
7.1 Srtnme ve srtnme katsays 60
7.2 Mesnetlerdeki srtnmeler 62
7.3 Halat ve kay kasnak srtnmesi 65
8
YAYILI YKLER
68
8.1 Yayl yklerin tanm 68
8.2 Kirilerde yayl ykler 68
9
KABLOLAR
72
9.1 Genel bilgi 72
9.2 Konsantre ykler etkisindeki kablolar 72
9.3 Yayl ykler etkisindeki kablolar 78
9.3.1 Yatayda dzgn yayl yk etkisindeki kablolar (Parabolik
kablo ) 79
9.3.2 Kendi arl etkisinde olan homojen yapdaki kablo veya
zincirin dengesi 82

4
10
DZLEM KAFES KR SSTEMLER
86
10.1 Genel bilgi ve tarifler 86
10.2 Basit kafes sistemi 86
10.3 Dm noktalar metodu ile kafes sisteminin analizi 88
10.4 zel dm noktalar 92
10.3 Kesim metodu ile kafes sisteminin analizi 94
11
EREVE VE MAKNALAR
97
11.1 Giri 97
11.2 ereveler 97
11.3 Makineler 101
12
KRLERDEK KEST ZORLARI
KESME KUVVET VE ELME MOMENT
DAGRAMLARI
104
12.1 Kirilerde kesit zorlar 104
12.2 Kesit zorlar iin kabul edilen pozitif ynler 104
12.3 Yayl yk , kesme kuvveti ve eilme momenti arasndaki
bantlar 105
12.4 Kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar 106
13
VRTEL LER METODU
115
13.1 Giri 115
13.2 Virtel yer deitirme 115
13.3 Bir kuvvetin virtel ii 116
13.4 Bir momentin virtel ii 116
13.5 Virtel iler ilkesi 116
13.6 ok serbestlik dereceli sistemlerde virtel iler ilkesi 119

EK A
Daha nceki senelerde sorulan Vize sorular ve cevaplar 122

EK B
Daha nceki senelerde sorulan Final sorular ve cevaplar 164


5


BLM 1


GR


1.1 Mekaniin tanm
Cisimlerin Kuvvetler etkisinde dengesini ve hareketlerini inceleyen bilim
dalna mekanik denir.
Mekanik cisimlere maddesel nokta, rijid cisim, elastik cisim , plastik cisim
ve akkanlar ( sv ve gazlar) olmak zere yaklar.Mekanik eer sadece
Maddesel nokta ve rijid cisim modelini inceliyorsa buna mhendislik
mekanii denir. Bunun dnda inceledii cisim modeline uygun isimler
verilir. rnein elastomekanik veya elastisite, plastisite , hidromekanik ,
aerodinamik, elektromekanik gibi.
Mekanik , Statik ve Dinamik olmak zere iki bilim dalna ayrlr.
Statik kuvvetler etkisinde cisimlerin denge koullarn, Dinamik ise
hareketlerini inceler.

1.2 Temel ilkeler ve grler
Mekaniin temel ald ilkeler Newton yasalardr. Bu yasalar cisimlere
maddesel nokta modeli ile yaklaldnda kullanldr. Dier cisim
modellerine matematiksel modellerle geniletilmesi gerekir. Benzer ekilde
mekanikte kuvvetler maddesel nokta modelinde vektrlerle gsterilebilmesine
kar rijid cisim modelinde vektr ve etki dorusu kavramlar beraber
kullanlmaldr.
Mhendislik mekanii vektrler yardm ile oluturulduu iin vektrleri
bize gerektii kadar ayrntl bir ekilde ele almamz gerekir.









6
BLM 2


VEKTRLERN VE TEMEL LEMLERNN
TANIMI

2.1 Vektrlerin tanm
Dorultu , yn ve modl ile tanmlanan byklklere vektrler denir.
Bir vektr Koyulatrlm harfler ile veya zerine ok iareti izilen harflerle
belirtilir. Vektrler aadaki gibi ynlendirilmi doru paras ile
gsterilebilir.
V

Bir referans sistemine gre izilen bu doru parasnn dorultusu vektrn
dorultusunu , yn vektrn ynn ve uzunluu vektrn modln
gsterir.
Bir vektrn modl | V

| ile gsterilir.

Sfr vektr : modl sfr olup dorultu ve yn belirsiz olan vektrlere sfr
vektr denir ve 0

ile gsterilir.

V

vektr : V

vektr ile ayn dorultu ve modlde fakat ters yndeki

vektre V

vektr denir.

Birim vektr: Modlnn saysal deeri 1 olan vektre birim vektr denir.

2.2 Vektrel ilemlerin tanm
Vektrler zerine ina edilen temel ilemler : Vektrn bir reel say ile
arpm , vektrlerin toplanmas , skaler ve vektrel arpm gibi ilemlerdir.

2.2.1 Vektrn bir say ile arpm
arplan vektrle ayn dorultuda bir vektrdr. Eer arpm katsays
pozitif ise ynde ayndr. Modl ise arpm katsays ile vektrn modlnn
arpm kadardr.
| V k

| = | k | | V

|

Bir vektrn birim vektr : Vektr modlne blerek elde edilir.
Bir eksenin birim vektr : Eksen dorultusunda ve ynndeki herhangibir
vektr modlne blerek bulunur.

7
2.2.2 Vektrlerin toplam
Balanglar ayn noktaya getirilen iki vektrn toplam bu vektrler
zerine kurulan paralel kenarn kegeni zerindeki aada gsterilen
vektre eittir.

A

B A C

+ =
B

2.2.3 ki vektrn birbiri ile skaler arpm
ki vektr arasndaki a: Balanglar ayn noktaya getirilen iki vektr
arasndaki 180
0
den byk olmayan a iki vektr arasndaki a olarak alnr
.

A

Skaler arpm sonucunda skaler elde edilir .

Cos B A B A | | | |

=



2.2.4 ki vektrn birbiri ile vektrel arpm

Vektrel arpmn sonucu yine bir vektrdr.

n Sin B A B A C


) | | | | ( = =

Burada Vektrel arpm sonunda elde edilen vektr her iki vektre dik
dorultuda ve Sin B A | | | |

modlnde bir vektrdr. Yn ise sa el
kural ile bulunabilir.




8
Sa el kural ile elde edilen yn , ba parmak dndaki sa el parmaklar
birinci vektr ikinci vektre doru dndrme ynnde tutulursa ba
parman gsterdii yndr.

B A C

=






B

h

A

Sin B A | | | |

ifadesinde | A| Sin h =

olduundan A

ve B

vektrlerinin
birbiri ile vektrel arpmnn modl bu vektrlerin balanglar ayn
noktaya getirilirse zerine kurulan paralelkenarn alanna eit olduu grlr.

2.2.5 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm



V

V


Cos V V | |

=

= U V V



burada

ekseninin birim vektrdr.

9

BLM 3


VEKTRLERN ANALTK NCELENMES


3.1 ki boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii

y

j

V
y

i

x
V
x


Dzlemde bir vektr

j V i V V
y x

+ =

eklinde x ve y ekseni dorultusundaki vektrlerin toplam cinsinden
yazlabilir. Bu vektrn modl ise aadaki gibi pisagor teoremi yardm ile
bulunur.


2 2
y x
V V V + =

Bir vektrn dorultusunda ve ynndeki birim vektr ise vektr modlne
blnerek elde edilir.


V
V
U
V

=
) (
, j
V
V
i
V
V
U
y
x
V

+ =
) (






10
Aadaki gibi birim vektrn katsaylarnn vektrn eksenlerle yapt
alarn kosinslerine eit olduu gsterilebilir.


x
x
U
V
V
Cos = = ,
y
y
U
V
V
Cos = =

Problem 3.1.1
Bir dzlemdeki yatay dorultu ile 30
0
derecelik a yapan ve modl 80 birim
olan vektr ve birim vektrn kartezyen koordinat sisteminde yaznz.

zm:
y






y
V V

x
i

x
V

j V i V V
y x

+ =
80 V birim =

,
0
30 =

x
V V Cos =

,
y
V V Sin =



0
80 30
x
V Cos = , 69 28
x
V , birim =

0
80 30
y
V Sin = , 40
y
V birim =
69 28 40 V , i j = +



j
V
V
i
V
V
U
y
x
V

+ =
) (
,
69 28 40
80 80
(V)
,
U i j = +

0 866 0 5
(V)
U , i , j = +

11
3.2 boyutlu vektrlerin kartezyen koordinatlarda gsterilii

y

j

H F

B A

y
V V

x
V i

E x
O

z
V
k

C D
Z

boyutlu uzayda bir vektr kartezyen koordinat sisteminde
k V j V i V V
z y x

+ + =
eklinde x ve y ekseni dorultusundaki vektrlerin toplam cinsinden
yazlabilir. Bu vektrn modl ise aadaki gibi pisagor teoremi yardm
ile bulunur.

2 2 2
z y x
V V V V + + =

Bir vektrn dorultusunda ve ynndeki birim vektr ise vektr modlne
blnerek elde edilir.

V
V
U
V

=
) (
, k
V
V
j
V
V
i
V
V
U
z
y
x
V

+ + =
) (

Aadaki gibi birim vektrn katsaylarnn vektrn eksenlerle yapt
alarn kosinslerine eit olduu gsterilebilir.

x
x
U
V
V
Cos = = ,
y
y
U
V
V
Cos = = ,
z
z
U
V
V
Cos = =


Problem 3.2.1
Bir V

vektrnn balangc kartezyen koordinat sisteminin balang

noktasna yerletirildiinde u noktas A (60,30,20) koordinatlarnda ise bu
vektrn
a) bu koordinat sistemindeki yazln
b) modln
c) birim vektrn
d) koordinat eksenleri ile yapt alar bulunuz.
12
zm:
y


H
x
V F

B A ( 60 ; 30 ; 20 )
V

y
V
O x


z
z
V
a)
k V j V i V V
z y x

+ + =
60 30 20 V i j k = + +



b)

2 2 2
z y x
V V V V + + =

,
2 2 2
60 30 20 V ( ) ( ) ( ) = + +

70 V =

c)

V
V
U
V

=
) (
,
60 30 20
70
(V)
i j k
U
+ +
=

6 3 2
7 7 7
(V)
U i j k = + +

d )
x
x
U
V
V
Cos = = ,
y
y
U
V
V
Cos = = ,
z
z
U
V
V
Cos = =

6
7
Cos = ,
3
7
Cos = ,
2
7
Cos =


0
31 = ,
0
64 62 , = ,
0
73 4 , =





13
3.3 Kartezyen koordinatlarda vektrel ilemler

3.3.1 Vektrn bir say ile arpm
Kartezyen koordinat sisteminde bir vektr
k V j V i V V
z y x

+ + =
eklinde yazlrsa bu vektrn bir says ile arpm aadaki ekilden
grld gibi dikdrtgenler prizmasnn btn lleri ayn says ile
arplarak elde edildiinden
k V j V i V V
z y x

+ + =
eklinde yazlabilir.
y


V
z


V

V
y
V
y
V
z
x
V
x


V
x
z

Bir vektrn bir say ile arpm vektrn dorultusunu deitirmez.
Eer arpm katsays pozitif ise yn de deimez.

Problem 3.3.1.1
Problem 3.2.1 de hesaplanan 60 30 20 V i j k = + +

vektrnn =2,5 ile
arpmndan elde edilen V

vektrnn
a) ifadesini
b) modln
c) birim vektrn hesaplaynz.

zm:
a) k V j V i V V
z y x

+ + =
2 5 60 2 5 30 2 5 20 V , i , j , k = + +


150 75 50 V i j k = + +



b)
2 2 2
150 75 50 V ( ) ( ) ( ) = + +

14
175 V =

, 2 5 70 175 V , = =

V V =



c)

y
x z
( V)
V
V V
U i j k
V V V

= + +

2 5 60 2 5 30 2 5 20
2 5 70 2 5 70 2 5 70
( V)
, , ,
U i j k
, , ,

= + +

6 3 2
7 7 7
( V)
U i j k

= + +

( V) (V)
U U

=






3.3.2 Vektrlerin toplam
ekilde gsterildii gibi ki boyutlu uzayda A

ve B

vektrnn toplam
olan C

vektrnn koordinat eksenleri dorultusundaki bileenleri A

ve B

vektrlerinin ayn dorultudaki bileenleri toplanarak bulunur.
j A i A A
y x

+ = , j B i B B
y x

+ =
j B A i B A B A
y y x x

) ( ) ( + + + = +

y


E
B
y
D B

C
y
= A
y
+B
y
A

B A C

+ =
A
y

x
O A
x
B
x



C
x
=A
x
+B
x

ekildeki ODE geninden OE kenarnn uzunluu OD ve DE kenarlarnn
uzunluklar toplamndan byk olamyaca bilindiinden
A B A B + +

eitsizlii yazlabilir.
Ayn ilemler boyutlu uzaya aadaki gibi uygulanabilir.
k A j A i A A
z y x

+ + = , k B j B i B B
z y x

+ + =
k B A j B A i B A B A
z z y y x x

) ( ) ( ) ( + + + + + = +

15
Problem 3.3.2.1
6 3 2 A i j k = + +

vektr ile 12 3 4 B i j k = + +

vektrnn
a) modllerini
b) bu vektrlerin toplamn
c) toplam vektrn modln hesaplaynz.

zm:
a)

2 2 2
6 3 2 A = + +

, 7 A =

2 2 2
12 3 4 B ( ) ( ) ( ) = + +

, 13 B =

b) 6 12 3 3 2 4 A B ( )i ( ) j ( )k + = + + + + +


18 6 6 A B i j k + = + +


c)
2 2 2
18 6 6 A B ( ) + = + +


19 9 A B , + =





3.3.3 ki vektrn skaler arpm
Aada gsterildii gibi A

ve B

vektrnn skaler arpm bu vektrlerin

ayn dorultudaki bileenleri arpm toplanarak bulunur ve sonu skalerdir.
k A j A i A A
z y x

+ + = , k B j B i B B
z y x

+ + =
z z y y x x
B A B A B A B A + + =


Skaler arpmn tanmndan skaler arpmn mutlak deeri vektrlerin
modlleri arpmndan byk olamaz.


Problem 3.3.3.1
6 3 2 A i j k = + +

vektr ile 12 3 4 B i j k = + +

vektrnn
a) skaler arpmn
b) modlleri arpmn hesaplaynz.
c) aralarndaki ay hesaplaynz.
zm:
a) 6 12 3 3 2 4 A B = + +


89 A B =


b) 7 A =

, 13 B =

13 7 A B =

, 91 A B =



16
c) skaler arpmn tanmndan
A B A B Cos =


A B
Cos
A B

=



89
91
Cos =
0
12 04 , =

3.3.4 ki vektrn vektrel arpm
Sa kartezyen koordinat sisteminde koordinat eksenlerinin birim vektrlerinin
vektrel arpm aadaki gibi yazlr.
k j i

= , k i j

= , i k j

= , i j k

=
j i k

= , j k i

=
Sa eksen sisteminde ifade edilen A

ve B

vektrnn vektrel arpm olan

C

vektr aada gsterilen determinantn alm yardm ile hesaplanabilir.

k A j A i A A
z y x

+ + = , k B j B i B B
z y x

+ + =
) ( ) ( k B j B i B k A j A i A B A
z y x z y x

+ + + + =
+ + + = )] ( ) [( )] ( ) [( )] ( ) [( k B i A j B i A i B i A B A
z x y x x x


+ + + + )] ( ) [( )] ( ) [( )] ( ) [( k B j A j B j A i B j A
z y y y x y


z x z y z z
[(A k) (B i )] [(A k) (B j)] [(A k) (B k)] + + +



z y x
z y x
B B B
A A A
k j i
B A


=

Problem 3.3.4.1
6 3 2 A i j k = + +

vektr ile 12 3 4 B i j k = + +

vektrnn
a) C A B =

vektrel arpmn
b) C

vektrel arpm vektr ile A

vektr arasndaki ay
c) C

vektrel arpm vektr ile B

vektr arasndaki ay hesaplaynz.

zm:
a)

x y z
x y z
i j k
C A B A A A
B B B
= =


, 6 3 2
12 3 4
i j k
C A B = =



3 4 2 3 2 12 6 4 6 3 3 12 C A B ( )i ( ) j ( )k = = + +


6 18 C A B i k = =




17
b)
6 18 6 3 2 C A ( i k) ( i j k) = + +


6 6 18 2 0 C A = =

olduundan
C

vektr A

vektrne diktir.
c)
6 18 12 3 4 C B ( i k) ( i j k) = + +


6 12 18 4 0 C B = =

olduundan
C

vektr B

vektrne diktir.


