Hrvatski Filmski Ljetopis Br. 9

Sedre[
SUVREMENOSI U PROSLOSI
Anre Pererlic
HRVO]L LISINSKI 3
Hrvo|e Lisinski
HUMANIZAM WILLIAMA WYLLRA 10
0AN HRVAISKOG FLMA
Nikica Cilic
]OS ]LDAN IILMSKI ILSTIVAL BLZ KINLMATOCRAII]L 19
IILMOCRAII]A 24
NACRADL DANA HRVATSKOC IILMA `97. 28
40. OBLIEINCA ZAGREB FLMA ~ REAGRANIA
Borivo| Dovnikovic
PROMASLNL ANALOCI]L 29
LIEIOPSOV LIEIOPS
V|ekoslav Ma|cen
KRONIKA si|ecan|/ozu|ak 34
BIBLIOCRAII]A si|ecan|/ozu|ak 37
RECENZIA
Damir Radic
NLNAD PATA MA]STORI ZACRLBACKOC CRTANOC IILMA 38
SIRUIE U MAIC
Dragan Rubesa
IILMSKI TRLNDOVI DLVLDLSLTIH 40
PREGLE0 REPERIOARA 46
uredio. Igor Toml|anovic
V0EOZBOR 63
PORIREI
Tomislav Cegir
WIM WLNDLRS IKONOCRAII]A 68
IILMOCRAII]A WIMA WLNDLRSA 74
VIESI O POVIESI
V|ekoslav Ma|cen
KINLMATOCRAI NA HRVATSKO] POZORNICI 75
BOFLMOGRAFSK RAZGOVOR
Ivo Skrabalo-Igor Toml|anovic
CLUMAC ZA SVL MLDI]L 81
IILMOCRAII]A RLL]L BASICA 97
SUVREMENA IEORIA U PRIEVO0U
Clrisrine Ceraglry
NLPRLKIDNI SLRI]AL. DLIINICI]A 102
BLIESKA O SURA0NCMA 106
SAZEC/ABSIRACIS 107
55M 1330-75
UDK 71.43/.45
Hrvot.film.l|eto., god. 3. (17.}, br.
Zogreb, trovon| 17.
Nekledect
Hrvarsko drusrvo ilmskil kriricara
Hrvarski drzavni arliv Hrvarska kinoreka
Hrvarski ilmski savez (izvrsni nakladnik)
Ze eekledeket
Vera Robic-Skarica
UredesIvot
Perar Krel|a, V|ekoslav Ma|cen, Diana Nenadic,
Ivo Skrabalo, Igor Toml|anovic, Hrvo|e
Turkovic (glavni urednik)
Lkove uredekt
Luka Cusic
Seec pr[evod ee eegleskt
Hrvo|e Turkovic
LekIorcet
Mi|ana Leko, Ivana U|evic
LekIor IeksIove ee eegleskomt
L|ubo Lasic
Slogt
Kolumna d.o.o., Zagreb
Isekt
Tiskara CB Prinr, Samobor
Hrtatski jilnski ljetopis izlazi rrom|esecno u
nakladi od 7 prim|eraka.
Ci|ena ovom bro|u 3 kn
Adrese uredesIvet
1 Zagreb, Dalmarinska 12
rel. 385 1/424 45, 385 1/426 325,
ax. 385 1/424 45
Hrtatski jilnski ljetopis evidenriran |e u
Inrernarional Index ro Iilm/TV Periodicals,
Rue Deacqz 1, 1 Bruxelles, Belgium.
Godse[e preIpleIet 8. kn
Ze eoxemsIvot 65. USD
C[eee ogleseog prosIoret
1/4 srr. 1.. kn
1/2 srr. 2.. kn
1 srr. 4.. kn
Hrtatski jilnski ljetopis izlazi uz porporu Mini-
srarsrva kulrure Republike Hrvarske i Cradskog
ureda za obrazovan|e, kulruru i znanosr, Zagreb
Ne eesloveo[ sIreect
Irano Vodopivec, porrrer Hrvo|a Lisinskog
CODEM HFL1FV
CoeIeeIs
MO0ERNSM N IHE PASI ~ REMNSCENCES
Anre Pererlic
HRVO]L LISINSKI 3
Hrvo|e Lisinski
WILLIAM WYLLR`S HUMANISM 10
IHE 0AS OF CROAIAN FLM 97
Nikica Cilic
YLT ANOTHLR IILM ILSTIVAL IN COUNTRY WITHOUCT CINLMA 19
IILMOCRAPHY OI THL DAYS `97 24
AWARDS OI THL DAYS `97 28
IHE 40
Ih
ANNVERSAR OF ZAGREB FLM ~ A REBUIIAL
Borivo| Dovnikovic
IAILLD ANALOCILS 29
A CHRONCLES CHRONCLE
V|ekoslav Ma|cen
CHRONICLL ]anuary-Marcl `97 34
BIBLIOCRAPHY ]anuary-Marcl `97 37
BOOK REVEW
Damir Radic
NLNAD PATA MASTLRS OI ZACRLB CARTOON IILMS 38
SIREAMS WIHN IHE MANSIREAM
Dragan Rubesa.
IILM TRLNDS IN THL NINLTILS 40
FLM REVEWS 46
edired by. Igor Toml|anovic
FLMS ON V0EO REVEWS ~ A SELECION 63
PORIRAI
Tomislav Cegir
WIM WLNDLR`S ICONOCRAPHY 68
WIM WLNDLRS` IILMOCRAPHY 74
NEWS ABOUI IHE PASI
V|ekoslav Ma|cen.
KINLMATOCRAPH IN THL POPULAR PLAY AT THL LND OI THL
NINLTLLNTH CLNTURY 75
BOFLMOGRAPHCAL NIERVEW ~ RELIA BASC
Ivo Skrabalo, Igor Toml|anovic
AN ACTOR IOR ALL MLDIUMS BASIC`S IILMOCRAPHY 81
CONIEMPORAR FLM IHEOR N IRANSLAION
Clrisrine Ceraglry
THL CONTINUOUS SLRIAL. A DLIINITION 102
ABOUI IHE CONIRBUIORS N IHS SSUE 106
ABSIRACIS 107
55M 1330-75
UDC 71.43/.45
Hrvot.film.l|eto., Vol 3 (17}, Mo
Zogreb, April 17
Copyright 15.
Crootion 5ociety of Film Critics
Publsherst
Croarian Sociery o Iilm Crirics
Croarian Srare Arclive Croarian
Cinemarleque
Croarian Iilm Club`s Associarion (execurive
publisler; disrriburor)
Zegreb Flm Publsheg Meeegert
Vera Robic-Skarica
EdIorel Boerdt
Perar Krel|a, V|ekoslav Ma|cen, Diana Nenadic,
Ivo Skrabalo, Igor Toml|anovic, Hrvo|e Turko-
vic (clie ediror)
0esget
Luka Cusic
Summeres byt
Hrvo|e Turkovic
Leeguege edvsort
Mi|ana Leko, Ivana U|evic, L|ubo Lasic
Prepresst
Kolumna d.o.o., Zagreb
PreIed byt
Tiskara CB Prinr, Samobor
CCC is publisled quarrerly,
in circularion o 7 copies
SubscrpIoe ebroedt 65 US Dollars
Accounr Number
S.W.I.I.T. ZABA HR 2X 25-323424
EdIors Adresst
Hrvarski ilmski l|eropis
Croarian Iilm Club`s Associarion
Dalmarinska 12
1 Zagreb, Croaria
rel. 385 1/424 45, 385 1/426 325,
ax. 385 1/424 45
Hrtatski jilnski ljetopis (Tbe Croatian Cinena
Cbronicle) is indexed in Inrernarional Index ro
Iilm/TV Periodicals, Rue Deacqz 1, 1 Bru-
xelles, Belgium
CCC is subsidized by rle Minisrry o Culrure,
Republic o Croaria and Zagreb Ciry Oice or
Lducarion, Culrure and Science
CODEM HFL1FV
Pocerke mo|ega srudi|a, sredinom pedeseril, obil|ezio |e
problem ko|i |e u drugim srrukama bio uglavnom nepoznar.
Nakanio sam se baviri ilmom, disciplinom ko|a se rada ni|e
ucila ni u kakvo| skoli, i ni|e neobicno da mi se cinilo |edino
osrvarivo naci nekoga s kim bi se dul|e i zadubl|eni|e moglo
raspravl|ari o ilmu. U rom predrelevizi|skom razdobl|u go-
rovo su svi bili ludi za ilmom. Bila |e ro razonoda bro| |edan
izmedu osralog i zaro |er |e orvarala prozor u gorovo por-
puno nedosrupan svi|er. Cimnazi|ske, srudenrske i druge
klape organizirano su lrlile u kina, prepricavale su se do-
s|erke iz ilmova, lrabri|i ili lakomisleni|i oponasali su svo|e
ilmske uzore. Medurim, malo rko se posli|e kanio baviri rim
poslom, ili o rome nisu govorili, ili barem |a rakve nisam po-
znavao. Malo rko |e, kasni|e sam usranovio, san|ao da ce
doci na ilm. pur do ilma cinio se ra|ansrvenim, i ni po
cemu gospodn|im. Iilm se cinio poslom nekil drugil, pa |e
i zbog roga rek ponerko n|emu prisrupao srudiozni|e.
No ukrarko, ra zel|a za razgovorom o ilmu, za izm|enom
znan|a i prov|erom misl|en|a, prvi mi se pur u Zagrebu ispu-
nila kad sam upoznaro Hrvo|a Lisinskog, kolegu s Iilozo-
skoga akulrera s ko|im sam poladao |ednu srudi|sku grupu
(anglisriku). Iilm |e prario susravno, ilm ga |e zanimao moz-
da ne do m|ere da bi se vec rada (1955.) iz|asnio kako se n|e-
mu zeli posveriri, ali, ipak, vec |e rada bilo nedvo|beno da ce
ilm |ednom imari vecu ulogu u n|egovu zivoru. Ponekad
smo za|edno odlazili u kino (a i na razna druga m|esra), sro
|e ucesralo kad smo godine 1958. upisali Ods|ek kazalisne
rezi|e na Kazalisno| akademi|i u Zagrebu i kada vise nismo
di|elili rek |ednu srudi|sku grupu. Pri|arel|i smo, medurim,
posrali i pri|e, a s vremenom se ro pri|arel|srvo neprekidno
povecavalo. Povremeno smo se vidali gorovo svakoga dana,
a u rom dugorra|nome pri|arel|evan|u val|da ni|e bilo ni |ed-
noga susrera ko|i bi prosao bez razgovora o ilmu.
Prebiruci po s|ecan|ima i rrudeci se izvo|iri ono sro bi mo-
glo biri vazno danasn|em cirarel|u, na|pri|e moram israknuri
da |e Lisinski mogao privuci pozornosr i onil ko|i se nisu
posebno zanimali za ilm. Tada su se mnogi mladi l|udi isro-
dobno zagri|avali za vrlo mnogo disciplina ne samo zaro
Hrtatski jilnski ljetopis 9/1997.
SUVREMENOSI U PROSLOSI
3
UDK 71.43.31
2.71.43
Ante Feterlic
S[eee[e ee Hrvo[e Lseskog
Hrvo|o Lisins|i no colo slolo, oosno oo n|oqo \looimir \o|ovic
sro u mladosri ni|e lako odluciri se za |ednu (na prim|er, za
rako nepoznaru, a i riskanrnu kao ilmsku) nego i zbog
roga sro |e ro bilo vrlo speciicno razdobl|e, vri|eme orvara-
n|a. Upravo, kao sro su od 1949. poceli prisrizari americki
ilmovi ko|i su prouzrocili pomamu za kinom i poceli m|e-
n|ari poglede na ilm, a i na sve osralo, rako se i u drugim
um|ernosrima pocelo odbacivari prrl|agu proslosri, prekidari
s poerikom soci|alisrickoga realizma (grupa Lxar u slikar-
srvu, narasra| oko Kruota u kn|izevnosri). A sv|ezi|i |e v|e-
rar poceo blago piriri i oko lumanisrickil i drusrvenil zna-
nosri i zbog roga kao i u vezi s um|ernoscu rrebalo |e
sve uzurbani|e pronalaziri izvore novil, do rada nepopular-
nil znan|a. A, naravno, i prov|eriri ra znan|a.
]edan od rakvil izvora bio |e Hrvo|e Lisinski cov|ek si-
rokog lorizonra zaniman|a i sposobnosri. Ni|e na odmer po-
ceri od sporra i spomenuri da |e on mogao biri barem za
ondasn|e nase reniske posr-Puncec-Miric-Paladinske prilike
i usp|esan renisac. Da osim Varroslava Lisinskog posro|i
|os nerko s isrim prezimenom ko|ega rreba |avno idenriici-
rari, saznao sam pri|e nego sro sam Hrvo|a prvi pur vidio. U
Narodnon sportu (posli|e Sportske notosti) nalerio sam na
reporrazu o n|egovom mararonskom, za dlaku izgubl|e-
nom mecu s Bacom (na zalosr, ne mogu se s|eriri imena). Do-
ricni Baco, pak, nekoliko godina posli|e svladao |e Ausrralca
Royana Lmersona, ko|i |e ubrzo pobi|edio u Wimbledonu,
ali Hrvo|e Lisinski, zaokupl|en kn|igom, rada |edva da |e ma-
rio za renisom. Zaniman|e za nar|ecan|a ni|e ga, medurim,
napusralo, i uz pracen|e mnogil sporrova ono se ako kar-
ran|e (kod Branka Belana) ni|e sporr sezdeseril godina
praznilo iskl|ucivo mini golom kra| Ville Rebar gd|e |e redo-
viro dolazila klapa mladil ali rada vec i poznaril ilmskil
kriricara i buducil redarel|a, re n|ilovil dosra bro|nil pri|a-
rel|a.
Vrarimo se obil|ez|u narasra|a n|egovim sirokim inre-
resima. Ovi su ukl|ucivali porrebu za znan|ima sa svil po-
druc|a um|ernosri i drugil, kako se kaze, lumanisrickil i
drusrvenil disciplina. Dvi|e su prevladavale. ilozoi|a i soci-
ologi|a. Prva |e (podrazuml|ivo ili ne) rezila nadvisiri se nad
sva osrala znan|a, druga |e mogla pruzari novu i prakricnu
vizuru drusrvenopolirickil dogada|a (sro ni|e mogla poliro-
logi|a ko|a rada u nas |os ni|e prilvacena kao skolski prou-
cavana znansrvena disciplina, odnosno, barem se u mo|emu
krugu ra| po|am spomin|ao isro rako ri|erko kao i ilmologi-
|a). Lisinski |e srudirao ilozoi|u, a sociologi|a i soci|alna psi-
lologi|a |os su ga vise zanimale pa |e cirao i prepricavao d|e-
la, laicima rada nepoznaril i vizurom drukci|il, aurora
D. Riesmana, M. Mead, W. Millsa i L. Iromma (ko|ega |e i
prevodio) i dr. I zbog roga, posredno, ni|e mogla zaobici po-
lirika ili, bol|e bi bilo reci, povi|esr. Vidi se ro i po kasni|em
nemilom dogada|u. na beogradskom aerodromu 1964.
godine bi|alu mu zapli|en|ene kn|ige. U zapisniku (odnosno,
r|esen|u s naznacenom globom) napisanom u rom sve libe-
ralni|em () razdobl|u SIR] sro|i da |e Hrvo|e Lisinski prigo-
dom ulaska u zeml|u pokusao prikriri dvi|e kn|ige o Troc-
kom i permanenrno| revoluci|i re o odnosima izmedu Kine i
SSSR (kao porenci|alnom zarisru novil sukoba).
Vri|eme nasega upoznavan|a obil|ezava|u vrlo odredene
povi|esne znaca|ke. Codine 1956. vri|eme kada se Lisin-
ski i |a vec cesce vidamo sman|u|e se blokovska naperosr
|er Lisenlower i Hruscov pocin|u nalaziri za|ednicki |ezik.
Usporedno s rim i u SIR] presra|e uznemireno odnosen|e
prema zeml|ama Varsavskoga pakra, a srandard milimerarski
rasre. Isre |e godine ugusena i Madarska revoluci|a. Soci|aliz-
mu, znaci i onome kakav |e u ]ugoslavi|i, urrr |e pur bez vid-
l|iva kra|a, a Hrvo|e Lisinski |asno vidi da ro ni|e pur ko|i
mora ispun|avari s uslirom. I zaro, a i pod ur|eca|em v|ecno
nemirna dula Miroslava Iellera, on razmisl|a o drukci|im
purovima, a |edan od n|il |e kad smo vec spomenuli kn|i-
gu ko|u |e pokusao prokri|umcariri i ona| permanenrne
revoluci|e kao moguceg ripa preobrazbe drusrvenil prilika
u ]ugoslavi|i. Inace, zamisli o permanenrno| revoluci|i posru-
pno ce posli|e zaboravl|ari, a vise ce ga privlaciri Len|inovi
dodaci Marxovim ide|ama, sro ce ga dierencirari od mno-
gil ilozoa polirike iz sezdeseril. Dakako, doda|mo, svo|e
zamisli Lisinski |e ponekad morao zavi|ari u ko|ekakvo rulo
|er se, doduse, revoluci|a smarra dobrom srvari, sro se, pozi-
va|uci se samo na spomenuri aerodromski incidenr, ne od-
nosi na ono permanenrna; za ]ugoslavi|u |e revoluci|a ne-
sro sro se dogodilo |ednom i zauvi|ek. Sluri se status quo bez
kra|a.
O ro| Hrvo|evo| zaokupl|enosri govorim samo ukrarko.
Uopce o n|o| ne bil govorio, da se ni|e odrzavala i u onim
napisima i zivim raspravama Lisinskoga sro se u prvome
redu odnose na ilm, srvara|uci zasade ko|e su i danas zive,
ali im se izvor zarro. Lisinski, ko|i inace ni|e imao nagnuca
prema poliricko| kari|eri, ipak |e bio di|elom i bono politi-
cus, pa |e u rom smislu i d|elovao i na ilmskom pol|u. Tu
smo orkrivali i neke za|ednicke avorire, vecinom u krugu
ondasn|eg americkog ilma sro srvara i krug nama ne bas
odvise sklonil osoba.
U rom vremenu polaganog zaboravl|an|a zasada soci|ali-
srickoga realizma avorizira|u se ilmovi s remom iz rara u
]ugoslavi|i, rali|anski neorealisricki ilmovi, li|evo ori|enrira-
ni ilmovi iz osralil zemal|a, mirorvorni ilmovi iz bilo ko|e
zeml|e, a na posl|edn|em su m|esru, globalno uzero, ame-
ricki ilmovi. Oni su |os simbol rruloga Zapada, oni su za
neke zlarna rezerva ko|om se ako zarreba moze doka-
zivari poliricka ispravnosr; u pri|ervornim, laznoesrerickim,
nenaklonim konremplaci|ama nad n|ima.
Zabluda rakvoga redosli|eda bila |e ocira nekim mladim
l|udima na prim|er, Lisinskome i meni. Ociro |e bilo da |e
vrsra rali|anskog neorealizma kakva se promice u nas vec i u
Irali|i srvar proslosri. Cemu se, uosralom, li|epiri o neoreali-
zam kad |e ilm rakve ori|enraci|e u nas nedopusriv. Svi su
osnovni mareri|alni problemi u nasem drusrvu ri|eseni, u
rom drusrvu nema klasnil razlika i, izuzmu li se osraci kla-
snoga nepri|arel|a, nema nicega sro bi moglo ugroziri sklad
i srecu rog drusrva. Tako, Belanov se ilm Koncert (1954.) na
neki nacin presurno odbacio ili prebrzo zaboravio, |er na
kra|u ilma lice |unakin|e ni|e ozareno srecom, iako su n|ezi-
ni na|dubl|i ideali osrvareni. U rakvu konreksru produkci|e i
prilvacan|a domaceg ilma dobar dio gledarel|srva ob|eruc-
ke prilvaca Tanloerove ilmove ko|e karakrerizira diskrer-
na subverzivna crra. u Nije bilo uzalud vidi se da u suvreme-
nosri ima i nekil reskoca, a u izvrsnom H-8 da zlo moze doci
Hrvar.ilm.l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 3-9 Pererlic, A.. S|ecan|a...
4
i odakle se cov|ek i ne nada, negd|e izvana ili mozda i iz
n|ega samoga.
Ipak, u rom vremenu orvaran|a pocin|e se govoriri i o po-
rrebi da se oznace nasi drusrveni problemi. Idenriikaci|a ril
problema se izb|egava, ali se unaroc rome zalri|eva od ilmo-
va da isriniro odrazava|u nasu srvarnosr. No, rada se |avl|a
dal|n|a poreskoca |er se zapravo i ne smi|e usranoviri sro |e
ro nasa srvarnosr, odnosno, ra| |e po|am ili murno visezna-
can u uporabi, ili d|elu|e kao semanricki prazan, sro, narav-
no, ne moze biri. Na ro Lisinski spremno reagira u svo|emu
izlagan|u na okruglom srolu Iesrivala u Beogradu (pocerkom
1961.), a u srpan|skom bro|u Razloa (Zagreb 1961., No. 2)
ob|avl|u|e i razradenu verzi|u izlagan|a u reksru pod naslo-
vom ko|i mnogo ne obecava Neki probleni nase kratko-
netrazno jilna. Komenrira|uci n|emu neprilvarl|ivo izlaga-
n|e Vicka Raspora ko|i |e zivalno operirao spomenurim po|-
mom, on vec u prvim recenicama rvrdi da |e ro apsrrakrni
po|am, a ra| se i rakav uzima kao krireri| oc|en|ivan|a po|e-
dinil um|ernickil d|ela. U praksi, medurim, ro izgleda rako,
da se um|ernickom d|elu konronrira ne `nasa srvarnosr`,
nego |edan n|ezin elemenar, na|cesce zakoni ili sam Ustat, u
ko|ima su izrazeni, kao sro |e poznaro, uglavnom idealni za-
lr|evi, na ko|e se doricno d|elo uopce ne odnosi ili se odno-
si u sasvim indirekrnom smislu, u ko|em se sve odnosi na
sve. U dal|n|em, pak, di|elu reksra, razradu|uci remu nase
srvarnosri, s ironi|om govori o lri|en|u da u nasim ilmovi-
ma apsolviramo opce cov|ecanske probleme i zauzima se za
nesro sro se nekome moze uciniri i man|e vaznim cil|em.
Drusrvo se, isrina, moze brinuri o pobol|san|u uv|era zivora,
moze se rrudiri da se zivi sro civilizirani|e, ali ...ne moze ga-
ranrirari srecu i smisao (srr. 164). Znaci ro da u ilmovima
rreba krenuri od nasega zivora, a ne od apsrrakci|e kakva |e
nasa srvarnosr, kao sro |e, na prim|er, krenuo Pol|ak Kazi-
mierz Karabasz u svo|emu na prvi pogled sirnorealisric-
kom dokumenrarnom ilmu Muzikanti.
Dvo|im koliko ovo krarko prepricavan|e sadrza|no dale-
ko bogari|ega reksra moze sugerirari ondasn|e znacen|e Hr-
vo|evil ri|eci. Usrav i zakoni (kao dio srvarnosri nasega
drusrva) nesro su samo idealno, drusrvo ne moze |amciri
srecu i smisao (!), pa, pored roga, zivor |e raznolik, a i dru-
ge naci|e ne samo nasa grade solirere i visoke peci, au-
rosrrade i nuklearne reakrore ird., um|ernosr nikada ne pre-
lazi u seru prakse sve ro bi|alu ide|e ko|e ondasn|i esra-
blislmenr ni|e mogao primari s odusevl|en|em. Bile su one i
razorne u vremenu u ko|emu Ni|e ri|erka po|ava da se neki
slabo sro|eci dulovi sralno zaklin|u na `nasu srvarnosr` i pre-
porucu|u |e nasim srvaraocima, da bi kasni|e, sumn|icavo ki-
ma|uci glavom, glasno rekli. a, ro ni|e ro! (srr. 162).
Osim roga, kako rvrdi u isrom reksru, drusrvena prorur-
|ec|a ne ociru|u se |edino u mareri|alno| oskudici. U drugim
reksrovima Lisinski ce |asan izraz drusrvenil prorur|ecnosri
nalaziri i u ilmovima Williama Wylera (Najbolje odine na-
sea zitota, Male lisice, Carrie, Detektitska prica) i Kazana
(8ooneran, Trantaj ztan ceznja, Istocno od raja), iako
samo neki od n|il, i uglavnom rangenci|alno, naznacu|u mo-
gucnosr mareri|alnog osiromasen|a svo|il |unaka. A i opce-
cov|ecanski problem, problem rara i mira, moguce |e obra-
diri i u ilmovima ko|i u rom smislu ili nisu eksplicirni ili im
5
Polo 11. (s oosno no li|ovo. Hrvo|o Lisins|i, Krono Coion, /no Koric }
se radn|a zbiva u prosrornim, vremenskim, ikonograski,
zanrovski neakrualnim okvirima.
O svemu rome sv|edoci n|egov reksr Hunanizan villia-
na vylera u casopisu Iilnska kultura (Zagreb, prosinac
196., br. 2). Pisuci o rri Wylerova ilma (Detektitska pri-
ca, Irijateljsko utjeratanje i \elika zenlja) i dolazeci do ge-
neralizaci|e o redarel|u na osnovi ril ilmova, Lisinski, po-
svecu|e za ono vri|eme malo previse pozornosri |ednom su-
vremenom americkom redarel|u, a k rome lvali i |edan ve-
srern. Upravo raspravl|a|uci o vesrernu, plasira zamisli na
kakve |e nasa ilmska kririka bila apsolurno nenavikla. ]ed-
nosravno, o rim se srvarima u ilmsko| kririci ni|e govori-
lo, prepusralo se ro srrucn|acima s drugil podruc|a, a obuze-
ril s rim piran|ima ni|e bilo bas mnogo ni drugd|e. Tako, Li-
sinski na prim|er kaze ...v|ecni se zadarak prave um|ernosri
i sasro|i u rome da prikazu|e l|udske egzisrenci|alne vari|anre
i da ispira n|ilovu lumanu nosivosr i Auronomi|a moral-
ne svi|esri osnova |e l|udske licnosri, ona, l|udska licnosr ne
smi|e biri naprosro releks drusrvenil konvenci|a (srr. 39).
Sve se ro danas moze ciniri |asno kao sunce, ali rada |e ner-
ko mogao i bez iskrice lumora priupirari kakva |e ono mno-
zina (egzisrenci|alne vari|anre) kad svi mi znamo ko|a |e
na|bol|a vari|anra. Nadal|e, na kakvu se ro auronomi|u za-
pravo misli, i |esu li osnovica drusrvenog zivora rek neke
konvenci|e Ta zar |e mozda i soci|alisricki preobraza|
drusrva nesro u vezi s cim se moze uporrebl|avari po|am
(kakve li salonske ri|eci) konvenci|e! Uosralom, u drugaci-
|im okolnosrima ni Lisinski ne bi rabio ru ri|ec, ona |e u
ovom konreksru zam|en|ivala neke daleko konkrerni|e i ne-
zel|ni|e, a olaksava|uca okolnosr bila |e u rome sro |e ipak ri-
|ec samo o |ednom americkom redarel|u, a i o neobvezarnom
zanru vesrerna.
U rom napisu o Williamu Wyleru razmarra se, rakoder
nekonvencionalno, i o osobi proragonisra |unacine s
Divl|ega Zapada, sro |e u vremenu kad se znalo rko |e pre-
porucl|iva |unacina bilo rakoder malo neobicno. Posra-
vivsi sebi za krireri| modele iz lirerarure ko|a ga |e neprekid-
no osnazivala Crci, Slakespeare, Iaust, a s poerickoreo-
ri|skom podrskom u Arisrorelu, Lessingu, Hegelu, Didero-
ru... Lisinski rrazi i osobnosr kakvu |e resko naci u suvre-
menom ilmu s remom iz suvremenoga zivora. Zbog roga Li-
sinskom rreba vesrern, a ne rreba mu, na prim|er, Ielli-
ni|eva simparicna dobrodusna i odvise naivna Cabiria; n|ezi-
na srradan|a i simbolicka posravl|enosr nesro |e od cega zazi-
re vise nego sro bi normalno rrebalo. Bilo |e u rome i l|ur-
n|e ko|u sam s n|im di|elio. Za|edno smo razvi|ali anripari|u
prema ilmovima s |unakom ko|i ne moze, s rzv. anri|una-
kom rocni|e, anripari|u prema nekriricko| idealizaci|i rakvil
ilmova, odnosno, na|rocni|e, anripari|u prema gloriikaci|i
rakvil likova u naso| sredini ko|a ni|e bila u sran|u ikakvoga
suvremenoga |unaka. Iako posro|e d|ela s |unakom ko|i ne
moze, pa |e i Lisinski s odusevl|en|em analizirao Iellini|ev
8.1/2 (ra| kompendi| nemareri|alnil problema), posro|ao |e i
problem ko|i |e lrvarski svi|er rrebao ri|esiri. da posro|e i il-
movi s |unakom ko|i moze, a ko|i |e drugaci|i od uobica|eno-
ga vode radnickoga pokrera i |unaka anriasisrickoga orpora.
Ta komponenra Hrvo|evil razmisl|an|a bila |e u supror-
nosri sa svim prilvarl|ivim rendenci|ama u lrvarsko| a i |u-
goslavensko| kinemarograi|i. Rezim orsira svo|e |unake, s
ko|il, isrina, ne rreba po svaku ci|enu skidari aureolu, ali se
ri |unaci sve vise blize, kroz okosralu i u biri birokrarsku
praksu ideologizirane kinemarograi|e, dosadnim srereoripi-
ma. Za ro |e kriva i sama imposraci|a ril ilmova, pa Lisinski
konsrarira o ilmu iz NOB-e da ...od preko pedeser ilmo-
va o ro| remi ni|ednog ne bismo mogli uzeri i reci. ro |e ono
sro smo zel|eli! (Ratna tena u nasen jilnu, Razlo, sviban|
1961, br. 2, srr. 16). No, predimo preko re n|egove lereze
i vrarimo se |unaku. To |esr, |edno od dopusrivil odupiran|a
prevlasri spomenuril avoriziranil ilmova bir ce za nekoli-
ko godina u modernizmu, a |edna od odrednica rog u nas re-
cepci|ski nepripreml|ena prisrupa ilmu |e uglavnom u ilmu
s mlolavim |unakom, sro ce sro onda |os nismo anricipi-
rali predsravl|ari |edan cvrsro sedimenrirani srrarum lr-
varskog ilma sve do novi|ega vremena. Ili, |os konkrerni|e,
ru odrednicu nadopun|u|e i |edna druga, s n|om usko pove-
zana. Iilm s pasivnim |unakom, naime, cesro |e komponen-
ra ilma bez klasicne abule, |er ona prerposravl|a posro|a-
n|e d|elarnog akrivnog proragonisra, onoga ko|i kani nesro
vazni|ega promi|eniri u svo|o| sredini. I ponovimo drugim ri-
|ecima, u nas |e u ono vri|eme bilo rasprosrran|eno slvaca-
n|e modernizma ko|e se precesro remel|ilo upravo u ilmu
bez price. Posro|ala |e i sklonosr prema aklamiran|u rakvil
ilmova u kinemarograi|i ko|a se |os ni|e usp|ela iziv|eri u
magi|i price.
Lisinski se i zbog roga, zbog zreloga poiman|a price, zau-
zima za americki ilm, a ne samo iz sv|esnog ili nesv|esnog
orpora prema bari|erama u n|egovim inrerpreraci|ama. U an-
keri u |ednom beogradskom ur|eca|nom lisru on na prvo
6
Hrvo|o Lisins|i i /nlo Polorlic (12.}
m|esro sravl|a godine 1961. ilm Ijetajno na kisi, musical
Donena i Kelly|a, izbor ko|i ce danas izazvari ili neum|ereno
odusevl|en|e ili produzeno gnusan|e onil ko|i su i rada sma-
rrali da rakav izbor ne doliku|e nekome rko zeli ozbil|no re-
zonirari o ilmsko| um|ernosri. Ta| ilm, kao i uopce rakvi
ilmovi, bio |e u nas rreriran kao samo zabavni ilm, kao
samo vrlunski lolivudski zanar. Osim roga, smarralu
mnogi privrzenici visokoga srila, bio |e ro ilm u deinirano-
me zanru, a pravi um|ernik |e iznad zanra, on sebi ne moze
dopusriri da radi nesro sro (vrlo slicno) rade i drugi. Tako,
se, uosralom, rrerirao i Hirclcock, u ci|im |e ilmovima, oso-
biro \rtolatici i Nazoti M radi unorstta, Lisinski iskreno
uzivao. Da se zanr rako rrerirao, posredno se vidi i iz svesrd-
no prilvacenog naziva za mladu skupinu kriricara, za rzv.
bickokotce. ]edino |e Vladimir Vukovic bio pravi bickoko-
tac, a ro i pravi i lirclcockovac samo zaro sro |e
prvi isricao da Hirclcock ni|e rek odlican zanarli|a. Medu-
rim, ni|e bilo nesvrloviro erikeru nali|epiri i na sve osrale.
|ednima |e ona mogla posluziri u svrlu ideoloske diskvalii-
kaci|e, drugima u svrlu esrericke.
Bi|alu ro, na|opceniri|e, pozici|e Hrvo|a Lisinskoga.
One su rakve bile do kra|a n|egova krarkoga zivora, s rim sro
mozemo razlikovari dvi|e aze u nacinu n|ilova promovira-
n|a. Posro|i mladenacka aza s resko savladivim obuzdava-
n|ima remperamenra a s rom Hrvo|evom osebinom nirko
ni|e imao problema kad bi ga poblize upoznao, |er bi se brzo
uvid|elo da Lisinski svo|e ide|e zasrupa s uv|eren|em i bez in-
reresa. No, ako vec nerko i ni|e mogao orrp|eri n|egovu kon-
verzaci|sku agresivnosr, Lisinski se vec oko dvadeser i pere
godine poceo mi|en|ari. Odgovornosri su kod n|ega reci-
procno povecavale snosl|ivosr i on se razvio do srupn|a izni-
mne sralozenosri i sposobnosri laganoga komuniciran|a. Na-
ime, porkra| srudi|a na Iilozoskom akulreru i za srudi|a na
Kazalisno| akademi|i (1958.-196.) Lisinski |e na|rempera-
menrni|i, za neke na|zaniml|ivi|i, a za neke i na|mrski|i disku-
ranr na |avnim skupovima i u srudenrskim klupama. T|era
svo|e mladenackim zarom, a buduci da isrupa kao uv|ereni
marksisr, nekima |e previse a nekima premalo u sisremu.
Ona prva proc|ena (previse) ublazir ce se kada se bude za-
poslio kao novinar-suradnik na Radio Zagrebu (196. go-
dine) da uredu|e emisi|u o ilmu. ]os ce se vise razvodniri
kad bude li|erarli|ski avansirao; naime, 1964. posra|e (prvi)
odgovorni urednik III. programa Radio Zagreba ci|i |e |edan
od osnivaca, a ko|i |e inicirao i uredivao po uzoru na BBC,
|ednu od ri|erkil radio posra|a s programom re vrsre.
Kao urednik Lisinski angazira mnoga nova imena. Tu
sam se nasao i |a. Vec sam rani|e pisao za radio, zalval|u|uci
Lisinskom ko|i me preporucio radasn|em uredniku V|ekosla-
vu Mikecinu. Sl|edeci, od novil, bio |e Vladimir Vukovic ko-
|ega sam upoznao u srudenom 1959. godine, da bil nakon
nekoliko m|eseci upoznao Vukovica s Lisinskim, pa smo vec
u |esen 196. godine, osobiro kad se po zavrserku srudi|a
drusrvo s Akademi|e pomalo rasprsilo, posrali nerazdruzivi
rrio ko|emu se na|cesce pridruzivao Hrvo|ev mladi brar Zvo-
nimir ko|i se rakoder neko vri|eme bavio ilmskom kririkom.
No, bilo |e i drugil novil od ko|il se dio osravio ilmske
kririke. ]edan od n|il, ko|i |e posli|e posrao sveucilisni pro-
esor i posverio se drugome medi|u, bio |e uzrokom i zgode
ko|u val|a prepricari, ne samo zbog ocrravan|a urednickil
sposobnosri Hrvo|a Lisinskoga. Drznuo se doricni kriricar,
po imenu Perar Selem, pocerkom sezdeseril napisari nega-
rivnu kririku o |ednom na sva usra lval|enom ilmu iz NOB-
-a. Vi|esr o sablazni odmal |e nakon emiriran|a srigla do
direkrora, ko|i inace i sam ni|e osobiro ci|enio ra| ilm, ali |e
po duznosri rrebao prekoriri urednika, Lisinskog. Ne rre-
pnuvsi okom (i zadovol|ivsi sea), Lisinski |e precizno ob|a-
snio da |e nam|erno pusrio upravo rakvu kririku kako bi se
u svi|eru vid|elo da u nas posro|i sloboda misl|en|a, a ima
sv|erskil zlobnika ko|i nas drze za rakvu sredinu. Dakako,
bilo |e nezgoda i s neilmskim emisi|ama. Tako, kada |e na|-
mladi od spomin|anil u ovome napisu pripusrio u program
(emisi|a \lastito stanotiste) negarivni prikaz nekoga d|elca i
kada se saznalo da |e pisac roga socin|eni|a clan CK SK] na-
srala |e gra|a, ali |e Lisinski ko|i |e inace u vremenu rog
mracnog dogada|a bio sluzbeno odsuran i ko|i zaro ni|e mo-
gao osobno odobriri ra| reksr spremno i uv|erl|ivo branio
naucnika svo|e redakci|e.
A prisrizali su i dal|n|i novi ilmski kriricari. Mo| cimer
Marko Bradaric ko|i ce posli|e posrari Hrvo|ev glavni su-
radnik za znanosr u III. programu nar|erao nas |e u vel|a-
ci 1962. godine da odemo u Srudenrski cenrar na predava-
n|e nekil vrlo mladil ilmskil kriricara. Drusrvo nam se do-
palo, sro |e prakricno vazni|e dopalo se Lisinskom, i rako su
ubrzo, bilo ko|im redom, suradnici u n|egovim emisi|ama
posra|ali Zoran Tadic, Perar Krel|a, Branko Ivanda, Tomislav
Kurelec... Visinu lonorara znao |e odredivari pred svima. o
neznarno| razlici kadikad |e odlucivao bro| pogresaka u pisa-
n|u srranil imena u cemu sam, moram se polvaliri, na|bol|e
prolazio. I napokon, zbog n|egova aurorirera i dinamicnosri
pov|erava|u mu u Iilnskoj kulturi voden|e rubrike sa sim-
promaricnim nazivom Neslaanja, a u n|o| Lisinski angazira
sve spomenure kriricare. I rako se na|pri|e poceo sporo oku-
pl|ari, pa zarim i aimirari poseban narasra| bavirel|a ilmom
u Hrvarsko| prerezno zalval|u|uci Hrvo|u Lisinskom. Pre-
rezno, |er rreba imari na umu i za|ednicko d|elovan|e di|ela
ril kriricara u Ioletu.
Nabra|an|e ril Hrvo|evil ide|a, napredovan|a i inici|ariva
od ko|il osnurak III. programa ima doisra golemo znace-
n|e za nasu kulruru rek d|elomice sugerira ucinak ko|ega
|e on imao. Ona| drugi dio kri|e se u nerom spomenurim ri-
|ecima autoritet i dinanicnost a rome bi se mogao pri-
7
No Trocom roqromo Rooio Zoqrobo (17.} - s li|ovo no oosno.
(s|ooo} Hrvo|o Lisins|i, \looimir \o|ovic, , Tomislov Koroloc,
(slo|o} , Polor Krol|o, Doni|ol 8ocon
dodari |os i os|eca| inrelekrualne odgovornosri. Suprorsrav-
l|an|e modernizmu ne omera ga da podrzi neke Iellini|eve,
Mimicine i one rani|e Baba|ine ilmove ci|e kasni|e d|elo,
8rezu, smarra na|usp|eli|im lrvarskim ilmom. Odnosno, Li-
sinski neprekidno ponavl|a ono sro se u zivorno| praksi zna
zaboraviri da se l|udi i individualno i skupno rreba|u ne-
prekidno inrelekrualno razvi|ari, da rreba biri spreman pri-
lvariri ruda misl|en|a, a uloziri rrud da drugi prilvare n|ego-
va. Kao urednik, prilvacao |e reksrove s pogledima s ko|ima
se ni|e slagao, ali u ko|ima |e nalazio uz respekra vri|ednoga
napora i odsusrvo zagrizl|ivosri. U rom smislu srupio |e u
usp|esnu casopisnu polemiku u korisr Tomislava Ladana, do-
kazavsi da su rvrdn|e kriricara n|egove kn|ige onoliko boga-
re mrzn|om koliko su siromasne znan|em. Takoder, bio |e
spreman uloziri sare a i r|edne da bi nekoga uv|erio u svo|e
misl|en|e, da ne kazem poucio i upurio na lireraruru ko|u
smarra relevanrnom za predmer; u sluca|u kad |e nerko pri-
lvario neku n|egovu ide|u, na n|u ni|e polagao aurorska
prava. Napokon, ako se nerko s n|im u necemu ni|e i dal|e
slagao, ali |e posrivao n|egovo misl|en|e, mogli su i |avno po-
lemizirari, a da ro ni|e imalo nikakvil reperkusi|a na n|ilo-
ve odnose. Pod rim mislim i na polemiku u Teleranu s Vla-
dimirom Vukovicem, zbog ilma Hatari. ]edan |e vise, a dru-
gi man|e ci|enio Hawksov ilm, ali |e dvo|ici polemicara pri-
|arel|srvo i srovan|e bilo daleko iznad ilmskil preerenci|a.
U sv|erlu rakvoga d|elovan|a i rakvoga odnosa prema svo|e-
mu pozivu Hrvo|e |e Lisinski mogao posrari magner za
odredeni rip l|udi. Srol za ko|imu smo s|edili u Kazalisno| ka-
vani, zarim, ona| u kavani Corso rzv. Vladekov srol
uvi|ek |e zbog Hrvo|a bio pun zel|enil i nezel|enil, pa i onda
kada se oko 1965. pocelo nesro slobodni|e ili nesro drukci-
|e raspredari o akrualnim polirickim dogada|ima. No, rada se
zbio i dogada| o ko|emu ni|e lako govoriri. U kasno prol|ece
1966. rekao mi |e nesro sro me zaprepasrilo, a sro u rom rre-
nurku nisam mogao prorumaciri. Rekao mi |e da mu se vise
bas ne da baviri znansrvenim radom, a ucen|em |e inace bio
gorovo ops|ednur bio |e ispirivac opceg predmera socio-
logi|a na Iilozoskom akulreru, sralno |e nabavl|ao nove
kn|ige ird. Da bi u znanosri posrigao nesro doisra znaca|no,
rrebao bi srosra zrrvovari, a ro mozda nema smisla. Za ko|i
dan preormulirao |e ru iz|avu, ublazio |u |e, a ubrzo se sa-
znao i razlog rakva n|egova, samo verbalnog, povlacen|a.
Saznali smo da ima neizl|ecivu bolesr u rrideser i prvo| go-
dini zivora. Preosralil per godina zivora i dal|e |e ucio, a i pi-
sao price.
Usredorocir cu se na kra|u na dva mozda rek implicirno
naznacena elemenra u vezi s radom Lisinskoga na podruc|u
ilma. N|egovo imskopublicisricko d|elovan|e pocelo |e u
dobi u ko|o| se na|cesce pocin|e pisari, a u rome |e vremenu
osim prepreka drusrvenopoliricke naravi posro|ala |os
|edna poreskoca ko|u neizosravno rreba spomenuri. Ona |e
bila u ogranicen|ima ilmskoga reperroara. Televizi|a se rek
pocela uvodiri, u inozemsrvo su odlazili na|prov|ereni|i gle-
daci ilmova, re iako |e srizalo sve vise ilmova, na neka vrlo
poznara d|ela rrebalo |e |os dosra dugo cekari. Tako, na pri-
m|er, znaran dio produkci|e iz razdobl|a izmedu 1941. i
195. cinio se disrriburerima sraromodnim (npr. americki
jiln noir), a i sami Amerikanci dugo nisu dopusrali da se n|i-
lovi soci|alnokriricki ilmovi prikazu|u u zeml|ama iza zel|e-
zne zav|ese, pa rako, konkrerno, Wylerove Najbolje odine
nasea zitota (1946.), nadalnuce nekil sv|erskil kriricara
odmal nakon rara, srizu rek 1954. godine |er se u rom ilmu
prikazu|u zivorne poreskoce vererana II. sv|erskoga rara. A i
domaca vrlo akrivna cenzura ne pripusra neke ilmove s re-
akcionarnim pogledima na poliriku, povi|esr, moral, ideo-
logi|u, religi|u i dr. Takoder, kra| sezdeseril nezalvalno |e
razdobl|e |er |e vodeca srilska srru|a (neorealizam) bila na iz-
disa|u, modernizma novovalovskog i drugog |os ni|e bilo, a
ro |e i razdobl|e kada neki velikani americkog ilma rek pri-
prema|u svo|e na|usp|eli|e ilmove (Hirclcock i Hawks, na
prim|er) sro ce se sve naci na reperroaru rek nakon 196.
godine. I ra cin|enica, uz one opisane, moze osv|erliri razlo-
ge iksaci|e maloga Lisinskoga na Wylera i Kazana, na no-
vinu ko|u oni pruza|u. No, rome (kad se sro u nas prikazalo)
rrebalo bi posveriri ci|elu srudi|u, a ovako israknimo da su
ponude nasega reperroara ipak Lisinskome bile dosrarne da
u svo|im reksrovima relekrira uz domaci i opci sv|erski ilm-
ski konreksr i da napise do sada u nas neke |os nedosegnu-
re reksrove, nedosegnure s obzirom na zrelosr rasclambe
problema ko|i |e u podlozi sadrza|a ilma (rasclambu remari-
ke, likova i n|ilovil odnosa). Odnosi se ro, uz mnoge krace,
na dva spomenura reksra kao i mozda na ona| o Miclelan-
gelu Anronioni|u (Razlo, 1962., br. 5-6), ko|i ima|u anrolo-
gi|sku vri|ednosr u lrvarsko| ilmsko| kririci. To |e vrlo mno-
go kad se zna za krarkocu Hrvo|eva d|elovan|a i za sirinu
n|egovil zaniman|a, ko|a su mu orezavala vece posvecivan|e
ilmu.
8
Hrvo|o Lisins|i o Wosbinqlono
1960.
Kaperan Lesi |ugoslavenski wesrern,
Iilmska kulrura 19/196.
Humanizam Williama Wylera, Iilmska
kulrura, 2/196.
1961.
Marrin u oblacima, Iilmska kulrura
,23/1961.
Neki problemi naseg krarkomerraznog il-
ma, Razlog, 2/1961.
Rarna rema u nasem ilmu, Razlog,
1/1961.
Veneci|a 1961., Iilmska kulrura, 24-
25/1961.
1962.
Bil|eska o Miroslavu Ielleru, Iilmska kul-
rura, 31/1962.
Cudna djetojka, Iilmska kulrura 27/1962.
Lsrerska i druga razmarran|a o Miclelan-
gelu Anronioni|u, Razlog, 5-6/1962.
Morivi |edne egzalraci|e, Iilmska kulrura,
29-3/1962.
Oko ilma Hirosina, ljubati noja, Ra-
zlog, 3/1962.
1963.
Bi|es um|esro argumenara, Kolo 1/1963.
Neka po|asn|en|a oko |ednog rebusa (O
|ugoslavensko| kinemarograi|i), Nase
reme, 12/1963.
1964.
Amerika izmedu mira i odluke, Nase
reme, 12/1964.
B|eksrvo od slobode recenzi|a, Nase
reme, 5/1964.
Maks Dessoir. Lsrerika i opca nauka o
um|ernosri, recenzi|a, Nase reme,
5/1964.
Neka zapazan|a o dokumenrarnom ilmu
u Oberlausenu, Iilmska kulrura, 39-
4/1964.
Oberlausen 1964., Poler 3/1964.
Soci|alna angaziranosr engleskog ilma,
Poler, 12/1964.
Svera Lukic. Um|ernosr i krireri|umi, re-
cenzi|a, Nase reme, 7/1964.
Vo|recl ]asny i n|egov macak, Poler,
1/1964.
Zasro misriicirari, Iilmska kulrura, 39-
4/1964.
1965.
Lros i civilizaci|a, Nase reme, srr.
1541/1965.
Konkrerno o kinemarograi|i u Hrvarsko|,
V|esnik, 1. 1. 1965.
Oberlausen 1965., Iilmska kulrura, 43-
44/1965.
Oberlausen 1965., Srudenrski lisr, 9. 3.
1965.
Promere| s oroka Visevice, 15 dana 3-
4/1965.
Samoupravl|an|e i nas ilm, Poler,
13/1965.
1966.
Branko Belan. S|a| i bi|eda ilma, recenzi-
|a, Nase reme, 9/1966.
]e li Oberlausen `66. vise nego neusp|el,
Telegram, 11. 3. 1966.
]esu li ilmu porrebna ilozoska m|erila,
Iilmska kulrura, 45/1965.
O nekim problemima odnosa omladina-
ilm, Poler, 1/1966.
Pula po|am i problem, Iilmska kulrura,
46-47/1965.
Religi|a kao simbol u d|elu Ingmara Ber-
gmana, Poler, 3/1966.
U ronu um|erenog i opreznog oprimizma
(Iilmski esrival u Puli), Iilmska kulru-
ra, 51/1966.
Kaperan Lesi, |ugoslavenski wesrern,
Iilmska kulrura 5/1966.
William Wyler Samosvo|an um|ernik,
Poler, 4/1966.
1967.
Realizam ]olna Husrona, Poler, 9-
1/1967.
(V. M.]
9
Ante Feterlic
Remesceeces oe
Hrvo[e Lsesk
UDC 71.43.31
2.71.43
An arricle proiling rle lie on rle
lare ilm criric and radio ediror Hrvo-
|e Lisinski. His personaliry, ideas, cri-
rical approacl and public work dur-
ing rle 196`s is porrrayed.
Hrvo|e Lisinski, wlo died rwenry-
-ive years ago, was rle leading per-
sonaliry wirlin a group o young ilm
crirics during rle lare iries and berrer
parr o rle sixries. Tle criric`s goal
was ro clange rle proile o crirical
approacl ro ilm ar rle rime (rle pre-
dominanr approacl being srereoryp-
ical and ideological). Because o rleir
openness ro American commercial
ilm, rley were called lirclcockians
(lickokovci), rlougl only one or rwo
were acrual Hirclcock ans. Tley also
wanred ro clange rle way ilms were
produced and were srrong propon-
enrs o rle aureur cinema o ilm
modernism. In spire o lis Marxisr
orienrarion, Hrvo|e Lisinski was ligl-
ly (lererically) open ro modern
srreams o rlouglr (especially ro L.
Iromm, wlose work Lisinsky rrans-
lared inro Croarian language). He was
a person o srrong convicrionis and
broad educarion wlo excelled in pli-
losoply, sociology and psyclology.
Lisinski acred as an educarional and
conversarional caralysr wirlin rle
group o crirics, serring a ligl inrel-
lecrual srandard o inquisiriveness.
His essays on ilm were problem ori-
enred and analyrical and deinirely rle
liglesr aclievemenrs in ilm wriring
ar rlar rime. Hrvo|e Lisinski was also
an imporranr culrural pioneer. He
ounded rle rlird program o Radio
Zagreb, wlicl was a culrure orienred
radio clannel wlere le acred as pro-
gram direcror. He also esrablisled a
ilm deparrmenr wirlin rle program
wlere young crirics could voice rleir
work. Tragically, rerminal illness end-
ed lis promising career premarurely,
bur rle memory o rlis remarkable
man and lis many imporranr acleiv-
menrs srill lives on wirlin rle group o
crirics, wlo are now respecred ilm-
makers, ilmcrirics and proessors.
Hrvo|e Lisinski
0[elomee bblogref[e leeeke o flmu
Hrtoje Iisinski, sociolo, steucilisni predatac, jilnski kriticar i publicist (Za-
reb, 21. ozujka 1935. Zareb, . studenoa 1971.), diplonirao je 1959. o-
dine jilozojiju na Iilozojskon jakultetu, a studirao je i reziju na Akadeniji za
kazalisnu unjetnost. Od kraja 50-ib odina objatljitao je jilnske kritike u ra-
znin lasilina, od 192.-195. odine ureditao je polenicku rubriku Neslaa-
nja u casopisu Iilnska kultura, a pocetkon 0-ib odina jedan je od osnitaca
i prti latni urednik 3. prorana Radio Zareba. Kao urednik okupljao je nla-
de kriticare i poticao ib na raznatranje kulturnib pojata s razlicitib stajalista,
raztijajuci u njina polenicki dub. I san sklon polenikana, stojon sirokon
kulturon i kritickin stajalistina u analiziranju kulturnib jenonena, narocito
sa socioloskib i psiboloskib aspekata, ostatio je duboko traa kao jedan od
najznacajnijib jilnskib publicista s pocetka 0-ib odina.
Nema ilmskog um|ernika,
ko|i ni|e pravio um|ernicke
i moralne kompromise, i
glupo bi bilo nekome ro za-
m|eriri ukoliko se ne radi o
porpuno| izda|i samoga
sebe. Ri|erkima, medurim,
uspi|eva, samo onima ko|i
su izuzerno ralenrirani, da
usprkos kompromisima,
cak unurar n|il samil
osranu veliki um|ernici.
Tko |e imalo upoznar s komerci|alnim karakrerom sv|er-
skog ilma, lako ce slvariri, zasro |e prava ilmska um|ernosr
isro roliko ri|erka koliko i sluca|na. Iilmska indusrri|a, ra| re-
zulrar inrerakci|e izmedu celuloidne rrake i publike, ima svo-
|e ekonomske prerposravke. proir, ekspanzi|u, usavrsen|e
proizvodn|e i sl. Posrovan|e ril prerposravki prva |e zapovi-
|ed boz|a za ilmske producenre, |er kapiral mora u na|man|u
ruku da se obnavl|a, ako ilm uopce zeli da posro|i. Sranovi-
sre producenara |esr veoma |ednosravno i, u kra|n|o| lini|i,
razuml|ivo. n|ima |e porreban zaniml|iv i uzbudl|iv ilm ko|i
ce privlaciri publiku i slodno rome donosiri dobir. Medurim
da bi se srvorio zaniml|iv i uzbudl|iv ilm, porrebni su spo-
sobni l|udi, naime oni ko|i zna|u svo| posao i pos|edu|u sra-
novir um|ernicki ralenr. Ta nuznosr da producenri suradu-
|u i na odredeni nacin zavise od ralenriranil po|edinaca
nema ni za |ednu ni za drugu srranu karakrer srdacnosri. Vec
vise od pola srol|eca nasro|i ilmska indusrri|a ralenr podre-
diri porrebama svo|il racunskil operaci|a, a on se, isro rako
dugo, izvi|a ispod rog pririska i pokusava iskorisriri svaku pa
i na|man|u mogucnosr za svo|u isrinsku airmaci|u. Kad se ro
dogodi, u srvari veoma ri|erko, onda raspolazemo ilmskim
um|ernickim d|elom. Medurim u doba prosperirera indusrri-
|a bagarelizira um|ernika i posrupa s n|im kao s mrrvim
psom, a za vri|eme krize mu se ulagu|e i prinudena |e cesro
na znaca|ne koncesi|e. Narociro su u posl|edn|il deserak go-
dina ri usrupci mnogobro|ni i raznovrsni, a ro se izvanredno
povol|no odrazilo na bro| doisra dobril i snaznil ilmskil
um|ernickil d|ela, osobiro u Americi. Suprorno opcem uv|e-
ren|u, ko|e neupuceni urvrdu|u svo|im nekririckim preprica-
van|em, rreba reci da |e americki ilm u posl|edn|il pernaesr
godina srvorio vise izvrsnil ilmskil d|ela (i po bro|nosri
zanrova i po individualno| kvalireri) nego u svim pri|asn|im
godinama svog opsranka. To, dakako, ni|e rezulrar prom|ene
karakrera ilmskil producenara, |er su oni osrali racno ono
sro su bili, vec pri|e rezulrar konkurenci|e s relevizi|om i po-
|ave novil nezavisnil producenara, malom velikil ilmskil
um|ernika.
Razaper izmedu logike proira i dubl|il inreresa svo|e du-
sevnosri ilmski |e srvaralac u rragicni|em poloza|u od bilo
ko|eg um|ernika s drugil srvaralackil podruc|a, |er nici|e
srvaralasrvo ni|e u rakvo| zavisnosri i ne prerposravl|a rakva
nadindividualna mareri|alna sredsrva kao n|egovo. To znaci
da ilmska um|ernosr, osim um|ernickog ralenra, prerposrav-
l|a ili golemu mareri|alnu zrrvu (neki su enruzi|asri, invesri-
ra|uci u pravu um|ernosr, inanci|ski bankrorirali), ili nar-
pros|ecnu karakrernu cesrirosr i upornosr, ko|a, usprkos ko-
rumprivnom pririsku novca i bezdusnim principima n|egova
obrra, uspi|eva da unurar narudzbe proruri isrinske vri|ed-
nosri.
Ti mareri|alni okviri ilmske proizvodn|e ob|asn|ava|u
nam, zasro su isrinski velike licnosri na ilmu prava ri|erkosr
i zasro se konekci|sko| proizvodn|i nisu usp|eli u porpunosri
odlrvari ni oni na|veci. Spomenure nesrerne mareri|alne
okolnosri nasra|an|a ilmskog d|ela prisil|ava|u nas da divl|e-
n|e, ko|e |e u nama izazvala po|edina ilmska um|ernina, u
mnogo veco| m|eri proregnemo i na n|ezina aurora, nego sro
|e ro sluca| u drugim um|ernosrima, |er mnogo od onoga sro
|e posrignuro sv|edoci o izvan-esrerskim reskocama, ko|e su
bile svladane moralnom lrabroscu odredenog um|ernika.
1
Medurim sada val|a spomenuri onu srernu okolnosr ko|a u
srvari obliku|e prosror za slobodnu igru krearivnil snaga
ilmskil um|ernika. Naime, nasro|eci, da dobi|e zaniml|iv i
uzbudl|iv ilm, producenr se nece proriviri rome da ilmski
um|ernik, sa svo|e srrane, doda ilmu ono nesro sro ce
neke l|ude u |avnosri, prvensrveno ilmske kriricare, navesri
da ilm proglase visokom l|udskom vri|ednoscu. On dobro
znade da lumanisricka slava, ko|a ce obas|ari rezisera i osra-
le koaurore ilma, nece sasvim mimoci ni n|ega, |er i on |e,
10
Hrvo|e Lisinski
Humeexem Wlleme Wylere
Flmsko kulturo br. 20/10.
*
Williom Wylor
` Teksr prenosimo u isrom obliku kako |e 196. godine ob|avl|en u Iilmsko| kulruri, bez sadrza|nil i pravopisnil izm|ena.
1 Nedopusriva |e misriikaci|a da se ilm rrerira iskl|ucivo kao esrerski enomen. Mnoge slabosri po|edinil ilmova nisu nikako posl|edica um|ernicke ne-
kompenrenci|e n|ilovil aurora, vec su pri|e rezulrar inanci|ske kalkulaci|e n|ilovil producenara. Pri oc|en|ivan|u um|ernicke kari|ere po|edinil ilm-
skil srvaralaca moramo srrogo vodiri racuna, vise nego obicno, o inanci|sko-soci|alnim imperarivima, ko|i se karkada svakom krearivnom lri|en|u cere
u lice.
kao sro |e poznaro, |avna licnosr. N|egova |e |edina briga da
ra l|udska vri|ednosr ne bi, ko|im sluca|em, na rakav nacin
povri|edila neke drusrvene insriruci|e, slo|eve, ili klase, da bi
im ro moglo inanci|ski sreriri. Treba osim roga reci da su
mnogi producenri pamerni l|udi i da oni ne izb|egava|u sva-
ki konlikr, |er drusrveno polemicke kvalirere nekog ilma
mogu biri pravi zlarni rudnik. Idealan |e prim|er ilm Sladak
zitot, no ro |e vec druga rema.
Tim uvodnim napomenama zel|eli smo olaksari razumi|e-
van|e nase izuzerne pozirivne oc|ene c|elokupnog d|ela Wil-
liama Wylera, a narociro rri|u ilmova, ci|a analiza |e glavni
inreres naseg izlagan|a, |er um|ernicka kari|era rog americ-
kog ilmskog rezisera, i svo|im esrerskim dosrignucima i po
svo|o| konsekvenrno| rezn|i, da unurar daril mogucnosri
srvori na|bol|e, |edinsrven |e enomen u svi|eru ilma.
Williama Wylera prari ama da |e cov|ek ko|i ne moze
napraviri los ilm i val|a odmal dodari da rakvo uv|eren|e
ni|e bez osnove. Od ilma Dodsuord (1936.),
2
ko|i |e izvan-
redno na|avio ozbil|nog ilmskog um|ernika, Wyler |e snimi-
o sesnaesr ilmova, a da se ni o |ednom od ril ilmova ne
moze uopce razgovarari ispod oc|ene vrlo dobar. Uz visoku
kvalireru ide cudesna raznovrsnosr u zanrovima. soci|alne
drame, l|ubavna rragedi|a, kriminalisricka prica, l|ubavna
komedi|a, spekrakl, vesrern. Wyler se gorovo u svemu oku-
sao, a ucinio |e veoma malo gri|esaka. U nekoliko navrara
morao |e vraski sprerno manevrirari kako bi izb|egao posrav-
l|ene srupice velikil lolivudskil mogula novca. Tako |e
Wyler, nakon inanci|skog neusp|ela svo|il ilmova Nasljed-
nica i Carrie, ko|i su inace i od kririke nenaklon|ene rom
americkom reziseru priznari kao znaca|na um|ernicka d|ela,
morao snimari dva ilma, ko|i po svim lolivudskim recepri-
ma mora|u proci; |edan |e imao biri uzbudl|iv kriminali-
sricki ilm, a drugi l|ubavna melodrama zasnovana na ple-
micko-plebe|sko| suprornosri.
Wyler |e re ilmove i snimio, ali |e rezulrar bio sasvim ne-
ocekivan. Casoti ocaja |e |edna od na|bol|il obirel|skil dra-
ma u kriminalisrickom okviru, ko|a |e ikada sniml|ena, a Ira-
znik u Rinu, po nasem slvacan|u, na|ini|a l|ubavna rragiko-
Hrvar.ilm.l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 1-18 Lisinski, H.. Humanizam...
11
Nobo|o qoo|oo oosoqo z|o|o, 14.
2 Mozda |e zaniml|ivo spomenuri, da |e Llia Kazan u svo|u lisru deser na|bol|il ilmova svil vremena uvrsrio bas ova|, prvi od znaca|nil Wylerovil il-
mova. To dakako ni|e dokaz izuzerne vri|ednosri spomenurog ilma, ali svakako inreresanrna indikaci|a za one, ko|i ci|ene Kazana. Po nasem misl|en|u,
premda |e Dodsuord izvrsran ilm, Kazan ga |e ipak preci|enio. Uosralom, samu rubriku deser na|bol|il ilmova svil vremena ne rreba drugaci|e slva-
riri nego kao izraz neci|e inrimne ori|enraci|e medu visokim vri|ednosrima. Razumi|e se, sam pokusa| da se rakve rang-lisre slvare kao punoval|an oblik
ob|ekrivnog esrerskog oc|en|ivan|a, ko|e prerendira na opce vazen|e, naivan |e i pomalo apsurdan.
medi|a u ovom deserl|ecu
ilmske um|ernosri.
Nema ilmskog um|ernika
ko|i ni|e pravio um|ernicke
i moralne kompromise, i
glupo bi bilo nekome ro za-
m|erari ukoliko se ne radi o
porpuno| izda|i samog sebe.
Ri|erkima, medurim, uspi-
|eva, samo onima ko|i su
izuzerno ralenrirani, da usprkos kompromisima, cak unurar
n|il samil osranu veliki um|ernici. Wyleru |e ro cesro us-
pi|evalo, svakako cesce nego osralima. Medurim, ne nam|e-
ravamo pisari o c|elokupnom Wylerovu srvaralasrvu; pred-
mer su naseg narocirog inreresa samo rri Wylerova ilma, u
ko|ima on na |edan dubok i um|ernicki impresivan nacin ko-
menrira vazne probleme naseg vremena i u ko|ima se, ro
osobiro zelimo israknuri, |er |e ro na ilmu ri|erkosr, varira
nekoliko undamenralnil erickil i zivornil piran|a. Mislimo
na ilmove Detektitska prica (1951.), Irijateljsko utjerata-
nje (1956.) i \elika zenlja (1958).
Suvisno bi bilo ponovo uv|eravari da bez snazne poveza-
nosri um|ernika s vaznim i presudnim problemima n|egova
vremena nema velike um|ernosri. Teorericari, kriricari i uop-
ce l|ubirel|i um|ernosri mogu se |ako razlikovari u oc|eni vaz-
nosri i velicine po|edinil problema, a rakoder i u rome, kako
um|ernosr, za razliku od drugil, da il rako nazovemo, du-
lovnil disciplina moze i rreba da re probleme izrazi, ali ona|
rko bi pokusao negirari gore spomenuri princip ne bi, po na-
sem sudu, predsravl|ao ozbil|nog sugovornika. Za velikog
um|ernika ni|e dakle vazno samo sro izrazava, nego i kako,
sro znaci prema speciicnim zalr|evima uporrebl|enog izra-
za|nog sredsrva i izabranog zanra. Nerko bi mogao reci da |e
ro abeceda, ali reskoca u um|ernosri, suprorno nauci, i |esre
u rome da se bas abeceda uvi|ek nanovo zaboravl|a. Poku-
sar cemo prema gorn|im principima, analizom spomenuril
ilmova pokazari da |e Wyler |edan od na|znaca|ni|il ilm-
skil um|ernika danasn|ice.
Detektitska prica sniml|ena |e prema drami Sidneya
Kingsleya, dramaricara; engleski naslov Detectite story rre-
balo bi prevesri sa Zitot detektita, |er naslov Detektitska
prica kao da sugerira |os |ednu uzbudl|ivu polici|sku pripo-
vi|esr, u ko|o| su, uz neizb|ezno piran|e zakona i n|egovil kr-
sirel|a, lude |urn|ave i n|egova, derekrivova sprernosr glavne
vri|ednosri. Izvana gledan Wylerov ilm |e doisra uzbudl|ivo
prikazivan|e zivora polici|ske sranice; no pored n|egove uz-
budl|ivosri, ko|a se zasniva na neobicno| prirodi derekriv-
skog posla oni love krsirel|e zakona i osigurava|u cvrsru
osnovu za opruzbu mi lako uocu|emo i n|egovu speciiku.
um|esro zakona i n|egovil nepri|arel|a sredisn|im proble-
mom posra|e sam derekriv kao cov|ek. Time ci|ela srvar do-
biva sasvim novu dimenzi|u. uobica|eni elemenri uzbudl|ivil
ilmova posra|u samo okvir, a cenrralno |e sv|erlo baceno na
cov|eka i n|egovu samospozna|u u zivorno presudnim sirua-
ci|ama. Za Wylera, kao uosralom i za vecinu ozbil|nil um|er-
nika, svako zivorno dogadan|e samo |e poluga, ko|om nas
sravl|a pred ericki problem. U rom ilmu nosilac rog proble-
ma zove se derekriv ]ames Mcleod. U nasro|an|u da pri-
kaze sudbinu derekriva ]amesa Mcleoda (Kirk Douglas) i
n|egovu nesposobnosr da slvari i oprosri svo|o| zeni Mary
|edno, u srvari, odavno mrrvo l|ubavno iskliznuce, Wyler se
nalazio pred onim klasicnim dramarurskim i rezi|skim pro-
blemima na ko|e nailazi svarko rko zeli snimiri zaniml|iv i uz-
budl|iv ilm. Pona|pri|e rrebalo |e isrovremeno odrzari cvrsru
logiku i uv|erl|ivo uvesri lica na scenu rako da prirod-
nosr samog dogadan|a i speciicna rezina lica i problema
oko ko|eg se odvi|a n|ilova sudbina, omoguci publici ona|
srupan| idenriikaci|e i moralne groznice ko|i osigurava puni
um|ernicki eekr rasplera. Ta| zadarak |e Wyler, kao i uvi|ek,
izvrsio bespri|ekorno (ekspozici|a dramskog problema rako
|e znalacki provedena u gorovo svim Wylerovim ilmovima,
da ro zasluzu|e poseban srudi|). ambi|enr polici|ske sranice i
raznovrsran promer l|udi u n|o| veoma su sprerno deskribi-
rani, posrignura |e armosera neke cudne m|esavine izmedu
grubosri i rurine ril l|udi, ko|i se sasvim suprorno odnose
prema zakonu, a da ni|ednog casa ni|e izgubl|ena osnovna
ide|a ko|o| sluzi bas sve, ali na |edan posredan nacin. Nemo-
guce |e ovd|e upusrari se u ro s koliko su ukusa i m|ere ispri-
cane rri epizodne srori|e (kleproman-mladic ko|i |e okrao
svog poslodavca i dva ulodana kriminalca), ali kao indi-
kaci|a moze sluziri podarak da se epizodne uloge ]ee Cranr i
]osepla Wisemana i u laickim i u srrucnim krugovima pri-
ml|ene s pod|ednakim odusevl|en|em.
Lkspozici|a presra|e s prvim suocen|em ]ima i Mary, u ko-
|em ]im orkriva za sebe kobnu isrinu o svo|o| zeni n|ezi-
nu nekadasn|u l|ubavnu vezu s |ednim prilicno sumn|ivim ri-
pom. Iilm i zivorni rok glavnog |unaka u ro| se racki prela-
ma|u i nasrupa agoni|a derekriva ]amesa Mcleoda kroz ko|u
i ra licnosr i ci|eli ilm dobiva|u |ednu dodarnu dubinu i uz-
budl|ivosr ko|a se posrize samo ramo gd|e um|ernosr osv|er-
l|ava opcel|udsku srrukruru cov|ekova posro|an|a. To |e ona|
drugi i posl|edn|i slo| svake velike um|ernine ko|i |o| da|e
rra|nu vri|ednosr. To |e bir ko|o| ne sreri mi|ena vremena.
]im, rako ga zovu n|egovi kolege, ni|e obican derekriv, on
ni|e sluca|no posrao ono sro |esre, on se ne zanosi romanri-
kom ili lero|srvom svog poziva biri polica|ac za n|ega |e
u srvari na|bol|i nacin da svo|e na|dubl|e zivorno uv|eren|e
prervori u duznosr. N|egovo |e osnovno geslo progoniri
zlo, a ro znaci zle l|ude. A n|emu se cini da rakvil l|udi ima
veoma mnogo. Povri|eden prl|avim i kriminalnim zivorom
svoga oca, ]im |e izgradio svo|u licnosr na po|mu apsolurne
cisroce. Neposredno progoniri prekrsirel|e zakona dio |e sve-
ga onoga, sro cov|ek rreba ciniri da bi bio i osrao cisr. Zaro
on u svo| posao unosi i srrasr i misao. on |e nezadovol|an za-
konom ko|i krsirel|ima osravl|a velike mogucnosri manevri-
ran|a, a gonirel|ima naredu|e air posrupak u nasro|an|u da se
urvrde cin|enice porrebne za opruzbu. ]im misli da smo mi
ko|i svo|om sralnom budnoscu osiguravamo rako osnovne
insriruci|e kao sro su pravo i zakon, u losi|em poloza|u od
n|il, ko|i bas ru insriruci|u permanenrno ugrozava|u. Me-
durim nedosrarke zakona on nadom|esrava svo|om revno-
scu, on npr. uporno nasro|i naci dokaze proriv nekog dra
Sclneidera, ko|i ne samo da proruzakoniro r|esava zene ne-
zel|nog rerera nego i rako al|kavo, da mnoge srrada|u zivo-
rom. Ali sra cemo, dokaza nema. Moguci sv|edoci ili umiru
ili se bo|e osvere dra Sclneidera, ko|i osim roga znade za ra|-
12
Nos|ooo|co, 14.
nu vezu izmedu novca i surn|e. ]im se, medurim, ne da za-
srrasiri Sclneiderovim drusrvenim vezama i n|egova nam
upornosr naprosro imponira, iako vec u prvim sekvencama
ilma os|ecamo |ednu pri|arnu grubosr ko|a |e u cudno| su-
prornosri s n|eznoscu sro |u |e cas pri|e pokazao prema svo-
|o| zeni. Obrar nasra|e kad advokar dra Sclneidera opruzu|e
]ima da on n|egova sricenika progoni iz osobnil razloga i
kad ]im, nasro|eci da se obrani od re insinuaci|e, sazna|e da
|e n|egova losri|ski prozracna zena Mary bila nekad Sclnei-
derova musreri|a u vezi s |ednom l|ubavnom epizodom.
Tim |e momenrom ]imova naizgled inrakrna reori|a isprav-
nosri sravl|ena na na|vecu mogucu kusn|u. Prvorna zapan|e-
nosr i uzas pomalo su presli u |edan pokusa| da se ci|eli slu-
ca| slvari, da bi aralna advokarova prim|edba sve pokvarila,
razdvo|ila Mary i ]ima, i ovoga prakricki nar|erala na samo-
ubisrvo. Cini nam se da |e logika re rragedi|e u ovome. zivor-
ne okolnosri i n|egov osobni karakrer sravili su ]ima u |ednu
narociru suprornosr prema neposren|u i kriminalu, on |e
promislio o rom odnosu, odabrao svo|u pozici|u i akrivno se
ukl|ucio u sisrem ko|i progoni i kazn|ava kriminal. Medurim
ona| rko se porpuno opredi|elio za |ednu srranu mora isro
rako biri porpuno proriv druge. Drugim ri|ecima, onima ko|i
gri|ese ne moze biri oprosreno, pri|esrup rrazi kaznu, |er |e
recidiv sralna opasnosr. ]im ide i dal|e, |er on ni|e obican de-
rekriv, on misli i n|egova dedukci|a ga odvodi do onoga sro
|e aralno. cov|ek |e ili cisr ili prl|av, vri|eme i ur|eca|i ru ne
igra|u ulogu, neki l|udi undamenralno rendira|u zlu, i ru
nema pomoci. Takva iskl|ucnosr u ko|o| vidimo samo |ednu
srranu u n|ezino| apsolurnosri, a drugu apsolurno odricemo,
moze se nazvari, buduci da se radi o l|udskom bicu reori-
|om panike. ]im se panicki bo|i prerposravke da los cov|ek
ni|e sasvim los i da cov|ek moze biri dobar i ispravan, a da
ni|e sasvim cisr. ]im ne moze podni|eri da Mary, ko|a |e dio
n|ega, ni|e sasvim ispravna. nakon velike dulovne parn|e i
uv|eravan|a pri|arel|a on pokusava v|erovari da moze s n|om
nasraviri zivor, no prva zlobna advokarova prim|edba napro-
sro ga smrvi. Zivor ne prizna|e ]imovu simpliikaci|u cov|e-
kove ispravnosri i neispravnosri i konsekvenrnosr, ko|u ina-
ce ci|enimo iznad svega, ona ovd|e posra|e proruzivorna.
Ta| Wylerov ilm govori |ednu izvanrednu misao, |ednu
zivu isrinu, ko|a |e po svo|o| dubini zaisra dosro|na um|erno-
sri. nase obrazovan|e i kulrura, naime, sadrze u sebi srav da
sve l|udsko izmice crno-bi|elom nacinu gledan|a i da |e, pre-
ma rome, rakav nacin neispravan. Auror Detektitske price
ide preko roga i porucu|e nam da crno-bi|elo slvacan|e i
oc|en|ivan|e cov|eka ni|e samo neispravno nego |e, u odrede-
nim granicnim siruaci|ama kriminalno. Dobro i zlo nisu ap-
solurno razdi|el|eni i ako rako mislimo, riskiramo da rragic-
no gri|esimo prema cov|eku, kad sr|eca|em okolnosri ili vla-
srirom vol|om posranemo sudi|e. Nirko nema monopol na
ispravnosr kao sro |e nedopusrivo cov|eka apsolurno negira-
ri. U ]imovo| koncepci|i l|udske gri|eske posro|i |edan anari-
zam krivn|e, ko|i odrice cov|eku mogucnosr karakrerne evo-
luci|e.