3.3.5 vektrn kark arpm
ki vektrn vektrel arpmndan elde edilen vektrn bir dier vektrle
skaler arpmna bu vektrn kark arpm denir.
k A j A i A A
z y x

+ + =
k B j B i B B
z y x

+ + =
k C j C i C C
z y x

+ + =

z y x
z y x
z y x
C C C
B B B
A A A
C B A = ) (



Lineer cebirden bilindii gibi bir Determinantta iki satrn yeri deiirse
determinantn iareti deiir , satrlarn yeri iki veya ikinin katlar saysnda
deiirse determinantn deeri deimez . Bu bilinen zellikten faydalanarak
aadaki eitlikler yazlabilir.

) ( ) ( ) ( B A C A C B C B A

= =














18
3.3.6 Bir vektrn bir eksen zerindeki izdm

V

= U V V


k V j V i V V
z y x

+ + =
k U j U i U U
z y x

+ + =

z z y y x x
U V U V U V V + + =

Problem 3.3.6.1
12 3 4 V i j k = + +

vektrnn kartezyen koordinat eksenleri ile pozitif
blgede eit alar yapan ve pozitif blgeye doru ynelmi eksenindeki
izdmn ve bu eksenle yapt ay hesaplaynz.

zm :


= U V V


zdm alnacak eksenin birim vektr bu eksen ynndeki bir vektr
modlne blerek elde edilir.

2 2 2
1 1 1
i j k
U

+ +
=
+ +

,
1 1 1
3 3 3
U i j k

= + +



1 1 1
12 3 4
3 3 3
V ( i j k) ( i j k)

= + + + +

,
1 1 1
12 3 4
3 3 3
V

= + +

19
3
V

=
V V U V Cos

= =


V
Cos
V

=

19
3 13
Cos =

0 844 Cos , =
0
32 45 , =







19





BLM 4


KUVVET SSTEMLER



4.1 Kuvvetin tanm ve vektrle gsterilii

Bir cismin eklini veya hzn deitiren ve baka cisimler tarafndan uygulanan
fiziksel etkiye kuvvet denir.
Kuvvet dorultu yn ve bir iddet ierdiinden vektrle gsterilebilir. Yalnz
ayn vektrle gsterilmesine ramen kuvvet cismin farkl yerlerine
uygulandnda fiziksel etkisi farkl olur. Bundan dolay kuvvet zellikle rijid
cisim mekaniinde vektr ve etki dorusu ile birlikte dnlmelidir.


Etki dorusu

F

Kuvvet vektr















20
4.2 Bir kuvvetin bir noktaya gre momenti


O M

o F

h
A



O M F h =



O M OA F =



= Sin OA F F OA



h Sin OA =

Buradan O M F h =

olduu grlr.

O
x y z
x y z
i j k
M A A A
F F F
=

O
y z z y z x x z x y y x
M (A F A F ) i (A F A F ) j (A F A F ) k = + +



Problem 4.2.1
A(3,8,1) ve B(7,4,4) noktalarndan geen 130 N. iddetinde olan ve A dan B
ye doru ynelmi F

kuvvetinin O(0,0,0) noktasna gre momentini bulunuz.

O M OA F =


3 8 OA i j k = + +

, AB F F U =


AB
AB
U
AB
=

, AB OB OA =


21

7 4 4 3 8 AB ( i j k) ( i j k) = + + +

, 4 12 3 AB i j k = +



2 2 2
4 12 3
4 12 3
AB
i j k
U
( )
+
=
+ +

,
4 12 3
13 13 13
AB U i j k = +


40 120 30 F i j k = +


3 8 40 120 30 O M ( i j k) ( i j k) = + + +


3 8 1
40 120 30
O
i j k
M =

, 360 50 680 O M i j k =




4.3 Bir kuvvetin bir eksene gre momenti




A
M

M


A F

B


A M M U

=


M U (AB F)

=



z y x
z z y y x x
z y x
F F F
A B A B A B
U U U
M =

22
Problem 4.3.1
A(3,8,1) ve B(7,4,4) noktalarndan geen ve 130 N. iddetinde olan F

kuvvetinin O(0,0,0) ve C(2,6,3) noktalarndan geen eksenine gre
momentini bulunuz.(koordinatlar metre cinsindendir.)
O M M U

=


Problem 4.2.1 den 360 50 680 O M i j k =

dr.

OC
U
OC

,
2 2 2
2 6 3
2 6 3
i j k
U

+ +
=
+ +

2 6 3
7 7 7
U i j k

= + +


2 6 3
360 50 680
7 7 7
M ( i j k) ( i j k)

= + +


2 6 3
360 50 680
7 7 7
M

= ,
1620
7
M

=
231 43 M , Nm.

=
4.4 Bir kuvvet sisteminin bir noktaya gre momenti ve indirgeme
elemanlar ( Bir kuvvet sisteminin statik edeeri)
Bir veya birden fazla sayda kuvvetten oluan sisteme kuvvet sistemi denir.

d
1
d
2
d
i
d
n

A
1
A
i

n
F

1
F

2
F

i
F

A
n
A
2


O M

O

Bu n sayda kuvvetten oluan kuvvet sisteminin bir uzayn o noktasna gre
momentine bileke moment denir ve bu bileke moment her bir kuvvetin bu
noktaya gre moment vektrlerinin toplamna eittir.
1
n
O i
i
i
M OA F
=
=

Bu n saydaki kuvvetin vektrel toplamna geometrik toplam denir.

=
=
n
i
i
F R
1


23
Elde edilen bileke moment ve geometrik toplamn her ikisine birden bu vektr
sisteminin indirgeme elemanlar denir.

Bir kuvvet sisteminde bir noktadaki indirgeme elemanlarndan faydalanarak
baka noktalardaki indirgeme elemanlarnn bulunuu:
1
n
Q
i i
i
M QA F
=
=

i
i
QA QO OA = +


1
n
Q i
i
i
M (QO OA ) F
=
= +

Q O M M QO R = +




Problem 4.4.1
Bir kuvvet sistemi A
1
(5,3,8) noktasndan geen
1
10 8 14 F i j k = +

,
A
2
( 10,8,9)) noktasndan geen
2
15 22 16 F i j k = + +

, A
3
(2,10,7) noktasndan
geen
3
6 18 9 F i j k = +

ve A
4
(0,12,-4) noktasndan geen
4
3 20 8 F i j k =


kuvvetlerinden olumutur. Bu kuvvet sisteminin
a) O(0,0,0) noktasndaki indirgeme elemanlarn
b) Q(10,12,6) noktasndaki indirgeme elemanlarn bulunuz.

zm:
a)

4
1
i
i
R F
=
=

,
1 2 3 4
R F F F F = + + +


10 8 14 15 22 16 6 18 9 3 20 8 R ( i j k) ( i j k) ( i j k) ( i j k) = + + + + + + +


10 15 6 3 8 22 18 20 14 16 9 8 R ( )i ( ) j ( )k = + + + + + + +


22 28 15 R i j k = +



4
1
O i
i
i
M OA F
=
=

, 1 2 3 4
1 2 3 4
O M OA F OA F OA F OA F = + + +


1
1
5 3 8 10 8 14 OA F ( i j k) ( i j k) = + +


1
1
5 3 8 22 150 70
10 8 14
i j k
OA F i j k = = + +

2
2
10 8 9 70 25 100
15 22 16
i j k
OA F i j k

= = +



24
3
3
2 10 7 216 24 96
6 18 9
i j k
OA F i j k = = +




4
4
0 12 4 16 12 36
3 20 8
i j k
OA F - i j k = =




22 150 70 70 25 100 216 24 96 16 12 36 O M ( i j k) ( i j k) ( i j k) ( i j k) = + + + + + + +


22 70 216 16 150 25 24 12 70 100 96 36 O M ( )i ( ) j ( )k = + + + +


324 89 230 O M i j k = + +


b)

=
=
n
i
i
F R
1

, 22 28 15 R i j k = +


Q O M M QO R = +


10 12 6 QO i j k = +


10 12 6 22 28 15 QO R ( i j k) ( i j k) = + +


10 12 6 12 18 16
22 28 15
i j k
QO R i j k = =

324 89 230 12 18 16 Q M ( i j k) ( i j k) = + + +


312 71 214 Q M i j k = + +




4.5 Bir kuvvet sisteminin deimezleri
a) Bir kuvvet sisteminde kuvvetlerin geometrik toplam olan R

noktadan
noktaya deimez.
b) Bir kuvvet sisteminde bileke momentin geometrik toplam zerindeki
izdm noktadan noktaya deimez.

spat:
R O R Q
U R QO M U M

+ = ) (
0 ) ( =
R
U R QO

( R

ve
R
U

ayn dorultuda olduundan )

R O R Q
U M U M

=
elde edilir.
Yukardaki denklemin her iki taraf R

ile arplrsa
R M R M
O Q

=
eitlii elde edilir. Bu eitlikten Bileke moment ile geometrik toplamn skaler
arpmnn noktadan noktaya deimedii anlalr.
25

Problem 4.5.1
Problem 4.4.1 deki kuvvet sistemi iin R M R M
O Q

= eitliini
gerekleyiniz.
zm:
22 28 15 R i j k = +


324 89 230 O M i j k = + +


312 71 214 Q M i j k = + +


312 71 214 22 28 15
Q
M R ( i j k) ( i j k) = + + +


312 22 71 28 214 15
Q
M R ( ) = + +


8086
Q
M R =


324 89 230 22 28 15
O
M R ( i j k) ( i j k) = + + +


324 22 89 28 230 15
O
M R ( ) = + +


8086
O
M R =

8086
Q O
M R M R = =


























26
4.6 Dejenere kuvvet sistemleri
Bileke momentle geometrik toplamn birbiri ile skaler arpmnn sfr olduu
kuvvet sistemlerine dejenere kuvvet sistemleri denir.
0 = R M
O


Bu eitlik ile aadaki durumlarda karlalr.
4.6.1 ) 0

=
O
M , 0

= R (sfra edeer kuvvet sistemi)
4.6.2 ) 0

O
M , 0

= R (kuvvet iftine edeer kuvvet sitemi)
4.6.3 ) 0

=
O
M , 0

R (bilekeye edeer kuvvet sistemi)
4.6.4 ) 0

O
M , 0

R (bilekesi olan vektr sistemi)
Dzlemsel , bir noktada kesien ve paralel kuvvet sistemleri dejenere kuvvet
sistemleridir.

4.6.1 Sfra edeer kuvvet sistemi
0

=
O
M 0

= R
Sfra edeer kuvvet sisteminde
1) Kuvvet sistemi tek bir kuvvetten olumusa bu kuvvetin iddeti sfr olmal.
2) Kuvvet sistemi iki kuvvetten olumu ise bu kuvvetler ayn dorultuda ters
ynde ve eit iddette olmaldr.
3) Kuvvet sistemi kuvvetten olumu ve birbirine paralel deil ise bu kuvvet
sisteminin geometrik toplamnn sfr olabilmesi iin kuvvetlerin oluturduu
poligon kapal bir gen olmaldr. Bu kuvvet sisteminde bileke momentin sfr
olabilmesi iin bu kuvvetin dorultusu ayn yerde kesimelidir.
4.6.2 Kuvvet iftine edeer kuvvet sitemi
0

O
M , 0

= R
Bir kuvvet sisteminde Geometrik toplam sfr Bileke moment sfrdan farkl
ise bu kuvvet sistemi tek bir momente edeer olur. Bu moment vektrne dik
dzlemlerde alnan kuvvet iftleri ile de bu kuvvet sistemi temsil edilebilir.
Bir kuvvet sistemi tek bir momente edeer ise bu noktadan noktaya deimez.
Q O M M QO R = +


ve 0

= R olduundan
Q O M M =


olur.

4.6.3 Bilekeye edeer kuvvet sistemi
0

=
O
M , 0

R
Eer bir noktada bileke moment sfr ve geometrik toplam sfrdan farkl ise
bu geometrik toplam sanki sistem tek bir kuvvetten olumu gibi bu sistemi
temsil edebileceinden bu geometrik toplama bu kuvvet sisteminin bilekesi
denir.


27
4.6.4 Bilekesi olan kuvvet sistemi
0

O
M , 0

R
Eer dejenere vektr sisteminde Bileke moment ve geometrik toplamn
her ikisi de sfrdan farkl ise bu iki vektr birbirine dik olmaldr. Bu vektr
sisteminin bilekesi bulunabilir.


4.7 Merkezi eksen
Bileke momentle geometrik toplamn ayn dorultuda olduu eksene merkezi
eksen veya vida ekseni denir.

R Vida ekseni

M

(x,y,z) O M

R


O(0,0,0)
R
M

Merkezi eksen zerindeki bir nokta (x,y,z) ve O(0,0,0) noktasndaki bileke
moment O
x y z
M M i M j M k = + +

ise
Bileke momentin geometrik toplam zerindeki izdm deimiyeceinden
R R
M M U =


yazlabilir. =

O
R R
M M U
Rz z Ry y Rx x R
U M U M U M M + + =
R Rx R Ry R Rz
M M U i M U j M U k = + +


Bundan baka gei teoremi uygulanarak M

aadaki gibi de yazlabilir.

O M M O R = +


O M M R O =


x y z
i j k
R O R R R
x y z
=



y z z x x y
R O (R z R y) i (R x R z) j (R y R x) k = + +


x Rx R z y
M U M y R z R =
y Ry R x z
M U M z R x R =
z Rz R y x
M U M x R y R =

28

Problem 4.7.1
Problem 4.4.1 verilen kuvvet sisteminin merkezi ekseninin denklemini
bulunuz. merkezi eksenin yoz dzlemini kestii noktann koordinatlarn
bulunuz.
22 28 15 R i j k = +

, 324 89 230 O M i j k = + +


O M M R O =


R R
M M U =


O
R R
M M U =


R
R
U
R
=

2 2 2
22 28 15
22 28 15
R
i j k
U
( ) ( ) ( )
+
=
+ +

,
22 28 15
1493
R
i j k
U
+
=

,
0 5694 0 7247 0 3882
R
U , i , j , k = +


324 89 230 0 5694 0 7247 0 3882
R
M ( i j k) ( , i , j , k) = + + +


209 273
R
M , =
209 273 0 5694 0 7247 0 3882 M , ( , i , j , k) = +


119 16 151 66 81 24 M , i , j , k = +


119 16 151 66 81 24 324 89 230 O M M ( , i , j , k) ( i j k) = + + +


204 84 240 66 148 76 O M M , i , j , k =


22 28 15 R O ( i j k) (x i y j z k) = + + +


22 28 15
i j k
R O
x y z
=



28 15 15 22 22 28 R O ( z y) i ( x z) j ( y x)k = + + +


28 15 15 22 22 28 204 84 240 66 148 76 ( z y) i ( x z) j ( y x)k , i , j , k + + + =


28 15 204 84 z y , + =
15 22 240 66 x z , =
22 28 148 76 y x , =
Bu Lineer denklem sisteminin katsaylar matrisinin determinant

0 15 28
15 0 22 15 22 28 28 15 22 0
28 22 0
( ) ( ) ( ) = = + =

sfr olduundan bu denklem sistemi birbirinden bamsz deildir. Bu denklem
sisteminin katsaylar matrisinde sfrdan farkl 2x2 lik determinant
bulunduundan bu denklemlerden ikisi birbirinden bamszdr.
29
Bu denklemlerin herhangi ikisi birbirinden bamsz olduundan bunlardan
herhangi ikisi verilen kuvvet sisteminin merkezi ekseninin denklemi olarak
alnabilir.
22 28 148 76
15 22 240 66
y x ,
x z ,
=
=


Merkezi eksen zerinde 0 x = da
22 28 148 76 y x , = 6 762 y , =

15 22 240 66 x z , = 10 94 z , =


4.8 Paralel bal kuvvet sistemi ve merkezi

y
A
i
,m
i

A
1
, m
1
A
3
,m
3
A
n
, m
n

A
2
, m
2


G U m F
i i

= U m F
n n

=
U m F

1 1
= U m F

3 3
=

U m F

2 2
=
x
o
R

z
1
n
O i
i
i
M OA F
=
=

1
n
O
i
i
M OG F
=
=

U m F
i i

=

1 1
0
n n
i
i i
i i
( m OG m OA ) U
= =
=




30
1
1
n
i
i
i
n
i
i
m OA
OG
m
=
=

OG i j k = + +

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
x m
1
1
,

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
y m
1
1
,

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
z m
1
1



Problem 4.8.1
Paralel bal bir kuvvet sistemi A
1
(3,7,12) noktasndaki 8kg lk m
1
ktlesi ,
A
2
(6,2,8) noktasndaki 10kg lk m
2
ktlesi ve A
3
(10,4 ,5) noktasndaki 3 kg
lk m
3
ktlesinden olumutur. Bu kuvvet sisteminin merkezinin koordinatlarn
hesaplaynz.( koordinatlar cm. cinsinden alnmtr.)