]ames Mcleod bas |e onakva lirerarura, kakva |e Wyleru
porrebna. snazna i duboka. To |e |edini moguci razlog da se
Wyler krearivno podredi ide|i i problemu. Zaro |e upravo
cudesna disciplina ko|om |e Wyler rezirao Detektitsku pricu;
ona se ogleda u svakom aspekru rog d|ela, iako, razumi|e se,
posro|e srvari u svako| dobro| rezi|i za ko|e nema adekvarnog
ob|asn|ena. Tako npr. rko bi mogao reci zasro |e u svim
Wylerovim ilmovima srandard dobre glume rako anrasric-
no visok. Treba znari, dakako, sro |e ro dobra ilmska glu-
ma, ali rreba moci za roliko bro|ne i raznovrsne prilike iza-
brari pravog glumca i porvrdiri ra| izbor, a ro |e mnogo reze,
n|egovom igrom. U Detektitskoj prici, na prim|er, nema |ed-
ne |edine pogresne izionomi|e (drugi velikan americkog il-
ma ]oln Husron cesro gri|esi u izboru glumaca) no Kirk Do-
uglas kao ]im i Lleanor Parker kao Mary izvrsran su prim|er
rezi|ske inruici|e u izboru glumaca. Kirk Douglas (rada ne
narociro airmiran) ima nesumn|ivo izraziro musko lice i n|e-
govo visoko celo oda|e narpros|ecnu inreligenci|u, no osrar
nos, lladne oci i grabezl|ivo usil|ene cel|usri sugerira|u bli-
skosr anarizmu i grubosri. Sv|esni smo opasnosri rakve ka-
rakrerizaci|e, ali ro su elemenri pomocu ko|il zelimo predo-
ciri i onu cisrocu i onu nesmil|enosr ko|e simulrano zrace iz
re licnosri, a ko|e su u mnogim ilmovima, pri|e i posli|e De-
tektitske price, na nedvo|ben nacin eksploarirane. Kirk Do-
uglas, dakle, vec po svom van|skom izgledu pos|edu|e ono
sro po svo|o| dulovno| esenci|alnosri pripada derekrivu ]a-
mesu Mcleodu. On ima snagu i inreligenci|u, no n|ilov spo|
da|e mrzn|u i negaci|u, a ne velikodusnosr. Nemoguce |e, s
druge srrane, zamisliri zenu ko|o| bi bol|e odgovarala uloga
ob|ekra Mcleodove dulovne nesmil|enosri, nego sro |e ro
Lleanor Parker. N|ezina krlka po|ava, prozracno bl|edilo
lica i mekoca crra ko|e oda|u undamenralnu slabosr n|ezina
bica (slabosr u smislu da |o| rreba oslonac) cine od n|e zenu-
-kalez. Lleanor Parker izgleda u rom ilmu rako da se svaka
grubosr prema n|o| cini nezamislivom, a ro da se ona ipak
dogada ima svo|u posebnu dramarursku unkci|u ra gru-
bosr upozorava na lice, ko|e rako posrupa prema n|o| i srav-
l|a ga u piran|e kao cov|eka. Samim izvanrednim izborom
glavne glumice Wyler |e uveo u ilm |edan esrerski unkcio-
nalan odnos. nemogucnosr da |e zamislimo kao losu pobu-
du|e nasu prvu sumn|u u ]ima, a osrarak drame samo razra-
du|e ru sumn|u do |asne svi|esri o n|egovu birnom l|udskom
deekru.
Neki su u rom ilmu vol|eli vid|eri Wylerov obracun s ma-
karrizmom. ako |e n|ilova prerposravka racna, onda Detek-
titska prica orkriva |os |edan svo| zaniml|iv aspekr. Vec |e
Coerle mislio da |e svako veliko um|ernicko d|elo prigod-
nog karakrera, ali mu prigodnosr ne osigurava velicinu
nego aurenricnu srrasrvenosr i snagu. Velicinu dobiva po
rome sro nadilazi svo| povod i zadire u opcel|udsku srrukru-
ru cov|ekova posro|an|a. Melanicka suprornosr izmedu do-
bra i zla, anarizam krivn|e, monopolizam ispravnosri i sl.
sralne su rragicne obmane l|udskog rra|an|a, a vri|eme im mi-
|en|a samo dekor. Svera |e zadaca svil um|ernosri da svaku
epolu upozore na n|ezine presude, ko|e nisu izricali pravi
suci. Divna indirekrnosr, ko|om ra| ilm dodiru|e remu ma-
karrizma, dobra |e upura za sve one ko|i zele govoriri svom
vremenu, a dogodi im se da veoma lose deklamira|u. Ono-
me sro |e sasvim prakricne naravi (kao u svo|e vri|eme ma-
karrizam), um|ernosr mora u prvome redu oduzeri prakric-
nosr da bi ga mogla dolicno prikazari i na svo| nacin komen-
rirari.
13
Druga dva ilma Irijateljsko utjeratanje (1956.) i \elika
zenlja (1958.) razmarrar cemo obrnurim redom nego sro su
napravl|ena, |er \elika zenlja, iako |e bila od|ek i svo|evrsran
komenrar Irijateljsko utjeratanja, pruza priliku za neka
razmarran|a o vesrernu, ci|i |e ona vrlunski prim|erak.
\elika zenlja |e drugi Wylerov vesrern (194. |e snimio
ilm vesterner s Carry|em Cooperom i Walrerom Brenna-
non, a ra| se ilm kod nas prikazivao pod naslovom Zakon
Ditlje zapada) i premda su u n|emu odrazene osnovne
Wylerove preokupaci|e rog vremena, ko|ima Wyler podre-
du|e svaku ormu, on se ipak moze ubro|iri medu vrlunska
osrvaren|a rog zanra. Kad se danas (196.) rako nesro moze
reci za |edan vesrern, onda se ro mora opravdari |edinsrve-
nom um|ernickom kvalirerom spomenurog ilma, |er vrlun-
ski vesrerni (sniml|eni u ovom deserl|ecu) pripada|u medu
na|bol|e ilmove uopce.
Bilo |e sasvim prirodno da |e ilmska indusrri|a, vodena i
dererminirana inanci|skom imaginaci|om, zlouporri|ebila
vesrern-remariku i racuna|uci s inanrilnom srrukrurom uku-
sa na|siril slo|eva americkog drusrva, ona |e mirologizirala
povrsinske iako na svo| nacin romanricke elemenre kaubo|-
skog zivora (kon|, revolver, zena) i rako srvorila ilmske i
moralne kalupe u ko|e |e svaki cov|ek mogao sm|esriri svo|u
vlasriru lero|sku naivnosr. Tra|ala |e ra prica prilicno dugo
pri|e nego sro se uopce ozbil|no prislo problemu, no kad se
ro |edampur dogodilo (]oln Iord, King Vidor), sli|edila |e
seri|a izvanrednil ilmova ko|i su svo|u izuzernu vri|ednosr
zasnivali bas na onome sro |e za vesrern-siruaci|u l|udski na|-
uzbudl|ivi|e, a um|ernicki na|plodni|e.
Za kolonizaci|u zapadnog di|ela SAD na|birni|e |e upravo
ro da se u ro| epoli, u rom di|elu svi|era donekle obnovila
ona soci|alna i l|udska siruaci|a ko|a omogucu|e lero|ski op-
sranak, pa dakle i pravu rragedi|u. Upravo su ru mogucnosr,
na svo| nacin, s dosra znaca|nim devi|aci|ama iskorisrili il-
movi kao npr. Sbane Ceorga Srevensa, Tacno u podne Ired-
da Zinnemanna, Najbrzi retolteras pobjeduje Russela Rou-
sa, Rio 8rato Howarda Hawksa, Retolteras Henry Kinga i
|os prilican bro| pod|ednako dobril ilmova. Zaniml|iv |e
sluca| ilma Ios dan u 8lack Rocku ]olna Srurgessa, ko|i |e
u porpuno modernim uslovima obnovio bir vesrern-siruaci|e
14
Do|o|||s|o |co, 151.
i znalacki |e iskorisrio za srvaran|e dramske naperosri i origi-
nalne armosere.
A susrina vesrern-siruaci|e |e u ovome. relarivno izolirana
grupa l|udi (srorine mil|a unaokolo nema nikoga) u sralno| |e
i napero| borbi s prirodnom i l|udskom okolinom (Indi|an-
ci). Za usp|esnosr re borbe posro|i |edan veliki uslov. n|ilo-
va soci|alna kompakrnosr. Medurim bas ona |e vise nego isra
drugo ugrozena, i ro mnogim unurrasn|im, inlerenrnim ka-
rakrerisrikama vesrern-siruaci|e. S |edne srrane, privarno vla-
snisrvo kao rakvo pogodu|e individualnom anragonizmu
(unisriri nekoga pod bilo kakvom izlikom da bi se prisvo|io
n|egov imerak ili barem sman|ila n|egova konkurenrska spo-
sobnosr), s druge pak srrane ne posro|i monopol nasil|a, kao
u svim srabilnim drusrvima, |er su svi, zbog speciicne sirua-
ci|e ci|elog drusrva, naoruzani, i, konacno, a ro |e posl|edica
gorn|il cin|enica, zakon, ra| opci uslov svakog civiliziranog
opsranka nema svog dovol|no |akog i speci|aliziranog zasrir-
nika i sralno |e, pri svakom novom prov|eravan|u smrrno
ugrozen. A prov|eravan|e |e sralno. Zaro se i dogada da n|e-
govo odrzavan|e presudno ovisi o karakreru individualne ili
kolekrivne akci|e onil l|udi ko|i ima|u odlucan poloza| ili
glas u daro| sredini ili siruaci|i.
Radi se dakle o soci|alno| i l|udsko| siruaci|i u ko|o| |e po-
srignura ol|udenosr opsranka sralno ugrozena, izvana i iznu-
rra pod|ednako. To cini da neki elemenrarni l|udski odnosi
dobiva|u sasvim nove dimenzi|e i sasvim novo znacen|e. u
srabilnim soci|alnim sredinama dolazak srranog lica ne zna-
ci nisra narociro, posro|e speci|alizirane insriruci|e ko|e ruri-
nerski obavl|a|u svo| posao i veoma lako pruza|u sm|esra| i
gosroprimsrvo srrancu. U vesrern-siruaci|i srvar sro|i sasvim
drukci|e. primiri nepoznarog pridoslicu velik |e rizik za sva-
koga, |er nirko ne moze znari kako ce se i loce li se srranac
uopce ukl|uciri u proizvodni zivor za|ednice, kakve moralne
norme donosi sa sobom, rko dolazi za n|im, kuda i sro sm|e-
ra (veoma |e cesra po|ava u vesrern ilmovima da glavni |u-
nak dolazi u neko m|esro kako bi se nekome osverio, a sama
cin|enica ubi|an|a, i zbog svog moralnog eekra, a i zbog mo-
gucnosri da se nerko osveri osverniku ird. moze biri velika
opasnosr za odredenu sredinu). Nadal|e, rodbinski odnos
dobiva praiskonsku snagu, kao nekad u anricko doba (pod-
s|ecamo na Antionu), |er u siruaci|i gd|e nema nikakve za-
srire, ili |e veoma rral|ava i neeikasna, porodica srosrruko
inrenziicira svaku zasrirnu unkci|u, isro se ro dogada na re-
laci|i muskarac-zena, a pri rome |e sporedno da |e zena bilo
znarno man|e. Svaka znaca|na akci|a u|edno posra|e prim|er-
na akci|a r|. rakva ko|a sugesrivno d|elu|e na druge, ko|a il
pobudu|e da |e sli|ede.
Crupa l|udi veoma lako namece odredeno| sredini svo|e
zivorne srandarde, pogorovu ako uporri|ebe snagu svog
oruz|a. Klasican |e prim|er Zinemannov ilm Tacno u podne.
Cary Cooper ne dobiva podrsku sugradana u svo|em nasro-
|an|u da onemoguci razbo|nike-povrarnike, |er bi u sluca|u
neusp|ela re akci|e srradali svi oni ko|i su u n|o| sud|elovali.
Oni, sugradani radi|e riskira|u opci pad civilizarornog nivoa
svog opsranka (razbo|nici bi uveli svo|e norme) nego svo| zi-
vor i imerak, iako |e odnos snaga za n|il veoma povol|an.
Tacno u podne |e pod|ednako drama kolekrivnog kukaviclu-
ka kao i individualnog lero|srva.
Slicne suprornosri susre-
cemo i u osralim prvora-
zrednim vesrern-ilmovi-
ma, a ci|ela se ra siruaci|a
razliku|e od one anricke
samo po rome sro |unak ve-
srerna pripada, pori|eklom
i dulom, |edno| civilizaci|i
(razvi|enom gradanskom
drusrvu ono mu |e u
srvari prerposravka), a ne
|edno| mirologi|i, i sro on
d|elu|e na principu auronomi|e moralne svi|esri (nalazi mori-
ve za d|elovan|e u svo|o| sav|esri, dakle u sub|ekrivno| seri),
a ne kao anricki |unak, u |ednom ob|ekrivno zasnovanom
redu i nuzdi. Ukrarko, bez obzira na mnosrvo nuznil, soci-
|alnim i kulrurnim razvo|em cov|ecansrva prouzrocenil ra-
zlika izmedu vesrern-siruaci|e i one anricke posro|i ipak |ed-
na birna anologi|a. u ono| kao i u ovo| vidimo mogucnosr da
po|edinac svo|om akci|om ur|ece na zivor i sudbinu c|eline,
da |e cak karkada ugrozava ili spasava, a upravo |e ro soci|al-
na prerposravka rragicnog opsranka. Takvo |e sran|e nesro
na|povol|ni|e za veliku um|ernosr, |er ona po svo|o| na|du-
bl|o| biri rezi za onim izuzernim, nazovimo il granicnim si-
ruaci|ama u ko|ima se na orvoren i nuzan nacin maniesri-
ra|u supsranci|alni l|udski inreresi. A nema nisra supsranci|al-
ni|eg od brige za opci nivo ol|udenosri neci|eg opsranka, sro
|e sralna i prava rema velikil vesrern-ilmova.
Cini se da |e auror \elike zenlje, savrseno slvario ru bir-
nu um|ernicku mogucnosr vesrerna i zaro se u spici ilma,
ko|a |e prekrasno zamisl|ena i izvedena, oprosrio od klasic-
ne vesrern-rradici|e. Za poznavaoce |e sama spica ilma bila
nagov|esra| da |e Wyler zelio i ucinio nesro drugo, a ne akci-
oni ilm. (Idenrican sluca| u |ednom drugom zanru su Caso-
ti ocaja, kao sro |e i glavni razlog prilvacan|a rezi|e 8en-
Hura lezao u piran|u, moze li i spekrakl biri um|ernicko d|e-
lo).
Kao i u vecini Wylerovil ilmova i ovd|e se radi o supror-
nosrima izmedu nekoliko |akil i kompleksno gradenil lic-
nosri. Susrer rakvil licnosri uvi|ek znaci pokreran|e velikog
problema. To |e uslov ko|i Wyler uvi|ek nasro|i ispuniri,
premda |e rakva ambici|a u um|ernosri na|opasni|a. Pusriri
nekoliko teenaera, ili mozda nekoliko primirivaca da ko|e-
sra govore i rade prilicno |e bezazlena, iako danas popular-
na srvaralacka praksa. U isrinsko| drami, medurim znaca|ni
l|udi mora|u radiri velike srvari, |er |e ro |edini adekvarni na-
cin da se airmira|u birne vri|ednosri. Uopce, v|ecni se zada-
rak prave um|ernosri i sasro|i u rome da prikazu|e l|udske eg-
zisrenci|alne vari|anre i da ispira n|ilovu lumanu nosivosr.
]edno |e rakvo ispirivan|e i ilm \elika zenlja. Cenrralnu
problemariku nose dvi|e nepovrarno zavadene porodice,
Terrillovi i Hannassy|evi, i neki ]ames Mckey, srranac i za-
rucnik kcerke Henry|a Terrilla. Svada Terrillovil i Hannas-
sy|evil nominalno ima prilicno rrivi|alan razlog radi se o
zeml|isru s izvorom vode (vlasnisrvo rrece osobe), ko|a spo-
menurim porodicama rreba radi napa|an|a sroke. Trivi|alan
zaro, |er |e vlasnik izvora, ucirel|ica ]ulia Moragen, vol|na da
obim srranama dopusri prisrup vodi, i cini se da nisra ne
15
Co|o, 152.
sprecava mirnu nagodbu. Ipak, posro|i presudna smern|a. To
su Henry Terrill i Ruuss Hannassey, glave obil porodica i
srvarni vladari Velike zeml|e. Koliko |e robozn|i razlog n|ilo-
ve svade (i bezgranicne mrzn|e) beznaca|an, roliko su n|ilo-
ve karakrerne slicnosri razlike, i ambici|e ko|e iz n|il pro-
isricu, znaca|ne i odsudne. Oba su cov|eka, naime, po svo|o|
na|dubl|o| biri nasilnici, samo razlicire vrsre.
Henry, bivsi oicir, ugladen i civiliziran, okruzen mnos-
rvom na|ml|enil siledzi|a, ko|e u rom dulu i odga|a, provo-
di svo|u vol|u lladno i promisl|eno. U n|emu nema nepo-
srednosri ko|om bi mogao nekoga osvo|iri, niri izuzerne
osobne lrabrosri ko|om bi srekao varrene sl|edbenike. On
svo|e pomocnike placa. Ci|elim n|egovim zi-
vorom vlada |edna vrlunska ambici|a. unisri-
ri Hannassy|eve. No, on ro drugaci|e naziva.
po n|emu su Hannassy|evi zli i rade mu o
glavi (u srvari, n|egova vlasrira nam|era samo
u izvrnurom obliku), oni su prl|avi i neugla-
deni, n|ima se ne moze priznari l|udski sra-
rus, n|ilovo unisren|e bila bi dobrobir... ird.
Ruuss |e n|egov anripod, ali samo kad
gledamo izvana. prl|av i srar, posvecen moci
i vlasri, on ne skriva da uziva u demonsrraci|i sile. Radi Ter-
rillu o glavi kao i ova| n|emu, ali Ruuss, pos|edu|e |ednu
znaca|nu prednosr. srdacan |e i srvarno uziva u borbi. On u
svim siruaci|ama moze biri licem|er, samo ne onda kad drzi
pusku u ruci. Zaro on i ubi|a vlasrirog sina, |er se on poka-
zao kao kukavica.
Karakrerne razlike re dvo|ice l|udi ne pokazu|u samo ra-
zliciru prirodnu osnovu n|ilova moralnog bica, nego pri|e i
vise birnu razliku n|ilove zivorne lisrori|e. Henry oslan|a
svo|u ambici|u i srrasr na bogarsrvo, na novac, a izmedu Ru-
ussa i moci sro|e n|egove vlasrire zul|evire ruke i lrabro
srce. Obo|ica su, medurim, bez ozbira na izvan|ske razlike,
prervorila svo| zivor u |edno re isro. kulr individualne mr-
zn|e. To |e sran|e ko|e zivor ne prizna|e, |er ono sprecava i
gusi kli|an|e novoga i n|egov nesmerani razvo|, pa cak ugro-
zava i sraro, vec posrignuro, i zaro ce oni naci r|esen|e svog
problema na |edini moguci nacin u za|ednicko| smrri.
Ubir ce |edan drugoga.
]ames Mckey |e n|ilova prava, a ne samo izvan|ska su-
prornosr. On dolazi iz razvi|eni|e sredine i donosi sa sobom
principe oploden|a i zivora do ko|il se Velika zeml|a |os ni|e
dovinula. Na uobica|ene, mnogobro|ne sikanaci|e, ko|ima ga
doceku|e nova sredina, on reagira sasvim neuobica|eno. be-
zobrazluk Hannassy|evil sinova on ne smarra ozbil|nim in-
cidenrom, odbi|a da pred drugima za|asi poludivl|eg kon|a,
da bi ga kasni|e sam svladao, i sl. Parrici|a, n|egova zarucni-
ca, zgranura |e rakvom logikom; n|ezin orac, Henry, iz|avl|u-
|e da mu se cini kako on ne razumi|e rog cov|eka, a Mcke-
yu |e samo po sebi |asno da neke srvari cov|ek mora sam
sebi dokazari. Radi se naime o rome da svaki drusrveni op-
sranak iz sebe, iznurra veoma brzo izbaci norme vrednova-
n|a l|udi. Koliko |e |edna soci|alna siruaci|a zaosrali|a ili ne-
srabilni|a, roliko su vise re norme birno van|skog karakrera.
Za svakoga se mora znari sro |esre, ali ne u sebi, sub|ekrivno
ili porenci|alno, nego |avno za druge. Kao sro primirivci ne
oc|en|u|u morive l|udskog d|elovan|a nego samo posl|edice,
rako se slicno i u vesrern-siruaci|i ne prizna|e cov|eku nisra
sro |e samo u n|emu, bez obzira sro bi ro moglo kasni|e zna-
ciri za druge. ]ames Mckey negira ra| princip. On |e ucin|en
nosiocem drugil i drugaci|il l|udskil vri|ednosri za ko|e Ve-
lika zeml|a |os ni|e zrela, ali ce il surra vec morari da prilva-
ri. Auronomi|a moralne svi|esri osnova |e l|udske licnosri,
ona, licnosr, ne smi|e biri naprosro releks drusrvenil kon-
venci|a. Ukazu|uci na ro da cov|eku prilici razumno posrupa-
n|e, znaci dogovor i nagodba, a ne izicki obracun, Wylerov
ilm ima danas i |edno posebno, simbolicno znacen|e ko|e
ni|e resko pogodiri.
Takva problemarika omogucila |e Wyleru da porpuno
izb|egne vesrern-sablone i da srvori savrseno
unkcionalan ilm. Doduse, vesrern-elemenri
su mnogobro|ni, ali nikada nisu sami sebi
svrla. Dapace, pri|e bi se moglo reci da su
sredsrvo. Tri individualna dvobo|a, npr., ko|i
srandardnim gledaocima vesrerna pruza|u
na|veci uzirak i uzbuden|e, ima|u za Wylera
srrogu dramarursku zasnovanosr i svaki za-
sebno orkriva vazan misaoni aspekr ilma.
Kad ]ames Mckey nakon nocne ruce s l|ubo-
mornim nadglednikom Terrillova renca, Sreve Leaclom,
upira Sro smo rime dokazali, onda mu ni Leacl ni ci|ela
rradici|a vesrerna ne zna i ne moze odgovoriri na ro piran|e,
|er odgovor ni|e sadrzan u ri|ecima nego u sli|egan|u rame-
nima. U dvobo|u Mckeya s Hannassey|evim sinom Buckom
sazna|emo, prvo, da Mckey ni|e apsrrakrni paciisr i kad |e
prisil|en, da se za pravu vri|ednosr bori silom, on ce na ro
prisrari, i, drugo, ra| dvobo| nam pokazu|e kako se bori co-
v|ek (Mckey), a kako nisrari|a (Buck). L|udskosr i ol|udenosr
maniesrira|u se u svim ormama zivora. I konacno obracun
izmedu Ruussa i Henry|a posl|edn|a |e mogucnosr n|ilove
mrzn|e, ko|a se, n|ilovom za|ednickom smrcu, sama iz|eda.
U ro| se pogibi|i cvrsro ispreplecu logika dramske radn|e i
simbolika ci|elog ilma.
U Detektitskoj prici, zbog izvrsne dramarurske izbalansi-
ranosri lirerarne osnove, rezi|a |e, u odredenom smislu ima-
la laksi, a i donekle drugaci|i zadarak nego |e ro sluca| s \e-
likon zenljon. U prvom ilmu sve |e sazero, do glavnog
problema srizemo direkrno i velikom brzinom, a Wyler po-
kazu|e svo|e ma|srorsrvo uglavnom krearivnim zalvarom
unurar sekvence. Wylerov |e nacin uvi|ek diskreran, on zapo-
cin|e sredn|im planom, dakle onim sro |e na|bezazleni|e u il-
mu (i na|opasni|e), da bi igrom planova i savrsenom mizan-
scenom redoviro izvukao iz svake scene maksimum. Bir
Wylerove rezi|e resko |e uociri upravo zaro, |er se ona nicim
ne namece i |er usrdno sluzi iznosen|u lirerarne ide|e. U \e-
likoj zenlji, ko|a d|elu|e kao ilm-roman, reskoce s vreme-
nom bile su od prvosrepene vaznosri. Mnosrvo lica, bro|ne
akci|e i nekoliko paralelnil radn|i dali su ilmu duzinu i siri-
nu, ko|e uman|u|u eekr mnogil n|egovil dobril osobina.
Kad se vec |edno prican|e ugri|alo do usi|an|a, onda nasrupa
i drugo i rreba prilicno vremena da se za|edno s rim vrarimo
onomu, ukoliko ne nasrupi i nesro rrece, a sve ro orupl|u|e
vrlove dramskil inrenzirera. Medurim reskoce su, s obzirom
na obimnosr grade, bile neizb|ezne, i Wyler |e sigurno racu-
nao s n|ima vec onda kad |e prilvario opcu koncepci|u il-
16
Coso| ocoo, 155.
ma. Ako |e, dakle, Detektitska prica snazan i prodoran ilm,
onda se za \eliku zenlju moze slobodno reci da |e monu-
menralan. Uosralom kao i sama Velika zeml|a.
Iako |e Detektitska prica sniml|ena pri|e, a \elika zenlja
posli|e Irijateljsko utjeratanja, ipak ra| ilm rreba smarrari
na|zreli|im Wylerovim osrvaren|em u razdobl|u 195.-6.
Irijateljsko utjeratanje |e ilmska mediraci|a o (ne) l|udsko|
unkci|i sile u cov|ekovu zivoru, a sm|esrena |e u kvekersku
sredinu zaro da |o| (mediraci|i) nisra ne bi smeralo. Cini nam
se da |e ra| ilm sro govori o sudbini |edne kvekerske poro-
dice iz vremena gradanskog rara (1861.-64.), na|suvremeni-
|e i na|akruelni|e ilmsko um|ernicko d|elo ovog naseg vre-
mena. Isrina, ono svo|om van|skom ormom,
mirnim prilazen|em problemu i superiornom
lakocom izvoden|a ne osravl|a rakav do|am.
Iilm mozda suvise d|elu|e privlacno, da bi
n|egova porresna susrina dosla do punog
izraza|a, no ne smi|emo se dari zavarari privi-
dom. Iilm Irijateljsko utjeratanje savrseno
|e ozbil|no d|elo.
Kao sredsrvo reguliran|a medul|udskil
odnosa sila |e v|ecna prarilica cov|ekova
drusrvenog razvirka. Vazan, u srvari na|vaz-
ni|i aspekr ol|udivan|a l|udskog opsranka sa-
drzan |e u nasro|an|u da se regulira (sro |e
uvi|ek znacilo i iskl|uci) uporreba sile unurar
l|udske grupe. Dogovor i kompromis posrali
su znamen ol|udenosri |ednog drusrva, a i
po|edinaca. Medurim opasnosr recidiva sile i nasil|a, sv|ede-
no da li izmedu po|edinca ili izmedu naroda, v|ecno |e pri-
surno. Akrualne orme organiziranog i masovnog nasil|a
znacile su uzas za narode i epole, a o rome nase vri|eme na-
rociro uv|erl|ivo sv|edoci. Iilozoska i naucna misao svagda
|e s posebnim uzbuden|em releksirala u rom problemu, a
prisna porreba po|edinaca i l|udskil grupa da usposrave od-
nose nenasil|a ogleda se u cin|enici da su vlada|uce religi|e, u
azi svo|eg nasra|an|a, bile duboko prozere cezn|om za uki-
dan|em svakog nasil|a, |er ono, kako se mislilo, ne odgovara
prirodi cov|eka. Kasni|e, religiozne organizaci|e, crkve or-
malizira|u ra| princip, kao uosralom i sve osrale uropi|ske za-
lr|eve aurenricnog religioznog uzbuden|a, a karkada cak i
same sud|elu|u u nasil|u, osobiro kad su soci|alno ugrozene.
L|udsko drusrvo moze uopce napredovari samo rako da unu-
rar sebe regulira pravo uporrebe sile, srvara|uci odredene
usranove, kao drzava npr. ko|e monopolizira|u ro pravo i
odgovara|ucu praksu. Bez roga nema visoke civilizaci|e, a
dobro |e poznaro da su razvi|eni oblici drusrvenog zivora
preduslov velike um|ernosri. Kvekeri su iz nekoliko vaznil
razloga bili narociro pogodni kao predmer prikazivan|a za
um|ernicko d|elo o rom problemu. Oni, u prvom redu, na|-
uporni|e propovi|eda|u i prakricira|u princip nenasil|a, ro
uv|eren|e |e uisrinu dio n|ilova zivora, a zarim za razliku od
drugil religioznil grupa, ko|e propovi|eda|u isri princip,
(karolici npr.), oni nisu lisrori|ski kompromirirani, i konac-
no, n|ilov nacin zivora pos|edu|e neku lisrori|sku draz, oni
su po svo|o| ormi neka cudna proslosr, a susrina im se ukl|u-
cu|e u ozbil|nosr sadasn|ice. Sve ro izaziva neku narociru vr-
sru simpari|e za re l|ude.
Ta narocira vrsra simpari|e ociru|e se u prve dvi|e rreci-
ne ilma, u ko|ima |e Wyler, znalacki i perekrno, opisno in-
rerprerirao |edan pomalo cudan, ali simparican zivorni i so-
ci|alni ambi|enr. Bila |e ro velika lrabrosr urrosiri dvi|e rreci-
ne u srvari prilicno dugackog ilma na oslikavan|e |ednog
zivl|en|a ko|e nema nikakvil uzlera, pa prema rome ni pado-
va. Radi se rakoreci o |edno| seosko| idili ko|a, osim u pro-
izvodnom radu, nalazi |edino svo|e uzbuden|e u sralnom
opiran|u nasilnim insrinkrima, ko|i u svakom cov|eku dri|e-
ma|u, a ko|e zivorna praksa veoma cesro budi. Nemoguce |e
naci adekvarne ri|eci i izraze ko|ima bi se naznacila ona
armosera i dul ko|i prozima|u ru mozda na|n|ezni|u ironi|u
u lisrori|i ilma. Na|vise |e dosrignuce u
rome sro su sekvence o gusci Semenri, o me-
diraci|i u kvekersko| crkvi, o vasarskim zgo-
dama, o urrkivan|u koci|a i o odlasku oca i
sina da proda|u s|emen|e, isrovremeno s|a|ne
ilmske sale, ambi|enralno aurenricne i isrini-
re, kao i diskrerno uvoden|e glavnog proble-
ma, ko|i ce u posl|edn|o| rrecini ilma dobiri
svo|e dramarsko r|esen|e. Samom koncepci-
|om i rrermanom kvekerskog zivora Wyler |e
implicirno, a ro |e ono sro se ci|eni u um|er-
nosri, rekao nekoliko vaznil srvari. kao
prvo, kvekeri su nesumn|iva proslosr, a po
svo|o| susrini oni su |edna bezazlena grupa
l|udi (nisu i ne mogu dakle oni biri u piran|u,
oni su samo sredsrvo), a zarim, apsrrakran
princip nenasil|a, ma koliko bio izraz predivne rezn|e da se
biolosko u sebi porpuno negira, zivorno |e neodrziv i u sir-
ni|im sporovima posra|e pomalo komican. Tako |e srvorena
dramska porreba da se ra| princip iskusa u nekom krupni|em
sporu, ko|i se u ilmu, u posl|edn|o| rrecini, pokazu|e kao do-
lazak |uzn|acke kon|ice, ko|a ni na|man|e ne respekrira kve-
kerska religiozna uv|eren|a.
Porodica Birdwell, kao i n|ilovi sus|edi, suoceni su s pro-
blemom zasrire svo|il golil zivora i uopce svega sro ima|u i
od cega zive. ]ess Birdwell (Carry Cooper), orac porodice,
ne uzima oruz|e u ruke, ali n|egov sin ]osl (Anrlony Per-
kins) pocin|e da se koleba i groznicavo rrazeci u sebi sro |e
pravo, odluci se konacno za borbu i orpor proriv zla. U rom
momenru, kad ]osl Birdwell nisani na nepri|arel|ske vo|nike
placuci od moralne muke i uzbuden|a, doseze Wylerov ilm
svo| vrlunac, ci|i |e smisao mozda nesro na|dubl|e sro smo na
ilmu uopce vid|eli.
Ni|e srvar u rome, locemo li ili necemo uporri|ebiri silu,
|er nas suvremeni srupan| cov|ekova drusrvenog razvo|a |os
precesro na ro prisil|ava, pravi problem nasra|e onda kad se
upiramo s kakvom moralnom svi|escu i sav|escu ro cinimo.
Placemo li i mi od moralne muke, kao ]osl Birdwell, kad ro
cinimo, ili se poda|emo ro| radn|i bez ikakve konrrole. Ne
prisra|emo li uopce previse lagano na po|ave nasil|a u nasem
zivoru Prepiremo li se sami sa sobom pri|e rakvil posrupa-
ka Mislimo li, uopce, o rome
Ako |e |edna od vaznil unkci|a um|ernosri da nas pora-
kne na razmisl|an|e o vaznim piran|ima zivora, onda rreba
reci da Wylerov ilm Irijateljsko utjeratanje porpuno ispu-
n|ava ru unkci|u. Razumi|e se, kao i svako um|ernicko d|e-
17
\o|||o zon|o, 158.
lo, samo za one ko|i ga zna|u cirari i ko|i ga mogu cirari. Me-
durim kad se radi o Wylerovim ilmovima, onda ro ni|e rako
resko, |er ra| ilmski reziser rrosi veoma mnogo energi|e na
ro da bi n|egova d|ela bila sro |asni|e srrukrurirana i lisena
svil ezorerickil ilmskil posrupaka.
Susrina Wylerova srvaralackog posrupka sadrzana |e u
dv|ema n|egovim iz|avama ko|e, doduse, izvana izgleda|u ve-
oma bezazlene, ali kad se s|erimo seri|e n|egovil izvrsnil il-
mova, onda veoma brzo slvacamo n|ilovu srvarnu rezinu.
]ednom |e iz|avio da |e pri|e svakog sniman|a glavno naci
dobru pricu. Ta a good srory odnosi se na neoplodnosr
dobre lirerarne osnove, bez ko|e nema velikog ilma. Wyler
|e u ro| azi srvaran|a ilmskog d|ela veoma malo, ako |e uop-
ce, gri|esio, a neri|erko |e napravio bol|i ilm od svog lirerar-
nog uzora (Dodsuord, Nasljednica, Irijateljsko utjeratanje,
\elika zenlja). Uosralom, aurorsrvo ilmskog rezisera poka-
zu|e se, pored osralog, i u rome sro on znade naci vri|ednu i
podesnu lireraruru i sro |e moze sacuvari ili cak |os razviri
ilmskom obradom.
Na|vise ci|enim onu predivnu |ednosravnosr ko|a |e u su-
srini na|vecil d|ela rekao |e drugom prilikom Wyler.
Nikada ne dopusra naruralisricke grubosri, iznenadne i sa-
mosralne ludosri kamere, nicim opravdane neobicne rakur-
se, konvencionalne likovne konrrasre i |erinu, iz kulrurno-
-lisrori|ske roporarnice preuzeru simboliku. On rakva sred-
srva prezire, i ro s pravom, |er su ona na|laksa i na|proizvol|-
ni|a. N|ima se zapan|u|u zbun|eni ilmski esrere, ali se ne
srvara nikakva um|ernosr. Wyler ci|elim svo|im bicem rezi
produlovl|enom realizmu, pa cak i onda kad snima roman-
ricke l|ubavne price. Ta| se realizam ne ogleda samo u auren-
ricnosri i uv|erl|ivosri ambi|enra (sro |e za ilm od osnovne
vaznosri) ili u diskrerno| i proin|eno| glumi, liseno| svil ek-
slibici|a, nego prvensrveno i pri|e svega u zivornosri karak-
rera i vaznosri l|udskil problema, ko|il su oni nosioci (sro |e
za realizam kao rakav presudno). Wyler pripada medu one
ri|erke ilmske um|ernike u ci|im d|elima velike i snazne lic-
nosri |os uvi|ek rade vazne srvari.
Inace, Wyler |e veoma oprezan kad rreba uporri|ebiri neki
drasricni|i ilmski posrupak, kao krupni plan, vozn|u ka-
mere ili dubinsku mizanscenu. Takve posrupke on pomno
pripremi i oni nikada ne mogu znaciri nisra sami za sebe.
Wyler apsolurno ne podnosi namerl|ivo izdva|an|e bilo ko|eg
elemenra ilmskog d|ela, drzeci sralno na umu da su cov|ek
(glumac) i ide|a osnovno. Zaro bi se n|egov sril mogao na-
zvari inregrira|ucim, |er on uporno nasro|i da se svi elemen-
ri d|ela srope u |ednu neponovl|ivu c|elinu, u ko|o| |e svaki
ods|ecak naropl|en smislom c|eline d|ela. Sve |e srrogo unk-
cionalno i pri|e i posli|e odlucu|e o svemu. Medurim ro
i oceku|emo od pravog ilmskog um|ernika.
Ovd|e ni|e bilo m|esra da se govori o nedosracima Wyle-
rove rezi|e, no oni su, kad il i ima, uvi|ek drugosrepenog ka-
rakrera.
Mozda nerko ne bi volio duzinu \elike zenlje ili pob|ed-
nicki mars ko|im zavrsava sekvenca u ko|o| |e ]ames McKey
svladao poludivl|eg kon|a, nerko bi mozda zam|erio suvis-
nom insisriran|u na nekim elemenrima u epizodi Irijatelj-
sko utjeratanja, kad ]ess pokazu|e pri|arel|u novog kon|a i
sl. No ro su ni|anse, ko|e se gube u velicini c|eline.
Ako |e um|ernosr uopce pozvana da isrrazu|e purove l|ud-
ske srece i ispravnosri, obraca|uci se onima ko|i na|uporni|e
nasro|e i rraze, onda |e vise nego sigurno da u rom okviru
spomenuri Wylerovi ilmovi, a i druga d|ela, predsravl|a|u
znaca|an i li|ep prilog um|ernosri ilma.
18
Hrvo|e Lisinski
Wllem Wylers Humeesm
(10}
An essay on rle William Wyler`s rlemaric preoccupari-
on`s wirl essenrial erlical issues and lis discrere srylisric
procedure, publisled in 196, is based on rle analysis o
rlree Wyler`s ilms. Detectite Story, Tbe 8i Country, Tbe
Iriendly Iersuasion.
William Wyler is marked by rle ame rlar le cannor
make a bad ilm, and rle ame is nor unounded. He
made ilms in a variery o genres. social drama, love rra-
gedy, derecrive srory, love comedy, lisrorical specracle,
wesrern. And le made very ew misrakes ar rlar lis
ilms were ar worsr o medium value, mosrly o liglesr ar-
risric value. In rle rlree ilms closen or analysis, Wyler
conveyed in a deep and arrisrically impressive manner a
commenr on some decisive and grear problems o conrem-
porary lie, primarily erlical ones (a desrrucriveness o a
dogmaric separarion o rle world inro rle good and rle
bad wirl norling inberween in Detectite story; rle quesri-
on o inlerenr violence and irs ligler conscienrious and
social conrrol in Tbe 8i Country and Iriendly Iersuasi-
on). Wyler rended roward spirirualized realism, wlicl was
nor only maniesred in rle cloice o aurlenric and convin-
cing ambiences, or in candid and subrle acring (acrors are
ar rle besr in Wyler`s ilms) bur mosr o all in rle vivaciry
o claracrers and in rle imporrance o luman problems
rle claracrers were rle velicles o. Wyler was one o rle
rare conremporary ilm arrisrs in wlose works big and po-
werul personaliries srill did imporranr rlings.
Nakon dosra uobica|enil komplikaci|a i polemika, sesri su
se Dani lrvarskoga ilma odrzali ove godine obil|ezeni
novim imenom kao Hrtatski jestital kratkoa netra.
M|esro |e zbivan|a po drugi pur bila dvorana zagrebacke Ki-
noreke, a u ovome pregledu mozere procirari sro |e u n|o|
prikazano, ko|i su i kakvi ilmovi prosli kroz siro selekci|sko-
ga odbora.
Sr[ede, 12. ou[ke
Prvi |e program konkurenci|e orpoceo dva sara pri|e sve-
canoga orvaran|a, a radilo se o ne prer|erano inspirarivnom
kombiniran|u dokumenraraca s po |ednim proizvodom iz
karegori|e glazbenoga videospora i nam|enskoga ilma. Do-
kumenrarce jason Silvi|a ]asenkovica i Sanoborski karnetal
Damira Cucica, mozemo nazvari korekrnima, a u ambicio-
znom \elebitu u Andana Sandi|a Novaka i Velimira Rodica,
zaniml|ivosr prikazane grade zarucena |e srrukruralnom ras-
prsenoscu i prer|erano relevizicnim koncipiran|em c|eline. Iz
ovoga bi programa vri|edilo mozda spomenuri i solidan spor
Muba u letu redarel|a ]osipa Ruzica.
Osv|ezava|uce krarko svecano orvaran|e doni|elo |e dru-
gome programu Iesrivala dodarnu in|ekci|u publike, a vri|e-
di mozda napomenuri i ro da |e krarkoca izuzerno prim|ere-
no svo|srvo orvaran|a rakvoga ripa esrivala, osobiro kada |e
produkci|ski skroman.
Drugi |e esrivalski program roga dana zapoceo ugodnim
dokumenrarnim iznenaden|em, simparicnim doprinosom e-
nomenologi|i svakodnevnoga. Radi se o ilmu Druzba ple-
nenito dina redarel|a Zel|ka Belica i scenarisre Alekse|a Pa-
vlovkog, blago ironicnom prikazu drusrvenoga zivora u za-
grebackom klubu pusaca lule.
Dobar |e do|am osravio i dokumenrarac Derbi Dalibora
Maranica, nasrao u produkci|i Akademi|e dramske um|erno-
sri (ADU), zaniml|iv i audiovizualno dobro promisl|en zapis
o navi|acima Dinama (Kroaci|e Croariae) i n|ilovu puro-
van|u u Splir, na urakmicu proriv Ha|duka.
S proslogodisn|il smo Dana lrvarskoga ilma po zlu za-
pamrili dokumenrarce sro il |e porpisivala L|ubica ]ankovic-
Lazaric, no n|ena |e sklonosr rubnom i bizarnom ove godine
doziv|ela sasvim podnosl|ivo uoblicen|e u ilmu Iantonini-
car.
Dokumenrarac Oskar Hernan sanotni putnik polaa-
na boda, previse |e dosl|edno ozbil|io sinragmu polagani
0AN HRVAISKOG FLMA 97.
19
UDK 71.(47.5}
71.43-2
Mikico Gilic
Ios [edee flmsk fesIvel bex
keemeIogref[e
Novi oizo|n Dono brvols|oqo ilmo
So snimon|o oo|omonlornoq ilmo /|||o \looo Zrnico
lod, re |e poronuo u izvedbeno| konvencionalnosri relevi-
zi|ske obrazovne orme, prilicno rasireno| posasri lrvarsko-
ga dokumenrarizma. Poron|o| bi zam|erci nerko mogao pri-
govoriri da |e ri|ec o ilmu sniml|enom za relevizi|u, pa ni|e
ni cudo da ga krasi relevizicnosr, ali bi ra| prigovarac onda
morao ob|asniri sro rakva izraziro relevizi|ska emisi|a radi na
esrivalu ko|i |e (|os uvi|ek) ipak ilmski.
Veliko |e razocaran|e priskrbio glazbeni spor S trenena
na trijene Radislava ]ovanova Conza, no ra| |e renomirani
auror ipak povrario dio kredira sporom Osjecan se baj, na-
sralim u suradn|i s Tigranom Kaleborom, sniml|enom na re-
mel|u dos|erke o uklapan|u inserara iz ilma Trainspottin u
glazbeni videozapis p|esme grupe Psilomodopop. Takvo |e
mi|esan|e glazbenil sporova s reklamama u nacelu sumn|iva
rabora, no u ovom |e sluca|u krearivni aurorski dul u dobro|
m|eri uspio spasiri srvar. U isrom |e programu prikazan i so-
lidan spor 8olestan Krasimira Canceva.
Prvi dan Iesrivala nicim ni|e odusevio, no neki su audio-
vizualni proizvodi ipak probudili rracak nade da bi drugi
dan mozda mogao biri bol|i.
CeIvrIek, 13. ou[ke
Treci |e program Iesrivala orvorio simparicni dokumen-
rarac Sanobrani oceti redarel|a Srdana Segarica i scenarisri-
ce Andree Cakic, ilm o obirel|ima u ko|ima su iz razliciril
razloga ocevi preuzeli poslove sro se |os uvi|ek zna|u naziva-
ri zenskima. Naravno, ra| |e dokumenrarac, kao i vecina
osralil, relevizi|ski proizvod, dok |e dokumenrarac Ireblizu
snrti nec|elovira i promaseno reroricna obrada ascinanrne
zivorne sudbine.
Medu sporovima prikazanim u ovome programu vri|edi
israknuri Tanu Lmila Maresica, ociro nadalnuru isroime-
nom kazalisnom predsravom na ko|o| |e suradivao Psilomo-
dopop. Dopadl|ivo koreograiran i rirmican, ova| proizvod
prilicno prerenciozno iz predsrave preuzima moro surreal
your reality (svo|u realnosr ucini nadrealnom). No, prem-
da ra| moro izvedbom ni|e ispun|en u porpunosri, ipak |e ri-
|ec o |ednom od na|zaniml|ivi|il sporova ovogodisn|e ponu-
de. Dobar |e i spor Ona je nota Mil|enka Baricevica za gru-
pu Rizol, a proslogodisn|i vladar glazbenil sporova Conzo
ni|e se nimalo proslavio uprizoren|em p|esme Irab i pepeo s
reperroara Toni|a Cerinskog.
U isrom |e programu prikazan i prvi igrani ilm Iesrivala
ali, premda Radio drana redarel|a Serge|a Crgurica ni|e lose
osrvaren|e, ne da|e povoda za neko prer|erano zadovol|srvo.
Radi se, naime, o rali|anskome ilmu s rali|anskom relnic-
kom ekipom i glumcima, pa bi mu m|esro mozda ipak rreba-
lo biri u nekom inormarivnom programu, a ne u nar|ecarel|-
skome pregledu lrvarske produkci|e. Upirni|im se, naime,
cini suociri se s isrinom o (ne)posro|an|u vlasrire produkci|e,
nego pokusari zamazari oci i sebi i drugima prisva|an|em
srranil ilmova.
Cervrri |e program Iesrivala orvoren korekrnim, premda
pomalo rasplinurim dokumenrarcem Nespratan za problen
Bogdana Zizica, |os |ednim uradkom u rradici|i dokumenra-
raca o um|ernosri i um|ernicima. U isrom |e programu prika-
zan i porresan, premda nedovol|no ilmski promisl|en doku-
menrarac U niru ratnici redarel|a Tomislava Iikera i scena-
risrice Andree Cakic, ali |e dokumenrarisricki zgodirak ovo-
ga dana ipak bio ilm Ioacica, rocelica, nendulica Vlarke
Vorkapic. Aurorica lucidno i promisl|eno veze ovim ilmom
ernograsku remu o pasko| cipki, razvi|a|uci logicno, no rime
nisra man|e do|ml|ive vizualne analogi|e izmedu rkan|a cipke
i arlirekronskoga rkan|a Paga, razvi|a|uci i druge konoraci|e
svo|e reme. Simparicno |e, prim|erice, naznacen i srari lokal-
parriorski animozirer gradova Paga i Noval|e.
Medu rri prikazana nam|enska ilma, u ovom se progra-
mu izdva|a kvalirerom samo predizborni reklamni spor Su-
ple besede nis ne trede Zrinka Ogresre. Treba, medurim, isra-
knuri problemaricnosr izbora zagrebackog rramva|a kao
ur|elovl|en|a srranke ko|u se zeli reklamirari. Spomenuro |e,
naime, promeralo prilicno nepouzdano i neudobno, a u n|e-
mu, k rome, operira|u i dzepari!
PeIek, 14. ou[ke
Perak |e zaniml|ivoscu i pos|ecenoscu daleko nadmasio
prerlodna dva dana Iesrivala, no peri |e program orvorio
lose uoblicen dokumenrarac \ukotarski poliptib + Darka
Dovranica. Ta| |e relevizi|ski proizvod uspio, doduse, zainre-
resirari obil|em porrebnil i zasrrasu|ucil aurenricnil kadro-
va rarnil grozora, no prava |e srera sro ova remarizaci|a de-
monologi|e agresi|e ni|e bol|e rezirana. Zacudu|e, k rome, i
cin|enica da su iznimno snazne slike oprerecene neprim|ere-
no bli|edim komenrarom, prikladnim samo za publiku me-
di|ski nepismenu ili nedovol|no inreligenrnu za razumi|eva-
n|e slikovnil sv|edocansrava.
U ovom su programu prikazani i neki prilicno bli|edi spo-
rovi, ali i Stanpedo ]asne Zasravnikovic, naslov ko|i |e ozna-
cio deinirivni povrarak dosro|ansrva ovo| nar|ecarel|sko| ka-
regori|i. Iznimno rirmican, masrovir i dulovir, ova| izvrsno
zamisl|en i reziran spor sluzi se veselom glazbom kao inspi-
raci|om i rirmickom podlogom za srvaran|e aurenricnog pro-
izvoda ko|i kvalirerom, po svo| prilici, znarno nadmasu|e
p|esmu od ko|e polazi. U glazbenu se kririku, medurim, na
ovome m|esru ipak nemamo nam|eru upusrari, pa cemo
Hrvar.ilm.l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 19-23 Cilic, N.. ]os |edan...
20
\looo Zrnic
samo dodari zapazan|e o ugodnosri spozna|e da Conzo ni|e
|edini lrvarski auror ko|i |e u sran|u napraviri ovako dobar
spor.
Dobro raspolozen|e srvoreno Stanpedon odrzao |e sim-
paricni Gotor tijela Darka Vernica Bundi|a, no ra| |e enjant
terrible Iesrivala ci|elo vri|eme rra|an|a peroga programa srr-
pl|ivo cuvao |os |ednoga asa u rukavu.
Lksperimenralni |e blok programa orvorila Sonata za Ir-
nesta G. zaigranoga eksperimenrarora Milana Bukovca, ilm
u ko|emu |e na vrlo zaniml|iv nacin iskorisren |ednominurni
uradak Gdje je jiln Tomislave Veres. Bukovac, u svome sri-
lu, vrlo slobodno barara predloskom, poigrava se vizualnim
svo|srvima originala, mi|en|a il, re sklada li|epu sonaru lu-
dickoga variran|a i rirmiziranog preobrazavan|a iguralnog u
apsrrakrno, po nacelima ko|a nam prva pada|u na um kada
nerko spomene ova| ezorericni ilmski rod. Odmal uz bok
Sonati za Irnesta G. nalazi se i renericni |ednominuri Toni-
slat Gototac isroimenoga aurora, impresivna aurobiograi|a
um|ernika ko|i |e svo| rad iznio iz ilma na ulice (poznari su
n|egovi bappeninzi), a sada mirologi|u svoga imena, lica i
d|ela, vraca ramo odakle |e dosla. Sazerosr i monrazna dina-
mika ove aurobiograi|e cini podsvi|esr m|esrom na ko|emu
se Tomislav Corovac moze na pravi nacin slvariri, |asno,
pod uv|erom da gledarel| pozna|e dosadasn|i Corovcev ilm-
ski i izvanilmski opus.
Osrali se eksperimenralni ilmovi ne cine ovako usp|elim,
no vri|edan |e spomena svakako i 91, 2, 3... Drazena Kran|e-
ca, zgodna vin|era u ko|o| su grozore rara zamisl|ene i pre-
zenrirane eksperimenralisrickom zacudnoscu posrupka. Te-
marski i kvalirarivno na Kran|ecov se ilm nadovezu|u i Dani
prezitjelo ratnika Vedrana Samanovica. U rom se d|elu po-
znara eksperimenralisricka relnika mrcvaren|a slike sravl|a u
unkci|u psilickoga produbl|ivan|a naslovnoga |unaka, re
(buduci da se u rome ilmu cirav svi|er izoblicu|e) univerza-
liziran|a n|egove osobne drame. Premda ro moze zvucari i
pomalo blesavo, ova su dva srilizirana i krarka uradka ilm-
ski i um|ernicki vri|edni|a sv|edocansrva o raru nego kilome-
rri i kilomerri l|udski porresne, ali neosmisl|ene magnero-
skopske vrpce ko|i se na HRT-u okrecu u na|elirni|im rermi-
nima, pod irmom dokumenrarnoga ilma.
Na kra|u |e ovoga programa rrebao biri prikazan Bundi-
|ev mulrimedi|alni eksperimenr Na dnu, no ra |e uzbudl|iva
i dramaricna eksperimenralna ilmska prica (cirar |e iz ripic-
no bundi|evskog reklamnog lerka) zbog relnickil nespora-
zuma prikazana na pocerku sesroga programa. Lksplicirno
anriilmican i zarazno zaigran, Bundi|ev ilm minira ocekiva-
n|a ilmske price sniman|em vlasriroga odlaska u zalod, pri
cemu |e rocka promarran|a sm|esrena u sam sanirarni cvor, a
publika pri sugeriran|u uriniran|a biva zalivena zbil|skom vo-
dom. Kao ilm, Na dnu ni|e bas bril|arno osrvaren|e, ali |e
popularni Bundi, nakon proslogodisn|eg Izbuljeno blaa, i
ove godine dokazao da |e posrigao ono o cemu vecina ilma-
sa san|a, premda neke zbog ril snova grize sav|esr. Bundi |e,
naime, napipao bilo publike, re rime posrao niskobudzerni,
alrernarivni, eksperimenralni anri-Bresan, a k rome |e ri|ec o
cudnome krizancu Lda Wooda i Toma Corovca. Bez Bundi-
|eva bi (anri)ilmskog zara ova| Iesrival bio siromasni|i nego
bez nekil smrrno ambicioznil uradaka, cak di|elom i onil
ko|i su kvalirarivno nadmocni|i.
Nakon razigranil eksperimenralaca, u drugom se progra-
mu rrecega dana ukazao izvrsni dokumenrarac Mirila Vlade
Zrnica, eksperimenrarora s dokumenrarisrickim sklonosrima
i dokumenrarisre s eksperimenralisrickim pomakom u ilm-
skom promisl|an|u grade. Vrlo inreligenran, dulovir i vizu-
alno privlacan, Zrnicev ilm u rrenucima na|veceg srilisric-
kog inrenzirera prelazi di|elom u eksperimenralisricku ap-
srrakci|u, usva|a|uci iz prirode isrodobno sraricnosr (nepro-
m|en|ivosr) i zasrrasu|ucu prozerosr univerzalnim rirmovima
pulsira|ucega zivora. Bundi snima s prerposravkom da |e sve
receno, pa rreba krenuri od nekog novog pocerka (ovd|e za-
21
Milon 8o|ovoc. Sooo|o zo Eoos|o C.
nemaru|emo rezu da se Bundi zeza |er nema produkci|skil
uv|era za snimiri normalan ilm), a Zrnic ilmom o lrvar-
skom Nanooku dokazu|e kako |os ima nade za audiovizual-
ne um|ernosri. S mogucom iznimkom Ioacice, rocelice,
nendulice, osrala su dokumenrarisricka d|ela pala u debelu
s|enu, pa ni simparicni ali sirovi dokumenrarac Ironano
djetinjstto (rezi|a Bil|ane Cakic) prikazan u ovom programu
ni|e imao velikil sansi za srrukovne nagrade.
Animirani su ilmovi zakl|ucili ova| zaniml|iv dan, privu-
kavsi neuobica|eno velik bro| gledarel|a i navi|aca. Osrvare-
ni uglavnom u srudi|ima Zagreb ilma, ovi crrici di|ele sklo-
nosr za geg a, premda im opca kvalirarivna razina ni|e bas za-
srrasu|uce visoka, iz ponude se izdva|a|u diskrerno emini-
sricka Irica s krota Ane Mari|e Vidakovic i San|e Sli|epcevic,
groreskni Dan kada su izunrli dinosauri Tomislava Zlarica i
Ivana Prlica, re sarmanrno neozbil|ni Na kraju trika Ili|ane
Marin i Tomislava Besraka. Treci |e dan esrivala, dakle, obi-
l|ezen povecanim zaniman|em pu-
blike, re nesro vecom opcom razi-
nom kvalirere no, ukoliko nisre pri-
mi|erili, moramo vam skrenuri po-
zornosr da u ro| ponudi ni|e bilo
igranil ilmova.
SuboIe, 15. ou[ke
Nakon dinamicnoga perka, za-
dn|i |e dan konkurenci|e prilicno
anriklimaricno d|elovao. Sedmi
program esrivala obil|ezili su soli-
dan ernograski dokumenrarac Io-
klade su ludi dani Zel|ka Belica i so-
lidan spor Nebo Maurici|a Ierlina,
a vec spomin|ani Radislav ]ovanov
drasricno |e podbacio sporom Noti
stijet. Dokumenrarac Kad brtatsko
srce bije posv|edocio |e |os |ednom
o neobicno| sklonosri nekil nasil
dokumenrarisra za prerakan|e na|-
zaniml|ivi|e grade u ubiracno dosa-
dan i ne prer|erano osmisl|en ilm-
ski proizvod. Nakon cega ra| pro-
izvod |os malo rasregnu. Naravno,
ne rreba zaboraviri da zakonirosri koncipiran|a relevizi|sko-
ga programa namecu aurorima minurazu cesro neprikladnu
gradi ili n|ilovo| rrenuracno| inspiraci|i (pa i opcim sklono-
srima), a ne nam|eravamo ovd|e osporiri ni cin|enicu da ra-
kvi proizvodi bol|e izgleda|u na malome ekranu za ko|i su,
konacno, i sniml|eni. Samo onda se oper posravl|a sraro pi-
ran|e o svrlovirosri slan|a rakvil proizvoda na Dane lrvar-
skoga ilma.
Uz ilmove kao sro |e ova| o ko|emu smo rekli par ri|eci,
ni|e cudno da publika ne lrli prer|erano na esrivalske pro-
|ekci|e ako ni|e na programu ilm nekog n|ilovog pri|arel|a
ili kolege. Medurim, neka nam bude dopusreno opisari iri-
ranrnu maniru |ednoga di|ela publike, vec rradicionalno ve-
zanog uz ilmove ko|i prisrizu iz produkci|e ADU. Ti se gle-
darel|i po|ave samo na programu u ko|emu ce biri prikazan
ilm uz ko|i su osobno vezani, no pri|e nego ro remek-d|elo
zauzme plarno, ovi ilmol|upci krare vri|eme glasno iskazu-
|uci svo|u dulovirosr i ilmsko znan|e, dok pl|uvan|e po ru-
dim ilmovima zna|u dinamicnosri radi kombinirari s
preseravan|em po dvorani, ne bi li |os nekome omeli prace-
n|e programa. Kad pocne n|ilov neponovl|ivi ilmski pro-
izvod, ovi buduci Tadici i Colici iskazu|u zavidnu razinu
koncenrraci|e i navi|ackoga dula, no airmarivno il raspolo-
zen|e ne drzi duze od rra|an|a ilma zbog ko|ega su dosli. Od-
lazak iz dvorane, medurim, oni cesro nece poduzeri pri|e
nego zapocne sl|edeci ilm, pa rako zna|u dodarno omesri
neci|e pracen|e zbivan|a na plarnu. Iesrival ove ilmol|upce
ponovo doceka rek na svecanom zarvaran|u, gd|e mogu |os
|ednom iskazari svo|e navi|acke porenci|ale pri proglasavan|u
nagrada.
Opisani se scenari| ove godine ozbil|io u vezi s korekrnim
krarkomerraznim igranim ilmom Donina redarel|a Ogn|e-
na Svilicica, urbano gubirnicke price u ko|o| se rek gluma
Roberra Busica izdize iznad ne bas impozanrnog pros|eka
22
/no Mori|o \ioo|ovic i Son|o Sli|ocovic. f|co s |oo
Tomislov Zlolic i lvon Prlic. Doo |ooo so |zon|| o|oosoo|
c|eline. ]asno |e da se ovogodisn|a igranoilmska produkci|a
ni|e proslavila, a da u sedmome programu ni|e prikazan spor
Mene ne zanina sniml|en s grupom Ma|ke, isro bi se moglo
reci i za radove Radislava ]ovanova. Conzov sminkerski
spor Apokalipso sarmirao |e, doduse, i mnoge kriricare, ali se
zaro n|egov dokumenrarac Seterina noja sttar israknuo
besmislenoscu, porpunom nezaniml|ivoscu i man|kom srruk-
rure. Nam|enski dokumenrarac o sniman|u Severinina albu-
ma mozda |e na|losi|i audiovizualni zapis Iesrivala, ali |e spor
Mene ne zanina ipak pods|erio na proslogodisn|eg Conza.
Radi se o do|ml|ivom uprizoren|u poerski i rokerski snazne
p|esme, ko|im i bunrovnik Bare moze biri vrlo zadovol|an.
Naime, cak ni kad gasi cigareru na vlasririm prsima, u Con-
zovu se sporu ronrmen Ma|ki ne doima smi|esnim pozerom
ni sminkerskim gubirnikom po proesi|i. Ipak, koliko god
ova| spor bio dobar, ]asna Zasravnikovic |e vec spomin|anim
Stanpedon preuzela od ]ovanova sraeru u ovo| karegori|i.
Zekl[uek
Ako |e irko sumn|ao u bi|edno sran|e u ko|emu se lrvar-
ska kinemarograi|a nalazi, ovogodisn|im se Danima lrvar-
skoga ilma Iesrivalom krarkoga merra mogao uv|eriri
koliko lose srvari zbil|a sro|e. Vid|eli smo, doduse, nekoliko
zaniml|ivil dokumenraraca, a medu n|ima i dva vrlo vri|ed-
na (Mirila i Ioacica, rocelica, nendulica), kao i nekoliko
zbil|a dobril sporova (Stanpedo, Tana, Mene ne zanina).
Bilo |e, k krome, i solidnil animiranil ilmova, a eksperi-
menrarori su odrzali visok srandard svo|e produkci|e (Sona-
ta za Irnesta G., Tonislat Gototac). Lksperimenrarori su,
medurim, do re m|ere izolirani od dominanrne kinemarogra-
i|e da za n|ilove usp|ele nirko ni|e zasluzan osim n|il sa-
mil, a i glazbeni su sporovi po|ava rek rubno vezana uz ki-
nemarograi|u, inanci|ski podrzana iz krugova glazbenoga
posla. Dokumenrarci se, gledano u c|elini, suvise oslan|a|u
na relevizi|u kao medi| i HRT kao producenra, pa sran|e
srvari posrane porpuno |asno rek kada se zami|eri pusros u
karegori|ama krarkomerraznog i sredn|omerraznog igranog
ilma.
Pisuci o proslogodisn|im Danima, Diana Nenadic |e bro|-
ku od per prikazanil igranil ilmova nazvala nedopusrivo
malenom, a ove su godine prikazana samo dva igrana ilma,
od ko|il |e |edan proizveden u Irali|i, a drugi ni|e nisra vise
od korekrne srudenrske v|ezbe!
Iz svega do sada iznesenog namece se logican zakl|ucak
da bi u m|erodavnom minisrarsrvu rrebalo dobro promisliri
o rome da li Hrvarska zeli imari normalnu kinemarograi|u i,
ako zeli, sro bi se moglo uciniri za n|eno usposravl|an|e. Po-
sralo |e vec pomalo zamorno prariri relnicki nezadovol|ava-
|uce pro|ekci|e elekrronske slike na velikom plarnu, pa bi
zbil|a bilo li|epo kad bi na ovom ilmskom esrivalu bilo
malo vise ilma.
Neocekivan odziv publike na nekim pro|ekci|ama, izne-
nadu|uce pozirivna opca armosera, kao i cin|enica da ipak
|os nisu svi ralenri emigrirali iz Hrvarske u porrazi za ade-
kvarnim poslom, da|u kakav rakav povod um|erenom opri-
mizmu. Ali, kao i nakon proslil Dana lrvarskoga ilma,
srral pred buducnoscu mora zgrabiri svakoga rko bi |edno-
ga dana lrio zaradivari za zivor kao proesionalni lrvarski
ilmas. Sroga se srraregi|a promisl|an|a buducnosri ne bi
sm|ela oslan|ari samo na ralenre, enruzi|asre i simparizere.
23
Mirolo lvon|ovic i Tol|ono 8ro||ovic. fo|oooo o|o s|o|o o c0 so|ooo|
Mikico Gilic
eI AeoIher Flm FesIvel e
CoueIry wIhouI Ceeme
UDC 71.(47.5}
71.43-2
Reviewing rle sixrl Croarian ilm esrival Croarian e-
srival o slorr ilms, one can menrion several inreresring
and rwo excellenr documenrary ilm (Mirila by Vlado Zr-
nic and Ioacica, rocelica, nendulica Ia lace-nakin
tecbniques by Vlarka Vorkapic). Several really good music
videos were also screened ar rle Iesrival (Stanpedo by ]a-
sna Zasravnikovic, Tana/Darkness by Lmil Maresic, Mene
ne zanina/In not interested by Radislav ]ovanov Con-
zo), as well as ew nice animared ilms, wlile rle experi-
menral ilms and videos producrion upleld irs usual ligl
srandard (especially wirl Sonata za Irnesta G./Sonata jor
Irnest G. by Milan Bukovac and Tonislat Gototac by
Tomislav Corovac). However, documenraries are gene-
rally produced by HRT (Croarian radio-relevision), rle
narional relevision nerwork, and roo oren suer by irs re-
srrains. Musical videos are only perierally linked ro rle
ilm producrion, wlile rle experimenralisrs are roo isola-
red rom rle world o dominanr producrion ro ler anyo-
ne ourside rle experimenralisr circle rake credir or rleir
success. Ir is in rle wasreland o earure ilm producrion
rlar rle crisis o Croarian ilm indusrry is mosr clearly
seen, bur rle solurion slould nor be ler ro ralenrs, enrlu-
siasrs and ilm bus, because rley are obviously uncapa-
ble o supporring rle ilm indusrry. Tle governmenr oi-
cials slould rlereore decide wlerler rley ind our ilm
indusrry worrl resrorin and, i rley do, wlar can be done
abour ir.
KreIkomeIree gree flmov*
00BINA / jre1. /le1emlje 1remsle amje|aes|l, lere| ! r. Oajea
!tllltlt, l. lrle Plttetlt, m|. !emlslet Petllt. al. Nlae \lellt, Ke|er| |a-
ilt. lr, l|m, ! mm, teler, I1 mla,
Domina |e ime salona za masazu u ko|emu mlada vlasnica
pruza usluge pos|erirel|ima, a ilmska se prica urbano-gubir-
nickog sadrza|a, odigrava u iznev|erenim ocekivan|ima i nes-
porazumima izmedu vlasnice salona, n|ene sranodavke i slu-
ca|nog pos|erirel|a.
kA0I0 0kABA / jre1. CFP jer le |etalte tlae|eletlslte, lleae !. st.
!erej Orarlt, Peele Cettleale, /a|eaelle Cre|l, r. !erej Orarlt, m|.
\erealte !reateal. al. /a|eale Cetelllal, O||eaelle etellla. lr, l|m,
! mm |||!/}, teler, !1 mla,
Nakon rror|edne sm|ene u Sluzbi sigurnosri, crrac srripova
]uri, vraca se kuci. Zvukovi iz sus|ednil sranova poraknu ga
da razradi plan ko|im bi pobol|sao cu|nosr medu sranovima i
rime osrvario mogucnosr prisluskivan|a i konrrole susranara
radi orkrivan|a unurrasn|eg nepri|arel|a. U osrvaren|e plana
ukl|ucu|e i sesrru Lenu, no ona ga pri|avl|u|e vlasrima.
0okumeeIere flmov
0Ik8I / 0Ik8f / jre1. /le1emlje 1remsle amje|aes|l, lere|, !. st.
Dell|er e|ealt, r. Dell|er e|ealt, l. Dell|er e|ealt, m|. !emlslet Ka-
letlae. l. !emlslet Kaletlae. 1el, l|m, !\N!, t/|, !I mla,
Purovan|e skupine navi|aca 8ad 8lue 8oys iz Zagreba u Splir na
vaznu nogomernu urakmicu v|ecnil nogomernil prorivnika.
0k0l8A P|IBINII00 0IBA / jre1. NK!, lere|, !., ar. lreslet l-
laljea. st. /lelsej Petletsl, r. leljle |ellt, l. leljle Oa|eretlt. l.
lt|er ltlte Dralt. 1el, l|m, ||!/, teler, 11 mla,
Uzivarel|i dulana za lulu posebna su, ekskluzivna kasra
medu pusacima. Okupl|eni u Zarebackon klubu pusaca lula
ko|i d|elu|e vec dvanaesr godina, oni razvi|a|u medusobna pri-
|arel|srva i redoviro priredu|u posebna, slozena i zalr|evna na-
r|ecan|a u pusen|u lula.
|kANK H0kVAI - |0I00kA| / jre1. NK!, lere|, !I., ar. lreslet l-
laljea. st. l r. Lewreate Kllra, l. llea |aletet, m|. ltlte Oelll, Da|ret-
le Praetetll. l. lt|er le1ea e1elealt, |ea Nlae la|etlt. 1el,
l|m, ||!/, teler, 11 mla,
Sv|erski ugledni orogra Irank Horvar roden 1928. godine u
Opari|i, orisao |e 1935. godine s ma|kom u inozemsrvo, a da-
nas zivi u Parizu. U ilmu Irank Horvar opisu|e svo|u mladosr,
srrasr za purovan|ima i l|ubav prema um|ernicko| orograi|i,
re zel|i da obnovi veze s Hrvarskom i svo|im srarim zavica|em.
IA!0N / jre1. NK!, lere|, !. ea|er !lltle !esealetlt. 1el, l|m,
||!/, teler, I! mla,
Dokumenrarni ilm sniml|en na na|ugledni|em sv|erskom vo|-
nom ucilisru Wesr Poinr, prica |e o ]asenu Drnasinu, prvom
Hrvaru ko|i |e uspio proci zalr|evne uv|ere pri|ama i rako do-
bio svo|e m|esro medu buducom vo|nom elirom.
KA0 HkVAI!K0 !kCI 8III / jre1. NK!, lere|, !., ar. lreslet lla-
ljea. st. l r. Nlaeslet Lettetlt, lljeale |rlljetlt, m|. lljeale |rllje-
tlt. l. lt|er ltlte Dralt, |ea Ka1l Cajet. 1el, s1m, ||!/, teler,
mla,
Prica o braci blizancima, Davoru i Zel|ku Clasnovicu, ko|i su
zbog nepovol|nil polirickil prilika za |ugoslavenskoga komu-
nisrickog rezima |os kao d|ecaci preb|egli s ma|kom u Kanadu,
a pocerkom Domovinskog rara vrarili se u Hrvarsku. Razlici-
re su im bile sudbine u raru, no ide|a slobodne i nezavisne Hr-
varske, ko|u im |e ma|ka usadila za na|rani|eg d|erin|srva, ni-
kad ni|e oslabila.
KkAPINA / jre1. NK!, lere|, !I. st. l r. !eleae Kejletlt, l. Dreiea !e-
ter, erle Kelea1erlt, m|. Nrteje e|esetlt. l. Nrteje Cralt-|elser, |ea
!rale. 1el, l|m, ||!/, teler, 11 mla,
Iilm o rraumama branirel|a u Domovinskom raru, ko|e zavr-
sava|u incidenrima i pokusa| analize uzroka neprilagodenom
ponasan|u.
BIkI|A / jre1. N!\, lere|, !I. ea|er \le1e lralt. 1el, l|m, ! mm,
teler, I1 mla,
]edan dan zivora posl|edn|a dva sranovnika Nacionalnog par-
ka Paklenice. Odnos cov|eka i prirode u surovo| l|epori pla-
ninskog masiva Velebira i n|ilova razmisl|an|a o zivoru ko|i
zavrsava u Mirilima, sranisrima mrrvil na puru do grobl|a.
NI 00|AlI! 0 08lIk, PA|IIII / II'! 00I 0| IHI 00I!II0N, !H00I
0||III / jre1. !eleae |llm, !jll|, /\! |ree1tes| !jll|, KK !jll|, !I.
st. |1e Dlelle |jreme 1jela !! seme |ele, !elea1e !a1er l Oereae Oe-
letle}, r. |1e Dlelle, l. |erls Peljel, m|. leljle erletlt. l. lt|er
Dremsll s|a1le te mle1ei, OK !jll|, |ea |1l Urem. al. lamtl Drem-
sle s|a1lje te mle1ei OK !jll|. 1el, l|m, ||!/, teler, ! mla,
Clumci Dramskog srudi|a za mladez Cradskog kazalisra mla-
dil iz Splira u lladnom, nedovrsenom i neuredenom prosro-
ru Doma mladezi izvode svo| pro|ekr ST sano tako, vari-
ra|uci odnos ri|ela i berona, urbanil konglomeraci|a i os|eca-
|a, srvarnosri i iluzi|e.
24
Flmogref[e 6. deee hrveIskoge flme
12.-1. ozu|ko 17.
` Popis krarica. prod. producenr; sc. scenari|; r. redarel|; k. kamera; mr. monraza; gl. glazba; ul. uloge; igr igrani ilm; dok
dokumenrarni ilm; ani animirani ilm; krm krarkomerrazni ilm; sdm sredn|omerrazni ilm.
NI!PkAVAN lA Pk08|IB / 0NkIA0f |0k Pk08|IB / jre1. NK!, le-
re|, !. st. l r. |e1ea llilt, l. |reale Celaa, m|. /l|re1 Kelem|e.
l. lt|er !e1er De1lt. 1el, l|m, ||!/, teler, 11 mla,
Dokumenrarni zapis o ilmskom glumcu i likovnom um|erni-
ku Darku Curdi.
0!KAk HIkBAN - !AB0INI P0INIK P0|A0ANA H00A / jre1. NK!,
lere|, !. st. lre el|, |lserle Kea|er-Pleatlt, r. lre el|, l. lr-
le \e1ealt, m|. \esae !alejmeajeilt, \esae Fereatel. l. lt|er Lllleae
leteriall, |ea leljle !arletlt. 1el, l|m, ||!/, teler, 11 mla,
Dokumenrarni ilm o Oskaru Hermanu, slikaru mlnclenskog
kruga i n|egovo| slikarsko| osravsrini.
PANI0BIBICAk / jre1. NK!, lere|, !. st l r. Lja|lte !ealetlt-Lete-
rlt, m|. lrle Kremealt. l. lt|er ltlte Dralt. 1el, l|m, ||!/, teler,
! mla,
Anrun Kupanovac, gluloni|emi panromimicar uvesel|ava za-
grepcane na Trgu Bana ]elacica. Kisa, sni|eg, sunce on |e
uvi|ek ramo na svom srupu u rrokuru izmedu Kameniril
vrara, Karedrale i sunca ko|i ga uvi|ek iznurra gri|e. To |e pri-
ca o obicnom cov|eku ko|i se izdvo|i iz mase, nasminka se na
srubisru kuce, presvuce u svo| kosrim i isrrci sreran na glavni
gradski rrg da bi oper ispocerka uvesel|avao prolaznike.
P00ACICA, k0CI|ICA, BIN00|ICA / jre1. NK!, lere|, !., ar. erle
!e1mel. st. l r. \le|le \erlejlt, l. lle !ejetltll, m|. Nlae Kele|lt. l.
lt|er \le|le \erlejlt, |ea /a|ea !rale. 1el, l|m, ! mm, teler l t/|, I
mla,
Pogacica, rocelica, mendulica nazivi su po|edinil relnika
sivan|a cuvene paske cipke. Iilm |e c|elovir prikaz nasranka i
razvirka re proin|ene rvorevine, vrlunskog um|ernickog rada
nasralog u rukama posve |ednosravnil zena iz puka, ko|e su
n|ime privukle pozornosr i beckog carskog dvora.
P0K|A0I !0 |00I 0ANI / jre1. NK!, lere|, !I. ea|er leljle |ellt.
1el, l|m, ||!/, teler 11 mla,
Lrnograski ilm o rradicionalnim pokladnim obica|ima oziv-
l|enim na veselim pokladnim svecanosrima u Slavonskom Bro-
du.
PkI8|Il0 !BkII / jre1. NK!, lere|, !., ar. lreslet llaljea. st. l r. !e-
aje |lllt, l. /a1rlje Plttetlt, m|. Ke|er| Pe|rlaet. 1el, l|m, ||!/, teler, 11
mla,
Dokumenrarni ilm o lrvarskom Tigru, slikaru Perru Parcu-
Dalmari ko|i |e 1992. godine resko ran|en na Pel|escu i pravim
cudom osrao ziv. Iilm prari regoban povrarak u zivor u ko|em
posebice znacen|e dobiva n|egov slikarski rad.
Pk00NAN0 0IIIINI!IV0/ jre1. NK!, lere|, !I. ar. lreslet llaljea.
st. l r. |lljeae Cellt, l. Kermele Karser, m|. Demlr !elejetlt, Deter !e-
teriel, lljeale Netesel. l. lt|er |lljeae Cellt. 1el, l|m, ||!/, teler,
11 mla,
Sudbina vukovarskog d|ecaka Milana ko|i |e s dever godina,
pocekom napada na Vukovar, s osralom d|ecom purem Crve-
nog kriza zbrinur u primorskom prilvarilisru. Zbog sve reze
siruaci|e ni|e se mogao vrariri narrag u Vukovar gd|e su mu
osrale mama i baka. Nakon pada Vukovara ma|ku su mu zaro-
bili cernici. Za n|u znamo samo da |e psilicki obol|ela i da |e
sm|esrena u dom za nezbrinure osobe u Suborici. Prica prari
Milanov zivor i snalazen|e po domovima u ocekivan|u da mu
dode ma|ka i da se vrare za|edno u Vukovar.
!AB080k!KI KAkNIVA| / jre1. Fllmsle ea|ersle raje |a|lasle Pleatl,
!eme|er, !I. ea|er Demlr Catlt. 1el, l|m, ||!/, teler, !1 mla,
Karnevalski dani svake godine prervara|u Samobor u revi|u ra-
zliciril maski i sredisre pokladnog vesel|a ko|e zavrsava rradi-
cionalnim spal|ivan|em princa karnevala.
!AB0HkANI 0CIVI / jre1. NK!, lere|, !., ar. lreslet llaljea. st.
/a1ree Cellt, r. !r1ea !eerlt, l. Demlr |e1ajeaet, m|. Deter !eteriel.
l. lt|er |mllle Ka|leie, |ea !eie /ae|lt. 1el, l|m, ||!/, teler, 11
mla,
Dokumenrarni ilm o ocevima ko|i sami brinu o svo|o| d|eci,
o n|ilovim svakodnevnim brigama, radosrima, srralovima...
Iilm kroz ceriri razlicire sudbine pokazu|e kako se muskarci
snalaze u zalr|evno| ulozi samolranog oca, sro im pomaze, a
sro il na|vise muci i sro im nedosra|e.
!IVIkINA - B0IA !IVAk / jre1. !a|lte, Pleae| lemaalletlje, NK!, !.
ea|er Ke1lslet !eteaet, m|. Da|retle Praetetll, /al|e !arletlt.
1el, s1m, ||!/, teler, 1 mla,
Dokumenrarni zapis o p|evacici Severini u vri|eme sniman|a
novog albuma p|esama.
0 BIk0 kAINICI / jre1. NK!, lere| !. st. /a1ree Cellt, r. !emlslet
Flle|, l. Derle Nelejlje, m|. Demlr Clmjreiel. l. lt|er !emlslet Flle|,
|ea lteale Peljel. 1el, s1m, ||!/, teler, 1 mla,
Dio rrilogi|e dokumenrarnil ilmova o posrrarnim rraumama
lrvarskil branirel|a nakon Domovinskog rara i n|ilovu pre-
vladavan|u. Razgovori s branirel|ima o n|ilovim problemima i
pronalazen|a uzroka resko| prilagodbi nacinu zivora u miru.
VI|I8II 0 AN0ABA I. / jre1. NK!, lere|, !. st. !ea1l Netel, r. \e-
llmlr Ke1lt, l. !ea1l Netel, m|. erlae /a1ree. l. |re1ltljsle let|e
|elltlje, Perae, la|l-/IN/. 1el, s1m, !/ mm, ! mm, teler, It11
mla,
VI|I8II 0 AN0ABA II. / jre1. NK!, lere|, !. st. \ellmlr Ke1lt, r. !ea-
1l Netel, l. !ea1l Netel, m|. erlae /a1ree. l. |re1ltljsle let|e |e-
lltlje, Perae, la|l-/IN/. 1el, s1m, !/ mm, ! mm, teler, It11 mla,
Iilm o speleolosko-alpinisricko| ekspedici|i Ande 95 Planinar-
skog drusrva Sveucilisra \elebit iz Zagreba. Cil| ekspedici|e bio
|e isrraziri do sada nepoznar i neisrrazen podzemni svi|er pla-
ninskog masiva Anda. U prvom di|elu ilma prikazan |e spele-
oloski dio ekspedici|e ko|i se odvi|ao u podruc|u Torororo
gd|e se nalazi i na|duza spil|a Bolivi|e Uma|alanra, duga
43 m, re po|edinosri iz zivora Indi|anaca, plemena Aimara i
Keclua.
Drugi dio ilma govori o znamenirosrima Perua. arleoloskom
nalazisru Maclu Picclu, Cuzcu pri|esrolnici Inka i |ezeru
Tiricaca s plovecim orocima, a zavrsava na vrlu na|l|epse pla-
nine andskog masiva Cordillera Real, Huayna Porosi, u Boli-
vi|i.
V0K0VAk!KI P0|IPIIH 1 \UKO\/K'! POLlP!lN 1 / jre1. NK!, lere|,
!., ar. lreslet llaljea. st. l r. Derle Detrealt, l. Dreiea Pe|ret,
ltlte e|ei, leljle Oajeaetlt, \le1e |er|elet, m|. Demlr Catlt. l. lt-
|er le1ea e1elealt, |ea lle|le Pe|el, Ne1lljle |eleaetlt, lle|le Kl-
ilt, ar1lte ea1lt. 1el, s1m, ||!/, teler, 1 mla,
Iilm o srradan|u Vukovara i Vukovaraca ko|i su proziv|eli rar-
ne parn|e, o masovnim zlocinima Srba nad ran|enicima i neza-
sricenim sranovnicima, o sl|epilu medunarodnil promarraca
ko|i su svo|im neznan|em i naivnoscu pridoni|eli srradan|u ne-
srpskog puka, re o nadi u povrarak i li|ecen|u rarnil rana.
Hrvar.ilm.l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 24-28 Iilmograi|a 6. dana...
25
Aemree flmov
0AN KA0 !0 Il0Bk|I 0IN0!A0kI / IHI 0Af wHIN IHI 0IN0!A0k!
0II0 / jre1. lere| |llm, lere|, !I. steaerlj, reilje, tr|ei, ealme-
tlje, steaere|lje !emlslet lle|lt, ltea Prllt. l. !emlslet |e|lt. eal,
l|m, ||!/, teler, ! mla,
Dvo|ica lukavil, prekobro|nil srakora, pri|evarom su se ukr-
cali na Noinu arku um|esro dinosaurusa...
0|AVN0 II|0 / IHI BAIN C00k!I / jre1. lere| |llm, lere|, !I.
steaerlj, reilje, tr|ei, ealmetlje, steaere|lje Kereae |eilt, Deter e1a-
retea. l. !emlslet |e|lt. eal, l|m, ||!/, teler, ! mla,
Pollepni prasac, u malome svin|cu |ede svu lranu ko|u gospo-
dar da|e, a osrala rri prasca gladu|u. N|egova nezasirnosr |e ne-
izm|erna, on po|ede sve, a n|ima nisra. Tako, malo-pomalo
posra|e groreskno debeo i rrom pa sam posra|e glavno |elo
na bogaro posravl|enu srolu.
|I08AV P0lA / jre1. NK!, lere|, !. steaerlj, reilje, ealmetlje, ste-
aere|lje /a1ree |essl, l. Latle Pea|er, m|. Lja|lte /l|elerl. l. Deter
Kette. eal, l|m, ||!/, 1 mla,
Radoznala gus|enica nagnuvsi se na lisr upadne u sraklenku iz
ko|e |u spasava n|en virez Voden|ak.
BAIB0N!KA PIk!PIKIIVA / ONK|I'! POlN! OF \l| / jre1. lere|
|llm, lere|, !I. steaerlj, reilje, ealmetlje, steaere|lje. er|lae De-
meaetet, !|jejea Lallt, l. !retle |rllt. l. |raae Ketetlt. eal, l|m,
1 mm, teler, ! mla,
Dvo|ica ma|muna cira|u Darwina i umiru od smi|ela zamisl|a-
|uci sro bi sve mogli biri kad posranu l|udi. Ali, smi|el malo-
pomalo zam|en|u|e sumn|a, pa panika i na kra|u oca|.
NA KkAI0 IkIKA / AI IHI IN0 0| IHI IkICK / jre1. lere| |llm, le-
re|, !I. st. le1ea Oesjetlt, llljeae erla, r. llljeae erla, !emlslet
|ei|el, tr|ei, ealmetlje, steaere|lje llljeae erla, !emlslet |ei|el, l.
!retle |rllt. l. |raae Ketetlt. eal, l|m, 1 mm, teler, ! mla,
Madionicar ima los dan. Iz carobnog sesira vadi sve moguce
zivorin|e osim zeca. Iz sesira izlaze nosorozi, price, ribe...
Kad na kra|u l|urira publika or|era madionicara, iz sesira izvi-
ru|e zec i konspirarivno poziva zecicu da mu se u sesiru pri-
druzi u malom, inrimnom provodu.
PkICA ! Kk0VA / A IA|I |k0B IHI k00|I0P / jre1. lere| |llm, le-
re|, !I. steaerlj, reilje, tr|ei, ealmetlje, steaere|lje /ae erlje \l-
1eletlt, !eaje !lljejtetlt, l. !retle |rllt. l. |raae Ketetlt. 1 mm,
teler, ! mla,
Simparicni |azavcar |e dim|acar. Veselo obavl|a svo| posao, ali
u ciscen|u |ednog dimn|aka puca mu cerka! Na oblizn|em kro-
vu sunca se prekrasna bi|ela, li|ena maca. On |u rako presrrasi
da se ona sva nakosrri|esi i rako nakosrri|esenu on |u uporrebi
kao cerku! Veselo odlazi nakon dobro obavl|ena posla, ali
pur mu pri|ede crna macka i donese mu nesrecu. Crna macka
se orrese i oper prervori u bi|elu, li|enu macu.
P0I0VANII 0K0 !VIIIIA 0 0 !IK0N0I / Ak00N0 IHI w0k|0 IN
0 !IC0N0! / jre1. lere| |llm, lere|, !I. steaerlj, reilje, tr|ei,
ealmetlje, steaere|lje lrele ltealetlt, !e|jeae |rejletlt. l. !emlslet
|e|lt. eal, l|m, ||!/, teler, ! mla,
Na |ednom raskriz|u, bula odluci odabrari sm|er svog pura.
Skacuci |endolicnim skokovima ona pri|ede cirav svi|er i vrari
se na isro m|esro. Kamera se udal|ava visoko, visoko i dok
bula nasravl|a skakurari sada drugim sm|erom, vidimo da se
ro sve skupa dogada na |edno| svin|i.
EkspermeeIele flmov
CINIAk !VIIIIA/ jre1. Crae ette, lere|, !. ea|er Derle \eralt |aa-
1l. |ea !emlslet Nle|. elsj, l|m, l mm, teler, mla,
Pogled okom kamere na vlasriru os roraci|e, na sebe i svi|er
oko sebe...
0ANI PkIlIVII|00 kAINIKA / 0Af! 0| IHI wAkkI0k wH0 !0k-
VIVI0 / jre1. \e1rea !emeaetlt, lere|, !. ea|er \e1rea !eme-
aetlt. l. |ale. elsj, l|m, ! mm, teler, ! mla,
]ednominurni porrrer rarnika i n|egova rra|an|a izmedu pros-
losri i sadasn|osri.
7, 1, &... / jre1. Nrte|sle |eletltlje, |jeleter, !. ea|er Dreiea Kreajet.
al. !l|er !etarel. elsj, l|m, ||!/, teler, I mla,
Komenrar rarnil zbivan|a izrazen naoko ravnodusno prema
zbivan|ima i zlu ko|e |e rar izazvao.
BII0VI / BfIH! / ea|er \le1lmlr Pe|el |jreme lajltl Neat Orlmes !ere1
|reatl's |ls}, 1ll|elae e|re1e \le1lmlr Pe|el. l. !el|-D, Dereae.
sllle !ere1 Freatl. elsj, l|m, 1ll|el tl1ee |!\N!}, teler, mla,
Mirovi su svugd|e oko nas, oni prosli, sadasn|i i buduci, o
nama ovisi ko|e cemo prilvariri a ko|e odbaciri. Um|ernosr |e
pocela kada |e cov|ek slvario svo|u smrrnosr, rra|an|e zivora
okvir |e za um|ernikovo d|elo. Riram i monrazni sl|ed, pod|e-
la kadra na od|el|ke man|e od sekunde, d|elu|u podsv|esno.
NA 0N0/ jre1. Crae ette, lere| !. ea|er Derle \eralt-|aa1l. elsj,
l|m. |. j.,
P0I 0 kAI / IHI k0A0 I0 HIAVIN/ jre1. \e1rea !emeaetlt, lere|, !.
ea|er \e1rea !emeaetlt. l. |ale. elsj, l|m, ! mm, t/|, ! mla,
]ednominurni poerski zapis o smrri i umiran|u.
!0NAIA lA IkNI!IA 0. / jre1. /a|ersll s|a1le |e|ere|lje, |llm, tl1ee,
lere|, !. st. l r. llea |aletet, l. !emlte Nerte|, llea |aletet,
m|. Demlr Catlt. elsj, l|m, ||!/, teler, t/|, mla,
]ednominurna sekvenca (rema) obradena |e po konsrrukci|i
sonarnog oblika. U prvom di|elu rema varira u dva ugoda|a
(crno bi|elo i kolor). U drugom di|elu reme se slobodni|e ra-
zvi|a|u i ulaze u neku vrsru nar|ecan|a...
IIBI BACHINI / jre1. /a|ersll s|a1le |e|ere|lje, |llm, tl1ee, lere|,
!. ea|er Dell|er !aaat, m|. llea |aletet, Dell|er !aaat.
elsj, l|m, ||!/, I mla,
Snimka iz unurrasn|osri zagrebacke uspin|ace. Kransko spusra-
n|e i prom|ena uv|era napravl|ena inrervenci|om u monrazi
(prerapan|e).
I0BI!|AV 00I0VAC/ jre1. Pletl |llm, lere|, !. st. l r. !emlslet Oe-
|etet, l. lerea Nejj. l. erlltsle ||lllle Nelll1e}. m|. Deter Peterl-
ae. elsj, l|m, ||!/, teler, ! mla,
Posl|edn|il sezdeser sekundi u zivoru cov|eka ko|ega |e pogo-
dio merak, ili svo|evrsna aurobiograi|a aurora.
Nem[eesk flmov
AP0KA|IP!0 / jre1. !e|ale |ea, Pleae| lemaalletlje, lere|, !. ea-
|er Ke1lslet !eteaet Oeate. l. Derle Kaa1el, m|. /al|e !arletlt.
aemjeasll, l|m, ! mm, sje|, teler, 1 mla,
A!Ik0NA0I / jre1. Pleae| lemaalletlje, lere|, !. st. l r. Kreslmlr
Oeatet, l. !lltle !esealetlt, m|. Kreslmlr Oeatet. l. Ur|ea, mesle
er|lae lteletlt. aemjeasll, l|m, ! mm, sje|, teler, mla,
26
8|ACK00I Pk0IICI 0 / jre1. !emlslet Flle|, /le1emlje 1remsle
amje|aes|l, \ltlje 1.e.e., lere|, !. ea|er !emlslet Flle|, m|. /al|e
!arletlt, erlae /a1ree. l. |letlea| jrejet|. aemjeasll, l|m, ||!/,
sje|, teler, I mla,
80|I!IAN/ jre1. Pleae| lemaalletlje, lere|, !. st. l r. Kreslmlr Oea-
tet, l. !lltlje !esealetlt, m|. Kreslmlr Oeatet. l. Pljs Clljs & \l1ee
Clljs, les|lm Neasl |eter, mesle er|lae lteletlt. al. /a|aa Nells, |||e
|er|elettl, D. !ltel, . Peaaetlt, Ke|ele. aemjeasll, l|m, ! mm,
sje|, teler, mla,
CHIk0KII IIIP/ jre1. !eaje l \e1rea !emeaetlt, lere|, !. st l r. !e-
aje l \e1rea !emeaetlt, l. \e1rea !emeaetlt. l. lt|er !eaje !emeae-
tlt |/a1rews !ls|ers}. aemjeasll, l|m, ! mm, rellemal, t/|, 1. !1 mla,
CHkf!|Ik !IkAI0! / jre1. !eaje l \e1rea !emeaetlt, lere|, !. st. l r.
!eaje l \e1rea !emeaetlt, l. \e1rea !emeaetlt, l. lt|er !eaje !emeae-
tlt |/a1rews !ls|ers}. aemjeasll, l|m, ! mm, rellemal, t/|, 1. !1 mla,
CHkf!|Ik V0fA0Ik / jre1. !eaje l \e1rea !emeaetlt, lere|, !. st. l
r. !eaje l \e1rea !emeaetlt, l. \e1rea !emeaetlt, l. lt|er !eaje !eme-
aetlt |/a1rews !ls|ers}. aemjeasll, l|m, ! mm, rellemal, t/|, 1. !1 mla,
0VA0I!II !IK0N0I |0!I0 |I|BA/ jre1. NK!, lere|, !. ea|er Demlr
Catlt. l. Dreiea Kerlje. aemjeasll, l|m, ||!/, rellemal, teler, ! mla,
00V0k IIII|A / jre1. Crae ette, lere|, !. ea|er Derle \eralt |aa1l,
m|. Ke|er| Pe|rlaet. l. lerea !tllr. aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, teler,
! mla,
0kAN0 CHIk0KII IIIP / jre1. !eaje l \e1rea !emeaetlt, lere|, !.
st. l r. !eaje l \e1rea !emeaetlt, l. \e1rea !emeaetlt, l. lt|er !eaje !e-
meaetlt |/a1rews !ls|ers}. aemjeasll, l|m, ! mm, rellemal, t/|, ! mla,
II'! 0NIVIk!A| / jre1. Ke1lslet !eteaet Oeate, !|a1le \ltlje, !le |es|er1t,
lere|, !. ea|er Ke1lslet !eteaet Oeate, m|. /al|e !arletlt. l.
!le |es|er1t. aemjeasll, l|m, ! mm, sje|, teler, 1 mla,
KkA00B/ jre1. |aer |llm, lere|, !. st. Dreiea !ete, erle Dellt, r.
erle Dellt, l. erle Dellt, m|. !ee1er Os|ejlt. |ea erle \eretlt, s|. \l1
!jla1ler, mesle !eaje |jelli. aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, t/| l teler, 1 mla,
|AH0k / jre1. Pleae| lemaalletlje, lere|, !. st. !|e|as raje, r. Kre-
slmlr Oeatet, l. Ke1lslet !eteaet, m|. /al|e !arletlt. l. Nrteje !|e|e-
|lt, s|. erle ltetlt, les|lm erle Klejtlt, mesle !ajeieae Oeraj. ae-
mjeasll, l|m, 1 mm, rellemal, teler, ! mla,
BINI NI lANIBA/ jre1. !e|ale |ea, !. ea|er Ke1lslet !eteaet Oeate,
m|. /al|e !arletlt. l. ejle. aemjeasll, l|m, ! mm, sje|, t/|, 1 mla,
NI80 / jre1. earltle Ferlla, Pale, !. ea|er earltle Ferlla, m|. !eslj
Kailt. l. Ur|ea & 1. aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, t/|, teler, 1 mla,
B0HA 0 |II0 / ||f IN ||I0HI / jre1. Kese er| tl1ee Pre1at|lea, 1.e.e., |aje,
!. st. !eie \ale1laetlt, r. !eslj Kailt, l. !eslj Kailt, m|. !eslj Kailt.
l. !jete teles, |ealaetea|e Kailt. aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, teler, 1 mla,
N0VI !VIIII / jre1. lO-lO|, lere|, !. ea|er Ke1lslet !eteaet Oea-
te, m|. /al|e !arletlt. l. /aemerle, Oal1e la, ee. aemjeasll, l|m,
||!/, sje|, teler, mla,
0NA II N0VA/ jre1. lljeale |erltetlt, lere|, !. ea|er lljeale |e-
rltetlt. l. Kltel. aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, teler, 1 mla,
0!IICAB !I HAI / jre1. Pslleme1e jej, Cree|le reter1s, lere|, !.
ea|er Ke1lslet !eteaet Oeate, !lrea Kele|e|e, l. Ke1lslet !eteaet Oea-
te, m|. erlae /a1re. l. Pslleme1e jej. aemjeasll, l|m, ! mm,
sje|, teler, 1 mla,
PA|IN0INI!IA / jre1. /le1emlje 1remsle amje|aes|l, lere|, !. st. l
r. Dreiea lerletlt, l. !erlje ltllell, m|. !emlslet Petllt. l. !lalie
Otaritel. aemjeasll, l|m, !\N!, sje|, teler, mla,
P0!IAk |AK00 !NA / jre1. Pleae| lemaalletlje, lere|, !. st. Kresl-
mlr Oeatet |jreme Da|retle ltealte Kljjere !|reae Des}, r. Kreslmlr
Oeatet, l. !lltle !esealetlt, m|. /al|e !arletlt. l. Pljs Clljs & \l1ee
Clljs, les|lm. Neasl |eter, erle Klejtlt. aemjeasll, l|m, ! mm, sje|,
teler, I mla,
PkAH I PIPI0 / jre1. lO-lO|, lere|, !. ea|er Ke1lslet !eteaet
Oeate, m|. erlae /a1re. l. !ea Ce|lasll. aemjeasll, l|m, l mm
|||!/}, sje|, t/| l teler, mla,
PkICA / jre1. earltle Ferlla, Pale, !. ea|er earltle Ferlla, l. !eslj
Kailt, m|. !eslj Kailt, earltle Ferlla. l. |a Fete. aemjeasll, l|m,
||!/, sje|, teler, 1 mla,
! VkIBINA NA VkIIIBI / jre1. C|!, Pleae| lemaalletlje, lere|, !.
ea|er Ke1lslet !eteaet Oeate, m|. erlae /a1re. l. Prljete letell-
i|e. ! mm, sje|, teler, mla,
!IABPI00 : !IABPI00/ jre1. !a|lte 1.e.e., lere|, !. st. l r. !esae
les|etalletlt, l. lrle Plttetlt, m|. /al|e !arletlt. l. Oraje !|emje-
1e, s|. !esae les|etalletlt, les|lm. !esae les|etalletlt, raje !|emje-
1e. aemjeasll, l|m, ! mm, sje|, teler, 1 mla,
!VA0A & KkI0/ jre1. Kese er| tl1ee jre1at|lea 1.e.e., /lle \alte, lere|,
!. st. /lle \alte, r. l. l m|. !eslj Kailt. l. /lle \alte, eal|lte,
|ea laetea|e Kailt. aemjeasll, l|m, ||!/ l Nl, sje|, teler, mla,
!VI II N0CA! lA |I08AV !IV0kIN0 [8I|0 II0N0B 0 lA0kI80) /
jre1. |aer |llm, lere|, !. st. Nrteje !ateatlt, erle Dellt, r. e-
rle Dellt, Nrteje !ateatlt, l. erle Dellt, m|. !ee1er Os|ejlt. l. leljle
Krailla, |ea erle \eretlt. s|. !eie Oa|ljea, les|lm. Ksealje !erltetlt,
mesle !ea1re erletlt. al. leljle Krailla, !emlslet |elle, \le1lmlre
!jla1ler, !ajeieae llje, Ne1e /|ras. aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, teler,
1 mla,
!0P|I 8I!I0I NI! NI VkI0I / jre1. !|a1le K1 & la|er|llm, lere|, !I.
st. l r. lrlale Ores|e, l. Deterla Oetl, m|. \e1rea Perlilt. |ea CN!
mlt. al. er|la !eaer, Dreiea Kala, Pre1re \aietlt, leljle Datajel.
aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, !. mla,
IABA / jre1. !|eree !., lere|, !. st. l r. |mll e|eilt, l. !te|er
Kreajt, erle Kele|etlt, !eie Ketlt, m|. lljeale |erltetlt. l. Pslleme-
1e jej. aemjeasll, l|m, ||!/, sje|, t/|, 1 mla,
IkI NAkANCI / jre1. /r| |llm, lere|, !I. st. le1ea Latlt, Lltle ere-
sla, r. le1ea Latlt, l. l m|. le1ea Latlt. l. Lltle eresla. aemjea-
sll, l|m, ||!/, sje|, teler, mla,
lIk00INI / jre1. Pleae| lemaalletlje, lere|, !. st. !|e|as raje, r.
Kreslmlr Oeatet, l. Ke1lslet !eteaet, m|. Kreslmlr Oeatet. l. Nrteje
!|e|e|lt, s|. erle ltetlt, les|lm. Neasl |eter, erle Klejtlt, mesle !aje-
ieae Oeraj. aemjeasll, l|m, 1 mm, rellemal, teler, ! mla,
lNAB 0A II lIBA / jre1. /r| ls|re, Oas|e|l, !. st. l r. earltle Ferlla,
l. Ke1lslet !eteaet, m|. /al|e !arletlt. l. Oas|e|l. aemjeasll, l|m,
! mm, sje|, t/| l teler, 1 mla,
` ` `
Na 6. danima lrvarskoga ilma, ko|i su ove godine sluz-
beno dobili naziv Hrvarski ilmski esrival krarkoga merra,
u osam programa nar|ecarel|skoga di|ela, prikazano |e ukup-
27
no 69 naslova u karegori|ama krarkil igranil, dokumenrar-
nil, animiranil, eksperimenralnil i nam|enskil ilmova.
Prema karegori|ama zasrupl|eni su bili.
krarkomerrazni igrani ilmovi 1
dokumenrarni ilmovi 21
animirani ilmovi 7
eksperimenralni ilmovi 8
nam|enski ilmovi 32
Na ilmsko| vrpci sniml|eno |e 27 naslova (S/8 mm 1,
16 mm 21 i 35 mm 5) ili 39%, a na videu (VHS,
S/VHS, BLTA) 42 naslova ili 61% prikazanil radova.
Nar|ecarel|ski program prarila su rri oc|en|ivacka suda.
1) oc|en|ivacki odbor Iesrivala (Vinko Bresan, Sr|epan
Cuic, Tomislav Kurelec, Diana Nenadic, Igor Toml|a-
novic), ko|i |e dodi|elio sluzbene esrivalske nagrade;
2) oc|en|ivacki odbor ilmskil kriricara (cine ga svi clano-
vi Drusrva lrvarskil ilmskil kriricara ko|i se odazovu
pozivu), ko|i dod|el|u|e rradicionalne nagrade kririke
Oktatijan, re
3) oc|en|ivacki odbor urednisrva karolickog r|ednika Glas
koncila, ko|i dod|el|u|e rradicionalnu nagradu Zlatna
uljanica, za promican|e erickil vri|ednosri u ilmu.
Prema odluci priredivackog odbora, od ove godine do-
d|el|u|u se sluzbene nagrade.
Velika nagrada Iesrivala. 3 ravnopravne nagrade za
po|edinacne aurorske prinose,
Nagrada za na|bol|i debiranrski ilm,
Nagrada Drusrva lrvarskil ilmskil kriricara Okta-
tijan dod|el|u|e se za.
dugomerrazni igrani ilm
sredn|omerrazni igrani ilm
krarkomerrazni igrani ilm
dugomerrazni dokumenrarni ilm
sredn|omerrazni dokumenrarni ilm
krarkomerrazni dokumenrarni ilm
animirani ilm
eksperimenralni ilm
nam|enski ilm
glazbeni spor
Osim nar|ecarel|skog di|ela, Iesrival |e imao i posebni
program u ko|em su odrzane ceriri pro|ekci|e.
rerrospekriva dokumenrarnog ilmskog opusa Bran-
ka Belana
izbor ilmova Zlarka Boureka
rerrospekriva Milovila Pansini|a i
izbor ilmova iz d|ec|eg ilmskog srvaralasrva.
28
NAGRA0E
SIRUCNOG ZRIA
Velke eegrede xe
ee[bol[ flm
lKlL/
auror Vlado Zrnic
proizvodn|a HRT, Zagreb,
1997.
Reveoprevee eegrede
xe po[edeeee euIorske
preose
Vlarka Vorkapic
za rezi|u i scenari| doku-
menrarnog ilma
POO/ClC/, KOC|LlC/, |NDULlC/
1996.
Milan Bukovac
za aurorsrvo eksperimenral-
nog ilma
!ON/!/ l/ |KN|!!/ O
proizvodn|a Aurorski sru-
dio orograi|a, ilm, vi-
deo, Zagreb, 1996.
Radislav ]ovanov Conzo
za aurorsrvo glazbenog
spora
/POK/LlP!O
proizvodn|a ]abuka ron,
Planer komunikaci|e, Za-
greb, 1996.
Negrede xe ee[bol[
debIeeIsk flm
Ana Mari|a Vidakovic i Sa-
n|a Sli|epcevic
za scenari|, rezi|u, animaci-
|u i scenograi|u
animiranog ilma
PKlC/ ! KKO\/
proizvodn|a Zagreb ilm,
Zagreb, 1997.
NAGRA0A ZLAINA
ULIANCA GLASA KON-
CLA ZA PROMCANIE
EICKH VRIE0NOSI U
FLMU
PKOON/NO D!|!lN!!!\O
redarel|ice Bil|ane Cakic
proizvodn|a HTV, Zagreb,
1997.
NAGRA0E
OKIAVIANH0FK
gree c[eloveere[ flm
K/KO !| POC|O K/! N/ O
O!OKU
redarel| Vinko Bresan
1996.
KreIkomeIree
dokumeeIere flm
lKlL/
redarel| Vlado Zrnic
1997.
EkspermeeIele flm
auror Milan Bukovac
!ON/!/ l/ |KN|!!/ O.
proizvodn|a Aurorski sru-
dio orograi|a, ilm, vi-
deo, Zagreb, 1996.
Aemree flm
PKlC/ ! KKO\/
redarel|ice
Ana Mari|a Vidakovic i
San|a Sli|epcevic
proizvodn|a Zagreb ilm,
Zagreb, 1997.
Glexbee spoI
!!/P|DO
redarel|ica ]asna Zasravni-
kovic
proizvodn|a Turico d.o.o.,
Zagreb, 1996.
` U karegori|ama. sredn|o-
merrazni i krarkomerrazni
igrani ilm, dugomerrazni i
sredn|omerrazni dokumen-
rarni ilm, re nam|enski
ilm, nagrada ni|e dodi|e-
l|ena.
GO0SNIA NAGRA0A
H0FK VLA0MR
VUKOVC ZA FLMSKU
KRIKU
Diana Nenadic
za kririke ob|avl|ene u \i-
jencu i Kolu ri|ekom 1996.
godine.
Negrede 6. deee hrveIskoge flme ~ hrveIskoge flmskog
fesIvele kreIkog meIre
Hrvarski ilmski l|eropis posverio |e dobar dio svog 7. bro|a
(lisropad 1996.) 4-godisn|ici Srudi|a za crrani ilm Zagreb
ilma, i ro |e lvale vri|edno, posebno u rrenurku kad |e nasa
animaci|a u veoma ozbil|no| krizi i kad |e upirna sudbina Za-
grebacke skole crranog ilma ko|a |e deserl|ecima pronosila
ime nase kinemarograi|e u svi|eru. ]avl|am se zaro sro sma-
rram da ob|avl|eni reksrovi nisu (u porpunosri) dosro|ni na-
vedenog |ubile|a, u prvom redu glavni prilog +0 odina
Studija crtano jilna Zareb jilna n|emackog publicisra
Inga Perzkea. ]edini clanak dosro|an reme |e ese| ]oska Ma-
rusica Zlatko Gric i Zarebacka skola crtano jilna, |er |e
napisan posreno, znalacki i iskreno.
40. OBLIEINCA SIU0IA ZA CRIAN FLM ~ REAKCIA
29
UDK 71.43-2(47.5}(01}
orivo| Dovnikovic ordo
Promeseee eeelog[e
Doqo ilmo 151.. (slo|o s li|ovo} 8ron|o Korobo|ic, Torioo Poos, Norborl Nooqobooor, Slov|o Mor|onoc,
(s|ooo} 8orivo| Dovni|ovic, Wollor Nooqobooor, \looimir Doloc
` ` `
O napisu Ste narade SCI-a Zareb jilna ]adranke Sarin
mogu sudiri samo usporedu|uci podarke ko|e imam za svo|e
ilmove (a i n|il sam u 9% sluca|eva dobio upravo od au-
rorice popisa, srrucne suradnice za dokumenraci|u u Zagreb
ilmu). Slazem se s krireri|em da se kod popisa relevanrnil
nagrada i priznan|a ne uzima|u u obzir esrivalske diplome,
ko|il aurori Zagreb ilma ima|u veci bro| nego sro bi ro ima-
lo smisla nabra|ari (iako bi za mnoge ilmske aurore, i kod
nas i u svi|eru, i ro bio dragoc|en podarak o usp|elu). No, ru
nikako ne spada|u diplome Londonskog ilmskog esrivala,
|er se ramo d|elo smarra nagradenim cim |e odabrano kao
izniman ilm godine za prikazivan|e na Londonskom ilm-
skom esrivalu (was selecred as an oursranding ilm o rle
year or presenrarion ar rle London Iilm Iesrival). Tako
odabrani krarkomerrazni ilmovi prikazu|u se u predigri
odabranil dugomerraznil ilmova. To se, sro se rice mo|il
d|ela, odnosi na ilmove 8ez naslota (1964.), Cerenonija
(1965.), Ijubitelji ctijeca (1971.) i Iutnik druo razreda
(1973.)
Veci |e, medurim, nedosrarak popisa ]adranke Sarin sro u
n|emu nedosra|u neke prave nagrade. Kod mo|il ilmova,
speci|alno priznan|e u Krakowu za ilm Znatizelja (1966.),
prva nagrada na Iesrivalu lumora u Cabrovu, Bugarska, il-
mu Krek (1967.), nagrada Tle Irancis Scorr Kay u Balrimo-
reu (1977.), rreca nagrada u Bilbau i nagrada za na|bol|u ani-
maci|u u Hollywoodu za ilm Ijubitelji ctijeca (1971.), po-
casna diploma u Tampereu za jedan dan zitota (1982.), re
|edna od na|znaca|ni|il speci|alna nagrade ziri|a u Annec-
y|u, Uzbudljitoj ljubatnoj prici (1989.)
` ` `
Napis Minijiln u Zarebackoj skoli crtano jilna zani-
ml|iv |e vec po izboru reme. Mini-ilm, ili ilm-pilula kako
|e u sezdeserim rakoder nazivan animirani ilm u rra|an|u do
|edne minure, odisra |e iznimno podruc|e ilmskog srvaralas-
rva. ro |e ilm |ednog dala, i bavili smo se n|ime u Zagreb
ilmu u pauzama izmedu rada na velikim ilmovima (rra|a-
n|a do 12 minura). Mislim da |e prerenciozno o rome pisari
kao o zanru ko|emu se aurori posvecu|u ili ga napusra|u |er
ga ci|ene ili ne ci|ene. Ni|edan nas medunarodno renomiran
auror ni|e se susravno bavio mini-ilmom, nego samo, kao
sro rekol, u predalu izmedu duzil aurorskil ilmova. Tako
pisac Nenad Para u pasusu o meni kaze. Borivo| Dovniko-
vic Bordo insrinkrivno os|eca minic, pa u samom pocerku, u
doba Zagrebilmi|ade, pravi Oratora i Ikarusa, zarim svo|im
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb / god. 3 (1997), br. 9, srr. 29-33 Dovnikovic, B.. Promasene...
30
Posli|o Doqo ilmo, ooci Zoqrob ilmo. Snimon|o ro|lomnoq ilmo Koo zoboo 154. (\looimir 1olriso, Ni|olo Kosloloc, Milon Slooo, Doson \o|olic}
Iiberatoron na nar|eca|u Viva la liberra osva|a i nagradu Za-
grebackog salona. A onda presra|e. Ne v|eru|e u mini-ilm.
Vraca se u okril|e `dugog` ilma i posra|e `vazna drusrvena
licnosr`.
Prvo, |a nisam realizirao samo ra dva mini-ilma (bilo il
|e vise, za razne programe i svrle). Drugo, |a nikad nisam
razmisl|ao o v|erovan|u ili nev|erovan|u u mini-ilm, narav-
no, niri sam se vrario dugom ilmu zaro sro sam presrao
v|erovari u mini-ilm. Takve su aurorove oc|ene besmislene.
A sro se rice cin|enica, ni one nisu rocne. Iiberatora sam re-
alizirao za neki medunarodni nar|eca| na zadanu remu Viva
la liberra, a nagradu za animirani ilm Zagrebackog salona
dobio sam posli|e, i |edno s drugim nema nikakve veze. Za-
goneran |e, medurim, svrserak pasusa gd|e Para iskace iz na-
cina doradan|eg pisan|a doda|uci kako napusram minic, vra-
cam se dugom ilmu i posra|em vazna drusrvena lic-
nosr (podcrrao B. D.). ]e li Para lrio reci da sam napusrio
rako znaca|nu d|elarnosr kao sro |e srvaran|e mini-ilmova da
bil posrao vazna drusrvena licnosr I na kra|u, cemu na-
vodni znaci, sro oni znace Uosralom, u doba o ko|em govo-
rimo |a sam realizirao svo|e duge ilmove Cudna ptica,
Ijubitelji ctijeca i Iutnik druo razreda (vidi podarke o na-
gradama u navedenom bro|u Ijetopisa).
` ` `
A glavni povod sro se |avl|am, clanak |e Inga Perzkea +0
odina Studija crtano jilna Zareb jilna. Veoma smo cesro
u proreklim deserl|ecima nailazili na inozemne napise o
nama s krivim cin|enicama i nerazumi|evan|em problema, no
ova| |e pur rakav reksr preveden da se n|ime obil|ezi |ubile|
|edne nase kulrurne po|ave, i ro u uglednom casopisu kao sro
|e Iilnski ljetopis, ci|i |e nakladnik nirko vise do sam slavl|e-
nik Zagreb ilm.
Osnovni |e do|am, s |edne srrane, da auror Ingo Perzke
pozna i merirorno oc|en|u|e ilmove Zagrebacke skole crra-
nog ilma, ali, s druge srrane, nedovol|no poznava|uci cin|e-
nice i odnose pise o povi|esnom razvirku lrvarskog, zagre-
backog crranog ilma.
Vec na samom pocerku vidi se da on ne zna razliku izme-
du bivse ]ugoslavi|e i zemal|a soc-lagera, pa pausalno rrpa
n|ilove uv|ere i armoseru u radasn|u lrvarsku kinemarogra-
i|u, odnosno animaci|u.
Perzke kaze kako su nekoc u soci|alisrickim zeml|ama
um|ernici bili sralno zaposleni (podcrrao B. D.). Prirom ne
isrice da lrvarski crranoilmski srvararel|i (reziseri, crraci,
animarori, a mnogo godina i kopisri i kolorisri kao servis) ni-
kad nisu bili sralno zaposleni i svo|e prilode osrvarivali su
kao slobodni ilmski radnici preko ugovora za svako d|elo;
na m|esecnim placama bila |e samo adminisrraci|a s pomoc-
nim sluzbama. Cak i pri kra|u napisa Perzke se drzi svo|e za-
blude, pa, pisuci o resko| siruaci|i u ko|o| se nakon 1991. na-
sao Zagreb ilm, kaze doslovce. Mnogi su aurori porrazili u
drugim zeml|ama mogucnosri za svo| um|ernicki izraz; oni
ko|i su osrali drzali su svo|a nam|esren|a m|esecima bez nade
da ce dobiri placu. A mi svi, naravno, znamo da |e nakon
1991. u Zagreb ilmu na (ne)placi osrala samo sacica admi-
nisrrarivaca. Sro se aurora rice, oni su se |ednosravno rasuli
po raznim drugim podruc|ima, i vrlo il |e malo orislo u ino-
zemsrvo. A ro s placama aurora odigravalo se u drugim isroc-
noeuropskim zeml|ama (Cesko|, Slovacko|, Madarsko|, Pol|-
sko|, Bugarsko|, Rumun|sko| i bivsem Sov|erskom Savezu). U
prerposl|edn|em pasusu, govoreci o danasn|em sran|u u Za-
greb ilmu, pisac s ocirim odobravan|em konsrarira. Druk-
ci|e nego u soci|alisrickim vremenima, um|ernici nisu na m|e-
secno| placi nego su samosralni aurori s lonorarom. Svasra!
Perzke neodgovorno gri|esi kad ur|eca| drzave na ilmsko
srvaralasrvo i animaci|u, ko|i |e bio veoma izrazen u navede-
nim drzavama, |ednosravno prenosi na prilike u Hrvarsko| u
bivso| ]ugoslavi|i. On kao ripican uzima (konrroverzan) slu-
ca| Vlade Krisrla i kaze. Um|esro da podupiru Srudio u n|e-
govu medunarodnom usp|elu, izmisl|eni su ùm|ernicki di-
rekrori`. Prema len|inisricko| maksimi. `Pov|eren|e |e dobro,
nadzor |os bol|i`, um|ernicki direkrori rrebali su drzari auro-
re Srudi|a pod nadzorom. (...) Vrarivsi se u ]ugoslavi|u,
uskoro se morao uv|eriri da ni|e on zasluzan za Kradu drau-
lja (1959.) i za Sarensku kozu (196.), nego um|ernicki di-
rekrori Mladen Ieman i Ivo Vrbanic. ]adni (umirovl|eni)
Ieman i (poko|ni) Vrbanic, ko|i, uzgred receno, nisu bili ni
u Parri|i, nisu ni san|ali da ce il |edan sranac proglasiri ko-
munisrickim komesarima ko|i su gusili razvirak um|ernickil
sloboda u ro doba.
Treba odmal ob|asniri srvar da, bar ovd|e kod nas, ovo
mnogi ne bi prilvarili kao cin|enicu. U inozemsrvu, u ovom
sluca|u, nema pomoci. clanak Inga Perzkea ob|avl|en |e u
mareri|alima medunarodnog esrivala u Oberlausenu i orisa-
o u svi|er. Cospodin Perzke nekim |e cudnim nacinom pro-
rumacio neci|i (engleski) reksr o problemu rezisera (engleski
31
Pocolo| rooo SCF Zoqrob ilmo, 15.. Polisivon|o |oonoq oo
mnoqobro|nib oqovoro. (slo|o} 8oris Kolor, \|o|oslov Koslon|so|,
/lo|sonoor Mor|s, Zlol|o 8ooro|, Doson \o|olic, (s|ooo} /noro Losicic,
lvo Solon (oiro|lor Slooi|o}
directors) u prvim godinama razvirka nase animaci|e (kasnil
pedeseril). U rom razdobl|u unkci|e su se u proizvodn|i cr-
ranog ilma, prema srranim proesionalnim uzorima, srrogo
posrivale. reziser, glavni crrac, animaror, azer... Tako |e u
prvom ilmu \eliki nitin (u Kerempulu) reziser bio Nor-
berr Neugebauer, a crrac n|egov brar Walrer. Tako se nasra-
vilo u Duga ilmu s randemima Lusicic (reziser) Delac (cr-
rac), N. Neugebauer (reziser) Dovnikovic (crrac), Sudar
(reziser) Vukoric (crrac), a posli|e, u Zagreb ilmu. Vuko-
ric Marks, Vukoric Kolar, Kosrelac Kosran|sek, Mi-
mica Marks, Vunak Dovnikovic, Ranirovic Dragic,
pa rako i Ieman Krisrl, Vrbanic Krisrl. Vukoric |e prvi
srusio ru slemu vec u Duga ilmu (kao iznimka) pa |e svo|
drugi ilm o Kici (Zacarani dtorac u Dudincina) i rezirao i
crrao, a u Zagrebu preuzeo |e ob|e unkci|e kad |e pred rea-
lizaci|u ilma Koncert za nasinsku pusku crrac Boris Kolar
morao na odsluzen|e vo|nog roka. Da se razumi|emo, u pro-
esionalno| proizvodn|i velikog bro|a animiranil ilmova
(pogorovo seri|a) odi|el|ene unkci|e nuzne su radi brzine i
eikasnosri posla. No, u Zagreb ilmu ubrzo se doslo do spo-
zna|e da |e za srvaran|e rzv. aurorskog ilma prirodno da |e-
dan auror rezira i diza|nira, pa cak i da animira svo| ilm
(bilo bi idealno da nacini i glazbu), |er rek rako dolazi do
izraza|a |edinsrven um|ernicki prisrup kreiran|u |ednog ilm-
skog d|ela. Ni ovo ne mora biri pravilo, naravno, i Perzke ne-
porrebno prer|eru|e kad kaze da |e u Zagreb ilmu posli|e za-
vladao zel|ezni zakon ko|i kaze. animirani ilmovi proizvod
su |ednog cov|eka. Ni|e ro posrao zakon nego praksa, |er su
sve vise crraci-animarori, s vecim ili man|im usp|elom, po-
sra|ali komplerni aurori a samosralna unkci|a rezisera posru-
pno |e isceznula |er su oni, izmedu osralog, sve reze dolazili
do crraca-animarora s ko|ima bi radili. Tako su u ranim sez-
deserima posrali komplerni aurori nekadasn|i iskl|ucivi crra-
ci ili crraci-animarori (Dragic, Marks, Kolar, Zaninovic, Cr-
gic, Sralrer, Blazekovic, Dovnikovic...).
Prim|er Mimice kao rezisera, Marksa kao
crraca/diza|nera i ]urrise kao animarora
iznimka |e ko|a porvrdu|e pravilo. Na
Isroku su do nedavna vladala srroga ce-
lovska, sindikalna pravila o odvo|enim
unkci|ama, u sro se uklapao i n|ilov su-
srav m|esecnil placa, pri ko|em |e reziser
mogao crrari ili crrac rezirari ilm, ali za
ro nisu mogli dobiri povecan lonorar, pa
|e rako svarko uvi|ek radio svo| posao.
Kod nas, dakle, ro ni|e bio sluca|, pa su
nasi diza|neri vrlo brzo mogli i rezirari i
animirari svo|e ilmove, s umnozenim lo-
norarima, naravno. Tako |e i Vlado
Krisrl, kao i osrali likovn|aci, u pocerku
radio prve ilmove s reziserima (Mlade-
nom Iemanom Kradu draulja i Ivom Vr-
banicem Sarensku kozu); svima nama |e
|asno da |e u rim ilmovima dominanran
doprinos bio Krisrlov, pa mu ro nirko i ne
osporava, cak ni nominalno, i nirko nika-
da ro ni|e cinio, ali bi, obrarno, bilo ne-
pravedno i neproesionalno osporavari
udio rezisera Iemana i Vrbanica u rim il-
movima! C. Perzke naivno sam sebi skace u usra kad, odmal
nakon sm|elil rvrdn|i o komesarima-um|ernickim direkrori-
ma u Zagreb ilmu, veli kako |e Krisrl ipak konacno dobio
slobodne ruke da radi Don Kibota, pa se cov|ek pira kako
|e ro bilo moguce nakon svil represi|a ko|ima |e um|ernik
bio podvrgnur! Krisrl |e srvorio d|elo ko|e se, opravdano,
smarra |ednim od remel|a sv|erske animaci|e. Zasro |e ra| ilm
bio naisao na nerazumi|evan|e u producenrsko| kuci, ob|as-
n|en|e |e |ednosravno. Don Kibot u svim |e komponenrama
bio roliko ispred ne samo nasil nego i sv|erskil dosrignuca i
slvacan|a, da ni|e bilo neprirodno sro |e uprava poduzeca
dodala komenrarorski reksr da bi spasila nerazuml|iv ilm.
Ova druga, popravl|ena verzi|a Don Kibota vise se nigd|e
|avno ne prikazu|e i moze danas sluziri kao prim|er nerazu-
mi|evan|a sredine prema |ednom velikom um|erniku. Mislim
da ro ni|e imalo nikakve veze s Krisrlom kao apsrrakrnim sli-
karom i pripadnikom grupe LXAT 51. Inace, Krisrl ni|e bio
u sukobu samo s drusrvom, nego i sa svima oko sebe, bez ob-
zira |esu li mu bili bliski ili ne, naklon|eni ili nenaklon|eni.
Nakon realizaci|e ilma General in resni clotek (ko|i |e skon-
cao u bunkeru l|ubl|anske Vibe), zauvi|ek |e napusrio Za-
greb i Hrvarsku. Pozivali smo ga 198. kao pocasnoga gosra
Sv|erskog esrivala animiranil ilmova u povodu velike re-
rrospekrive Zagrebacke skole, no on |e ro odbio. 199. go-
dine, nakon prvil visesrranackil izbora, ob|avl|en |e u radas-
n|em Startu veliki inrerv|u neke Renare Reinlardr (N|emac-
ka) s Vladom Krisrlom, u ko|em |e on, izmedu osralog, opi-
sivao sro mu se sve dogadalo kad se prvi pur vrario u domo-
vinu (iz ]uzne Amerike). Tvrdio |e da ga |e, za vri|eme rada
na Don Kibotu, po lodnicima Zagreb ilma neprekidno pra-
rio, izazivao i pri|erio prarilac s revolverom (!). A o sluca-
|u s ilmom General rekao |e ovo. Kad |e ilm bio zavrsen,
svi su bili ulapseni. Mislim da su rro|ica cak bili srri|el|ani.
Sve ro, kao i slicne srupidari|e, Start |e ob|avio mirne duse.
32
/olori Zoqroboc|o s|olo s o|rolocom brvols|oq crlonoq ilmo Fooilom Hoozicom. (qoro} Zlol|o
8ooro|, Doson \o|olic, Fooil Hoozic, /lo|sonoor Mor|s, 8oris Kolor, (ool|o} Noo|ol||o Droqic,
8orivo| Dovni|ovic, Povoo Slollor
Naravno, rakve i slicne srvari pomazu publicisrima kao sro |e
Ingo Perzke da srvara|u ragmenre kulrurne (i ne samo kul-
rurne) povi|esri |edne zeml|e po srereoripima ko|i su sada u
modi. U|edno baca|u l|agu na Srudio u Vlasko| ulici i na sve
aurore i suradnike ko|i su rada radili na nasem crranom il-
mu.
Sro se rice srvaralackil sloboda u radasn|o| lrvarsko| ani-
maci|i, rreba reci da su nam na n|o| zavid|eli kolege i s Isro-
ka i sa Zapada; prve su spuravali i usm|eravali drzavni dra-
marurzi cenzori, druge producenri ko|i su inancirali ilm.
Kl|uc usp|ela Zagrebacke skole upravo |e bio u ro| srvaralac-
ko| slobodi. Zbog roga |e, po mom misl|en|u, karkada bilo i
previse losi|il ilmova, |er su novac dobivali i aurori ko|i nisu
obecavali vece domere, a ko|ima ni|e imao rko pomoci da se
vrare sa srranpurica ili pak nisu zasluzivali da im se uopce
pov|eri veci pro|ekr.
Na |ednom m|esru I. Perzke dovodi u piran|e cak i svo|e
poznavan|e odnosa u svi|eru animaci|e; kad govori o sragna-
ci|i u proizvodn|i u Zagreb ilmu, on pise. 1982. zaniman|e
za crrane ilmove posralo |e rako slabo i um|ernicka sragna-
ci|a orisla rako daleko, da 5. zagrebacki Sv|erski esrival ani-
miranil ilmova ni|e imao pob|ednika Crand prixa. Pa ka-
kve veze zagrebacka sragnaci|a ima s nedod|el|ivan|em
Crand prixa na |ednome medunarodnom esrivalu
Clede cin|enica, napis I. Perzkea ima rakoder pogresaka
ko|e zalri|eva|u ispravke.
\eliki nitin ni|e prvi lrvarski (|ugoslavenski) crrani ilm
|er su poznari pokusa|i i proizvodn|e od dvadeseril godina
do Skole narodnog zdravl|a nakon drugog sv|erskog rara. \e-
liki nitin |e prvi proesionalni crrani ilm u Hrvarsko| iz ko-
|ega |e izravno nasralo sve ono sro se danas smarra zagrebac-
kim crranim ilmom (Duga ilm, Zora ilm, Inrerpublic, SCI
Zagreb ilma, Zagrebacka skola crranog ilma, Sv|erski esri-
val animiranil ilmova), a bio |e i porica|, cesro i pomoc, po-
|avi animiranog ilma u osralim |ugoslavenskim sredisrima
(Beogradu, Skop|u, Sara|evu, Tirogradu /Podgorici/ i L|ubl|a-
ni).
Perzke kaze da |e \eliki nitin, dovrsen 1949., ispricao
pricu o zabama ko|e su napali parul|ci. Prvo, prvi koraci u
svladavan|u animaci|e i rad na realizaci|i u ilmu poceli su u
prol|ece 195., a ilm |e dovrsen posli|e godine dana i pre-
mi|erno prikazan, za|edno s Hanzekovicevim 8akonjon jra
8rnon, uoci 1. svibn|a 1951. godine. Drugo, ni|e ri|ec ni o
kakvim zabama ko|e su napali parul|ci, nego o novinaru
rali|anskog lisra ko|i leri avionom na miring zaba i komaraca
na albanskom di|elu Skadarskog |ezera.
Kad pise o rome iz cega su prvil godina ucili nasi aurori,
Perzke navodi ceske Trnkine lurkarske ilmove. Radi se za-
pravo o crranim ilmovima ko|e |e u svo|em srudi|u na po-
cerku radio ]ii Trnka (npr. Ierak i Isesotci).
Poznaro |e da |e, nakon ukinuca Duga ilma, grupa Vuko-
ric-Kosrelac-Marks 1954. nasravila s animaci|om u privar-
nom sranu Nikole Kosrelca. Trazeci narucirel|e reklamnil
crranil ilmova, purovali su i izvan Zagreba. Tako su (u Osi-
|eku) ods|edali u lorelu, pos|ecivali rvornice, dogovarali po-
sao, vracali se u lorel da smisle pricu i nacrra|u kn|igu sni-
man|a, pa surradan ugovarali posao. Ci|eli Perzkeov pasus na
srr. 54 nerocan |e, nesrrucan i m|esrimice besmislen. Za n|e-
ga, Zagreb ilm |e preuzeo duznosr da izradu|e kopi|e Vu-
koricevo| grupi. Srudio se sasro|ao od lorelske sobe u ko|u
su se mogli zarvoriri s pisacim srro|em i crrackim srolom...
I na kra|u. Kad su se upurili u odvec rezak posrupak, zamo-
lili bi pri|arel|e da im pomognu. pisci, alirekri i kipari dava-
li su im srrucnu pomoc kadgod bi im zarrebala. Pisac |e v|e-
ro|arno cuo da |e Zagreb ilm grupi osiguravao laborarori|-
ske i adminisrrarivne usluge. Srudio u lorelsko| sobi! Za ka-
kve su reske posrupke aurori rrebali pomoc Kakvu su srruc-
nu pomoc sa srrane mogli ocekivari, i od kakvil ro pisaca,
arlirekara i kipara!
U ne|asnom pasusu na 56. srranici Perzke navodi da cak
ni neki doisra veliki pogoci popur Satienanije i Riblje oka
vise nisu ci|en|eni u osrarku ]ugoslavi|e i prirom v|ero|arno
misli na Iesrival krarkomerraznil ilmova u Beogradu, no u
isrom bro|u Ijetopisa mozemo vid|eri da |e upravo Riblje
oko 198. godine u Beogradu nagradeno Velikom zlarnom
medal|om. Mi znamo da su crrani ilmovi Zagreb ilma ce-
sro bol|e prolazili u svi|eru nego na Krarkomerraznom esri-
valu u Beogradu, ali se kao ilusrraci|a za ro ni|e rrebalo uze-
ri bas Marusicev ilm.
I na kra|u, Ingo Perzke, iako ro v|ero|arno ni u snu ne bi
zelio, pise u soci|alisricko-kolekrivisrickom dulu, |er navodi
d|ela, ali ne i n|ilove aurore (osim na nekoliko m|esra). Ako
|e vec ri|ec o |ednom znaca|nom |ubile|u, onda bi svakako
rrebalo spomin|ari i licnosri ko|e su ru povi|esr srvarale.
33
orivo| Dovnikovic
Feled Aeeloges
UDC 71.43-2(47.5}(01}
n a polemical reacrion, primarily ro rle Ingo Perzke arric-
le 4 Years o Animared Iilms rom Zagreb ilm Srudio
(publisled in CCC No. 7, 1996), rle eminenr animarion
aurlor arremprs ro correcr some o rle misraken inrerpre-
rarions and acrs abour rle Zagreb Sclool o Animarion o-
und in rle aoremenrioned arricle. Tle lumping o Za-
greb`s siruarion wirl rle siruarions o orler socialisr anima-
rion srudios as srare conrrolled and supporred arr is
mosrly wrong because Zagreb`s animarors were never ac-
cepred ideologically, bur mosrly and beneicially, ignored.
Tlis was rle basis or complerely ree and crearive aurlor-
ial work in Zagreb`s srudio. No one was assigned ro male-
volenrly warcl over and conrrol rle crearion o rle ilms,
rlereore rle rwo ilm direcrors menrioned by name in
Perzke`s arricle as usurpers and ideological conrrollers over
rle work o Vlado Krisrl were wrongly accused. Tley were
simply ilm direcrors (and named as sucl in rle credirs o
Krisrl`s ilm) in a period wlen direcrorial work was disso-
ciared and disrincrively caregorized rom animarion work
and acrual drawing. Tle pracrice o uniied work in anima-
rion (wirl credirs as aurlors) was inrroduced mucl larer.
Some orler acrual misrakes in Perzke`s arricle and rle
award lisr are also poinred our.
1.-29. .
Kino Zapresic pocelo |e prikazivari ilmski ciklus pod
nazivom Veliki skladarel|i. Ti|ekom m|eseca si|ecn|a prika-
zani su ilmovi \eliki talcer (A. L. Srone, 1972.), Iroljetna
sinjonija (P. Sclamoni, 1983.), Kontesa Dora (Z. Berko-
vic, 1993.), Cajkotski (I. Talankin, 197.) i Moja besnrt-
na ljubati (B. Rose, 1994.).
17. .
U Mulrimedi|skom cenrru SC odrzana |e pro|ekci|a ek-
sperimenralnog ilma americkog aurora Adolasa Mekasa
Halleluyab tbe Hills (1963.). Pro|ekci|a |e priredena u su-
radn|i s Hrvarskim ilmskim savezom, a uvodni komenrar
imao |e Tomislav Corovac.
20.-24. .
Suradn|om Irancuskog insrirura u Zagrebu, Hrvarskog
ilmskog saveza i MM-cenrra SC, odrzana |e u dvorani
MM-a rerrospekriva ilmova rancuskog redarel|a ]ean Luc
Codarda. Uz dokumenrarni ilm Claudea Venrure jean Iuc
Godard (1987.), prikazani su Codardovi ilmovi Musko
zensko (1966.), Ine Carnen (1983.), Noti tal (199.) i
Njenacka 90 (1991.).
21.-25 .
U Trsru |e odrzan rradicionalni (osmi) ilmski esrival
Alpe-Adria Cinema. Iesrival |e predsravio ilmove iz 16 ze-
mal|a. Irali|e, Pol|ske, Madarske, Ukra|ine, Hrvarske, Veli-
ke Brirani|e, Nizozemske, N|emacke, Svicarske, Ausrri|e,
Ceske, Irancuske, Belgi|e, Sloveni|e, ]ugoslavi|e i Albani|e.
Od lrvarskil ilmova u programu su prikazani Iutotanje
tannon polutkon Davora Zmegaca, Ine najke: Naranca
]asne Zasravnikovic, re videoradovi Simona Bogo|evica-
Nararla i Vladislava Knezevica. Posebni programi ove go-
dine bili su posveceni madarsko| avangardi i ukra|inskom
ilmu.
12. .
Odrzana |e redovira skupsrina Hrvarskog drusrva ilm-
skil kriricara, na ko|o| su clanovi razmarrali piran|a dod|e-
le nagrade \ladinir \ukotic za zivorno d|elo i godisn|e na-
grade za ilmsku kririku u 1996. godini, re urvrdili nacin
glasovan|a clanova Drusrva za dod|elu nagrade Oktatijan
na 6. danima lrvarskog ilma Hrvarskom ilmskom e-
srivalu krarkoga merra. Odluceno |e da se od ove godine
uvede (uz dosadasn|e) i posebna nagrada u karegori|i glaz-
benil sporova.
13.-21. .
Coerle insrirur Zagrebu priredio |e izlozbu isroimenog
insrirura iz Mnclena pod nazivom vin venders kao jo-
toraj. Izlozeno |e vise od 2 panorama ko|ima |e ova|
ilmski redarel| zagrebacko| publici predsravl|en kao oro-
gra ko|i i u rom medi|u isrrazu|e dozivl|a| usaml|enosri.
13.-24. .
Iako niri na ovogodisn|em, 47. ilmskom esrivalu u
Berlinu ni|e bilo lrvarskoga ilma, u nar|ecarel|skom pro-
gramu i programu pod nazivom Medunarodni orum pri-
kazani su ilmovi u ko|ima sud|elu|u i lrvarski ilmski d|e-
larnici. U nar|ecarel|skom di|elu esrivala prikazan |e spa-
n|olski ilm Teritorij Konanca, redarel|a Cerara Herrera,
sniml|en u Sara|evu. Dio poslova pri sniman|u ilma obavi-
o |e ]adran ilm, a israknuru ulogu u prici o rarno| drami
Sara|eva odigrala |e Mirra Zecevic. U programu Meduna-
rodni orum, prikazani su dokumenrarni ilmovi Ioslije se-
zone (Nacb saison) Mir|am Quinre i Pepea Danquarra i Iri-
zitajuci dubote (Callin tbe Gbosts), Mandy ]acobson i
Karmen ]elincic, re eksperimenralni ilm Crni znajeti
(8lack Kites) ]o Andres. Iilm Ioslije sezone sniml|en |e u
Mosraru i prica |e o epizodi Hansa Kosclnika u rom gra-
du, a eksperimenralni ilm Crni znajeti inrimna |e prica o
zivoru u sara|evskim podrumima u vri|eme rara. Dok prva
rri ilma rek remom i sud|elovan|em po|edinil proragoni-
LIEIOPSOV LIEIOPS
34
V|ekoslov Mo|cen
Kroeke
si|econ|/ozu|ok 17.
sra pripada|u lrvarskom ili bosansko-lercegovackom pro-
sroru, ilm Irizitajuci dubote predsravl|en |e na esrivalu
kao americko-lrvarska produkci|a. To |e inrimna prica o
zrrvama srpskil logora smrri ]adranki Cigel| i Nusreri Si-
vac, ko|e se bore za dokazivan|e rarnog zlocina. Uz glavne
proragonisrice ilma, lrvarski predsravnik |e direkror oro-
grai|e Mario Delic, ko|i |e u|edno i producenr za Hrvar-
sku.
14. .
U Mulrimedi|skom cenrru predsravl|en |e svo|im rado-
vima videoum|ernik Milan Bukovac. Na pro|ekci|i posve-
ceno| um|ernickom videu, prikazani su videoradovi.
Inery oj Tape (1992.), Multiplication (1994.), Iink
(1995.), Toucb (1994.) i Sonata za Irnesta G. (1997.).
15. .
Privarno kino Midium ko|e |e neko vri|eme d|elovalo u
dvorani novozagrebacke gimnazi|e zarvorilo |e svo|a vrara
radi slabog zaniman|a pos|erirel|a. To |e drugi neuspio po-
kusa| odrzavan|a nakon gasen|a aurokina na parkiralisru
Zagrebackog velesa|ma redoviril ilmskil predsrava u
Novom Zagrebu, ko|i sa svo|il 15. sranovnika, po-
novno osra|e bez i |ednog kinemarograa.
17. .
U prosroru nekadasn|e Iilmoreke 16, ponovno |e ra-
dom pocelo Arr kino ci|i programski vodirel| |e i dal|e Ivan
Ladislav Calera. U prvom ovogodisn|em programu Arr
kina, prikazan |e ciklus ranil n|emackil ilmova ni|emoga
razdobl|a, nasralil izmedu 1911. i 1919. godine. Program
|e osrvaren u suradn|i s Coerle insrirurom, a prikazani su
ilmovi Die 8orsenkoniin (Ldmund Ldel, 1916.), Das
Recbt aujs Dasein (]osepl Delmonr, 1913.), veinacbtse-
danken (nepoznari auror, 1911.), Die Subne (Lmericl Ha-
nus, oko 1917.), Die Sunpjblune (Viggo Larsen, 1913.),
Die Iiebe der Maria 8onde (Lmericl Hanus, 1918.), Die
\errterin (Urban Cad, 1911.), Zueinal elebt (Max
Mack, 1912.), Die Scbuarze Kuel (Iranz Hoer, 1913.),
Und das Iicbt erloscb (Irirz Bernlardr, 1914.), Die Kinder
des Majors (nepoznari auror, 1914), Auj einsaner Insel (]o-
sepl Delmonr, 1913.), Der ebeinnstolle Club (]osepl
Delmonr, 1913.), Madeleine (Lmil Albes, 1912.), Kasperl-
Iotte (Lmil Albes, 1913.), vandas Trick (nepoznari auror,
oko 1916.) i Die Teujelskircbe (Hans Mierendor, 1919.).
18.-25. .
U Ri|eci su odrzani Dani premi|ernog ilma. Auror pro-
grama Miroslav Turic odabrao |e osam um|ernickil ilmo-
va lrvarske i srrane proizvodn|e. Prikazani su ilmovi Kon-
tesa Dora (Z. Berkovic), Ia jrontiera (I. Ciraldi), Nenou-
ca nisija (B. de Palma), Ctijet noje tajne (P. Almodovar),
Ujak \anja u Neu Yorku (L. Mall), Iztrsenje (C. Clabrol),
Meci nad 8roduayen (W. Allen), Tuister (]. de Bond), Iri-
je kise (M. Mancevski) i Moj najdrazi dnetnik (N. Morer-
ri). Program |e odrzan u obnovl|enom Hrvarskom kulrur-
nom domu na Susaku.
20. .
Uz Kino Zapresic, ko|e svakog m|eseca priredu|e oda-
brane cikluse ilmova, ilmske veceri (cervrrkom) priredu-
|e i Ioro-kino-video klub Zapresic. Cosr ilmske veceri po-
svecene Miroslavu Mikul|anu bio |e Dario Markovic, ko|i
|e govorio o ilmskom opusu ovog aurora. Nakon predava-
n|a, prikazani su ilmovi jesenice-Stuttart (1962.), Iktili-
brij (1966.), Arijadna (197.), Iost sezona (197.), In con-
tinuo (1971.), Rodendan stalanita (197.), Internezzo
(1971.) i Drua obala (1974.). Iilmske veceri priredu|u se
u suradn|i s Hrvarskim ilmskim savezom, a auror progra-
ma i vodirel| |e Mari|an ]osip Loncar.
27. .
Nakon samosralne izlozbe u zagrebacko| Caleri|i suvre-
mene um|ernosri kra|em 199. godine, videoum|ernik Da-
libor Marrinis |e izlozbom u ri|ecko| Moderno| galeri|i od
27. vel|ace do 16. ozu|ka predsravio svo|a na|novi|a d|ela.
Na izlozbi pod nazivom Obsertatoriun, Marrinis |e izlozi-
o sesr novil video, audio i inrerakrivnil radova nazvanil
Ionrcina njeseca, Kona, Irizna, Storntellers, \al i Mrtta
priroda uzito.
3. .
Dokumenrarni ilm o Spliru I Ialaca rodi Grad Mlade-
na Marel|ana dobio |e prvu nagradu na Medunarodnom
esrivalu u Milanu, kao na|bol|i ambi|enralni ilm.
3.-7. .
U prvome r|ednu m|eseca ozu|ka, Arr kino priredilo |e
program lrvarskil ilmova. Prikazani su ilmovi Koncert
(B. Belan, 1954.), Rondo (Z. Berkovic, 1966.), Iisice (K.
Papic, 1967.), Slucajni zitot (A. Pererlic, 1969.) i Zita isti-
na (T. Radic, 1972.).
5. .
Redovira rribina Drusrva lrvarskil ilmskil redarel|a,
posvecena |e 8. obl|ernici roden|a p|esnika, scenarisre i
ilmskog dramarurga Krune Quiena (1917.-199.). U
uvodnom di|elu rribine o poezi|i Krune Quiena govorio |e
Anre Sramac, o ilmsko| d|elarnosri Maro Kukul|ica, a u
ilmskom di|elu prikazan |e dokumenrarni ilm Bogdana
Zizica Kruno _uien.
6. .
Hrvarski ilmski savez |e u izlozbenom prosror Mulri-
medi|skog cenrra predsravio insralaci|u videoum|ernika
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 34-37 Ma|cen, V.. Kronika...
35
Vlade Zrnica pod nazivom Irisutnost, re pro|ekci|u ilma
IAnticoncept (1951.) rancuskog aurora Cia ]. Wolmana,
predsravnika rancuskog lerrisrickog pokrera s pocerka 5-
il godina.
7. .
Kinoklub Iiburnija jiln iz Ri|eke posredsrvom svoga
suradnika Zorana Venrina (ko|i |e usrupio svo|u domenu za
porrebe Kluba), orvorio |e web srranice na Inrerneru. Na
srranicama se mogu dobiri inormaci|e o povi|esri kluba,
popisi ilmova s KRAI-a (Kvarnerska revi|a amarerskil il-
mova) i dr., a adresa |e. lrrp.//www.iridis.com/venrin//-
kino.lrm.
Inormaci|e o lrvarskom ilmu i kinemarograi|i |os su
ri|erke na elekrronskim medi|ima. Sroga val|a zabil|eziri da
se sa svo|om srranicom na Carneru predsravl|a Zagreb ilm
s izborom klasicnil ilmova Zagrebacke skole crranog il-
ma, re podacima o na|novi|o| proizvodn|i. U sklopu inor-
maci|a o Zagreb ilmu, ob|avl|eni su osnovni podaci i o Hr-
tatskon jilnskon ljetopisu, ko|i su ilusrrirani naslovnica-
ma prvil sedam bro|eva casopisa.
7. .
Na dod|eli na|znaca|ni|e lrvarske glazbene nagrade Io-
rin, u Opari|i |e izabran i na|bol|i glazbeni spor u 1996. go-
dini. Iorina u karegori|i glazbenog spora, osvo|io |e Rado-
slav ]ovanov Conzo za spor Mene ne zanina.
10.-25. .
Coerle Insrirur u Zagrebu (Ul. grada Vukovara 64.), u
svo|em prosroru predsravio |e izbor iz ilmskog opusa n|e-
mackoga aurora Iranka Beyera (Noblirz 26. 5. 1932.). U
rerrospekrivi prikazani su ilmovi. Nackt unter voljen
(Gol nedu tukotina, 1963.), Karbid und Saueranpjer
(Karbid i kiselica, 1964.), Spur der Steine (Tra kanenja,
1966.), jakob der Iuner (Iazljitac jakob, 1974.), Das \er-
steck (Skrotiste, 1977.), Der \erdacbt (Sunnja, 1991.), Ni-
kolaikircbe (Crkta st. Nikole, 1995.).
10.-28. .
Arr kino |e u suradn|i s Cradskim uredom za obrazova-
n|e, kulruru i znanosr, Irancuskim insrirurom i Hrvarskom
kinorekom priredilo rerrospekrivu ilmova Roberra Bres-
sona. Program |e obulvario anrologi|ski izbor ilmova sni-
ml|enil u razdobl|u od 1944. do 1982. godine. Tako su
pos|erirel|i Arr kina mogli vid|eri ilmove. Dana iz 8ulonj-
ske sune (1944.), Osudenik na snrt je pobjeao (1956.),
8altbazar (1966.), Moucbette (1967.) i Notac (1982.).
12.-16. .
U Zagrebu su odrzani 6. dani lrvarskog ilma, ko|i su
od ove godine i sluzbeno dobili (|ezicno neprim|eren) na-
ziv Hrvarski ilmski esrival krarkoga merra. U osam pro-
grama nar|ecarel|skoga di|ela, prikazano |e ukupno 69 na-
slova u karegori|ama krarkil igranil, dokumenrarnil, ani-
miranil, eksperimenralnil i nam|enskil ilmova.
Na ilmsko| vrpci sniml|eno |e 27 naslova (S/8 mm/1,
16 mm/ 21 i 35 mm/5) ili 39%, a na videu (VHS, S/VHS,
BLTA) 42 naslova ili 61% prikazanil radova.
Nar|ecarel|ski program prarila su rri oc|en|ivacka suda.
oc|en|ivacki odbor Iesrivala (Vinko Bresan, Sr|epan
Cuic, Tomislav Kurelec, Diana Nenadic, Igor To-
ml|anovic), ko|i |e dodi|elio sluzbene esrivalske na-
grade;
ziri ilmskil kriricara (cine ga svi clanovi Drusrva lr-
varskil ilmskil kriricara ko|i se odazovu pozivu),
ko|i dod|el|u|e rradicionalne nagrade kririke Ok-
tatijan, re
ziri urednisrva karolickog r|ednika Glas koncila, ko|i
dod|el|u|e rradicionalnu nagradu Zlatna uljanica, za
promican|e erickil vri|ednosri u ilmu.
Osim nar|ecarel|skog di|ela, Iesrival |e imao i posebni
program u ko|em su odrzane ceriri pro|ekci|e.
rerrospekriva dokumenrarnog ilmskog opusa Bran-
ka Belana
izbor ilmova Zlarka Boureka
rerrospekriva Milovila Pansini|a i
izbor ilmova iz d|ec|eg ilmskog srvaralasrva.
Branko Belan predsravl|en |e rerrospekrivom dokumen-
rarnil ilmova. Tunolotci (1948.), Istarski puti (1952.), je-
sen na otoku 8racu (1957.), Itropa kanpuje na jadranu
(1958.), \jekoti Htara (1959.) i Mediteranski prozori
(196.).
Izbor ilmova Zlarka Boureka bio |e ogranicen dosru-
pnoscu onda ilmova Zagrebacke skole crranog ilma, pa
su prikazani samo ilmovi ko|i se nalaze u depoziru Hrvar-
ske kinoreke. Kotacet sert (1961.), I tidel san daljine
nelene i kalne (1964.), 8ecarac (1966.), Kapetan Arbanas
Marko (1968.), Macka (1971.) i Skolotanje (1971.).
U programu rerrospekrive Milovila Pansini|a, ko|a |e
odrzana u povodu sedamdesere obl|ernice aurorova zivora,
prikazani su ilmovi ko|i spada|u u anrologi|ski izbor lrvar-
ske alrernarive. 8rodoti ne pristaju (1955.), Zaorski cu
(1955.), Kanen sebi dize sponenik (1958.), Siesta (1958.),
U jednoj naloj tiboj katani (1958.), Iiote (1959.), Scuza
sinorina (1963.), Zabod (1963.).
U izboru iz d|ec|eg ilmskog i video srvaralasrva pred-
sravl|eni su ilmovi. Traon zelene ljubati (KK OS Nikole
Hribara, Velika Corica), Ste je dobro sto se dobro strsi
(Iilmska druzina OS Sesrine, Zagreb), \eliki nalina (Iilm-
ska druzina OS ]anka Leskovara, Pregrada), Dar zitotu
(KK 4T, OS Kozala, Ri|eka), Nesto ne iznutra jede (Vani-
ma, Varazdin), \aninina posada (Vanima, Varazdin), Ioti-
jest bolesti \anine (Vanima, Varazdin), ja san sanjao (Va-
nima, Varazdin), Iokladno jabanje (Kinovideo sekci|a OS
36
Sikirevci), Hotel Calijornija (Aurorski srudio Cimnazi|e
Luci|ana Vran|anina, Zagreb).
13. .
U MMC-u odrzana |e ilmska vecer posvecena ilmo-
logu Anri Pererlicu, prigodom 6. obl|ernice n|egova zi-
vora, na ko|o| |e prikazan ilm Slucajni zitot sniml|en
1969. godine. Iilmska vecer odrzana |e u suradn|i s Hr-
varskom kinorekom i Hrvarskim ilmskim savezom. Prer-
lodno su odrzane (rakoder dobro pos|ecene) |os dvi|e
pro|ekci|e isroga ilma u Kulrurno-inormarivnom cenrru
grada i Arr kinu.
14.-23. .
Iilm Irepoznatanje redarel|ice Sn|ezane Tribuson pri-
kazan |e u programu Iesrival Inrernacional de Iemmes
(Inrernarional Women`s Iilm Iesrival), ko|i se odrzava u
rancuskom m|esru Crreil kra| Pariza.
20. .
Nakon 6 godina rada, dovrsen |e dugomerrazni animi-
rani ilm Cudnotate zode serta Hlapica redarel|a Mila-
na Blazekovica, prema romanu klasika lrvarske d|ec|e
kn|izevnosri Ivane Brlic Mazuranic i u produkci|i Croari-
a ilma. Svecana premi|era rreceg dugomerraznog animi-
ranog ilma redarel|a Blazekovica i Croaria ilma odrzana
|e u koncerrno| dvorani Lisinski.
24. .
]edan od na|srari|il lrvarskil ilmskil klubova, ko|i |e
u|edno odigrao znaca|nu ulogu u razvo|u i neproesi|ske
i proesionalne lrvarske kinemarograi|e, Kinoklub Splir
proslavio |e 45-u obl|ernicu neprekinuroga rada. Klub |e
i ove godine domacin Medunarodnog esrivala novog il-
ma i videa, ko|i ce biri odrzan u m|esecu lisropadu.
24.-28. .
U ciklusu ilmova iz sv|erske klasike ni|emoga razdo-
bl|a, u Arr kinu su prikazani ilmovi Oktobar (S. M. L|-
zensre|n, 1928.), Natiator (B. Kearon, 1924.), Iariz koji
spata (R. Clair, 1923.), Iotonak Dzinis-kana (V. Pudov-
kin, 1924.) i Stradanje Itane Orleanske (C. T Dreyer,
1928.)
37
V|ekoslov Mo|cen
Chroeclet Ieeuery/Merch 97
A conrinuous clronicle o cinema relared evenrs in Cro-
aria.
L[eIopsove bblogref[e
Ke[ge o flmu Iskeee u 1997. gode
Vel|ko Krulcic, Damir Primorac
FlL!Kl OODl!N!/K
Speci|alno izdan|e magazina Hollywood
UDK 791.43(1)1997
Zagreb . Vedis, 1997. 352 srr. . ilusrr. . 19 cm
Clavni i odgovorni urednik Vel|ko Krulcic, zam|enik
urednika Damir Primorac, suradnice i aurorice po|edinil
di|elova Codisn|aka Lidi|a Duvn|ak i Marina Vuleric,
van|ski suradnici Rade Drago|evic, Aida Mandicl, ]asna
Nanur i Larisa Belrram.