3
1
1
i i
i
n
i
i
m x
m

=
=

,
1 1 2 2 3 3
1 2 3
m x m x m x
m m m

+ +
=
+ +

8 3 10 6 3 10
8 10 3

+ +
=
+ +
, 5 43 , cm. =

3
1
1
i i
i
n
i
i
m y
m

=
=

,
1 1 2 2 3 3
1 2 3
m y m y m y
m m m

+ +
=
+ +

8 7 10 2 3 4
8 10 3
( )

+ +
=
+ +
, 3 05 , cm. =


3
1
1
i i
i
n
i
i
m z
m

=
=

,
1 1 2 2 3 3
1 2 3
m z m z m z
m m m

+ +
=
+ +


8 12 10 8 3 5
8 10 3
( ) ( )

+ +
=
+ +
, 0 048 , cm. =


31



BLM 5

KTLE MERKEZ


5.1 Bir srekli cismin ktle merkezi


y

A(x,y,z)
dm

G(,,)

V
x
O
z


V
V
OA dm
OG
dm
=

OG i j k = + +



V
V
x dm
dm
=

,
V
V
y dm
dm
=

,
V
V
z dm
dm
=

32
Problem 5.1.1
R yarapl 2 tepe al ember paras eklindeki homojen cismin ktle
merkezinin koordinatlarn bulunuz.

zm:
y

x RCos =

d Rd = dm d =
dm Rd =
d
G
O x

OG

x ekseni simetri ekseni olduu iin
0 = dr.

x dm
dm
=

,
xdm
dm

RCos Rd
Rd

,
2
R [Sin (Sin )]
R[ ( )]

=



2
2
2
R Sin
R

= ,
RSin
OG

= =

33
Problem 5.1.2
ekilde gsterilen drtte bir ember paras eklindeki homojen cismin ktle
merkezinin koordinatlarn bulunuz.

zm :

y

y = x dorusu

G

4

O x

ekildeki drtte bir ember paras iin y = x dorusu simetri ekseni
olduundan

2
2
OG = =


Problem 5.1.1 den
RSin
OG

=

4
4
RSin( )
OG
/

,
2 2R
OG

2 2 2
2
R
( )

= = ,
2R

= =


Problem 5.1.3
ekilde gsterilen yarm ember eklindeki homojen cismin ktle merkezinin
koordinatlarn bulunuz.
zm :
y



G

2

O x
34
y Ekseni simetri ekseni olduu iin 0 = dr.

Problem 5.1.1 den
RSin
OG

= =

2
2
RSin
/

= ,
2R

=

Problem 5.1.4
Ykseklii h olan gen eklindeki homojen levhann ktle merkezinin
koordinatlarn bulunuz.

h

dA dy = dm dA =
h-y dm dy =
h dy
y

O a x

A
A
y dm
dm
=

,
0
0
h
h
y dy
dy

,
0
0
h
h
y dy
dy

h y
a h

,
a
(h y)
h
=

2
0
0
h
h
a
(hy y )dy
h
a
(h y)dy
h

,
3 3
2
2
2 3
2
a h h
( )
h
a h
(h )
h

,
3
2
6
2
a h
h
a h
h

= ,
2
6
2
h
a
h
a

=

3
h
=







35
Problem 5.1.5
ekilde lleri verilen dik gen eklindeki homojen levhann ktle
merkezinin koordinatlarn bulunuz.
y




60mm.



30mm. x

Problem 5.1.4 den
30
3
= ,
60
3
=
10mm. = , 20mm. =

Problem 5.1.6
R yarapl 2 tepe al daire dilimi eklindeki homojen cismin ktle
merkezinin koordinatlarn bulunuz.

zm:
y


2
3
x RCos =
2
1 1
2 2
dA Rd R d = =
d Rd = dm dA =
2
1
2
R d =
d
G
O x

OG

x ekseni simetri ekseni olduu iin
0 = dr.
36
A
A
x dm
dm
=

,
xdm
dm

2
2
2 1
3 2
1
2
RCos ( R d )
R d

,
3
2
1
3
1
2
R Cos d
R d

3
2
1
3
1
2
R [Sin ( Sin )]
R [ ( )]

=

,
3
2
2
3
R Sin
R

=

2
3
RSin
OG

= =

Problem 5.1.7
ekilde gsterilen drtte bir daire dilimi eklindeki homojen cismin ktle
merkezinin koordinatlarn bulunuz.

zm :
y

y = x dorusu

G

4

O x

ekildeki drtte bir daire dilimi iin y = x dorusu simetri ekseni
olduundan

2
2
OG = =


Problem 5.1.4 den
2
3
RSin
OG

=
2
4
3 4
RSin( )
OG
/

,
4 2
3
R
OG

2 4 2
2 3
R
( )

= = ,
4
3
R

= =
37
Problem 5.1.8
ekilde gsterilen yarm daire dilimi eklindeki homojen cismin ktle
merkezinin koordinatlarn bulunuz.
zm :
y


G

2

O x
y Ekseni simetri ekseni olduu iin 0 = dr.
Problem 5.1.4 den
2
3
RSin
OG

= =

2
2
3 2
RSin
/

= ,
4
3
R

=

Problem 5.1.9
ekilde gsterilen R taban yarapl yarm kre eklindeki homojen cismin
ktle merkezinin koordinatlarn gsteriniz.
zm:
z


2
dm r dz = m V =

r
dz
R z
o y

x

yoz dzlemi simetri dzlemi olduu iin 0 = dr.
xoz dzlemi simetri dzlemi olduu iin 0 = dr.

V
V
z dm
dm
=

,
2
0
2
0
R
R
z r dz
r dz

,
2
0
2
0
R
R
z r dz
r dz

38

2 2 2
r R z = ,
2 3
0
2 2
0
R
R
(zR z )dz
(R z )dz

,
4 4
3
3
2 4
3
R R
( )
R
(R )

4
3
4
2
3
R
( )
( R )

= ,
3
8
R =

5.2 Pappus ve Guldinus teoremleri
Dnel cisimlerin yzey alanlarn ve hacimlerini bulmak iin kullanlr.
1.Teorem
Eer bir eri kendi dzlemindeki sabit bir eksen etrafnda dnerek, dnel bir
yzey oluturursa, bu yzeyin alan,bu erinin uzunluu ile erinin ktle
merkezinin kat ettii yol arpmna eittir.
spat

Diferansiyel alan = 2 r dL
Tm yzeyin alan = 2
l
r dL

l
G
l
r dL
r
dL
=

G
l
r dL r L =

Tm yzeyin alan = 2
G
r L


2.Teorem
Eer bir yzey kendi dzlemindeki sabit bir eksen etrafnda dnerek, dnel
bir dolu cisim oluturursa, bu cismin hacmi, bu yzeyin alan ile erinin ktle
merkezinin kat ettii yol arpmna eittir.

spat

Diferansiyel hacim = 2 r dA
Tm cismin hacmi = 2
A
r dA

A
G
A
r dA
r
dA
=

G
A
r dA r A =

Tm yzeyin hacmi = 2
G
r A

G
r
r
G
G
r
r
G
39

Problem 5.2.1
Krenin alannn
2
4 A R = ve hacminin
3
4
3
V R = olduunu gsteriniz.
zm:













Krenin yzey alan iin:
Yarm emberin ktle merkezi =
2
G
R
r

=
Yarm emberin uzunluu = L R =
Krenin yzey alan=
2
2
2 2 4
G
R
r L R R

= =


Krenin hacmi iin:
Yarm dairenin ktle merkezi =
4
3
G
R
r

=
Yarm dairenin alan =
2
2
R
A

=
Krenin hacmi =
2 3
4 4
2 2
3 2 3
G
R R R
r A

= =










G
G
40


5.3 Bileik cismin ktle merkezi
Bir bileik cismin ktle merkezi bu cismi oluturan cisimlerin ktle
merkezleri bulunduktan sonra daha nceden karlan paralel bal vektr
sisteminin merkezine ait olan formllerle hesaplanr.

1
1
n
i
i
i
n
i
i
m OA
OG
m
=
=

OG i j k = + +

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
x m
1
1
,

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
y m
1
1
,

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
m
z m
1
1


Eer bileik cismi oluturan cisimlerin younluu ayn ise yukardaki
denklemlerde
i i
m V = yazlabilir ve lar toplam dna alnp
ksaltlabileceinden dolay aadaki eitlikler elde edilir.


1
1
n
i i
i
n
i
i
V x
V

=
=

,
1
1
n
i i
i
n
i
i
V y
V

=
=

,
1
1
n
i i
i
n
i
i
V z
V

=
=

41
3
2
4
1
6
5
Problem 5.3.1
Homojen fakat farkl kalnlklardaki levhalardan ekildeki taral alan gibi
oluturulmu cismin ktle merkezinin koordinatlarn hesaplaynz.
y
daire dilimi kalnlk 1mm.

kalnlk 2mm.



30
30 x

90 kalnlk 3mm.

90
z
(ller mm. cinsindendir. )
3 3
4
3
= =
R
z y

,
3
4 90 120
3

= = y

,
2
3
4
R
A

= , A
3
=2025

x Y z A M=A mx my mz
1 30 30 0 4050 4050 121500 121500 0
2 10 10 0 -450 -450 -4500 -4500 0
3 0 120/ 120/ 2025 4050 0 486000 486000
4 0 15 22,5 -1350 -2700 0 -40500 -60750
5 45 0 45 8100 24300 1093500 0 1093500
6 10 0 15 -675 -2025 -20250 0 -30375

16036,7 35898,45 1149750 562500 1488375

6
1
6
1
i i
i
i
i
m x
m

=
=

, =
1149750
35898,45
, 32 03 = , mm.

6
1
6
1
i i
i
i
i
m y
m

=
=

,
562500
35898,45
= , 15,67mm. =
6
1
6
1
i i
i
i
i
m z
m

=
=

, =
1488375
35898,45
, = 41,46mm.
42
Problem 5.3.2
ekilde gsterilen ii dolu homojen cismin ktle merkezinin koordinatlarn
hesaplaynz.

y




z x







( ller cm. cinsindendir. )
2
4
42
3
R
z

= + ,
2
16
42 47 093 z , cm.

= + = ,
2
2
21
2
=
R
V

,
3
2
756 2375 04 V , cm = =







3
1
3
1
i i
i
i
i
V x
V

=
=

,
259836 5
21653 04
,
,
= , 12cm. =

3
1
3
1
i i
i
i
i
V y
V

=
=

,
220742
21653 04 ,
= , 10 2 , cm. =

3
1
3
1
i i
i
i
i
V z
V

=
=

,
545036
21653 04 ,
= , 25 17 , cm. =

x y z V Vx Vy Vz
1 12 10,5 21 21168 254016 222264 444528
2 12 10,5 47,093 2375,04 28500,5 24938 111848
3 12 14 6 -1890 -22680 -26460 -11340

21653,04 259836,5 220742 545036

3
1
2
43

BLM 6

STATK

6.1 Giri
Statik kuvvetler etkisinde cisimlerin denge koullarn inceleyen bilim
daldr. Bu tanmlamada ad geen kuvvet , cisim ve denge terimlerini
aklayalm.
Kuvvet: Ele alnan Cisme baka cisimler tarafndan uygulanan ve cismin
hareket veya denge durumlar ile eklini deitiren etkiye kuvvet denir.
Kuvvetler etkinin cinsine gre : Temas etkisi (yzey kuvvetleri) ve uzaktan
etki ( hacim kuvvetleri) olmak zere ikiye ayrlr.
Dengesi incelenen cisimle temasta olan mafsal,mesnet,kablo,ubuk gibi dier
cisimlerden gelen kuvvetler yzey kuvvetleridir.
Uzaktan etki kuvvetlerine rnek, arlk kuvvetleri, manyetik ve elektriksel
alanlardan gelen kuvvetler verilebilir.

Kuvvetler cisme etki blgesine gre: kuvvet d kuvvet eklinde ikiye
ayrlr.

1
F

2
F

3
F

4
F

1
F

2
F

M




3
F

4
F

F



ekilde gsterilen
1
F

,
2
F

,
3
F

,
4
F

kuvvetleri d kuvvetler, F

ve F

kuvvetleri ise i kuvvetlerdir. kuvvetler ekilde gsterildii gibi cismin
iinde varolduu dnlen bir kesitte oluur.Bu hayali kesitle cisim iki
paraya ayrlr. Oluan bu iki ayr kesitteki i kuvvetlerin etki tepki ilkesine
gre iddet ve dorultular ayn ynleri zttr.



44
Kuvvetler cisme mesnetler ve dier cisimlerden uygulanma durumuna gre :
Bilinen kuvvetler (aktif kuvvetler) ve mesnet veya balardan gelecei
dnlen tepki kuvvetleri (reaktif kuvvetler) olmak zere ikiye ayrlr.

Aktif kuvvetler: Arlk kuvvetleri veya cismin zorlanma koullarna gre
bilinen d kuvvetlerdir.

Tepki kuvvetleri : mesnet,mafsal, kablo, ubuk gibi dier cisimlerin
uyguladklar kuvvetlerdir. Bu tepki kuvvetlerinin tam ztt dengesi incelenen
cisim tarafndan dier cisimlere ayn ekilde etkir.
Srtnmesiz temaslarda tepki kuvveti temas yzeyine diktir.


ki boyutlu mesnet ve balar ile bunlardan cisme gelen tepki kuvvetleri:






Yuvarlanan elemanlar kavisli yzey srtnmesiz kayma yzeyine
yzey dik tepki kuvveti







ubuk dorultusunda hareket edebilen tepki kuvveti hareket
bilezik ve buna mafsall dier ubuk dorultusuna dik









Kanal dorultusunda hareket kanal dorultusuna dik
tepki kuvveti

45
y

R
y


R
x
x



Sabit silindirik mafsall Tepki kuvvetinin dorultusu
bilinmiyor.



y

R
x
x

R
y
Przl yzey Yzey tepkisinin dorultusu
bilinmiyor


y



R
x
x
M
O
R
y


Ankastre mesnet Bilinmeyen kuvvet ve iddeti
bilinmeyen moment











46
boyutlu mesnet ve balar ile bunlardan cisme gelen tepki kuvvetleri:


y






x

R
y
z
tek noktadan kreye temas temas yzeyine dik tepki kuvveti


y



x

R
y

z
Srtnmesiz temas temas yzeyine dik tepki kuvveti

y




x
R
z
R
y
z

Przl yzeyde ray zerinde iki dorultuda bilinmiyen
Yuvarlanan tekerlek yuvarlanan tekerlek tepki kuvveti




47

y



R
x
x
R
z

R
y
z
Przl yzey kresel mafsal dorultuda bilinmiyen
tepki kuvvetleri


















Kresel mafsaln ayrntl ekli y

M
y


R
y

x
R
z
R
x
M
x


M
z

z

ankastre mesnet dorultuda bilinmiyen tepki kuvveti
ve dorultuda bilinmiyen tepki momenti
48

y


R
y

R
x
M
x
x

R
z

Z

niversal kavrama dorultuda bilinmiyen kuvvet ve
bir dorultuda bilinmiyen moment



y


M
y


R
y


R
z


M
z

x
z

ki dorultuda bilinmiyen kuvvet ve
. iki dorultuda bilinmiyen moment

Eksenel dorultuda hareket edebilen silindirik mafsal









49



y


M
y



R
y


R
z
R
x
x

M
z


z
dorultuda bilinmiyen kuvvet ve
ki dorultuda bilinmiyen moment


Eksenel dorultuda hareket yetenei olmayan silindirik mafsal


Bunlardan baka ip kuvveti ip dorultusundadr. Birde arlksz olup u
noktalarndan srtnmesiz mafsall ve u noktalar dnda yk tamyan
ubuklardan gelen tepki kuvvetleride ubuk dorultusunda kabul edilir.

6.2 kuvvetler ve kesit zorlar
kuvvetlerin cismin bir kesiti iindeki bileenlerine kesit zorlar denir.
Kesite etki eden kuvvetin kesite dik bileenine Normal kuvvet denir.
Kesite etki eden kuvvetin kesit iindeki bileenine Kesme kuvveti denir.
Kesite etki eden momentin kesite dik bileenine Burulma momenti denir.
Kesite etki eden momentin kesit iindeki bileenine Eilme momenti denir.

6.3 Statiin temel ilkelerinin geerli olduu referans sistemleri
Orijininde gne bulunan ve yldzlara doru ynelmi koordinat sistemlerine
Newton veya Galileo eksen sistemleri denir. Statiin temel ilkeleri bu eksen
sitemlerine gre geerlidir.
Bir Newton eksen sistemine gre sabit hzda teleme hareketi yapan dier
eksen sistemleri de Newton eksen sistemidir.
Herhangi bir cisim Newton eksen sistemine gre hareketsiz veya sabit hzda
teleme hareketi yapyorsa bu cisim dengededir denir.


50
6.4 Bir maddesel noktann kuvvetler etkisinde dengesi
Bir maddesel noktaya etki eden btn kuvvetler ayn noktada kesieceinden
dolay bu kuvvetlerin geometrik toplamnn sfr olmas denge iin gerek ve
yeter kouldur.
0

= R

+ + = k F j F i F R
z y x

= 0
x
F ,

= 0
y
F ,

= 0
z
F

6.5 Bir rijid cismin kuvvetler etkisinde dengesi
Bir rijid cisme etki eden kuvvvet sisteminin sfra edeer olmas bu cismin
dengesi iin gerek ve yeter kouldur.
0

= R ,

= 0

O
M

= 0
x
F ,

= 0
y
F ,

= 0
z
F

= 0
x
M ,

= 0
y
M ,

= 0
z
M
Bylece en genel durumda boyutlu kuvvetler etkisindeki bir cismin
dengesinde denklem says alt olur. Bu denklemlerden alt bilinmiyen
zlebilir. boyutlu kuvvetler etkisinde dengesi incelenen cisimde
bilinmiyen says altdan fazla ise byle sistemlere hiperstatik sistemler denir.

6.6 Rijid cisim sisteminin kuvvetler etkisinde dengesi
Bir rijid cisim sistemine etki eden kuvvet sisteminin sfra edeer olmas
denge iin gerekli fakat yeterli koul deildir. Bundan dolay rijid cisim
siteminin elemanlarna ayrlarak incelenmesi gerekir.Her bir eleman iin sfra
edeerlik koulu ve birleme noktalarnda etki tepki ilkesi gznne
alnarak zme gidilir.

6.7 Dzlemsel kuvvetler etkisinde cisimlerin dengesi
Eer cisme etki eden d kuvvetler ve mesnetlerden gelen tepkiler ayn
dzlem iinde ise incelenen problem dzlem statik problemidir.
Ayn dzlemde bulunan kuvvetlerin momenti bu dzleme dik olacandan
dolay bu durumda 0

= R ,

= 0

O
M sfra edeerlik koulu aadaki
gibi yazlabilir.

= 0
x
F ,

= 0
y
F ,

= 0
z
M

Bylece dzlemsel kuvvetler etkisindeki bir cismin dengesinde denklem
says e inmi olur. Bu denklemlerden bilinmiyen zlebilir. Dzlemsel
kuvvetler etkisinde dengesi incelenen cisimde bilinmiyen says ten fazla
ise byle sistemlere hiperstatik sistemler denir.


51
Problem 6.7.1
1000 kg ktleli bir sabit vin 2400 kg ktleli bir cismi kaldrmakta
kullanlyor. Vin A da sabit B de kayc mafsal ile mesnetlenmitir.
Vincin ktle merkezi G dir. A ve B mesnetlerindeki tepkileri bulunuz.






A G 2400kg



1,5m

B


2m 4m

zm:
y



A
y
R
2400g

A
x
R A


1000g
1,5m


B
x
R B x
2m 4m


B deki mesnet kayc mafsal olduu iin y ekseni dorultusunda kuvvet
tayamaz. Bundan dolay B mesneti sadece x ekseni dorultusunda tepki
kuvveti uygulayabilir.
0
B
y
R =
0
x
F = 0
A B
x x
R R + =
0
y
F = 1000 2400 0
A
y
R g g =
0
A
M = 1, 5 1000 2 2400 6 0
B
x
R g g =
52
Bu eitliklerden

107, 256
B
x
R kN =
107, 256
A B
x x
R R kN = =
33, 354
A
y
R kN =
( ) ( )
2 2
107, 256 33, 354
A
R = + 112, 32
A
R kN =


Problem 6.7.2
Hareketli bir kol C ye balanm bir kablo ve A ile B deki srtnmesiz
tekerlekler yardmyla dengede tutuluyor. ekildeki ykleme halinde
kablodaki kuvveti ve A ile B deki tepkileri hesaplaynz.

475mm 75mm 50mm


600N


B C 90mm
A







zm:


475mm 75mm 50mm


600N

C
S


B
R B C 90mm
A

A
R

A ve B mesnetlerinde srtnme olmad iin buradaki tepkiler yatay
dorultudadr.
53
0
x
F = 0
B A
R R =
0
y
F = 600 0
C
S =
0
C
M = 90 600 600 0
A
R =
Bu denklemden
4000
A
R Newton = , 4000
B A
R R Newton = =
600
C
S N =
bulunur.


Problem 6.7.3
Yay katsays k olan AC i yay = 60
0
iken doal uzunluundadr.
a) Sistemin denge durumunda , W , a ve k arasndaki banty bulunuz.
b) Denge durumunda W=80N , a =300 mm ve =25
0
olduu bilindiine
gre yay katsays k y hesaplaynz.

W


B
C

A


a




zm:
W


B N
C
F
A


a




54
a)
0
x
F = cos 0 F N =
0
y
F = sin 0 F W =
Bu iki denklemden
sin
W
F

=
eitlii bulunur. Ayrca F yay kuvveti F k s = denklemi ile hesaplanr.
Yaydaki ksalma
0
cos 60 cos
a a
s

= ,
1
(2 )
cos
s a

=
1
(2 )
cos
F ka

=
1
(2 )
cos sin
W
ka

= , 2sin tan
W
ka
=
b)
( ) 2sin tan
W
k
a
=

,
( )
0 0
80
300 2sin 25 tan 25
k =

0, 704 / k N mm = 704 / k N m =



Problem 6.7.4
Aada gsterilen ereve kk bir yapnn atsn desteklemektedir.
Kablodaki gerilme kuvvetinin 150 kN olduu bilindiine gre E ankastre
mesnetindeki tepkileri bulunuz.

D


2,25m
A B C



20kN 20kN 20kN 20kN
3,75m
1,8m 1,8m 1,8m 1,8m


E I


4,5m




55
zm:
y

D



A B
C

6m
20kN 20kN 20kN 20kN

1,8m 1,8m 1,8m 1,8m



E
x
R E I x

E
M

E
y
R 4,5m
150kN
0
x
F = 150cos 0
E
x
R + =
0
y
F = 20 4 150sin 0
E
y
R =
0
E
M = 20 (1, 8 2 1, 8 3 1, 8 4 1, 8) 4, 5 150 sin 0
E
M + + + + =
cos
EI
DI
=

, sin
DE
DI
=

,
2 2
4, 5 6 DI = +

, 7, 5 DI m =

4, 5
cos
7, 5
= , cos 0, 6 =

6
sin
7, 5
= , sin 0, 8 =
150 0, 6
E
x
R = , 90
E
x
R kN =
20 4 150 0, 8
E
y
R = + , 200
E
y
R kN = ( ) ( )
2 2
90 200
E
R = + 219, 4
E
R kN =

20 (1,8 2 1,8 3 1, 8 4 1, 8) 4, 5 150 0, 8 0
E
M = + + + + =
180 .
E
M kNm =

6.8 boyutlu kuvvetler etkisindeki bir rijid cismin dengesi ile
ilgili uygulamalar
Eer cisme etki eden d kuvvetler ve mesnetlerden gelen tepkiler ayn
dzlem iinde deil ise incelenen problem uzay statik problemidir.
0

= R ,

= 0

O
M sfra edeerlik koulu aadaki gibi yazlabilir.
56
0 F =

= 0
x
F ,

= 0
y
F ,

= 0
z
F

= 0
x
M ,

= 0
y
M ,

= 0
z
M

Problem 6.8.1
120kg ktleli ve 1.5m x 2.4m boyutlarndaki dikdrtgen eklindeki bir
reklam panosu A da kresel mafsal E ile B de birer kablo yardm ile ekildeki
gibi tesbit edilmitir. Kablolardaki kuvvetleri ve A mafsalndaki tepki
kuvvetini bulunuz.
y
2,4m

0,6m D

1,2m
C


0,9m A

z E
1,8m B
0,6m x

1,5m

zm:
y
2,4m

0,6m D

1,2m
C

A
y
R
0,9m
A
y
R A
BD
S

A
z
R
EC
S E
z 1,8m B
G x


1,2m W=120g

1,2m
57
sfra edeerlik koulu
0 F =

0
EC BD A
S S R W + + + =


0
A
M =

0
EC BD
AE S AB S AG W + + =


EC EC EC
S S U =

,
EC
EC
U
EC
=

,
( )
2
2 2
(0 1, 8) (0, 9 0) (0, 6 0)
1,8 0, 9 0, 6
EC
i j k
U
+ +
=
+ +

1, 8 0, 9 0, 6
2,1
EC
i j k
U
+ +
=

,
6 3 2
7 7 7
EC
U i j k = + +

,
6 3 2
7 7 7
EC EC EC EC
S S i S j S k = + +


BD BD BD
S S U =

,
BD
BD
U
BD
=

,
( )
2
2 2
(0 2, 4) (1, 2 0) ( 2, 4 0)
2, 4 1, 2 2, 4
BD
i j k
U
+ +
=
+ +

2, 4 1, 2 2, 4
3, 6
BD
i j k
U
+
=

,
2 1 2
3 3 3
BD
U i j k = +


2 1 2
3 3 3
BD BD BD BD
S S i S j S k = +

,
A x y z
R R i R j R k = + +

, 120 W g j =


1, 8 AE i =

, 2, 4 AB i =

, 1, 2 0, 75 AG i j =

0
A
M =

0
EC BD
AE S AB S AG W + + =


6 3 2 2 1 2
1,8 ( ) 2, 4 ( )
7 7 7 3 3 3
(1, 2 0, 75 ) ( 120 ) 0
EC EC EC BD BD BD
i S i S j S k i S i S j S k
i j g j
+ + + + +
+ =



3 2 1 2
1,8 1,8 2, 4 2, 4 1, 2 120 0
7 7 3 3
EC EC BD BD
S k S j S k S j gk + + =


4, 8 3, 6 2, 4 5, 4
( ) ( 144 ) 0
3 7 3 7
A BD EC BD EC
M S S j S S g k = + + =

4,8 3, 6
0
3 7
2, 4 5, 4
144 0
3 7
BD EC
BD EC
S S
S S g
=
+ =

4,8 3, 6
0
3 7
4,8 10,8
288
3 7
BD EC
BD EC
S S
S S g
=
+ =

14, 4
288
7
EC
S g =
140
EC
S g = , 45
BD
S g = , 1373, 4
EC
S N = , 441, 45
BD
S N =
6 3 2 2 1 2
( ) ( )
7 7 7 3 3 3
( ) ( 120 ) 0
EC EC EC BD BD BD
x y z
F S i S j S k S i S j S k
R i R j R k g j
= + + + + +
+ + + + =

6 2 3 1 2 2
( ) ( 120 ) ( ) 0
7 3 7 3 7 3
EC BD x EC BD y EC BD z
F S S R i S S R g j S S R k = + + + + + + =

6 2
0
7 3
EC BD x
S S R + =
6 2
140 45 0
7 3
x
g g R + = 150
x
R g =
3 1
120 0
7 3
EC BD y
S S R g + + =
3 1
140 45 120 0
7 3
y
g g R g + + = 45
y
R g =
2 2
0
7 3
EC BD z
S S R + =
2 2
140 45 0
7 3
z
g g R + = 10
z
R g =
1471, 5
x
R N = 441, 45
y
R N = 98,1
z
R N =
58
Problem 6.8.2
450 N luk bir yk ekildeki gibi bklm bir rijid borunun C kesine
uygulanmtr. Boru A da zemine ve D de dey duvara kresel mafsal ile E
de ise EG kablosu yardm ile tesbit edilmitir.
a) EG kablosundaki gerilme kuvvetinin minumum olmas iin kablonun kar
duvara baland G noktas nerde olmaldr.
b) Bu durumdaki minumum kablo kuvvetinin iddetini bulunuz.

y

G
D


E C
2m 2m 4m

P

x
2m
A
4m

z

zm:
y

G ( x,y)
D
z
R

EG
S

D
x
R
D
B E C
D
y
R
2m 2m 4m

P

0 x
2m

A
x
R A
A 4m

A
z
R
A
y
R
z


59
EG
S kablo kuvvetinin minumum olmas iin kablonun dorultusu ayn
kuvvetle AD eksenine gre en byk momenti verecek ekilde olmal yani
AD ekseni ile E noktasnn oluturduu dzleme dik olmaldr.
ED AD EG =

olmal
( 2) ( 4) 2 EG x i y j k = +

, 2 2 ED i k =

, 4 4 2 AD i j k = +


2 0 2
4 4 2
i j k
ED AD =

, 8 4 8 ED AD i j k = +


8 4 8 ( 2) ( 4) 2 i j k x i y j k + = +


( 2) 8
( 4) 4
2 8
x
y

=
=
=

4
4 8 8
4 16 4
x
y
=
+ =
+ =

0
5
x
y
=
=

0
AD
M = ( ) ( ) 0
EG AD AD
DE S U DC P U + =


2 2 DE i k = +

, 2 DC k =

, 450 P j =

,
EG EG EG
S S U =


EG
EG
U
EG
=

,
2 2 2
2 2
( 2) 1 ( 2)
EG
i j k
U
+
=
+ +

,
2 1 2
3 3 3
EG
U i j k = +


2 1 2
3 3 3
EG EG EG EG
S S i S j S k = +


AD
AD
U
AD
=

,
2 2 2
4 4 2
4 4 ( 2)
AD
i j k
U
+
=
+ +

,
2 2 1
3 3 3
AD
U i j k = +


2 1 2
( 2 2 ) ( )
3 3 3
EG EG EG EG
DE S i k S i S j S k = + +


2 0 2
2 1 2
3 3 3
EG
EG EG EG
i j k
DE S
S S S
=



,
2 8 2
3 3 3
EG EG EG EG
DE S S i S j S k =



2 450 DC P k j =

, 900 DC P i =


2 8 2 2 2 1
( ) ( ) [( 900) )] ( ) 0
3 3 3 3 3 3
EG AD AD EG EG EG
DE S U DC P U S i S j S k i j k + = + + =

4 16 2
600 0
9 9 9
EG EG EG
S S S + + =
2 600 0
EG
S + = 300
EG
S N =






60
Problem 6.8.3
A da ankastre mesnetli ABCDE cismi ekildeki gibi yklenmitir.
a) A ankastre mesnetindeki tepkileri hesaplaynz.
b) A ya ok yakn x eksenine dik kesitteki kesit zorlarn bulunuz.

E F
2
= 200N
20cm
y

F
1
= 200N D


A B
x
20cm
40cm C F
3
= 350N
z
F
4
= 250N

zm:
E F
2
= 200N
20cm
y

F
1
=200N D

A
R

A
M

A B
x
20cm
40cm C F
3
=350N
z
F
4
=250N

a)
sfra edeerlik koulu
0 F =

1 2 3 4
0
A
R F F F F + + + + =


0
A
M =

1 2 3 4
0
A
M AD F AE F AC F AC F + + + + =


1
F

ve
2
F

kuvvet ifti olduundan geometrik toplam sfr bileke momenti

ise 200 20 j

dr.
3
350 F i =

,
4
250 F j =

, 40 20 AC i k = +


350 250 0
A
F R i j = + =

350 250
A
R i j = +


4000 (40 20 ) (350 250 ) 0
A A
M M j i k i j = + + + =

,
5000 11000 10000
A
M i j k = +


61
b)
A da ki x eksenine dik kesitteki normal kuvvet
A
R

kuvvetinin kesite dik

bileenidir.
normal kuvvet = 350N ( Bu kuvvet cismi ekmeye altndan pozitif
alnmaldr.)
A da ki x eksenine dik kesitteki kesme kuvveti
A
R

kuvvetinin kesit iindeki

bileenidir.
kesme kuvveti = 250N. 250N
A da ki x eksenine dik kesitteki burulma momenti
A
M

momentinin kesite
dik bileenidir.
burulma momenti = 5000Ncm
A da ki x eksenine dik kesitteki eilme momenti
A
M

momentinin kesite
iindeki bileenidir.
eilme momenti = 11000 10000 j k +


eilme momenti =
2 2
11000 10000 14866 Ncm + =

























62
BLM 7

SRTNME


7.1 Srtnme ve srtnme katsays


W



f

R N


W


P


f

R N

Yukardaki ekillerde gsterildii gibi eim as olan bir eik dzlem
zerine braklan bir cismin nn belli deerlerine kadar dengede kald
bilinir. Ayn ekilde yatay dzlem zerine braklan bir cisme yatay
dorultuda bir P kuvveti uygulanrsa P nin belli deerlerine kadar cismin
dengede kald bilinir. Btn bunlarn nedeni temas eden yzeyler
dorultusunda tepki kuvvetlerinin olumasdr. Bu kuvvetlere srtnme
kuvvetleri denir.