Sadrza|. Kronika 1996.; Prvil sro godina kinemarograi|e;
Top lisre; Sedamdeser godina Oscara; 1996.. Novo u kini-
ma; Adresari; 1996.. Novo u videorekama; Biograi|e; Pro-
morivne srranice.
Nenad Para
/!!!OKl l/OK||/CKOO CK!/NOO FlL/ DOKU|N!l, !!|C/N!/,
!UDlONlCl, meaere|lje
UDK 791.43-252(497.5)
Zagreb. Vedis d.o.o., 1996. 166 srr. . ilusrr.; 24 cm,
Sadrza|. Proslov; Prapoceci; Poceci Zagrebacke skole crra-
nog ilma; Kriricari esrericari ilmolozi; Suroat i Os-
car; Razdobl|e redarel|a; Mini ilm; Aurori. Dusan Vukoric,
Nikola Kosrelac, Borivo| Dovnikovic-Bordo, Dragurin Vu-
nak, Varroslav Mimica, Vlado Krisrl, Aleksandar Marks, Bo-
ris Kolar, Zlarko Crgic, Zlarko Bourek, Zvonimir Loncaric,
Pavao Sralrer, Zdenko Casparovic, Anre Zaninovic, Nedel|-
ko Dragic, Milan Blazekovic; Zagrebacka skola danas; Po-
govor; Bil|eska o auroru.
KeIelox
D/Nl NK\/!!KOO FlL/
NK\/!!Kl F|!!l\/L KK/!KOO/ |!K/, le|ele
urednik V|ekoslav Ma|cen
Zagreb . Zagreb ilm, 1997. 71 srr. . bez ilusrr. . 24 cm
Sadrza|. Iilmograi|a igranil, dokumenrarnil, animiranil,
eksperimenralnil i nam|enskil ilmova u nar|ecarel|skom di-
|elu Dana lrvarskog ilma (proizvodn|a 1996./1997.); Po-
sebni programi V|ekoslav Ma|cen. Dokunentarni opus
8ranka 8elana; Nenad Para. Zlatko 8ourek; Dario Marko-
vic. Mibotil Iansini; izbor d|ec|eg ilmskog srvaralasrva;
programi; popis producenara.
Pr[evod
Wensley Clarkson
OU|N!lN !/K/N!lNO PUC/N! ! |OK/
UDK 791.44.71
Pri|evod s engleskog. Borivo| Radakovic
Zagreb . Celeber, 1977. 32 srr. . ilusrr. . 24 cm
0rugi kn|izevni rad nekadasn|eg sea Srudi|a za crrani ilm
Zagreb ilma i sedamdeseril godina na|israknuri|eg urednika
Iilmskog programa Televizi|e Zagreb Nenada Pare, zapravo
|e zamaskirani renake n|egove prve kn|ige Zitot u jantaziji
crtano jilna iz 1984. godine. V|ero|arno zeleci obil|eziri ce-
rrdesergodisn|icu znamenirog Srudi|a za crrani ilm Zagreb
ilma, zagrebacka |e izdavacka kuca Vedis, pod urednisrvom
agilnog Vel|ka Krulcica, u suradn|i s aurorom zamislila kn|i-
gu ko|a bi na zaniml|iv nacin osv|ezila s|ecan|e na Zagrebac-
ku skolu crranog ilma u n|ezinim na|slavni|im danima. Tako
|e druga Parina kn|iga Majstori zarebacko crtano jilna
podnaslovl|ena Dokunenti sjecanja sudionici i pred-
sravl|ena, kako bi se razlikovala od prve, kao izvorna grada
za povi|esr crranog ilma u Zagrebu kao meke animiranog
ilma u ovom di|elu Lurope i svi|era. Medurim, pod drugim
naslovom i uz drugi raspored mareri|ala, Para i n|egov izda-
vac nude vise-man|e isri sadrza| kao u kn|izi Zitot u jantazi-
ji crtano jilna, ci|i |e izdavac bio Zagreb ilm.
Vise u ovom sluca|u znaci da |e Para probio ograde Za-
grebacke skole crranog ilma i u nekoliko srranica prvog po-
glavl|a naslovl|enog Irapoceci, dao kroz usra V|ekoslava
Ma|cena i Zlarka Sudovica, osnovne inormaci|e o po|avi cr-
ranog ilma u Zagrebu dvadeseril godina, odnosno u razdo-
bl|u pri|e drugog sv|erskog rara. No, prosror posvecen rome
razdobl|u crranog ilma u Zagrebu roliko |e kurroazan da ga
|e Para mogao slobodno zaobici, rim vise sro |e o isrom s vise
zaniman|a i pozornori pisao Ranko Muniric u nekoliko svo-
|il kn|iga. Vise znaci i poglavl|e Kriticari esteticari jil-
nolozi, u ko|em Para da|e ri|ec israknurim lrvarskim i sv|er-
skim kulrurnim d|elarnicima, Radovanu Ivancevicu, Tomi-
slavu Durbesicu, Rudolu Sremecu, Anri Pererlicu, Ranku
Muniricu, Ralplu Baksli|u, ]olnu Halasu i drugima, ko|i
progovara|u o enomenu Zagrebacke skole crranog ilma. U
dobre srrane renakea svakako val|a pribro|iri radikalno sma-
n|ivan|e Parina aurorskog reksra (ono sro |e prisurno dobrim
|e di|elom od ri|eci do ri|eci, ili uz male pomake, prepisano
iz prerlodne kn|ige), sro |e morivirano zel|om da kn|iga
opravda epirer povi|esnog izvora iz podnaslova, cime |e lise-
na na|slabi|e srrane prve kn|ige, aurorovil parericnil iskaza
i komenrara.
Na|veci su pak i na|zaniml|ivi|i visak ove, u odnosu na
prerlodnu Parinu kn|igu, konrradikrorna s|ecan|a na|vazni-
|il sudionika o po|edinim dogada|ima i, sro |e vazni|e, o sa-
mim razlozima auronomnog poerskog iskaza Zagrebackog
crranoilmskog kruga. Tako |e zaniml|ivo cirari Vukoriceve
iskaze o pocerno| ekonomsko| i zanarsko| uv|erovanosri re-
ducirane animaci|e, r|. o modernisrickim posrupcima ko|i
svo|u inici|aci|u dugu|u posvemasn|o| neupucenosri n|ilovil
aurora u zanarske osnove animaci|e (|er da su znali, vecina
n|il bi v|ero|arno radila kao Disney, ko|i |e bio golem i ne-
dosrizan uzor), re oskudnim mareri|alnim okruz|em (nedo-
vol|an bro| cel-oli|a sro |e aurore primoravalo da preskacu
po|edine aze u radu), a onda Kosrelcev iskaz kako su od po-
cerka lr|eli radiri nesro drukci|e od Disneya, re Mimicin
iskaz kako su n|ima crrani ilmovi dizni|evskog ripa bili ne-
sro posve srrano. Isrina, Vukoric prica o zagrebackiom crri-
cu iz predskolskog razdobl|a, razdobl|a Duga ilma, a Ko-
srelac i Mimica o neposrednim pocecima Zagrebacke skole
u sklopu Zagreb ilma, no, nepri|eporno |e da Vukoric zasru-
pa rezu o velikom ur|eca|u splera okolnosri na nasranak za-
grebackog modernisrickog prosedea, ko|ega ce n|egovi auro-
ri rek nakon neocekivanog usp|ela u Cannesu 1958. posra-
ri porpuno sv|esni kao visokovri|ednog um|ernickog iskaza i
nasraviri dal|e u rome sm|eru, dok se Kosrelac i Mimica za-
grebackog crrica iz renomirane skolske aze s|eca|u kao
anridizni|evskog od samoga pocerka. Mimica ro pokri|epl|u-
|e opcom modernisrickom klimom zacerom pocerkom pede-
seril, Ixaton 51, ali i n|ilovim spozna|ama o drukci|im, ne-
dizni|evskim animaci|skim purovima Bosusrowa i n|egova
UPA-a, ko|e im |e prezenrirao upravo Kosrelac, ko|i za sebe
kaze kako |e lrio krenuri u nesro sasvim novo, |er Disney ga
|e odbi|ao, grusrilo mu se od n|ega. Na drugome m|esru
Kosrelac, medurim, kaze kako |e odva|an|e od Disneya (na
ci|em rragu su zagrebacki aurori bili u razdobl|u Duga ilma
predvodeni bracom Neugebauer), bilo morivirano i spozna-
|om da svo|im skromnim mareri|alnim uv|erima nisu mogli
konkurirari Disneyu na n|egovu rerenu i da su i zaro poku-
sali u drugom sm|eru, olrabreni iskusrvom i usp|esima Bo-
susrowa. Takvom ispreplerenoscu razliciril, i sukobl|enil,
s|ecan|a, Para zapravo na|bol|e ilusrrira onu dobro poznaru i
rocnu rezu o izraziro| individualnosri zagrebackil aurora, o
razlicirim individualnim kori|enima i rezn|ama (pri cemu se
posebice isrice Mimica ko|i |edini od velikil ni|e bio crrac
i slodno rome |edan od ri|erkil ko|i na crrani ilm ni|e do-
sao kao auror karikarura, sro n|egovu pocernu anridizni|ev-
sku pozici|u cini na|uv|erl|ivi|om) sro rermin skole ko|im se
obulvaca zagrebacki crrani ilm cini doisra vrlo uv|ernim,
mada ne i namernurim |er neki za|ednicki nazivnici nesum-
n|ivo su posro|ali. Inace, medu s|ecan|ima aurora ima |os za-
niml|ivil konrradikrornosri. Spomenimo rek ono prema ko-
RECENZIA
38
UDK 71.43-2(04.3}
Domir kodic
Neeed PeIet
Me[sIor xegrebekog crIeeog flme
|em Kosrelcu, inace upucenom u sv|erska animaci|ska zbiva-
n|a, ni|e bio poznar Norman McLaren (Nisam znao da po-
sro|i McLaren...), ko|i |e vec 1952. osrvario cuveni ilm Su-
sjedi ci|u |e remu Kosrelac (i mnogi drugi aurori rog doba)
varirao u svom na|poznari|em ilmu Na litadi (1957.).
Osim viskova u odnosu na Zitot u jantaziji crtano jil-
na, Parini Majstori zarebacko crtano jilna puni su
man|kova. Osnovni |e man|ak, bez navodnika, n|egovo za-
varavan|e cirarel|a. Nazvavsi kn|igu u podnaslovu Dokunen-
ti sjecanja sudionici, Para |e sugerirao ponudu izvorne
grade o zagrebackom crricu, r|. nesro cega rani|e u poveco|
bibliograi|i Zagrebacke skole crranog ilma ni|e bilo. No,
bilo |e ro samo bacan|e pi|eska u oci. ]er, s|ecan|a i sudioni-
ci doisra su ru, ali od dokumenara nema ni na|man|ega rra-
ga. I dok |e u prerlodno| kn|izi Para predsravio nekoliko pi-
sama i nekoliko izvadaka iz vlasrira dnevnika, u Majstorina
zarebacko crtano jilna nema ni d od dokumenara, a
s|ecan|a su uglavnom prepisana iz Zitota u caroliji crtano
jilna. Uz ro, prerlodna |e Parina kn|iga nudila i vrlo kori-
sran Mali leksikon autora s bioilmograi|om svil vazni|il
aurora Skole od Nikole Kosrelca do ]oska Marusica, re po-
pis svil domacil i inozemnil nagrada sro su il ilmovi Sko-
le dobili od 1956. godine do zakl|ucen|a rukopisa, kao i po-
pis svil aurora (scenograa, crraca, scenarisra, skladarel|a i
redarel|a) ko|i su od 1956. do 1983. godine d|elovali unurar
Zagrebacke skole crranog ilma. Usporedu|uci dvi|e Parine
kn|ige nemoguce |e ne zakl|uciri da |e druga rek prociscena
verzi|a prve, ociscena u veliko| m|eri od parericnil, poer-
skil aurorskil komenrara, sro |e dobro, ali i od vrlo kori-
snil inormaci|a o aurorima, ilmovima i nagradama (ove
posl|edn|e i samom su mi bile dragoc|ene prilikom pisan|a
reksrova o crranoilmskim aurorima za Hrvarski biograski
leksikon), sro |e lose.
Zakl|ucir cu na kra|u da |e cirarel| upoznar s prerlodnom
kn|igom Nenada Pare Zitot u jantaziji crtano jilna na neki
nacin prevaren Majstorina zarebacko crtano jilna, sro
samoprepisivan|em aurora, sro podnaslovnim sugeriran|em
da ga u kn|izi oceku|e nesro (dokumenri) cega u n|o| nema.
Cirarel|u ko|i ni|e upucen u prvu Parinu kn|igu novo n|ego-
vo osrvaren|e bir ce korisno, no samo u sluca|u da |e |ako do-
bro upoznar s remarikom (sro znaci i da |e, medu osralim,
upoznar s prvom Parinom kn|igom, cime smo oper dosli na
pocerak), |er nova kn|iga ne nudi previse inormaci|a o gra-
di ko|om se bavi (zalri|eva dakle upucenoga cirarel|a), pri-
m|erice, sro |e ro razdobl|e redarel|a ob|asn|eno |e rek u dvi-
|e recenice. Upuceni|eg cirarel|a ipak irekako bi zanimalo da-
riran|e po|edinil s|ecan|a, uosralom ro |e preduv|er kn|ige
ko|a ozbil|no prerendira biri povi|esnim izvorom.
Ni|e suvisno napomenuri da |e kn|iga izdana bez korekru-
ra, a vrlo v|ero|arno i s nekomperenrnom lekrurom, rako da
|e u n|o| ]oln Halas posrao ]oln Hallas, a Norman McLa-
ren Norman Mc Larren, da se ne spomin|e da su Apeni-
ni i Mezoporami|a orisnuri malim pocernim slovom. O vri-
|ednosri kn|ige ponesro govori i ime n|ezina recenzenra. Dok
su recenzenri prve Parine kn|ige bili dr. Anre Pererlic i pro.
Ive Mazuran, Majstore zarebacko crtano jilna recenzira-
o |e Damir Primorac, zam|enik glavnog i odgovornog ured-
nika (Vel|ka Krulcica) populisrickog casopisa Hollyuood, u
ci|u komperenci|u recenzenra |edne rakve kn|ige na|ozbil|ni-
|e sumn|am.
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 38-39 Radic, D.. Nenad Para. Ma|srori...
39
Domir kodic
Neeed PeIet
MesIers of Zegreb CerIooe Flms
UDC 71.43-2(04.3}
n a review o a book Majstori zarebacko crtano jilna
(Masters oj Zareb Cartoon Iilns), Zagreb 1996, rle revi-
ewer poinrs rlar rle book is a remake (second clanged
edirion) o rle previous aurlor`s book (Zitot u jantaziji cr-
tano jilna A Iije in a Cartoon Iiln Iantasy). Book is
a compilarion o inrerviews wirl animarion aurlors and
people connecred wirl rlem and supplied wirl book aur-
lor`s commenrs. Ir oers some inreresring sraremenrs by
Zagreb animarion aurlors, bur lacks lisrorical annorarions
and colerenr srrucrure.
Pod po|mom ilmski rrend podrazumi|evamo grupu aurora
ko|e povezu|u bliski remarski inreresi. N|ilova se ideoloska i
esrerska nacela malom podudara|u, a svo|e osrvara|e prerva-
ra|u u sezonske ilmske lirove ko|i unkcionira|u popur pro-
lazne modne kolekci|e. ]er, ako |e |edna ilmska sezona u
krugu americke visokobudzerne produkci|e prorekla u zna-
ku povrarka ilma karasrroe, iduce ce |e sezone zami|eniri
neki drugi retital, bez obzira promarramo li ga u n|egovom
neo, post ili nekom drugom pomodnom, konreksru. Corovo
idenricni zakoni vri|ede i u krugu americkoga nezavisnog il-
ma ko|im |e u sezoni 199./1991. dominirao Neu _ueer Ci-
nena (Noti pederski jiln) ci|i su se aurori ubrzo okrenuli ne-
kim drugim remama. Slicno |e sran|e i u krugu europske ki-
nemarograi|e ko|a |e konacno doziv|ela svo| spekrakularni
coneback nakon godina nedosrarka krearivnosri. ]er, koliko
|e samo vremena rrebalo da se rancuski ilm oslobodi svo|e
prer|erano srilizirane barokne orme iz osamdeseril godina,
ko|a |e svo| rrendovski usm|eren inae izgradila na pareric-
nom Lucu Bessonu (8i 8lue), prerencioznom ]eanu ]acque-
su Beneixu (8etty 8lue) ili ba|kovirom Leosu Caraxu (Ies
Anants du Iont-Neuj), re da se okrene |edno| novo| genera-
ci|i inreligenrnil mladil redarel|a i n|ilovim malim velikim
ilmovima u rasponu od Cedrica Klapiscla (Cbacun cbercbe
son cbat) do Marlieua Kassovirza (Ia Haine). N|ima su se
pridruzili srari lisci popur Clabrola (Ia Cerenonie) i Lrica
Rolmera (Conte dete), zauvi|ek porisnuvsi Bessona i n|ego-
vo pomodno drusrvo u celuloidni zaborav. (Ovo se, narav-
no, mora promarrari u globalnim okvirima, |er su u Hrvar-
sko| ovi celuloidni sminkeri rek nedavno disrribuirani u vi-
deo izdan|u.)
No, ako se neki ilm na prvi pogled doima popur prola-
zne celuloidne arrakci|e (prolaznog rrenda), on isrodobno
SIRUIE U MAIC
40
UDK 71.43.04
Drogon kubeso
Flmsk Ireedov devedeseIh
Foscinoci|o n|o|ors|om om|olnic|om sconom. Prizor iz ilmo | Sho| /oo, \oho| rooolol|ico Mory Horron
moze d|elovari i popur ulrimarivnog remek-d|ela, re sreci za-
sluzen kulrni srarus. Isrodobno, po|am rrenda moze se pro-
marrari i u sirem smislu, kad npr. govorimo o rrendu nema-
srovirosri ili rrendu neinvenrivnosri, sro se pri|e svega od-
nosi na recenrnu produkci|u lolivudskil blockbustera.
Ieror blockbusIere
U posl|edn|il dvanaesr m|eseci, pokrerna vrpca u loli-
vudsko| rvornici celuloidnil snova ni|e se zausravl|ala ni u
|ednom rrenurku, izbacu|uci na ilmsko rrzisre ci|eli niz ra-
zvikanil populisrickil megalirova. Toliko se izlizala (s
iznimkom \rucine) da |e konacno doslo do n|ezina kvara.
No, vrpcu |e |ednosravno promi|eniri, ali ne i radne navike
zanarli|a ko|i su na n|o| zaposleni. Nosralgicno ori|enrirani
ilmoili sigurno se s|eca|u slavnog razdobl|a osamdeseril
godina u ko|emu se ra rvornica mogla polvaliri svo|im inre-
ligenrnim zanarli|ama ko|i su rada bili u naponu krearivne
snage, a radilo se o redarel|ima posve razlicira senzibilirera,
od maesrra akci|skog ilma ]amesa Camerona (Tbe Ternina-
tor) do krearora do|ml|ive obirel|ske zabave ]oea Danrea
(Tbe Ixplorers) ili v|ecnog Spielberga. Ali na izmaku mileni-
|a, radnici lolivudskog lunaparka dozivl|ava|u na|vecu krizu,
bez obzira pokusava|u li udalnuri zivor ilmu karasrroe
kombinira|uci n|egovu poeriku s ikonograi|om znansrveno-
-anrasricnil ilmova iz pedeseril godina ili su ascinirani ne-
kim drugim sm|erom.
Ti karasrroicari prervara|u kvazispekrakle u uniormi-
rane proizvode s ci|elim nizom analnil i prepoznarl|ivil si-
ruaci|a zacin|enil iriranrnim senrimenralizmom, iako im na
raspolagan|u sro|i na|suvremeni|a komp|urorska relnologi|a.
Poplavu zam|en|u|e pozar, a pozar ce nasli|ediri vulkani i
uragani. I rako unedogled. Vanzemal|ci pri|ere globalnom
karasrroom nevidenil razm|era, a Verloevenovi inrergalak-
ricki digiralni insekri i Lmmericlove l|igave spodobe doima-
|u se popur rarobornil monsrruma i porpuna su suprornosr
dobrocudnom LT-|u. Ri|ec |e, dakle, o ripicnim simpromima
americkog neo-izolacionizma i rasruce ksenoobi|e. Neodo-
l|iva porreba za van|skim nepri|arel|em, kao nosralgi|a za
onim prekrasnim vremenima kad su miliranrni alieni unkci-
onirali kao meraora za opasne Ruse. Isrodobno, nasa zeml|a
(i ne samo ona) prervorila se u idealan reren za odlagan|e ce-
luloidnog smeca ko|i ne samo da vri|eda inreligenci|u svakog
pros|ecnog gledarel|a (sluca| Tuister), nego ga isrodobno
prervara u reledirigiranog zombi|a.
Nisra bol|e ne unkcionira ni popularni zanr nainstrean
komedi|e ko|i se u svom zlarnom razdobl|u mogao polvaliri
ci|elim nizom inrriganrnil aurora, u devedeserima pao |e na
na|nize moguce grane, bez obzira rabi li moriv |unakove pre-
obrazbe (Ramisov Multiplicity i Slady|acov Iuckasti proje-
sor) ili nas iririra nepodnosl|ivim grimasama Acea Venrure.
Clupima i |os glupl|ima.
Krearivni pad dozivio |e u americko| visokobudzerno|
produkci|i i zenski ilm. ]er, za razliku od legendarnil Sir-
kovil remek-d|ela u ko|ima leroine misle, ova| se podzanr u
suvremeno| lolivudsko| nainstrean produkci|i sveo na
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 4-45 Rubesa, D.. Iilmski rrendovi...
41
1obn Soylos Looo S|o / Lson|ooo z|ozoo
placl|ive rerapeurske seanse (Gdje ljubat ziti), banalne sek-
sualne ispovi|esri zacin|ene grupnim zagrl|a|ima (vaitin to
Ixbale), suzne klimakse i bolne poroda|e uz neizb|eznu na-
zocnosr lisrericnog supruga. S druge srrane, oni su puka glo-
riikaci|a zenskog pri|arel|srva kao odgovor na klasicni
buddy-buddy duer. ]er, ni Louise se sigurno ne bi onako
ludo provela da ni|e upoznala Tlelmu. No, bez obzira na ro
svode li se n|ilove igre na osveru, prezir ili soci|alni bunr,
ova| se opasni duer ipak uspio uzdignuri iznad klasicnil sre-
reoripa ko|ima suvremeni Hollywood porrrerira svo|e lero-
ine.
Medurim, svi ri uragani, dvo|nici, vanzemal|ci i opasne
dame, nedavno su doziv|eli na|gori moguci udarac. Komer-
ci|alno arrakrivni Oscar pred nosom im |e zarvorio vrara, da-
|uci prednosr nezavisnom ilmu, sro |e pravi presedan u po-
vi|esri zlarne sraruere. L|ubavna idila izmedu mirske Akade-
mi|e i lolivudskil ma|or kompani|a (sluca| Iorrest Gunp
i Hrabro srce) prekinura |e gorovo preko noci. Poznara po
svo|im konzervarivnim m|erilima u odabiru ilmova, Akade-
mi|a |e promi|enila svo|a rigidna sra|alisra, da|uci prednosr
poliricki korekrno| srru|i. Nakon ovog soka, recenrno| pro-
dukci|i imbecilnil lolivudskil blockbustera i n|ilovim nein-
venrivnim aurorima ni|e preosralo drugo nego pronaci svo|u
ur|elu u \arietyjetoj l|esrvici na|gledani|il ilmova bro|e-
ci zaradeni novac. ]er, u nominaci|i za na|bol|u musku ulo-
gu, razvikanog Toma Hanksa, Mela Cibsona i Kevina Cos-
rnera zami|enili su anonimusi popur Ceoreya Rusla i Bill-
y|a Boba Tlornrona, a um|esro n|ilovil glamuroznil kole-
gica po|avl|u|u se nenasminkane i samozara|ne leroine snaz-
noga glumackog porenci|ala popur Brende Blerlyn, Lmily
Warson i Irances Mc Dormand (od razvikanil imena samo
se vereranka Diane Kearon usp|ela progurari u ovu respekra-
bilnu reprezenraci|u). Isri se sluca| ponovio i u karegori|i na|-
bol|eg ilma u ko|o| |e, ne racuna|uci Columbi|u i n|ezinog
jerryja Mauirea, rri|umirala niskobudzerna produkci|a.
No, isrodobno, ra karegori|a na neki nacin pokazu|e i zani-
ml|iv pres|ek recenrnil celuloidnil zbivan|a u seri global-
nog ilma, u rasponu od v|ecno arrakrivnog briranskog soci-
|alnog vala (Leiglov ilm Istine i lazi), posr-raranrinovskoga
neo-noirea brace Coen (Iaro), do uvi|ek zaniml|ive ausrral-
ske kinemarograi|e (Sbine Scorra Hicksa, prica o glazbenom
enjant terribleu) i rainiranog izrica|a Anrlony|a Minglelle
(Tbe Inlisb Iatient ekranizaci|a isroimenog romana ka-
nadskog pisca Miclaela Ondaar|ea, ci|a |e zbirka posrmoder-
nisricke poezi|e pod nazivom Sabrana djela 8illyja Kida ne-
davno ob|avl|ena i u Hrvarsko|).
FesIvel ~ beromeIer Ireedove
Ipak, na|bol|i baromerar celuloidnil rrendova i dal|e su
ilmski esrivali, bez obzira da li |e ri|ec o erabliranim mani-
esraci|ama na relaci|i Berlin-Cannes-Veneci|a ili man|e razvi-
kanim priredbama. A koliko su one znaca|ne za sudbinu
odredenog ilmskog naslova, bez obzira na n|egov nekomer-
ci|alni karakrer, govori i cin|enica da su dva ilma s Oscaro-
ve lisre (Iaro, Tajne i lazi) doziv|ela svo|u sv|ersku premi|e-
ru na proslogodisn|em Cannesu, a Hicksov Sbine ko|i |e lani
zarvorio veneci|ansku Mosrru, vec se rada spomin|ao kao |e-
dan od mogucil kandidara za ovogodisn|u oskarovsku no-
minaci|u. Povezanosr izmedu esrivala i dod|ele Oscara vrlo
|e usp|esna.
Iako se ove razvikane priredbe na prvi pogled birno ne
razliku|u svo|om koncepci|om, svaku od n|il odliku|u odre-
dene speciicnosri. Berlinski ilmski esrival godinama |e bio
glavno godisn|e rocisre za aurore ay ilmova, a n|egova |e
Ianorana susravno podrzavala nekonvencionalni|a ideolos-
ka nacela svo|il sasravl|aca, da|uci prednosr isrocnoazi|skom
ilmu. Orkaceni inae posli|erarnog Berlina zabil|ezen u
Iosse|evom Cabaretu i n|egov nekadasn|i izolirani geopoli-
ricki poloza|, prervorili su ga u pri|esrolnicu europske alrer-
narive. Ta |e maniesraci|a oduvi|ek bila inregrirana u zivor
velegrada i n|egov renericni dnevni puls, a esrivalsku publi-
ku ni|e cinila umorna i blazirana b|elosv|erska elira, nego
Berlincani ko|i prare kulrurnu ponudu svo|ega grada. No,
vremena se mi|en|a|u. Nakon pada berlinskog zida, ra| |e
grad izgubio prepoznarl|ivi inae, sro |e ur|ecalo i na esrival
ci|a |e programska koncepci|a u posl|edn|il nekoliko godina
malom balansirala izmedu europskog ilma i lolivudskil
arrakci|a, a aurori provokarivni|il naslova zami|enili su Ber-
lin man|e razvikanim alrernarivnim priredbama popur lon-
donskog esrivala ay jilna.
42
Cscor o zno|o nozovisno ilmo. Cooroy Rosb o ilmo Sh|oo ooslrols|o-
qo rooolol|o Scollo Hic|so
8rilons|i soci|olni vol. 8ooo|||o| Th|oq rooolol|ico Hollio Mocoonolo
Za razliku od Berlina, esrivali u Cannesu i Veneci|i odu-
vi|ek su slicili kaoricnom cirkusu ko|i deser dana puni lore-
le ilmskim zvi|ezdama, srarlerama, novinarima i sv|erskom
elirom, da bi il nakon posl|edn|e esrivalske veceri preko
noci prizeml|io u dosadnu lerargi|u orm|enog kupalisnog
m|esra. Medurim, bez obzira na snobovsko elirni inae Can-
nesa, ri|ec |e o esrivalu ko|i se posl|edn|il nekoliko godina
moze polvaliri na|arrakrivni|im programom. To se ne odno-
si samo na sluzbenu selekci|u nego i na usporedne programe
ko|i poklan|a|u veliku pozornosr americko| nezavisno| pro-
dukci|i, bez obzira na ro sro se ra maniesraci|a u nas cesro
spomin|ala u negarivnom konreksru (predimenzionirani slu-
ca| Kusruricina Underrounda). A kako ova| ugledni esrival
iduceg svibn|a slavi svo| pedeseri rodendan (laurear prvog
Cannesa bio |e Rene Clemenr s ilmom 8itka za pruu) n|e-
gov izbornik sigurno ce priusriri svo|im gosrima ugodnil
ilmskil iznenaden|a.
Isrodobno, veneci|anska Mosrra |edan |e od ri|erkil esri-
vala ko|i se nikad ni|e sridio lolivudskil megalirova, n|ilo-
vil lero|a i superlero|a, nasro|eci svo|im programima zado-
vol|iri i ona| dio publike ko|i ilm promarra iskl|ucivo kao
neprerencioznu zabavu. Zaro n|ezin dugogodisn|i direkror
Cillo Ponrecorvo ni|e zanemario zalr|evni|e gledarel|e, da|u-
ci na|cesce prednosr erno-rrendovima i man|e poznarim ki-
nemarograi|ama Arike i Azi|e (Kiarosrami i iranski neorea-
lizam) i podupiruci na|novi|e ilmove europskil ilmskil le-
gendi popur Codarda (Ioreter Mozart), Wendersa (S onu
stranu oblaka), Leloucla (Zene, nuskarci: uputa za upotre-
bu) i Scllndora (Ore) iako n|ilovi naslovi nisu bili na ra-
zini na|inrriganrni|il d|ela ril aurora. No, kako ove godine
ulogu esrivalskog selekrora preuzima Ciorgio Coserri, novo
izdan|e Mosrre sigurno ce doziv|eri prom|ena u programsko|
koncepci|i.
Od svil medunarodnil ilmskil priredaba zasigurno |e
na|zaniml|ivi|i Sundance Iesrival ko|i se svakog si|ecn|a odr-
zava u Park Ciry|u, merropoli sv|erskog nezavisnog ilma. Ta|
esrival orvara vazan prosror za airmaci|u novil redarel|skil
imena i n|ilovo ukl|ucivan|e u glavne kinemarograske ri|e-
kove (Taranrino, Bryan Singer, Soderbergl i Kevin Smirl
samo su neki od kulrnil ilmasa ko|e |e predsravila ra respek-
rabilna maniesraci|a). Isrodobno, u povi|esri Sundancea sa-
drzana |e i ci|ela povi|esr americkog niskobudzernog ilma i
n|egovil mladil aurora ko|i su cesro pod ur|eca|em odrede-
nog ilmskog sm|era, iako ro cine veoma usp|esno.
43
Novo qonoroci|o qlomoco. Roborl Corlylo o ilmo |||-o|| Kono Loocbo
Mooi|s|o olro|ci|o. Cosh rooolol|o Dovioo Crononborqo
KreeIvee seege euIorskog flme Mede e USA
Srarus nezavisnog redarel|a moze u Americi posrici, uz
malo novca i mnogo dobre vol|e, gorovo svaki nadareni sru-
denr ilmske akademi|e, a kada n|egov prvi|enac dozivi od-
govara|uci usp|el u medunarodnim arr krugovima on ce ga
bez poreskoca moci uporri|ebiri kao ulaznicu za Hollywood,
ako mu |e do roga sralo. Srari maleri popur ]olna Saylesa i
]ima ]armuscla sirom su orvorili vrara ci|elo| |edno| genera-
ci|i niskobudzernil aurora ci|a su il debiranrska osrvaren|a
osamdeseril godina promovirala u prave zvi|ezde neovisnog
ilma. Medurim, koliko su se oni svo|im senzibilirerom razli-
kovali, roliko se i n|ilova ilmska kari|era krerala u razlici-
rim sm|erovima. Dok su se |edni i dal|e drzali nezavisnil
okvira, drugi su vec imali ulaznicu za lolivudsku rvornicu.
Posro|e li uopce neka pravila po ko|ima se moze prepo-
znari n|ilov rukopis Sverac zasrirnik nezavisnil aureura
]oln Sayles |edanpur |e bez suvisne reorerizaci|e naglasio
neke od osnovnil znaca|ki niskobudzernog ilma. radn|a se
na|cesce dogada u sadasn|osri, scenograi|a |e svedena na si-
romasne inreri|ere, speci|alni eekri porpuno se izb|egava|u,
a uloge su podi|el|ene malom nepoznarim glumcima kako bi
se rroskovi sveli na na|man|u m|eru. Takvil |ednosravnil
pravila Sayles se drzao i u svom redarel|skom prvi|encu Io-
tratak sednorice iz Secaucusa, sm|esrivsi svo|e rraumarizira-
ne proragonisre u |ednu sobu u ko|o| provode vikend ra-
spravl|a|uci o smislu zivora, seksu, smrri i slicnim remama, a
ra| ce prisrup nesro kasni|e preuzeri i Lawrence Kasdan u il-
mu \elika jeza. Sayles |e srrogo posrovao pravila |erinoce i
uporno izb|egavao pomodno kokeriran|e s razlicirim rrendo-
vima suvremene neovisne produkci|e Made in USA, uporno
odbi|a|uci primaml|ive ponude Hollywooda. Osrao |e v|eran
svo|em prepoznarl|ivom srilu, bez obzira na ro |e li masrovi-
ro ispreplerao sudbine svo|il |unaka u mulrikulruralnom am-
bi|enru New ]ersey|a i n|egovil predgrada ko|a su na rubu
ekonomskog kolapsa (Grad nade) ili suprilno balansira izme-
du osobnog i polirickog, secira|uci emorivne nemire svo-
|il proragonisra ko|i zive uz granicu nade (granicu izmedu
Teksasa i Meksika) ci|e su zivorne sudbine, bez obzira na ra-
zliciro ernicko podri|erlo usko povezane dogada|em iz pros-
losri (Ione Star). Zaro i naslov n|egova na|novi|eg ilma po-
prima meraoricko znacen|e glede n|egove kari|ere. Sayles |e
bio i osrao usaml|ena zvi|ezda neovisnog ilma.
Kra|em osamdeseril i pocerkom devedeseril godina ame-
ricka niskobudzerna produkci|a doziv|ela |e sve vece remar-
sko i srilsko raslo|avan|e, posra|uci zrrvom prolaznil rrendo-
va. ]edni su krenuli rragovima Melvilleovil noirea, eksploa-
raci|skil B-ilmova i pulp poetike Llmorea Leonarda, prerva-
ra|uci svo|e osrvara|e u krvavi crnolumorni rearar, na ci|o| se
pozornici izm|en|u|e bizarna galeri|a gn|evnil oca|nika, sir-
nil lopova i placenil ubo|ica s viskom adrenalina u krvi, or-
sira|uci nasil|e do granica roralnog apsurda (Taranrino, Ro-
berr Rodriguez, Roger Avary). Drugi su pak u svo|o| aursa|-
dersko| poerici kokerirali s ay ilmom (Cregg Araki, Tom
Kalin, Todd Haynes), eksplicirno secira|uci lomoseksualne
reme i isrodobno pomazuci soci|alizaci|u pripadnika seksual-
nil man|ina ko|i su, gleda|uci ruda, ali poznara iskusrva, u
mraku kinodvorane ubrzo dosli do zakl|ucka da nisu sami.
Medurim, ova| ay sm|er ugasio se preko noci, a n|egovi su
se aurori okrenuli nekim drugim remama, isrodobno rraga-
|uci za nekim novim aursa|derima. Araki se preusm|erio na
problemaricnu urbanu mladez Caliorni|e, kokerira|uci s
ikonograi|om splatter borrora (upravo |e zavrsio sniman|e
na|novi|eg ilma Noubere), a Haynes |e poceo ironizirari
neu ae (Saje), da bi se u na|novi|em ilmu Glitter Kids pri-
druzio skupini aurora opcin|enil sedamdeserim godinama,
ne bi li gledarel|e vrario u razdobl|e u ko|em su se smi|ali vla-
srirom izgledu.
Devedesere godine s velikim i malim rarovima, naciona-
lizmima, ernickom mrzn|om i recesi|ama, oznacile su po|avu
|ednog novog sm|era. Sv|esni da ne mogu promi|eniri svi|er,
pripadnici ove generaci|e mun|enil i zbun|enil ravnodusno
se povlace u apari|u i beznade, razorkrivsi celuloidnog idola
u Riclardu Linklareru (Slacker) ko|i lisrericnim pokrerima
kamere dokumenrira susrere sa sum|esranima, prervara|uci
svo|e d|elo u neku vrsru pseudoanrropoloske v|ezbe, dok |e
n|egova urbana svakodnevnica kaoricna popur svi|era u ko-
|emu zivi. Ovo| ikoni generaci|e X pridruzio se i Kevin
Smirl (Clerks, Mallrats), ci|a |e na|novi|a prica o neobicnom
pri|arel|srvu mladica i lezbi|ke (Cbasin Any) malom dozi-
v|ela negarivne kririke. Isrodobno, n|egovi su pomodni kole-
ge posegnuli za drugim inreresnim skupinama. No, n|ilov |e
nekonvencionalni siromasni sril oduvi|ek d|elovao kao
kombinaci|a malog kucnog videa i socioloske srudi|e u ko|o|
minuciozno bil|eze svakodnevne riruale, secira|u zivornu i-
lozoi|u i isrrazu|u ponasan|e, bez obzira |e li ri|ec o rerro
swingerima (Suiners Douga Limana), pozerima s Beverly
Hillsa (Clueless Amy Heckerling) ili grunge sceni Searrlea
(Slates jron tbe Underround redarel|ice Krisrine Pererson).
Treci su pak ascinirani likovnom scenom n|u|orskog Lower
Lasr Sidea, u rasponu od Mary Harron (I Sbot Andy varbol)
i ]uliana Sclnabela (8asquait).
Bez obzira na ro |e li ri|ec o neu aeu, lomicima, genera-
ci|i X, n|u|orskim um|ernicima, suinerina, yuppiejina ili o
neko| drugo| grupi, poerika ilmasa ko|i inrriganrno secira|u
n|ilove riruale mora se pri|e svega promarrari kao prolazan
celuloidni rrend. ]er, kako nasra|u novi sm|erovi, rako i pa-
da|u u zaborav. Zaro mnogi kriricari govore o krizi ide|a
americke nezavisne produkci|e ko|a se nepresrance vrri u za-
caranu remarskom krugu, sro |e uosralom dokazao i ovogo-
disn|i Sundance esrival ci|i se selekror polvalio da |e na n|e-
44
Now /qo ironi|o. So|o rooolol|o Toooo Hoynoso
govu adresu prisrigao rekordan bro| od 8 razliciril naslo-
va (pri|e dvi|e godine bilo |e pri|avl|eno samo 28 ilmova).
No, n|ilovi aurori malom reciklira|u slicne reme. N|u|orski
teenaeri (Hurricane Morgana ]. Ireemana) izm|en|u|u se s
ernickim reskama, a disunkcionalne obirel|i (House oj Yes
Marka Walrersa) s malim pricama o obicnim l|udima, kakvu
nam |e ispricao i laurear ]onarlan Nossirer (Sunday). Zaka-
zali su iskl|ucivo razvikani aurori popur Lyncla (Iost Hi-
buay), dok su nas u ovo| uvrnuro| skupini kulrnil redare-
l|a neovisne produkci|e |edino ascinirale erorizirane medira-
ci|e o simbiozi auromobila i seksualnosri u rukopisu konrro-
verznog Cronenberga. No, iako se n|egov Crasb na prvi po-
gled doima popur prolazne medi|ske arrakci|e, reperirivni
tecbno riruali u ko|ima sud|elu|u n|egovi |unaci ko|e seksual-
no uzbudu|u orgazmicni sudari |urecil auromobila i r|elesni
ozil|ci n|ilovil zrrava nisu odraz aurorova rrendovskog pre-
nemagan|a. Cronenbergov se ilm bez prer|erivan|a moze
smarrari |ednim od na|znaca|ni|il ilmova u devedeserima.
Tradicionalno usm|ereni na uvoz ulrrakomerci|alnil me-
galirova, domaci disrribureri nikada nisu pokazali vece zani-
man|e za ova| rip produkci|e, iako |e ri|ec o dinamicno| sce-
ni na ko|o| se svake godine po|avl|u|e neko novo ime. Sv|e-
sni usp|ela ko|i su doziv|eli ri nadareni mladi ilmasi, loli-
vudski mocnici masovno lodocasre u Park Ciry s primaml|i-
vim ponudama. Koliko ce odlazak u Hollywood uman|iri
n|ilovu individualnosr ovisi pri|e svega o n|ima samima. ]er,
oni dobro zna|u da Hollywood ne prizna|e nezavisnosr
nego samo rolerira razlicire srupn|eve ovisnosri.
Ireedov u suvremeeom brIeeskom flmu
Poerika europskil niskobudzernil redarel|a osravila |e
znakovire rragove na senzibilirer americkog aurorskog ilma,
sro porvrdu|e i n|ilova medusobna suradn|a u rasponu od
redarel|skog randema Kaurismaki-]ermuscl do glumacko-
-aurorskog duera Isabelle Huperr-Hal Harrley. No, ni europ-
ska kinemarogai|a ni|e imuna na rrendovski virus u cemu
predn|ace briranski ilmasi, sro se ne odnosi samo na pokrer-
ne slike nego i na druge izrica|ne oblike, od glazbe do mode.
Iako |e ri|ec o preci|en|enom ilmu, pomodni Trainspottin
ne promarra se samo popur ulrimarivnog enomena, nego |e
ra| kulrni ilm zapravo znaca|na prekrernica u glumacko| ka-
ri|eri n|egovil |unaka, medu ko|ima se izdva|a|u Lvan Mc
Cregor i Roberr Carlyle. Zaro ni|e neobicno da |e na Sun-
dance esrivalu od prikazanil ilmova na|veci pl|esak publi-
ke dobio briranski ilm prikazan u selekci|i srranil ilmova
Iull Montbly, u ko|em |e Carlyle maesrralno porrrerirao ne-
zaposlenog meralca ko|i zaradu|e za zivor izvodeci svo| strip-
tease sbou u nekom opskurnom klubu.
Carlyle i n|egovi ralenrirani kolege d|eca su briranskog
soci|alnog vala ko|i suvereno vlada briranskom kinemarogra-
i|om vec vise godina, iako posro|e i neki drugi celuloidni
rrendovi, od onog ko|i se poigrava polirickom svakodnevi-
com S|everne Irske (Neil ]ordan, ]im Sleridan), do onog
ko|i svo| inae gradi na adapraci|ama klasicnil d|ela briran-
ske lirerarure (sindrom Slakespearea i ]ane Ausren) ko|i se
svo|im vrlunskim proesionalizmom birno ne razliku|u od
TV-seri|a sniml|enil u radionici BBC-|a. A ru |e i ona grupa
proin|enil ilmasa (Hampron) ko|i u svo|im prer|erano sri-
liziranim kadrovima promarra|u Lnglesku onako kako |e za-
misl|a pros|ecni europski rurisr. rweed, vlazni pe|sazi i ro-
manricne vile.
Medurim, briranska svakodnevica ipak |e nesro drukci|a
od one kakvom |u porrrerira|u ovi rweed-nosralgiraci. To su
nam uosralom dokazali i redarel|i popur Kena Loacla i Mi-
kea Leigla. Okrurni p|esnici briranske suburbi|e s prl|avim
spavaonicama, plasricnim jast jood resroranima i pubovima
ci|e su rople drvene inreri|ere zami|enili poker auromari i ka-
raoke, veceri okupane prodornom neonskom sv|erloscu. U
rakvo| se depresivno| armoseri dave n|ilove isprane krea-
rure, popur maesrralne Brende Blerlyn (|edna od kandidar-
kin|a za Oscara u karegori|i glavne zenske uloge), |unakin|e
prekrasnog Leiglova ilma Istine i lazi. Ali, dug |e pur od
Lasr Lnda do Hollywooda.
A rrendovi se mi|en|a|u na isri nacin na ko|i se zavrsila i
medi|ska Trainspottin euori|a. Nesro sro |e |edne godine
bilo sezonski lir (eminisrkin|e, generaci|a X, swingeri) ubr-
zo se prervorilo u naviku. U rom sluca|u, selekrori nekog bu-
duceg esrivala morar ce porraziri neke nove aursa|dere.
45
Drogon kubeso
Flm Ireeds e Ihe NeeIes
UDC 71.43.04
Ile arricle is an overview o general ilm rrends in rle ci-
nema o rle nineries. Tle Irencl revival, ailing pressure
o rle Hollywood mainsrream, esrivals as rle main rrend
indicarors, a proliic wave o US aureur independenrs,
rle world dominarion o Bririsl social wave ilms.
Tle world cinema o rle nineries is marked wirl ligl-
ly dynamic rrends. Tlere is rle Irencl revival wirl C. Kla-
piscl, M. Kassovirz, rle new Clabrol and Rolmer. Tle
pressure rom Hollywood`s mainsrream blockbusrers con-
rinues bur lacks invenriveness wirl carasrrople ilms iled
wirl senrimenralism and banal siruarions, unsuccessul
liglbudger comedy and women`s ilms. Iilm esrivals like
Cannes, Sundance, Venice and Berlin conrinue ro be rle
main rrend indicarors parricularly sensirive ro anyrling
rrendy and new. Tle rise o US aureur independenrs
(low budger ilms) is also very imporranr, wirl some o
rlem compering or a place in rle mainsrream cinema,
wlile orlers, like Sayles, conrinue ro work low budger.
Tlis proliic o-ield, wirl 8 ilms regisrered ar rle Sun-
dance ilm esrival, las become dense wirl slorr and rran-
sienr recycling rrends sucl as noire revivals, pulp poerics,
gay ilms, young ilms, new age ilms, erc. In Brirain, soci-
al wave ilms masrerully dominare over rle sraid main-
srream adaprarions o Slakespeare and Ausrin.
BLIESAK /
IHE GLMMER MAN
!/D, !. jr. eraer |res., !|etea !eeel, !a-
llas K. Nesse, ltt. jr. ltleel Ketlmll. st. Ketla
|re1|la, r. !ela Ore, 1. |. Kltl |e|e, m|. Deaa
Cem|era. l. !reter Ke|la, s|. llllem !ea1ell.
al. !|etea !eeel, Keeaea lter eeas, |e|
Oaa|ea, |rlea Cet, ltlelle !elasea, !ela . !et-
lsea, !|ejlea !e|elewsl, Pe|er !esea, Kea Ca|re-
ae, Kltler1 Oea|, !elaa !|rea, Ke|er| elllease,
!esse !|etl, /lete \ee, Nllll Cet. ! mlaa|e.
1ls|r. Klaeme|ere|l.
Los Angeles porresa niz seri|skil ubo|-
srava u ko|ima su zrrve ci|ele obirel|i. U
r|esavan|u rog sluca|a radi derekriv ]im
Campbell (Damon Wayans) ko|emu
kao pomoc dod|el|u|u neobicnog n|u-
|orskog derekriva Colea (Sreven Sea-
gal). N|ilovi porpuno razliciri karakre-
ri orezar ce isrragu ko|a ce u |ednom
rrenurku ukazari i na derekriva Colea
kao moguceg ubo|icu.
Sreven Seagal israknuo se kao glu-
mac samo u |ednom dobrom ilmu
(Opsada) dok |e ulogama u osralim il-
movima rek odrzavao odredeno zani-
man|e publike. No kako posl|edn|i n|e-
govi ilmovi redom dozivl|ava|u kralo-
ve na kinoblaga|nama |asno |e da se pu-
blika zasirila plirkil akci|skil ilmica
kakvima se Seagal proslavio. Isri |e slu-
ca| i s 8ljeskon ko|i |e rezirao relevizi|-
ski ruriner ]oln Cray. Ta| Seagalov ilm
nudi orrcanu ormulu buddy-buddy il-
mova o seri|skim ubo|icama, a sve |e
zacin|eno scenama u ko|ima Seagal po-
kazu|e svo|e zavidno borilacko umi|e-
ce. No, sve ro napravl|eno |e prilicno
rral|avo, a sasvim solidno odebl|ali Sea-
gal porpuno |e neuv|erl|iv i iriranran u
glavno| ulozi. Porpuno nerazradeni li-
kovi mora|u se u ilmu i ociro |e da sce-
narisr ni|e znao sro bi napravio s n|ima.
Cray i osrarak aurorske ekipe nisu u
sran|u osmisliri ni likove ni odnos dvo-
|ice glavnil |unaka. Prica |e nesprerno
slozena i nema nikakvil naperosri, pa
se 8ljesak doima mnogo duzim nego
sro u biri |esr. ]edina svi|erla rocka do-
nekle |e simparican nasrup Keenan
Ivory Wayansa, ali i unaroc n|emu,
8ljesak |e los ilm ko|i zauzima nisko
m|esro u ilmograi|i Seagala (ko|a io-
nako obilu|e losim ilmovima popur
Konacne odluke, Snrtonosne zenlje,
Opsade 2...), a da ne govorimo o uspo-
redbama roga ilma sa spekraklima po-
pur Istinitib lazi, 8rzine i dr.
0ees Vuko[e
0M U LCE /
BLUE N IHE FACE
!/D, !. jr. lremet Fllms, la|erel, NDF/-
|are !jete, / |lae la !le Fete Pre1at|lea, Ore
!elasea, Pe|er Newmea, Dleae Pllllljs |ljr. Nlse-
ml Karelwe}, ltt. jr. Nerte Kel|el, |e| elas|ela,
Nerte elas|ela. r. eae ea, Peal /as|er,
1. |. /1em Nelea1er, m|. Clrls|ejler !elle|sea.
l. !ela Larle, Celtla es|ea, |lll er|la, s|. Ke-
llae lteaet. al. Nerte Kel|el, Keseeaae, ltle-
el !. Fet, Lll !emlla, el Oerlem, !erre1 Nerrls,
Oleaterle |sjesl|e, \lt|er /re, e1eaae, Kel|l
Detl1, lre !ertlae. 1 mlaa|e. 1ls|r. UCD.
Ni|e |asno |e li nerko na remel|u Dina
mogao ocekivari da ce svaka sl|edeca
za|ednicka po|ava Paula Ausrera, |ed-
nog iz mnosrva americkil inrimisric-
kil, karverovskil pricopisaca, i Way-
nea Wanga ko|em |e ne bas suprilni
Klub sretnib zena, izgleda, dogovorno
46
Pregled reperIoere
uredio. gor Toml|onovic*
` Popis krarica. pr. producenr; izv. pr. izvrsni producenr; sc scenarisr; r. redarel|; d. . direkror orograi|e; mr. monraza; gl. glazba; sg.
scenograi|a; kosrim. kosrimograi|a; ul. uloge; igr igrani ilm; dok dokumenrarni ilm; ani animirani ilm; c/b crno-bi|eli; col ilm
u bo|i; disrr. disrriburer.
Obradeno |e ukupno 36 ilmova i osam videonaslova. Od roga na kinoreperroaru bilo |e 29 ilmova iz SAD, 2 ilma iz Velike Brirani|e, 1 ilm iz Irali-
|e, re 4 koprodukci|ska ilma (SAD-Velika Brirani|a, Velika Brirani|a-Nizozemska-Irancuska, Irali|a-Velika Brirani|a-Irancuska, Span|olska-Velika Brira-
ni|a-N|emacka).
Iilmove su disrribuirali Kinemarograi (8), Conrinenral ilm (7), UCD (6), Luropa ilm video (5), Adria ilm i VLM (3), Blirz video (2), re Poly Bros i
Sigma ilm (1).
Od 8 obradenil videonaslova, svi su proizvedeni u SAD, a disrribureri su Conrinenral ilm i VTI (3), re Luropa ilm video i ]adran ilm (1).
Dim o lico
zaboravl|en biri ravna ukazivan|ima
novil ilmskil Mesi|a. Ali |asno |e da |e
upravo prer|erano bucen|e oko rog div-
nog, ali posve rilog, skromnog ilma,
glavni razlog sro |e n|egov opusreni,
improvizaci|ski sarelir Din u lice razo-
carao roliko napal|enil srovarel|a.
Tko se uspio suzdrzari od roga da u
prepliran|u sus|edskil sudbina oko
Brooklin Tobacco Company vidi ge-
ni|alno ilmsko d|elo devedeseril, novu
kolekci|u zgoda, monologa i, rrenuraka
vezanil za isru prodavaonicu i n|ezinu
okolinu, moze pronaci barem pod|ed-
nako simparicnom. Trenurak |e ru
kl|ucna ri|ec |er odusra|an|e od okvi-
ra prave price u ilm Din u lice napla-
vilo |e gomilu posve raznorodnog ma-
reri|ala, sarenu armoseru i iznenadne
prom|ene u ronu, re doni|elo i niz neu-
sp|elil i neu|ednacenil rrenuraka. Me-
durim, kao u TV-slowu gradenom na
skecevima, poneka se sekvenca ili ide|a
moze pokazari promasenom, ali osra|e
niz prilika za uzivan|e u rrenurku. ilm
nas pomocu Miclael ]. Ioxa kao ek-
scenrricnog ankerara, Lou Reeda ko|i
zali za baseball klubom, uplakane Aug-
gieve d|evo|ke pred ogledalom, re do-
kumenrarne d|evo|ke ko|a prica o ga-
dosrima ko|e ce |o| pri|arel|i radiri na
proslavi osamnaesrog rodendana, vodi
od nev|erice k smi|elu, pa kroz erorsko
uzbuden|e do cisril i neocekivanil
kino-suza.
Iosp Vskov
0IEVOIKA Z
SPIFRE GRLLA /
IHE SPIFRE GRLL
!/D, !. jr. Celam|le Plt|ares, Oreer Pre-
1at|leas, !le ea1etlae Cerjere|lea, Ferres| ar-
re, ljr. ertl Llre||, |1wer1 |. \ealea, ltt. jr.
errea O. !|l||. st. l r. Lee Detl1 lle|e||, 1. |. Ke-
|er| Drejer, m|. erle Oee1sjee1. l. !emes
Neraer, s|. Newer1 Cammlas. al. /llsea |lll-
e||, |llea |ars|a, ertle Oe Ner1ea, lll Pe||ea,
Klerea alreae, Oeller1 !er|ela, !ela . !etlsea,
Lealse De Cermler, l1e Orlesemer. !!I mlaa|e.
1ls|r. |areje |llm tl1ee.
Pri|e dvi|e i pol godine lrvarska |e
kino-|avnosr prvi pur mogla vid|eri |e-
dan ilm ov|encan lvalosp|evima na
glavnom dogada|u americke nezavisne
produkci|e, Sundance esrivalu. Ruby u
raju, neuv|erl|iv ali ipak korekran po-
kusa| prim|ene Rolmerove poerike u
americkim uv|erima (ilm |e napisao i
rezirao Vicror Nunez za ko|ega vise ni-
smo culi), osvo|io |e glavnu nagradu zi-
ri|a na Sundanceu i promovirao, danas
sve poznari|u, glumicu Aslley ]udd
(do|ml|iva supruga Vala Kilmera u \ru-
cini i lisrericna navodna kci Srockard
Clanning i Harveya Keirela u Dinu).
U vel|aci ove godine dospio |e u nasa
kina |os |edan lval|eni ilm sa Sundan-
cea, dobirnik nagrade publike Djetojka
iz Spitjire Grilla scenarisra i redarel|a
Davida Leea Zloroa. Ako dobirnik
kriricarske nagrade ni|e bio osobiro
do|ml|iv, |os |e man|e mil|enik nezavi-
sne publike. Djetojka iz Spitjire Grilla
moralka |e o drusrvenim (samo)izopce-
nicima, od ko|il ce |edna (naslovna |u-
nakin|a) u iskonsrruirano| zavrsnici il-
ma zrrvovari vlasriri zivor kako bi spa-
sila svog izopcenog sudruga, a n|ezina
zrrva bir ce oplemen|ena izopceniko-
vim povrarkom kuci, ma|ci, obirel|i, re
kompenzirana na samom kra|u ilma
dolaskom nove d|evo|ke, samolrane
ma|ke, ko|a |e zapravo pobol|sana ver-
zi|a rragicno srradala |unakin|e nova
d|evo|ka iz Spirire Crilla. Sve |e ru
ide|no rako li|epo umiveno i pri|arno
da savrseno prisra|e u lolivudsko
okruz|e, a zasro se Sundanceova publi-
ka zamara poladan|em rog esrivala
kad ilmove po svo|o| m|eri moze gle-
dari bilo kad i bilo gd|e (o rome skrbi
Hollywood) osra|e ne|asno. Ipak, bilo
bi nepravedno osraviri ovim reksrom
do|am kako |e ilm los; ri|ec |e o vise-
-man|e korekrno| drami, rezirano| nisra
slabi|e nego ro cini Zlarnim globusom
nagradeni i za Oscara nominirani Mi-
los Iorman u Narodu protit Iarryja
Ilynta. Suli realizam ilma osravl|a
dobar do|am, a Marcia Cay Harden
(neprepoznarl|ivo razlicira od gangsrer-
ske d|evo|ke ko|u |e rumacila u Millero-
tu raskrizju), u ulozi dobrocudne su-
pruge, porc|en|ene od predrasudama
ispun|enog muza podize kvalirarivnu
razinu za srepenicu vise. ]os da |e Ali-
son Llliorr, ci|e lice pods|eca na ono
Brooke Adams i Ally Sleedy ali ne do-
size n|ilovu speciicnu dopadl|ivosr,
sugesrivni|a u naslovno| roli, mozda bi
ilm u veco| m|eri nadoknadio velik
man|ak ko|i proizvodi n|egova znacen|-
sko-ide|na razina.
0emr Red
0RAKULA, VESEL
MRIVAC / 0RACULA
0EA0 AN0 LOVNG I
!/D, !. jr. Ces|le Ketl |a|er|elamea|, Oea-
mea|, |reels|llm, el |reels, ltt. jr. Pe|er !tlla-
1ler. st. el |reels, Ka1 De Late, !|ete Ne|er-
mea, r. el |reels, 1. |. ltleel D. O'!lee, m|.
/1em elss. l. Nammle eaa, s|. Ke Fere
!ml|l. al. Leslle Nlelsea, Pe|er etNltel, !|etea
e|er, /m Ies|etl, Lse||e /a|lea, Nerte Ker-
mea, el |reels, erl |leal|lel1, eea Cete-
ael, Cllte Ketlll, Clatl tCeaa. 1 mlaa|e
1ls|r. \|.
Govoreci o Brooksovu ilmu Drakula,
teseli nrttac neposreno bi bilo ne spo-
menuri rasc|epkanosr re ilmske price i
nedosrarnu povezanosr n|ezinil scena.
Neoboriva |e k rome i cin|enica da nisu
bas sve sale i gegovi |ednako usp|esni i
duloviri, a poneki bi prezirarel| Brook-
sova opusa rim zam|erkama v|ero|arno
dodao i prepoznarl|ivu inanrilnosr
mnogil dos|erki. Ima|uci sve ro u vidu,
val|a ipak napomenuri da su mnoge
scene upravo bril|anrne, a neke od sala
presuprilne ne samo za na|siru publiku,
nego i za veci dio redoviril lodocasni-
ka kino-reperroara. Ni|e bas v|ero|arno
da |e veliki posrorak publike prepozna-
o salu s Mme Ouspenskayom ili, kad
smo vec u uvodnim scenama ilma, uo-
cio zdravorazumsku i merazanrovsku
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 46-67 Pregled reperroara
47
D|ovo||o iz Siliro Crillo. /lison Ellioll
logiku sl|edece dos|erke. nakon di|alo-
ga s Lnglezom rransilvani|ski sel|aci |e-
dan za drugim zaprepasreno ponavl|a|u
ri|ec Drakula, sve dok |edan od n|il
zbun|eno ne ponovi ri|ec scleduled.
Takvil prim|era bi se moglo |os dosra
navesri, a u prilog komedi|i ide i vrlo
inreligenrno obavl|en snimarel|ski po-
sao.
Ipak, glavni |e adur roga d|ela upra-
vo inanrilnosr ko|a ce mnogima za-
smerari (cak ako im ni|e zasmerala u
poucno-epicnom Iorrestu Gunpu), i
ro ne samo u vezi s likom Drakule.
Znaca|ni|i |e u rom smislu lik proesora
Van Helsinga (izvrsno ga glumi sam
Brooks), neozbil|ni znansrvenik vrlo
ozbil|nog isrrazivalackog zanosa. On |e
i predmer i akranr mnogil inanrilnil
sala, a poucno |e usporediri ga s na-
m|erno bezlicnim mladim |unakom,
re uociri kako Van Helsing susravno
ponizava rog zbun|enog vikrori|anca.
Ako se pris|erimo k rome i scene s ob-
dukci|om, lakse cemo slvariri da bruk-
sovska (isrodobno i lelsingovska) in-
anarnilnosr ni|e lisena isrinske morbid-
nosri, a isrodobno |e i svo|evrsran sino-
nim zivorne radosri.
Iilm se, doduse, pomalo i ulizu|e
publici (npr. salom s vampiricinim en-
gleskim grudima), a ni prigovor neu-
|ednacenosri i nedovol|no| kolerenrno-
sri necemo porpuno osporiri. No, du-
lovirosr i iskupl|u|uca snaga aurorske
ironicne inanrilnosri u znarno| m|eri
uman|u|e rezinu ril prigovora. Zaro,
premda ni|e ri|ec o dovol|no cvrsro| i
u|ednaceno| srrukruri, mozemo reci da
|e ilm Drakula, teseli nrttac d|elo zre-
li|e i proin|eni|e od vecega di|ela svo|e
publike.
Nkce Gl
0UH IAMA / IHE
GHOSI AN0 IHE
0ARKNESS
!/D, !. jr. Peremeaa| Plt|ares, Ceas|elle|l-
ea Fllms, Oele /aae Nar1, Peal Ke1la, /. Kl|mea
Ne, ljr. Orea| Nlll, ltt. jr. ltleel Deales, !|etea
Kea|ler. st. llllem Oel1mea, r. !|ejlea Nej-
llas, 1. |. \llmes lslmea1, m|. Ke|er| |rewa, !|e-
te lrletltl, Keer |ea1elll. l. !err Oel1-
sml|l, s|. !|aer| ar|tel. al. ltleel Deales,
\el Kllmer, |eraer1 Nlll, !ela Keal, !em llllasea,
|rlea tCer1le, Near Cele, Om Parl, |mll er|l-
mer, Kar| |elle|. !!1 mlaa|e. 1ls|r. Klae-
me|ere|l.
Uradak Sreplena Hopkinsa imao |e
sve preduv|ere porrebne za srvaran|e
klasicnog d|ela. Neizv|esna i iznenadu-
|uca abula remel|ena na srvarnim do-
gada|ima, rrebala |e biri na||aca srrana
Duba i tane |er |e u sebi u|edin|avala
elemenre prokusanil ilmova popur
Tudinca ili Ralja, ali ovoga pura sm|e-
srenil u egzoricno aricko podnebl|e.
Sud|elovan|e Miclaela Douglasa i Vala
Kilmera moralo |e privuci gledarel|e u
kino, a redarel|evo predasn|e iskusrvo u
realizaci|i r|eskobnil sizea ko|i se pri|e
svega remel|e na kreiran|u unurrasn|e
srrave (Iredator 2) prakricki |e garanri-
ralo usp|el ovom pro|ekru.
No, iskusrvo nam govori kako |e
ilm cudesna rvorevina, ci|a se usp|es-
nosr ne moze predvid|eri, niri se pri
n|egovu srvaran|u mozemo posluziri
odavno prokusanim receprurama. Dub
i tana poklekli su upravo na sugesriv-
nom predocavan|u zaniml|ive abule.
Naime, Sreplen Hopkins doisra umi|e
srvoriri siruaci|e nabi|ene renzi|om, re
dor|erari gledarel|a na rub srolice. Ipak,
n|egova su razr|esavan|a rakvil siruaci-
|a u na|man|u ruku dvo|bena. Izvrsran
u rvorbi suspensea Hopkins |e daleko
slabi|i u konciznom kreiran|u c|elovi-
rog ilma, re naposli|erku u ocrravan|u
karakrera svo|il likova.
Zaro ne cudi sro dvo|ici glavnil |u-
naka, ko|e rumace Kilmer i Douglas
man|ka ozbil|ni|e karakrerizaci|e. Pose-
bice se ro odnosi na Kilmera ko|i se do-
ima kao da ne zna sro mu |e ciniri. Te-
mel|iri ilm iskl|ucivo na dopadl|ivim
akci|skim prizorima, ma koliko arrak-
rivni oni bili, vec odavno ni|e dovol|no.
Cledarel|i ipak rraze nesro vise od za-
divl|u|ucil lavova. To u sluca|u Duba i
tane nazalosr nisu dobili.
Mero Sebl
FANIOM /
IHE PHANIOM
!/D, /as|rellje, !. jr. Peremeaa| Plt|ares,
!le Le11 Cemjea, / \lllee Kee1slew Plt|ares,
Ke|er| |teas, /lea Le11 !r., ljr. !e||re |eem, ltt.
jr. Dltl \eae, !ee Dea|e, Orelem |arle, Ore Ce-
e|e, Pe|er !jeals|, |rate !lerletl. st. !e||re
|eem jrem llletlme lt s|rlje Lee Felle, r. !lmea
later, 1. |. Detl1 |arr, m|. O. Nltleles |rewa, |r-
ea N. Cerrell. l. Detl1 Newmea, s|. Peal Pe-
|ers. al. |lll leae, Krls| !weasea, !ree| llll-
ems, Ce|lerlae le|e !eaes, !emes Kemer, Cer-Nl-
reall !eewe, |lll !ml|retltl, Cese !lemestle,
Detl1 Pretel, !esejl Keae, !emea|le |er, !ea
!eaae, Pe|rltl tOeelea, Ke|er| Cele|. !11
mlaa|e. 1ls|r. Klaeme|ere|l.
U dobrom di|elu si|ecn|a 1997., zagre-
backi |e kino reperroar d|elovao popur
c|enika dobro opreml|enog amsrer-
damskog cojjee sbopa. Uz ocir prim|er
ilmova Din u lice, Zenlja i sloboda i
Tijelo kao knjia, svo|evrsne su kon-
ceprualne lakonarkoricke sesi|e bile za-
cin|ene raspravom o isrinskom dulu
revoluci|e, odnosno o odnosu um|erni-
ka, d|ela i publike. No na|izravni|i bio
|e ona| dio sro se uval|u|e ispod rezge
\rana 2, Space jan i Ianton ko|i se
cak i zovu popur LSD-rripova.
Pregaoci ko|i su iskemi|ali Iantona
u svo|o| su anrimladesko| d|elarnosri
pred sobom imali na|posreni|i cil|
birno im |e bilo da se svi dobro zabave.
48
Dob i lomo. Micbool Dooqlos
Drocolo, vosoli mrlvoc
Nekakva ozbil|ni|a analiza Iantona
nuzno bi ukl|ucivala piran|e zasro |e u
danasn|im po|movima na|usp|esni|a
koncepci|a zabave ona, pri ci|em srva-
ran|u i na|primirivni|i od rrisro clanova
ekipe zna da radi smece. Opravdava li
smece ro sro zna da |e smece ]e li sme-
ce s rrisro clanova ekipe bol|e od sme-
ca sa sesro clanova ekipe (pazire, sve su
ro odrasli l|udi) okupl|enil oko borbe
Arniea Sclwarzeneggera i krokodila
Mozda cak i |e li srrip ko|i smo vol|eli
kao klinci srvarno bio roliko smece da
se u ilmu |edino moze prodari kao sa-
mosv|esno smece
Ali sve |e ro vec rako zamorno da |e
na|bol|e vrariri se narkomeraorama i
zakl|uciri. ako se do dvadesere minure
porrosac odluci na dobar rrip, Ianton
mu nudi |os sedamdeserak minura psi-
loricnog cerekan|a. Lupa deser pura
|ace od 8risaca i zam|erno |ace od ne-
kil srvarnil droga, re se kao rakav
mozda moze iskorisriri i kao oruz|e u
borbi proriv narkomani|e.
Iosp Vskov
GEORGA
!/D, Freatasle, !. jr. Cl| I111, lremet
Fllms, Ula Ores|er1, !eaal|er !esea Lell, |er|ere
!araer, ltt. jr. |ea |erealel|t. st. |er|ere !ar-
aer, r. Ula Ores|er1, 1. |. !ea Klesser, m|. |llte|e|l
Kla. l. !. !|etea !eles, s|. Les|er Celea.
al. !eaal|er !esea Lell, ere laalalem, et
Perlltl, !e1 Letlae, !ela Dee, !esea Cer|er, !ela C.
Kelll, !lmm l|lersjeea. !!1 mlaa|e. 1ls-
|r. /1rle |llm.
Mracna counrry/rock drama o dv|ema
sesrrama p|evacko| zvi|ezdi Ceorgi|i
(Winninglam) i n|ezino| mlado| sesrri
Sadie. Poron|a, ambiciozna, ali oprere-
cena sesrrinim usp|elom, zeli svo|u
glazbenu kari|eru, ali izvan Ceorgi|ine
s|ene.
Osobni lomovi, krize idenrirera i
burne reakci|e, rrikovi su slo|evirog lika
mlade sesrre, ko|u ]ennier ]ason Leigl
rumaci u sugesrivnom, agresivnom
grcu i gn|evu. U rune od|eci, s izrazi-
rim podocn|acima, Leigl pred nama,
ambiciozno, lin|enom ravnodusnoscu i
prikrivenim egoizmom, ali i nekim
oblikom samomrzn|e, gradi zaniml|iv,
dvosrruki, inverzini lik.
Proriv Sadie nisu samo okolnosri i
sudbina, nego cak i n|ezin redarel|, ko|i
|e ilm u ko|em ona rumaci glavnu ulo-
gu, nazvao po n|ezino| sesrri, uzoru i
meri. Iilmski doa|en, Norvezanin u
Americi, Ulu Crosbard u Georiji na-
sro|i prevladari |az ko|i ga di|eli od dobi
i senzibilirera n|egovil mladil |unaka.
Ipak, upadl|ivi proci|ep u ko|i |e
ci|ela Georia uronula ni izbliza ne
pods|eca na Crosbardu zaci|elo mnogo
blizu remu n|egov ilm 8iti zalju-
bljen iz sredine 8-il. Iako |e Leigl ov-
d|e vrlo dobra (dok Winninglam li|epo
p|eva), rada su De Niro i Meryl Srreep
napravili man|e eksrremne, ali u c|elini
prodorni|e karakrere.
vee Sele Ir.
GMNAZIA ZA
0VLIAKE / HGH
SCHOOL HGH
!/D, !. jr. !rl!|er Plt|ares, Detl1 latler,
Ke|er| LeCesl, Oll Ne||er, ljr. Pe|rltle ll|tler, ltt.
jr. !esle Nererl. st. Detl1 latler, Ke|er| Le-
Cesl, Pe| Pre||, r. Ner| |etlaer, 1. |. \eraea Le|ea,
m|. !emes K. !meas. l. lre New|era, s|. Dea-
als eslla|ea. al. !ea Letl|t, !le Cerrere, Le-
alse Fle|tler, elll Pll|er, ella1e llllems, Oall-
lerme Dlet, !ela Netllle, |rlea Neels, Ne|esle
Oresea eaer, erte Ke1rlaet, Nltleles er|l.
mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
Ginnazija za ditljake na|novi|a |e pa-
rodi|a u produkci|i poznaroga Davida
Zuckera, ko|i |e s brarom ]erryem i pri-
|arel|em Parom Prorom osmislio ilmo-
ve Ina li pilota u ationu i Goli pistolj.
Ako sre gledali bilo ko|i od ril ilmova
odmal vam |e |asno sro mozere oceki-
vari od na|novi|eg Zuckerova osrvare-
n|a.
Clavni lik ilma idealisricni |e sred-
n|oskolski proesor Riclard Clark ko|i
dolazi u skolu prigradske siromasne ce-
rvrri. U porpunom kaosu ko|i vlada u
rakvo| skoli, Riclard ce uz pomoc ne-
kolicine ucenika i zanosne ravnarel|ici-
ne asisrenrice uciniri sve da osrvari svo-
|e snove i pruzi klincima priliku da se
vrare na pravi pur.
Vec iz sadrza|a ilma |asno |e kako
su se aurori ova| pur okomili na ilmo-
ve popur Opasnib nisli, Iean On Me i
slicnil pedagoskil osrvaren|a. Ginna-
zija za ditljake polovicno |e uspio ilm
ko|i se kvalirerom ne moze m|eriri s vec
spomenurim Zuckerovim d|elima, ali
moze pruziri ugodnu zabavu svil deve-
deserak minura rra|an|a. Srosovi u il-
mu vise-man|e su vec videni u slicnim
osrvaren|ima, no |os il ima dovol|no
da bi Ginnazija za ditljake bila gledl|i-
va. Druga man|kavosr ilma ripicna |e
za vecinu parodi|a, a odnosi se na ne-
sprerno povezivan|e komicnil scena i
skeceva u neku smislenu c|elinu. To |e
pona|vise ur|ecalo na dinamiku ilma
pa |e rako Ginnazija za ditljake na rre-
nurke izuzerno polerna i zabavna, a od-
mal zarim spora i nezaniml|iva.
Clavnoga |unaka u ilmu rumaci
zbun|eni ]on Lovirz (Gradski kauboji 2,
8esnrtno oruzje), neugledni komicar
ko|i |e kari|eru poceo u TV-slowu Sa-
turday Nibt Iite. Lovirz se pokazao
49
Fonlom
Coorqio. 1onnior 1oson Loiqb
vise nego dobar u ulozi rrapavog Ri-
clarda (uloga |e ociro bila nami|en|ena
Leslie Nielsenu) i dokazao |e da moze
nosiri i glavne uloge u ilmovima (do-
sadasn|a kari|era mu |e ispun|ena ni-
zom sporednil uloga). Uz Lovirza u il-
mu nasrupa|u li|epa Tia Carrere (Istini-
te lazi) i nadareni crni glumac Mekli
Plier (Clockers), re vereranka Louise
Ilercler (Iet iznad kukaticje nijez-
da). Iako Ginnazija za ditljake ne
predsravl|a nikakvo osv|ezen|e u svi|eru
ilmskil parodi|a, ona |e |os zaniml|ivi-
|a i duloviri|a od Brooksova Dracule i
Nielsenova Spy Harda.
0ees Vuko[e
HRABROSI RAINKA /
COURAGE UN0ER
FRE
!/D, !. jr. !wea|le|l Cea|ar Fet, Detls |a-
|er|elamea|, !ela Detls, !esejl . !laer, Detl1 !.
Frlea1l, ltt. jr. !esejl . Cerettlele, De|re er|la
Clese. st. Pe|rltl !leeae Daatea, r. |1wer1
lwltl, 1. |. Keer Deellas, m|. !|etea Kesea|lam.
l. !emes Neraer, s|. !ela Oresmerl. al.
Deatel eslla|ea, e Kea, Lea Dlemea1 Plll-
lljs, ltleel erler|, e|| Demea, !e|l Ollllem,
|reasea Platle|, !te|| Oleaa, Kelae !eler, leljle
lteajel. !I1 mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
Iemarizira|uci po|edinosri oko nomi-
naci|e za dod|elu medal|e casri i prov|e-
rava|uci znacen|e recenice. U raru,
prva zrrva uvi|ek |e isrina, Hrabrost
ratnika osmisl|ena |e pomocu epske
ob|ekrivizaci|e price, a abularno nudi
rri moguce isrine o nominirano| kape-
ranici Karen Walden. Tragalacka os za
isrinom usredorocena |e na lik porpu-
kovnika Narlaniela Serlinga ko|i, us-
pur receno, i sam ima problema. na
duznosri kod Al Barlre unisrio |e vlasri-
ri renk, misleci da pripada nepri|arel|u.
Problem vremenske perspekrive
ilmske naraci|e ri|esen |e pomocu ra-
zliciril o pripov|edaca, izravnil
sv|edoka zbivan|a, ko|i sv|edoce o izu-
zerno| lrabrosr Waldenove pod nepri-
|arel|skom varrom. Iilmska vizualnosr
rrebala bi se rako poigravari pri|elazima
iz sadasn|osri u proslosr i obrnuro, a,
um|esro roga, nudi samo srilski neobi-
l|ezen skok iz |ednog u drugo vri|eme.