= tan N f
Srtnme kuvvetinin maksimum deeri birbirlerine temasta olan cisimlerin
cinslerine ve temas yzeylerinin zelliklerine baldr.
dengede kalmak artyla nn en byk deerinin tanjantna srtnme
katsays denir ve ile gsterilir.
=tan
maks. ,
N f
maks
=
.

63










eitli malzemeler iin srtnme katsaylar tablosu






Problem 7.1.1 = 60
0
eim al eik dzlem ile zerindeki W = 100 N.
arlndaki cismin srtnme katsays 0.4 = dr. P kuvvetinin hangi
deerleri arasnda cisim eik dzlem zerinde hareketsiz kalr. Bu
snrlardaki srtnme kuvvetinin deerlerini bulunuz.


W



P















metal stnde metal a0.15-0.60
metal tahta stnde 0.20-0.60
metal ta stnde 0.30-0.70
metal deri stnde 0.30-0.60
tahta tahta stnde 0.25-0.50
tahta deri stnde 0.25-0.50
ta ta stnde 0.40-0.70
toprak toprak stnde 0.20-1.00
lastik beton stnde 0.60-0.90
64
zm:
Cismin aa doru kaymamas iin gerekli olan en kk P kuvveti
min.
P
dr.Bu durumda srtnme kuvvetinin yn yukar dorudur.

x
W


y

min.
P f N




x ekseni eik dzlem dorultusunda ve y ekseni buna dik dorultuda alnp
bu dzlemde denge denklemleri aadaki gibi yazlabilir.

0
x
F =

min
sin 0 P f W + = (1)

0
y
F =

cos 0 N W = 100cos 6 N
0
= 0 , 50 N Newton =
f N = 0, 4 50 f = , 20 f Newton =


min
sin P f W = + ,
min
50 3 20 P = ,
min
66, 6 P Newton =

Cisim yukar doru kma meyilinde ve hareketsiz durumda en byk P
kuvveti
m . aks
P dr. Bu durumda srtnme kuvveti aa dorudur.
x
W


y

m . aks
P f N



Bu durumda srtnme kuvvetinin yn deitiinden sadece birinci denklem
deiir.
0
x
F =

m .
sin 0
aks
P f W =
m .
sin
aks
P f W = +

m .
50 3 20
aks
P = + ,
m .
106, 6
aks
P Newton = , 66, 6 106, 6 Newton P Newton

65
7.2 mesnetlerdeki srtnmeler
Mesnetlerde temas yzeyi belli ise srtnme kuvveti bu yzeye teettir. Eer
mesnet mafsal eklinde ve temas yzeyi bilinmiyorsa ise srtnme momenti
gz nne alnarak ilem yaplabilir.

Problem 7.2.1 ekilde grlen hareketli konsol 10 cm. apndaki bir
borunun zerinde istenilen bir ykseklie konulabilmektedir. Konsolla boru
arasndaki srtnme katsays 0, 25 = olduuna gre , konsolun arln
ihmal ederek W yknn tanabilecei en kk x uzakln bulunuz.

x

W




20 cm.






10 cm.
zm y
x

W

A
f
x
A
A
N

20 cm.

B
f


B
N

10 cm. B

A A
f N = ,
B B
f N = , 0, 25
A A
f N = , 0, 25
B B
f N =
0
x
F =

0
B A
N N =
B A
N N =
66
0
y
F =

0
A B
f f W + =
A B
f f W + =
2
A B
W
f f = =
2
B A
N N W = =
0
B
M =

20 10 ( 5) 0
A A
N f x W =
20 10 5 0
A A
N f W x W + =
20 10 5
A A
N f W
x
W
+
=

20 2 10 5
2
W
W W
x
W
+
= ,
40 5 5 W W W
x
W
+
= , 40 . x cm =






Problem 7.2.2 ekildeki mekanizmada Bilezik ve ubuk arasndaki srtnme
katsays 0, 4 = , = 60
0
ve P = 200 N. olduu bilindiine gre mekanizma
kranka uygulanan M momentinin hangi deerlerinde dengededir.


P

C


A
M

100 mm.


B 100 mm.












67
zm:

y f P
N
C

y
A
R
A
x
A
R
C
S x
M
100 mm.
C
S


B
100 mm.

C Bileziinin yukar doru kayma balangcnda dengesi iin :
f N = , 0, 4 f N =
0
x
F =

cos 0
C
S N = cos
C
N S = , 0, 4 cos
C
f S =
0
y
F =

sin 0
C
S f P = sin 0, 4 cos 0
C C
S S P =
(sin 0, 4cos
C
S P ) =
sin 0, 4cos
C
P
S =

,
0
200
sin 60 0, 4cos
C
S
0
=
60

300, 289 .
C
S N =
AB ubuunun dengesi iin :
0
A
M =

.
100 cos
maks C
M S = 0
.
100 cos
maks C
M S =

100 300, 289cos
maks
M
0
= 60 ,
.
15014, 5 .
maks
M Nmm =

C Bileziinin aa doru kayma balangcnda dengesi iin :
Bu durumun yukardaki ekilden fark srtnme kuvvetinin yn yukar
dorudur.
0
y
F =

sin 0
C
S f P + = , sin 0, 4 cos 0
C C
S S P + =
(sin 0, 4cos
C
S P + ) =
sin 0, 4cos
C
P
S =
+
,
0
200
sin 60 0, 4cos
C
S
0
=
+ 60

187, 613 .
C
S N =
min.
100 cos
C
M S = ,
min.
100 187, 613cos M
0
= 60 ,
min.
9380, 6 . M Nmm = 9, 38 . 15, 01 . Nm M Nm






68
7.3 Halat veya kay kasnak srtnmesi
y


x
d/2 d/2
s df s + ds
d
d/2 dN d/2




1
s


2
s

Silindirik yzey zerine sarl halattan alnan diferansiyel elemanda

= 0
x
F 0 ) 2 / ( ) 2 / ( ) ( = + df d Cos s d Cos ds s

= 0
y
F 0 ) 2 / ( ) 2 ( = + d Sin ds s dN denklemleri yazlabilir.
Cos (d/2) =1 , Sin (d/2) = (d/2) ve df = dN olduu bilindiine gre
ds = df , dN = s d , ds = s d yazlabilir.
= d
s
ds
,


=
0
1
2
d
s
ds
S
S
, =
2
1
ln
s
s
,

= e
s
s
2
1
elde edilir.

Bu ada kay kasnak sistemlerinde dz kay yerine daha ok aada
gsterilen kesiti V eklinde olan V kaylar kullanlr.
y

y d

2df
x
d/2 d/2
z s s + ds
/2 /2 2 dN sin(/2)
dN dN

sin
2
d
s

, ( ) sin
2
d
s ds

+
V kayl kay kasnak sistemlerinde kayn her iki yan yzeyinde temas
olduundan diferansiyel elemanda srtnme kuvvetinin iki kat alnr.Normal
kuvvet yerine 2dNsin /2 alnarak dz kay iin yaplan ilemler tekrar
edilirse

/ sin( / 2) 1
2
s
e
s

= forml bulunur.
69
Problem 7.3.1 Bir gemiyi rhtmda durdurmak iin kullanlan halatn
halka eklinde oluturulmu ksm iskele babasna taklr.Halatn dier
ucuna gemideki babann etrafna 4 kere sarldktan sonra kuvvet
uygulanr. Halata geminin uygulad kuvvet 20kN dr.
grevlinin uygulad kuvvet 40N olduuna gre halat ile baba denilen
silindirik cismin yanal yzeyi arasndaki srtnme katsaysn bulunuz.




40 N.
20kN.







zm:



2
40 . S N =


1
20000N S =






1
2
S
S
e

= ,
1
20 . 20000 . S kN N = = , 4 2 = , 8 =

8
20000
40
e

= ,
8
500 e

=
8
ln500 ln e

= ln500 8 =
ln500
8
=

, 0, 247 =








70
Problem 7.3.2 Bir elektrik motoru ile retilen 60 Nm. lik bir momenti iletmek
iin bir yass kay kullanlmaktadr. Kay ekilde grld gibi 12 cm.
apl motordaki kasnaktan ald momenti iletmektedir. Kayla kasnak
arasndaki statik srtnme katsays 0.3 dr. Kayn her iki ksmndaki
ekmenin , kayma olmasn engelleyecek en kk deerlerini bulunuz.


60
0




40
0




M




zm:

1
S



60
0


2
S



M 40
0

30
0
A
50
0




Kaytaki byk kuvvet momentin tersi ynnde olur.
1
2
S
S
e

= , 0, 3 = , 180 30 50 = + ,
0
160 = , 160 . rad

=
180

2, 793 . rad =
0,838 1
2
S
S
e = ,
1
2
2, 311
S
S
= ,
1 2
2, 311 S S =
0
A
M =

,
2 1
0 M S R S R + =
1 2
M
S S
R
= ,
1 2
60
0,12/ 2
S S =

1 2
1000 S S N = ,
1 2
2, 311 S S = ,
2 2
2, 311 1000 S S N =
2
762, 8 . S N =
1
1762, 8 . S N =
71


BLM 8

YAYILI YKLER

8.1 Yayl yklerin tanm
Kuvvetler bir yzeye veya bir hacme etki ederler. ou durumda bu kuvvetler
yerine bunlarn bilekesi tek bir kuvvetmi gibi gznne alnr.
Burada yayl yklerin tekil yklere dntrlme yntemlerinden
bahsedilecek.

8.2 Kirilerde Yayl ykler


q
Q
dq



x
a
x dx

b


Yayl ykn bilekesinin iddeti yayl yk erisi altndaki alana eittir.

=
b
a
dq Q dx q dq =

=
b
a
X
dx q Q
) (

Yayl ykn bilekesi yayl yk erisi altndaki alann merkezinden geer.

=
b
a
X
b
a
X
dx q
dx q x
) (
) (

72
Problem 8.2.1 Basit mesnetli bir kiri ekildeki gibi yayl yk tamaktadr.
mesnet tepkilerini hesaplaynz.

3600 /
B
q N m =

1500 /
A
q N m =
A B

L = 6m.

zm:
y

Q

D
Q E
3600 /
B
q N m =
1500 /
A
q N m = D C
A B x
L/2

A
R
B
R
2L/3

Dikdrtgeninin alan
D
Q ABCD = , 1500
D
Q L = , 9000 .
D
Q N =
E geninin alan

Q CD = , (3600 1500) / 2

Q L = , 6300 .

Q N =
Dikdrtgeninin merkezinden geer.
D
Q ABCD =
E geninin merkezinden geer.

Q CD =
0
A
M =

2
0
2 3
B D
L L
R L Q Q =
1 2
2 3
B D
R Q Q = +
1 2
9000 6300
2 3
B
R = + , 8700 .
B
R N =
0
y
F =

0
A B D
R R Q Q + =
A B D
R R Q Q = + +
8700 9000 6300
A
R = + + , 6600 .
A
R N =











73
Problem 8.2.2 Su dolu tankn altnda bulunan 0,5m. X 0,8m. boyutlarndaki
bir kapak A noktasndan mafsalldr. B deki bir knt yardm ile aa
doru dnmesi engellenmektedir. Kapak B den balanan ipe kuvvet
uygulanarak alabilmektedir. Kapan alabilmesi iin ipe uygulanan en
kk kuvveti bulunuz.

C P
0,27m.


0,45m.
A

0,48m.

B



0,64m.

zm:
C
0,27 m
P
L
1

L
2

A
q 0,45 m

D
Q A

Q

B
q 0,48 m

B D


0,64 m

0, 45 0, 5*1000*9,81
A
q = , 2207, 3 /
A
q N m = , (0, 45 0, 48) 0, 5*1000*9, 81
B
q = +
4561, 7 /
B
q N m =
Kapaa etki eden yayl ykte gsterilen genin alan

Q =
( ) / 2
B A
Q q q AB =

, (4561, 7 2207, 3) 0, 8/ 2

Q = , 941, 76 .

Q N =
Kapaa etki eden yayl ykte gsterilen dikdrtgenin alan
D
Q =
D A
Q q AB =

, 2207, 3 0,8
D
Q = , 1765,84
D
Q N =

1
2
3
L AB =

,
2
1
2
L AB =


74
0
A
M =

,
2 1
0
3 2
D
BD CD
P AD P BD Q AB Q AB
BC BC
+ + =



2 2
BC BD CD = +

, 0, 27 0, 45 0, 48 CD = + +

, 1, 2 CD m =

( ) ( )
2 2
0, 64 1, 2 BC = +

, 1, 36 BC m =

0, 64 1, 2 2 1
0, 48 0, 64 941, 76 0, 8 1765, 84 0, 8 0
1, 36 1, 36 3 2
P P + + =
0, 64 1, 2 2 1
( 0, 48 0, 64) 941, 76 0, 8 1765, 84 0,8 0
1, 36 1, 36 3 2
P + + =
( 0, 33882) 1208, 608 0 P + = 3567,1 P N =
































75


BLM 9

KABLOLAR


9.1 Genel bilgi
Kablolarn asma kprler , yksek gerilim hatlar , teleferikler ve yksek
kulelerin balantlar gibi bir ok uygulamalar vardr.Kablolar ykleme
durumuna gre iki guruba ayrlr.
a) Konsantre ykler etkisindeki kablolar
b) Yayl ykler etkisindeki kablolar
Kablolarn eilmeye kar direnci sfr kabul edilir. Bundan dolay
kablodaki kuvvetin kablo dorultusunda olmas gerekir.

9.2 Konsantre ykler etkisindeki kablolar
A ve B sabit noktalarndan bal P
1
, P
2
, . . . , P
n
ykleri etkisindeki kablo
gz nne alnr.


L
A


y
1
y
2
y
3
d

C
1

B
x
1
P
1
C
2

C
3

x
2
P
2

P
3

x
3







76
Ayn kablonun serbest cisim diagram aadaki gibi izilebilir.

L
R
Ax
A


R
Ay
y
1
y
2
y
3
d

C
1
B R
Bx
D
x
1
P
1
C
2
R
By
C
3

x
2
P
2

P
3

x
3



Burada A ve B deki tepki kuvvetlerini bulmak iin yazlacak olan

0
x
F =

, 0
y
F =

, 0
z
M =

denklemler yeterli deildir. Bundan dolay Bir kablo paras iin denklem
yazmak gerekir. Buda ancak kablo zerindeki bir noktann koordinatlarn
bilmeyi gerektirir.
Bylece kablonun AD paras iin aadaki denklem yazlabilir.

0
D
M =

R
Ax
A


R
Ay
y
1
y

C
1


D
x
1
P
1
S






x




77
Ayn ekilde dey yklerin etki ettii dier noktalarda da moment
denklemleri yazlabilir.

R
Ax
A


R
Ay
y
1
y
2


C
1


D
x
1
P
1



C
2




P
2
S

x
2


Mesnetten itibaren herhangi bir kablo iin yazlan
0
x
F =

denkleminden
cos
Ax
S R =
eitlii bulunur. Bu eitlikten bydke kablodaki kuvvetin iddetinin
byd anlalr.


Problem 9.2.1 AE kablosu gsterilen noktalarda dey yk tayor. C
noktas sol mesnedin 1 m altnda olduuna gre
a) B ve D noktalarnn dzeylerini
b) Kablodaki maksimum eim ve maksimum ekme kuvvetini bulunuz.


E


4 m
D
2 kN
A
C 1m
B

3 kN
6 kN
4 m 2 m 3 m 3 m


78
zm:
a) B ve D noktalarnn dzeylerini bulmak iin nce A mesnedindeki
tepkileri bulmak gerekir . A mesnedindeki tepkileri bulmak iin de tm
kablo ve kablonun ABC ksmnn dengesi ayr ayr gz nne alnr.
Tm kablonun serbest cisim diyagram: R
Ey

y E R
Ex



R
Ay
4 m
D
2 kN
A R
Ax
x
C 1m
B

3kN
6kN
4 m 2 m 3 m 3 m


0
E
M =

4 12 8 3 6 6 3 2 0
Ax Ay
R R + + + = , 4 12 66
Ax Ay
R R = (1)

Kablonun ABC ksmnn serbest cisim diagram



y


R
Ay



A R
Ax
x
C 1m
B

3kN
6kN
4 m 2 m


0
C
M =

6 3 2 0
Ax Ay
R R + = , 6 6
Ax Ay
R R + = (2)
Bu (1) ve (2) nolu denklemden A daki mesnet tepkileri bulunur.
4 12 66
Ax Ay
R R =
2 ( 6 ) 2 6
Ax Ay
R R + + = 9
Ax
R kN = , 2, 5
Ay
R kN =
6 54
Ax
R =
79
B Noktasnn dzeyi iin kablonun AB ksmnn dengesi gz nne alnr.




y


R
Ay



A R
Ax
x

B
B
y


3kN

4 m


0
B
M =

4 0
B Ax Ay
y R R + = , ( ) 9 4 2, 5 0
B
y + = 1,111
B
y m =

D Noktasnn dzeyi iin kablonun ABCD ksmnn dengesi gz nne
alnr.



y

R
Ay

DE
S
D
DE
R
Ax
2 kN
D
y x


A C 1m
B

3kN
6kN
4 m 2 m 3 m


0
D
M =

9 5 3 3 6 0
D Ax Ay
y R R + + = , ( 9) 10, 5
D
y =
1,167
D
y m =






80
b) Maksimum eim ve maksimum ekme : Maksimum eimin olduu
kablodaki ekme kuvveti Maksimum kuvvettir. Kablodaki kuvvetin yatay
bileeni mesnetlerdeki kuvvetin yatay bileenine eittir.

1,111
arctan
4
AB
= ,
0
15, 522
AB
=
0,111
arctan
2
BC
= ,
0
3,18
BC
=
2,167
arctan
3
CD
= , 35, 842
CD
=
(4 1,167)
arctan
3
DE

= , 43, 36
DE
=
0
9
cos 43, 36
DE
S = , 12, 38
DE
S kN =




























81
9.3 Yayl ykler etkisindeki kablolar.

B

D
A

C




Yukardaki ekilde gsterilen yayl yk etkisindeki kablonun CD
ksmnn serbest cisim diagram aadaki gibidir.

S




S
o




Q

Burada Q kablonun CD ksm boyunca etki eden yayl ykn
bilekesidir.
CD ksmna etki eden tm kuvvetlerin toplam denge artndan dolay sfr
olmaldr. Bylece S S
o
ve W kuvvetleri u uca eklendiinde kapal bir
gen oluturur.

S


Q



S
o

cos
O
S S =
sin S Q =
2 2
O
S S Q = + , tan
O
Q
S
=
82
9.3.1 Yatayda dzgn yayl yk etkisindeki kablolar (parabolik kablo)
Ktlesi uzunluu boyunca sabit olan ve birim uzunluunun ktlesi q
olan yatay bir tablay tayan asma kprnn kablosunu gz nne alalm.

y

B

A C(x,y)

O x




Burada kablonun OC ksmnn serbest cisim diagram aadaki gibi
gsterilebilir.
y

S

S
C qx
S
o
O y x

qx S
o
x/2
x

Kablonun OC ksmna etki eden S , S
o
ve qx kuvvetlerinin toplamnn
sfr olmas gerektiinden bunlar u uca eklendiinde bir dik gen
olutururlar. Bu dik genden faydalanarak aadaki eitlikler yazlabilir.
2 2 2
O
S S q x = +
tan
O
q x
S
=
Ayrca kablonun OC ksmna etki eden kuvvetlerin C noktasna gre
momenti alnrsa aadaki denklem yazlabilir.
0
C
M =

0
2
O
x
q x S y =
2
2
O
q x
y
S
=
Bu bir parabol denklemidir.
83
Eer kablonun iki ucuda ayn ykseklikte ise ve kablonun en alt noktasnn
derinlii ile iki uc arasndaki uzaklk biliniyorsa yatayda yayl ykn
iddeti verildiinde
2
2
O
q x
y
S
= denkleminden kablodaki en kk
kuvvet S
o
bulunur.
Bu S
o
deeriyle
2 2 2
O
S S q x = + denklemine gidildiinde kablonun
herhangi bir x koordinatna sahip noktasndaki S deeri hesaplanabilir.

Problem 9.3.1.1
Ab kablosu ekilde grld gibi yatayda dzgn yayl bir yk
tamaktadr. Kablonun en alt noktas A mesnedinin 3 m altndadr.
Kablodaki maksimum ve minimum ekme kuvveti deerlerini bulunuz.

B
6 m

A
3 m



q = 5 kN /m
40 m
zm:
Yk yatayda dzgn yayl olduundan kablo paraboliktir. Koorninat
balangcn C en alt noktasnda seilirse Kablo denklemi

2
0
2
q
y x
S
=
formunda yazlabilir.
y



B

9 m 9
B
y m =
A
3
A
y m = C
x



A
x
B
x
40 m
84

2
B B
y k x = ,
2
A A
y k x = , 40
B A
x x = 40
B A
x x = +

2
( 40)
B A
y k x = + ,
2
2
( 40) 9
3
B A
A A
y k x
y k x
+
= = ,
2 2
80 1600 3
A A A
x x x + + =

2
2 80 1600 0
A A
x x + + = ,
80 6400 12800
4
A
x
+
=

,
80 19200
4
A
x

=

80 19200
4
A
x

=

, 54, 64
A
x m = veya 14, 641
A
x m = ilk kk 40 m
den byk olduu iin gz nne alnmaz 14, 641
A
x m = kabul edilir.
25, 359
B
x m =
Kablodaki minimum ekme kablonun an alt seviyesi olan C noktasnda
olur. A noktasnn hesaplanan koordinatlar
2
0
2
q
y x
S
= denkleminde yerine
konursa
0
S bulunur. ( )
2
0
5
3 14, 641
2
m
S
= , ( )
2
0
5
14, 641
6
S m = ,
0
178, 63 S kN =

Kablodaki maksimum ekme kablonun eiminin en fazla olduu B
noktasnda olur. B noktasnn x koordinat ve
0
S deeri
2 2 2
O
S S q x = +
denkleminde yerine konursa
2 2 2
.
178, 63 5 25, 359
maks
S = + ,
.
219, 06
maks
S kN =
max
5 25, 359
tan
178, 63

= ,
0
max
35, 37 =


















85
9.3.2 Kendi arl etkisinde olan homojen yapdaki kablo veya zincirin
dengesi
y

B

A

D(x,y)


C c
x

S

d

D dy S
q
dx
S
o
S
o

C q
2 2 2
O
S S q = + , Q q =
lemleri sadeletirmek iin
O
S
c
q
= gz nne alnr.
O
S qc = ,
2 2
S q c = +
cos dx d = , cos
O
S
S
=
O
S
dx d
S
= ,
2 2
c
dx d
c

=
+

,
2
2
1
d
dx
c
=
+

2 2
1 O
d
x
c
=
+

,
1 1
sinh sinh
O
x c c
c c


= =

sinh
x
c
c
=
tan dy dx = ,
O
W
dy dx
S
= , dy dx
c
=

, sinh
x
dy dx
c
=
Bu son denklem C(0,c) den D(x,y) ye integre edilirse

86
sinh cosh (cosh 1)
x x
O
O
x x x
y c dx c c
c c c

= = =

cosh
x
y c
c
= ,
2 2 2
y c = eitlii bulunur.
O
S q c = , Q q = , S q y =
eer A ve B mesnetlerinin ykseklii ayn ise
derinlik
A
h y c = olur.

Problem 9.3.2.1 60 N/m arlndaki bir niform kablo , ekilde
grld gibi iki A ve noktas arasna aslmtr.
a) Kablodaki maksimum ve minimum ekme deerlerini
b) kablonun uzunluunu bulunuz.

A B

20 m

100 m




zm :
a)
min O
S S q c = =

maks maks
S q y = ,
maks B
S q y =
Eer koordinat balangc kablonun alt noktasndan c kadar altnda
alnrsa kablo denklemi
cosh
x
y c
c
= eklinde yazlabilir.
y
A B



B
y
c


B
x


B noktasnn koordinatlar 50
B
x m = , 20
B
y c = + kablo denkleminde
yerine konursa

50
20 cosh c c
c
+ =
50
20 cosh 0 c c
c
+ = denklemi elde edilir.
87
50
( ) 20 cosh f c c c
c
= + denklemini sfr yapan c deeri orta nokta metodu ile
bulunur.
c
l

u
c
2
l
r
c c
c
+
=

( ) f c
l
( )
u
f c
0
0
100
r yeni r eski
a
r yeni
c c
c

=

1 100 50,5
21
2, 59 10
7,2374
50,5 100 75,25 -6,4841 7,2374 33
50,5 75,25 62,875 -6,4841 2,7685 19,7
62,875 75,25 69,0625 -0,95075 2,7685
62,875 69,0625 65,9688 -0,95075 1,09594
62,875 65,9688 64,422 -0,95075 1,26988
64,422 65,9688 65,1954 -0,39713 1,26988
65,195 65,9688 65,5819 -0,1315 1,26988
65,5819 65,9688 65,7754 -0,0014567 1,26988
65,5819 65,7754 65,6787 -0,0014567 0,062988
65,5819 65,6787 65,6303 -0,0014567 0,030828
65,5819 65,6303 65,6061 -0,0014567 0,014707
65,5819 65,6061 65,594 -0,0014567 0,006629
65,5819 65,594 65,58795 -0,0014567 0,002587
65,5819 65,58795 65,58493 -0,0014567 0,000565
65,58493 65,58795 65,58644 -0,0004457 0,000565
65,58493 65,58644 65,5857 -0,0004457 0,000061 0,00113

65, 586 c =
20
B
y c = + 20 65, 586
B
y = + , 85, 586
B
y m =


min O
S S q c = =
min
60 65, 586 S = ,
min
3935,16 S N =

maks B
S q y = 60 85, 586
maks
S = , 5135,16
maks
S N =
b)
l kablo uzunluu
2 2 2
c y = denkleminden bulunur.

2 2 2
y c = ,
2 2
y c = ,
2 2
2
B
y c = ,
2 2
2 85, 586 65, 586 =
109, 972m =








88
BLM 10

DZLEM KAFES KR SSTEMLER

10.1 Genel bilgi ve tarifler
Ayn dzlem iinde birbirlerine u noktalarndan balanarak bir rijid yap
oluturan ubuklar topluluuna dzlem kafes sistemi denir. U noktalarndan
balanma ekli pratik uygulamalarnda kaynakl birletirme eklinde olmasna
kar hesaplamalarda srtnmesiz silindirik mafsall kabul edilir. Ayrca
ubuklar u noktalar dnda yklenmemi kabul edilir. Bylece ubuklarda
oluacak i kuvvetler ubuk dorultusunda alnabilir.
Kafes kiri sistemlerinin yapm kolayl ucuzluu ve hafiflii dolaysyla bir
ok yerde uygulama alan vardr. Tren kprleri, vin kollar ve kuleleri , gezer
kprl vinler , yksek gerilim hatt direkleri , radyo verici antenleri ,Depo ve
iftlik at kirileri gibi alanlarda uygulamalarna rastlanr.
Kafes sisteminde u noktalarnn birleme yerlerine dm noktalar denir.

10.2 Basit kafes sistemi
ubuktan oluan kafes sistemi bir basit kafes sistemidir. Bu sistem ubuk
ve dm noktas ierir. Bu sisteme eklenecek iki ubuk dm noktas
saysn bir artrr. Bylece oluturulacak m saydaki ubuk ve n saydaki
dm noktasndan oluan kafes sistemi de bir basit kafes sistemidir.

m = 3
n = 3




m = 5
n = 4




m = 7
n = 5





89
Bir basit kafes sisteminde
m = ubuk says
n = dm noktas says
olmak zere
2n = m + 3
olur.








Pratt Howe

ekil 10.1 eitli at kafes sistemi rnekleri







Pratt Howe





Warren

ekil 10.2 eitli kpr kafes sistemi rnekleri










90
10.3 Dm noktalar metodu ile kafes sisteminin analizi
Kafes sisteminin her bir dm noktas iin 2 denklem yazlr. n tane dm
noktal bir kafes sisteminde 2n denklem yazlacandan 2n sayda bilinmiyen
zlebilir. Toplam ubuk says 2n-3 ve mesnetlerden de 3 bilinmiyen
geleceine gre denklem says yeterli olur. Ayrca sistem btn bir rijid cisim
gibi alnp dengesi dnldnde 3 denklem daha yazlabilir. Bundan dolay
dm noktalar metodu ile fazladan elde edilen 3 denklem sonularn kontrolu
iin kullanlabilir.Bir kafes sisteminde ubuk kuvvetlerini bulmadan nce sistem
btn bir rijid cisim olarak gz nne alnp mesnet tepkileri bulunabilir. Daha
sonra dm noktalarnn dengesi dnlerek en fazla iki bilinmiyen ierecek
ekilde dm noktas seip ileme balanr. ubuklardan dm noktalarna
gelen kuvvetler ubuk dorultularnda alnr.Dm noktalarndaki kuvvetlerle
ubuklardaki kuvvetler etki tepki ilkesine gre birbirinin tam zttdr. Bir dm
noktasndaki bilinmiyenler zldnde bu dm noktasna ubuklarla direk
bal dier dm noktalarnda da birer tane bilinmiyen azalacandan en fazla
iki bilinmiyen ieren dm noktalarn bulmak kolaylar.
C



A D
B
P

C



A D B
R
Ax
R
Ay
P C R
B










A B
D
91
Problem 10.3.1 Verilen kafes sistemindeki ubuk kuvvetlerini dm noktalar
metodunu kullanarak bulunuz.

6 m 6 m

20kN 10kN

A B C


4 m


D E

3 m 6 m 3 m


zm:
Tm kafes sistemi iin serbest cisim diagram

6 m 6 m y


20kN 10kN
C y
R
A B C
Cx
R x


4 m


D E
E
R
3 m 6 m 3 m


Tm kafes sisteminin dengesi

0
C
M =

3 12 20 6 10 0
E
R = 100
E
R kN =
0
x
F =

0
Cx
R =
0
y
F =

20 10 0
C y E
R R + = 70
C y
R kN =





92
A dm noktas:

AD
S
20kN 3
5 4
A
AB
S 20kN

5
AB
S
4
AD
S
3

A dm noktasna etki eden kuvvetlerin geometrik toplam kapal bir gen
oluturur . Bu kuvvetlerin iddetleri ile bu genin veya benzer genlerin kenar
uzunluklar orantl olur.

20
3 5 4
AB AD
S S
= = 15
AB
S kN = , 25
AD
S kN =

D dm noktas:



DB
S
DB
S
5m 25
DA
S kN =
25
DA
S kN = 6 m
DE
S
DE
S
D


25
5 6 5
DB DE
S S
= = 25
DB
S kN = , 30
DE
S kN =

B dm noktas:

10kN
15
BA
S kN = B
BC
S

3 5
4 4
5 3
BE
S
25
BD
S kN =

B dm noktas iin denge denklemleri
0
x
F =

3 3
15 25 0
5 5
BC BE
S S + = 37, 5
BE
S kN = (
BE
S bas ynnde )
0
y
F =

4 4
25 10 0
5 5
BE
S = 52, 5
BC
S kN =

93
E dm noktas:
37, 5
EB
S kN =
EC
S
4 5 5
4
3 3
E
30
ED
S kN =
100
E
R kN =



E dm noktas iin denge denklemleri
0
x
F =

3 3
30 37, 5 0
5 5
EC
S + + = 87, 5
EC
S kN = (
BE
S bas ynnde)
0
y
F =

4 4
100 37, 5 0
5 5
EC
S + =
4 4
( 87, 5) 100 37, 5 0
5 5
+ = (kontrol iin)

C dm noktas: Bu dm noktas kullanlarak C deki mesnet tepkileri
bulunabilir. Bu mesnet tepkileri tm kafes sistemi bir rijid cisim gibi
dnlerek daha nce bulunduuna gre burada kontrol yaplr.

70
C y
R kN =


52.5
CB
S kN = 0
Cx
R =
C

5 4
87.5
CE
S kN =
3
C dm noktas iin denge denklemleri ( Kontrol iin )
0
x
F =

3
0
5
Cx CE CB
R S S + =
3
0 87, 5 52, 5 0
5
+ =
0
y
F =

4
70 0
5
CE
S =
4
87, 5 70 0
5
=










94
10.4 zel dm noktalar

Bir dm noktasnda 4 tane ubuk ekildeki gibi ikier ikier ayn
dorultuda ise burada oluturulacak kuvvet poligonu paralel kenar olur.
Bundan dolay ayn dorultudaki ubuklara etki eden kuvvetlerin iddeti
birbirine eit yn birbirinin ztt olur.