Vizualizaci|a ilmskil siruaci|a neinven-
rivna |e kako snimarel|ski, rako rezi|ski
i monrazno. I ako se Hrabrost ratnika
misli kao rarna drama, onda rreba na-
pomenuri da |e ri|ec o drami u ko|o| |e
dramska naperosr roliko razvucena da
se niri ne os|eca, a svi rarni prizori (ko|i
bi rrebali vrisrari prizornom rarnom di-
namikom i dramarikom) doiml|u se
kao dokona rekonsrrukci|a davnil rar-
nil dogada|a.
Baveci se erickim piran|ima o isrini,
lrabrosri i casri, ilm osravl|a do|am
rakriziran|a i umrrvl|avan|a cirave pro-
blemarike. Naime, iako |e Ldward
Zwick sve lrio podrediri nacelu ob|ek-
rivnosri i iako |e i inace sklon spori|em
ripu naraci|e (ko|im |e, recimo, osrvari-
o odlicnu ilmsku sagu Ieenda o jese-
ni), ni|e mu usp|elo osrvariri |edinsrvo
price, zanra, zivornog rirma glavnil |u-
naka, ilmskog prosrora, vremena i
moralnil vrlina ko|e su rrebale biri sre-
disrem ilma.
Iesee Poser
KAZAAM
!/D, !. jr. !eatls|eae Plt|ares, la|ersteje
Cemmaalte|leas, |e| |aelmea, Peal . Oleser,
!te|| Kreej|, ltt. jr. Leeaer1 /rme|e, Ke|er| .
Cer|, !e1 Flel1, !leallle O'Neel. st. Clrls|lea
Fer1, Keer !e||er, r. Peal ltleel Oleser, 1. |. Cler-
les lasl, m|. ltleel |. Pelelew. l. Clrls|ej-
ler !a, s|. Deael1 Orelem |ar|. al. !lea-
llle O'Neel, Freatls Cejre, /ll eller, !emes /tle-
sea, eaesl, !ela Ces|ellee, |e| Clea1eala, Fewa
Kee1. 1 mlaa|e. 1ls|r. |areje |llm tl1ee.
ako d|ec|e ilmske anrazi|e pruza|u
mnogo mogucnosri za vizualizaci|u svi-
|era masre na|mladil, cini se da il na-
cin gradskoga zivora uspi|eva zagusiri.
Kazaam |e visok, krupan i dobar su-
vremeni dul ko|i pomaze u nevol|i i is-
pun|ava sve zel|e osim dulovnil.
Um|esro iz Aladinove sv|eril|ke, izlazi iz
rresreceg kaseroona uspi|eva|uci upla-
siri gradskog d|ecaka Maxa ko|i, ero,
bas i ne v|eru|e u ba|ke. Izlazak u ova|
svi|er za n|ega |e kazna, a moci ce se
vrariri u mir kaseroona rek nakon sro
Maxu ispuni rri zel|e. No, kako rog ne-
v|ernog d|ecaka nagovoriri da pozeli
nesro Dul se odlucu|e za raznovrsno
glupiran|e u ko|emu |edino sro |e vri-
|edno |esu rap sonoti pomocu ko|il
d|ecak i dul pronalaze za|ednicki |ezik.
Ali sl|edeci problem |esr priroda d|eca-
kovil zel|a. Sve pizze ovoga svi|era, ko-
|ima ga Kazaam doslovce zarrpao kad
|e pozelio lranu, Max bi dao za ro da
n|egovi rodirel|i ponovo budu za|edno.
Iilm o dobrom dulu Kazaamu
moze donekle zabaviri samo one na|-
50
Kozoom. Sbogoillo CNool
Cimnozi|o zo oivl|o|o
Hrobrosl rolni|o
mlade, gradske i nev|erne gledarel|e
ko|i ima|u slula za reksr i riram rap
glazbe. Osrarak ilma |e dobronam|e-
ran, osredn|i srereorip ko|em nedosra|e
masrovirosri Aladinove sv|eril|ke ili Ka-
zaamova kaseroona.
Iesee Poser
KLUB PRVH
SUPRUGA / FRSI
WVES CLUB
!/D, !. jr. Peremeaa| Plt|ares, !te|| Ka1la,
ljr. !lemes lmjere|e, ltt. jr. |tre !wer1lew, /1em
!tlree1er. st. Ke|er| Nerlla jreme remeaa
Olltlje Oel1sml|l, r. Nal llsea, 1. |. Deael1 !le-
rla, m|. !ela |leem. l. ert !lelmea, s|. Pe-
|er Lerlla. al. Oel1le Newa, |e||e l1ler, Dleae
Kee|ea, ele !ml|l, Dea Ne1ee, !|etler1
Cleaala, \lt|er Oer|er, !|ejlea Celllas, |llte|e|l
|erlle, ertle Oe Ner1ea, |reasea Platle|, !ea-
al|er Daa1es, |lleea Netler|, Pllllj |este, Ke| Ke-
laer. !1I mlaa|e. 1ls|r. Klaeme|ere|l.
Ioga dana, prilikom pro|ekci|e americ-
ke komedi|e Klub prtib suprua, moglo
se primi|eriri da |e kinodvorana prere-
ziro bila popun|ena zenama i ro onim
sredov|ecne dobi, ko|e su ova| pur, bez
svo|il muskil polovica, a vecinom u
prarn|i pri|arel|ica (aluzi|a na same pro-
ragonisrice ilma), dosle pogledari |e-
dan pravi zenski ilm. U n|emu su mus-
karci odvrarne svin|e ko|ima rreba srari
na kra|, a zene su re ko|e ce u rome i
usp|eri. Nakon odgledanog ilma prili-
kom izlaska iz kina, prira|eni sm|esak
na zenskim licima odavao |e os|eca| is-
pun|enosri i zadovol|srva, |er cin|enica
|e da su dosle na svo|e. No, kako se
kaze, sve sro |e li|epo krarko rra|e, pa
rako i n|ilov os|eca|. Svakodnevica il
ipak vraca k ma|cici Zeml|i, govoreci
im da |e ro bio |os |edan u nizu proizvo-
da rvornice snova ko|a ni|e nesklona
zasl|epl|ivan|u i romanriziran|u.
Radn|a ilma vrri se oko rri|u pri|a-
rel|ica, Brende, Llise i Annie, ko|e se
zna|u |os od akulrerskil dana. Nakon
mnogo godina ponovno se sasra|u i ro
na pogrebu kolegice ko|a |e pocinila sa-
moubo|srvo kad |e saznala da |e muz
vara. N|il rri dozivl|ava|u isru sudbinu.
Muzevi su n|ilova, vec pomalo nabo-
rana lica zami|enili onim mladim i
arrakrivni|im. No, ne zeleci skoncari
kao n|ilova kolegica, one odlucu|u na-
plariri racune...
U rukama nekog almodovadorski
nabri|anog redarel|a rakav size ne bi
srvarao nikakav znaca|ni|i problem. U
sluca|u Hugla Wilsona problema ima
na sve srrane. Redarel|u |e zasigurno
na|vise poreskoca zadavalo prican|e
price ko|o| |e v|ero|arno iz rog razloga
poklonio minimalnu vaznosr. Tako |e
ilm prerrpao komicnim siruaci|ama,
ko|e se uglavnom svode na klise|e s ko-
|ima se nabacu|e rek roliko da zakrpa
ona| povelik bro| rupa u radn|i, ne ma-
reci pri rom na prer|erivan|e ko|e kod
gledarel|a brzo srvara os|eca| zasiceno-
sri i dosade. Drugi problem srvara|u
mu likovi celicnil zena ci|e karakrere
bo|i srripovski, dovodeci il do samoga
ruba nepodnosl|ive karikaruralnosri.
Pri rakvom prisrupu likovima donekle
unkcionira Coldie Hawn, a na|iriran-
rni|a |e gluma Diane Kearon.
I kako sada |ednu rakvu zensku
remu, bez obzira sro |e ri|ec o komedi-
|i, slvariri kao problem i uzeri |e k srcu
(ro |e vidl|ivo bila aurorova nam|era),
kad |e sve svedeno na pojednostatljita-
nje i romaricarsko vrludan|e.
Zene, radi se o rrenuracnom zado-
vol|srvu, nakon ko|eg sli|edi porpuni
zaborav.
Goree Kove
LABRNI ZLOCNA /
HEAVENS PRSONERS
!/D, !. jr. New Llae Claeme, !ete Plt|a-
res, /a1ree |. erea, /l|er| !. Ka11, Leslle Ore-
l|, ljr. Ore Fre1erltlsea, ltt. jr. Nll1 Oe||lle|, /let
|el1wla. st. Nerle Pe|ea, !te|| Freal jreme
lajltl !emese Leeje |arlee, r. Plll !eeaea, 1. |.
Nerrls !etl1es, m|. llllem !|elalemj. l. Oe-
ere Fea|ea, s|. !ela !|e11er|. al. /let |el-
1wla, |rlt Ke|er|s, Kell Latl, er !|aer| es|er-
sea, !erl Ne|tler. !1I mlaa|e. 1ls|r. \|.
Ako vam se ikada pred nosom srusi
avion, ne pokusava|re mu se pribliziri i
spasiri preziv|ele, nego pob|egnire gla-
vom bez obzira i pravire se da nisra ni-
sre vid|eli. To |e na|man|e sro mozere
uciniri, zelire li izb|eci sudbinu ko|a |e
snasla Davea Robicleauxa (Alec Bal-
dwin) u ilmu Plila ]oanoua. Naime,
prcka|uci po zrakoplovu i isrrazu|uci
uzroke nesrece, Dave se upleo u niz
dogada|a sumn|ivil uzrocno-posl|edic-
nil veza, dva sara se mucio u scenama
nedokucive morivaci|e re se obreo u za-
dn|em kadru s izrazom lica ko|e oda|e
zbun|enosr rek nesro man|u od one ko-
|om |e poprario rusen|e zrakoplova na
pocerku ilma.
Iabirint zlocina ilm |e ko|emu |e
lrvarski rasparcavac (VLM) dao naslov
prim|ereni|i od originalnog Hea-
tens Irisoners (Zattorenici neba, ka-
kve god ro veze s ilmom imalo). ]er,
51
Klob rvib soroqo. So snimon|o ilmo
radn|a ilma razvi|a se orprilike |edna-
ko smisleno kao i rurisricka sern|a labi-
rinrom bez vodica. U prvi cas vam |e |a-
sno kako sre iz |edne prosrori|e usli u
drugu, ali vec u rreco| ne mozere naci
vezu s prvom. Logika zbivan|a gubi se
u labirinru vlasrirog zaplera, pa na kra-
|u nikom ne moze biri |asno kakve |e
sve ro imalo veze s onim avionom na
pocerku. Takvom scenari|u ni|e puno
pomogao redarel| ]oanou, ko|i |e, izu-
zev |edne scene por|ere, ilm rezirao
prilicno mlako, ne uspi|eva|uci srvoriri
nikakvu naperosr. ]oanou |e isro rako
nezainreresiran i za likove. Alec Bal-
dwin |os |e donekle zaniml|iv kao bivsi
polica|ac i alkololicar ko|ega rusen|e
aviona vraca u svi|er iz ko|ega |e poku-
sao pob|eci, no zenski likovi predsrav-
l|a|u upravo smi|esne obrasce Kelly
Lincl |e brizna zena, Teri Harcler |e li-
|epa i zla kucka, Mary Sruarr Masrer-
son |e kurva zlarnog srca...
U vrline ilma rreba ubro|iri dobro
obavl|en snimarel|ski posao, re po|avl|i-
van|e Lrica Roberrsa, makar i oper u
ulozi dezurnog idiora. Te dvi|e vrline,
ipak, ne mogu spasiri gledarel|a i po-
moci mu da se, dok gleda ilm, ne izgu-
bi u labirinru dosade.
Ieleee Pel[ee
LANCANA REAKCIA /
CHAN REACION
!/D, !. jr. !wea|le|l Cea|ar Fet, / leaatl
Ce., Clllee Petl|lt |a|er|elamea|, /rae L. !tlml1|,
/a1rew Detls, ltt. jr. Kltler1 leaatl, |rwla !|e||.
st. !. F. Lew|ea, ltleel |er|mea, r. /a1rew De-
tls, 1. |. Freal !l1, m|. Deael1 |retla, Det Neeal,
/r|lar !tlml1|. l. !err Oel1sml|l, s|. eler
/lme1. al. Keeaa Keetes, erea Freemea,
Ketlel elst, Fre1 er1, Ketla Daaa, |rlea Cet,
!eeaae Cessl1, Cleltle Kess, Nltleles Ka1ell, !tl
e. !1 mla. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
U na|novi|em akci|skom urarku reda-
rel|a Andrewa Davisa (Opsada, 8jeu-
nac), Keanu Reeves glumi mladog
znansrvenika Kasalevicla ko|i skupa s
ekipom izicara i kemicara radi na pro-
|ekru dobivan|a neogranicenog izvora
energi|e. Kad ekipa znansrvenika dode
do revolucionarnog orkrica, nerko
upada u laborarori| i ubi|a vodu pro|ek-
ra s ci|elom ekipom, re unisrava labora-
rori|. ]edini preziv|eli |e Kasalevicl i
sva krivn|a |e usm|erena na n|ega. Da bi
dokazao svo|u nevinosr, Kasalevicl
mora b|ezari od polici|e i ra|ne vladine
organizaci|e, a u bi|egu mu pomazu li-
|epa Raclel Weisz |edna od sudioni-
ca isrrazivan|a i ra|ansrveni mecena ko-
|eg glumi Morgan Ireeman.
Prilikom prvog ciran|a sadrza|a Da-
visova ilma, |asno |e da posro|e velike
slicnosri izmedu Iancane reakcije i Da-
visova na|veceg lira u kari|eri 8je-
unca. Vec ro |e dovol|no da Iancanu
reakciju docekamo s rezervom. Nakon
odgledanog ilma ociro |e kako su Da-
vis i ekipa previse roga nabacali u Ian-
canu reakciju i ucinili |e neporrebnim
klonom usp|esnog 8jeunca. Naime,
Iancana reakcija ima sve one elemenre
ko|i su krasili pri|asn|e Davisove rado-
ve, ali s n|om ipak nesro ni|e u redu.
Iilm |e prepun por|era i |urn|ava auro-
mobilima i mororima, akci|ski prizori
su spekrakularni i arrakrivni, glumacka
ekipa izvrsna, no unaroc svemu Ianca-
na reakcija nedovol|no |e uzbudl|iv, na
rrenurke cak i dosadan ilm. Razlozi
rome su predvidl|ivosr price i nezani-
ml|ivosr glavnog lika. Niri |e lik Kasale-
vicla imalo inrriganran, niri |e Reeves
rip akci|skog |unaka (nemoguce ga |e
zamisliri prim|erice u Nenoucoj nisi-
ji). Mada Keanu Reeves ima iza sebe
dvi|e odlicne uloge u akci|skim ilmovi-
ma (Iakleni tal, 8rzina) ro |e pona|pri-
|e rezulrar um|esnosri redarel|a ril il-
mova, a man|e glume samoga Reevesa.
Kako su i prerlodni Reevesovi ilmovi
popur jobnya Mnenonica i nedavnog
Ieelin Minnesota prosli poprilicno
lose na sv|erskim kinoblaga|nama |asno
|e kako |e Reevesu lirno porreban |e-
dan lir kako bi zadrzao svo|e m|esro u
Hollywoodu.
Bilo kako bilo, Iancana reakcija bir
ce solidna zabava gledarel|ima zel|nima
cisre akci|e, dok ce svi osrali biri zaki-
nuri |er ne pos|edu|e sarm niri inreli-
genci|u svo|srvenu pravim akci|skim
spekraklima (popur vec spomenuril
Reevesovil ilmova). Zaniml|iva glu-
macka ekipa i cvrsra Davisova ruka pri-
skrbili su Iancanoj rekaciji arrakrivan
diza|n, ali ispod re asade nalaze se ne-
zaniml|ivi likovi, srereoripan scenari| i
vec videna prica sro na kra|u ipak ni|e
dosrarno za neku povol|ni|u oc|enu od
solidnog.
0ees Vuko[e
LU0A BOZCNA
ZVONA / INGLE ALL
IHE WA
!/D, !. jr. !wea|le|l Cea|ar Fet, Clrls Ce-
lam|as, erl Ke1tll||e, ltleel |erae|lea, ljr.
!eaal|er |lam, !emes ale, ltt. jr. Kltler1 \eae.
st. Kea1 Kera|lel1, r. |rlea Letea|, 1. |. \lt|er
!. Kemjer, m|. Kea| |e1e, ll|ea Nea1ersea.
l. Detl1 Newmea, s|. Lesle tDeael1. al. /r-
ael1 !tlwerteaeer, !la|e1, Plll Ner|mea, Kl|e
llsea, Ke|er| Ceare1, er|la all, !ele Lle1, !e-
mes |elasll, |. !. De Le Peae, Lerelae Newmea, !a-
s|la Clejmea, Nerte Kermea, Kltler1 ell, Deal-
el Kler1ea. mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el
|llm.
Arnold |e pameran momak. On zna
sro |e dobro za n|ega, a pogorovo za
n|egovu publiku. No, bez obzira na ru
cin|enicu Arnold nece pamriri proslu
godinu po dobrome. Nakon slabog 8ri-
saca ko|i pods|eca na n|egove bezlicne
akci|ske ilmove iz 8-il, sv|erlo dana
ugledala su i Iuda bozicna ztona, ilm
ko|i |e resko okarakrerizirari. Kad bi se
dalo nasluriri po naslovu, ri|ec |e o bo-
zicnom ilmu, ali osim sro |e radn|a
sm|esrena u ro doba godine, ilm nema
previse veze s rim blagdanom. Mozda
se radi o d|elu za mladu publiku ko|a bi
rrebala biri privucena pricom o preza-
poslenom ocu ko|i nema vremena za
vlasrirog sina i obirel|, ali ni|e ni ro. ]e-
dini ociri moriv Ztona |esr americka
mani|a kupovan|a u vri|eme darivan|a,
sro |e solidan moriv za dobar ilm. No,
u ovom sluca|u sve se svelo na izraziro
slampav komenrar konzumenrizmu po
nacelu. kako svi, rako i |a. Ako |edna
igracka moze izbrisari sve oceve gri|ele
rada se za n|u rreba ruci, psovari, laga-
ri, i krasri pa cak i ler|eri (na|veca glu-
52
Looo 8ozicno zvono. /rnolo Scbworzonoqqor
posr ilma). Molim vas li|epo, pa gd|e
|e ru moral ko|i ilmovi rreba|u propa-
girari.
Posravl|a se ociro piran|e zasro |e
onda Arnold uopce prilvario ulogu u
rakvome ilmu. Bez dvo|be |esr da |e on
mislio samo na|bol|e, ali obicno ro rako
u zivoru zavrsi. Ono sro mu |e zaisra
porrebno |esr kvalireran redarel|,
sve|edno zvao se on ]ames, Paul ili cak
Ivan ko|i bi osigurao kvalireru i suvi-
slosr n|egovil ilmova.
MerIe Mlekov
MAIL0A
!/D, !. jr. !rl!|er Plt|ares, !erse Fllms,
Deaa De\l|e, ltleel !lem|er, !|ete !ler, Lltt
Dell, ljr. Ke|la !wlter1, Nltleles Ketea, ltt. jr.
ltleel Peser, er|la |remea. st. Nltleles
Ketea, Ke|la !wlter1 jreme lajltl Keel1e Delle, r.
Deaa De\l|e, 1. |. !|e|ea Ctejsl, m|. Latee Klla-
mea, |rea| ll|e. l. Detl1 Newmea, s|. |lll
|rtesll. al. Deaa De\l|e, Klee Perlmea, |m-
|e|l Detl1|t, Pem Ferrls, ere llsea, Peal Kea-
|eas, !rete el|er, |rlea Letlasea, !eea !jeele
Newer1, !ere e1ella, K. D. Ke||, Oelle|l Ore-
er. mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
0anny DeViro |e i kao redarel| i kao
glumac pridonio srvaran|u nekil vrlo
usp|elil ilmova, a iznesenu rvrdn|u
prilicno uv|erl|ivo mogu porvrdiri cak i
neke scene iz d|ec|ega ilma Matilda.
DeViro i Rlea Perlman uv|erl|ivo glu-
me simparicno zarucane i primirivne
rodirel|e naslovne |unakin|e; neke od
scena u ko|ima se po|avl|u|u kao da su
zalurale iz ilma ko|i bi mogao biri pri-
licno dobar... Te su scene, medurim,
navrar-nanosr sli|epl|ene s kadrovima
previse losim cak i za na|alrernarivni|a
kulrisricka adoriran|a.
Ne vida se rako cesro na plarnima
lrvarskil kina lik ko|i bi po primirivno|
vulgarnosri bio ravan ravnarel|ici Ma-
rildine skole, a scene u ko|ima se ra mi-
sicava, masna i do srzi pokvarena usi-
d|elica izivl|ava nad nevinom d|ecicom
granice s inrelekrualnim zlod|elom.
Premda |e puno uv|erl|ivi|e odgluml|en,
l|igavo srcedraparel|ni lik dobre ucire-
l|ice na isro| |e krearivno| razini; kao da
ga |e zamislila vrsn|akin|a naslovne |u-
nakin|e, clanica lirerarno-ilmske sekci-
|e nizil razreda osnovne skole. Zadn|a
|e rvrdn|a prim|en|iva na c|elokupnu a-
bulu, osobiro, od rrenurka kad zla rav-
narel|ica zakoraci u n|u svo|im slonov-
skim korakom, pa |e |asno da ru izne-
nadu|uce zaglupl|u|ucu ilmsku pricu
rreba sro pri|e zaboraviri. D|ecu bi, do-
duse, Matilda mogla cak i zabaviri no,
ako rodirel|i bas zele poromsrvu prika-
zari nesro bezvri|edno, veliku ce uslugu
zakonima dobroga ukusa uciniri ako
izaberu nesro inreligenrni|e i man|e iri-
ranrno.
Nkce Gl
MOI NAI0RAZ
0NEVNK / CARO
0ARO
l|ellje, !1. jr. !etler |llm, |ea|llm, Le !ej|
Claeme, !|a1le Ceael Plas, /aele |er|eelle,
Neaal ere||l, Nelle |ea|l. st. l r. Neaal ere|-
|l, 1. |. Olasejje Leatl, m|. lrte Oerreae. l.
Nltele Pleteal, s|. er|e e||attl. al. Neaal
ere||l, Oleteaae |ettele, !e|es|leae Ner1eae,
/a|eale Pe|retelll, !eaal|er |eels, /letea1er Ket-
lwell, Keae|e Cerjea|lerl, Ke||eelle Le||ereal,
erte Peellal, /a|eale Nelwlller, \elerle erelll,
!erle Lem|lese, Oleaal Ferrere||e, Plae Oea|lle,
erle !tlleae, !ereae Neae. !11 mlaa|e.
1ls|r. !lme |llm.
ako u Irali|i vec godinama uziva kulrni
srarus, Nanni Morerri |e kod nas por-
puno nepoznar ilmas. Tek |e, zalval|u-
ci val|da nagradi za rezi|u u Cannesu, s
visegodisn|im kasn|en|em u Kinoreku
na krarko zalurao i Moj najdrazi dnet-
nik. U n|emu nam se Nanni Morerri
predsravl|a kao rali|anska verzi|a Wo-
ody|a Allena, posvecena luda ko|a s
mnogo dobrolornosri, ali i cinizma
promarra svi|er oko sebe. Razlika izme-
du Allena i Morerri|a rek |e u rome sro
prvi uziva u lamenriran|u i izvoden|u
neocekivanil zakl|ucaka, dok Morerri
uglavnom prikazu|e ono sro vidi, a za-
kl|ucci se uglavnom namecu sami od
sebe.
Moj najdrazi dnetnik zapravo |e
omnibus sasravl|en od rri ilma ko|e
povezu|e rek sam auror kao glavni lik.
U prvo| prici Morerri se usred l|era ves-
pom vozika Rimom, uziva u gradskim
ulicama i zgradama, a isrodobno se
zgraza nad menralirerom l|udi i kinore-
perroarom prepunom lorora i porni-
ca. U drugom di|elu, Nanni se, u porra-
zi za mirom, upucu|e na oroke gd|e sre-
ce pri|arel|a ko|i nikad ni|e gledao rele-
vizi|u, no nakon prvog konrakra s cu-
desnom kuri|om posra|e ovisnikom o
TV-sapunicama. Ne samo zbog roga,
oroci se ne pokazu|u nimalo mirnima i
prikladnima za krearivan rad, pa se
Nanni vraca kuci. U rreco| prici Morer-
ri bez emocionalnog angazmana prica
povi|esr svo|e bolesri ko|a |e pocela
svrabom, a nakon bezbro|nil li|ecnic-
kil misl|en|a, prerraga, krivil di|agno-
za i pogresnil li|ekova, orkriva kako
bolu|e od Hodgkinove bolesri ko|u,
prema misl|en|ima li|ecnika, nece pre-
ziv|eri. Toga nema u ilmu, no srecom,
li|ecnici su |os |ednom pogri|esili.
Takva ilmska konsrrukci|a uisrinu
osravl|a nebran|ene bokove za na|razli-
ciri|a kriricarska zanovi|eran|a, |er arbi-
rrarnosr ponudenil prica osravl|a mo-
gucnosri za beskonacno siren|e ilma.
Takoder, price ima|u malo sadrza|nil
poveznica, a |edina cvrsra rocka u rom
ilmskom svemiru |e lucidni cudak ko|i
se cudi onima ko|i se isrodobno cude
n|emu. No, cak i na|okor|eli|i kriricar
resko ce zani|ekari sarm Morerri|eva
pripovi|edan|a, uv|erl|ivil dokumenra-
risrickil rekonsrrukci|a i lucidnil zapa-
zan|a o sran|u svi|esri u danasn|o| Irali-
|i. Morerri|ev prinos ilmsko| um|erno-
sri, sudeci prema ovom ilmu, man|i |e
nego sro Tali|ani misle, no zasigurno
predsravl|a dragoc|eno dulovno osv|e-
zen|e sve srerilni|em europskom ilmu.
gor Ioml[eeov
53
Moliloo. Moro Wilson
MOIA UBOIIA MAMA /
SERAL MOM
!/D, !1. jr. Peler |a|er|elamea| Cerjere|l-
ea, !ete Plt|ares, !ela Fle1ler, erl !erlet, ltt. jr.
!esejl . Cerettlele !r. st. l r. !ela e|ers, 1. |.
Ke|er| . !|eteas, m|. !ealte Nemj|ea, |rlte Na-
las. l. |esll Pele1earls, s|. \latea| Pereale.
al. Ke|lleea !araer, !em e|ers|ea, Kltll Lele,
e||lew Llller1, !te|| esle erea, el| et-
Plersea, !as|la lella, Pe|rltle Daaaetl, Leaale
Nerse, lal !|ele. 1 mlaa|e. 1ls|r. \|.
Moja ubojita nana lako se moze za-
misliri svuda i u piromim kra|obrazi-
ma Nove Lngleske i u na|crn|im noc-
nim morama Twin Peaksa u vrlernom
Idalou. Beverly Surplin (Turner) uzor-
na |e domacica ko|a reciklira smece,
bavi se raznim slobodnim akrivnosrima
i brizno skrbi za obirel|. Toliko brizno
da l|udi, s ko|ima n|ezini ukucani ima|u
makar na|man|e razmirice, zavrsava|u
pregazeni aurom, zaruceni morkom
ird...
Za opus ]olna Warersa Moja uboji-
ta nana supermirno |e i sralozeno d|e-
lo. Tu nema li|epil, eksrravaganrnil
rizura na kar, um|ernil ruzicasril pla-
menaca, ni Iggya Popa u koriru. Plarno
|e umiveno, a sve ilmsko ludilo deini-
rivno |e spreml|eno u glavu |unakin|e.
No, iako se Warers naizgled prikla-
n|a (makar vizualnom) nainstreanu,
Moja ubojita nana ipak |e prava li-
mna proriv sredn|e klase i obirel|i kao
n|ezine israknure vri|ednosri. Sprdn|u s
aekriranim cisrunsrvom dobril grada-
na iz americkil predgrada, Warers pre-
rezno zadrzava u obirel|skim razm|eri-
ma i meduobirel|skom oploden|u, i
kad se radi o uzrocima i kad se radi o
maniesraci|ama.
Opceniri|i (ili bol|e receno eksplicir-
ni|i) konreksr ilm dobiva rek na kra|u,
kad medi|i od obicne ma|ke-ubo|ice
prave enomenalnu Serial Mon, zvi|ez-
du. Da, Moja ubojita nana |e Karlle-
en Turner u posve novom, neocekiva-
nom i s|a|nom izdan|u.
vee Sele Ir.
NAIVEC RZK /
MAXMUM RSK
!/D, !. jr. Celam|le Plt|ares, esle Dle-
mea|, ljr. !esea Clerl, ltt. jr. Keer |lra|eam.
st. Lerr Ferasea, r. Klae Lem, 1. |. /letea1er
Orastasll, m|. |lll Pealew, l. Ke|er| Fell, s|.
!|etea !jeate. al. !eea-Clea1e \ea Demme,
Ne|esle Neas|rl1e, !eea-Naaes /ale1e, letl
Orealer, Peal |ea-\lt|er, Freal !eaer, !|e|eaes
l||se|ells, Freal \ea Keelea, Detl1 Nem|lea,
!|ejleae /a1rea, Dea erea, Deael1 |ar1e, Ke|
Kemea, |reale Ketll. !1 mlaa|e. 1ls|r.
Cea|laea|el |llm.
Neki jilnoti nisu zasluzili biti sninlje-
ni ra misao porpuno odredu|e i
usm|erava svako dal|e razmisl|an|e o
ilmu ko|e se, kad |e ri|ec o ovom ripu
produkci|e, moze uciniri i suvisnim.
Najteci rizik |edino sro moze ponudiri
|esr kra|n|a dosada.
Iz kaoricnog vizualnog pocerka u
ko|em dvo|ica civila progone Miklaila
ko|i pada s balkona, rusi sve pred so-
bom i radi slicne geni|alne poreze da bi
na kra|u sekvence bio ubi|en, rada se
akci|ski ilm u ko|emu |e akci|a kaos,
ruca, nedovol|no morivirana borba,
glupi razgovor... U sl|edeco| sceni pro-
gon|eni se po|avl|u|e ziv, ali samo na-
krarko, |er ubrzo posra|e |asno da |e ro
n|egov brar blizanac. Sli|edi, naravno,
banalni srereorip. Alain Moreau zeli i
mora orkriri rko |e n|egov brar, pa od-
lazi u New York, susrece n|egovu d|e-
vo|ku, upada u ci|eli niz nevol|a u ko|i-
ma se savrseno snalazi..., a dal|e ni|e
resko prerposraviri.
Minuciozna gledarel|ska dosada
obogacena |e losom glumom ]ean-Cla-
ude Van Dammea i Narasle Hensrrid-
ge re pozadinskim dodarnim odrede-
n|em samil likova i mai|e, ko|e u zbi-
van|a uplice Ruse, CIA-u, IBI..., a svi
elemenri price roliko su slabo povezani
da ne rvore cvrsru akci|sku c|elinu,
nego nude akci|ske siruaci|e neu|edna-
cenog inrenzirera.
Iesee Poser
NARO0 PROIV
LARRIA FLNIA /
IHE PEOPLE VS.
LARR FLNI
!/D, !. jr. Celam|le Plt|ares, Pleealt Plt-
|ares, lt|lea, Ollter !|eae, !eae| Iea, ltleel Ne-
asmea. st. !te|| /letea1er, Lerr Kerestewsll, r.
llei Fermea, 1. |. Plllljje Keassele|, m|. Clrls|ej-
ler !elle|sea. l. !lemes Newmea, s|. Pe|rltl-
e tea |rea1eas|ela. al. ee1 Nerrelsea, Cear-
|ae Lete, |1wer1 Ner|ea, |re|| Nerrelsea, Deaae
Neaeter, !emes Cremwell, Crlsjla Oleter, \latea|
!tlletelll, lles Clejla, !emes Certllle, Kltler1
Peal. !11 mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea|el |llm.
Formanov Narod protit Iarryja
Ilynta snazno |e ideoloski angaziran
ilm ci|e poruke, medurim, |ako odgo-
vara|u dulu vremena. Porvrdu|u ro
lvalosp|evi ko|ima |e obasur, nomina-
ci|e za Oscara, berlinski Zlarni med-
v|ed. No, ri|ec |e o vrlo preci|en|enom
ilmu, svakako slabi|em d|elu iz Iorma-
nova americkog ciklusa.
Iako naslov, ko|i bi, uzgred receno,
na lrvarskom rrebao glasiri Optuzeni
Iarry Ilynt, na|avl|u|e sudsku dramu,
Narod... |e ilmski zivoropis osnivaca
pornograskog casopisa Hustler, ali
porpuno usredorocen na I. amandman
americkog Usrava na ko|i se Larry
Ilynr pozivao braneci se od opruzbi za
nemoralnosr i vulgarnosr svo|il novi-
na. Tako |e n|egov iznimno osebu|an zi-
vor, odreden borbom za neogranicenu
slobodu govora i riska, nakon uvodnog
54
Noroo roliv Lorry|o Flynlo
Mo|o obo|ilo momo. Kolbloon Tornor
di|ela ilma uglavnom sveden na za-
morna zbivan|a u sudnici, a posl|edice
arenrar, zarvor, ludnica su samo
usranovl|ene cin|enice. U ilmu ko|i po-
cin|e prizorom reskog d|erin|srva glav-
nog |unaka, v|ero|arno s rrivi|alnom na-
m|erom da se opravda n|egova sudbi-
na, rakve se rupe vide, pogorovo |er
|e kasni|a karakrerizaci|a Ilynra, n|ego-
ve supruge Alrlee i suradnika, re n|ilo-
vil progonirel|a s druge srane, iskl|uci-
vo crno-bi|ela d|eca cvi|eca proriv
sraraca u sivim odi|elima.
Iormanova um|esnosr u oslikavan|u
sudbina odredenil realnom, ali grores-
knom drusrvenom pozici|om u ko|o| su
se nasle, u Narodu... izgubila |e birku s
preispirivan|em remel|a americke civili-
zaci|e, cega se konacno domogao, u
ulozi producenra ilma, Oliver Srone.
No, u rom ripicno americkom cirkusu,
univerzalan |e po|am slobode na pri-
m|eru |ednog modernog primirivca do-
veden do kra|nosri. Malo |e l|udi ko|i bi
za pravo na ob|avl|ivan|e zenske vagine
zrrvovali svo| zivor popur Larry|a
Ilynra, ali il |e mnogo ko|ima se svida
poimari slobodu govora i riska kao ne-
ograniceno pravo na sve, neovisno o
rome rko |e, na ko|i nacin i s kakvim
nam|erama uporrebl|ava. Zaro |e sam
ilm Narod protit Iarryja Ilynta i usp-
|el ko|i posrize, zaniml|ivi|i kao socio-
loski sluca|, negoli kao um|ernicko d|e-
lo. Unaroc s|a|nom Woody|u Harrelso-
nu u ulozi Larry|a Ilynra, re ponekad
vrlo dulovirim i lucidnim di|alozima.
Ieleee Iedre
NEIKO ZA LIUBAV /
SOMEBO0 IO LOVE
!/D, !1. jr. lal|lel jre1at|leas, Lamlere Plt-
|ares, Llle Cetes, ltt. jr. !eea Cetes. st. !ere-
l |e1ret, /letea1re Ketlwell, r. /letea1re Ket-
lwell, 1. |. Ke|er| D. Ieemea, m|. |leae eealal.
l. e1er, !l|e Lerrlte, s|. !. Kee Fet. al.
Kesle Peret, Nerte Kel|el, /a|lea Oalaa, ltleel
DeLereate, !|ete |asteml, !|eale !attl, !|etea
Kea1ette, Peal Nermea, !emael Faller. !1I
mlaa|e. 1ls|r. Pel |res.
Netko za ljubat ilm |e pod|ednako
sraromodna dula koliko i zaniman|e
raksi-plesacice ko|im se prisilno bavi
n|egova glavna |unakin|a. Iilm pod|ed-
nako beznadno sli|ep koliko i n|egovi
|unaci u cekan|u izbavl|en|a iz samor-
nog kaliorni|skog pakla, srilski i nara-
rivno |ednako orrcan kao i svi morivi
ko|e uvodi. Iilm ci|i se elemenri di|ele
na one ko|i su orrcani roliko da su ne-
kako dragi i simparicni i na one ko|i su
uz orrcanosr |os i uv|ereno prerencio-
zni, pa zalri|eva|u i dobar zeludac
neusp|eli glumci, odvrarni producenri,
prosrodusni momak i zena-vizi|a, sa-
modopadni lazni um|ernik i slabic,
ulicni uglovi, porno-kina, mai|a, po-
|avl|ivan|e Sama Iullera i Quenrina Ta-
ranrina, vuk-vodic kroz noc i |erina
iluzi|a leren|a.
I pozici|a Alexandre Rockwella u
danasn|em ilmskom svi|eru negd|e |e
izmedu s|erne i smi|esne, i dovol|no |e
oursiderska da mu se moze mirne duse
dopusriri sniman|e ilma u ko|em (In
tbe soup) prica o rome kako |e pokusa-
vao snimiri ilm, ili l|ubavne price na
ci|e ga |e sniman|e obvezao ikcional-
ni producenr iz prerlodnog ilma.
Oni se ne mora|u, ali se mogu bar |e-
danpur pogledari. Moze se u n|ima i
uzivari, |er rakav |e n|egov rad u sva-
kom sluca|u mnogo vredni|i od one
zgode kad se za|edno s mnogo ralenri-
rani|om Allison Anders u Cetiri sobe
bezusp|esno pokusao pribliziri novolo-
livudskim coolerina.
Iosp Vskov
OBNOVLIENA LIUBAV /
IHE PREACHERS WFE
!/D, !. jr. !eatls|eae Plt|ares, !le !emael
Oel1wa Cemjea, Perlwe Pre1at|leas, aa1
Leae |a|er|elamea|, !emael Oel1wa !r., ljr. De-
|re er|la Clese, /m Lemlstl, !lme|l . |ear-
ae, ltt. jr. Ke|er| Oreeala|, |llle| /||e||. st.
Ne| eal1la, /llea !te|| jreme steaerlja Ke|er|e |.
!lerwee1e l Leeaer1e |ertetltlje, r. Peaa er-
slell, 1. |. lreslet Oa1rltel, m|. !|ejlea /. Ke||er,
Oeere |ewers. l. Neas llmmer, s|. |lll Ore-
em. al. Deatel eslla|ea, ll|ae Neas|ea,
Cear|ae |. \eate, Oreer Nlaes, !eal|er Lewls, Le-
re||e Detlae, Lleael Kl|tlle, Peal |e|es, !as|la Pler-
re |1maa1, Let easea, Dertel Detles !r. !I1
mlaa|e. 1ls|r. Klaeme|ere|l.
Obnotljena ljubat ili Stecenikota
zena, kako bi glasio doslovan pri|evod,
ilm |e za ci|i su opis dovol|ne ove ceri-
ri ri|eci. Naime, radi se o sveceniku
(Courrney B. Vance) ko|i zaokupl|en
problemima u zupi, zaposravl|a svo|u
zenu (Wlirney Housron) ko|u inace
beskra|no voli, pa |e ona nesrerna. No
val|da bi i n|o| i publici rrebalo biri |a-
sno da bolesni i nesrerni ima|u neku
prednosr. Barem u vri|eme Bozica. To-
liko o zapleru. L, da, i svi su crnci.
Vise od dva sara redarel|ica nepo-
rrebno razvlaci pricu ko|e nema, odnos
u ko|em |edva da se isra mi|en|a, krizu
ko|a se zapravo i ne razvi|e, pa |e sa-
svim ne|asno sro bi u svemu rome rre-
bao radiri |edan andeo (Denzel Was-
lingron). OK, ima |edan malol|erni de-
likvenr, |edno di|ere bez rodirel|a i |e-
dan odnarodeni crnac, ali ri su proble-
mi rako dobrocudno prikazani, da n|i-
lovo r|esavan|e ne moze uni|eri dramu
u ilm. Cak |e i okosnica price sve-
cenikovo gubl|en|e v|ere u Boga i u
sebe preslaba da bi srvorila neku na-
perosr. Kad bi andeo bilo cime iskakao
iz okruz|a ko|e mu |e pov|ereno, kad bi
medu rim savrsenim bicima barem n|e-
ga krasila neka mana onda bi spu-
sran|e u svecenikovu obirel| i sam ilm
imalo nekog smisla. No od svil simpa-
55
Cbnovl|ono l|obov. Wbilnoy Hooslon
ricnil i duloviril l|udskil nesavrseno-
sri i poroka, andelu |e dodi|el|en na|be-
zlicni|i lamburgeri. Da se pokazao
lakom na cevape i luk, ilm bi barem
dobio neki okus i miris, kad vec nema
niceg drugog sro bi obo|alo bl|edun|ave
likove i dogada|e. Dobrora, pravednosr
i l|ubav rako ne posra|u nisra vise od
apsrrakrnil imenica, |er za n|il nikada
nisu posro|ale prepreke. To| bl|edoci ne
pomazu ni glazbeni di|elovi, ko|i bi rre-
bali nasrupiri kada ri|eci vise nisu do-
vol|ne da izraze os|eca|e. Buduci da se
nema|u na sro nasraviri, ri di|elovi samo
odul|u|u ionako dosadan ilm. U svom
nasro|an|u da ne zagrebe ni u sro bolni-
|e, da sve bude bez nabora, mrl|e, su-
prorsravl|an|a dobra i zla, ci|eli ilm
izgleda kao andelovo odi|elo izgla-
cano, cisro i dosadno sivo. ]edna zla
b|elcuga mogla |e za ilm uciniri vise
nego brigada crnil andela. A ne kao
na|vecu prepreku s ko|om se moze su-
ociri |edan crni svecenik, posraviri cr-
veno sv|erlo na semaoru. OK, |a na|-
bol|e razumi|em dusevno sran|e ko|e
kod vozaca izaziva crveno sv|erlo, ali
nikad mi ne bi palo na pamer zbog roga
zazvari andela. Pogorovo ne srreberci-
nu kao sro |e Denzel Waslingron. Opa-
sni polica|ac na nekom paklenskom
mororu bio bi sasvim dosraran.
Ieleee Pel[ee
OBOZAVAIELI /
IHE FAN
!/D, !. jr. !rl!|er Plt|ares, ea1ele |a|er-
|elamea|, ea1 Flaermea, ljr. erere| Freatl
lseets, ltt. jr. |lll Uaer, !emes . !le|tl1ejele,
|errle . Os|erae. st. Plee| !a||ea jreme lajl-
tl Pe|ere /|relemse, r. !ea !te||, 1. |. Derlast el-
sll, m|. Clrls|lea /1em eaer, Clelre !lmjsea.
l. Neas llmmer, s|. l1e Kea1em. al. Ke-
|er| De Nlre, esle !aljes, |llea |erlla, !ela Le-
alteme, |ealtle Del !ere, Pe||l D'/r|eatllle-Oa-
laa, Clrls alle, /a1rew !. Fertllea1, |rea1ea
Nemmea1, Clerles Nellelea. !!1 mlaa|e.
1ls|r. UCD.
Gill Renard (Roberr De Niro) prilicno
|e neusp|esan prodavac nozeva s isro
rako neusp|esnim privarnim zivorom.
Zena ga |e osravila i ponovno se udala,
re on sina vida vrlo ri|erko. Ipak Re-
nard ima |ednu srrasr, a ro |e baseball.
On |e varreni navi|ac San Irancisco Gi-
antsa i obozavarel| igraca Bobby|a Ray-
burna (Wesley Snipes) ko|i im se upra-
vo pridruzio. No, Rayburn u novom
klubu vise ne posrize s|a|ne rezulrare
ko|i su ga proslavili, sro on praznov|er-
no rumaci rime sro n|egov srerni bro|
|edanaesr nosi ]uan Primo, glavna zvi-
|ezda Giantsa do n|egova dolaska. Re-
nard, ci|a se ops|ednurosr Rayburnom
vremenom sve vise povecava, sluca|no
ro sazna|e i, da bi ri|esio problem svo-
|ega l|ubimca, ubi|e Primoa. Nakon rog
dogada|a Rayburn ponovno igra u pu-
no| ormi, a Renard, uv|eren u vlariri
doprinos ro| prom|eni, sve agresivni|e
zalri|eva zalvalu za svo|e d|elo ne us-
rrucava|uci se pri rome prodri|eri u
samu Rayburnovu obirel|.
Tony Scorr auror |e neu|ednacena
opusa ko|i sralno varira od komerci|al-
nil limunada do vri|ednil i zaniml|ivil
d|ela. Obozatatelj se ne moze sm|esriri
ni u |ednu od re dvi|e kra|nosri, nego
negd|e izmedu. Prvi dio ilma u ko|em
|e prikazano psilicko Renardovo pro-
padan|e prilicno |e superioran drugom
di|elu kada |e vec porpuno ops|ednur.
U prvo| polovici Scorr i De Niro usp|es-
no prikazu|u Renardov pur u propasr
iako se u nekim rrenucima |avl|a nei-
zb|ezna usporedba s Taksiston i Mi-
claelom Douglasom u Danu ludila. U
drugom d|elu ilma redarel| se priklan|a
komerci|alizaci|i i na povrsinu izbi|a su-
kob izmedu Renarda i Rayburna ko|i
kulminira na sradionu ri|ekom baseball
urakmice (slicno okruz|e |e Scorr upo-
rri|ebio i za kra| ilma Irljati iraju pr-
ljato). No, na|vece zam|erke rreba upu-
riri scenari|u i nedovol|nom psilolos-
kom razvi|an|u odnosa izmedu oboza-
varel|a i n|egova idola.
See[e PeIrov
OKUS MNNESOIE /
FEELNG MNNESOIA
!/D, !. jr. New Llae Claeme, !erse Fllms,
!aa1eate las|l|a|e, Deaa De\l|e, ltleel !lem-
|er, !|ete !ler, ljr. |rlt tLee1, ltt. jr. |rwla
!|e||. st. l r. !|etea |elelmea, 1. |. el| Lle1,
m|. er|la elsl. s|. Neeml !lelea. al.
Keeaa Keetes, \latea| D'Oae|rle, Cemerea Dlet,
Delre Lla1e, Cear|ae Lete, !aes1e el1, Dea
/lre1, Letea Nelm, Drew Deserels, /erea l-
tleel e|tlll, Kassell Keas|eas, Detl1 /lea !ml|l.
mlaa|e. 1ls|r. UCD.
Okus Minnesote reprezenrarivan |e
prim|erak americkog nezavisnog ilma.
M|esro zbivan|a |e provinci|a, likovi su
ekscenrricni, siruaci|e pomaknure,
armosera spo| realisricnog i zacudnog;
u ilmu se os|eca|u od|eci vrlunskil au-
rorirera nezavisne produkci|e pona|-
pri|e brace Coen, ali i ]olna Dalla i
Taranrina. Scenarisri i redarel|u Sreve-
nu Baigelmanu ro |e prvi ilm i n|ime se
ne orkriva kao nova zvi|ezda americ-
kog nezavisnog neba, no nepri|eporno
osravl|a dobar do|am. Navodno, Bai-
gelman zbog redarel|ske neupucenosri
ni|e sam lrio rezirari ilm, ali su ga pro-
ducenri ipak nagovorili s rim u vezi
mogu se po|aviri primisli kako bi isri
scenari| u rukama punokrvni|eg re-
darel|a posrigao sugesrivni|i do|am, no
isro |e rako piran|e bi li se u ovom rre-
nurku medu neairmiranim nezavisn|a-
cima lako nasao snazni|i redarel|.
Osobno ne v|eru|em u ro, |er doisra
krearivnil l|udi nigd|e nema u izobil|u
pa rako ni na ionako odvec razvikano|
nezavisno| sceni. Ipak, Baigelman |e
dovol|no darovir da pokaze kako |e
glumacki do|ml|ivo lice Vincenra
DÒnoria. Dan Aykroyde godinama
ni|e igrao zaniml|ivi|i lik (mada |e do-
|am da |e n|egov lik, |ednako kao i ona|
Delroya Linda, rrebao dobiri vise pro-
56
Cbozovolol|. Roborl Do Niro
C|os Minnosolo. Comoron Dioz i Koono Roovos
srora), dok |e povrarak Keanu Reevesa
nezavisno| produkci|i (gd|e |e, u Van
Sanrovu Mon pritatnon Idabu, osrva-
rio dosadasn|u ulogu kari|ere), osv|eza-
va|uci izler iz lolivudskog okruz|a u
ko|em se sve vise gubi. ]os da |e Baigel-
man naslurio da se u Courrney Love
kri|e novo glumacko cudo (a rrebao |e
samo n|en mali epizodni lik konobari-
ce gurnuri u DÒnoriovo naruc|e), da-
nas bi o n|emu pricali kao o velikom
redarel|u glumaca.
Dakle, ilm |e dobar, Baigelman
obecava (ni Dallov prvi|enac Ubij ne
ponoto ni|e nikoga oborio s nogu, ali
onda |e dosao bril|arni Red Rock vest),
no |edna srvar |e upozorava|uca. Uvi|ek
sam sklon aurorima ko|i prl|avi svi|er
oplemen|u|u cisrocom l|ubavi, no naza-
losr Baigelman se u rrermanu l|ubavnog
para Reeves Diaz ne pokazu|e au-
renricnim romanricarom nego razvod-
n|enim senrimenralcem (za usporedbu,
par Slaarer Arquerre u Iratoj ro-
nansi izvorni |e romanricarski proi-
zvod) i ro |e zapravo ono sro n|egovu
ilmu pri|eci vise domere od onil ko|e
|e osrvario, a mozda ce n|emu samom
pri|eciri i u buducnosri.
0emr Red
PO0 SVAKU CIENU /
EXIREME MEASURES
!/D, \ellle |rl|ealje, !. jr. Celam|le, Ces|le
Ketl |a|er|elamea|, !lmlea Fllms, |llte|e|l Nar-
le, ljr. Clrls |rllem, ltt. jr. /a1rew !tlelamea.
st. !ea Ollre jreme lajltl ltleele Pelmere,
r. ltleel /j|e1, 1. |. !ela |elle, m|. Kltl !lelae.
l. Deaa |l|mea, s|. Dea Kreaer, al.
Nal Orea|, Oeae Netlmea, !erel !esslte Perler,
Detl1 erse, |lll Naaa, !ela !eles-|e, Peal Oall-
|ele, De|re eal, !leaa /as|la-Olsea, /a1re De
!llel1s. !! mlaa|e. 1ls|r. |areje |llm tl-
1ee.
Prvo dvo|e smrrno preplasenil l|udi u
bi|egu, onda uobica|en dan na od|elu
lirne sluzbe, onda neobican smrrni slu-
ca| ko|i mladom li|ecniku (Hugl
Cranr) ne da mira, onda upirne cesrice
na ko|e li|ecnik ne dobi|e odgovor,
onda mala isrraga, onda prilicna rka,
onda li|ecnik srupa u akci|u, onda or-
krice da se izvode medicinski pokusi na
l|udima, pa nekoliko izickil obracuna,
|edan neocekivani obrar, malo moralne
dvo|be, |os |edan obracun i kra|.
Tesko su dokucivi razlozi uprizore-
n|u rog bezbro| pura kloniranog obras-
ca medicinskog rrilera. Ako |e cil| ilma
bio svrariri pozornosr cov|ecansrva na
Hugla Cranra, u rome bas i ni|e uspio.
Ne zaro sro bi Cranr bio los glumac,
nego zaro sro |e lik li|ecnika ko|i ruma-
ci rako ispravan, bezlican i dosadan da
|e normalnom gledarel|u sasvim sve|ed-
no sro ce se s n|im dogodiri. Nakon
predugog, a oca|no predvidl|iva zaple-
ra, sva se kl|ucna piran|a r|esava|u u
dvi|e replike. Morivi ko|i se cine zani-
ml|ivi|im od sredisn|eg zbivan|a, obra-
deni su uspurno, povrsno, re n|ilovo
posro|an|e u ilmu i nema opravdan|a.
Kada se Cranr nade u siruaci|i ko|a za-
lri|eva neku israknuri|u osobinu, sce-
narisr i redarel| porrude se da ga sro
pri|e izvuku iz n|e. Tako se Cranrov
moguci sukob s gomilom bi|esnil be-
skucnika r|esava u na|bol|o| maniri
ul|udnog razgovora, dok se n|egovo|
moralno| dvo|bi o (ne)ericnosri pokusa
na l|udima posvecu|e isra pozornosr
kao i muli ko|a mu |e sler|ela na ruku.
Sve re nedosrarke redarel| ni|e ni po-
kusao nadom|esriri, nego |e svo| posao
odradio rako srerilno, da se cini kako
bi bilo ko|a kulrura iz Ietrijete zdjelice
isri posao odradila |ednako dobro.
Iilm uspi|eva biri zaniml|iv rek u rrenu-
cima kad |e prisuran glavni negarivac
li|ecnik ko|i pokrece pokuse na l|u-
dima, ali ro samo zalval|u|uci karizma-
ricnosri Cenea Hackmana.
Na kra|u, moralna dvo|ba ko|u zeli
izazvari ova| medicinski rriler da li
zrrvovari nekolicinu da bi se spasili
mnogi plirka |e, bezazlena i nevazna
u usporedbi s maremarickom dvo|bom
ko|a kod gledarel|a nasra|e kao nuspo-
|ava koliko sam, za novac ko|i sam
dao za s|eden|e u kinu, mogao sra|ari za
sankom.
Ieleee Pel[ee
RESIORAION
!/D, !. jr. !eae jre1at|leas, /teaae Plt|a-
res, Ot|er1 Fllm Cemjea, Cer |relew, /a1 Pe-
|ersea, !erel Kea |letl, ljr. |e| elas|ela, Ner-
te elas|ela, Deaae Ollle||e, ltt. jr. Klj Neejl-
ea. st. Kajer| el|ers jreme remeaa Kese !re-
mela, r. ltleel Ne||mea, 1. |. Ollter !|ejle|ea, m|.
Oerl Cretea. l. !emes New|ea Newer1, s|.
|aeale leae||l. al. Ke|er| Dewae !r., !em Ne-
lll, Detl1 !lewllss, Pell eller, e Kea, lea
tKellea, Nal Orea|, lea tDlerml1, er etle-
e1, erl Le|lerea, !ea1 tDe1e, Kesella1 |ea-
ae||. !! mlaa|e. 1ls|r. UCD.
Zanima li vas v|erna rekonsrrukci|a
Lngleske 17. srol|eca, rad vas Restaura-
cija, redarel|a Miclaela Homana zasi-
gurno nece razocarari. Naime, ri|ec |e o
d|elu do|ml|ive vizualnosri, s minucio-
znim prikazom doba o ko|em ilm zbo-
ri. No, ro ni|e sve. U Restauraciji glume
sve same zvi|ezde. Roberr Downey, ]r.,
Sam Neill, Hugl Cranr i Meg Ryan,
imena su ko|a sama po sebi dovol|no
govore. Ipak nemo|re pogresno zakl|u-
ciri da se radi o ripicnom d|elcu ko|e
mami gledarel|a svo|om zvucnom glu-
mackom posravom i raskosnom vizual-
noscu, dok u biri ne nudi nisra vise od
roga.
Restauracija |e ambiciozni uradak
ilmasa ko|i |e zelio pona|pri|e sugesriv-
no predociri uzbudl|ivi zivor odredene
drusrvene skupine sredn|ov|ekovne Ln-
gleske, ali i povuci bro|ne usporednice
sa zbivan|ima u nama blizo| sadasn|osri.
Ob|e zadace Homan |e usp|esno oba-
vio, a gledarel|u posra|e |asno da se ne
radi samo o |os |edno| raskosno| rekon-
srrukci|i proslosri, vec o pravo| soci|al-
no| drami ko|a polako poprima sve vise
mala, da bi pred kra| u porpunosri pre-
vladala naoko neobvezni ron Restaura-
cije.
Neki recenzenri zam|erali su Ho-
manu prer|eran odlazak u sirinu, ko|im
57
Poo svo|o ci|ono
se povremeno gubi iz vida n|egov au-
rorski angazman. No, kako |e ri|ec o
ilmsko| adapraci|i romana Rose Tre-
main, za v|erovari |e kako |e ovo danak
placen zel|i za sro precizni|om prezen-
raci|om pisanog predloska. Ni|e na od-
mer napomenuri kako Homanovi si-
roki redarel|ski zalvari ipak da|u Resta-
uraciji do|am neobveznosri, ali se cini
da |e ro daleko bol|e od iriranrnog inzi-
sriran|a na sro precizni|em predocava-
n|u osobna aurorova sv|eronazora, me-
rodom za ko|om rado posezu man|e
kvalirerni ilmasi.
Homan, medurim, snagu svo|eg
d|ela pronalazi ne samo u ambiciozno|
abuli i vrlo |asnim paralelama sa sa-
dasn|im vremenom, vec i u rainirano|
slici vizualne raskosi sredine u ko|o| se
radn|a odigrava. Zasluge pod|ednako
pripada|u scenograu Lugeniu Zanerri-
u i kosrimograu ]amesu Aclesonu,
ko|i su 1995. godine nagradeni Osca-
rom za svo| doprinos Restauraciji, ali i
vrlo raspolozenim glumcima, posebice
izvrsnom Roberru Downeyu, ]r.
Mero Sebl
SASVM MALO
UBOISIVO /
SHALLOW GRAVE
\ellle |rl|ealje, !. jr. Cleaael Fear Fllms,
Flmea| Fllms, Olesew Fllm Faa1, Oremert Plt|a-
res, PelOrem, /a1rew etDeael1, ltt. jr. /llea
!te||. st. !ela Ne1e, r. Deaa |ele, 1. |. |rlea
!a|eae, m|. esellre Nlrela|e. l. !lmea |es-
well, s|. Kete Oalaa. al. Kerr Fet, Clrls|ejler
|ttles|ea, |wea tOreer, Kea !|e||, Kel|l /llea,
Cella tCre1le, \lt|erle Nelra, Oer Lewls, !eea
erle Ce||e, Pe|er allea. 1 mlaa|e. 1ls-
|r. |ll|t tl1ee.
Kakav |e Sballou Grate piran|e |e
na ko|e sam cesro odgovarao. Bol|i |e
od Trainspottina, bio |e mo| diplo-
marski odgovor. Mnogi ce reci da ima
mnogo ilmova bol|il od Trainspottin-
a i rako da se vracamo na pocerak.
Sastin nalo ubojstto prica |e o rro|e
mladil l|udi ko|i su sli|edom okolnosri
uvuceni u smrr svo|ega misrerioznog
podsranara i prisva|a|u n|egov novac.
Takva prica posra|e |edan od na|bol|il
ilmskil predlozaka videnil u posl|ed-
n|e vri|eme. Solidna glumacka ekipa i
kvalireran reksr, da|u gledarel|u priliku
za razmisl|an|e (sro |e danas prava ri|er-
kosr) o l|udsko| psili i n|ezinim devi|a-
ci|ama uzrokovanil pollepom, srra-
lom, i mrzn|om.
Danny Boyle ima dobar nos za oda-
bir scenari|a, no ro ga ne cini velikim
redarel|em. Na|veca zam|erka d|elu |esr
Boyleova na momenre nesuvisla
rezi|a. Kad ro kazem, mislim na prilic-
no neprim|erene merode ko|e rabi u
odredenim dramarurskim siruaci|ama.
Za renzi|u, srral i osrale elemenre ko|i
cine biran dio svakog kriminalisrickog
ilma, vec su odavno srvorene odredni-
ce i nacini docaravan|a, ko|e svaki au-
ror na sebi svo|srven nacin korisri kao
dio vlasrirog rukopisa. Boyleovo dra-
sricno odsrupan|e od ril odrednica ne
bi bio roliki problem kad rime ne bi po-
srizao suproran eekr od zel|enog. No,
unaroc rome, Sastin nalo ubojstto |e
ilm ko|i se moze s uzirkom gledari.
MerIe Mlekov
SPACE IAM
!/D, !. jr. eraer |res., Ull eer Fee|a-
res, Cleret|er |all1ers, Clerles Oemmee /alme|l-
ea, Cear|sl1e !ee|s Pre1at|leas, Ner|lera Lll|s
|a|er|elamea|, Kees/Lelte Pre1at|leas, !je|| /al-
me|lea, !|er1as| Plt|ares, !|etea Peal Lelte, !ee
e1jatl, ltea Kel|mea, ljr. Oer1ea e||, Car|ls
Pell, ltt. jr. Detl1 Fell, Kea Kess. st. Leeaer1e
|eateaa|l, !lme|l Nerrls, !|ete Ka1altl, Nerstlel
elare1, r. !ee P|le, 1. |. ltleel Clejmea, m|.
!lel1ea Kela. l. !emes New|ea Newer1, s|.
Oee||re Klrllea1. al. ltleel !er1ea, Clerles
|erlle, Lerr |lr1, Lerr !elasea, !lewa |re1le,
eae Kall|, Pe|rltl |wla, !lerese Kea1le, le-
setl Deaa De\l|e, |e| |erea, Dee |re1le |e-
ler, |lll Fermer, Ke|l !eatle. ! mlaa|e.
1ls|r. Klaeme|ere|l
ako |e Space jan nami|en|en klincima
ko|i |os ne sline na poprs|e Demi Moo-
re |er posli|e crrica mora|u u krever, i
n|ima |e |asno da igracu popur Miclae-
la ]ordana u kosarkasko| dvorani speci-
|alni eekri mogu zarrebari samo u ruz-
nom snu ili nekom losem ilmu. Space
jan |e upravo ro, ilmska slikovnica
bez carobne ropline ba|ke ili poucnosri
basne, a o lumoru da se i ne govori.
Dobri, d|eci poznari crrani likovi
predvodeni Zekoslavom Mrkvom bir
ce zarobl|eni na Ilanetu kretena zle i
pokvarene crrane brace, ako il ne po-
b|ede u kosarkasko| urakmici. Zbog
roga ce oreri sa Zeml|e na|bol|eg igraca
NBA lige, ali negarivci su lukavi|i
oni ce ukrasri ralenr i snagu nekoliko
kosarkaskil zvi|ezda i od svo|il malil i
zdepasril prvorimaca srvoriri nepob|e-
dive divove. Al, zar vise nikada nece-
mo vid|eri nase crrane |unake Ul, zar
ce Noc kosarke izgledari kao dvobo|
Croatie osiuranja i 8enstona Ili ce
Miclael ]ordan ipak sve vrariri na svo-
|e m|esro
Neporrebno |e govoriri kako se pro-
ducenr ilma Ivan Reirman, zauzer mu-
korrpnim poslom uvoden|a l|udi od
krvi i mesa u svi|er animaci|e, ni|e ni
porrudio da Space jan naliku|e na neki
smisleni niz pokrernil slika. A i zasro
bi Pa imao |e Warner Bros-ove crrane
|unake i Miclaela ]ordana, Clarlesa
Barkleya, Parricka Lwinga, Larry|a Bir-
da. Al da, i Vladu Divca. I previse za
isplariv pro|ekr.
Ieleee Iedre
58
Sosvim molo obo|slvo. Evon McCroqor
Roslorolion
SVIEILOSI 0ANA /
0ALGHI
!/D, !. jr. Ualtersel Cl| !|a1les, Detls |a-
|er|elamea|, !ela Detls, !esejl . !laer, Detl1 !.
Frlea1l, ljr. Nes|er Nere||, Ner|er| . Oelas, ltt.
jr. Ke||eelle De Learea|lls. st. Leslle |elem, r.
Ke| Celea, 1. |. Detl1 ||, m|. Pe|er /maa1sea.
l. Kea1 |1elmea, s|. |eajemla Feraea1et.
al. !ltes|er !|elleae, /m |reaaemea, \le
er|easea, Dea Ne1ee, !e O. !ea1ers, Kerea Ie-
aa, Clelre |leem, \eaaesse |ell Cellewe, |err-
Newmea, !|ea !lew, Keael !ea|lee, Cella Fet,
Dealelle Nerrls. !!1 mlaa|e. 1ls|r. Klaeme-
|ere|l.
Iedan od na|srrasni|il ilmskil prizora
svil vremena |esr ona| kada Sylvesrer
Srallone recimo u Rockyu iz sple-
ra svil svo|il masnica, orvorenil braz-
gorina, nabreklil zila i naperil misica,
ispusri pob|edonosni urlik boli. Krik
sro dolazi iz misricne druge dimenzi|e
karegori|a kao sro su ro lose, kara-
srroalno ili rragicno. U Stjetlosti
dana Roba Colena Sylvesrer Srallone
ulazi u runel izmedu New ]erseya i
Manlarrana spasiri l|ude ods|ecene ek-
splozi|om kemi|skog orpada. On se
nadl|udskim naporima bori s vodenom
bu|icom, varrom, raspada|ucim rune-
lom i l|udskim srralovima. Naposl|er-
ku, uspi|eva spasiri i l|ude (medu n|ima
i Amy Brenneman) i svo| unisren proe-
sionalni ugled..., a da pri rom ni u |ed-
nom rrenurku nad gledarel|em ne izve-
de svo| cuveni pol|ubac smrri. Kazari
sada da |e Stjetlost dana dobar ilm
samo zaro sro u ilmu Srallone ni|e
izveo ono, znacilo bi isro sro i reci
moglo |e biri i gore. Ali uisrinu i |esr
moglo biri gore (znamo mi dobro
Srallonea). Ako ni za sra drugo, onda
za n|egov pol|ubac smrri.
Kao pripadnik zanra karasrroe
Stjetlost dana pruza gledarel|u sve ono
zbog cega |e doricna vrsra poznari|a
pod nadimkom karasrroalnog zanra. U
runelu se okupl|a mali spekrar drusrva
od zarvorenika do biznismena, od
ciravil obirel|i do usaml|enil d|evo|aka
sve zombi-likova (deiniranil rek
drusrvenim poloza|em i slemarskim
kroki|em n|ilove price), ko|ima na
celu sro|i super-zombi u liku Sylvesrera
Sralonea i n|egova lero|skog iskupl|e-
n|a za neki ga iz lero|ske proslosri. I
dok plamen lize, a eksplozi|e prorresa-
|u skupinu nasil |unaka, gledarel| se
pira sro bi moglo biri gore. A odgo-
vor glasi. sirnice. Neke zasrrasu|uce sir-
nice, naspram ko|il sve ro izgleda beni-
gno popur bozicnil prica.
0regee Iurek
IAIANSIVEN OIOK
0OKIORA MOREAUA /
IHE SLAN0 OF 0R.
MOREAU
!/D, !. jr. New Llae Claeme, |1wer1 K.
Pressmea, ltt. jr. !lm llaaemeaa, Clelre Ka1altl
Pels|ela. st. Kltler1 !|eale, Kea Na|tllasea
jreme remeaa N. O. ellse, r. !ela Frealealelmer,
1. |. llllem /. Freler, m|. Peal Ka|ell. l. Oer
Clea, s|. Orelem Orete eller. al. erlea
|rea1e, \el Kllmer, Detl1 !lewlls, Felrate |ell,
erte Ne|stlael1er, !emaere errlsea, llllem
Nee|llas, Pe|er |llle||, erl Detestes. mlaa-
|e. 1ls|r. UCD.
0ani visoka ugleda ]olna Irankenlei-
mera odavno su vec srvar proslosri.
Porpisnik d|ela popur Mandzurijsko
kandidata vec dugo vremena ni|e sni-
mio ilm ko|i bi ga vrario na srare pozi-
ci|e. To nece uciniri ni Tajanstteni otok
doktora Moreaua.
Doduse, Irankenleimeru |e olakor-
na okolnosr sro |e u redarel|sku srolicu
uskocio u posl|edn|i rrenurak, rocni|e
nakon sro |e orpusren Riclard Sranley.
Nasavsi se u nezalvalnom poloza|u,
Irankenleimer se odlucio igrari na si-
gurno naglasak |e sravio na speci|al-
ne nake up eekre i posluzio se kariz-
mom osrar|elog Marlona Branda. Da-
59
Sv|ollosl oono
kako, rezulrar ni|e d|elo ko|im bi se rre-
balo lvaliri. Naime, rrco| adapraci|i
isroimena romana H. C. Wellesa rreba-
lo |e prisrupiri barem s malo vise posro-
van|a, ako nisra drugo. Svesri Wellesov
rukopis na puko gomilan|e do|ml|ivil
slika u na|man|u |e ruku bezobrazno.
Zbog roga Tajanstteni otok doktora
Moreaua vise moze posluziri kao be-
spri|ekoran porrolio za nakeu up arri-
sra, negoli sro unkcionira kao suge-
srivna c|elina.
No, za Irankenleimera |e nedvo|-
beno na|bolni|a rocka ilma upravo ci-
n|enica da n|egovi na|sugesrivni|i od-
lomci vise d|elu|u popur parodi|e, ne-
goli sro zaisra plase gledarel|e. Tome u
veliko| m|eri pridonosi Marlon Brando
u |os |edno| posve neporrebno| ulozi, re
posebice Val Kilmer. On sasvim sigur-
no ni|e bio zainreresiran za ova| pro|e-
kar (nacas ga |e zami|enio Rob Mor-
row, ali se Kilmer vrario nakon orpu-
sran|a Sranleya), sro |e irekako vidl|ivo
pri svakom n|egovu po|avl|ivan|u.
Ukrarko, ri|ec |e o uradku ko|i nikome
od umi|esanil ne sluzi na casr. Osim,
naravno, nake up arrisru.
Mero Sebl
IAINE LAZ /
SECREIS & LES
\ellle |rl|ealje, !. jr. Cl| I111, !lla ea
Fllms, Cleaael 1 Fllms, !lmea Cleaala-llllems,
ltt. jr. Plllllj Keaa. st. l r. lle Lell, 1. |. Dltl
Peje, m|. !ea Oreer. l. /a1rew Dltlsea, s|.
/llsea Cll||. al. !lme|l !jell, Plllls Leea,
|rea1e |le|la, Clelre Kasl|reel, erleaae !eea-
|ej|ls|e, |llte|e|l |errla|ea, ltlele /as|la, Lee
Kess, Lesle eatllle, Kea Ceel, |mme /mes.
!1! mlaa|e. 1ls|r. /1rle |llm.
Kad bi se ulvarili rek Razolicenib,
n|egova prerlodnog ilma, briranskog
redarel|a Mikea Leigla mogli bismo
olako proglasiri rek golim lieranrom
cinizma. Nililizam sro ga |e n|egov |a-
lac moralne apokalipse (David Tlew-
lis) u Razolicenina za|edl|ivo propisa-
o po londonskim ulicama, presrelo |e,
pak, novo vri|eme melodrame. Melo-
drama |e pak naler|ela na ripicno bri-
ranski smisao za srvarnosr i zanrovske
korekci|e. Mike Leigl rako se bezbolno
i do|ml|ivo vrario remama svo|il lva-
l|enil ilmova iz racerovske ere popur
\isokib nada (Hib Hopes), gd|e se n|e-
gov smisao za sariru, groreskno porrre-
riran|e i realisricko slikan|e drusrvene
sredine, do|ml|ivo nadopun|avao isran-
canim os|eca|em za emocionalno poan-
riran|e. Takvim kl|ucem orvorio |e Le-
igl dossier |edne engleske obirel|i u
melodrami Secret and Iies, pazeci da
godinama cuvane obirel|ske ra|ne i
lazi ne iscure u sapunskim m|elurici-
ma, nego u opipl|ivim kriskama imiri-
ranog zivora. S velikom dozom vrsne
glumacke improvizaci|e, blagom glazu-
rom melosa i srrogo konrroliranim na-
mazima drame.
U dossieru se nasla |edna usaml|ena
crna d|evo|ka (Marianne ]ean Baprisre)
ko|a rraga za svo|om pravom ma|kom,
|edan malogradanski bracni par bez
d|ece oprerecen kucen|em i nekrernina-
ma, re |edna samolrana ma|ka iz rad-
nickog predgrada s izvanbracnom
kcerkom (Brenda Blerlyn) i ra|nom
upisanom na karronu soci|alne usrano-
ve. Da bi vodu lladne svakodnevice
razloml|ene obirel|i, dramarurski do|-
ml|ivo i psiloloski uv|erl|ivo dor|erao
do roplog obirel|skog krvoroka, Le-
igl vrlo pazl|ivo skrbi o likovima. Po-
pur iskusnog dokumenrarisra i v|esrog
psilologa, on im se pokusava pribliziri
iz prikra|ka, odakle il moze promarra-
ri kao nosirel|e razliciril srarusnil pozi-
ci|a i obirel|skil unkci|a, ali i kao ru-
srrirane po|edince s osobnim ra|nama.
Happy end nakon dramaricne ek-
splozi|e emoci|a oko obirel|skog srola,
mozda pomalo i laze udovol|ava|uci
zanrovskim konvenci|ama melodrame.
Sve drugo, l|udske mane i vrline, ra|ne
i zel|e, osame i s|ere, zalval|u|uci izvr-
sno| glumi i Leiglovo| sugesrivno| in-
scenaci|i zivora, doima|u se isriniri-
ma, re svakom cinizmu okrecu leda.
0eee Neeed
IIELO KAO KNIGA /
IHE PLLOW BOOK
\ellle |rl|ealje, Nltetemsle, Freatasle, !.
jr. Kesea1er & lmea Pre1at|leas l|\, /ljle
Fllms, ee1llae Fllms, Cleaael Fear Fllms, !|a1le
Ceael +, DeLat Pre1at|leas, Kees Kesea1er, ltt. jr.
!err Ollawee1, !eea-Leals Plel, Deals lmea.
st. l r. Pe|er Oreeaewe, 1. |. !etle \lera, m|.
Clrls e||, Pe|er Oreeaewe. s|. ll|er| tea
Derj, /a1ree Pa|mea, |ml e1e. al. \ltlea
a, Iesll Ol1e, Kea Oe|e, Nl1ele Iesll1e, |wea
tOreer, !a1 Oa, Kea l|salsll, Ia|ele Nea1e,
|er|ere Le||. !I mlaa|e. 1ls|r. |ll|t
Za pocerak isprika anovima Perera
Creenawaya, |er im se u n|ilovo| zane-
senosri ni uz na|bol|u vol|u ne mogu
pridruziri. Prilikom gledan|a bilo ko|eg
Creenawayovog ilma prvo sro bi mi
padalo na pamer |e da |e ri|ec o aekra-
ci|i, zapravo pravom srereoripu kvazi
um|ernika ko|i svo|a d|ela radi prokusa-
nim receprom. bizarnosr+provokaci-
|a+li|epe slicice ~ arr. Karakrerisricna
greenaway|ovska ambicioznosr i viso-
koparnosr niri ova| pur nisu izosrale,
no kao da su upale u nesro podnosl|ivi-
|i kalup. U Tijelu kao knjia Creena-
way se ponovno vraca svo|o| omil|eno|
remi, sprezi l|ubavi i moci, no kako |e
isru obradivao vec mnogo pura i dora-
knuo plaon s kanibalizmom u Kubaru,
lopotu, njeotoj zeni i nezinon ljubat-
niku, na isru remu nema vise mnogosro
dodari. Sroga prib|egava misriikaci|i
kineske kaligrai|e, a da bi sve bilo u
n|egovu srilu, ona se obredno vrsi na
l|udskim ri|elima i, dakako, neraskidivo
|e povezana sa seksom. Sve ro zapakira-
no |e u arbirrarnu dramsku konsrrukci-
|u ko|a ponekad pods|eca na glasoviru
bro|alicu Datljenje po brojetina, po-
vremeno na lolivudske ilmove osvere,
a dodarno |e uresena urezivan|em i
mulriplikaci|om ekrana. Iilm |e sroga
zaniml|iv upravo onoliko, koliko neko-
ga zanima|u gole zene, kaligrai|a, ili
muski spolni organi sro sve Creenaway
vrlo pazl|ivo i eekrno snima, dok |e |e-
dini inrriganrni moriv ilma ona| u ko-
|em Creenaway, mora se priznari s ne-
ocekivanom suprilnoscu, prari emanci-
piran|e glavne |unakin|e, odnosno n|e-
no prervaran|e iz ob|ekra u sub|ekr, iz
zene po ko|o| se pise u zenu ko|a pise
po drugima.
60
To|no i lozi. 8ronoo 8lolbyn, Morionno 1oon-8olislo
U konreksru Creenawayevog ilm-
skog opusa Tijelo kao knjia moze se
uvrsriri negd|e u zlarnu sredinu, kako
svo|im ormalnim karakrerisrikama
rako i usp|esnoscu. Konacno, i po do|-
mu ko|i ilm osravl|a na normalnog, ra-
kozvanog pros|ecnog kinogledarel|a za
kakvog i sebe neskromno smarram.