E
B S
AE
S
AB

S
AB
S
AC


A A S
AE

S
AD

S
AD

D S
AC
C




ubuktan oluan bir dm noktasnda ubuklardan ikisi ayn
dorultuda dieri farkl dorultuda yerletirilmitir.Ayrca bir P kuvveti bu
dm noktasna farkl dorultudaki ubuun dorultusunda uygulandnda
yine bu 4 kuvvet zerine kurulan poligon paralel kenar eklinde olur. Paralel
kenarn karlkl kenarlarnn uzunluklar birbirine eit olacandan farkl
dorultudaki ubuk kuvvetinin iddeti P kuvvetine eit olur.
Eer bu P kuvveti kaldrlrsa farkl dorultudaki ubuun kuvveti sfr olur.


P B B


A A


D D
C C





95
ki ubuktan oluan dm noktalarnda iki ubuk ayn dorultuda ise bunlara
etki eden kuvvetlerin iddetleri birbirine eit ynleri birbirine zttr. Byle bir
dm noktasna baka bir P kuvveti etki ediyorsa bunun iddeti sfr olmaldr.
ki ubuktan oluan dm noktasndaki ubuklar farkl dorultularda ise bu
ubuklardaki kuvvetler sfrdr.

B
A


A C

B
C


Aada gsterilen kafes sisteminde BM ve FI ubuk kuvvetleri sfrdr.
FI ubuk kuvveti sfr olduu iin FJ ubuk kuvveti de sfrdr.

D P
3

P
2

P
1
C E
B F
R
AX
A H
M L K J I
R
Ay
P
4
R
B

















96
10.5 Kesim metodu ile kafes sisteminin analizi

Tm sistemin analizi yerine ubuklardan bazlarna gelen kuvvetler
hesaplanaca zaman kesim metodu daha pratiktir.
Bu metotta kafes sistemi hesab istenen ubuktan geen ve bilinmiyen
ubuktan fazla ubuk iermiyecek ekilde bir izgi ile ikiye ayrlr. Ayrlan
taraflardan birinde yazlacak olan

= 0
x
F ,

= 0
y
F ,

= 0 M

denklemleri ile bilinmiyen zlebilir.


P
1
P
2
P
3

A B C D



F E




P
1
P
2

A B S
BC


S
BE


F

E
S
FE

= 0
x
F dan
0 = + +
FE BE BC
S
BE
FE
S S

= 0
y
F dan 0
2 1
= + +
BE
BF
S P P
BE

BF
BE
P P S
BE
) (
2 1
+ =

= 0
E
M dan 0 ) (
1
= + FE AB P BF S
BC

BF
FE AB
P S
BC
+
=
1

Bu elde edilen S
BE
ve S
BC
kuvvetleri 1. denklemde yerine konursa

BF
FE
P P
BF
FE AB
P S
FE
) (
2 1 1
+ +
+
= elde edilir.
97
Problem 10.5.1 ekilde gsterilen kafes sistemindeki FH , GH ve GI
ubuklarndaki kuvvetleri bulunuz.
1kN

1kN F 1kN

1kN D H 1kN

8 m B J

A L
C E G I K

5kN 5kN 5kN
5 m 5 m 5 m 5 m 5 m 5 m


zm:
Tm cismin serbest cisim diagram

1kN
y n
1kN F 1kN

1kN D H 1kN

8 m B J

A L x
C E G I K


A
R 5kN 5kN 5kN n
L
R
5 m 5 m 5 m 5 m 5 m 5 m

Tm cisim iin yazlacak denge denklemlerinden
A
R ve
L
R mesnet
tepkileri bulunur.
0
y
F =

5 1 3 5 0
A L
R R + = 20
A L
R R kN + =
0
A
M =

30 (5 10 15 20 25) 1 (5 10 15) 5 0
L
R + + + + + + = 7, 5
L
R kN =
20
A L
R R kN + = 7, 5 20
A
R kN + = 12, 5
A
R kN =
sin
FG
FL
=

, cos
GL
FL
=

,
2 2
FL GL FG = +

,
2 2
15 8 FL = +

, 17 FL m =

8
sin
17
= ,
15
cos
17
=
98
tan
FG
GL
= ,
8
tan
15
=
0
28, 0725 =
kafes sistemi nn dorusundan geecek ekilde bir kesitle kesildikten sonra geri
kalan para iin yazlacak denge denklemlerinden istenen ubuk kuvvetleri
bulunur. nk kesit bu ubuklar iine alacak ekilde seilmitir.


F 1kN

HF
S
H 1kN

8 m
HG
S J


IG
S L x
G I K


L
R
5 m 5 m 5 m


sin
GI
GH
=

, cos
HI
GH
=

,
2 2
GH GI HI = +

,
10
8 15
HI
=

16
3
HI m =

2 2
16
5 ( )
3
GH = +

,
481
3
GH =

,
15
sin
481
= ,
16
cos
481
=
Kesildikten sonra geri kalan para iin denge denklemleri:
0
x
F =

cos sin 0
HF HG IG
S S S =
0
y
F =

sin cos 1 1 0
HF HG L
S S R + =
0
G
M =

cos sin 1 1 0
HF HF L
HI S GI S GI GK GL R + + =

,

16 15 8
5 5 10 15 7, 5 0
3 17 17
HF HF
S S + + =
120
97, 5
17
HF
S = 13, 8125
HF
S kN =
0
y
F =

8 16
13, 8125 1 1 7, 5 0
17
481
HG
S + =
481
16
HG
S kN =
1, 371
HG
S kN =
0
x
F =

15 481 15
( 13,8125) ( ) 0
17 16
481
IG
S = 13,125
IG
S kN =






99


BLM 11

EREVE VE MAKNELER

11.1 Giri
Birden fazla saydaki paralarn mafsallar yardmyla birleiminden ortaya
kan yaplarda baz durumlarda kafes sisteminde farkl olarak elemanlara kendi
dorultular dndada ihmal edilemeyen byklkte kuvvetler gelebilir.
Bu durumdaki sistemlere ereve veya makine denir. ereveler Genellikle
sabittir ve ykleri tamak iin oluturulur. Makineler ise sabit veya hareketli
olup kuvvetleri iletmek veya deitirmek iin imal edilir. makineler daima
hareketli paralar ierirler.

11.2 ereveler
eitli kuvvetler etkisindeki n sayda paradan olumu bir ereveye ait
problemi klasik denge denklemleri ile zmek iin paralarna ayrmak gerekir.
ereve paralarna ayrldktan sonra her bir para ayr bir rijid cisim gibi
dnlerek denge denklemleri yazlr.Ayrca birleme yerlerinde etki tepki
ilkesi gz nnde bulundurulur.



D
E
F
C

B W




A
H





100
D

C E
S F

W
B



R
Ax
A

R
Ay



D C E
R
Cy
-R
Cx
F
R
Cx

C -R
Cy
S
BE

-S
BE
W
B -S
BE
E
B

S
BE


R
Ax
A
R
Ay













101
Problem 11.2.1 ekilde gsterilen erevedeki ACE ve BCD elemanlar C de
bir pim ve DE balant ubuu ile birbirine balanmtr. Gsterilen ykleme
durumunda DE balant ubuundaki kuvveti ve C den BCD elemanna gelen
kuvvetin bileenlerini bulunuz.

A


160 mm

480 N
B
150 mm
60 mm C D

80 mm

E
60mm 100mm 150 mm
zm:
Tm cisim iin serbest cisim diyagram
y

Ay
R
A
Ax
R


160 mm

480 N

B
R B
150 mm
60 mm C D

80 mm
x
E
60mm 100mm 150 mm
Tm cisim iin denge denklemleri:
0
x
F =

0
Ax B
R R + =
Ax B
R R =
0
y
F =

480 0
Ay
R = 480
Ay
R N =
0
A
M =

160 100 480 0

B
R = 300
B
R N = , 300
Ax
R N =

2 2
80
sin
150 80
=
+
,
8
sin
17
= ,
2 2
150
cos
150 80
=
+
,
15
cos
17
=
102
BCD cismi iin serbest cisim diyagram :

60mm 100 mm 150 mm

300
B
R N = B
C y
R 480 N
60 mm

C
Cx
R

DE
S
BCD cismi iin denge denklemleri :
0
x
F =

cos 300 0
Cx DE
R S + =
0
y
F =

sin 480 0
C y DE
R S =
0
C
M =

(100 150) sin 60 300 100 480 0

DE
S + + + =
17(100 480 60 300)
8 250
DE
S
+
=

, 561
DE
S N =
0
x
F =

15
( 561) 300 0
17
Cx
R + = ,
15
561 300
17
Cx
R = , 795
Cx
R N =
0
y
F =

8
( 561) 480 0
17
C y
R = , 216
C y
R N =
ACE cismi iin serbest cisim diyagram :

Ay
R

A
Ax
R




220 mm



Cx
R
C
DE
S
80 mm
C y
R E

100 mm
ACE cismi iin denge denklemleri (kontrol iin)
0
x
F =

cos 0
Ax Cx DE
R R S + = , ( ) ( )
15
( 300) 795 561 0
17
+ =
0
y
F =

sin 0
Ay C y DE
R R S + = , ( )
8
480 216 561 0
17
+ =
0
A
M =

220 300 cos 100 sin 0

Cx DE DE
R S S + + =
( ) ( ) ( )
15 8
220 795 300 561 100 561 0
17 17
+ + =
103
11.3 Makineler
Makineler kuvvetleri iletmek veya deitirmek iin kullanlan yaplardr. ster
tek bir alet ve komple bir mekanizma olsun tmnde iletilen giri kuvvet veya
momentleri ile kta oluturulan kuvvet veya momentler gz nne alnr.
Bu tr yaplarn zmnde erevelerdeki ayn yntem izlenir. Yani tm yap
elemanlarna ayrlp her bir eleman iin temel denklemler yazlr. Ayrca
birleme veya temas noktalarnda etki tepki ilkesi kullanlr.
Aadaki ekilde gsterilen el makasnda AB kolunun A ucuna uygulanan P
Kuvveti bu makasn mekanizmas tarafndan Q kuvvetine dntrlr.

A


P




B






Q




Problem 11.3.1 Aada gsterilen mekanizmay dengede tutmak iin CD
krankna uygulanmas gereken
C
M momentinin iddetini bulunuz. D blou
CD krankna bir pimle balanmtr ve AB elemannda alm bir yark iinde
serbeste kayabilir.


10 cm D B

A 1500 N
60
0

C M
C


45 cm 30 cm

104
zm :
Tm cisim iin serbest cisim diyagram:


10 cm D B
1500 N

Ax
R A 60
0


Cx
R C M
C


Ay
R
C y
R
45 cm 30 cm

Tm cisim iin denge denklemleri:
0
x
F =

0
Ax Cx
R R + =
Ax Cx
R R =
0
y
F =

1500 0
Ay C y
R R + =
0
A
M =

45 75 1500 0
C C y
M R + =

2 2
2 cos AD AC CD AC CD ACD = +

,
2 2 0
45 10 2 45 10cos120 AD = +

50, 74446 AD cm =

0
sin 60
sin
CD
AD
=

,
0
10sin 60
sin
50, 74446
=
0
9,826 =
AB eleman iin serbest cisim diyagram :


D B
1500 N

Ax
R A

D
R

Ay
R 75 cm

AB eleman iin moment denklemi :
0
A
M =

75 1500 0
D
ADR =

2216, 991
D
R N =

CD Krank iin serbest cisim diyagram:

10 cm
D
R 90-
D
M
C
60
0


Cx
R C

C y
R
105
CD Krank iin denge denklemleri :
0
x
F =

( ) cos 90 0
Cx D
R R + = ( ) cos 90
Cx D
R R =
( ) 2216, 991 cos 90 9, 826
Cx
R = , 378, 344
Cx
R N =
0
y
F =

( ) sin 90 0
C y D
R R = ( ) 2216, 991 sin 90 9, 826
C y
R =
2184, 47
C y
R N =
0
C
M =

0
C D
M k CD R + =



0 0
(10cos 60 10sin 60 ) [ cos(90 ) sin(90 ) ] 0
C D D
M k i j R i R j + + =



0 0
[ 10cos 60 sin(90 ) 10sin 60 cos(90 )] 0
C D D
M k R R k + =


0 0
10cos 60 sin(90 ) 10sin 60 cos(90 )
C D D
M R R = + +
0 0
10cos 60 2216, 991 sin80,1736 10sin 60 2216, 991 cos80,1736
C
M = + +
14199
C
M Ncm =
Tm cisim iin denge denklemleri:
0
x
F =

0
Ax Cx
R R + =
Ax Cx
R R = 378, 344
Ax
R N =
0
y
F =

1500 0
Ay C y
R R + = 684, 47
Ay
R =
Tm cisim iin moment denklemi: ( kontrol iin )
0
A
M =

45 75 1500 0
C C y
M R + =
14199 45 2184, 47 75 1500 0 + = 0,15 0 alnabilir.( yuvarlatma
hatalarndan kaynaklanr.)





















106

BLM 12

KRLERDEK KEST ZORLARI
KESME KUVVET VE ELME MOMENT
DYAGRAMLARI

12.1 Kirilerde kesit zorlar
Bir kiriin enine kesitindeki i kuvvetlerin ve momentlerin kesit
dzleminde ve kesite dik olmak zere alnan bileenlerine kesit zorlar denir.
Kirilerin boyutlandrlmasnda kesit zorlarnn bilinmesi hesaplar kolaylatrr.
Kesit zorlarnn bileenleri etki ekline gre aadaki gibi isimlendirilir.
Normal kuvvet : Kesite etki eden i kuvvetin kesite dik bileeni.
Kesme kuvveti : Kesite etki eden i kuvvetin kesit dzlemindeki bileeni.
Burulma momenti: Kesite etki eden momentin kesite dik bileeni.
Eilme momenti : Kesite etki eden momentin kesit dzlemindeki bileeni.

12.2 Kesit zorlar iin kabul edilen pozitif ynler
Normal kuvvet ve burulma momenti kesitten dar doru ise pozitif kabul edilir.
Kesme kuvveti kesit dzleminin ayrd paralardan sadakini aa doru
harekete zorluyorsa pozitif alnr.
Eilme momenti kirii aaya doru bel verecek ekilde eerse pozitif alnr.

V
M

V M
Kesitteki i kuvvetler ( pozitif kesme kuvveti V ve Pozitif Eilme momenti M )





Pozitif kesme kuvvetinde d kuvvetlerin etkisi






Pozitif eilme momentinde d kuvvetlerin etkisi
107
12.3 Yayl yk , kesme kuvveti ve eilme momenti arasndaki
bantlar


q
q(x)



B
A x
C D E
x
C
dx

x
D



ekilde yayl yk etkisindeki basit mesnetli bir kiri gsterilmektedir. Bu
kiriden alnan bir diferansiyel eleman zerinde etkiyen kuvvetler ve bu
elemann dengesi dnlerek aadaki denklemler yazlabilir.


dx/2 q dx




V
M M+dM

C dx D V+dV

= 0
y
F 0 ) ( = + dx q dV V V
dV= q dx

dV
= q
dx

Bylece kesme kuvvetinin kesit uzunluu boyunca trevi o noktadaki yayl
yke iddeti eit yn ise zt olur.

108

=
E
C
X
X
C E
dx q V V

Buradan E ve C noktalar arasndaki kesme kuvveti farknn bu noktalar arasnda
yayl yk diagram altndaki alana eit olduu anlalr.

= 0
D
M 0
2
) ( = + +
dx
dx q dx V M dM M

2
) (
2
1
dx dx V dM =
V
dx
dM
=
Bu son ifadeden eilme momentinin kiri uzunluu boyunca trevinin kesme
kuvvetine eit olduu anlalr.

dx V dM =

=
E
C
X
X
C E
dx V M M
Buradan E ve C noktalar arasndaki eilme momenti farknn bu noktalar
arasnda kesme kuvveti diagram altndaki alana eit olduu anlalr.


12.4 Kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar
Kiri kesiti boyunca kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlarnn
izilmesi bu byklklerin izlenmesi ve buna gre kiriin llendirilmesi
mhendislik asndan nemlidir. Bu diyagramlarn iziminde en ok
kullanlan yntem kesit yntemidir.
Kesit ynteminde kiri uzunluu boyunca baz zel noktalarndan ( tekil
yk etki noktalar yayl yk balang ve biti noktalar) blgelere ayrlr.
Bu her blge balangc ve az evveli olmak zere kesitler alnp kesitin sol
tarafnn dengesi iin yazlan denklemlerden kesme kuvveti ve eilme
momenti deerleri hesaplanr.Elde edilen deerler yardmyla kesme
kuvveti ve eilme momenti diyagramlar izilir.





109
Problem 12.4.1 ekilde grlen kirite , verilen ykleme durumu iin , kesme
kuvveti ve eilme momenti diyagramlarn iziniz.

20 kN
10 kN

B
A D
C

1,25 m 1,5 m 1 m


zm:
20 kN
10 kN

B
A D
1 2 3 4 C 5 6
1,25 m
B
R 1,5 m 1 m
D
R


Tm kiri iin denge denklemleri:
0
y
F =

10 20 0
B D
R R + = 30
B D
R R kN + =
0
B
M =

2, 5 1, 25 10 1, 5 20 0
D
R + = 7
D
R kN = , 23
B
R kN =

1 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri :
10 kN 0
y
F =

1
10 0 V =
1
10 V kN =

1
0 M =

1
0 10 0 M + =
1
0 M =

1
M

1
V
2 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri :
10 kN 0
y
F =

2
10 0 V =
2
10 V kN =

2
0 M =

2
10 0 M x + =
2
10 M x =

2
M
x
2
V



110
3 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri :
10 kN 0
y
F =

3
10 23 0 V + =
3
13 V kN =

3
M
3
0 M =

3
10 1, 25 0 M + =
3
12, 5 M kNm =
1,25
3
V

23
B
R kN =
4 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri :
10 kN



4
M

4
V
1,25 m 23
B
R kN =
x

0
y
F =

4
10 23 0 V + =
4
13 V kN =
4
0 M =

4
10 23( 1, 25) 0 M x x + =
4
13 28, 75 M x =
5 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri :
20 kN
10 kN

B
A
5
M
23
B
R kN =
5
V
1,25 m 1,5 m

0
y
F =

5
10 23 20 0 V + =
5
7 V kN =
5
0 M =

5
10 2, 75 23 1, 5 0 M + =
5
7 M kNm =
6 kesitinin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri :
20 kN
10 kN

B
A
6
M
C
1,25 m 23
B
R kN = 1,5 m
6
V

x
111
0
y
F =

6
10 23 20 0 V + =
6
7 V kN =
6
0 M =

6
10 23( 1.25) 20( 2, 75) 0 M x x x + + = ,
6
7 26, 25 M x = +
D noktasndaki yzeyin solundaki kiri paras iin serbest cisim diyagram ve
denge denklemleri :

20 kN
10 kN

B D
A
D
M
C
D
V
1,25 m 23
B
R kN = 1,5 m 1 m 7
D
R kN =


0
y
F =

10 23 20 7 0
D
V + + = 0
D
V =
0
D
M =

10 3, 75 23 2, 5 20 1 0
D
M + + = , 0
D
M =

20 kN
10 kN

B
A D
1 2 3 4 C 5 6
1,25 m
B
R 1,5 m 1 m
D
R

13 kN


x

-7 kN
-10 kN


7 kNm

x



-12,5 kNm

112
Problem 12.4.2 ekilde grlen C de ankastre mesnetli kiriin , verilen ykleme
durumu iin , kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlarn iziniz.




0
q
A
a B C
L

zm:
Tm kiri iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri :
y
3
a


0
2
q a
q

0
q

C
M
A x
x B C
Cx
R
a
C y
R
L


0
x
F =

0
Cx
R =
0
y
F =

0
0
2
C y
q a
R =
0
2
C y
q a
R =
0
C
M =

0
( ) 0
3 2
C
q a a
M L + =
2
0 0
6 2
C
q a q a
M L = ,
0
(3 )
6
C
q a
M L a =

0
q a x
q a

=
0
a x
q q
a

=







113
kiriin A ile B arasndaki bir kesiti iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri:


0
( )
2
q q x

y qx
q

0
q q
q

D
M
A D
/ 2 x V
x

0
y
F =

0
( )
0
2
q q x
V q x

=
0
( )
2
q q x
V
+
=

0 0
( )
2
a x
q q x
a
V

+
= ,
0
0
(2 )
2
q
q x x
a
V

= ,
2 0
0
2
q
V x q x
a
=
0
D
M =

0
( ) 2 1
0
2 3 2
D
q q x
M x qx x

+ + =
2 2
0
( )
3 2
D
q q x qx
M

=

2
0
(2 )
6
D
q q x
M
+
= ,
2
0 0
(3 )
6
D
x
q q x
a
M

= ,
3 2 0 0
6 2
D
q q
M x x
a
=
B noktasnda x = a dr.

2 0
0
2
B
q
V a q a
a
= ,
0
2
B
q
V a =

3 2 0 0
6 2
B
q q
M a a
a
= ,
2 0
3
B
q
M a =








114
kiriin B ile C arasndaki kesitlerinde serbest cisim diyagram
y
3
a


0
2
q a


0
q

C
M
A
B E
a
E
V
x

0
y
F =

0
0
2
E
q a
V =
0
2
E
q a
V =
0
E
M =

0
( ) 0
2 3
E
q a a
M x + =
2
0 0
2 6
E
q a q a
M x = +
C noktasn da x = L dir.

2
0 0
2 6
C
q a q a
M L = + ,
0
(3 )
6
C
q a
M L a =
Tm kiri iin kesme kuvveti ve eilme momenti diyagram :
y / 3 a

0
2
q a
q

0
q

C
M
A x
x B C
Cx
R
a
C y
R
L

x



2 0
0
2
q
V x q x
a
=
0
2
B C
q
V V a = =
x


3 2 0 0
6 2
q q
M x x
a
=
2 0
3
B
q
M a =

2
0 0
2 6
q a q a
M x = +
0
(3 )
6
C
q a
M L a =
115
Problem 12.4.3 Basit mesnetli AC kiriine B noktasndan
B
M iddetinde bir
kuvvet ifti uygulanmtr. Bu kiri iin kesme kuvveti ve eilme momenti
diyagramlarn iziniz.

B
M
A B C

a
L

zm:
Tm cisim iin serbest cisim diyagram ve denge denklemleri:

B
M
A B C


A
R a
C
R
L

0
y
F =

0
A C
R R + =
C A
R R =
0
C
M =

0
B A
M R L =
B
A
M
R
L
= ,
B
C
M
R
L
=
kiriin A ile B arasndaki bir kesiti iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri:

A D
D
M


A
R x
D
V
0
y
F =

0
A D
R V =
D A
V R = ,
B
D
M
V
L
=
0
D
M =

0
D A
M R x =
D A
M R x = ,
B
D
M
M x
L
=
kiriin A ile C arasndaki bir kesiti iin serbest cisim diyagram ve denge
denklemleri:

B
M
A B
E
M

A
R a
E
V

x


0
y
F =

E A
V R = ,
B
E D
M
V V
L
= =
116
0
E
M =

0
E B A
M M R x + =
E A B
M R x M =

B
E B
M
M x M
L
= , (1 )
E B
x
M M
L
=


AC kirii iin kesme kuvveti ve eilme momenti diyagramlar :

B
M
A B C


A
R a
C
R
L





B
M
L

x




B
M
x
L

B
a
M
L

x


(1 )
B
x
M
L

(1 )
B
a
M
L














117


BLM 13
VRTEL LER LKES

13.1 Giri
Buraya kadar incelenen konular iinde bir cisme maddesel nokta modeli ile
yaklaldnda bu cisme etki eden kuvvetlerin geometrik toplamnn sfr
olmasnn denge art iin gerek ve yeter art olduu sylendi. Ayn ekilde bir
rijid cisme etki eden kuvvet sisteminin sfra edeer olmas denge iin yeter ve
gerek koul olmas problemlerin zmnde kullanld. Bunlardan farkl olarak
eitli balarla birbirine balanarak oluturulan rijid cisim sistemi olarak kabul
edilen yaplar iin etki eden kuvvet sisteminin sfra edeer olmas yeterli koul
deildir. Bundan dolay bu tr problemlerde sistem elemanlarna ayrlarak sfra
edeerlik kural etki tepki ilkesi ile birlikte her bir elemana ayr ayr uygulanp
zme gidilir.
A

F - F




ekilde gsterilen A da srtnmesiz mafsal ile balanm rijid cisim sisteminde
sisteme etki eden d aktif kuvvetler sfra edeer olmasna ramen sistem bu
kuvvetler etkisinde dengede deildir.

Virtel iler ilkesi ise rijid cisim sistemine paralarna ayrmadan uygulanr.
Bundan dolay zellikle rijid cisim sistemlerinde ba kuvvetlerinin gerekli
olmad durumlarda virtel iler ilkesi tercih edilir.

13.2 Virtel yer deitirme
a) Sistemin balarna uygun yer deitirme
b) Diferansiyel karakterde ( sonsuz kk)
c) Gerek olmas gerekmeyen , sadece tasarlanan bir yerdeitirme
d) Dondurulmu zaman iinde oluan bir yerdeitirmedir.
e) Bu zellikleri salamak koulu ile keyfi bir yerdeitirmedir.

Bir kuvvetin etki ettii bir A noktasnn yer vektr
A
r

ise bu noktann
virtel yer deitirmesi
A
r

ile gsterilir.

118
13.3 Bir kuvvetin virtel ii


y F


A
A
r




A
r

o x


z


Bir F

kuvvetinin A uygulama noktasnn virtel yer deitirmesinde bu

kuvvetin yapt i
=
A
r F

13.4 Bir Momentin virtel ii
Rijid cisim veya sistemlerinin konumu bazen uzunluk yerine a ile
belirlenebilir. Bu durumda adaki virtel deiimde momentin yapt i

= M
dr.

13.5 Virtel iler ilkesi
Bir maddesel nokta ,maddesel noktalar sistemi ,rijid cisim veya rijid cisim
sisteminin dengede olmas iin sisteme etki eden d Aktif kuvvetlerin sistemin
balara uygun virtel yer deitirmesinde yapt iler toplamnn sfra eit
olmas gerek ve yeter kouldur.

Bir sisteme etki eden d aktif kuvvetler A
1
noktasnda
1
F

, A
2
noktasnda
2
F

, . . . ve A
n
noktasnda
n
F

olsun. Bu noktalarn virtel yer deitirmesinde

bu kuvvetlerin yapt virtel iler toplamnn sfr olmas bu sistemin dengesi
iin gerek ve yeter kouldur .

An n A A
r F r F r F

+ + + =
2 2 1 1

119
Problem 13.5.1 Bir hidrolik kaldrma platformu 1000kg ktleli ykleri
kaldrmakta kullanlyor. Platformun aa yukar hareketi her iki tarafnda ayn
uzunluklu balant ubuklar yardm ile eit kuvvet uygulayan hidrolik
silindirler tarafndan gerekletirilmektedir. Aadaki ekilde tek bir balant ve
tek bir silindir gsterilmektedir. = 60
0
, a = 0,7 m. L = 3,2 m. iin hidrolik
silindirlerin uygulad kuvveti bulunuz. ( ED BD a = =

)

d
W

A B C


2a
D


E G H

L L

zm:

y

d
W
I
A B C


2a
D
HD
S


x

Ex
R E G H

E y
R L
G
R L


Virtel i ilkesi:
0 = 0, 5 0
I HD D
W r S r + =



W mg j =

,
HD HD HD
S S U =

, 2 sin
I
r d i a j = +

, cos sin
D
r a i a j = +

120

HD
HD
U
HD
=

, ( cos ) sin HD L a i a j = +

,
2 2
( cos ) ( sin ) HD L a a = +

2 2
2 cos HD L a aL = +

,
2 2 2 2
( cos ) sin
2 cos 2 cos
HD HD
HD
S L a S a
S i j
L a aL L a aL



= +
+ +


2 cos
I
r a j =

, sin cos
D
r a i a j = +

0 =
2 2 2 2
( cos ) sin
0, 5 (2 cos ) ( ) ( sin cos ) 0
2 cos 2 cos
HD HD
S L a S a
mg j a j i j a i a j
L a aL L a aL




+ + + =
+ +


2 2 2 2
( cos ) sin ( sin ) cos
cos 0
2 cos 2 cos
HD HD
S L a a S a a
mga
L a aL L a aL

+ + =
+ +

2 2
sin
cos 0
2 cos
HD
S La
mga
L a aL

+ =
+

2 2
cos
2 cos
sin
HD
mga
S L a aL
La

= +

2 2
2 cos
tan
HD
mg
S L a aL
L

= +
2 2 0
0
1000 9, 81
3, 2 0, 7 2 0, 7 3, 2cos 60
3, 2 tan 60
HD
S

= +

, 5157, 2
HD
S N =

Problem 13.5.2 ekilde gsterilen mekanizmay dengede tutmak iin CD
krankna uygulanmas gereken
C
M kuvvet iftini
0
60 = iin bulunuz. Blok D
de CD krankna bir pimle baldr ve AB kolunda alm bir yark iinde
serbeste kayabilmektedir.

D B



C
M 150 P N =
A C 10cm

45 cm 30 cm


zm :
y
D B



Ax
R A
C
M 150 P N =

Ay
R
Cx
R C 10cm x
45 cm
C y
R 30 cm

121

0 = 0
C B
M P r + =

0
C B
M P y =
sin
B
y AB =

sin sin AD CD =

, sin sin
CD
AD
=

,
2 2
45 10 2 45 10 cos(180 ) AD = +

2125 900 cos AD = +

,
0
60 = iin 50, 7445 AD cm =

, arcsin( sin )
CD
AD
=



0
10
arcsin( sin 60 )
50, 7445
= ,
0
9,826 = ,
45 30
cos
AB
+
=

, 76,117 AB cm =

,

10
sin sin
2125 900 cos

=
+
,
761,17
sin
2125 900 cos
B
y

=
+


1/ 2
761,17(2125 900 cos ) sin
B
y

= +

3/ 2 1/ 2
1
( 761,17(2125 900 cos ) ( 900sin ) sin 761,17(2125 900 cos ) cos )
2
B
y

= + + +
9, 466
B
y =

0 = 150 9, 466 0
C
M = 150 9, 466 0
C
M = 150 9, 466
C
M =

1419, 9
C
M Ncm =






13.6 ok serbestlik dereceli sistemlerde virtel iler ilkesi:
Bir sistemin hareketi esnasnda her an iin konumunu belirleyen a uzunluk
gibi deikenlere genelletirilmi koordinatlar denir. Genelletirilmi
koordinatlarn birbirinden bamsz olan saysna serbestlik derecesi denir.
ok serbestlik dereceli sistemlerde virtel iler ilkesi uygulanrken serbestlik
derecesini belirleyen genelletirilmi koordinatlarn her seferinde bir tanesinin
deiimine izin verilip serbestlik derecesi kadar denklem elde edilir.








122
Problem 13.6.1 Her birinin uzunluu l arl W olan ubuk birbirlerine
mafsalldr .Birinci ubuk ayrca sabit mesnede mafsalldr ve son ubuun
ucuna P kuvveti uygulanmtr. Sistem dey dzlemde olduuna gre denge
durumunda ubuklarn dey dorultu ile yaptklar alar P kuvveti ve W
arlna bal olarak bulunuz.

A x

W

AB
G

AB
B W

BC
G W

BC
C
D P

CD

CD
G
y

zm:

0 = 0
AB BC CD
G G G D
W r W r W r P r + + + =



0
AB BC CD
G G G D
W y W y W y P x + + + =
cos
2
AB
G AB
y =
l
, cos cos
2
BC
G AB BC
y = +
l
l , cos cos cos
2
CD
G AB BC CD
y = + +
l
l l
sin sin sin
D AB BC CD
x = + + l l l
sin
2
AB
G AB AB
y =
l
, sin sin
2
BC
G AB AB BC BC
y =
l
l
sin sin sin
2
CD
G AB AB BC BC CD CD
y =
l
l l
(cos cos cos )
D AB AB BC BC CD CD
x = + + l
0 =
( sin sin sin sin sin sin )
2 2 2
(cos cos cos ) 0
AB AB AB AB BC BC AB AB BC BC CD CD
AB AB BC BC CD CD
W
P


+ + + + + +
+ + + =
l l l
l l l
l
1 1 1
( sin sin sin sin sin sin )
2 2 2
(cos cos cos ) 0
AB AB AB AB BC BC AB AB BC BC CD CD
AB AB BC BC CD CD
W
P


+ + + + + +
+ + + =


Her bir denklem iin bir aya deiim verilir.
0 , 0 , 0
AB BC CD
= = iin
0 =
1
( sin sin sin ) cos 0
2
AB AB AB AB AB AB AB AB
W P + + + =


5
( sin ) cos 0
2
AB AB
W P + =

2
tan
5
AB
P
W
=

123
0 , 0 , 0
AB BC CD
= = iin
0 =
1
( sin sin ) (cos ) 0
2
BC BC BC BC BC BC
W P + + =

3
sin cos 0
2
BC BC
W P + =

2
tan
3
BC
P
W
=


0 , 0 , 0
AB BC CD
= = iin
0 =
1
( sin ) (cos ) 0
2
CD CD CD CD
W P + =


1
sin cos 0
2
CD CD
W P + =

2
tan
CD
P
W
=