Dakle, sredn|e dosadno.
gor Ioml[eeov
UCIENA / RANSOM
!/D, !. jr. !eatls|eae Plt|ares, !te|| Ka1la,
|rlea Oreter, |. Kljlla Neejlea, ljr. /1em
!tlree1er, !asea ert|etl, ltt. jr. !e11 Nellewell.
st. Kltler1 Prlte, /letea1er laea, r. Kea Ne-
wer1, 1. |. Ple|r !e|etlasll, m|. Dea Neale, lle
Nlll. l. !emes Neraer, s|. ltleel Cerea|ll|l.
al. el Ol|sea, Keae Kasse, |rewle Nel|e, Oer
!lalse, Delre Lla1e, Llll !eler, Llet !tlrel|er, Dea-
ale \ell|er, |tea Nea1ler, Neat !lte|la, ltleel
Oes|ea, Ketla Nell tCree1, Peal Oall|ele, /llea
|eras|ela, !ese laale, Dea Ne1ee. !I! mlaa-
|e. 1ls|r. Klaeme|ere|l
VRANA . /
IHE CROW t
CI OF ANGELS
!/D, \ellle |rl|ealje, !. jr. |e1 |lr1 Pre-
1at|lea, lremet, Dlmeaslea Fllms, |1wer1 K.
Pressmea, !e|| es|, |ljr. ltleel Flaa}, ltt. jr.
|e| elas|ela, Nerte elas|ela, /lessea1re Ce-
mea. st. Detl1 !. Oeer, r. !lm Peje, 1. |. !eea
Ites |ste||ler, m|. ltleel N. Kaae, /a|lea Ke1-
mea, |err Dresaer, Nell |rlt eaer. l. Oree-
me Ketell, s|. /let tDewell. al. \latea| Peret,
le Klrslaer, Kltler1 |reels, \latea| Ces|elleaes,
lea Dar, !rete |llls, !lemes !eae, l Pej, !la
!rea, |rlt /tes|e, |eterle l|tlell. mlaa|e.
1ls|r. UCD.
Vrana 2 ponovno ozivl|ava isru remu i
slican zapler, ko|i |e vec viden u prer-
lodnom isroimenom ilmu. Osim vrlo
slicne price, spona izmedu dva nasrav-
ka lik |e Saral (Mia Kirslner), ko|a |e u
prvom di|elu bila d|evo|cica, a ovd|e |e
odrasla d|evo|ka. To |e v|ero|arno bio
|edan od razloga sm|esra|a ilma u bu-
ducnosr. Drugi, znaca|ni|i odmak |esr,
da se samo u buducnosri Los Angeles
mogao prervoriri u grad ko|im vlada|u
kriminalci, droga i smrr, a predsravnici
vlasri uopce se ne po|avl|u|u.
Prica pocin|e kada se Asle Corven
(Vincenr Perez) sa svo|im sinom nade
na pogresnome m|esru u pogresno vri-
|eme (kako ro uvi|ek biva), re posra|u
sv|edocima ubo|srva na||ace gradske
bande ko|a konrrolira proda|u droge.
Ne razmisl|a|uci puno, kriminalci ubi-
|a|u nezel|ene sv|edoke, no, kao i u pr-
vom di|elu, vrana ko|a simbolizira vezu
izmedu svi|era zivil i mrrvil, ozivl|ava
Asla kako bi, uz pomoc Saral osverio
sinovl|evu i svo|u smrr.
Redarel| Tim Pope kari|eru |e izgra-
dio na videosporovima (radeci s Tbe
Cure, Davidom Bowie|em, Sojt Cell i
dr.), sro |e i vise nego vidl|ivo u ilmu.
Zapravo |edina vrlina ilma |e kolika-
rolika vizualna arrakrivnosr. Scenari| |e
porpuno predvidl|iv i naivan, a di|alozi
su ispod svake moguce razine. Sve |e
usredoroceno na prikaz Asleove osve-
re, a n|egov |e odnos sa Saral osrao
porpuno nerazraden. Clumci nisu po-
pravili ukupan do|am, glumeci porpu-
no nezainreresirano i neuv|erl|ivo. Za-
pravo, ci|eli ilm |e u monrazi mogao
biri srezan na dul|inu videospora, a da
mu ne uzman|ka nisra od onoga sro
ilm (ne) pruza.
See[e PeIrov
61
c|ono. Mol Cibson, Rono Rosso
\rono ll.
VRIEME OSVEIE /
SLEEPERS
!/D, !. jr. eraer |res, PelOrem Fllm
Pre1at|leas, Prejeea1e Fllms, |el|lmere Plt|ares,
|err Letlasea, !|ete Oella, ljr. Lereate Certe|er-
re, ltt. jr. Pe|er Olalleae. st. |err Letlasea
jreme lajltl Lereate Certe|erre, r. |err Letlasea,
1. |. ltleel |ellleas, m|. !|a Lla1er. l. !ela
llllems, s|. Krls|l lee. al. Ketla |etea, Ke|er|
De Nlre, Das|la Ne||mea, |raae Klr|, !esea Pe|rlt,
|re1 Pl||, |re1 Kea|re, Kea |l1er1, |lll Cra1aj,
\l||erle Oessmea, !err Klaae, Freal e1reae, !e-
ae|lea !atler, Oee||re l1er, !ee Perrlae, laal-
e Drlter. !1I mlaa|e. 1ls|r. |areje |llm tl-
1ee.
Barry Levinson oca|nicki |e lrio veliki
ilm. prilvario se aurobiograskog ro-
mana Lorrenza Carcarerre ko|i na|pri|e
prica o |os |ednom od onil odrasra-
n|a u sumn|ivim cervrrima New Yorka,
a zarim se rrudi biri provokarivan oko
big issues, na|pri|e razorkriva|uci na-
sil|e i spolnu izopacenosr medu cuvari-
ma |ednog popravnog doma, a zarim,
prikazu|uci akci|u krvave osvere zlo-
sravl|anil piromaca logicnom i normal-
nom, vri|ednom cak i sud|elovan|a i
krivoklersrva |ednog karolickog svece-
nika. S ob|e srrane kamere, Levinson |e
okupio s|a|nu ekipu (De Niro, Ho-
man, Bacon, Pirr, Renro, Balllaus,
Williams) i ambiciozno usao u scenari-
sricko-redarel|ski posao, ko|i se medu-
rim morao srusiri zbog nekoliko, od sa-
mog pocerka, krivil proc|ena.
Pri|e svega, odrasli Carcarerra se
kao lik u samom d|elu predsravl|a kao
neusp|esni novinar, i ako su na ilm ui-
srinu v|erno preni|eri svi elemenri ro-
mana, uzroci re neusp|esnosri nisu ne-
dokucivi. Tri erape ilma (d|erin|srvo,
popravni dom, osvera), roliko su raz-
granicene da ilm zapravo svaki pur
pocin|e iznova, pri cemu ni|edan od di-
|elova nema roliko prizel|kivanu ep-
sku snagu. Ogromne kolicine reksra u
o-naraci|i |ednosravno su orrcane,
lose i l|igave, re kvare Levinson/Ballla-
usova dobra vizualna r|esen|a (prim|e-
rice, vozn|a runelom unarrag, kao pre-
lazak od posl|edn|e scene zlosravl|an|a
do sl|edece vremenske razine, bila bi
sasvim korekrna implikaci|a nasro|an|a
zlosravl|anil |unaka da dogada|e pori-
snu duboko u sebi da nam ro isro u
toiceoteru eksplicirno ne ob|asn|ava i
glas ]asona Parricka). Na|gore |e sro
Carcarerra, pisuci o vlasriru iskusrvu,
cuvare ko|i su ga zlosravl|ali prikazu|e
kao porpune izopacene zvi|eri bez ika-
kvil drugil l|udskil osobina. Ni|e
znarno bol|i ni u karakrerizaci|i svo|il
pri|arel|a, niri |e prica osrala isra drugo
do puke bilance dogada|a.
Sleepers su rako ispali ilm ko|i
izgleda i zvuci veliko, ali ne impresi-
onira doisra nicim. kao c|elina suvise |e
razvucen, u po|edinosrima presrur, pa
ni veliki i dobri glumci ne zna|u sro bi
s posve papirnarim i |ednodimenzio-
nalnim likovima (izuzerak |e Virrorio
Casman kao lokalni don). M|esrimice
izuzerna redarel|ska razrada biva uludo
porrosena nad neuzbudl|ivim, posude-
nim ili nerazradenim morivima nein-
spirarivnog predloska. Sleepers rako
biva apsolurno gubl|en|e vremena za
sve umi|esane srvararel|e i gledarel|e,
osim za samog proragonisra, pisca
predloska i izvrsnog producenra Lo-
renza Carcarerru ci|a |e osvernicka mi-
si|a ilmom val|da dovrsena, pa bi za
evenrualno dal|n|e isr|erivan|e demona
svo|e proslosri zaisra morao za sav|er
upirari ugledne medicinske, a ne ilm-
ske d|elarnike.
Iosp Vskov
ZAVO0LIVA LIEPOIA /
SIEALNG BEAUI
l|ellje, \ellle |rl|ealje, Freatasle, !. jr. Flt-
|lea Claeme|ere|lte, Keter1e1 Plt|are Cemjea,
UOC lmees, !erem !lemes, ltt. jr. Ites /||el.
st. !asea lae|, r. |eraer1e |er|elattl, 1. |. Derlas
Klea1jl, m|. Ple|re !telle. l. Kltler1 Ner|le,
62
\ri|omo osvolo
Zovool|ivo l|oolo. Liv Tylor
s|. Oleaal !lltes|rl. al. !laee1 Casetl, !erem
lreas, !eea erels, Deael tCeaa, D. . e||e||,
!|e|eale !ea1relll, Ketlel elst, Llt !ler, Cerle
Cettll, !esejl Fleaaes, !esea Flema, /aae erl-
e Olerer1l, laetle Ollte. !! mlaa|e. 1ls-
|r. |areje |llm tl1ee.
0evernaesrogodisn|a Amerikanka sra-
romodnog imena Lucy dolazi u pasro-
ralnu sredinu rali|anske provinci|e i
druzi se s l|udima ko|i cine svo|evrsnu
kozmopolirsku kulrurnu koloni|u, u
armoseri prozero| esrericizmom i ero-
rizmom. Siruaci|a ko|a neodol|ivo pri-
ziva u s|ecan|e prozu Henry|a ]amesa,
sro |e Bernardo Berrolucci u promoriv-
nim inrerv|uima i porvrdivao, upozora-
va|uci i na Celova kao dio paradigme
na ko|o| |e izgradio svo| zadn|i ilm
Ukradena ljepota. Armoseru prividne
srarike i nezbivan|a, ci|i su doisra veliki
ma|srori bili ]ames i Celov, Berrolucci
|e dramarizirao s dva moriva zel|om
d|evo|ke za punom erorskom inici|a-
ci|om i n|ezinom porragom za odgovo-
rom na piran|e rko |o| |e od clanova
komune bioloski orac.
Ci|elu pricu nekadasn|i enjant terri-
ble europskog ilma upakirao |e, uz
porporu vrsnog rancuskog snimarel|a
iranskoga podri|erla Dariusa Klond|ia
(Delikatese, Sedan), u sebi svo|srven
esrericisricki diza|n, no do |amesovske
ili celovl|evske slo|evirosri i rransce-
denrnosri ne dosrize ni |ednog rrenur-
ka. Srovise, nasravl|a inanrilisricku li-
ni|u poceru prerlodnim ilmom Mali
8uda, rako da se Ukradena ljepota do-
brim di|elom doima ilmom za ambi-
ciozni|e rine|dzere. Kad se rome doda
da Berrolucci ni|e uspio razigrari bro|-
ne likove ko|ima |e napucio ilm, razvi-
ri do odgovara|uce m|ere n|ilove od-
nose (osobiro odnos Lucy Alex ko|i
bi rrebao biri dominanran), a isrodobno
posize za puberrerskim scenama popur
skupnog pusen|a rrave, moglo bi se po-
misliri da |e ri|ec o vrlo losem osrvare-
n|u. No, ro ipak ni|e rako. Sa svim svo-
|im povrsnosrima Ukradena ljepota za-
pravo |e vrlo pirak i simparican ilm,
ko|i samo rrazi od ozbil|noga gleda-
rel|a malo suos|ecan|a i prepusran|a li-
|epim slikama na plarnu. U rom sluca|u
ilm moze imari i okrepl|u|uce d|elova-
n|e, kao npr. na porpisnika ovil redo-
va. Uz ro, dobra |e spozna|a da |e mla-
da Liv Tyler vrlo darovira glumica ko|a
u graden|u kari|ere ne bi rrebala zaosra-
ri za svo|om sporovskom druzicom Ali-
ciom Silversrone.
0emr Red
ZEMLIA SLOBO0A /
LAN0 AN0 FREE0OM
!jeajelsle, \ellle |rl|ealje, Njemetle, !.
jr. essl1er Fllms, Perellet Plt|ares, Kee1 etles
Drl||e Pre1al|leaea. st. !lm /llea, r. Kea Leetl,
1. |. |err /tlre1, m|. !eae|lea errls. l. Oe-
ere Fea|ea, s|. er|la !elasea. al. lea Ner|,
Keseae Pes|er, ltler |ellela, !em Ollre, ert er-
|laet, Fre1erlt Plerre|, /a1res /le1rea, !erl Celle-
je, Ke||eele Cea|e|ere. !1 mlaa|e. 1ls|r.
/1rle |llm.
Film Kena Loacla kulruroloski |e sok i
za one pripreml|ene na n|egovu radi-
kalnu predanosr soci|alisrickim ide|a-
ma, parrizani|i i radnicko| klasi. Nai-
me, Zenljon i slobodon ra| ugledni
engleski redarel| razracunava s lice-
m|er|em Sral|inove komunisricke parri-
|e i zapadnoeuropskil demokraci|a sro
su u span|olskom gradanskom raru
iznev|erili idealizam span|olskog naro-
da i mladil Luropl|ana iz inrernacio-
nalnil brigada, re rako pokopali spa-
n|olsku republiku. I ro na nacin da do-
kumenrarisricki prari skupinu, ko|o| se
pridruzio nezaposleni radnik David iz
Liverpoola (Ian Harr), zausravl|a|uci se
osobiro na dugim apologerskim raspra-
vama o soci|alisricko| vizi|i drzave
kolekrivizaci|i na prim|er.
Zvuci zamorno, no Ken Loacl svo-
|im izvanredno zaniml|ivim redarel|-
skim srilom i d|ec|om zanesenoscu u
dramu izdanil komunisrickil ideala,
posrupno uvlaci gledarel|a, popur
skol|ke, u Zenlju i slobodu. Koliko
god n|egovi |unaci srrasrveno deklami-
rali o razlozima svo|e borbe, roliko Lo-
acl prelazi prepreku daveznosri n|ilo-
vil proklamaci|a dugim kadrovima u
ko|ima lura po licima l|udi i obuzima
gledarel|a zainreresiranoscu kamere za
cov|eka i n|egovu okolinu. Svakako
ilm ko|i se laka srca moze preporuciri
samo srudenrima rezi|e. Pogorovo s ob-
zirom na parericno groreskni kra| na
Davidovu pogrebu, u danasn|em Liver-
poolu, gd|e n|egova unuka i dva srara
parri|ska druga pokazu|u da se borba za
komunisricke ideale nasravl|a.
Ieleee Iedre
63
Zoml|o i slobooo
CEKAIUC Z0SAI /
WAING IO EXHALE
!/D, !. jr. I1
|l
Cea|ar Fet, De|erel !tlla-
1ler, |tre !wer1lew, ltt. jr. Keael1 |ess, !err
tlllea. st. Keael1 |ess, !err tlllea jreme
remeaa !errje tllleae, r. Feres| ll|eler, 1. |.
!eemltll Karl|e, m|. Kltler1 Clew, l. Keaae|l
'|e||ete' |1mea1s, s|. Detl1 Orejmea, !a1 L.
Kaslla. al. ll|ae Neas|ea, /aele |esse||,
Lere||e Detlae, Lele Ketlea, Oreer Nlaes, Deaals
Nes|er|, lel|l llllemsea, ltleel |eetl, Leea,
ea1ell Plerte. !I1 mlaa|e. 1ls|r. Cea|laea-
|el |llm.
Ceriri pri|arel|ice nadu se u reskim zi-
vornim siruaci|ama ko|e su izravno ve-
zane za muskarce u n|ilovu zivoru. Sa-
vannal (Wlirney Housron) nikako da
upozna pravog muskarca, a isrodobno
|o| se u zivor vraca nekadasn|a velika
l|ubav, re s n|ime ponovno srupa u vezu
iako |e on ozen|en. Bernadine (Angela
Basserr) napusra bogari suprug, re se
ona bori na sudu za sro vecu odsreru, a
isrodobno ima man|e veze s muskarci-
ma ne zeleci biri sama. Robin (Lela Ro-
clon) ima naizm|ence veze s ozen|enim
muskarcem ko|i sralno obecava da ce
osraviri svo|u suprugu, re s ovisnikom o
narkoricima. Cloria (Lorerra Devine)
zivi sama sa sinom nakon sro |u |e na-
pusrio suprug ko|i |e orkrio svo|e lo-
moseksualne sklonosri.
Zaniml|ivo |e da |e ra| izraziro zen-
ski ilm ko|i dogada|e promarra iz zen-
ske vizure rezirao |edan muskarac, po-
znari glumac Ioresr Wliraker, a scena-
ri| porpisu|u Terry McMillan (prema
ci|em romanu |e nasrao scenari|) i Ro-
nald Bass. Ipak, i uz re muskarce iza ka-
mere, ilm osra|e ripicno zenskim. Uz
ro n|egova druga vazna znaca|ka |e i
pripadnosr crnackom mil|eu. Bi|elci su
poprilicno marginalizirani i prikazani u
losem sv|erlu, pa se kod nekil likova
moze os|eriri i doza rasizma.
Wliraker vrlo suvereno vlada il-
mom i polako nas, kroz epizode ceriri-
|u |unakin|a vodi kroz pricu. Ti|ekom
ilma ceriri lika prarimo po|edinacno, a
sve ceriri glavne glumice vrlo su dobro
porrrerirale likove. No, ipak se na|vise
isrice Angela Basser u ulozi povri|edene
zene. Male ali izuzerno kvalirerne ulo-
ge osrvarili su znani glumci Cregory
Hines i Wesley Snipes (ci|e ime se niri
ne spomin|e na spici ilma).
See[e PeIrov
0OBINK /
IHE WNNER
!/D, !. jr. Llte |a|er|elamea|, Ners|er |a-
|er|elamea| lat., Kea !tlwealer, ljr. ea1 Klss,
!eremlel !emaels, ltt. jr. erl Demea, Ke|ette
De erae. st. ea1 Klss, r. /let Cet, 1. |. De-
als eleae, m|. Cerles Paea|e. l. Pre |er
Kela, lea1er !tlless, s|. Cetllle ea|lel. al.
\latea| D'Oae|rle, Ke|ette De erae, Delre Lla-
1e, Freal lele, ltleel e1sea, Kltler1 |1sea,
Clrls |llls, !eterle Oaerre, |lll |e| !lera|ea.
I mlaa|e. 1ls|r. |areje |llm tl1ee.
Ako se o briranskom redarel|u Alexu
Coxu u devedeserim godinama uopce i
govori, onda se govori kao o ilmasu
ko|i |e sa svo|a prva dva ilma Repo
Man (1984.) i Sid i Nancy (1986.)
odusevio i zasluzio prid|evak kulrni,
da bi nakon neusp|ela sl|edeceg
valker (1988.) odselio u Mexico i
pao u zaborav sredisra ilmske indusrri-
|e. No, dok |e n|egov meksicki ilm
Ironetni policajac (1991.) s|a|an poka-
zarel| Coxova geni|alnog bl|eska, za
proslogodisn|i americki ilm Dobitnik
ro se ne bi moglo reci. Koliko god se
on rrudio izbacivan|em po|edinil
64
Co|o|oci izoiso|
Vdeoxbor
slicica iz kadra, dinamicnom kamerom,
i izvrsno vodenom glumackom ekipom
oplemeniri scenari| sro ga |e Wendy
Riss napisala prema vlasrirom komadu,
Dobitnik osra|e bli|edim, kao na pa-
piru.
Clavni |unak ilma Plilip (Vincenr
DÒnorio) porpuni |e aursa|der u las-
vegaskom drusrvu ko|e ce privuci svo-
|im neob|asn|ivim ned|el|nim dobicima
u |ednom casinu. Kucna p|evacica Lou-
ise (Rebecca De Mornay, rakoder i iz-
vrsni producenr ilma), oprerecena du-
govima prema mai|i i zel|om da negd|e
drugd|e pocne novi zivor, zavodi ga
radi novca. Tro|e sirnil lopova spri|are-
l|u|u se s n|im u nam|eri da ga opl|acka-
|u. Vlasnik casina Kingman (Delroy
Lindo) zeli ga unisriri |er |e dobirnik, pa
za pocerak sal|e svo|eg cisraca, Loui-
sina decka, da mu ubi|e oca. Plilipov
brar Wol (Miclael Madsen), probisvi-
|er i bivsi Louisin decko, rakoder zeli
proirirari od n|egove srerne ruke, a
uspur isrrazu|e i ocevo umorsrvo. Do-
brocudan, zbun|en i naivan Plilip ko|i
od svil romanricarski oceku|e samo
malo l|ubavi mora izgubiri. Kao i n|e-
govo, iz nuzde i navike, lazl|ivo i po-
kvareno drusrvo ko|e |e previse l|udski
slabo da bi im novac nadom|esrio po-
rrebu za emoci|ama. ]edino su lladni
zlikovci, popur Kingmana, sposobni
opsrari u Las Vegasu, a rakvi su uvi|ek
na vrlu, vuku konce nad svim sirnim
dusama i pale i gase sv|erla grada kako
im se prolri|e.
Vec videno.
Ieleee Iedre
KRICA /
IHE NFLIRAIOR
!/D, !. jr. Ceraltel Fllms, Freatlae LeFrel
Pre1at|leas, Neme |et O||lte, |rlea |es|mea, De-
tl1 O|s|. st. Oa /a1rews, Ke|er| !. /tretl, r.
!ela etleatle, 1. |. ltleel Ceal|er, m|. Orelem
eller. l. Nel Lla1es, s|. Lee /as|la. al.
Ollter Ple||, /rllss Newer1, ltleel |rae, !allea
Oleter, Pe|er Kleer|, /lea Kla, Oeere !etles.
1ls|r. \!l.
zraelsko-americki novinar Yaron
Sworay dolazi u N|emacku da bi napi-
sao clanak o skinbeadsina i n|ilovu
nasilnom ponasan|u prema usel|enici-
ma. Medurim, kad slvari da |e siruaci-
|a puno ozbil|ni|a nego sro se cini, on se
pod imenom Ron Iurry i uz pomoc
Wisenrlalova cenrra ubacu|e u desni-
carske srranke s nam|erom da razorkri-
|e nacisre medu uglednim gradanima i
n|ilovu povezanosr s rakvim organiza-
ci|ama u Americi.
Iilm Krtica sniml|en |e u produkci|i
relevizi|ske mreze HBO i ro prema isri-
nirom dogada|u opisanom u kn|izi U
Hitlerotoj sjeni novinara Yarona Swo-
raya. Redarel| ilma Lnglez ]oln Mac-
kenzie srekao |e iskusrvo upravo na
slicnim pro|ekrima (Cettrti protokol) i
upravo n|egov odabir za redarel|a na|-
veci |e plus ovoga pro|ekra. Mackenzie
|e uspio napraviri dobar i naper ilm u
ko|em nema previse pedagoskog mora-
liziran|a o nacizmu, rasizmu i drugim
problemima prisurnima u ovakvo| pri-
ci. On progovora o svim rim problemi-
ma ali na sro |e moguce man|e prim|e-
ran nacin, |ednosravno ne zeleci opre-
recivari gledarel|a neporrebnim srvari-
ma (za razliku od prim|erice Spike Leea
ko|i u svo|im ilmovima naprosro agre-
sivno bombardira gledarel|e lrpom
crnackil problema sro irekako zna
biri iriranrno). Upravo zbog rakvog re-
darel|skog posrupka |asno |e zasro Krti-
ca posrize oba zadana cil|a. napera |e i
uzbudl|iva, re uspi|eva nagnari gledare-
l|a da ozbil|ni|e razmisli o problemu
ko|im se ilm bavi.
Nesumn|ivo |e da |e Mackenzie
imao ogromnu pomoc u odlicnome
Oliveru Plarru (Konacna odluka, Tanka
linija snrti, Tri nusketira) ko|i |e kra|-
n|e uv|erl|iv u ulozi Yarona Svoraya. Ta|
zbun|eni glumac izraza|noga lica osrva-
rio |e vec poprilican niz vrlo dobril
uloga u vise lirova, sro mu omogucava
da s vremena na vri|eme nasrupi i kao
glavni glumac u man|e budzeriranim
pro|ekrima. Iako relevizi|ski ilm, Krti-
ca ne oda|e produkci|sku skucenosr
nego naproriv porvrdu|e sada vec po-
slovicnu kvalireru ilmova u produkci|i
TV mreze HBO.
0ees Vuko[e
LANGOLIER / IHE
LANGOLERS
!/D, !. jr. Learel |a|er|elamea|, !jellla
Fllms la|erae|leael, l|tlell Oella, ltt. jr. Detl1 K.
Kejjes, Kltler1 P. Ka|las|ela. st. !em Nellea1,
!|ejlea Kla, r. !em Nellea1, 1. |. Peal el|eam,
m|. Ne1 |es|llle. l. \le1lmlr Neraatl, s|. Lla-
1e Flsler. al. Pe|rltle e||l, !em Nellea1,
Deea !|etlwell, Detl1 erse, /rael1 Llsae|, Lla-
1se Clejmea, Frealle Felsea, |et|er Nerrls, l-
tleel Lea1ea, Klm|er Kl11le. !1 mlaa|e.
1ls|r. Cea|laea|el |llm.
Sreven King |edan |e od na|plodni|il i
na|popularni|il suvremenil loror pisa-
ca. Do sada |e prema n|egovim d|elima
sniml|eno nekoliko deseraka ilmova i
TV-seri|a sro |e samo pridoni|elo ucvr-
scen|u n|egove pozici|e kral|a lorora.
Ovil se dana u videorekama po|avila
ekranizaci|a Kingove pripov|erke Ian-
olijeri (u sklopu zbirke Cetiri iza po-
noci) u rezi|i Toma Hollanda na|pozna-
ri|eg po rezi|i izvrsnog lorora Moj su-
sjed je tanpir.
Purnicki zrakoplov poli|ece prema
Dallasu i n|egov neobican ler predmer
|e Kingove bu|ne masre. Ti|ekom lera iz
aviona nesranu svi purnici i posada,
osim nekolicine ko|i su spavali. Sli|epa
d|evo|cica, nervozni biznismen, pisac
loror prica, ubo|ica i n|egova porenci-
|alna zrrva, samo su neki od neobicnil
|unaka ilma. Oni slvaca|u da |e zeml|a
ispod n|il porpuno napusrena, ne
mogu usposraviri radio vezu niri s |ed-
nom bazom na zeml|i, re uskoro slva-
ca|u da puru|u u susrer Langoli|erima...
Izvrsna ide|a i dobro razradena pri-
ca, nekoliko suprorsravl|enil likova u
neobicno| siruaci|i bili su odlicno pola-
zisre za uzbudl|iv ilm i Holland |e ro
dobro iskorisrio. On |e odlican u radu
s glumcima i u srvaran|u |ezovire
armosere. Unurrasn|osr aviona Hol-
landu |e posluzila za prizivan|e klau-
srroobicne armosere i naperosri. U
rome mu odlicno pomaze i glumacka
ekipa, poglaviro Dean Srockwell (ci|i
lik pods|eca na samoga Kinga) i odlicni
Bronson Pinclor. Sama prica Ianoli-
jera pods|eca na slicnu epizodu Zone
sunraka i n|ene prve dvi|e rrecine su
odlicno zamisl|ene i izvedene, no kako
ilm odmice rako Holland gubi konrro-
lu nad pro|ekrom, ilm se polako rasi-
pa i posra|e monoroni|i sro se vise pri-
mice kra|u. Po|avom Langoli|era na sa-
mome kra|u, ilm dozivl|ava anrikli-
mas, no razlog rome |e losa Hollando-
va izvedba, |er se Kingovo| masroviro|
ide|i nema sro prigovoriri.
No, zna|uci da |e ri|ec o relevizi|-
skom pro|ekru, re mane i nisu rako ve-
like, dok |e Kingova vizi|a naproriv ve-
65
lika i masrovira, pa kako |e |os sve ro
solidno rezirano i dobro odgluml|eno
|asno |e kako su Ianolijeri ipak dobar
uradak ko|i zasluzu|e vasu pozornosr.
0ees Vuko[e
MOIA ZABAVA /
IS M PARI
!/D, !. jr. Ual|e1 /r|ls|s Plt|ares, Ojele
Pre1at|leas, !eel !larm, Kea1el Klelser, ltt. jr. Ke-
|er| Fl|tje|rltl, Oreer Nla|ea. st. l r. Kea1el
Klelser, 1. |. |era1 Nelal, m|. lle \ea Nesjer.
l. |esll Pele1earls, s|. Clerl Naa|er. al. er-
ere| Cle, |rate Detlsea, Lee Orea|, Detea Oam-
mersell, Oreer Nerrlsea, erlee e|lla, Ke11
tDewell, Olltle New|ea-!ela, |reasea Platle|,
Peal Kelae, Oeere !eel, |rlt Ke|er|s, !|etea /a-
|la, Dlml|re /rls, Clrls|ejler /|llas, Deaals Clrl-
s|ejler, Kea Oless. !!1 mlaa|e. 1ls|r. !e-
1rea |llm.
Par lomoseksualaca, diza|ner Nikko
(Lric Roberrs) i redarel| Brandon (Cre-
gory Harrison) u srerno| su vezi vec ne-
koliko godina. No, n|ilov za|ednicki
zivor pol|ul|a saznan|e da |e Nikko
obolio od side. Iako pokusava|u i dal|e
normalno ziv|eri, uskoro uvida|u da |e
ro nemoguce, re se rasra|u. Codinu
dana posli|e, bolesr |e kod Nikka vec
prilicno uznapredovala i zalvarila |e
mozak, re mu dokror da|e |os samo ne-
koliko dana normalnog zivora u ko|em
ce u porpunosri biri sv|esran svo|e oko-
line. Ima|uci vec vise pura priliku vid|e-
ri svo|e pri|arel|e kako umiru u za-
dn|em sradi|u bolesri ili kako sami sebi
oduzima|u zivor ne zeleci rako doceka-
ri smrr, Nikko se opred|el|u|e za ovu
drugu vari|anru, re priredu|e veliku za-
bavu na ko|u poziva svo|u obirel| i sve
pri|arel|e (od ko|il veliku vecinu cine
rakoder lomoseksualci), da bi se s n|i-
ma oprosrio. Nikko ne kaze Brandonu
za svo| naum, ali on ro ipak sazna|e od
n|ilove za|ednicke pri|arel|ice Clarlene
(Margarer Clo), re ipak dolazi na zaba-
vu kako bi rascisrio srvari s Nikkom
pri|e nego sro bude kasno. Veci dio il-
ma dogada se za vri|eme zabave, a kroz
razne jlasbbackote sazna|emo kakva |e
bila n|ilova veza i n|ilov zivor u pros-
losri.
Iilm bi se mogao svrsrari u dvi|e ka-
regori|e. Prvensrveno kao ay jiln, ali
isro rako i kao ilm o aidsu i posl|edica-
ma bolesri. Redarel| Kleiser ipak se
m|esrimice gubi na zabavi, rako da do-
bivamo porpuno nezaniml|ive di|elove
ko|i nema|u nikakvo birno znacen|e u
ilmu. Roberrs |e vrlo dobar u naslov-
no| ulozi, a i n|egov parrner Harrison
|e solidan. Od osrarka usp|esne glumac-
ke ekipe ko|a vrvi poznarim imenima u
man|im ulogama izdva|a|u se Bronson
Pinclor, Ceorge Segal i Marlee Marlin.
Iilm usp|eva izb|eci neporrebnu pa-
reriku ko|a mu |e pri|erila, ali u c|elini
ilm osravl|a poprilicno morbidan do-
|am, ko|em pridonosi i prilicna doza
solidnog crnog lumora.
See[e PeIrov
SV VOLE IEFFREIA /
IEFFRE
!/D, !. jr. erlla' ea Fllms, !le |ree-
lla O||lte, erl |elsem, l|tlell etwell, \lt|erl-
e etwell, ljr. Peal Ka1altl, ltt. jr. Ketla tCel-
lam. st. Peal Ka1altl, r. Clrls|ejler /slle, 1. |.
!e||re !a|eae, m|. Cere !lltermea. l. !|ejlea
|a1elmea, s|. ltleel !elas|ea. al. !|etea e-
|er, ltleel !. elss, Pe|rltl !|ewer|, |rea |e||, !l-
earae eeter, Ne|lea Leae, Olmjle Dalells,
Pe|er !ete|sea, !em Celer, Detl1 !lera|ea, Lee
erl Nelsea, !ela Oeaaa. 1 mlaa|e. 1ls|r.
Cea|laea|el |llm.
Komedi|a ponekad nasra|e gd|e |e
na|man|e oceku|ere reklamni |e slogan
na omornici videokasere navedenog il-
ma. Isrina Ne sasvim. U danasn|e vri-
|eme resko |e da nas nesro moze izne-
nadiri, pogorovo ako dolazi iz Holly-
wooda. Ovo |e 15. srranica medal|e o
bolesri zbog ko|e su crvene vrpce izra-
ziro u modi. ]erey |e konobar s glu-
mackim ambici|ama, ko|i se zbog rizika
od AIDS-a odlucu|e odreci seksa. I bas
rada, ne bisre v|erovali, upozna|e Sreve-
a ko|i |e ona| pravi. Dvo|ba vri|edna
sniman|a ilma. Mozda.
Problemi ilma pocin|u vec sa sa-
mim Srevenom Weberom, glumcem
ko|i rumaci naslovnu ulogu. ]erey lici
na osobu ko|a ni sama ni|e sv|esna da |e
lomoseksualac, nego bi radi|e porrcao
za prvom sukn|om. Osrarak poznare
glumacke ekipe rrudi se biri vrckav, iro-
nican i smi|esan, no slab i nedulovir
reksr ucinio |e svo|e. Kako minure il-
ma odmicu pred vasim ocima pocin|e-
re se pirari sro |e i kome pisac lrio reci.
66
Svi volo 1oroy|o
Mo|o zobovo / lls My Porly
Sve ro skupa vraca nas na pocerak, gd|e
moramo po rko zna ko|i pur ponoviri
da |e bol|e sur|eri ako se nema sro pa-
merno za reci, pa makar se radilo i o
AIDS-u.
Navodno |e kazalisna predsrava na-
srala prema isrom predlosku mnogo
bol|a i duloviri|a. Ne, lvala.
MerIe Mlekov
SESICA / GRL 6
!/D, !. jr. 11 /tres ea1 e ale, Fllmwerls,
!wea|le|l Cea|ar Fet, !jlle Lee, ltt. jr. !ea Kllll.
st. !atea-Lerl Perls, r. !jlle Lee, 1. |. elll
Nessea !eee1, m|. !em Peller1. s|. lae e-
lew. al. !lerese Kea1le, lselel eslla|ea,
!jlle Lee, !eal|er Lewls, De|l eter, Pe|er |er,
ltleel lmjerlell, Dlae Peerlmea, ele Kasl,
Desl ereae. !1 mlaa|e. 1ls|r. \!l.
Nakon dva pucn|a u prazno, beskrvne
obirel|ske drame Crooklyn i emorivno
angazirane no razvodn|ene krimi price
Clockers, Spike Lee |e Sesticon ponovo
zabil|ezio pun pogodak. Izvorni
(neo)modernisr, Lee se resko snalazi u
ilmovima srandardni|e naraci|e, o
cemu sv|edoci i Mo 8etter 8lues, n|egov
na|mliravi|i ilm iz prve, udarne aze
srvaralasrva omedene s Ona to nora
inati na pocerku i Malconon X-on na
kra|u ciklusa. Spomenuri Crooklyn i
Clockers, ilmovi ko|ima |e poceo novu
azu rada, bili su pokusa|i cvrsce nara-
rivne organizaci|e i izb|egavan|a radi-
kalni|il ormalnil zalvara. No, v|ero-
|arno se i sam uv|erio da ni|e srvoren za
rakvu vrsr ilmova, re se vrario onom
sro na|bol|e radi nararivno-kompo-
zici|ski rasc|epkano| srrukruri ko|a pul-
sira u svakom svom d|elicu, israknurom
i raznovrsnom srilizmu s raznim oro-
graskim r|esen|ima i zacudnim mon-
raznim sponama, glumacko| improvi-
zaci|i. Samo nerko sasvim neupucen u
Leeov krearivni svi|er moze zakl|uciri
da se Lee vise nego u bilo ko|em dru-
gom svom ilmu (...) muci srrukrurom,
abulom i srilom re usporediri Sesticu
s novi|im ilmovima Olivera Sronea u
ko|ima redarel|, nemocan da kroz pri-
cu, naraci|u i glumce kaze i pokaze sro
zeli, prib|egava srilskim eksrravaganci-
|ama (...), nada|uci se da ce rako biri
r|ecir. Tako zbori uvazeni kriricar
Zivorad Tomic, sravl|a|uci znak |edna-
kosri izmedu iskonskog (neo)moderni-
sra Spikea Leea i monolirnog miroma-
na Olivera Sronea, izmedu prvog ko|e-
mu su ormalni radikalizmi condicio
sine qua non n|egove poerike i drugoga
ko|emu su ordinarni ob|ekr isuravan|a.
Upravo suprorno Tomicevim rvrdn|a-
ma, Lee se ne muci sa srrukrurom, a-
bulom i srilom, on |e sro se roga rice u
Sestici svo| na svome i ne prib|egava
ormalnim eskapadama |er |e nemocan
iskorisriri pricu, naraci|u i glumce da
pokaze sro zeli, nego zaro |er |e ro n|e-
gov pravi nacin iskazivan|a. Ako po-
bornici kulra klasicne naraci|e ro ne
mogu slvariri, n|ilov |e a ne Leeov
problem. Ukrarko, prica o daleko|
aroamericko| srodnici Codardove
Nane iz Zitjeti stoj zitot, ko|a |e iza-
brala zivor um|esro rragicnog kra|a, po-
vrarak |e Spikea Leea u pravu ormu, a
sekvenca u ko|o| (bril|anrna) Tleresa
Randle uzalud na Coney Islandu oce-
ku|e svog nesudenog l|ubavnog druzbe-
nika na|bol|i |e dokaz Leeova velikog
rezi|skog umi|eca.
0emr Red
IO WONG FOO.
IHANKS FOR
EVERIHNGl
IULE NEWMAR
!/D, !. jr. Ualtersel Plt|ares, /m|lla |a|er-
|elamea|, O. et |rewa, ltt. jr. |rate Celea. st.
Deales Cer|er |eeae, r. |ee|ea Kl1rea, 1. |. !|ete
esea, m|. /a1rew ea1slela. l. Ketlel Per-
|mea, s|. aa !lemes. al. esle !aljes, Pe-
|rltl !wete, !ela Lealteme, !|etler1 Cleaala,
|l|le Deaaer, /rllss Newer1, !esea Lea1ea, Clrls
Peaa, ella1e Dlllea, |e|l Orea|, /llte Drammea1,
ertellae Nae|, !eaal|er llmere, !emle Nerrel1,
lle Ne1e, ltleel \er|ea, KaPeal. !1 ml-
aa|e. 1ls|r. \!l.
Film ci|i |e naslov posvera ko|u |e na
svo|o| orograi|i ispisala srarlera Holly-
wooda 6-il godina ]ulie Newmar, si-
gurno ne bi privukao nici|u pozornosr
da glavne |unake draueenotce
ne glume Parrick Swayze i Wesley Sni-
pes. Tako |e rom plirkom, ali, mora se
priznari, i pirkom d|elcu omogucena
reklama u Oprab sbouu i mrak kino-
dvorana, a u nas rek, videokasera i...
recenzi|a.
Tro|e n|u|orskil rransvesrira zaglavir
ce na svome puru za Hollywood u ne-
kom m|esru Bogu iza leda, re u dva
dana promi|eniri ucmale zivore m|esra-
na. Ruzni posra|u li|epi, neprisro|ni pri-
sro|ni, nevol|eni vol|eni, ponizeni gor-
di... Svarko pronade svo|u srecu, a
prasn|ava provinci|a se prervara u gla-
murozni disko na orvorenome. Narav-
no, novo iskusrvo promi|enir ce nabo-
l|e i same rransvesrire.
Iilmske price s morivom srranca
ko|i mi|en|a sudbine svo|il domacina
vec su na srorine pura ispricane. Da bi
ova bila barem u rrendu, srranci su i
lomoseksualci i rransvesriri. Medurim,
kako To von Ioo ne problemarizira
n|ilov drusrveni poloza| |er |edino gle-
darel| ri|ekom ilma zna da oni nisu
zene, ne|asno |e cemu inrervenci|a nad
muskoscu glavnil |unaka osim da bi se
skupine ko|e oni predsravl|a|u propagi-
rale. Polvalno |e sro se sr|ece do|am da
su scenarisr i redarel|ica ilma u ru
kampan|u usli bez imalo predrasuda i
samo s ide|om saripolne razbibrige, no
s obzirom na ro da |e posrignura zaba-
va vrlo povrsna, a n|ezina poanra prize-
mna, mozemo se samo upirari Cemu
sve ro.
Da |e redarel|ica Beeban Kidron ko-
|im sluca|em imala u medunoz|u ono
sro i n|ezine |unakin|e, To von Ioo
bi v|ero|arno bio barem raskalaseni|i
ilm, a ne niz sladun|avil slicica iz ko-
|il proizlazi da su lomoseksualci zena-
ma |edini pravi pri|arel|i, ili da su rran-
svesriri zensrveni|i od samil zena. Uo-
sralom s muskarcinama popur Snipesa i
Swayzea u ovo poron|e resko da |e rko
uv|eren.
Ieleee Iedre
67
Soslico. Si|o Loo
Flm Revews
edited by gor Toml|onovic
Tle reviews cover all ilms on rle re-
perroire o Croarian cinema`s during
rle period rom ]anuary ro Marcl.
U lrvarskom se ilmskom risku razm|erno cesro pisalo o
Wimu Wendersu. No, vecina reksrova por|ece iz osamdese-
ril, iz razdobl|a kad |e ra| znameniri n|emacki redarel|, pred-
sravnik rzv. novog n|emackog ilma u nas uzivao kulrni sra-
rus. Nedosrarak opsezni|il reksrova ko|i bi poprarili recen-
rni|e razdobl|e Wendersova srvaralasrva onemogucu|e c|elo-
viri|i uvid u opus sro obuvaca vec rri puna deserl|eca, a isro-
dobno sv|edoci da |e n|egov kulrni srarus remel|iro pol|ul|an
ilmovima iz devedeseril.
Povod su ovom reksru dva nedavna ciklusa Wendersovil
ilmova lrvarska |e drzavna relevizi|a gledarel|ima pruzi-
la uvid u nekoliko v|ero|arno pona|bol|il d|ela n|egova opu-
sa, a n|emacki |e kulrurni cenrar u Zagrebu iskorisrio prigo-
du i nesro opsezni|im ciklusom poprario relevizi|ski. Prikaza-
ni ilmovi pokazu|u da Wim Wenders osra|e dosl|edan u pra-
cen|u vlasriril opsesi|a sro se provlace kroz ci|eli n|egov opus
nalazimo il pod|ednako cak i u krarkim ilmovima iz raz-
dobl|a srudiran|a na Akademi|i za relevizi|u i ilm (1967.-
7.), kao i u ilmovima devedeseril ko|i oznacu|u razdobl|e
srvaralacke krize. Opus |e rog n|emackog redarel|a iznimno
zaniml|iv za proucavan|e, |er odrazava drusrveno-kulrurne
prom|ene u Luropi, ne samo u razdobl|u srvaran|a, nego |e
presudno uv|erovan i nacionalnim i povi|esnim prom|enama.
O cemu |e prirom, zapravo ri|ec Wenders |e di|ere porar-
ne N|emacke, ko|a |e u drugo| polovici cerrdeseril i u pede-
serim godinama, popur ciravog europskog konrinenra poku-
savala zali|eciri rarne rane. Prvorna nakana obnove bilo |e
pona|pri|e uzdignuri osnovne drusrvene rekovine iz gorovo
porpunog rasula, a obnova |e nacionalnil kulrurnil idenrire-
ra bila pod sumn|om. Americka masovna kulrura (ilm, glaz-
ba, srrip) u rom |e razdobl|u nadvladala europsku rradici|u
srapa|uci se s n|om i posra|uci n|enom vlasrirom. Podloz-
nosr |e americko| kulrurno| dominaci|i proizvela dvo|ak uci-
nak. Mnogobro|ni su mladi srvararel|i ucili iz americke
kulrure, no isrodobno su se proriv uzora i bunili zalr|eva|u-
ci vlasriru samosralnosr i srvaran|e nacionalnog izraza.
` ` `
Pocerak |e sezdeseril na|avio prom|ene. Skupina mladil
redarel|a ob|avila |e Oberbausenski nanijest ko|im |e nakani-
la usposraviri izgubl|eni konrinuirer i isrodobno pokusala
orvoriri nove izglede n|emackom ilmu. N|ilova uloga me-
durim ni|e mogla biri velika cak ni u okvirima nacionalnog
ilma. Iako su im d|ela iskazivala znarnu drusrvenu samo-
svi|esr, nisu bila nami|en|ena sirem gledarel|srvu, nisu za-
lri|evala emocionalnu reakci|u, nego gorovo iskl|ucivo inre-
lekrualno ukl|ucen|e u razumi|evan|e ilmskog rkiva. Nara-
sra| nazvan novi n|emacki ilm izrasrao |e kra|em sezdese-
ril. N|egovi su aurori sli|edili neke od sm|ernica Oberlau-
senskog maniesra ni|e vise bilo ri|eci o eskapisrickom pri-
srupu, vec |e ilmsko gradivo moralo biri uremel|eno u drus-
rveno| zbil|i. Preduv|eri su za srvaran|e vlasrirog ilmskog
idenrirera bili srvoreni, iako |e |os posro|ao golemi povi|esni
|az, pa su mladi aurori posegnuli za americkim zanrovskim
PORIREI
68
UDK 71.44.071.1(430}
Tomislov Cegir
Wm Weeders ~ koeogref[e
Wim Wonoors i Micbolonqolo /nlonioni
ilmom kao uzorom, ne da bi se popur rancuskog Novog
vala suprorsravl|ali zasrar|elom slvacan|u ilma u nacional-
nim okvirima, nego da bi pokusali srvoriri sasvim novu rra-
dici|u. Ukl|ucili su se na|poznari|i su nam svakako Rainer
Werner Iassbinder, Werner Herzog, Volker Scllndor i
Wim Wenders u modernisricka srru|an|a, isrodobno uceci
iz proslosri ko|u su preuzeli, ali se i bunili proriv n|e, da
bi srvorili vlasrire sv|eronazore. Os|ecali su i snaznu porrebu
da n|ilovi ilmovi budu prisrupacni sirem gledarel|srvu. Nisu
zel|eli posrari di|elom uvri|ezene ilmske indusrri|e nego su
usrra|ali na aurorskom sra|alisru i upravo im |e ro omoguci-
lo veci ugled i probo| na inozemno rrzisre. Opus se svakog
od ril redarel|a znarno razlikovao, neki su od n|il pokusali
zauzeri i osobno sra|alisre spram razdobl|a nacizma, narapa-
|uci svo|e ilmove karkada izricirim polirickim misl|en|ima,
no preklapa|uci il oper s ur|eca|em americkog ilma.
` ` `
Kakvo |e, medurim, Wendersovo sra|alisre spram ril dvi-
|u kra|nosri ko|e su prozimale novi n|emacki ilm i koliko
se on razlikovao od osralil n|egovil predsravnika Za razli-
ku od suvremenika ko|i su cesro posezali u proslosr, sm|esra-
li svo|a d|ela u prosla razdobl|a, radn|a se Wendersovil il-
mova gorovo uvi|ek dogada u sadasn|osri. Tek u dva ilma
Wim Wenders radn|u sm|esra u proslosr, no rada ni|e ri|ec o
n|emacko| proslosri, nego o ilmovima ko|i govore o ono|
americko| vezano| za kn|izevnosr (Grinizno sloto, 1972.; re
Hannet, ko|i |e mukorrpno nasra|ao cak ceriri godine izme-
du 1978. i 1982.).
Wenders ri|erko poseze u nacisricku proslosr N|emacke.
Ni|e sklon upliran|u polirickil moriva bilo kakve vrsri, pa
kad u n|egovim ilmovima i nailazimo naznake propirivan|a
nacisrickog razdobl|a gorovo |e ro uvi|ek s razine po|edinca
ko|i se uglavnom nemocan nasao u zrvn|u rara, a isrodobno
ri|ec |e o nekom od sporednil likova ci|a po|ava nema nika-
kvil birnil posl|edica po radn|u ilma (Krito kretanje,
1974.; U toku trenena, 1976.). Tek u kasni|em razdobl|u
svo|e kari|ere Wenders poseze za orvoreni|im propirivan|em
razdobl|a nacizma i n|egovil posl|edica. Nebo nad 8erlinon
(1987.) i Iar Auay, So Close ilm ni|e dosrupan na lrvar-
skom rrzisru pa |e uporri|ebl|en engleski naslov) (1993.), sva-
ki se na svo| nacin okrecu proslosri. No, i Wendersa pri|e
svega zanima po|edinac, a ne same drusrvene okolnosri iako
|e |asno da spram razdobl|a zauzima odredeno sra|alisre.
Wendersu se nikako ne moze zam|eriri poman|kan|e svi|esri
o sran|u drusrva u ko|em zivi, no ra svi|esr ni|e izrazena
izravno vec |e porisnura u pozadinu ili se prelama kroz uv|e-
rovanosr proragonisra (npr. Alice u radotina, 1974. ili U
toku trenena).
No, kakvi su zapravo Wendersovi proragonisri Osnovni
|e uzorak n|egova |unaka preuzer iz rradici|e americkoga
zanrovskog ilma poglaviro wesrerna ili jiln-noira. Clav-
ni |e |unak osaml|en po|edinac svo|evol|no na drusrvenom
rubu, bez os|eca|a pripadnosri iko|o| za|ednici, sro |e iskaza-
no nepresranim n|egovim kreran|em. Kako |unak Wenderso-
vil ilmova gorovo nikada ni|e sklon akci|i, u svo|im posrup-
cima nepresrance dvo|i, pokusava|uci prodri|eri u sebe sama
odredu|e ga dakle konremplaci|a; sasvim |e |asno zasro |e
rakvo kreran|e na|cesce bez ikakva |asna usm|eren|a. Buduci
da ne mogu os|eriri pripadnosr, |unaci resko mogu obiravari
u gradovima iako kroz n|il prolaze. Cradovi, a uglavnom su
ro sv|erske merropole, za rakva su |unaka i suvise orudeni
on se u n|ima os|eca izgubl|enim i bol|e se os|eca lura|uci
orvorenim prosrorima. No, rakvi |unaci nisu orudeni samo
od sredina kroz ko|e prolaze, nego i od samil sebe. Cube
dom i osobnosr. Za domom isrodobno zude i odricu ga se,
pa svo|evrsno iskupl|en|e i prociscen|e ne pronalaze u po-
vrarku kuci, nego u nasravku purovan|a. Tako Wenders ne
samo da rabi obrasce mirskog u ko|em |e purovan|e simbo-
lom porrage za vlasririm, nego srvara i sasvim novi mir o sa-
moprogonsrvu, purovan|u ko|e bi rrebalo urodiri znakovirim
iskusrvom. N|egovi likovi nepresrano b|eze od necega, no
oni nisu progon|eni izvana zbog nekog odredenog razloga,
nego iznurra vlasririm usrro|em ko|i im ne dopusra da se
smire.
]unak se Wendersovil ilmova rako ne bo|i nekil odre-
denil srvari, n|ega |e srral srrala (Plilip Winrer u Alice u
radotina, Ripley u Anerickon prijatelju, 1976.), ili se s
vlasririm srralom bo|i suociri (Travis u Iaris, Texas, 1974.).
No, purovan|e ponekad i ne mora urodiri znakovirim isku-
srvom, svaki |unakov pokrer naposl|erku moze posrari i po-
gresnim (Willelm u Kriton kretanju), pa ni|e cudno da |u-
nak nema nigd|e doma, ni u ko|o| kuci, ni u ko|o| zeml|i
(Munro u Stanju sttari).
Takav |unak nema ni emorivnog ni povi|esnog zaleda;
n|egov |e oca| cesro dvo|ak proslosr nema rrenuraka ko|il
bi se mogao s|ecari, a buducnosr |e isuvise maglovira da bi se
n|o| bez rezervi predavao.
` ` `
Wendersovi su |unaci, dakle skloni rvrdokornu samor-
n|asrvu, no kakvi su n|ilovi odnosi s drugim likovima Mo-
riv muskog pri|arel|srva prisuran |e cesro u Wendersovu opu-
su (U toku trenena ili Anericki prijatelj), ponekad |unak
lura s d|ererom (Alice u radotina ili Iaris, Texas), a n|ilov
odnos prema l|ubavi izniman |e. U bilo ko|o| vrsri odnosa
(pri|arel|, di|ere, zena) nikada nece os|eriri porpuno za|edni-
srvo.
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 68-74 Cegir, T.. Wim Wenders...
69
C|n|zoo s|oo, 172.
Medurim, u Wendersovu srvaralasrvu prim|ecu|emo pro-
m|enu odnosa prema zeni. U sedamdeserima, zena |e nara-
rivno nevazan lik, iako upravo iz rog razdobl|a por|ece |edan
od dva ilma ci|i |e glavni proragonisr zena (Grinizno sloto).
No, upravo Iaris, Texas pokazu|e prom|enu. Zena |e uzro-
kom |unakova luran|a, za n|om se zudi, no porpuna |e veza
nemoguca upravo zbog |unakova usrro|a. Nebo nad 8erli-
non govori o |unaku andelu ko|i se zbog os|eca|a l|ubavi
prema zeni odrice svo|e samoce i svoga nemareri|alnog po-
sro|an|a. I u Iar Auay, So Close drugi andeo |unak zudi
za rime da ponade posao i zenu, pokazarel|e sigurnosri
doma. Cak i u Irici iz Iisabona (1995.) nalazimo moriv ne-
mogucnosri l|ubavi i pokusa|a da se ona ipak dosegne. Kao
da |e Wendersova |unaka pocelo pririskari breme samoce i
on |u |e pozelio podi|eliri s nekim drugim.
No, ako |e |unakov usrro| rakav, ako su mu odnosi sa su-
prornim spolom gorovo onemoguceni, kakva |e siruaci|a s
obirel|i u ilmovima Wima Wendersa, kakvu ulogu u n|ego-
vu opusu ima|u d|eca Obirel| |e u Wendersovim ilmovima
gorovo neodrziva, cesro su n|egove obirel|i krn|e |er se mus-
karac pokazao nedosro|nim biri n|ezinim clanom (Grinizno
sloto, Alice u radotina, U toku trenena). Za obirel|i se
zudi, n|ezina |e vri|ednosr velika, no n|ezino |e puno osrva-
ren|e ili ponovno okupl|an|e nemoguce (Iaris, Texas). Kad
obirel| i posro|i, raz|edana |e nemogucnoscu medusobne ko-
munikaci|e (dvi|e krarke epizode seri|ala Kuca za nas. Iz obi-
telji krokodila, Otok, 1974.; Anericki prijatelj). Tek u |ed-
nom ilmu Wendersova opusa nalazimo srernu obirel|i (Iar
Auay, So Close). Uloga d|ece u vecini ilmova WIma Wen-
dersa iznimna |e. Cesro upravo d|eca pomazu |unakovo| bo-
l|o| komunikaci|i s okolinom i n|egovu prociscen|u pro-
nalasku snage da pur nasravi s man|e srrala. Prirom upravo
d|eca pomazu |unaku da usposravi odnos s vlasrirom proslo-
scu (Alice u radotina, Iaris, Texas). Cak |e i u nevaznom il-
mu Wendersova opusa odnos d|erera i glavne proragonisrice
na|dragoc|eni|i rrenurak (Grinizno sloto). D|eca u Wender-
sovim ilmovima pokazu|u iznimnu samosvi|esr, cesro i vecu
srabilnosr od glavnog |unaka; ona su u Nebu nad 8erlinon
cak i |edina ko|a mogu vid|eri andela i simbolicno za ci|eli
Wendersov opus, |edina su ko|a pomocu vlasrire mogu po-
novo probudiri |unakovu zaboravl|enu nevinosr.
` ` `
Wim Wenders pokazu|e iznimno zaniman|e za kulrurne
aspekre suvremenog zivora. Wenders ne osra|e ogranicen
samo medi|em ko|i rabi. Slikarski, kn|izevni i pona|pri|e
glazbeni ur|eca|i, poglaviro rocka, ociru|u se gorovo nepre-
kidno na izravan ili neizravan nacin u svakom n|egovu il-
mu. Pona|pri|e val|a pozornosr obrariri upravo rockn rollu,
upravo zaro sro Wenders ru vrsr glazbe smarra, uz ilm, na|-
vazni|im cimbenikom svo|eg zivora. Razlog rome mozemo
naci u n|egovu slvacan|u da ra dva medi|a pona|bol|e mogu
izraziri iskrene os|eca|e. U posl|edn|il nekoliko godina izra-
ziro popularnu merodu spa|an|a popularne glazbe i ilma,
70
S Ronoo 8lo|loy o looboo 17.
Wenders rabi vec u svo|im krarkim ilmovima. N|egovi su il-
movi doslovce naropl|eni do|ml|ivom glazbom, no ro ni|e
izraz puka komerci|alizma nego cvrsra osobna sra|alisra.
Rock ni|e samo kulisa nego i neodvo|ivi dio zbivan|a. Ta |e
vrsra popularne glazbe cesro pona|bol|im izrazom os|eca|a
glavnil proragonisra Wendersovil ilmova i n|ilova poima-
n|a svi|era, bilo da oni glazbu slusa|u na nosacima zvuka
(Ijeto u radu, 197.) ili su nazocni na nasrupima poznaril
glazbenika (Alice u radotina, Nebo nad 8erlinon, Iar
Auay, So Close) bilo da sami p|evuse srilove nekil p|esama
(U toku trenena, Anericki prijatelj). U vecini |e ilmova
upravo glazba n|ilov neodol|iv sasro|ak a prirom ni|e ri-
|ec samo o rnr nego i o inacicama olklorne glazbe podne-
bl|a u ko|ima se radn|a zbiva, popur Ry Cooderova tex-nexa
(Iaris, Texas) ili porrugalskog jada sasrava Madredeus (Irica
iz Iisabona). S druge srrane Ijeto u radu pravi |e rockn roll
ilm, |er ne samo sro se u n|emu rabi rock glazba uglavnom
sasrava Kinks, ko|ima |e ilm i posvecen; vec ra| ilm odraza-
va i sran|e ciravog mladog narasra|a razdobl|a u kom |e na-
srao. No, za Wendersa rock ne mora biri rek do|ml|iv dio il-
ma, nego moze biri i n|egovo nadalnuce. Rock su p|esme
bile porica|em na|man|e dva|u n|egovil ilmova All Alon
tbe vatcbtouer Boba Dylana u sluca|u Alabane: 2000 stje-
tlosnib odina (krarki, 1969.) ili Menpbis, Tennessee Cluc-
ka Berry|a u sluca|u Alice u radotina.
Kn|izevne |e ur|eca|e rakoder lako iscirari. Wendersov |e
cesri suradnik upravo znameniri ausrri|ski kn|izevnik Perer
Handke (3 Anericka II-ija, krarki; Strab olnana od jeda-
naesterca, 1971.; Krito kretanje, Nebo nad 8erlinon), a u
nekoliko |e sluca|eva ri|ec o adapraci|ama oper Handkea
(Strab olnana...), Narlaniela Hawrlornea (Grinizno slo-
to), Coerlea (Krito kretanje) ili Parricie Higlsmirl (Aneric-
ki prijatelj). U Wendersovim ilmovima likovi nepresrano
nesro cira|u, a u Hannetu glavni |e |unak sam pisac uz
Raymonda Clandlera svakako na|poznari|i auror rvrdoku-
lanog (bardboiled) kriminalisrickog romana Dasliell
Hammer. Kako |e Wenders u mladosri dvo|io izmedu raznil
zivornil poziva zeleci posrari i slikarem, ne zacudu|e da
se likovi skloni slikarsrvu po|avl|u|u i u n|egovim ilmovima.
Na|izraziri|i |e prim|er upravo Anericki prijatelj, u ko|em su
glavni proragonisri usko vezani za ru um|ernosr. ]edan |e lik
resrauraror slika, drugi se bavi n|ilovom proda|om, a po|av-
l|u|e se i lik slikara ko|eg rumaci Niclolas Ray. Slikarsrvo,
kao i bilo ko|i drugi krearivni cin ima za Wendersa osobir
znaca| |er predsravl|a srvaran|e idenrirera po|edinca (Nacrti
za baljine i radote, dokumenrarni, 1989.).
` ` `
Tako dolazimo do Wendersova odnosa prema vizualnim
medi|ima. U n|egovim d|elima cesro nailazimo na uporabu
relnickil sredsrava ko|a vizualno pokusava|u zabil|eziri rre-
nurke prolaznosri. No, odnos |e prema raznim sredsrvima vi-
zualnog predocavan|a srvarnosri dvo|ak. Tako relevizi|a, ko|a
se vrlo cesro po|avl|u|e u Wendersovim ilmovima, zapravo
predsravl|a svo|evrsnu korupci|u mogucnosri vizualnil me-
di|a. N|ezina |e prvorna nam|ena pona|pri|e zasnovana na
mareri|alnom, ona ne iskazu|e nikakve svi|esri o vizualnom,
dapace vizualno cak i degradira. S druge srrane orograi|a
posra|e sredsrvom pomocu ko|eg proragonisr dolazi do svi-
|esri o vlasrirom posro|an|u. Clavni |e |unak Alice orogra, a
Wendersovi se |unaci cesro orograira|u sami (Ijeto u
radotina ili Anericki prijatelj) ili s nekim rko budi n|ilovu
svi|esr (Alice u radotina). Iorograi|a moze biri i sv|edo-
kom neke drugaci|e proslosri, pa |e val|a pazl|ivo cuvari (Ia-
ris, Texas). Vrlunsko osrvaren|e vizualnil medi|a Wendersu
dakako predsravl|a ilm. Ocirovan|e rakva sra|alisra nalazimo
u raznim ilmovima izravno ili neizravno. Neki su ilmovi
posveceni redarel|ima (Nikot jiln, Munja iznad tode, 198.
ili Tokyo-Ga, 1985.) ili se sami redarel|i po|avl|u|u kao glum-
ci. U toku trenena |e izmedu osralog i v|erodosro|an prikaz
sran|a kina u N|emacko| provinci|i, a i sam |e proragonisr ki-
nooperarer. U ilmu Iaris, Texas snimka srarog izlera poslu-
zir ce kao karalizaror odnosa izmedu oca i sina; a Do kraja
stijeta (1992.) prikazu|e sakupl|an|e zivil slika ko|e ce se
prikazari sli|epima, a zarim i pokusa| prikupl|an|a slika iz
l|udskoga mozga za vri|eme sna. Stanje sttari, |edan od na|-
znaca|ni|il u Wendersovu opusu, ilm |e o ilmu i naposl|er-
ku govori o nemogucnosri ilma. I posl|edn|i |e Wendersov
ilm Irica iz Iisabona zapravo mediraci|a o ilmu. Opreka
srarog i novog slvacan|a realnosri ilma |asna |e. Wen-
ders se orvoreno pira |e li ilm izgubio svo|u svrlu, svo|u ne-
posrednosr i |e li rakav kakav |e danas, srorin|ak godina na-
kon nasranka, uisrinu moguc.
` ` `
Zaniml|iva |e i naizgled nevazna po|edinosr ilma Nebo
nad 8erlinon u ko|em americka ilmska ekipa snima ilm o
rarnim godinama. Kako Amerikanci snima|u ilm o necemu
sro |e dio n|emackog kulrurnog nasli|eda, mozemo se isro-
dobno zapirari i kakav |e Wendersov odnos spram rude ame-
ricke kulrure
Wim Wenders |e gorovo ci|elo svo|e srvaralasrvo izgradi-
o na vrlo samosv|esnom odnosu prema americko| kulruri,
crpeci n|ezine ur|eca|e. No, u Wendersovu srvaralasrvu mo-
zemo uociri dvo|ak odnos prema americkim morivima. U ra-
znim ilmovima nepresrano ociru|emo naklonosr ripicno
americko| ikonograi|i, Wenders gorovo uziva u priblizava-
n|u N|emacke i slike Amerike ko|u voli pomocu raznil na
prvi pogled nevaznil moriva. Tako, u |ednom od ranil il-
71
|onno|, 18C.-182.
mova, 3 anericka Ip-ija, Mnclen vise naliku|e na americ-
ki, nego na n|emacki grad; a c|elokupna |e slika grada por-
pomognura uporabom nekoliko skladbi americke glazbe,
glazbe u ko|o| vise cu|emo orvorene prosrore, no u bilo
ko|em europskom prim|eru. Wenders ni|e, medurim, bez
ikakve zadrske orvoren americkom ur|eca|u, ni|e bez svi|esri
o nacionalnom idenrireru, kako mu pokarkad zam|era|u rvr-
dokorni kriricari uglavnom s n|emackoga podruc|a. Sv|esran
opreke srarog i novog svi|era, porpuno razliciril vri|edno-
snil zasada, Wenders vrlo lako uocava i nedosrarke svi|era u
ko|em pronalazi uzore. U toku trenena orvoreno govori da
su Amerikanci kolonizirali n|ilovu (n|emacku) svi|esr, a
proragonisr ro prim|ecu|e u napusrenom bunkeru americke
vo|ske na samo| granici s bivsom DR N|emackom, |asno |e
kakvo sra|alisre Wenders zauzima prema prekooceanskim
ur|eca|ima ciramo orvorenu meraoru o rome da ako se
ur|eca|i preuzima|u bez kririckog odnosa, posra|u neuporre-
bl|ivi.
U nekoliko prim|era kada se radn|a d|elomice zbiva u sa-
mo| Americi, a proragonisr |e pori|eklom Luropl|anin ociro-
vana |e n|egova nesigurnosr. On se u Americi ne moze u por-
punosri snaci, ne moze izvrsiri nami|en|eni zadarak (Alice u
radotina), americki vri|ednosni susrav u porpunosri spura-
va n|egovu sposobnosr, onemogucu|e n|egovo samoosrvare-
n|e i naposli|erku ga dovodi u siruaci|u u ko|o| besmisleno
gubi cak i zivor (Stanje sttari). I Wendersovi ilmovi iz ame-
rickog razdobl|a (Hannet, Iaris, Texas) slikovirim su ne-
izravnim komenrarom zarecenog drusrvenog sran|a. Han-
net komenrira proslosr, dok Iaris, Texas, uz nekoliko ilmo-
va americkil redarel|a iz isrog razdobl|a, pona|bol|e ocrrava
americku srvarnosr.
Tako su Terninator ]amesa Camerona i Crtena zora ]ol-
na Milisa govorili o srralovima ko|i su razdirali Ameriku,
prvi o srralu od zloporabe napredne relnologi|e, a drugi o
srralu od srranaca; \atrene ulice Walrera Hilla govore o
Americi kakvom bi ona zel|ela
biri, a Iaris, Texas govorio |e o
rome kakva ona |esr i, s obzirom
da |e nasrupao s izvan|skog, rub-
nog poloza|a, cinio |e ro |os uv|er-
l|ivi|e.
` ` `
U Wendersovim ilmovima nepre-
srano nailazimo na prikrivena ili
izravna osvrran|a prema americ-
kom zanrovskom ilmu, ko|i |e
sezdeseril godina, upravo u raz-
dobl|u kada Wenders pocin|e svo-
|u kari|eru, zapao u resku krizu.
No, Wenders izabire upravo reda-
rel|e sro su se svo|im beskompro-
misnim sra|alisrima izdva|ali iz lo-
livudskog susrava popur Niclola-
sa Raya, Samuela Iullera, ]olna
Iorda, Howarda Hawksa ili Irirza
Langa. Sklonosr Rayevu kreran|u,
l|ubav prema Iordovim orvorenim
prosrransrvima, Hawksova muska
pri|arel|srva ili Langove i Iullerove noir ugoda|e on oboga-
cu|e vlasririm modernisrickim slvacan|em ilma. Ipak u ame-
rickom se zanrovskom ilmu Wenders na|cesce krece izmedu
dvo|nosri Niclolasa Raya i ]olna Iorda, |er su upravo oni
pona|bol|e izrazavali dvo|nosr ko|a proziml|e ci|eli Wender-
sov opus poiman|e doma kao zaklona i sigurnosri i odla-
zak iz re sigurnosri. Rayevi su ilmovi iz pedeseril govorili
upravo o svo|evrsnom unisren|u sigurnosri doma, n|egovi su
|unaci dom napusrali, a kada su se pokusavali vrariri, ro im
|e donosilo propasr. Iord, s druge srrane, govori o obnovi i
gradn|i doma, no ilm ko|i |e pona|vise ur|ecao na Wender-
sov sv|eronazor znameniri Traaci (1856.) obradu|e
upravo po|edinca ko|i se u dom ne moze uklopiri iako |e svo-
|im d|elovan|em pomogao n|egovo| usposravi. Upravo Traa-
ce, uz ilm Niclolasa Raya Rodeo (Iusty Men, 1952.), Wen-
ders rado cirira u svo|im ilmovima. Oba su ilma neizravno
prisurna u U toku trenena. U Nikotu jilnu posvecenom
upravo Niclolasu Rayu Rodeo |e prisuran izravno, dok su
Traaci u Stanju sttari prisurni u svom izvornom, kn|izev-
nom obliku.
No, da bi se popis redarel|a prema ko|ima Wenders ne-
skriveno iskazu|e divl|en|e ucinio barem priblizno c|elovirim
nuzno |e spomenuri i |apanskog redarel|a Yas|ira Ozua, u ko-
|eg pronalazi slicne sklonosri konremplaci|i i, oper, izrazenu
dvo|nosr izmedu naklonosri obirel|i i purovan|u. Upravo |e
dokumenrarni ilm Tokyo-Ga posvecen Ozuu. Zaniml|ivo |e
da u n|emackom ilmu Wenders, kao |ednog od svo|il uzo-
ra, prepozna|e samo Irirza Langa, iako ponegd|e n|egovi
lmovi iskazu|u i ur|eca| I. W. Murnaua. No, ni ru siruaci|a
ni|e sasvim |ednosravna Lang |e pred opasnoscu nacizma
rakoder orisao u Hollywood, dok |e Murnauov ur|eca| oci-
rovan u mnogobro|nim crno-bi|elim ilmovima upravo reda-
rel|a ko|i |e cesro smarran ur|elovl|en|em prave Amerike
]olna Iorda.
72
Chonbo ccc, Connos 182.
Zanrovske reerence u Wendersovu opusu nalazimo raz-
m|erno ri|erko, u krarkim ilmovima popur Sane Ilayer Sbo-
ots Aain (1967) ili Alabana: 2000 stjetlosnib odina ociro-
vani su obrisi gangsrerskog ilma. I neki dugomerrazni il-
movi popur Ijeto u radu, Strab olnana od jedanaesterca
ili Anericko prijatelja kriminalisricki ilm preuzima kao
|ednu od odrednica. No, Anericki prijatelj rriler |e onoliko
koliko ro Wendersa zanima, a u Ijetu u radu radn|a se odi-
grava nakon kriminalisricke proslosri glavnog proragonisra.
]edini zanrovski cisri ilm |e Hannet, no u n|emu |e vise ri-
|ec o posveri jiln-noiru i n|egovu predsravniku Malteskon
sokolu ]olna Husrona (1941). Wendersova naklonosr pod-
zanru ilma cesre uv|erovana |e vise n|egovim sv|eronazo-
rom, nego samim zanrovskim odrednicama. Wim Wenders
rako vec u preradivan|u ur|eca|a ilmskil uzora izmice svako|
odredeni|o| ilmsko| karegorizaci|i. No, da bi se zorni|e
usp|elo dokazari koliko Wim Wenders, unaroc naklonosri
zanrovskom ilmu, osra|e redarel|em rvrdokorno europskog
odreden|a, moze posluziri vrlo slobodna usporedba sa srva-
ralasrvom generaci|ski suvremenog americkog redarel|a Wal-
rera Hilla. I Wenders i Hill odrasli su na gorovo isrim uzori-
ma bilo glazbenim, bilo ilmskim. ]oln Iord i Yasu|iro
Ozu i kod Hilla predsravl|a|u osnovne uzore, no, za razliku
od Wendersa, Hill |e skloni|i Samu Peckinpalu, nego Rayu.
Oper, n|ilovi opusi gorovo da i nema|u ormalnil slicnosri,
iako |e okus n|ilovil d|ela ponekad isri. Wenders i Hill
kao da se oslan|a|u o leda |edan drugog. polazisre im |e za-
|ednicko, no pravci u ko|ima se krecu su razliciri. Dok Hilla
ipak obil|ezava zanrovski rradicionalizam, Wenders |e, su-
kladno svo|emu podri|erlu, vise naklon|en modernizmu.
LIereIure
Tlomas Llsaesser, 1989., Der Neue Deutscbe Iiln, Mnclen, Wil-
lelm Heyne Verlag
]ames Iranklin, 1983., Neu Gernan Cinena, London, Columbia
Books
Roberr Plilip Kolker, Perer Beicken, 1993., Tbe Iilns oj vin ven-
ders: Cinena as \ision and Desire, Cambridge, Cambridge Uni-
versiry Press
Claudius Seidl, 1987., Der Deutscbe Iiln der Iunjzier jabre,
Mnclen, Willelm Heyne Verlag
Reibe Iiln ++: vin venders, 1992., Carl Hansen Verlag
vin venders, Iinstellunen, 1993., Arlas Iilm/Verlag der Auroren
Wim Wenders, 1986., Inotion Iictures, Issays und Iilnkritiken,
Verlag der Auroren
Wim Wenders, Sam Slepard, 1984., Iaris, Texas, Road Moties,
Creno
Wim Wenders, Tokyo-Ga: A Iilned Diary, n. d.
73
Nobo ooo 8o||oon, 18.-187.
74
Tomislov Cegir
Wm Weeders
coeogrephy
UDC 71.44.071.1(430}
n rle review arricle cerrain persisrenr
morives and elemenrs o Wim Wen-
ders` ilms are presenred. Loneliness,
man-man or man-clild relarionslips,
rle absence and idealizarion o amily
and women, culrural reerences ro
rock`n roll and lirerarure, reerences
ro American culrure, especially genre
ilms, a Luropean srylisric roucl.
Mosr arricles on Wenders in rle
Croarian press lave been wrirren in
rle eiglries. His culr srarus las obvio-
usly clanged and rlere lave been
only a ew arrricles concerning lim
during rle nineries. Bur Wenders con-
rinues ro make ilms and now irl is
possible ro ger a clearer picrure o lis
liglly personal cinemaric world and
lis persisrenr moris. Wenders is pri-
marily concerned wirl rle individua-
liry o lis proragonisrs and rleir srare
o mind wlicl is exrremely sensirive
ro sociery in general. Wenders` prora-
gonisrs are like rlose rom American
ilm noires. Tley are loners on rle
margin o sociery wirlour arrac-
lmenrs ro any speciic communiry.
Tlis posirion is expressed rlrougl
rleir on-rle-road lie siruarions. Tley
rravel a grear deal, resrraining rlem-
selves rom any real acrion. Tley lesi-
rare in rleir decisions and are araid o
acing rleir ears. In spire o nor being
arracled ro anyone, lis proragonisrs
do relucranrly develop an arraclmenr
wirl orler males or a parricular clild.
Tlis serves as a kind o caralysr or al-
rering rle proragonisr`s sel knowled-
ge. Tlere is also a clange in rle posi-
rion o women in Wenders` ilms. In
lis irsr ilms women are narrarively
unimporranr, bur larer on rley beco-
me reasons or lis proragonisr`s wan-
derings. Similarly, amily is somerling
inaccessible ro Wenders` proragonisrs
(rley usually lee rom amily) bur ar
rle same rime, amily is somerling
rley yearn or. Being a sorr o culru-
ral direcror, Wenders slows keen in-
reresr in rle culrural aspecrs o con-
remporary arr, rock`n roll, lirerarure,
painring, American movies and movi-
es in general, parricularly in rradirio-
nal genres like rlrillers, derecrive
ilms, and road movies. Bur rlougl le
is liglly immersed in reerences ro
American popular culrure, akin ro lis
US conremporaries like Walrer Hill,
Wenders is basicaly a direcror wirl a
Luropean sensibiliry. He is assuredly a
parr o Lurope`s modernisr rradirion.
Flmogref[e
Wme
Weederse
1966./67.
!CHA0P|AIlI |! mm, t/|, !1
mla, alje setateae al|l je1ae
lejlje |llme}
1967.
!ABI P|AfIk !H00I! A0AIN
|! mm, t/|, !I mla,}
1968.
K|APPIN|I|B|! mm, t/|, 1 mla,
al|l je1ae lejlje |llme alje seta-
teae}
1968./69.
A|A8ABA: 1000 |I0HI fIAk! /
A|A8ABA: 1000 !VIII|0-
!NIH 000INA
1968./69.
P0|IlII|I|B |! mm, t/|, !!
mla,}
1968./69.
!I|VIk CIIf |! mm, teler, I
mla,}
1969.
& ABIkIKANI!CHI |P's / IkI
ABIkICKA |P-IIA |! mm,
|eje, !1 mla,}
1969./71.
!0BBIk IN IHI CIIf / |III0 0
0kA00 |! mm, t/|, !1 mla,
jrte tertlje, !! mla, slre-
teae tertlje}
1971./72.
0II AN0!I 0I! I0kBANN!
8IIB I||BIIIk / !IkAH
00|BANA 00 II0ANAI-
!IIkCA
1972./73.
0Ik !CHAk|ACHk0III 80CH-
!IA8I / 0kIBIlN0 !|0V0
1973./74.
A|ICI IN 0IN !IA0IIN / A|I!A 0
0kA00VIBA
1974.
A0! 0Ik |ABI|II 0Ik PANlIk!-
CHIN: 0II IN!I| / Il 08III-
|II 0K|0PNIH 00!IIkA:
0I0K
1974./75.
|A|!CHI 8IwI00N0 / KkIV0
KkIIANII
1975.
IB |A0| 0Ik lIII / 0 I0K0
VkIBINA
1976./77.
0Ik ABIkIKANI!CHI |kI0N0 /
|'ABI ABIkICCAIN / ABI-
kICKI PkIIAII|I
1979./80.
NICK'! |I|B: |I0HIIN0 0VIk
wAIIk / NIK0V |I|B: B0-
NIA NA0 V000B
1980./82.
N/|!
1981.
0Ik !IAN0I 0Ik 0IN0I / !IA-
NII !IVAkI
1982.
CHAB8kI / N'IBP0kII
00AN0... |! mm, teler, 1
mla,}
1982.
00AN0 II B'IVII||I/kIVk!I
AN0|I ~ NIw f0kK CIIf,
BAkCH 7&1 |! mm, teler,
! mla,}
1983./84.
PAkI!, IIKA!
1983./85.
I0Kf0-0A |! mm, teler, I mla,}
1986./87.
0Ik HIBBI| 08Ik 8Ik|IN /
NI80 NA0 8Ik|IN0B
1989.
A0|lIICHN0N0IN l0 K|II-
0IkN 0N0 !IAI0IIN / CAk-
NII! 0I! N0II! !0k VIII-
BINI! II VI||I!
1990.
01 |1le tl1ee K|D, NO! /ND |LU|}
1990./91.
8I! AN! IN0I 0Ik wI|I / !VI
00 KkAIA !VIIIIA
1992.
AkI!HA, IHI 8IAk AN0 IHI
!I0NI kIN0
1992./93.
|Ak AwAf, !0 C|0!I / IN wII-
IIk |IkNI, !0 NAHI
1994.
IHI |I!80N !I0kf / PkICA Il |I-
!A80NA
Posl|edn|il pokladnil dana 1898. godine na pozornici za-
grebackog Hrvarskog narodnog kazalisra izvedena |e kome-
di|a n|emackil komediograa Oskara Blumenrlala i Cusrava
Kadelburga Hans Huckebein ili Kinenatoraj u ko|o| prvi
pur u |edno| kazalisno| predsravi ulogu pokreraca radn|e do-
biva kinemarogra.
Auror sale u rri cina ko|a se na lrvarskim pozornicama
davala pod naslovom Martin Snola berlinski |e komediogra
jin de sicla Oskar Blumenrlal (1852.-1917.), svo|edobno
popularni auror mnogil veselil igrokaza i komedi|a ko|e |e
na|cesce pisao u suradn|i s glumcem Cusravom Kadelbur-
gom (1851.-1925.).
Oskar Blumenlral bio |e
sro |e man|e poznaro i
dokror ilozoi|e, urednik 8er-
liner Tablatta, re osnivac i
dugogodisn|i vodirel| pozna-
roga berlinskog Lessing Tlea-
rra. No, zapamcen |e i kao au-
ror neprerencioznil kazalis-
nil komada ci|a |e |edina na-
m|ena bila da sro bol|e zabave
na|siru reararsku publiku, dok
kririka u n|ima ni|e nalazila
nekil kn|izevnil vri|ednosri.
Napisao |e, sro sm, sro s Ka-
delburgom, cerrdeserak lakil
komedi|a ko|e su rado igrane
u europskim kazalisrima, ali
se ni|edna ni|e duze zadrzala
na reperroaru. Sv|ersku |e sla-
vu dozivio rek |ednom od n|il
komedi|om Kod bijelo ko-
nja (In veissen Rossel,
1898.). I ro ne svo|om zaslu-
gom, |er ra |e komedi|a osvo-
|ila kazalisne pozornice rek
kad |u |e skladarel| Ralpl Be-
narzky prema libreru Hansa
Mllera prervorio u opereru
ko|a |e uskoro posrala di|elom
sralnog reperroara mnogil
operernil scena.
Vesele igre dramarurskog
dvo|ca Blumenrlal-Kadelburg
bile su omil|ene i na lrvarskim pozornicama. Izvedeno il |e
deserak u razdobl|u od 1897. do 3-il godina ovoga srol|e-
ca. Medu n|ima bila |e i komedi|a Kod bijelo konja, ko|u |e
191. godine preveo Ierdo Z. Miler, a igrana |e pod naslo-
vom Na Kozjaku s L|erkom Sram u glavno| ulozi. Opererna
verzi|a re komedi|e prvi |e pur s velikim usp|elom izvedena
na pozornici Cradskog kazalisra Komedi|a 1955. godine, u
doba kad |e ravnarel| re kuce bio Ivo Hergesic.
Komedi|a Hans Huckebein ili Kinenatoraj, |edno |e od
rani|il d|ela Oskara Blumenrlala i prvo reararsko d|elo ko|e
u sredisru radn|e ima novi scenski medi| ko|i rek osva|a pu-
bliku. Sala u rri cina prvu |e
izvedbu imala u Becu 1897.
godine, sro znaci da |e kome-
di|a nasrala ubrzo posli|e prve
pariske premi|ere kinemaro-
graa brace Lumire 1895.
godine, ili aurorima blize
prve ilmske predsrave Maxa
Skladanowskog u berlinskom
Winrergarrenu srudenoga isre
godine.
No, na|v|ero|arni|e |e nepo-
sredan povod rom poveziva-
n|u rearra i kinemarograa bilo
prvo gosrovan|a Lumireove
kinemarograske druzbe u
Berlinu u rravn|u 1896. godi-
ne, ko|e |e imalo vecega od|e-
ka u |avnosri i oznacilo poce-
rak redoviril ilmskil pro|ek-
ci|a u Berlinu. Komedi|a |e
ociro nasrala pod snaznim
do|mom prvil ilmskil pred-
srava, a ri|ec kinemarogra u
naslovu svakako |e rrebao po-
budiri znarizel|u onil ko|i su
vec bili u kinemarograu ili su
barem culi za ro novo cudo.
Zaro ne iznenadu|e sro |e ra
sala rako brzo prilvacena na
mnogim pozornicama, medu
ko|ima |e bila i zagrebacka ne-
punu godinu dana nakon bec-
ke praizvedbe. Na ru vezu i
VIESI O POVIESI
75
UDK 72.2
V|ekoslov Mo|cen
KeemeIogref ee hrveIsko[ poxorec
Hrvotsko i slovensko lokolizoci|o komedi|e Hons Huckeben
Oskoro lumentholo 188. godine
/rnolo Crono, rooolol| i qlomoc - no ocol|o |ori|oro
medu prvil ilmskil pro|ekci|a i popularnosri komedi|e ci|u
inrrigu srvara kinemarogra, upucu|e i na|ava zagrebacke
premi|ere. Komenraror Obzora pise.
D|elo |e sasvim preneseno u zagrebacki svier, a posro su
se prosle godine u dvorani Kola udesavale i obilno pos|eci-
vale kinemarograske seance, ro ce biri radn|a lakrdi|e u ko-
|ecemu nasem obcinsrvu vrlo bliza i razuml|iva. (Obzor, 22.
2. 1898.)
Radn|a |e komedi|e |ednosravna kao i u drugim slicnim
komadima ko|i su nazivani salama, za razliku od slozeni|il i
zalr|evni|il reararskil d|ela. Komedi|a se odigrava u |edno-
me danu u sranu Hansa Huckebeina iliri Marrina Smole ko|i
nakon probancene noci pokusava ugodiri svo|o| nezadovol|-
no| supruzi, a ro nasro|an|e orezava mu iznenadni dolazak
rasra i punice u gosre.
Osnova zaplera orkrivan|e |e ra|ne l|ubavne pusrolovine
ko|u |e Hans ili Marrin dozivio na |ednom od svo|il cesril
purovan|a, a prokazivac Marrinove nev|ere |e ilm na ko|em
|e ro sve li|epo sniml|eno. Naime, na |ednom purovan|u,
Marrin radi provoda odlazi u lorel gd|e upozna|e li|epu d|e-
vo|ku. Nova poznanica ni|e samo mlada i privlacna, nego |e
i nadasve l|ubazna i srdacna prema Marrinu, ko|i ni|e moga-
o odol|eri n|ezinu pozivu da se surradan sasranu u parku.
U zagrebacko| lokalizaci|i, Marrin |e na povrarku s |edno-
ga pura u Splir svrario u Abaci|u (Opari|u), gd|e |e proveo
dva dana i dozivio galanrnu pusrolovinu, rvrdeci posli|e da
|e ro vri|eme proveo lezeci bolesran u lorelu.
No, roga dana sve izlazi na vid|elo. Nesrerni Marrin (zaro
da bi pola sara u miru odri|emao nakon neprospavane noci),
odvodi suprugu i punicu u kinemarogra ko|i upavo gosru|e
u gradu. Na n|ilovu zaprepasrenosr u |ednom od ilmskil
prizora sniml|en |e Marrin kako se sasra|e s nepoznarom l|e-
poricom i s|eda s n|om na klupu, ona se n|ezno privi|a uz n|e-
ga, a prizor zavrsava nedvosmislenom krern|om ko|a nav|e-
scu|e zagrl|a|.
Na kra|u komedi|e sazna|e se da |e mladu damu angazira-
o ilmski poduzernik da naivne neznance zel|ne lakil pusro-
lovina poziva na rendes tous na unapri|ed dogovoreno m|e-
sro, a ilmski |e snimarel| kamerom skrivenom u neko| kabi-
ni, snimao nam|esrene zavodl|ive prizore.
Nezgodno u rome |e samo ro sro Marrina svi u gradu zna-
|u i sro |e na pro|ekci|u odveo svo|u suprugu, pa ro ni|e vise
bezazlena sala, nego sramora za nasega |unaka i |os vise za
n|egovu obirel|. ]er, kako u komedi|i kaze Marrinova supru-
ga, i drugi muskarci su nev|erni, ali ro ne pokazu|u |avno i
ne da|u se snimari u ilmovima.
Samo sro drugi muzevi ima|u obzira... ali mo| suprug
dopusra da se n|egove pusrolovine orograisu... |avno il is-
posravl|a re il opcinsrvu kao zivu sliku na kinemarograu
pokazu|e u dvorani Kola uz ulazninu od 2 novcica. (Man-
drovic, rukopis pri|evoda)
A da uzbuden|e bude vece, uskoro se urvrdi da se isri
ilmski prizor s Marrinom u glavno| ulozi prikazu|e isrodob-
no i u Spliru, gd|e Marrina rakoder mnogi pozna|u, kao oz-
bil|nog i ci|en|ena poslovnog cov|eka.
Orkrivan|em nacina na ko|i |e doslo do spornog ilmskog
sniman|a l|ubavnog susrera ko|i ro i ni|e bio, kako se nas
|unak zali Marrin se isperl|a iz neugodne siruaci|e, a da bi
se sve zaboravilo, od ilmskog poduzernika za velik novac
orkupl|u|e ilm da bi ga unisrio.
Na|bol|e prolazi ilmski poduzernik ko|i u pricuvi ima
vise rakvil prizora s razlicirim glumcima, pa se lako uz
dobru zaradu moze odreci |ednoga od n|il. Tako, um|e-
sro Marrina u nevol|u upada n|egov pri|arel| Boris Menski
ko|i se s isrom neznankom (na nesrecu sada vec udanom gos-
podom, ci|i suprug obilazi gradom rrazeci zadovol|srinu od
muskil sudionika re igre), sl|edeceg dana nasao na opari|sko|
obali i ro |os u plivackom odi|elu.
Svim rim nevol|ama nasladu|e se Marrinov rasr, rrazeci i
sam priliku da si dade oduska u velikom gradu. To mu i
usp|eva, ali i on biva orkriven u ilmu. Naime, kad izgle-
da da se sve sredilo, ci|ela obirel| ponovno odlazi u kino da
u miru uziva u novom privlacnom programu. No, smola
il i dal|e prari, |er lukavi zagrebacki ilmski poduzernik Li-
povic, neumorno i dal|e snima bezazlene gradane. Tako |e
snimio i veselo drusrvo na krabul|nom plesu u zagrebacko|
Srrel|ani (na Tuskancu, gd|e |e danas kino), pa se pred ocima
svil svo|il blizn|il, u posl|edn|em prizoru programa po|av-
l|u|e snimak Marrinova rasra ko|i veselo plese na srolu medu
sampan|skim bocama.
Zagrebacka premi|era re komedi|e pod nazivom Hans
Huckebein / Kinenatoraj ili Martin Snola, sala u 3 cina, u
pri|evodu glumca Adama Mandrovica, odrzana |e 21. vel|a-
ce 1898. Kako |e na|avl|eno, posravl|ena |e na scenu kra|em
poklada, pridruzu|uci se pokladnom vesel|u zagrebackog op-
cinsrva i ul|epsalo zadn|e dane kanevala, |er |e d|elo puno
lakrdi|a i neobuzdanosri kako pise komenraror Obzora
(Obzor, 19. 2. 1898.). U rome |e pri|evodu na rasporedu
Hrvarskog narodnog kazalisra bila do 8. prosinca 192., a
ukupno |e odigrano dever predsrava. Ponovno |e na scenu
posravl|ena u sezoni 1927./1928, kad |e odigrana 23 pura u
rezi|i Aleksandra Binickog.
Isre godine kad |e prvi pur izvedena u Zagrebu, ru veselu
igru imalo |e na rasporedu i Hrvarsko dramaricno drusrvo u
Spliru (sezona 1898./1899.), s gosru|ucim zagrebackim
glumcima, ali u pri|evodu ure Pre|ca i s redarel|em Dragu-
rinom Ireudenreiclom.
Pri|evod Adama Mandrovica uprizoren |e |os |edanpur
1915. godine u os|eckom Hrvarskom narodnom kazalisru.
Redarel| os|ecke predsrave bio |e ]osip Toplak-Remerinski,
glumac i redarel| puru|ucil glumisra i clan kazalisra u Zagre-
bu, Osi|eku i Sara|evu, ko|emu |e rema bila bliska, |er |e i sam
bio vlasnik kinemarograa u B|elovaru i u|edno prvi pred-
s|ednik Saveza vlasnika kinemarograa Hrvarske i Slavoni|e.
I naposl|erku, ra |e komedi|a odigrana i u Cradskom ka-
zalisru Varazdin 1919. godine (dvi|e predsrave). Teksr |e za
ru izvedbu lokalizirao ]osip Ireudenreicl, a redarel| |e bio
Slavko Bogo|evic.
Dakle, ra komedi|a u ci|em |e sredisru kinemarogra, obis-
la |e sve lrvarske pozornice u dva pri|evoda Adama Mandro-
vica i ure Pre|ca, re u |os |edno| prilagodbi ]osipa Ireuden-
reicla. Sve izvedbe bile su lokalizirane i prilagodene prilika-
ma grada u ko|em se predsrava odrzavala.
S obzirom na ro da se radi o komedi|i ci|i se zapler reme-
l|i na popularnosri novoga scenskog medi|a i da |e ro prvo
spomin|an|e kinemarograa u rearru rek rri (za lrvarske pri-
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 75-8 Ma|cen, V.. Kinemarogra...
76
like dvi|e) godine nakon prve ilmske pro|ekci|e, samo po
sebi |avl|a se znarizel|a o nacinu povezivan|a rradicionalnog,
kazalisnog i |os nedovol|no poznarog i neerabliranog ilm-
skog medi|a, re nacina na ko|i su aurori, a posebice prevodi-
rel| ri|esili niz po|edinosri vezanil za ilmski medi| i kinema-
rogra.
Nazalosr, od rri|u izvedaba re komedi|e, uvid mozemo
sreci samo o prvom pri|evodu i lokalizaci|i Adama Mandro-
vica, ci|i reksr |e danas dosrupan, |er |e pri|evod u rukopisu
sacuvan u arlivu Zavoda za rearrologi|u HAZU (br. 1159).
U rukopisu zabil|ezena |e i alrernarivna pod|ela uloga
(ko|a se moze odnosiri i na dvi|e zagrebacke izvedbe 1898. i
1927. godine) iz ko|e se vidi da su i imena likova lokalizi-
rana.
Osobe i n|ilovi rumaci su sl|edeci.
Marrin Cradinic Arnosr Crund, Aleksandar Binicki;
Mari|a, n|egova supruga Milica Milicic, Duba|ic;
Ivan Zaric, n|en orac Nikola Milan, Arnosr Crund;
Magdalena, n|ena ma|ka Tonka Savic, Heimanova;
Marra Venic, apsolvenrica ucirel|ske skole (n|ilova roda-
kin|a) Lma Souvan, Bobic;
Tobi|a ]akolic Cavro Savic, Augusr Cilic;
Boris Menski, Marrinov pri|arel|, ruski emigranr
Anic, Milivo| Barbaric, Duba|ic;
]ezic, kn|igovoda V|ekoslav Velic, ]ozo Laurencic;
Ivka, sluzavka Mari|a Irzbe, Bogumila Villar;
Lakrovic, os|ecki rrgovac neposro|eca osoba, samo se
spomin|e;
Lipovic, zasrupnik belgi|skog poduzeca i Ldisonova ki-
nemarograa za Hrvarsku i Slavoni|u Mila|lo Marko-
vic, Tkalec.
Prema inormaci|i u Obzoru, redarel| predsrave bio |e Ar-
nosr Crund, ko|i |e i glumio u komadu, a osim n|ega nasru-
pali su |os Milica Milicic, Nikola Milan, Tonka Savic, Lma
Souvan, Cavro Savic, Milivo| Barbaric, Mila|lo Markovic,
V|ekoslav Velic i Mari|a Irzbe. (Obzor, 21. 2. 1897.)
Radn|a komedi|e sm|esrena |e u Zagreb, pa se u reksru
spomin|u i konkrerni zagrebacki roponimi. don|ogradsko se-
ralisre Zrin|evac i dvi|e dvorane u ko|ima se u ro doba odvi-
|ao zagrebacki drusrveni i zabavni zivor, dvorana Kola i Srre-
l|ana na Tuskancu.
Zaniml|iva |e soci|alna srrukrura i karakrerizaci|a likova
(za ko|u |e srera da se ne moze usporediri s originalom), ko-
|om su predsravl|ena rri narasra|a svaki sa svo|im osobinama.
Dok rasr i punica lice na seoske vlasreline ko|i zive na la-
dan|u od zeml|isne renre i mogu si dopusriri povremene izle-
re u glavni grad ili u primorska l|erovalisra, Marrin |e podu-
zernik, rrgovac modernog doba ko|i obavl|a|uci svo|e poslo-
ve puru|e ci|elom Hrvarskom, pa |e zaniml|iva i ropograi|a
ko|a se spomin|e u komedi|i, a obulvaca Zagreb, Varazdin,
Osi|ek, Zadar, Splir, Opari|u (u drugo| verzi|i Crikvenicu) i
upucu|e na |edinsrvenosr lrvarskoga podruc|a u gospodar-
skom i kulruroloskom pogledu unaroc radasn|o| poliricko|
pod|eli na ausrri|sko i bansko ili lrvarsko-ugarsko upravno
podruc|e.
Predsravnik rreceg narasra|a |e Marra Venic, diplomanri-
ca zagrebacke Preparandi|e ko|a u svo|im razmisl|an|ima
iznosi sra|alisra napredne inrelekrualne mladezi svo|ega vre-
mena i predsravl|a lik emacipirane d|evo|ke s praga dvadese-
rog srol|eca, ko|a se odusevl|ava relnickim novinama, zudi
za sr|ecan|em i prim|enom novil znan|a i promice slobodu i
ravnopravnosr zena u obirel|skome zivoru.
Malo po srrani od rog konreksra lik |e ruskog zeml|opo-
s|ednika Borisa Menskog ko|i zivi u Zagrebu. To |e lik ka-
vanskog bonvivana, ko|i unosi gogol|evski dal u komedi|u,
proda|uci svo|a ruska sela i duse kad zapadne u nevol|e. U
samo| |e izvedbi (prema komenraru novinara Obzora), rome
liku posvecena posebna pozornosr, re |e n|egova uloga pre-
radena za lrvarsku pozornicu u rusko odielo, pa ce |amacno
na nase obcinsrvo izvodiri liep i sal|iv do|am. (Obzor 21.
2. 1898.)
Obzorot komenraror v|ero|arno ru ne misli samo na
glumcevu od|ecu, nego na govor i glumu deral|, ko|i |e
v|ero|arno razraden u pripremi predsrave, |er ni u reksru pri-
|evoda niri u didaskali|ama ni|e naznacen.
Prva zagrebacka predsrava Kinenatoraja ili Martina
Snole (21. vel|ace 1898.) odrzana |e nakon prva ceriri go-
srovan|a kinemarograa u Zagrebu (8.-17. lisropada u Kolu,
28. prosinca 1896. do 4 si|ecn|a 1897. u Reisingerovo| re-
srauraci|i, 19.-24. vel|ace 1897. u Crand lorelu, re od 22.
kolovoza do 19. ru|na 1897. ponovno u dvorani Kola).
U Mandrovicevo| lokalizaci|i komedi|e za zagrebacku po-
zornicu ra su gosrovan|a osravila ocir rrag. Mandrovic kine-
marograsku predsravu oko ko|e nasra|e zapler kazalisnog
komada sm|esra u ornju dvoranu Kola, sro odgovara m|esru
odrzavan|a obi|u kinemarograskil predsrava odrzanil u
Kolu. A kako |e premi|era Martina Snole odrzana per m|e-
seci nakon posl|edn|ega gosrovan|a puru|uceg kinemarogra-
a u ro| dvorani nasupror Hrvarskome narodnom kazalisru,
ko|e |e rra|alo skoro m|esec dana ociro |e da |e ra| doga-
da| imao i na||aci ur|eca| na prevodirel|a komedi|e.
Iz razgovora likova u komedi|i ociro |e koliko |e kinema-
rogra novina u zagrebackome drusrvenom zivoru i izaziva
opcu pozornosr gradana.
Dok se Marrin s punicom i suprugom u koci|i vozi Zri-
n|evcem razgleda|uci sro |e novo u gradu, vodi se ovakav
razgovor.
MACDALLNA. U ro |a zapiram Marrina, ima li da se
vidi sra nova u Zagrebu... na ro on zapira dali smo vec vid|e-
li kinemarogra.
MARTA. A, one zive orograi|e!... gd|e cov|ek moze vi-
diri svako kreran|e.
MARI]A. On nas naro povede ore u dvoranu Kola |er |e
bas imala orpoceri prva predsrava.
Mi s|ednemo. Na|ednom nasra mrak i predsrava pocme.
MACDALLNA. Prvim slikama programa, val|a reci, ni|e
se imalo ma bas nisra prigovoriri.
MARI]A (vadi program i cira). Dolazak zeljeznicko tla-
ka, Irajuca se djeca, Rusenje jedno zida, Gonbalacka dto-
rana za djetojke, Docek rusko cara u Iarizu.
MACDALLNA. Sve posve prisro|ne slike. Sada ri vidismo
prizor, ma velim ri prizor ne, ro ri ne mogu ispricari. Kad
na ro samo pomislim, zarumenim se od srida i srama. Kazem
ri upravo |e uzasno.
77
ZARIC (polorl|ivo). Prizor s ko|eg mo|a supruga rumeni
od srida. To moram i |a vid|eri. A kakav |e ro bio prizor
MARI]A. Lvo (dade mu program) bro| 6. Zitot na nor-
skoj obali u Abaciji.
ZARIC. Mora da |e veoma pikanrno. Zivo si ro predocu-
|em.
MARI]A. I bilo |e |os pikanrni|e nego li mislis. A bila |e u
pocerku li|epa, bezazlena zanr-slika i ne slurec ro, radovala
sam se krasno| slici. More suncem osv|erl|eno n|ekoliko
galebova oblieralo oko samor-
ne klupe na obali prava idi-
la. Ali na |ednom ero n|eke
mlade dame... obazire se kao
da nekoga oceku|e, re s|edne
na klupu. (Mandrovic, ruko-
pis pri|evoda, s. p.)
U nasravku prizora dolazi
Marrin, ko|i |e prvo sniml|en s
leda, a rek kad s|edne na klu-
pu i priblizi se neznanki, ka-
mera mu lvara lice (zazagre-
nil oci|u, zasil|enil usna... a
onda |e srro| zaskripio, a slike
nesrade), kako supruga, Mari-
|a, uzbudeno ob|asn|ava Mar-
rinovu nev|eru.
Adam Mandrovic u svo|e-
mu pri|evodu rocno navodi
m|esro odrzavan|a ilmske
pro|ekci|e, cak i ci|enu ulazni-
ne od 2 novcica, dul|inu
predsrave ko|a rra|e pola sara,
re sadrza| prvil kinemarogra-
skil priredbi u dvorani Kola
1896. godine.
O kinemarograu da|e in-
ormaci|e da |e ro na|novi|i
Ldisonov izum arribuci|a
izuma kinemarograa ko|a se
prvil godina iskl|ucivo kori-
srila u Hrvarsko|, pa |e i prva
ilmska priredba ko|u |e prire-
dio Rudol Mosinger 8. lisro-
pada 1896. godine na|avl|ena
kao Kinemarogra. Ldisonov
ideal, a i ilmski poduzernik
u komedi|i, Lipovic, zasrupnik
|e Ldisonova kinemarograa za Hrvarsku i Slavoni|u.
U dal|n|em ob|asn|en|u Marrin rumaci da |e kinemarogra
izuml|en pri|e dvi|e godine, a u |edno| replici navodi se kako
bi rrebao |os samo releon, pa da se sve i cu|e.
Prevodirel| rakoder ne izmisl|a program ko|i su likovi ko-
medi|e gledali, nego rocno navodi ilmske prizore sniml|ene
u Socier Lumire 1896. i 1897. godine od ko|il |e vecina
zaisra prikazana na zagrebackim kinemarograskim gosrova-
n|ima.
Dolazak zeljeznicko tlaka Lumireov |e ilm Arrite
dun train en are, prikazan na ob|e pro|ekci|e u Kolu;
Irajuca se djeca mogao bi biri ilm Grudanje ili 8oj sa
snjeznin rudana, Lumireov ilm 8ataille de boules de ne-
ie, ilm ko|i |e prikazan na drugom gosrovan|u kinemaro-
graa u Kolu (na ro| predsravi spomin|e i ilm pod naslovom
Srrka d|ecice);
Rusenje jedno zida Lumireov |e ilm Dnolition
dun nur, prikazan rakoder na drugo| predsravi u Kolu.
Docek rusko cara u Iarizu v|ero|arno |e ilm ko|i se u
originalu zove Iaris: Ies sou-
terains russes et la prsident
de la Rpublique aux Cbanps-
-Ilyses, a prikazan |e na Rei-
singerovo| pro|ekci|i.
Samo za prizor Gonbalac-
ka dtorana za djetojke, nisam
nasao konkrernu porvrdu u
opisima prvil ilmskil pro-
|ekci|a u Zagrebu iako |e
bilo vise ilmskil prizora zen-
skil gombalackil v|esrina.
I sm|esra| ilmskog sniman|a
u Opari|u, m|esro ko|e |e vec
imalo ugled europskog mon-
denog l|erovalisra, ima svo|e
vrlo akrualno opravdan|e.
Naime, bilo |e logicno prer-
posraviri da ce bas u rakvome
m|esru biri ilmskil snimarel|a
(pri|e nego li negd|e drugd|e)
sro ce pridoni|eri uv|erl|i-
vosri price a ro porvrdu|e i
cin|enica da su prvi poznari
ilmski prizori puru|ucil kine-
marograa sniml|eni u Hrvar-
sko|, upravo prizori sniml|eni
u Opari|i. Tako se dogodilo
da |e nekoliko m|eseci nakon
praizvedbe komedi|e Martin
Snola ili Kinenatoraj u ko-
|o| se spomin|e ilmsko snima-
n|e u Opari|i, l|eri 1898. godi-
ne, puru|uci kinemarogra na
gosrovan|u u Zagrebu na ras-
poredu imao i ilm 8ura na
noru u Opatiji, ilmski prizor
ko|i se u povi|esri ilma sma-
rra na|rani|im ilmom sniml|e-
nim u Hrvarsko|, za ko|i se uz ro pouzdano znade da |e bio
na programima puru|ucil kinemarograa ko|i su kruzili sred-
n|oeuropskim zeml|ama.
Izbor Opari|e kao m|esra sniman|a kompromirira|uceg
l|ubavnog susrera, omogucio |e prevodirel|u da ri|esi i pira-
n|e kako se moglo dogodiri da nirko od sniml|enil osoba
ni|e primi|erio kameru i ilmskog snimarel|a. U ob|asn|en|u,
dobro |e dosla blizina kupalisra i kupalisne kabine, ko|a |e
posluzila skrivan|u kamermana. Nazalosr, komedi|a u ci|em
78
No|ovo |ozolisno rooslovo /o||oo Sno|o o L|obl|oni
|e sredisru odlazak u kinemarogra, ne da|e bas previse poda-
raka o samo| ilmsko| pro|ekci|i. No, iz pri|evoda se vidi
kako novi medi| |os ni|e udomacen. Tako Mandrovic ilm-
skog snimarel|a naziva orograom, a ilm zivom slikom na
kinemarograu. (Mandrovic, rukopis pri|evoda, s. p.)
Slicno rome i novinar Obzora ima vlasriri opisni nacin
imenovan|a ilmskog sniman|a.
Radi se naime o rome da |e gospodin Crund nekom pri-
likom u Opari|i pol|ubio neku gospod|u, sro |e revni saku-
pl|ac kinemarograskil orograi|a brze-bol|e ulvario u svom
apararu i sad ru scenu pokazu|e zagrebacko| publici na sve-
obce uzivan|e... Pos|ednik kinemarograa zamienir ce ovu sli-
ku, ko|a mu privlaci na|vise zloradil zagrebackil pos|ernika
uz dobru novcanu odsreru. (Obzor, 21. 2. 1898.)
Komenraror masroviro bira izraz sakupl|ac kinemaro-
graskil orograi|a ko|i |e svo|e zrrve ulvario u svome
apararu, a sam ilmski prizor naziva scenom ili slikom.
U ciriranom razgovoru ko|i likovi u komedi|i vode o ne-
rom videno| pro|ekci|i moze se uociri nesigurnosr i ambiva-
lenran odnos suvremenika spram novoga medi|a. Dok s |ed-
ne srrane ilm lvale kao korisran izum |er donosi nesro novo
i nevideno (Marra), a di|elom ga prilvaca|u |er se i uklapa u
uobica|eni sv|eronazor svo|im idilama i slikama kra|olika
(Mari|a), s druge srrane uocl|ivo |e i ocekivan|e onog dru-
gog, neprilvarl|ivog, nemoralnog ili pikanrnog o cemu go-
vori Marrinov rasr.
Prizor s ko|eg mo|a supruga rumeni od srida. To moram
i |a vid|eri. A kakav |e ro bio prizor Mora da |e veoma pi-
kanrno. Zivo si ro predocu|em. (Mandrovic, rukopis pri|e-
voda, s. p.)
Ova kinemarograska vesela igra svo|edobno |e bila po-
pularna na mnogim sredn|oeuropskim pozornicama. Isre go-
dine kad |e izvodena u Zagrebu i Spliru, bila |e na reperroa-
ru kazalisra u Pragu, re u Becu, gd|e |e doziv|ela cak 5 pred-
srava. No, kazalisni |e kriricari nisu suvise lvalili. Tako se i
prve kririke u Obzoru krecu od odrican|a kn|izevne vri|ed-
nosri do priznavan|a neodol|ivosri lumora u ovo| komedi|i.
N|emackim piscima kao da nisu lebd|eli pred ocima bog
zna kako visoki kn|izevni pravci dok su pisali ovo d|elo. De-
viza im |e bila. `smi|ar ces se i moras se smi|ari`. Na|ozbil|ni-
|i kriricari nemogu odol|eri navalama komicnil i ludil pri-
zora, ko|i se u rom d|elu riva|u |edan za drugim, nego poni-
zno polazu oruz|e, odgad|a|uci ga za pamerni|e prilike, a ov-
d|e se smi|u iz sveg grla s osralim razdraganim obcinsrvom.
(Obzor, 21. 2. 1898.)
Komedi|a se na zagrebacko| pozornici po|avila ponovno
nakon skoro rrideser godina (1927. godine) u rezi|i Aleksan-
dra Binickog (s Heimanovom, bracnim parom Duba|ic, Ba-
bicem, Arnosrom Crundom, Aleksandrom Binickim, Augu-
srom Cilicem i Tkalecom). Kinemarogra rada vise ni|e bio
novina, pa su i kririke osrri|e na racun sala ko|e ne prari du-
lovirosr.
Kriricar Obzora 1927. godine, R. M., ce u povodu nove
premi|ere napisari.
O komadu ne moze se reci nisra sro ne bi vec bilo rece-
no samim imenima aurora. Blumenrlal i Kadelburg. Iirma
|e poznara i parvorine su iskl|ucene. Tko dakle ne ce da srra-
da neka ne ide blizu. Srradan|e u ovom sluca|u sasro|i se od
porresa rrbusnil zivaca zbog smi|ela ili od glavobol|e zbog
gluposri. ]edno i drugo zavisi samo o sranovisru i raspoloze-
n|u gledaoca.
Dakle ako ne rrpire od lirerarnil predrasuda i ako ne dr-
zire da |e dulovirosr preduv|er smi|esnosri, idire pa se smi|re
do mile vol|e. (Obzor, 17. srudeni 1927.)
` ` `
Time bi prica o prvom gosrovan|u kinemarograa u kaza-
lisru zavrsila. No, isre godine kad |e prvi pur izvedena u Za-
grebu i Spliru, komedi|a Martin Snola ili Kinenatoraj ima-
la |e svo|u slovensku praizvedbu u Dezelnom gledaliscu u
L|ubl|ani. Bilo |e ro nekoliko m|eseci nakon zagrebacke pre-
mi|ere u lisropadu 1898. godine. A u ro| se slovensko| izved-
bi ponovno spomin|e Zagreb, pa nas zaro i zanima.
Komedi|u |e pod naslovom Martin Snola ali Kinenato-
raj na slovenski preveo i lokalizirao kn|izevnik Oron
Zupancic pod pseudonimom Aleksi| Nikola|ev, a sacuvani
prim|erak rukopisa pri|evoda u Slovenskem gledaliskem in
ilmskem muze|u (doduse pri|epis iz 196. godine), omogu-
cu|e usporedbu nacina slovenske lokalizaci|e naspram Man-
drovicevo| verzi|i. (Traven, 1992.. 1)
Za|ednicko i lrvarskom i slovenskom pri|evodu |e da su
se oba prevodirel|a (kao i auror komedi|e) oslan|ali na vlasri-
ro, skromno iskusrvo sreceno na prvim kinemarograskim
predsravama ko|e su mogli vid|eri nekoliko pura prilikom
gosrovan|a kinemarograa u svo|em gradu. Na osnovi rog
iskusrva, prevodirel|i su izvorni reksr komedi|e prilagodili
Zagrebu, odnosno L|ubl|ani i na ra| nacin orkrili razmisl|an|a
suvremenika o novome medi|u.
U slovenskom pri|evodu, Hans Huckebein, odnosno za-
grebacki Marrin Cradinic, posra|e rrgovac Cerne, ko|i doziv-
l|ava vec poznaru l|ubavnu pusrolovinu ko|a se orkriva kad
odvede suprugu, rasra i punicu u kinemarogra.
Zupancic |e radn|u komedi|e sm|esrio izmedu Lubl|ane i
Zagreba. Trgovac Cerne puru|e u Karlovac, Ri|eku i Zagreb,
a sporno ilmsko sniman|e dogodilo se u Zagrebu.
U rani|o| vari|anri dogada| |e sm|esren u Maksimir, a u sa-
cuvanom rukopisu u Tuskanac. Tako ilmski prizor oko ko-
|ega se odigrava zapler u slovenskom pri|evodu ima naslov
Na klopeb Tuskanca t Zarebu (Na klupana Tuskanca u Za-
rebu), a isri se ilm prikazu|e isrodobno u L|ubl|ani i u Za-
grebu. (Traven, 1992.. 41)
Mi|esan|e Maksimira i Tuskanca vidl|ivo |e iz opisa scene
u ko|o| se spomin|u ribn|ak i labudovi ko|i su osrali i u dru-
go| vari|anri, iako il u Tuskancu nema. U slovenskom pri|e-
vodu, ilmski prizor s nev|ernim suprugom prepricava Mar-
rinova zena Hilda.
I kako pocne... Kao posve obicna slicica... Ribn|ak na
suncu, par labuda mirno pliva... uz srazicu samorne klupi-
ce... idila. Od|ednom dode mlada dama, ogleda se kao da
nekog oceku|e i s|edne na klupu... S druge srrane gospodin...
Kokerno od|even u bi|elo, bi|eli l|erni lal|erak... Na|pri|e
okrece gledarel|ima leda, onda ugleda damu, zuri k n|o| ra-
sirenil ruku, sad mu se rek vidi lice i rko |e Mo| su-
prug!... Pa kad bi ro bio kra|... ]os ne!... Kako s|ednu na klu-
pu... Kako se ona n|ezno nasloni na n|egovo rame... Al, dr-
zao se kao zal|ubl|eni macak. I zarim priblizi svo|u glavu k
79
n|eno| i zarim, papa... zarim |e usnice naskubio... i aparar
se zausravi. Dakle, kinemarogra mi mora rek reci sro radi
mo| muz u Zagrebu! Kinemarogra! (prema. Traven, 1992..
41/42)
Opis scene gorovo |e idenrican u oba pri|evoda. Tek,
Zupancic sravl|a rezise na kinemarogra kao magicnu spravu
ko|a rreba orkriri ra|nu svrserka scene. Takoder |e slovenski
pri|evod usm|eren na sam prikaz dogada|a i ne posravl|a pi-
ran|e kako |e moguce snimiri dogada|, a da sudionici ro nisu
primi|erili. Mandrovic u rome ide korak dal|e on spomi-
n|e kabinu ispred klupe, navodeci gledarel|a da zakl|uci kako
|e snimarel| ociro bio skriven u ro| kabini.
Zupancic |e rakoder slobodni|i u inrerpreraci|i sadrza|a
ci|ele ilmske pro|ekci|e. On doduse nabra|a isre naslove ko|i
se nalaze u Mandrovicevu pri|evodu (mozda po rome moze-
mo zakl|uciri da su i u originalu). Dolazak tlaka, Irajuca se
djeca, Docek rusko cara u Iarizu i Gonbalacka dtorana za
djetojke, ali uz izmisl|enu scenu (ko|a |e sesra po redu, kao i
u lrvarskom pri|evodu) Na klopeb Tuskanca t Zarebu, do-
da|e i neposro|eci ilmski prizor 8ucek na 8ledu korisreci
lik iz lumoreski ko|e |e u ro doba ob|avl|ivao Rado Murnik
kao podlisrak u slovenskim novinama. (Ibid.. 42)
Karakrerisricno |e za oba prevodirel|a, kako |e zami|erio
slovenski pov|esnicar ilma ]anko Traven, da niri |edan od
n|il ne spomin|e glazbu kao prareci elemenr ilmske pro|ek-
ci|e, sro moze porvrdiri da su prve ilmske priredbe kako u
Zagrebu, rako i u L|ubl|ani bile skromno organizirane. (Na-
pomenimo da |e prva ilmska pro|ekci|a u Zagrebu zivucil
i govorecil slika uz prarn|u onograa odrzana kra|em isre
(1898.) godine, kad |e u Crand lorelu gosrovao puru|uci ki-
nemarogra Iranza ]osepla sera Obzor, 31. 12. 1898.).
Ali |e znaca|no da se u oba pri|evoda spomin|e riskani raspo-
red ilmskil prizora ko|i su pos|erirel|i dobivali u kinemaro-
grau.
Na kra|u osra|e piran|e zasro |e Zupancic odabrao Zagreb
kao m|esro gd|e |e bio sniml|en ilmski prizor s Marrinom.
Slovenski ilmski pov|esnicar ]anko Traven u kn|izi Ireled
raztoja kinenatorajije pri Slotencib (do 1918.) smarra zna-
ca|nim da |e Zupancic um|esro Craza ili Trsra izabrao Za-
greb, naslucu|uci rime buducu ulogu ko|u |e Zagreb imao u
razvo|u ilmske indusrri|e izmedu dva sv|erska rara. (Tra-
ven, 1992.. 42)
No, rreba domernuri, da |e Zagreb u ro doba polirickil
borbi Slovenaca za samosvo|nosr, proriv n|emacke prevlasri
i u polirickom i u kulrurnom zivoru, imao odredeni ugled u
Sloveni|i radi izborenog veceg srupn|a samosralnosri Hrvar-
ske i dosegnure poliricke organiziranosri, ali pona|pri|e kao
snazno kulrurno sredisre. Veze izmedu Zagreba i L|ubl|ane
osobiro kazalisne ro |e doba Milericeve inrendanrure
bile su vrlo zive, a velik bro| slovenskil glumaca d|elovao
|e na pozornici radasn|ega Hrvarskog drzavnog kazalisra.
V|ero|arno u rome rreba rraziri i razloge navedenog izbo-
ra Zagreba kao ilmskog sredisra i sm|esra| di|ela radn|e ko-
medi|e Martin Snola u slovensko| lokalizaci|i upravo ovd|e.
To ce porkri|epiri i cin|enica da |e drugu izvedbu Martina
Snole u L|ubl|ani 1913. godine posravio slovenski glumac
Ign|ar Borsrnik, ko|i |e u ro doba bio prvak zagrebackoga ka-
zalisra.
xvor lIereIure
Blumenrlal, Oskar Kadelburg, Cusrav, Hans Huckebein, pri|e-
vod Adama Mandrovica, rukopis, Zagreb. Arliv Zavoda za re-
arrologi|u HAZU, bro| 1159
Inciklopedija Hrtatsko narodno kazalisa u Zarebu (urednik Pa-
vao Cindric), Zagreb. Napri|ed, HNK, 1969.
Koscl, Willelm, 1995., Deutscbes Tbeater-Iexikon, Klagenurr
und Wien. Verlag Ierdinand Klinmayr
Obzor, br. 213 od 18. ru|na 1897.
Obzor, br. 4, 41, 42 od 19.-22. vel|ace 1898.
(R. M.), Obzor br. 38 od 17. srudenog 1927.
Repertoar brtatskib kazalista 18+0.-180.-1980. (Urednik Branko
Hecimovic), 199., Zagreb. Clobus, ]AZU
Sadoul, Ceorges, 1947., Histoire nrale du cinna. Ies pionniers
du cinna 1897-1909., Paris. Ldirions Denoeni
Traven, ]anko-Nedic, Lili|ana-Simenc, Sranko, 1992., Ireled ra-
ztoja kinenatorajije pri Slotencib (do 1918.), L|ubl|ana. Slo-
venski gledaliski in ilmski muze|.
80
V|ekoslov Mo|cen
KeemeIogreph es e IheeIer
Comedy Iopc eI Ihe Eed of
NeeIeeeIh CeeIury
UDC 72.2
Ilis researcl paper in ilm lisrory is abour rle earliesr re-
acrions o popular rlearer ro rle brand new plenomenon
o ilm. Tle paper is based on publisled conremporary
reviews and rle preserved rranslarion o rle perormed
play, a Cerman liglr comedy adapred ro rle Croar milieu.
Tle play was perormed in Zagreb in 1898, only rwo ye-
ars arer rle irsr ilms were slown.
In rle lasr days o Iebruary 1898, rle new liglr co-
medy Hans Huckelbin or Kinemarograpl by Cer-
man playwriglrs Oskar Blumenrlal and Cusrav Kadel-
burg opened ar Zagreb`s Narional Tlearer. Ir was rle irsr
known play using rle new medium o ilm as a plor ele-
menr ro be perormed on rle srage in Zagreb. Tlis was
rwo years arer rle irsr ilm-program was slown in Za-
greb in 1896. Tle play was localized, meaning rle na-
mes and places and reerences in rle dialogue, were Cro-
arized. Tle name o rle play was Kinemarogra ili Mar-
rin Smola. In rle plor, rle naive proragonisr is ser up ro
meer a nice girl unaware rlar everyrling is being ilmed
by a candid camera. Tle ilm is rlen slown wirlin rle
normal program o Kinemarograpl, in ronr o rle
ilmed mans` wie, riends and amily. Tle popular ilm
program menrioned in rle play was mosrly rle acrual ilm
program slown in Zagreb rwo years earlier. Tle cinema
program reerred ro in rle play was, o course, nor
screened on rle srage, bur |usr reerred ro wirlin rle dia-
logue. Tle play used rle ligl populariry o cinema a r rle
rime, bur also anrasized abour rle possibiliry o rle
candid camera and irs possible misuses. Tle play con-
rains general opinions abour ilm as well.
Zagreb wirnessed irs encore rlirry years larer in 1928.
Ir was also perormed on srage in neiglboring L|ubl|ana,
Slovenia.
Razotor s Reljon 8asicen u prostorijana Teatra
u ostina u Zarebu, Dolac 1, 29. studeno 199.
odine. Iitanja postatljaju Ito Skrabalo (I. S.) i Ior
Tonljanotic (I. T.), a odotara Relja 8asic (R. 8.).
I. S.. Rel|a, ovo |e zamisl|eno kao bioilmograski inrerv|u,
medurim pravi nam |e povod nagrada za zivorno d|elo lrvar-
skoga glumisra ko|u si dobio 24. srudenog 1996., a prosle si
godine proslavio i cerrdeser godina um|ernickog rada. Ako
se ne varam, dobio si i orden od Preds|ednika Republike, da-
kle, ovo |e godina kada |e Rel|a Basic zasur drusrvenim pri-
znan|ima u povodu |ednog li|epog okruglog |ubile|a, ko|i |e-
dino dovodi u piran|e rvo| mladenacki izgled.
R. B.. Hvala li|epa na komplimenru, a buduci da se na-
dam kako ri|ekom ovog razgovora nece biri porrebe za ruz-
nim srvarima, zelio bil, sa svom srecom i svim nagradama
ko|e sam dobio, samo napomenuri da su |edine dvi|e nagra-
de ko|e nisam dobio, a ro |e dokaz da |e isrinira rvrdn|a neno
projeta in patria, one nagrade ko|e se dod|el|u|u u Zagrebu,
Nagrada grada Zagreba i Nagrada Vladimira Nazora. Znaci
|a nisam od grada Zagreba zapravo nikad bio um|ernicki pri-
znar.
meo sem dve IeIe
I. S.. Dobro, na nagrade cemo se |os vrariri, a sada rreba-
mo ici back to best r|. k rvom roden|u. Roden si na dan Sve-
rog Valenrina deversrorridesere godine u Zagrebu. Orac Ivo
Prislin, muzikolog, ma|ka Lllen rodena Lecl, oni su vodili u
ro doba eksperimenralnu glazbenu skolu Beerloven u Za-
grebu. Posli|e ma|ka se rasrala od gospodina Prislina...
R. B.. ...ko|i |e srradao kao proesor muzike u Kninu od
cernika, a ro smo procirali u novinama za vri|eme NDH u
rubrici ko|a se zvala Zlocini cetnicko konunistickib bandi.
I. S.. Znaci, on se nasao u Kninu za vri|eme rara...
R. B.. On |e 1938. orisao u Sibenik, bio godinu i pol dana
proesor na gimnazi|i, vodio ona| n|ilov zbor, poznaro Kolo
u Sibeniku i na samom pocerku rara nasao se u Dubrovniku
gd|e |e bio proesor na gimnazi|i, vodio n|ilov zbor i dirigi-
rao n|ilovim lokalnim orkesrrom. Onda |e po kazni bio pre-
m|esren u Knin. Kada |e dosao u Knin, u Cimnazi|i su mu re-
kli gd|e sranu|e, dosao |e ramo gd|e rreba sranovari, no sran
ni|e bio pripravan. Rekao |e da ide malo proserari i inace
|e bio pasionirani planinar i na Triglavu, svugd|e gd|e se
u ono doba moglo p|esaciri iznad Knina su ga prvi dan
ulvarili cernici i on |e smrrno srradao.
I. S.. Rekao si da |e po kazni bio prem|esren u Knin. Za-
sro |e bio kazn|en, |e li bio l|evicar
R. B.. Nemam nikakvil indici|a i ne bil o rome. Mo|a
ma|ka se rasrala kad sam bio |os vrlo mali.
I. S.. To sam lrio pirari. Orac se zove Ivo Prislin, a ri se
zoves Rel|a Basic
R. B.. ]a sam dugo vremena bio Rel|a Prislin, dok me
1942. godine ni|e posinio Mladen Basic, u ro doba koncer-
rni pi|anisr i dirigenr u HNK, a kasni|e direkror opere u Za-
grebu, Salzburgu, Mainzu, Spliru.
I. S.. On |e bio suprug rvo|e ma|ke, znaci on re |e posini-
o sluzbeno i ri si dobio n|egovo prezime
R. B.. Da.
I. S.. Kako |e ro biri posinak cov|eka ko|i |e samo 13 go-
dina srari|i od rebe
R. B.. Pa ro |e man|i problem, veci |e problem bio sro sam
bio posinak nekoga ko|i se bavio srrukom za ko|u sam bio
duboko uv|eren da se |a n|ome necu baviri. A ro |e um|er-
nosr. ]a sam zivio izmedu rri sobe u ko|ima |e uvi|ek svirao
klavir ili nerko p|evao, ili neki gudac svirao kod proesora
]anigra, ili kod proesora Suleka, ko|i |e rakoder bio proe-
sor kod mo|e ma|ke, ili neki p|evac ko|i |e radio sa Saclsom,
radasn|im dirigenrom, recimo nesro adekvarno Srupici, ali
na opernom planu. Ta kolicina porrebna rruda ko|a |e meni
posredno ulazila u krv i ko|e sam |a bio sv|esran, sv|esran ko-
liko rreba radiri da bi se posrigli kakvi rakvi rezulrari u
um|ernosri, mene |e srrasno dugo vremena podsv|esno uda-
l|avala od pomisli da bil morao ziv|eri od um|ernosri, bilo
ko|eg vida um|ernosri. Mo|a ma|ka |e, |asno, imala sa mnom
muzicke ambici|e ko|e su uvi|ek man|e vise neslavno svrsava-
le. ]edino dobro od roga |esr sro sam godinama, mislim oko
sesr godina, svirao konrrabas u raznim morskim sasravima
preko l|era, ali mo|i ozbil|ni glazbeni pokusa|i skralirali su
vec na cervrro| godini kod Sr|epana Suleka ko|i mi |e rekao
da cu se baviri ili loke|em na ledu ili violinom, |er sam uvi-
|ek dolazio s nekakvim plavim ozli|edenim prsrima i |a sam
se normalno odlucio za loke| na ledu. Vrlo slican pokusa|
bio |e s Rudolom Klepacem kod koga sam pred sam kra|
srudi|a svirao agor na Sredn|o| glazbeno| skoli, u zgradi Mu-
zicke akademi|e, medurim rada sam deinirivno slvario da
ne bil bio sreran kao glazbenik.
I. S.. ]esi li |edinac
R. B.. ]esam.
I. T.. Kako sre odusrali od loke|a
BOFLMOGRAFSK RAZGOVOR
81
UDK 71.44.071.2(04}
vo 5krobolo, gor Toml|onovic
Glumec xe sve med[e
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 81-96 Skrabalo, I., Toml|anovic I.. Clumac za...
82
R. B.. Pa slusa|re, vri|eme me |e |ednosravno nar|eralo na
ro. Osim roga |a sam onda, rekao bil gorovo po kazni, ori-
sao u Pomorsku sredn|u skolu na Ri|eku gd|e |e mo| prad|ed
bio konrraadmiral u ausrrougarsko| mornarici, pa se onda
smarralo da bil |a rrebao nasraviri nekakvu pomorsku rradi-
ci|u.
I. S.. Prad|ed po ci|o| lini|i
R. B.. Po mamino|, ausrrougarski konrraadmiral ko|i |e
poginuo u podmornici ko|a se zvala U-7 u Trscanskom zal|e-
vu u Prvom sv|erskom raru. Ne znam rocan darum, znam da
posro|i spomenik i da |e u Ausrri|i izdana |edna kn|iga posve-
cena n|emu, ko|i |e bio dugogodisn|i l|ubavnik ausrri|ske pri-
|esrolonasl|ednice.
Po kexe u R[eku
I. S.. Podaci u biograskom leksikonu govore da si posli-
|e sedmog razreda orisao u Ri|eku u Pomorski relnikum. Za-
sro si preselio u Ri|eku
R. B.. ]a sam u sedmom razredu bio izbacen lirnom s|ed-
nicom Nasravnickog vi|eca, u |ednom danu, iz svil skola u
Zagrebu zbog |ednog incidenra ko|i se dogodio zbog mo|eg
nesrasluka i nekonvencionalnosri kad sam se sukobio s pro-
esorom |edinog |ezika ko|i smo u Klasicno| gimnazi|i mrzi-
li. Bio |e ro ruski. To |e bio proesor Okicic ko|i |e u Zagreb
sluzbeno prem|esren negd|e s madarske ili rumun|ske grani-
ce 1947. godine i odmal usao u, rekao bil, na|zagrebacki|u
od zagrebackil gimnazi|a. U |edno| skolsko| zadaci, a rema
|e bila iz novi|e sov|erske povi|esri, |a sam na kra|u napisao
da me ro ne zanima, odnosno |a n|e zna|u visse poromu cro
men|a n|e inreresu|er i porpisao sam se sa Rel|a Basic. Na
sl|edecem saru ra| |e proesor dosao, digao me i rekao |e.
Rel|a ri si idior, ri si kreren, ri si budala. ]a sam ga pogle-
dao i rekao sam. Drago mi |e da imamo idenricno misl|en|e
|edan o drugome. Na ro |e on orisao i za pola sara se vrari-
o, drscuci, za|edno s direkrorom skole. Usli|edila |e lirna
s|ednica Nasravnickog vi|eca, ird.
I. S.. I onda si iskl|ucen.
R. B.. Da, a da ne bil gubio vri|eme, po kazni su me po-
slali na Ri|eku gd|e sam prozivio ceriri dosra nesrerne godi-
ne, iako |e Ri|eka u ro doba bila |os |edan vrlo inreresanran
grad, kad su l|udi oprirali, osim roga bilo |e vrlo mnogo Ta-
li|ana i ramo sam se odmal ukl|ucio u kosarkasku momcad
Ktarnera, ko|a |e u ro doba bila u prvo| ligi i s rom sam
momcadi purovao po ci|elo| radasn|o| ]ugoslavi|i, sro |e bilo
uzasno uzbudl|ivo. Bio sam, doduse, vise dobar zabavl|ac u
ekipi nego sro bil mogao reci da sam bio dobar igrac, ali ni-
sam bio ni los igrac. U ono doba, |asno, visina ni|e bila limir
kao danas. Na Ri|eci sam se zapravo uvi|ek nesro muvao oko
rearra, pa sam ramo isao na |edan reca|, ro nisam nikad ni-
kome rekao, ko|i |e vodio poko|ni Andelko Srimac, dugogo-
disn|i redarel| amarera, i oruda proisr|ece mo|a l|ubav prema
rearru. U ono su doba rearri u provinci|i bili izvrsni, |er su
ramo dolazili l|udi po kazni. Pa su rako dol|e bili Srrozzi i
Lliza Cerner, Mari|a Crnobori i Marko Iorez, re cirav niz
velikil imena posli|erarnog kazalisra. Tamo sam prvi pur u
zivoru gledao Glenbajete.
I. S.. Reci, s|ecas li se kolega iz Klasicne gimnazi|e iz rvo-
|e generaci|e
R. B.. S|ecam se, kako da ne. ]a sam u Klasicno| gimna-
zi|i igrao srandardne predsrave. Igrao sam u Plaurovim 8li-
zancina svo|u prvu komicnu ulogu ko|a se zvala Trinkulo i
ro smo igrali ceriri pura u Malom kazalisru. ]edna mo|a ko-
legica iz re predsrave, Ma|a Moskarelo, posli|e |e rakoder po-
srala glumica. Za|edno sa mnom igrala |e i plesna pedagogi-
n|a Milana Bros, glumio |e rakoder poko|ni Brano Horvar,
diza|ner, zarim nekoliko prvorazrednil zagrebackil li|ecni-
ka. To |e bila generaci|a ko|a |e vol|ela rearar. No rada sam |a
ro smarrao rek di|elom inrenzivnog zagrebackog zivora, bas
kao sro sam klizao i pobi|edio u brzom klizan|u u Zagrebac-
kom klizackom klubu Kral|ice Mari|e na ZKD-u, ili nesro
rrece. Nisam rome pridavao nikakvo narociro znacen|e.
I. S.. To |e sve spadalo u |edan urbani, gradski zivor.
R. B.. Tako |e, |a sam prve dvi|e godine poladao Lvange-
licku skolu u Cundulicevo| ulici ko|a |e u ro doba bila |edi-
na dvo|ezicna skola. Ta |e skola bila npr. puna zidovske d|e-
ce. Tko god |e zelio da mu di|ere nauci |os |edan |ezik upisi-
vao |e di|ere u ru skolu.
I. S.. Znaci, iako si bio karolik, isao si u Lvangelicku sko-
lu
R. B.. Da, ali iz rreceg razreda me izvukla mama, |er |e ro
bilo doba sve vece Hirlerove moci, nagov|esra| Anscblussa,
ird. i ra |e skola zalval|u|uci zagrebackim jolksdojcerina po-
cela dobivari vrlo velike narrule pronacisrickog. Kada me
mama ispisala iz skole bio sam |ako nesreran |er su me pri-
vlacile d|ec|e predsrave ko|e su se ramo posravl|ale, a ma|ka
mi u ro vri|eme ni|e mogla ob|asniri zasro me ispisu|e.
I. S.. Znaci glumis od malil nogu u skolskim predsrava-
ma. A u ko|o| si osnovno| skoli nasravio skolovan|e
R. B.. U Varsavsko| ulici, ramo su isle u skolu ob|e mo|e
kceri, odnosno mlada |e |os ramo.
Nesuee pomorec
I. S.. Kad si zavrsio Pomorski relnikum u Ri|eci 195. ra
diploma dala ri |e nekakav cin u Trgovacko| mornarici
R. B.. Da, |a sam porucnik duge plovidbe ekonomskog
sm|era, sro |e bilo nesro novo u ro| drzavi. To su bili rakozva-
ni brodski ekonomisri ili brodski komesari, ali ne u poliric-
kom smislu komesari, nego l|udi ko|i su se brinuli za rerer,
za konrakre s van|skim zasrupnicima, punirel|ima brodova i
slicno, znaci |edan ekonomski posao ko|i i danas posro|i, ali
se u meduvremenu preselio u kancelari|e.
I. S.. ]esi li se kad ukrcao na brod
R. B.. ]esam, ukrcao sam se na |edan ranker. Nakon za-
vrserka skole osrao sam na Ri|eci i radio godinu i pol u |ed-
no| ozloglaseno| insriruci|i ko|a se zvala Ceneralna direkci|a
rrgovacke mornarice, gd|e |e bio direkror Rade Kesic ko|i |e
bio srral i rreper u pomorsrvu, ali sam radio i u novinama,
ko|e su se zvale Ionorac, r|ednik i Ionorstto, m|esecnik. I
ro |e bilo upravo doba kad su se nasi povrarnici poceli vra-
cari na nasa dva na|veca broda Radnik i Iartizanku.
I. S.. ]a sam kao klinac bio na doceku Radnika u ri|ecko|
luci 1946. godine.
R. B.. Lro vidis, rad smo pisali da nikada vise nas radnik
nece morari ici van ird... Mi smo re povrarnike vrlo brzo
prozvali cekicarima, |er se lupa|u cekicem po glavi sro su se
vrarili, medurim, oni su, prim|erice, na Ri|eku doveli cerve-
ro Kanadana, bracu Pararan i bracu Burorac, ko|i su bili do-
83
bri loke|asi, pa sam il |a odmal rranserirao u mo| loke|ski
klub u Zagrebu.
I. S.. Hoke|ski klub Mladost
R. B.. To |e bio loke|ski klub Zareb ko|i se danas zove
Medtescak.
0ug proloegree puberIeI
I. T.. A sro sre mislili u ro vri|eme Cime sre se mislili ba-
viri
R. B.. Nisra nisam mislio. Imao sam |edan uzasno dugi,
prolongirani puberrer s risucu inreresa, a sve sro |e smrdilo
na ozbil|an i dugorra|an rad, |ednosravno |e smrdilo.
I. S.. I zaro si poceo srudirari ekonomi|u i baviri se novi-
narsrvom
R. B.. Novinarsrvom sam se poceo baviri |os na Ri|eci s
poko|nim Pepi|em uricem ko|i |e bio legenda Rijecko lista
i n|egovom suprugom ko|a |e uredivala kulrurnu rubriku. U
ro doba dol|e |e posro|ao vrlo dobar novinarski kadar. Tamo
|e bio Brixi i cirava ple|ada l|udi ko|i su se posli|e preselili u
Zagreb. ]a sam ramo posrao nekakav sporrski mladi novinar,
ko|i |e isao samo na lokalne urakmice, medurim brzo sam se
uspeo u redakci|i, pa sam cak preuzeo pracen|e nekil spor-
rova, ali oni glavni su drzali na|vazni|e sporrove, nogomer i
varerpolo.
I. S.. Ktarner i Irinorje
R. B.. Tako |e, a |a sam uzeo one relarivno nove sporro-
ve kao sro su u ono doba bili, recimo, rukomer i kosarka. To
sam radio, a onda mi |e ro bila, da rako kazem, carte blan-
cbe, kad sam se vrario u Zagreb i poceo radiri kao van|ski su-
radnik \jesnika u srijedu, u ko|em sam pisao uglavnom srva-
ri ko|e su se ricale kulrure.
I. T.. Kad |e ro bilo
R. B.. To |e bilo 1952., 1953., sve redakci|e bile su pre-
ko pura Kazalisne kavane i ro mi se |ako svidalo, a onda sam
poceo pisari o |azzu ko|i |e mo|a dugogodisn|a l|ubav. Nasra-
vio sam pisari za Studio, vise ne znam ko|e godine, neke re-
porraze s nekil americkil |azz-esrivala gd|e sam bio, ird.
I. S.. A pedesere su godine bile malo zivl|il okolnosri.
R. B.. Da, bavl|en|e sporrom bilo |e vrlo v|ero|arno pori-
cano onako kao sro |e svugd|e na Isroku bilo, ro |e bila |edi-
na mogucnosr purovan|a vani.
I. S.. Znaci, nakon sro si zavrsio Pomorski relnikum |os
si osrao |edno vri|eme na Ri|eci
R. B.. ]os sam ramo bio |edno godinu i pol i onda sam se
ukrcao na ranker na ko|em |e bilo zabran|eno pusen|e. Kad
smo imali puno rerera sm|elo se pusiri samo na krmi, ali kad
smo se vracali narrag iz Amerike i kad su svi rankovi bili
orvoreni onda se ni|e sm|elo pusiri nigd|e i |a sam se vrario u
Zagreb i Ceneralno| direkci|i rrgovacke mornarice sam reka-
o da |a ro ne mogu, |er ro |e bilo 24 dana pur onamo, ramo
su nas narankali u dva dana i onda re oper sal|u narrag.
I. S.. Znaci ro |e bio rvo| prvi boravak u Americi
R. B.. Da, i kad sam se vrario narrag, kadrovski se juo-
linije, ko|i me |e od rani|e simparizirao, rekao mi |e la|de
li|epo na godisn|i odmor, idi u Zagreb i posli|e cu ri |a |aviri
kad dode neki pravi posao. Cim sam dosao u Zagreb ul|u-
l|ao sam se u ra| Zagreb ko|i mi |e dugi niz godina nedosra-
|ao, i ceka|uci ra| ukrca| upisao sam ekonomi|u.
I. S.. Koliko si semesrara resrirao
R. B.. ]a sam apsolvirao, ne zavrsio, kao i mnoge srvari u
zivoru. Savka Dabcevic bila mi |e proesor iz poliricke eko-
nomi|e jedan i dta, i Dusan Calic tri. Razlika |e bila nevide-
na u kvalireri predavan|a |ednog i drugog. Isrodobno, cov|ek
ko|i mi |e obecao ukrca|, maknur |e kao nekakav rerroibeo-
vac za sro |a godinu i pol nisam znao, a zapravo mi |e odgo-
varalo.
I. S.. Ta| iz juolinije
R. B.. Da, da, rako da |a vise nikad nisam dobio posao.
Prve uloge budueg sIudeeIe glume
I. S.. I onda s 24 godine upisu|es srudi| glume.
R. B.. Da.
I. S.. To |e za srudenre glume neuobica|ena dob.
R. B.. To se dogodilo nakon sro sam se |a vec dosra mo-
rao oko ilma.
I. S.. A |esi li igrao u Koncertu pri|e roga
R. B.. Da, pri|e roga, Koncert |e bio 1954., a |a sam upi-
san 1955. godine.
I. S.. A ko|a |e prva ilmska uloga ko|u si snimio
R. B.. Prva |e Koncert.
I. S.. I rko re |e pronasao
R. B.. Kris Peran|ek, mislim, ili Baba|a, ne bil sad znao.
I. T.. A kako se ro dogodilo, gd|e su vas pronasli
R. B.. Pa mi smo se poznavali. Buduci |e mo|a ma|ka,
medu inim, bila proesorica glazbe i na Kazalisno| akademi-
|i, rako sam |a sve proesore poznavao, od Cavelle do Ran-
ka Marinkovica. To sro sam il poznavao |os me |e vise rrau-
mariziralo i |os vise na neki nacin guralo dal|e. Medurim,
snima|uci Milijune na otoku u Cavraru s Bauerom, dosao
sam na ide|u da odem na pri|amni ispir na Akademi|u i spre-
mio sam monolog Pube Clemba|a uz nekakvu poezi|u ko|u
|e rrebalo cirari i pao.
I. S.. Pao prvi pur.
R. B.. Da, kao kreren, bo|eci se poznaril aca u prvom
redu, igrao sam kompleran monolog Pube Clemba|a okre-
nur ledima ziri|u i zasrorima. Oni su v|ero|arno mislili da
sam nekakav idior i onda sam ipak dobio |os |edan rok u ro|
isro| godini.
I. S.. Znaci. u l|ero si pao, a na |esen polozio
84
Kroso Coli|. T|o oo z|o oo n|s||, 17C.
R. B.. Tako |e. Ali ipak |e bilo poreskoca. Vlado Habunek
|e bio proriv roga da me se primi, da sam |a vec ormiran
glumac, da se ne moze nisra od mene napraviri, Cavella |e
rakoder bio |ako skeprican s obzirom na mo| zagrebacki go-
vor i na mo|u dikci|u.
I. S.. Kod Cavelle su onda prednosr imali srokavci.
R. B.. To |e bilo doba |ezicnog cisrunsrva. Dr. Brarol|ub
Klaic, |edan inace s|a|an lingvisr, u ro |e doba r|erao do ap-
surda cisrocu lrvarskog |ezika, pa su cak i Dubrovcani, pri-
m|erice Tonko Lonza, imali problema sa svo|im govorom.
Na|vise su mi kao prim|er gurali Ialru Kon|lodzica i Sem-
ku Sokolovic ko|i su meni osobno govorili uzasno, ro |e
meni mirisalo na neku daleku provinci|u, a |a sam sebe ne-
kako smarrao urbanim glumcem. Mislio sam, ako me se ra-
zumi|e i ako sam u sran|u recimo komunicirari s l|udima za-
sro na slican nacin ne bil mogao komunicirari i na pozorni-
ci. Medurim, usp|eli su mi nabiri komplekse ko|il se nisam
mogao ri|esiri sesr, sedam godina |os nakon Akademi|e. Kao
sro znare, Cavella |e imao |edan pravi akademski prisrup, on
zapravo ni|e izicki ni gledao svo|e srudenre, on |e slusao,
zmireci |e slusao i samo skakao na krivu dikci|u. Uglavnom
sam bio uzasno rusrriran.
I. S.. Ko|i su ri bili kolege na prvo| godini srudi|a
R. B.. Na prvo| godini sa mnom |e medu inim bio Spiro
Cuberina. Nas dvo|ica zel|eli smo nesro pokazari, a obo|ica
smo imali problema s govorom. Spiro s mucan|em, a |a sa si-
laznim i uzlaznim akcenrima. To |e islo |ako po zlu iako sam
|a uglavnom, rekao bil, bio vrlo prisro|an i dobar, ali sam
izlazak na ispire bio |e za mene beskra|no mucan i, iako |e u
ro vri|eme na Akademi|i bila izvrsna generaci|a proesora,
nerado se s|ecam rog perioda mog zivora.
I. S.. Kosra Spaic |e onda bio asisrenr
R. B.. Kosra Spaic i Dino Rado|evic bili su asisrenri, a
onda, par godina nakon svrserka mog srudi|a, vec su dolazi-
li mladi asisrenri Bozidar Violic, Zorz Paro ird. Bila |e ro od-
licna ekipa, medurim, mo|a losa iskusrva na Akademi|i ima-
la su za posl|edicu da sam se prvil, mozda cak deser godina
u reararsko| kari|eri roliko plasio ril premi|era, od roga da
sam los, da sam svaki pur na premi|eri imao prol|ev, povra-
cao, i uglavnom, sporrski receno, bio sam 2-3% slabi|i
nego sro sam bio na probama. Mene |e zapravo rek velik
bro| igran|a predsrave Ijubaj ucvrsrio, sman|io ru desrrukriv-
nu rremu i prervorio u |ednu, da rako kazem, pozirivnu na-
perosr ko|a rezulrira krearivnoscu.
I. T.. Tek na Akademi|i sre bili sigurni da |e gluma vas po-
ziv
R. B.. Nisam. Kad sam imao 24 godine, |a sam, de jacto,
vec govorio i sluzio se sa ceriri |ezika, sve osim onoga ko|i
sam morao znari, a morao sam znari ruski. ]a sam prve dvi-
|e godine, a da ro nirko na Akademi|i ne zna, mnogo radio s
rali|anskim rrgovcima sroke ko|i su dolazili u Isplanadu, pa
il |e onda rrebalo povesri na srocni sa|am. To sam radio kao
predsravnik irme Slatonka iz Osi|eka i ro mi |e bio |edan
dosra ugodan eksrra novac, zapravo se radilo o docekivan|u
Tali|ana, konverzaci|i s n|ima, a u|urro bi il urrpao u neki
rent-a-car s vozacem i poslao na srocni sa|am, rako da ro ni|e
bilo nisra narociro naporno, a oper |e bila |edna dosra zgod-
na prom|ena monoronog srudenrskog zivora.
Glumek poxv
I. S.. U pocerku ri |e gluma bila rek na|eleganrni|i i na|lak-
si nacin zivora, |er za glazbu rreba uloziri vise rruda...
R. B.. Da, iako ne znam zasro bi glumacki poziv bio lak-
si od insrrumenralnog, zasro pi|anisr ili violinisr ko|i dolazi
na probu mora |edan sar pri|e roga v|ezbari, a glumac ne. ]a
sam o rome srrasno puno razgovarao sa cov|ekom koga na|-
vise ci|enim u proesionalnom smislu i ko|i |e ro isro radio
kao i |a, a ro |e Ivo Serdar, i za|edno smo dosli do isrog r|e-
sen|a. On se svaki dan pri|e probe kod kuce po sar ugri|ava-
o, zagri|avao. A cini mi se da ro sro se slikar dugo muci sa
slikom, ro sro se muzicar muci dugo vremena s nekakvim
pocernim usp|elom, sro baleran, plesac mora radiri kao zi-
vorin|a, da sve ro ni|e dovol|no opravdan|e da se glumac ne
bi morao muciri zaro sro se on sluzi svakodnevnim |ezikom.
]a sam rakoder mislio da ru kolicinu energi|e rreba uloziri,
bez obzira |e li ro ciran|e lirerarure ili pracen|e ilma ili ana-
liza rudil uloga. Clumac bi rrebao biri puno vise u poslu
nego sro ro rrazi normalna proba od deser do |edan.
I. S.. ]esi li imao problema s memoriran|em
R. B.. ]a sam vrlo resko ucio reksrove na pamer. Za razli-
ku od mog kolege Ialre Kon|lodzica ko|i |e procirao srrani-
cu i upamrio. Medurim, za razliku od n|ega, |a sam vrlo
dugo pamrio reksrove, a on il |e vrlo brzo zaboravl|ao. Ali
sigurno spadam u glumce ko|i su neobicno mnogo vremena
rrosili na ucen|e i danas mislim da |e ro bio oblik mo|e mla-
denacke dekoncenrraci|e. ]a sam |ednosravno bio rasprsen u
inreresima, uvi|ek me |e zanimalo vise srvari paralelno, uvi-
|ek sporr, uvi|ek polirika, uvi|ek zene...
I. S.. O zenama cemo posli|e. Na kra|u Akademi|e, 1957.
godine dogodilo se ro da |e u Zagreb dosao Bo|an Srupica i
posrao se drame HNK i, ako se dobro s|ecam, ri si odmal
dobio angazman u HNK i ulogu u Stetoj Itani.
SIupce Gevelle
R. B.. ]a sam bio na rreco| godini Akademi|e kad |e dosa-
o Bo|an ko|i |e na neki nacin bio porpuno obrnur rip od Ca-
velle, ko|ega silno ci|enim. Ali Cavella |e bio pravi ausrrou-
garski, rekao bil, akademik s akademskim prisrupom rearru,
ri|ec iznad svega, pisac iznad svega. Za razliku od n|ega, Bo-
|an Srupica bio |e |edan razbarusen poluboemski rip ko|i |e
85
Rol|o 8osic i 1oon Sorol o T\-sori|i f|os oo ooq|, 171.
dosao u Zagreb sa zenom Mirom Srupicom, ko|a |e rakoder
bila koncenrrar izrazenil remperamenara ko|e samo nekakav
cudorvorac popur Srupice rreba oslobodiri. On |e za mene
bio orkriven|e. On |e mene na neki nacin odmal nan|usio,
uzeo me u |ednu predsravu, pa u drugu, Krlezinu Iedu, ro |e
bio |edini posao u ko|em sam v|erovao da radim anrasricnu
srvar, ko|a |e zavrsila poluusp|esnim rezulrarom. Inace sam
uvi|ek vrlo skeprican prema onome sro radim i imam neko
sedmo culo da os|erim odmal posli|e premi|ere |e li ro do-
bro ili ne. Ta dva i pol m|eseca sro smo ro radili |a sam mi-
slio da sud|elu|em u srvaran|u na|epolalni|ega d|ela lrvarske
dramarurgi|e, da ce ro biri predsrava nad predsravama ird,
|er on |e bio rakav magican
cov|ek. Mi smo ci|eli dan bili
s n|im, navecer bi nam kulao
kineske vecere kod sebe
doma, nama balavcima. meni,
Van|i Draclu, Ivki Daberic.
Po danu bi se s nama druzio,
slusali bi muziku, isli bi piri
za|edno u kavanu, isli bi na
ribe, za mladoga cov|eka ro |e
bilo anrasricno. ]a sam n|emu
zapravo ukrao ide|u Tearra u
gosrima. N|egova |e ide|a bila
napraviri rearar, kao sro |e na-
pravilo ]ugoslavensko dram-
sko pozorisre, od na|poznari-
|il glumaca na podruc|u bivse
]ugoslavi|e. Tako |e on imao ide|u da rreba napraviri rearar
ko|i bi sa sarorom purovao uglavnom u m|esra gd|e nema ka-
zalisra. Medurim, on ro nikad ni|e uspio realizirari, iako sam
|a bio na popisu l|udi ko|i |e on vec bio napravio za ra| novi
rearar, i rako |e ro u meni na neki nacin dugo godina cucalo,
da bi se onda 1974. godine konacno osrvarilo.
I. S.. Samo da se |os vrarimo Cavelli i Srupici. Zaniml|i-
vo |e da Rel|u Basica smarra|u ripicnim urbanim glumcem, a
da ra| glumac ni|e dosao do izraza|a kod Cavelle, |edinoga
zagrebackog urbanog rezisera, nego kod Srupice ko|i |e, da
rako kazem, rearralizirao rearar, mnogi su ro u ono doba
smarrali cirkusom, dok se akademski rearar remel|io na po-
srovan|u aurora i ri|eci.
R. B.. Koliko god Cavella bio veliki redarel|, on |e zapra-
vo, osim Stoa tela ospodar, ko|i se samo uv|erno moze na-
zvari komedi|om, bio v|ecno vrlo klasicisricki ori|enriran.
On |e guslao |edan reperroar u ko|em |e recimo na|moderni-
|e sro |e radio bio Krleza. Medurim, Srupica |e odmal u meni
vidio re neke cirkusanrske i komicne kvalirere. Posli|e |e ro
iskorisrio i Kosra Spaic kod ko|ega sam 1964. godine igrao
Pompe|a u predsravi Mjera za njeru, sro |e u ono doba bila
dosra velika senzaci|a |er |e ro bila godisn|ica roden|a Slakes-
pearea, pa |e u Sara|evu bio prireden esrival svil |ugoslaven-
skil rearara ko|i su posebno za ru prigodu posravili nekog
Slakespearea i onda sam |a, kao relarivno mlad glumac, do-
bio |ednu od dvi|e glumacke nagrade, medu svim rearrima.
I. S.. A Zmeknirep u Dioenesu
R. B.. Tocno, ro |e radio Cavella.
I. S.. To |e isro |edna komedi|a i ro u di|alekru.
R. B.. To sam zaboravio.
I. S.. Ti si ipak ka|kavac, zagrebacki ka|kavac.
R. B.. ]esam, |esam, ru sam predsravu smernuo s uma. ]a
mislim da |e ro bilo i pri|e. Da, 1959. |e bio Dioenes, sro |e
za mene bilo oper veliko iskusrvo, |er |e ro bila predsrava u
ko|o| sam bio daleko na|mladi clan ansambla. Uz mene su
nasrupali Tiro Srrozzi, Maro Crkovic, zapravo svi danas
slavni poko|nici, Amand Alliger, Bozena Kral|eva, svi velika-
ni.
I. S.. A igrao si u Krlezinim Glenbajetina Pubu Iabrici-
|a, rko |e ro rezirao
R. B.. Mirko Perkovic.
I. S.. I Aurela u Iedi, ro |e bila
Srupicina predsrava. Sve su
sanse bile da posranes pravi
krlezi|anski glumac, medurim,
ri si se 1967. godine odlucio
na odlazak iz sralnog ansam-
bla HNK i posrao si samosral-
ni um|ernik, v|ero|arno neza-
dovol|an insrirucionaliziranim
reperroarnim ripom kazalisra
R. B.. Da, ociro nisam bio
dovol|no inreligenran da slva-
rim kako ce se ro svakako do-
godiri pri|e ili kasni|e, |er cirav
mo| predzivor ko|i danas, ba-
nalno receno naliku|e na ri-
picnu biograi|u americkil
glumaca ko|i su radili sve i sva da bi se |ednog dana zausra-
vili, rako sam i |a lurao i lurao i onda se dogodila ra predsra-
va Ijubaj, 1966. godine, ko|u sam rezirao |os kao clan
HNK.
L[ubef IeeIer u gosIme
I. S.. U Tearru ITD. I ro |e bila predsrava ko|a |e isla kon-
rinuirano.
R. B.. Ta |e predsrava u ono doba bila apsolurni rekoder
po bro|u izvedbi. Ivo Serdar, Sanda Langerlolz i |a. Mo|a re-
zi|a i prvi odlazak na esrival malil i eksperimenralnil scena
u Sara|evu, gd|e sam podi|elio prvu nagradu za rezi|u s moz-
da |ednim od na|vecil europskil rezisera, Celom Oroma-
rom Kre|com s ko|im sam di|elio nagradu za rezi|u ex aequ-
o, a dobio sam nagradu i za glumu. Onda se dogodilo nesro
sro |e u ono doba bilo nezamislivo, a ro |e da |e Arel|e 212 u
Beogradu, ko|i |e u ro doba vodila Mira Trailovic, prvi pura
napravio ugovor s |ednom zagrebackom predsravom i mi
smo odigrali 8 predsrava u Beogradu, puru|uci redoviro rri
pura m|esecno perkom u Beograd i igrali smo 3 predsrave u
suboru i ned|el|u, a u ned|el|u bismo se vracali u Zagreb, sro
|e bilo silno naporno. Medurim, ro |e bilo |edno porpuno
novo orkrice s |ednom novom publikom ko|a |e bila drukci-
|a od zagrebacke. To |e u ro doba bila lir predsrava, a |a sam
prvu ru predsravu u Beogradu igrao dan nakon sluzbenog
gosrovan|a HNK, gd|e sam vec imao velik usp|el s Harleki-
nom ko|eg sam igrao u Coldoni|evu \elikon snijesnon ratu
u rezi|i ]oska ]uvancica. Tako da su dva dana za redom bile
pune novine, revi|e, inrerv|ui i ro |e bila kao nekakava ek-
splozi|a.
86
S Polorom slinovom zo vri|omo snimon|o ilmo /ohnoo n, |o|, 182.
I. S.. A |e li odluka da napusris insrirucionalno kazalisre i
pri|edes u ova| slobodni|i rip angazmana bila povezana i sa
sve cescim ilmskim ulogama
R. B.. Zapravo, |a sam imao os|eca| da moram biri jree
lancer sro |e u ono doba bilo nezamislivo. Nirko ro ni|e pri-
|e ucinio, |a sam bio prvi jree lancer ko|i imao lrabrosri da
krene bez ikakvil sigurnil angazmana i ugovora. Medurim,
imao sam os|eca| da ro moram radiri |er sam os|erio da mogu
radiri u sva rri medi|a. ]a sam |ako puno radio na relevizi|i,
zelio sam radiri na relevizi|i, zelio sam radiri na ilmu, zelio
sam iskorisriri svo|e znan|e srranil |ezika, zelio sam radiri re-
arar, ali rearar ko|i meni odgovara a ne biri clan |edne kuce
gd|e si pod pririskom da mo-
ras radiri rri predsrave godis-
n|e.
I. S.. I onda si orkrio or-
mulu Tearra u gosrima, da pu-
bliku rrazis rako da ides k
n|o|, a ne da ona dolazi k rebi
R. B.. Onda sam |edno
dvi|e, rri godine oscilirao iz-
medu kazalisra Komedi|e gd|e
sam sedamdesere godine ra-
dio Crnu konediju, pa onda
ITD, gd|e sam radio drugu re-
zi|u, pa Pinrerova Stara tre-
nena, pa Hotel Ilaza i ro |e
rako islo sve do 1974. godine
kad sam nekako uspio skupiri
dosra znaca|nu i slicnu grupu glumaca ko|i su svi bili neza-
dovol|ni insrirucionalnim kazalisrem i ko|i su smarrali da ne
posro|i kriza publike nego da posro|i kriza kazalisne organi-
zaci|e. Prema rome, ako nema publike ko|a zeli dolaziri u ka-
zalisre, onda rreba ici publici ko|a re zeli vid|eri i na neki na-
cin Tearar u gosrima iskorisrio |e |edan dosra cudan eno-
men. Bez obzira na sve prigovore na ondasn|u relevizi|sku
produkci|u, ona |e u svakom sluca|u bila opce|ugoslavenska.
Cledale su se drame iz Makedoni|e, Sloveni|e ird. i svi ri
glumci ko|i ce ormirari Tearar u gosrima nisu bili ni ilmski
ni relevizi|ski anonimusi, oni su samo bili kazalisni anonimu-
si izvan grada u ko|em su d|elovali. Racunao sam da ce pro-
vinci|a sigurno doci vid|eri kako izgleda Iabi|an Sovagovic,
kako izgleda|u Zdravka Krsrulovic, Rel|a Basic, Ivo Serdar,
Van|a Dracl ird. I ro |e zapravo bila ra podmukla rakrika
Tearra u gosrima. Vazno |e bilo prvi il pur dovesri u rearar,
onda il zadovol|iri, pa u drugom gosrovan|u doci s nesro oz-
bil|ni|im reperroarom i rako il priviknuri na redovir kazalis-
ni zivor. A ro sam bazirao na iskusrvima s predsravom Iju-
baj, gd|e sam vidio da |e ra |ednovecern|a provinci|ska pu-
blika cesro pura bol|a nego redovira publika u gradu. Zbog
cega Zbog roga sro |e u provinci|i malom vrlo mnogo l|u-
di ko|i su srudirali u gradovima i srekli nekakve kazalisne na-
vike ko|e su odlazeci u provinci|u izgubili i sro |e ro posrao
na neki nacin drusrveni dogada| pa su l|udi ko|i su nesro zna-
cili, od preds|ednika opcine do direkrora, ro smarrali drus-
rvenim dogada|em.
I. S.. Iduci iz grada u grad, svaki sre pur imali premi|ernu
publiku.
R. B.. Mi smo imali prvorazrednu premi|ernu publiku.
Ne znam sro bi bilo da smo igrali sesr dana zaredom u rom
m|esru, ali svaku vecer smo imali apsolurno elirnu publiku
ko|a |e bila man|e razmazena nego zagrebacka, ko|a |e bila
zalvalni|a i ko|a |e bila beskra|no srerna sro il se ne vara. To
|e, naime, bilo doba rzv. velikil rezga, kad su komicari, p|e-
vaci, lodali po ]ugoslavi|i i u veliko| vecini sluca|eva nisu
dolazili oni l|udi ko|i su bili na|avl|eni na plakaru, uvi|ek se
nekoga ispricavalo i ro |e bilo onako napravl|eno kao rezga,
da se dode, pokupi lova i da se ode, a mi smo od samoga po-
cerka inzisrirali na vrlo ozbil|no| inscenaci|i, na ozbil|no| gar-
derobi, naravno prilagodeno| nasem siromasrvu, ali u sva-
kom sluca|u na igran|u u pu-
nom gasu. Mi doisra nismo
slabi|e igrali vani, dapace, re-
kao bil da smo, boreci se za
ru publiku, igrali cak i bol|e.
Publika |e ro vrlo v|ero|arno
os|erila i vec u rreco|, cervrro|
godini imali smo 23 sralnil
kupaca na rom podruc|u.
I. T.. To |e bilo ekonomski
isplarivo
R. B.. I vise od roga. Mi smo
imali place ko|e su bile rri do
ceriri pura vece od place prva-
ka u HNK-u, a u ro |e bio
ukl|ucen i |edan posrular, a ra|
|e da cemo uvi|ek sve napravi-
ri da nerko snimi ilm ili nesro na relevizi|i, |er se ro odmal
vraca, |er ce ra| cov|ek biri u novinama i rako pomoci usp|e-
lu grupe. Recimo, kad bi Iabi|an Sovagovic snimao nesro u
Osi|eku, onda smo se mi ril m|esec dana vrrili po Slavoni|i,
pa bi on po danu snimao ilm, a uvecer bi do|urio aurom na
predsravu, a |os sam na necemu inzisrirao... |a malo previse
u singularu govorim.
I. S.. Bio si producenr rog rearra.
R. B.. Da, |a sam inzisrirao da glumci budu dva do rri i
pol m|eseca slobodni, |er dolazi do uzasnog zasicen|a, pa
sam u ono doba kad se Bozic ni|e slavio, uvi|ek dao 1 dana
slobodno za Bozic i Novu godinu, pa za 1. ma| i Uskrs, i rako
da se ispuni sve ono sro si |e glumac ciravu godinu zelio, da
bude kod kuce, a ne da |e bas 24-og uvecer nekakva akade-
mi|a posvecena ]osiu Visarionovicu ili Len|inu. Usrra|ao
sam na rome da ril m|esec, dva l|eri glumci ima|u mogucnosr
venrila da odu na neki esrival. I ro se pokazalo dobrim, a
nakon nekoliko godina naucio sam |os i da ne rreba radiri
rurne|e duze od deser dana. Mi smo na pocerku napravili
|ednu rurne|u od 22 dana i na kra|u re rurne|e poceli smo
u|edari |edan drugoga, |er ro |e psilicki neizdrzivo. Morare
znari da |e ro bilo doba kad |e bilo razvi|eno relarivno veliko
gosroprimsrvo. Kad bismo negd|e igrali, onda bi nas uvi|ek
cekale nekakve vecere s lokalnim mocnicima s ko|il se nisi
mogao maknuri, a drugi se dan u osam sari u|urro purovalo
u drugo m|esro. To |e bilo vrlo iscrpl|u|uce. Svaku noc drugi
lorel, uglavnom losi loreli.
I. S.. Ali ipak sre vi pri|e Domovinskog rara orkrili da |e
Hrvarska zeml|a gradova.
87
S Morinom \looy o ilmo Sonoobo|co \. 1sny|o, 183.
R. B.. Apsolurno, ro mnosrvo malil gradova kod nas bilo
|e ascinanrno i ro mo|e iznenaden|e kvalirerom publike na
ko|e sam nailazio u rim m|esrima, po ono| reori|i da ne znam
sro bi bilo na drugo| predsravi, na ro| |edno| predsravi bilo |e
bol|e nego sro bi bilo u Zagrebu.
KoecerI, prve epxode
I. S.. To |e ociro bio producenrski pun pogodak i ro |e u
ono soci|alisricko doba, prvil godina bio rearar porpuno ba-
ziran na samoinanciran|u. Posli|e su dolazile doraci|e |er su
se svi lr|eli kiriri usp|esima Tearra u gosrima. Naravno, do-
bio si i nagradu Dubravko Du|sin, bas za ru producenrsku
srranu roga posla, uz sve druge nagrade. Sada la|demo mi
malo na ilm. Pocerak |e s Belanovim Koncerton, gd|e su re
Baba|a i Krsro Peran|ek pronasli kao zagrebackog decka ko|i
bi mogao igrari zagrebackog decka, ako se ne varam u prvo|
epizodi ko|a se dogada 1914., pocerkom Prvog sv|erskog
rara.
R. B.. Da, u prvo| epizodi, a u glumacko| ekipi su |os bili
Rudol Kukic, Rogoz, Nela Lrzisnik, |a, mala Nada Skrin|a-
ric, pi|anisrica...
I. T.. Kako vam se svid|elo ro prvo ilmsko iskusrvo
R. B.. To mi se |ako svid|elo.
I. S.. Onda se |os radio ilm u arel|eu s pravim rekviziri-
ma, s pravim kosrimima i ni|e se zurilo sa sniman|em.
R. B.. To mi se |ako dopalo, iako sad u ovim nekim re-
rrospekrivama kad sam vidio sebe u rom ilmu, primi|erio
sam da puno previse radim kad sam pasivan, sralno sam
komenrirao neke recenice, ali dobro, ro |e neiskusrvo. Mo-
ram priznari da u ono doba, kod nas opceniro, ni|e bilo
puno ilmskil redarel|a ko|i su znali radiri s glumcima. To su
bili samouci ko|i su ucili ili radeci dokumenrarne ilmove
kao Mar|anovic ili os|eca|uci nekakvu rezi|sku sposobnosr,
ali oni nisu bili l|udi sa zavrsenom, recimo, Kazalisnom aka-
demi|om. Prvi pravi ilmasi bili su Berkovic i Kreso Colik
ko|i |e, iako rakoder ni|e bio skolovan redarel|, imao sedmo
culo ko|em sam se |a uvi|ek divio. Nemo|mo zaboraviri srvar
ko|a se vrlo cesro zaboravl|a da su oni uvi|ek imali izvanred-
ne pomocnike i asisrenre, l|ude ko|i su znali ilmski posao. ]a
bil volio da se |edanpur napravi popis asisrenrura Krese Co-
lika. Bilo |e uvi|ek ril redarel|a ko|i su se osigurali s pomoc-
nicima ko|i su ili imali ainirer prema glumcima, prema ka-
zalisru ili su bili relnicki sigurni i osiguravali da se ne pogri-
|esi pravac, s cim se redarel| pocernik cesro muci. Onda, ru
|e bila i relevizi|a, l|udi su mogli uciri na relevizi|i. To |e bilo
doba kad |e domaca produkci|a bila vrlo mala, ali |e bilo
mnogo BBC-|evil s|a|nil engleskil seri|a gd|e si mogao, sva-
kodnevno gleda|uci relevizi|u nauciri |ako puno ako si znao
gledari. Tako da smo se svi mi ucili na ra rri medi|a.
I. T.. Znaci uglavnom sre sami razmisl|ali o razlici izme-
du kazalisnog i ilmskog nasrupa
R. B.. Pa, |a sam, na svu srecu, pripadao u ru nekakvu pri-
|elaznu generaci|u ko|a |e pokusala radiri rearar s relarivno
malim izraza|nim sredsrvima, a, osim roga, radeci mnogo co-
v|ek se sam korigira pa slvari da danasn|i suvremeni glumac
nema nikakvil problema u svladavan|u ra rri medi|a. Iilm-
ska i relevizi|ska gluma gorovo |e porpuno idenricna, a danas
se i u rearru glumi rako neparericno, privarno, ilmski, da ro
kadkad zna cak i smerari l|udima |er glumci sralno mrml|a|u
nesro sebi u bradu. Tearar ipak rreba biri i cu|an. Sva ra mo|a
generaci|a od Serdara, Sovagovica, beogradskil Nede Spaso-
|evic, Seke Sabl|ic, svi ri l|udi ko|i su prosli kroz Tearar u go-
srima, recimo Ana Karic, Iran|o Ma|eric, svi su se oni bez
ikakvog problema presalravali. To |e ociro iz nekakvog in-
reresa. Mi smo svi bul|ili u ra| relevizor i ucili, bilo na ilmo-
vima bilo na relevizi|skim seri|ama.
I. T.. A sro sre rad u kinu gledali
R. B.. Ne bil vam znao reci, s|ecam se samo s|a|nil rele-
vizi|skil seri|a, BBC-|evil, pa onda Arrlur Rank produkci-
|e...
I. S.. Ti si ociro bio medu onima ko|i su vrlo rano imali
doma relevizor, |er mi smo vecinom gledali relevizi|u po ka-
vanama u ono vri|eme, |er relevizor |e bio veliki luksuz
R. B.. ]a sam bio neka vrsr relnomana. Nikad nisam va-
pio za auromobilima, ali sam uvi|ek vapio za onim sro mi
rreba kod kuce. ]a sam v|ero|arno medu prvima imao video,
pa video kameru, CD, pro|ekrore i sve re srvari, |er mene re
srvari srrasno ascinira|u. ]a sam |edino osrao lendikepiran
kom|urorom |er sam se bo|ao da bi me previse apsorbirao.
I. S.. Medu rvo|im prvim ulogama bila |e ona u Milijuni-
na na otoku |ednog gradskog zmuklera ko|i vara d|ecu ili
nesro slicno, a onda |ednog urbanog parri|ca u Mar|anovice-
vo| Opsadi, srudenra glazbe ko|i |e u|edno i parri|ski akrivisr.
I vec si onda unio gradski sril u ru galeri|u likova domacega
ilma. Medurim, ro |e ubrzo i presralo.
R. B.. To |e gorovo beznaca|no u smislu realizaci|e nekil
velikil uloga. ]a sam onda igrao |ako mnogo malil i malo
vecil epizoda, ali su u Zagrebu u ro doba kroz Dubravu ilm
prolazile kolone i kolone srranil ekipa...
Mele uloge s velkm reserme
I. S.. To sam upravo lrio reci. Ti si radio s De Sanrisom,
s Abelom Canceom, s Orsonom Wellesom. To su sve golema
imena sv|erskog ilma. Male uloge s velikim reziserima.
R. B.. Da, ali uz re su velike redarel|e dolazili mnogi, u
ono doba, vrlo popularni glumci, recimo ]ack Palance, ko|e
sam |a na neki nacin upi|ao. I sad, s |edne srrane radis skro-
man domaci ilm, a s druge |e srane seri|a ilmova ko|e su Ta-
li|ani zvali cappe e spade, oni silni ilmovi u ko|ima se upo-
rrebl|ava|u macevi. Medurim, ru su dolazile nekakve zvi|ez-
de, zv|ezdice, poluzvi|ezde ko|e su u svakom sluca|u bile ne-
sro vise nego sro smo mi imali doma i radeci, prareci na neki
88
Doniol Clbricbs|y i Rol|o 8osic o ilmo 8|s so|o \. 1sny|o, 184.
nacin ra| rad, snima|uci s Roberrom Rosellini|em, Carlerine
Spaak ili Maurom Bolognini|em, ko|i |e u ono doba spadao
u vrl rali|anske kinemarograi|e, ro |e bila nekakva skola u
ko|o| si mogao, gleda|uci i razgovara|uci, srrasno puno nau-
ciri, vid|eri ra| odnos organizaci|e um|ernickog d|ela, relni-
ke, vaznosri koordinaci|e. Meni |e srrasno zao, zapravo ro |e
mo|a |edina neosrvarena zel|a, sro nisam uspio sam rezirari
|edan igrani ilm za sro, |asno, nema nikakve sanse u ovo|
rragicno| siruaci|i s kinemarograi|om. Imam os|eca| da sam
|ako puno roga naucio radeci sedam ilmova sa Vo|reclom
]sny|em ko|i |e pri|e roga bio dva pura u Cannesu, |edanpur
pob|ednik, drugi pur |e dobio drugu nagradu. ]a sam uzasno
puno vidio i naucio i, v|ero|arno, zaboravio.
I. S.. Time si dobio bil|eg ne samo urbanoga glumca,
nego i kozmopolirskog glumca u ovo| malo| kinemarograi-
|i, glumca ko|i lako barara s nekoliko |ezika i moze igrari ra-
zlicire uloge.
R. B.. Da, ali sam napravio i greske u rom svo|em glu-
mackom zivoru. Mo|a |e na|znaca|ni|a i na|veca uloga u seri-
|i od 26 epizoda sniml|enil po romanu |edne n|emacke
usp|esne spisarel|ice Ure Dannele ko|i se zvao Iles na dui.
To |e bila porpuno inrernacionalna ekipa, rancusko-svicar-
sko-n|emacka koprodukci|a i kroz ra| |e ilm proslo silno
mnogo glumaca, igrali su neke epizode, recimo sa mnom su
igrali Aznavour, Adamo, Alexandra Srewarr, Anni Cirardo i
drugi.
I. S.. U cemu |e bila greska
R. B.. Creska |e ro sro sam |a ro snimao na n|emackom
|eziku, ceriri i pol m|eseca, i onda sam se dao nagovoriri od
producenra Irancuza ko|i me silno simparizirao, a igrao sam
srranca, da sam sebe nasinkroniziram na rancuski. I ro |e
mo| na|mucni|i posao. Tri sam m|eseca u Parizu odlazio u se-
dam sari u|urro u srudio i vracao se porpuno isci|eden u 7
sari navecer i pripremao oper scene za sl|edeci dan. Irancu-
zi su u ro doba imali porpuno drukci|i nacin nasinkronizaci-
|e nego sro |e ro bilo kod nas. Kod nas se radilo kadar po ka-
dar, a kod n|il se radilo po sekvencama, rzv. band sonore,
dva pura sre vid|eli svo|u scenu, a posli|e roga ispod ekrana
isla |e bi|ela rekuca vrpca i kad god |e bila |edna ili dvi|e crre,
vi sre morali izgovoriri ru ri|ec, kad |e rrebalo nesro reci po-
lagano, onda |e pisalo po-la-ga-no, a onda |e doslo na|edan-
pur nesro na brzinu pa |e ro bilo usko napisano. Za mene
ko|i se sluzim rancuskim, govorim rancuski, nemam pro-
blema u razgovoru, ro |e bilo srrasno iskusrvo.
Roedo ZleIee Areee
I. S.. I onda dolazi 1966. godina, uloga Iede u Berkovi-
cevu Rondu za ko|i dobivas Zlarnu Arenu i na neki nacin
preko re Zlarne Arene deinirivni cerriikar da si veliki ilm-
ski glumac za velike vodece uloge.
R. B.. Da, ro |e bilo smi|esno. ]a sam nosio neku bradicu
u vri|eme kad |e Berk razmisl|ao o nekim glumcima. Neko-
liko dana nakon sro sam obri|ao bradu dobio sam poruku od
Berka da bi on lrio napraviri probno sniman|e. I kad me vi-
dio bez brade, skoro |e pao u nesvi|esr. ]a sam u ril nekoli-
ko dana obri|ao bradu, medurim, on |e inzisrirao da imam
bradu i s|ecam se da |e ro bio vrlo mucan dio rog posla. Bilo
ro svakodnevno li|epl|en|e kod Mackica, kako se zvao ma-
sker, brade ko|a nikad na ilmu ni|e d|elovala dovol|no do-
bro da bi u nekom pravom krupnom planu ili deral|u mogla
biri regisrrirana, i ro |e bio |edan uzasno dosadan posao,
zbog ko|eg sam dolazio svako |urro dva sara pri|e sniman|a.
Onda mi se za vri|eme sniman|a dogodila |edna obirel|ska
nesreca, zena mi |e imala promernu nesrecu u ko|o| |e n|ezin
orac poginuo, mo|a kci ozli|edena. Mo|a |e zena slomila kra-
l|eznicu, pa sam snima|uci ra| ilm |urio dva, rri pura r|edno
nocu na Ri|eku i Lovran gd|e su oni bili lospiralizirani, i vra-
cao se narrag. Oni su mi napravili uslugu pa nisu poceli sa
mnom, nisam morao biri na seru u 8, nego u 1 sari. Zamo-
lio sam Srevu Zigona da dode sranovari kod mene da ne
bude u lorelu, |er os|ecao sam se vrlo nelagodno sam, a mo-
rao sam se |ako koncenrirari na ra| ilm i moram priznari da
sam bio vise voden kroz ra| ilm nego sro sam bio psiloizic-
ki u n|emu i, bez obzira smarralo se ro dobrim ilmom ili ne,
|a osobno sa sobom nisam zadovol|an u rom ilmu. ]a sam
zadovol|ni|i u nekim drugim ilmovima, porpuno sv|esran da
mi |e ro bila prava, pravcara velika sansa, da |e ro bio rad s
|ednim promisl|enim, mirnim, nelisrericnim reziserom. Mo-
gli smo radiri kako smo lr|eli, ali |a nisam za vri|eme rog il-
ma imao punu koncenrraci|u.
I. S.. Kreso Colik bio |e pomocnik rezi|e kod Berkovica,
a radilo se u arel|eu, dakle bili su za ono vri|eme, pa i sadas-
n|e zapravo, izvrsni uv|eri. Nakon roga dolazi nekoliko veli-
kil uloga u domacim ilmovima, u ilmu Hasanainica Mice
Popovica igras Imorskog kadi|u, a ako se ne varam Milena
Dravic igra Hasanaginicu. I onda |os |edna izvrsna uloga u
Colikovu ilmu Inan 2 nane i 2 tate ko|i |e rakoder bio na
neki nacin prekrernicki, |er kad su svi sezdeseril godina ra-
dili nekakve aurorske ilmove, slvacene kako su vec bili
slvaceni, Kreso Colik |e isao na |ednu klasicnu nararivnu
dramarurgi|u i posrigao |e pun pogodak.
Kreso Golk pov[eree[e u resere
R. B.. U rom ilmu sam se |ako ugodno os|ecao. Bilo |e ro
vri|eme kad sam dobio nekakvu ilmsku sigurnosr radeci
Rondo i |a sam se u rom ilmu |ako dobro os|ecao, cak bol|e
nego sro se vidi po kra|n|em rezulraru. Ali moram priznari da
mi |e rad sa Kresom Colikom od prvog rrenurka bio iznimno
ugodan, |a sam s n|im |ako puno komunicirao |os kao s po-
mocnikom rezi|e, ne znam sad na pamer u ko|im ilmovima,
ali sigurno sam s n|im |ako dobro komunicirao kod Berko-
vica i imao sam puno pov|eren|e. Mislim da mi |e ro mozda
u svim van|skim ilmovima bila na|veca kvalirera da sam se
na neki nacin prepusrao v|eru|uci u rezisere. ]a sam, na za-
losr, radio s puno velikil redarel|a ko|i su radeci sa mnom
pravili svo|e lose ilmove, pocam od Scllndora. Nikad ni-
sam bio u nekom ilmu ko|i bi posrao lir. V|eru|em, da sam
bio u rakvom ilmu, da bi mo|a kari|era cisro drugaci|e izgle-
dala. Ali radio sam s puno poznaril rezisera ko|i su |ako do-
bro poznavali zanar, a |a sam bio vrlo podarl|iv glumac. Uzi-
mao sam si |edino slobodu da predlozim dvi|e, rri vari|anre
r|esen|a po|edinil scena, ali |ednom kad se reziser odlucio za
|ednu vari|anru onda sam ga sli|epo sli|edio, rako da su oni
vol|eli radiri sa mnom, a |a sam v|eru|uci u n|il, uzivao radi-
ri s n|ima.
I. T.. Preskocili smo Iroces s Wellesom.
R. B.. Bilo |e vec zaniml|ivo da ri |e dopusreno biri deser
dana na sniman|u ilma rakvog |ednog maga i da ramo igras
89
|ednu malu epizodu, ali da se moras, da gledas kako se ro
radi, kao kada re pusre u na|veci cirkus iza pozornice pa da
vidis sro se s rim lavovima i divl|im zv|erima dogada ili da re
pusre u Merropoliran da gledas predsravu iza pozornice, sro
sam uvi|ek zelio, vid|eri re velike melanizme s druge srrane,
ono sro se ne vidi iz gledalisra.
I. S.. I onda |e dosao |edan legendarni ilm i u n|emu le-
gendarna uloga, Cospodin Iulir u Tko pjeta zlo ne nisli,
197. godine.
R. B.. Moram kazari da |e ro vec bilo rakvo poznansrvo s
Kresom Colikom da ru uopce ni|e bilo dileme kod mene.
Moram priznari da sam se ru os|erio zaisra na svom rerenu,
urbanom, zagrebackom. Da bi mogao paraazirari malogra-
danina, morao si biri gradanin, morao si biri iznad roga. I ru
se dogodilo nesro sro se u ilmu dogodi ili ne dogodi, a meni
se mozda samo |edanpur u zivoru dogodilo, a ro |e da |e ci-
|ela konsrelaci|a, da |e izbor glumaca, bio u ro| m|eri sreran
da su cak i re male uloge, od rog malog Perice pa do onil
svil peglerica, ird., da |e sve ro bilo, da rako kazem, iz isre
ladice. Mir|ana Bolanec bila |e vrlo sarmanrna i li|epa zena
sa scene, dosla |e iz opere, znaci imala |e nekakvo iskusrvo.
Ta| bogom dani ralenr ko|i nisra ni|e znao o ilmu, s rom s|a|-
nom acom, Iran|o Ma|eric, ko|i |e poslusno slusao i Kresu i
mene, a imao |e ra| insrinkr puru|uceg glumca da zna prosu-
diri sro |e dobro a sro ni|e i dao si |e sugerirari svasra i ru se
dogodila srrasno srerna simbioza |ednog neka|kavskog, neza-
grebackog rezisera i odlicne lirerarure i ru se oper pokazalo
da |e novela zapravo prava orma za ilm, nikakav roman.
Kreso |e od ril nekoliko Ma|erovil srranica napravio |edan
aurolroni ilm ko|i zivi i danas, a ro |e uzasno resko. Vi kad
danas gledare ilm ko|i |e srar 27 godina, ro |e uzasno dugo,
mozda na|nesrerni|i period. Svi ilmovi srari 27 godina cine
se zasrar|elima. Puno bol|e d|elu|u oni od 4 godina. I Mac
Senerr i Claplin i Zaneo ib tjetar, Gradanin Kane, ro |e sve
danas probavl|ivo, ali ovi blizi periodi na|cesce nisu.
I. S.. Ali ova| ilm ne d|elu|e kao klasika, nego kao suvre-
men ilm.
R. B.. On |e mogao biri danas na isri nacin sniml|en, i rel-
nicki cak. ]asno, ru sad napomin|em svakogodisn|e dnevne
razgovore s Kresom Colikom od 7-il godina do danas, u
ko|ima sam |a kao pravi pokvareni producenr n|ega nagova-
rao da radimo nasravke rog ilma, |er se po meni moglo ra-
diri svakil per godina, mogao |e usli|ediri sv|erski rar, pa do-
lazak parrizana, pa sve do Hrvarskog prol|eca. Ti likovi su
bili rako s|a|no zamisl|eni da su mogli imari svo|u publiku, ra|
mali Perica mogao |e posrari direkror relevizi|e, medurim, ro
posren|e Krese Colika ko|i |e rvrdio da |e V|ekoslav Ma|er
mrrav i da |e ro sverin|a, onemogucilo |e nasravke. ]a sam
imao srralovir insrinkr da bi ro bio ogroman komerci|alni
usp|el, a ro se radi u svim sv|erskim kinemarogai|ama, ni-
kad od roga ne bi pravili sveru misu, ne znam, mozda neki
Cesi, Pol|aci bi, ali u nekakvim, ono sro zovemo ozbil|nim
kinemarograi|ama ko|e uvi|ek mora|u imari svo|u komerci-
|alnu srranu, zasigurno se roga ne bi usrrucavali.
90
D. Toylor. Co|s ooo C|o,, 185.
I. S.. A |esi li razmisl|ao da ro prebacis i u rearar
R. B.. ]a se rime vec dugo bavim i pokusao sam cak ne-
sro napraviri u suradn|i s nekoliko l|udi, ali se pokazalo da
bil ro morao radiri sam, no |os uvi|ek os|ecam da bi se ro
moralo napraviri. Izvukao bil samo gospodina Iulira, a
ispricao bil sro se dogadalo s osralim osobama, |er v|ero|ar-
no ne bil igrao gospodina Iulira nego bil igrao sina gospo-
dina Iulira. U ro| nam|eri sad pisem nekakve el|rone o Iuli-
ru u casopisu Moj Zareb, i rako se v|ezbam. ]a sam mnogo
purovao svi|erom, sro snima|uci, sro rurisricki, i vrlo sam po-
nosan da nisam bio ni u |ednom lrvarskom domu, pa i ne
samo lrvarskom, gd|e ni|e bilo rog ilma bez obzira na po-
dri|erlo rodirel|a, makar rodirel|i bili i Dalmarinci, ali Tko
pjeta spada u videoreku ili igroreku, odmal kra| kn|iga o
Zagrebu i Hrvarsko|.
Populeree u Ke
I. S.. Zaniml|ivo |e da u rvo|o| ilmograi|i posro|e neki
izraziro parrizanski ilmovi \alter brani Sarajeto, Sutjeska...
R. B.. Nedavno |e bio |ako zgodan sluca| ko|i sam vec
drugi pura dozivio. Na Muzickom bi|enalu u Zagrebu gosro-
vao |e |edan svekineski zbor, a |a sam bio vodirel| rog Muzic-
kog bi|enala, i dogovara|uci se s po|edinim ekipama kako da
il predsravim, usao sam u dvoranu Lisinski gd|e |e bio ra| ki-
neski nacionalni ansambl i kad sam usao u dvoranu svi su se
dignuli i pao |e srrasan pl|esak. ]a sam isprva mislio da |e ro
nekakav obica|, pa sam i sam poceo pl|eskari, no posli|e sam
saznao da sam |a ramo vrlo popularan glumac |er su oni do-
ziv|eli i \alter brani Sarajeto, i Most i Sutjesku kao vesrern.
N|ima |e Bara Zivo|inovic bio ]oln Wayne. Slicna prica do-
godila mi se i pri|e m|esec dana kada mi |e gosr u Rorary klu-
bu bio kineski veleposlanik u Zagrebu ko|i |e poceo preda-
van|e o suvremeno| Kini, ovako bez ikakva problema govo-
reci odlicno lrvarski, rekavsi da mu |e narociro drago sro |e
preds|ednik Rorary kluba gospodin Rel|a Basic ko|ega |e u
Kini gledao sedam pura i naveo, bez ikakve greske, naslove
\alter brani Sarajeto, Most i Sutjesku. To su n|ima bili Toc-
no u podne. ]a sam u svim rim ilmovima igrao samo nepri-
|arel|e, negarivce, osim u apsurdno| siruaci|i ilma Sutjeska
gd|e |e Riclard Burron igrao Tira, a |a sam igrao sea engle-
ske vo|ne misi|e. Imao sam velik animozirer prema rim rzv.
rarnim ilmovima |er sam kao asalrni, urbani glumac bio
predesriniran da uvi|ek igram izda|ice i nepri|arel|e, |er su
prave izionomi|e u ro doba bile cisro drukci|e.
I. S.. ]edan urbani rip pogodan za igran|e nepri|arel|a.
R. B.. Radnici, sel|aci i posrena inreligenci|a.
I. T.. ]esre li onda poceli izb|egavari uloge u rim parrizan-
skim ilmovima
R. B.. Pa, resko |e reci da sam izb|egavao. Ne s|ecam se
da sam mnogo roga odbio, ali znam da sam odbi|ao neke
srvari na relevizi|i i zbog roga sro sam rekao dosra mi |e igra-
ri usrase, cernike, Ni|emce i Tali|ane.
I. S.. A vidim da si igrao kod na|poznari|il i na|plodni|il
lrvarskil rezisera, od Belanova kulrnog Koncerta preko Ba-
uera, Berkovica, Mimice, Colika, Zaranovica, pa do Vrdo-
l|aka i Krsre Papica.
R. B.. Bio sam vrlo ponosan kad su u nekoliko zadn|il
ankera o deser na|bol|il lrvarskil ilmova svil vremena uvi-
|ek relarivno visoko bila plasirana rri ilma u ko|ima sam
igrao. To su Tko pjeta zlo ne nisli, Rondo i Koncert.
I. S.. Mozes li nesro reci o suradn|i s rim reziserima Re-
cimo, kod Berkovica si igrao u rri ilma, Rondo, Ijubatna
pisna i Kontesa Dora, kod Krese u nekoliko ilmova, \ila
Orbideja, Ijubica...
R. B.. A onda sam |os igrao kod n|ega u relevizi|sko| seri-
|i Dirienti i nuzikasi. S Kresom sam na|vise radio.
Vrdol[ek drug kolege glumc
I. S.. Igrao si i kod Vrdol|aka, u Kiklopu, ali ne i u Glen-
bajetina. Da budem malo provokarivan, zaniml|ivo |e da re
|e u |edno| saborsko| polemici Vrdol|ak |avno prozvao kao
losega glumca. Znaci da |e on u svo| ilm uzimao lose glum-
ce
R. B.. Da, ro |e meni bilo kao da sam si sam rezirao da mi
rako nesro |avno kaze, |er |e posli|e roga sli|edila |edna seri-
|a pokuda na ru n|egovu iz|avu, rapsan|a po ramenu i iz|ava
po novinama, da kako se moze ro meni kazari. Mislim da |e
ro spadalo u |ednu od n|egovil cesril nepromisl|enil eksce-
snil iz|ava.
I. T.. A kako sre s n|ime pri|e suradivali
R. B.. Pa, |a spadam u ri|erku karegori|u glumaca ko|i,
osim s |ednim glumcem ko|ega necu imenovari, sa svima
imam dobar konrakr. Biri direkrorom |ednog kazalisra, kao
sro sam |a bio 22 godine, a biri sa svim glumcima ko|i su kod
rebe bili dobar i neposvadan, velika |e um|esnosr, necu reci
um|ernosr. Isro rako ima glumaca s ko|ima sam resko prona-
lazio za|ednicki |ezik. Recimo s Borisom Buzancicem sam
vrlo dobro suradivao. S Tonci|em rakoder, on |e u prvome
redu glumac i rek priuceni reziser. ]a sam i u domacim i u
srranim ilmovima imao nekakvu svo|u osnovnu zivornu i-
lozoi|u, a ro |e rraziri konrakr s l|udima, ne radiri ekscese.
Uvi|ek su mi se gadili l|udi ko|i su bili l|udi ekscesa. To |e re-
zulriralo za mene |ednom vrlo ugodnom armoserom surad-
n|e, mira, nenaperosri. Hisrerici na ilmu uvi|ek su bili samo
poluzvi|ezde i nekakvi polureziseri, a kvalirerni glumci u
pravilu su zainreresirani l|udi, normalni, prizeml|eni i s n|i-
ma |e vrlo lako komunicirari. Sasvim |e drukci|e s rim neka-
kvim prekonocnim zv|ezdicama ko|e misle da su bog zna sro
zaro sro su izasle pernaesr pura na naslovnim srranicama. Od
Masrroianni|a, ]oseplsona, ]ean Moreau, Scllndora, Bo-
lognini|a, Riclarda Clamberlaina, pa do Omara Slaria, sve
91
T\-sori|i 88C-|o Fo|ooos o| \o
s Coroloom Scollom i Emom Tbomson, 18.
su ro normalni l|udi s ko|ima |e uzirak komunicirari. Meni |e
rrebalo vrlo mnogo godina da se izli|ecim od |ednog naiv-
nog, euoricnog sv|eronazora na ilmu. ]a sam mislio da se,
radeci dva, rri m|eseca inrenzivno s |ednom grupom l|udi s
ko|ima puru|es, ci|eli dan snimas, |edes, u isrom lorelu spa-
vas, znas kad nerko ima pro-
l|ev, nekakve probleme, do ril
vrsra inrimnosri, kroz rad na
ilmu srvara|u neka duza pri-
|arel|srva i dosra me |e emoci-
onalno kosrala ra mogucnosr
iskopcavan|a, da zapravo zi-
veci rri m|eseca s nekim vrlo
inrimno, ne u izickom smi-
slu, po zavrserku sniman|a za-
pravo za ci|eli zivor s rim co-
v|ekom izgubis vezu. ]a se ce-
sro rim l|udima nisam ni |av-
l|ao, a onda mi se dogadalo,
na prim|er, da me Masrroian-
ni lupi po ledima i kaze Svi-
n|o, sro se ne |avis. A sro cu
se |aviri Masrroianni|u ko|i |e
u ro doba bio sv|erska zvi|ezda
bro| |edan, a igrao sam u n|e-
govu prvom srranom ilmu,
ko|i |e bio i mo| prvi srrani
ilm i prvi srrani ilm Mari|a
Adora. Zaniml|ivo, ro su rri
porpuno razlicire kari|ere.
Masrroianni |e posrao super
sv|erska zvi|ezda, Mario
Ador |e glumac ko|i |e radio s
apsolurno svim velikim rezi-
serima sredn|e uloge, ali kao
vrlunski placen glumac i |a
ko|i sam osrao na ovim bal-
kanskim razinama...
I. S.. Hrvarski glumac ko|i
|e igrao na|vise medunarod-
nil koprodukci|a.
R. B.. Takve su bile konsrelaci|e.
I. T.. Od kada |e srvorena lrvarska drzava nisre snimili ni
|edan ilm
R. B.. Snimao sam sad |ednu malu ulogicu kod Hrvo|a
Hribara...
I. S.. Iuska za uspatljitanje.
R. B.. Da, medurim, nasa kinemarograi|a u roliko| |e
m|eri mala, a osim roga posrala |e i izraziro generaci|ska. Svi
mladi reziseri rade man|e vise samo sa svo|om generaci|om
glumaca. Nema vise glavnil uloga. ]a sam bio preds|ednik
ziri|a u Puli i, rrazeci nekoga koga bi nagradili za glavnu zen-
sku ulogu, uvid|eli smo da su ro uvi|ek samo nekakve sred-
n|e uloge. To nisu ilmovi |ednog cov|eka nego su ro na|ce-
sce ansambl ilmovi. Nemam os|eca| da sam puno izgubio.
I. T.. Ima li u rom vasem neigran|u prsre i polirika
R. B.. Sklon sam v|erovari da um|ernosr nema veze s po-
lirikom, ako nisi bas previse ambiciozan. Zao mi |e sro su
presrale re koprodukci|e ili srrane produkci|e. ]a sam, naza-
losr, od pocerka rara samo snimio rri srvari vani. Til per go-
dina mi smo bili, na neki nacin, zona visoke opasnosri, ni|e
se znalo loce li se Rel|a Basic vrariri drugi dan na sniman|e
ili ne, producenri su me izb|egavali angazirari. Da sam zivio
u Becu, v|ero|arno bil puno
vise snimao. Ziveci u Zagre-
bu, ro |e uvi|ek bila opasnosr
za producenre, locu li se moci
per pura u roku sniman|a vra-
riri i odigrari predsrave. ]a
sam dvi|e velike uloge, od ko-
|il |e |edna bila s Isrvnom
Szabm, izgubio zbog re neka-
kve producenrske nesigurno-
sri. Prvi pur u zivoru, u |ed-
nom n|emackom ilmu, bio
sam isplacen 8%, a da nisam
snimio niri kadar upravo iz
ril, sigurnosnil, razloga.
Feme o glumceme
I. S.. A sad, da se okrenemo
|edno| zaniml|ivi|o| remi. Re-
l|u Basica prari ama glumca
ko|i |e imao usp|ela kod kole-
gica i inace kod obozavarel|i-
ca.
R. B.. ]a moram s dubokom
zaloscu konsrarirari da |e ro
ama, iako bi mo|o| su|eri
znarno vise odgovaralo da
ni|e. ]a sam samo nasro|ao sa
svima imari dobre odnose, |a-
sno rako i sa kolegicama. Bilo
bi glupo govoriri da ponekad
nisu rcale nekakve iskrice,
ko|e na ilmu u nacelu lakse
rca|u nego na drugim rereni-
ma, |er |e ilm vise plemenski.
I. S.. Iilm |e |edan mali zivor, ilmska ekipa |e popur obi-
rel|i...
R. B.. Cov|ek se opusra vise nego sro |e ro drugd|e sluca|.
U prvom redu ro |e |edan naporan psiloizicki posao.
I. S.. I srvori se |edan kolekrivni dul.
R. B.. Srvori se kolekrivni dul u ko|em znades da sva pri-
|arel|srva i avanrure presra|u sa zadn|im kadrom rog ilma. I
kud ko|i mili mo|i. Ali imam |ednu anegdoru ko|u na ru remu
uvi|ek pricam. Na zadn|o| godini Akademi|e u Zagreb |e do-
lazila u pos|er |edna rancuska glumacka skola i mene |e Iva-
na Barusic, mo|a proesorica rancuskog |ezika, zamolila da
budem pri ruci rim Irancuzima. I bio sam pri ruci. I ru |e bila
|edna prekrasna glumica ko|a se meni uzasno svid|ela i ra rri
dana sro |e ona bila ru, |a sam n|u prario na kolodvor, drza-
li smo se malo za rukice i malo smo se onako romanricno
druzili. To |e bila Annie Cirardor. Prosle su orada godine,
kad me |e, za mog boravka u Parizu, mo|a agenrica, Olga
Horsrig, obavi|esrila da Annie Cirardor dolazi snimari u Be-
ograd i zamolila me da |e pozovem na vikend u Zagreb. Na
92
Rol|o 8osic i Holon Sloworl o T\-sori|i Co|bo|o| 18.
ro sam |o| ispricao ovu isru pricu, a ona mi |e rekla kako |e
Annie vec 15 ili 2 godina moli da |o| nade |ednog mladog
glumca ko|i |o| |e osrao u nezaboravno| uspomeni, rri dana
sro |e ona bila u ]ugoslavi|i. ]a |o| kazem, pa ro sam |a. Ona
kaze anrasricno i predlozi da se nademo na veceri, nazove
Annie, pozove |e na veceru i
na|avi |o| veliko iznenaden|e.
Dogovorimo se za prekosurra
i |a se sl|edeci dan bacim na
bri|an|e, sminkan|e, pran|e
glave i u 7 sari na vecer sro|im
pred kucom mo|e agenrice s
velikim bukerom cvi|eca za
n|u. U sranu nas ceka ci|ela
obirel|, ma|ka, muz i dvo|e
d|ece, i svi ceka|u ra| aralni
susrer. Sedam i deser, sedam i
pernaesr, nema nikoga, sedam
i 2, sedam i dvadeser per,
zvoni zvono i psr, izlazi Olga
Horsrig van, orvaran|e vrara,
ulazi Annie Cirardor, |a |u ce-
kam nasmi|esen, no ona kaze.
To ni|e on, ro ni|e ra| cov|ek.
Naknadno smo rekonsrruirali
u cemu |e nesporazum, no
onda smo se spri|arel|ili, ci|elu
smo se vecer dobro zabavl|ali
na ru remu i od onda sam |a
|asno s n|om vrlo dobar. A
onda smo orkrili rko |e bio ra|.
To |e bio, nakon Zagreba, sl|e-
deci dan u Beogradu, drugi
glumac, ali isro |e bila sern|a
po mosru, uz ri|eku, drzan|e
za ruku... ]el` da |e li|epa pri-
ca
Negrede ko[e
eedosIe[u
I. S.. Pri kra|u smo razgovora, a nismo spomenuli sve
ilmske nagrade ko|e su dosle i ko|e nisu dosle. Na pocerku
si spomenuo da nisi nikada dobio nagradu u svom gradu.
R. B.. ]a smarram, ne, |a znam, da |e biri nagraden, dobi-
ri nagradu, igra sluca|a, prave konsrelaci|e ziri|a, pravog
doba kad si ri napravio nesro odlicno ili nisi napravio. Ne
govorim o krivim nagradama, ali mi |e zao da za dvi|e srva-
ri ko|e sam napravio u ovom gradu nisam dobio ni|ednu na-
gradu, a dobio sam sve osrale, sad i ovu srrukovnu, recimo
za zivorno d|elo, ali mi |e zao sro nisam nagraden za dvi|e
srvari ko|e smarram da su na neki nacin rrebale biri nagrade-
ne. ]a nisam zapravo nagraden za predsravu Ijubaj, osim na
sara|evskom esrivalu malil scena, ali nisam kod nas u Za-
grebu, |er ro |e bila, rekao bil, u ro doba kulrna zagrebacka
predsrava ko|a se po ci|elo| ]ugoslavi|i vrr|ela kao ripicna
predsrava ko|a se ne moze nigd|e drugd|e napraviri nego u
Zagrebu. Po nacinu glume, po brzini igran|a ird. I drugo, |a-
sno, Tko pjeta zlo ne nisli, na|zagrebacki|i ilm svil vre-
mena.
I. S.. On ni|e usao cak ni u 1 ilmova |ugoslavenske ki-
nemarograi|e ko|i su prikazani u Baubourgu u Irancusko|,
|er |ugoslavenski selekrori nisu smarrali da ro spada cak ni u
1 na|bol|il naslova.
R. B.. Ta| ilm bio |e debelo prezren u Beogradu.
I. S.. Imao |e ramo man|e
od l risuca gledarel|a.
R. B.. Zbog rog ilma mi |e
zao sro nisam dobio nagradu,
ako cov|ek uopce ima reorer-
sko pravo zaliri za nekakvom
nagradom.
AuIoporIreI glumce
I. T.. A sro vam danas, kad
sre vec zaokruzili ril 4 godi-
na, predsravl|a glumacki iza-
zov
R. B.. Mislim da u normal-
nim kazalisnim zeml|ama, da
u normalnim kinemarograi|a-
ma, l|udi ril godina i re, reci-
mo, koncenrraci|e, mogucno-
sri pamcen|a, zapravo dolaze
u one na|zreli|e godine. U ka-
zalisru cu vam spomenuri
Cielguda, Riclardsona i Lau-
rencea Oliviera, ro su sve l|u-
di ko|i su, de jacto, umrli ili
na pozornici ili odlazeci sa
pozornice. Prema rome, za
n|il posro|i lirerarura, za n|il
se radi, n|il se drzi ko kapl|i-
ca vode u rim kulrurnim sredi-
nama. Na ilmu |asno da ima
puno veci bro| uloga za mlade
l|ude, ali i na ilmu danas uvi-
|ek imare nekakve zgodne
uloge. Osim roga, posro|i |ed-
na karegori|a glumaca zbog
ko|il domaci pisci pisu scenari|. Nasa ci|ela kinemarograi|a,
rekao bil, pari od prvog koraka od scenari|a. Ona v|ero-
|arno pari zbog roga |er mi nemamo lireraruru, kao sro sam
vec rekao, malo |e novela. Imamo nekoliko epolalnil pisa-
ca ko|i su napisali risuce i risuce srranica |ednog romana ko|i
|e nemoguce ekranizirari, ali ne posro|e suvremeni mladi sce-
narisri ko|i bi napisali aurenricni scenari| ili bi na osnovi ne-
kakve pricice napisali nesro, ili bi pisali za nekoga. V|eru|em
da ce buduca generaci|a imari nesro vise srece. ]a sam prilic-
no ruzan |er mi se cini da me lrvarska kinemarograi|a ili,
ako locere, |ugoslavenska kinemarograi|a ni|e dovol|no
iskorisrila. Kod nas se nisu snimali ilmovi u ko|ima bil |a
mogao igrari reperroar Miclela Piccoli|a i nekakvil slicnil
urbanil l|udi s manama, ili s vrlinama.
I. S.. Inreresanrno da ri nisi igrao kod ovil rezisera sred-
n|e generaci|e, na prim|er Zorana Tadica, ko|i |e imao svoga
pisca, Pavla Pavlicica. On |e lrvarski sinonim za ru generaci-
|u i radio |e urbane reme.
93
Rol|o 8osic |oo lso Krsn|ovi o Koo|os| Do| Zvonimiro 8or|ovico, 13.
R. B.. Nisam igrao ni kod n|ega ni kod Ivande, ni kod ci-
rave re generaci|e. Ni kod Ra|ka Crlica. ]a nisam bio n|ilov
glumac. To su onda bili Miki Mano|lovic i nekakvi slicni na-
rodski ripovi. Slusa|re, od 1939. godine zarirala se urbanosr
kod nas. Ne znam, mozda improviziram, ali rekao bil da
9% nasil redarel|a i scenarisra dolazi iz neurbanil sredina.
Oni se na grad privikava|u u svo|im srudenrskim vremenima
i |asno, |a sam mogao igrari srakora u onom Izbatitelju, ali
|a u velikim Papicevim ili Vrdol|akovim ilmovima, u n|ilo-
vim mozda na|bol|im rarnim ilmovima, oper nemam sro
igrari, rako da mi |e zao sro sam puno bol|e uloge napravio
vani, a one nazalosr nisu videne, ali |a il na svu srecu imam
sve u svo|o| videoreci pa ce ro, posrlumno, generaci|e moci
vid|eri. Znare, |a sam snimao recimo dva relevizi|ska ilma,
oba su bila radena elekrronskim kamerama. To |e nesro sro
se ne snima kadar po kadar, nego se radi u konrinuireru. U
sesr dana se snimi drama, ro su uzasne kolicine reksrova ko|e
sam morao nauciri, gd|e sa re srrane nikada ni|e bilo proble-
ma, a uloge su uvi|ek bile bas europske, gd|e sam igrao ne-
kakve lolsraplere, neslvacene um|ernike, ali puno bol|e su
me prepoznavali europski reziseri nego domaci.
I. T.. Prepoznavali su Vas kao negarivca.
R. B.. Da, da, ali |os vise kao komicara, no vrlo se malo
komedi|a snimalo. ]a mislim da sam |a pona|pri|e komicar,
no ro |e u|edno |edan od razloga zasro sam zapravo uvi|ek
osrao v|eran Zagrebu i nisam slusao svo|e agenre ko|i su rra-
zili da idem van. ]er ramo re srrpa|u u |ednu ladicu iz ko|e |e
kasni|e vrlo resko izaci, a ra sarolikosr uloga od negarivaca
do nekakvil modernil lero|a ko|e sam igrao u kazalisru, a
nazalosr ne na ilmu, uvi|ek me puno vise privlacila, no |a
mislim da sam |a pri|e svega komicar.
I. S.. Dolazimo do roga da bil re molio da se nekako po-
kusas sam oci|eniri i opisari sebe kao glumca, i u cemu |e rvo-
|a glumacka relnika ili ra|na.
R. B.. Srrasno |e resko o sebi nesro reci...
I. S.. Mozes se posluziri i onima ko|i su pisali o rebi.
R. B.. Ne pamrim. Opceniro, cov|ek sam ko|i ni|e okre-
nur unarrag nego unapri|ed. I evo, imam ru pun ormar i kod
kuce dva puna ormara svega sro |e o meni izaslo, |er se ro ne-
kada s press-klipingom moglo napraviri, a i sam sam na neki
nacin skupio i v|eru|em da cu ru nekakvu disrancu prema
proslosri |ednog dana imari. Medurim, mene |e uvi|ek inre-
resiralo ono buduce. ]a skupim ovo i ono i ro onda ide u |e-
dan ascikl. Ali |a ro ne ciram kao sro niri ne gledam svo|e
ilmove, u veliko| m|eri oni me ne cine zadovol|nim. Imam
vrlo srrog krireri| prema sebi i mislim da sam napravio mno-
go man|e dobril srvari nego sro |e opceniro do|am. Bas zaro
ne volim prckari po sebi |er mislim da sam u svako doba
imao neku vrsru greske ko|a |e previse israknura za neke
mo|e vrlo osrre krireri|e. No, rekao bil da sam kroz ra| svo|
glumacki zivor lodao dosra orvorenil oci|u i da mi |e ro zna-
n|e srranil |ezika i mogucnosr razumi|evan|a srranil ilmova
u originalu, bez ciran|a rirla, gledan|a u likove, a ne muceci
se s reksrom, doni|elo dosra siroku ilmsku kulruru. Iako |a
nisam ilmoman i da me danas pirare o nekim suvremenim
ilmovima ne bil vam znao mnogo reci, vrlo ri|erko odlazim
u kino, povremeno posudu|em iz videoreke nekakve ilmo-
ve, ali rekao bil da sam s glumackog sra|alisra, narociro igra-
|uci s puno bol|im, poznari|im glumcima, naucio srrasno
puno i mislim da u danasn|o| azi, bez obzira kako nerko do-
bar reziser bio, ne bi imao nikakvil problema sa mnom, pod
prerposravkom da mu odgovaram, da ga mogu sli|ediri. Za
mene nema relnickil ra|ni, za mene nema ra|ni u smislu do-
ziran|a, kad rreba nesro |ace kad nesro rise ird. i mislim da |e
ro mo|a mozda na|veca kvalirera. Meni |e zao sro zivim, ovil
zadn|il per, sesr godina, u vremenu u ko|em |e lrvarska ki-
nemarograi|a na na|nizem srupn|u od svoga posranka. Isro-
dobno nema bas niri relevizi|ske proizvodn|e, a zagrebacka
dramska relevizi|ska proizvodn|a bila |e poznara, kao sro |e
beogradska zabavl|acka proizvodn|a bila poznara. Preosra|e
samo kazalisre, i cini mi se da mi ne preosra|e nisra drugo do
povuci se, pob|eci u nesro sro |os uvi|ek moze odrzavari ne-
kakav konrakr izravno s gledarel|ima. ]a bil rekao da sam
uporrebl|iv glumac.
Glumek uxor glumeke druee[e
I. S.. ]esi li imao nekil inozemnil uzora, glumaca s ko|i-
ma si se usporedivao i zelio il dosrici.
R. B.. Ima |edna krasna anegdora. ]oln Russel Taylor,
poznari engleski ilmski kriricar ko|i |e pisao u Tinesu, ri|e-
kom T|edna |ugoslavenskog ilma u Londonu, ponukan
Rondon ko|i |e ramo imao prilican usp|el, napravio |e inrer-
v|u sa mnom za Tines i poceo inrerv|u, sro |e meni bio na|-
veci komplimenr ko|i sam ikad dobio, ovako. ~A ratber ban-
dsone valter Mattbau type. ]a sam i u rezi|ama sli|edio |ed-
nog cov|eka ko|eg uzasno ci|enim, a nisam ga nikad upozna-
o, a ro |e Mike Niclols. On |e radio uglavnom vrlo slican re-
perroar, pocam od Virgini|e Wool do ci|elog niza komedi|a
ko|e |e rezirao u rearru. Sro se Marrlaua rice, on |e imao ru
srecu da |e zivio u generaci|i ]acka Lemmona, Slirley Mac-
laine i ciravog niza s|a|nil zidovsko-ausrri|skil rezisera, du-
loviril l|udi ko|i su usp|eli radiri ono sro sam |a zelio makar
u mikrokosmosu ru radiri. ]a sam, inace, uzasno slab prema
rim Slavenima, premda su zapravo kari|ere ril ceskil rezise-
ra u egzilu, osim Iormanove, uglavnom krenule silaznom
puran|om. ]a sam se s|a|no os|ecao s rim ceskim reziserima
popur Koloura, Vo|recla ]sny|a, Nemeca i drugil. S Men-
zelom nisam radio |er sam o n|emu cuo ruzne srvari od onil
ko|i su s n|im radili. On |e bio |edan od ri|erkil ko|i su osra-
li u Cesko| i dao |e dva odvrarna inrerv|ua gd|e se odrekao
svo|e komplerne generaci|e. Upoznao sam ga pri|e nego sro
sam saznao ove podarke i molio ga da dode rezirari k meni
u Tearar u gosrima, no on mi |e rekao da ima mamu ko|a |e
bolesna i da ne moze napusriri Cesku.
I. S.. Posli|e |e rezirao u Dubrovniku.
R. B.. Da, bio |e ru, ali sam ga izb|egavao, |er |e |edan siri
krug ceskil glumaca i rezisera, ko|e sam poznavao i bili su
mi simparicni, o n|emu govorio s dosra velikim rezervama.
Bilo |e puno van|skil ceskil rezisera, scenarisra, relnickog
osobl|a, kamermana, ali vrlo malo ceskil glumaca, ali ne
samo ceskil nego uopce isrocnoeuropskil. Daniel Olbrycl-
ski i ne znam da li |os nerko. Oni su u meni prepoznali ne-
kakvog slavenskog urbanog ripa. S n|ima sam imao s|a|an
konrakr, no oper, na zalosr, nisu napravili nekakve velike il-
move sa mnom. Onda me |e asciniralo zapravo ro nekakvo
dvoazno druzen|e s Burronom. Burron pi|anac, Burron, rri-
|ezan cov|ek. Burron rri|ezan cov|ek bio |e ascinanrna oso-
94
ba, megasrar, mozda ne vise u ro doba kad sam ga |a upozna-
o, ali on |e bio cov|ek ko|i |e sud|elovao u na|virruozni|em
vremenu Hollywooda i ko|i mi |e pricao nevidene price o
svom dolasku u Hollywood, o rome kako su ga primili, o en-
gleskim glumcima ko|i su se smarrali posebnima, o borbi i
mrzn|i prema producenrima. Zapravo, na|vise naucio sam o
kinemarograi|i prica|uci dva i pol m|eseca s n|im, a imao
sam ru srecu da sam bio |edini glumac na rom sniman|u ko|i
|e mogao s n|im razgovarari na engleskom.
I. S.. A kakvo |e bilo rvo|e misl|en|e o lrvarskim glumci-
ma srari|il generaci|a, onil kazalisnil, pri|e rvog ulaska u re-
arar
R. B. ]ako sam ci|enio cirav niz glumaca, medurim, ro |e
srvarno bila velika generaci|ska razlika. Iilm |e u ro vri|eme
vec bio |ako zasrupl|en, relevizi|a se po|avila vrlo brzo nakon
mog pocerka i sam ra| nacin, prisrup rearru, kod n|il |e bio
na neki nacin sraromodan, parericni|i. To |e imalo svo|u l|e-
poru, medurim, koliko god su oni mene |ako dobro primili
kao urbanoga glumca ko|i se uklapao u ru rradici|u HNK, |a
sam igrao ra| salon. Ali, uvi|ek se igrala nekakva rragedi|a,
neka komedi|a i neki salon, ne mogu reci da mi |e bilo rko
od n|il bio nekakav glumacki ideal. ]a sam odmal slvario
da su dosla druga vremena, da rreba po|ednosravniri srvari.
Iako cov|ek moze od svil n|il nauciri srrasno puno, barem
sro se rice prisrupa poslu. ]a mislim da |e |edan od osnovnil
problema mlade generaci|e glumaca prisrup poslu, radinosr,
ozbil|nosr, koncenrraci|a, rako da |a nisam glumac i pri|arel|
onil glumaca ko|i s|ede po buerima, cuga|u, ko|i misle da
se ne da nisra napraviri. Mislim da se uvi|ek nesro da napra-
viri.
Um[eIek u soc[elxmu posI-soc[elxmu
I. S.. I ove srege um|ernosri u soci|alizmu nisu re previse
omerale u radu.
R. B.. Ne.
I. S.. Proesi|a |e izmicala represi|i...
R. B.. Vrlo |e v|ero|arno bilo puno reze biri pisac, ali |a
nisam imao problema s rezimom. Mi smo igrali srrane auro-
re, Kunderu, Mrozeka, Havela, iako su ro sve bili anrikomu-
nisricki komadi ro |e prolazilo kao rude, nesro sro se nas ni-
sra ne rice. Nisam |a osobno imao problema, samo posredno
zaro sro su se snimali ilmovi ko|i su vecinom bili idiorski.
I. S.. Nisi imao porrebu poliricki se angazirari, uci u par-
ri|u, makar si u rim sizotina znao biri
R. B.. ]a sam bio cisro po srrucno| lini|i preds|ednik SIZ-
-a kulrure grada Zagreba, clan Republickog SIZ-a kulrure,
gd|e se di|elila lova, ali nikad nisam bio u parri|i, uvi|ek su
imali nekoga rko bi pazio, ali moram priznari da su se srva-
ri relarivno vrlo proesionalno provodile, barem zaro sro |e
u ro vri|eme bilo zaisra vise love.
I. S.. ]e li ro znacilo da komunisricki susrav sebi srvara ne-
kakav alibi purem kulrure
R. B.. Sigurno. Posro|e samo dvi|e vrsre usp|ela u um|er-
nosri. Posro|i ra| komerci|alni zapadni usp|el i posro|i ra| ko-
munisricki ko|i mi nikad nismo imali, drzatni zasluzni na-
rodni artist, sro |e znacilo da ces imari dacu, da ces imari
crna odi|ela propiknura nekakvim ordenima. Mi smo uvi|ek
bili negd|e izmedu, iako |e v|ero|arno 1946., 1947. posro|a-
la rakva rendenci|a, no nakon sukoba s IB-om srvari su se
promi|enile. Moram reci da se u ono doba s na|vise godinu
dana zakasn|en|a igralo ono sro se igralo na Broadwayu... To
se danas ne moze dogodiri |er mi ne mozemo plariri 2 do-
lara po predsravi, koliko iznose aurorski ranri|emi za velike
lirove.
I. S.. Mi nismo nikada imali one dobre srrane drzavno di-
rigirane kulrure ko|a znaci privilegi|e um|ernicima, nego
samo lose srrane rrzisne kulrure |er nam |e rrzisre preslabo.
Kako dal|e u posr-soci|alizmu
R. B.. ]a mislim cekari prom|ene, ro |e vrlo lererogen
problem ci|e r|esen|e |a mislim da necu vise doziv|eri, ali bil
zelio da ga mlade generaci|e dozive. U prvom redu pauperi-
ziran narod mora se u ro| m|eri obogariri da moze plariri ba-
rem d|elomicnu ekonomsku ci|enu karre. Bro| dva, ra| rarom
presrraseni narod ko|i se povukao u kuce i naucio gledari
samo relevizi|u, ne ide vise ni u kazalisra ni u kina i zaro me
Bresanov usp|el kod gledarel|a veseli, |er mi da|e neku nadu.
L|udi vise ne izlaze, povukli su se u kuce, r|esava|u kucne,
obirel|ske probleme ko|i su veliki i nema|u love. Na|vazni|e
|e sro cemo mi |os dugo, dugo godina morari imari suinan-
ciranu kulruru. ]a znam da |e resko birari izmedu gradn|e po-
novno srusenil kuca i love za ranri|eme od 2 dolara po
predsravi, medurim, unisrili smo sredn|u gorn|u klasu ko|a |e
bila na|veci konzumenr kulrure, unisrili smo snobove ko|il
vise nema, ko|i su smarrali da im sud|elovan|e u nekim do-
gada|ima srvara nekakvu drusrvenu veriikaci|u, a ovi novi
bogarasi ne bave se um|ernoscu, oni su slvarili da prisusrvo-
van|e koncerrima u n|ilovim drusrvima ni|e dominanra. Pre-
ma rome, ceka nas uzasno dug pur, a nismo izmislili susrav
ko|i bi ro ubrzao, a ro |e da re porenci|alne donarore kulru-
re oslobodimo placan|a poreza. To su sada neki pokusa|i ko|i
uopce ne unkcionira|u, a sro se na zapadu ipak na|vise sri-
mulira. Tamo ob|esis |ednu plocu na rearar, onda ri on da 2
risuca maraka. Tako da sam |a osobno za mo|, um|ernicki zi-
vorni vi|ek dosra skeprican. ]a mislim da ce se sve rrebari
iznova radiri, ali mogu kazari da bil svo| rearar surra preda-
o nekom mladem cov|eku s man|e porrosenim bareri|ama da
ga vodi, |er bil znao da mu da|em u ruke |edan maksimalno
ekonomican, promisl|en, domisl|en rearar kakav ce sigurno
rrebari kao ledolomac probi|ari ru rakozvanu provinci|u.
Medurim, u rri-ceriri godine nisam uspio pronaci mladog
cov|eka ko|em bil dao nas kamion, nas kombi, nasa ceriri
relnicara, da nasravi ono sro sam poceo. Svi bi lr|eli nesro
na brzinu. Val|da ce se ipak nerko naci.
I. S.. To |e problem kulrure u posr-soci|alisrickim drzava-
ma o cemu nismo govorili. Da li ri imas kakav recepr
R. B.. Nemam.
Homo polIcus
I. S.. ]e li rvo|e bavl|en|e polirikom u zadn|il nekoliko go-
dina rakoder oblik eskapizma iz um|ernosri, |er 1992. prvi si
se pura kandidirao za Sabor, a 1993. usao si u Zupani|ski
dom Sabora.
R. B.. ]a sam uvi|ek bio bono politicus, anarican. Mene
|e polirika oduvi|ek zanimala na laicki, amarerski nacin. ]a
sam novinoman, |a sam uvi|ek cirao sve dnevne novine i sve
r|ednike i uvi|ek bio prerplacen na Spieel, Tine, i slicno. ]a-
sno, do ove nove Hrvarske nisam imao mogucnosri za poli-
ricki angazman, osim roga mene |e bilo i srral i |a sam onu
95
sekundu kad se po|avila mogucnosr da se cov|ek negd|e pri-
kl|uci, os|erio porrebu da se moram prikl|uciri |er |e ro kao
da ci|eli zivor zelis |esri kavi|ar pa ri dode kavi|ar na srol, a ri
kazes, kad nisam do sezdesere godine necu ga ni sad. I rako
sam |a usao na svo| amarerski nacin u poliriku, misleci da sa
svo|im inaeon, popularnoscu, odredenom v|erom ko|u l|u-
di ima|u u mene, mogu pridoni|eri nasem nesro brzem ula-
sku ramo gd|e smo nekad bili. Smarrao sam da smo bili u
Sredn|o| Luropi i mo|a |edina poliricka ambici|a bila |e da
pridonesem cim brzem razvi|an|u |ednog normalnog demo-
krarskog civilnog drusrva s vrlo osrrim rezovima izmedu rro-
diobe vlasri, smarrao sam da mogu na rom planu puno vise
napraviri i zaro sam razocaran sa sobom. Iako, kao cov|ek
ko|i ima vrlo ozbil|ne krireri|e prema sebi, nisam se mogao
pri|aviri na mnoge saborske rasprave, o remama ko|e su
meni daleke i srrane. Pocam od drzavnog budzera do ci|elog
niza srvari. Srvari iz sere ko|om bil se |a mogao baviri goro-
vo nikad ili ri|erko dolaze na dnevni red. To su nekakvi ka-
zalisni zakoni i slicno, prema rome |a bil rekao da sam zara-
|io |er sam premalo sud|elovao akrivno. Medurim, par godi-
na bio sam podpreds|ednik Velikog vi|eca HSLS-a, bio sam
u oba Doma |edini zagrebacki sabornik u oporbi, |a sam |e-
dini um|ernik u oporbi ako apsrraliramo Vladu Corovca, svi
osrali su u pob|ednicko| vecinsko| srranci.
I. S.. Kakav |e rvo| odnos prema kolegama glumcima u
vecinsko| srranci. Recimo, Sagner |e unurra, Boris Buzancic
bio |e gradonacelnik grada Zagreba, makar mi se ne cini da
|e on anaricni prisrasa vlada|uce srranke. Tu |e bio i Me|ov-
sek ko|i |e izmedu vlada|uce srranke i Srranke prava...
R. B.. ]a sam sa svima dobar. Svi ovi slikari ko|e |a vrlo
dobro pozna|em, Croara i svi drugi, sa svima sam korekran...
]a sam |edini u oporbi, a ro ni|e lako. Biri u oporbi u |edno|
proesi|i ko|a bez drusrvenil doraci|a ne moze uopce unkci-
onirari.
I. S.. Spomenuo si popularnosr. Tebe |e prarila prilicno
velika popularnosr i na ilmu i u kazalisru i na relevizi|skim
nasrupima, bio si i vodirel| po aukci|ama. Pa kakav |e ur|eca|
popularnosri, u ko|o| m|eri ru posro|i dvosm|erno kreran|e
R. B.. ]a bil rekao u prvom redu da gorovo nikad, osim
po|edinacnil, povremenil vrlo ri|erkil nevol|a s alkololizi-
ranim osobama nisam os|erio onu losu srranu popularnosri.
]a sam u ciravom zivoru, ziveci vrlo akrivno drusrveno, soci-
|alno, kulrurno, u Zagrebu imao srraloviro sirok krug po-
znanika od sporra do znanosri. Navesr cu vam |edan prim|er.
Mo| na|bol|i pri|arel| orisao |e 1948. kao rodeni Zagrepcanin
ruskog podri|erla u Kanadu i zarim u Belgi|u. On vrlo cesro
dolazi i danas |e srrasno imucan i vrlo usp|esan cov|ek, no
kad za|edno prosecemo do Inrerkonrinenrala ili do Carli|a,
onda on regisrrira ono sro |a uopce ne opazam, da se zapra-
vo sa svakim rrecim cov|ekom na ulici pozdravim, izmi|enim
nekakvu recenicu. Rekao mi |e kako nema re love ko|a ro
moze kupiri, |er ro |e |edino sro ne mozes s lovom. Rekao |e
kako on moze danas odluciri da kupi rollce-roys ali uvi|ek ce
osrari relarivni anonimac, osim medu l|udima s ko|ima kon-
rakrira. A meni prisrupi porpuno nepoznar cov|ek, ili me pira
da mu pomognem inanci|ski ili kaze bili sre odlicni. ]a sam
imao vrlo banalan odgovor. Rekao sam mu kako |a, zapra-
vo, u ovom gradu ne mogu propasri, |er da osranem porpu-
no bez love, bez icega, mogao bil se nekoliko godina odlic-
no lraniri pira|uci svakog relarivno dobro poznaroga da me
pozove na rucak. Druga |e srvar kako bil se |a os|ecao na-
kon deserog rucka. To |e spozna|a ko|a ri da|e odredenu si-
gurnosr, da u |ednom gradu sro|is cerveronoske i da si era-
bliran. ]a ro ne bil mi|en|ao u ovim rarnim vremenima ni za
sro.
I. S.. Znaci, bez Zagreba Rel|a Basic ne bi bio Rel|a Ba-
sic!
96
vo 5krobolo &
gor Toml|onovic
Rel[e Bes ~ Ae AcIor
for ell Mede
UDC 71.44.071.2(04}
An exrensive bio-ilmograplical in-
rerview wirl rle renown Croarian
rlearer and ilm acror Rel|a Basic.
In 1995. Rel|a Basic (born Zagreb,
Iebruary 14 193) celebrared 4 ye-
ars o acring in rlearer and in ilm (lis
irsr ilm role being remarkable episo-
de in Concert /Koncert/ direcred by
Branko Belan, 1954; and rle mosr ce-
lebrared roles were in Kreso Colik`s I
Hate Tuo Mons and Tuo Dads/Inan
dtije nane i dta tate, 1968, and vbo
Sins Means no Harn/Tko pjeta zlo
ne nisli), 197. In rle inrerview orm,
Basic recounrs lis amily and early ye-
ars, and lis educarion years (le srar-
red educarion or a sea oicer, and
worked on slips or awlile, bur rlen
enrered and inisled Academy o Tle-
arrical Arr in Zagreb). Tlen le ralks
abour lis work as rlearrical (mosrly
comic) acror, as a direcror/acror o
rravelling Tlearrical group Tearar u
gosrima (Tlearer in Visir) wlicl le
iniriared and lead (wlicl lave given a
losr o perormances over rle Croaria
and Lx-Yugoslavia, and abour lis ex-
periences wirl ilm roles and ilm di-
recrors. Tle inrerview is supplemen-
red by rle slorr encyclopaedic enrry
on Rel|a Basic, and by lis exrensive
ilmograply.
1954.
!. K0NCIkI / NK, !e1rea |llm !1. st. \le1ea Desalte, r. |reale |e-
lea, l. Ol|etljea lle|lt, m|. Ke1ejle lteatetlt. l. !lltle |ea|er1el-
ll, s|. lellmlr lee||e. al. Ne1e !lrlajer, \ll|er |el, |reale !jeljer,
Ne1e Pe|ell, lreslet Pe|retlt, !eaje !eetet, Kelje |eilt. lr, 1m.
1 mm, t/|, I!1 m,
1955.
I. BI|II0NI NA 0I0K0/ NK, !e1rea |llm !. st. Dllllt /rsea |jre-
me l1ejl |reale |eaere l lteale Ferea|etler}, r. |eaer |reale, l. |le-
ilae |reale, m|. |reali Ll1e. l. Pejea1ejale |erls, s| lellmlr le-
e||e. al. e|le Oe|rljeltlt, |etlt \le1e, Kelje Ceretlt, ler Kealje,
lle|le Lalmea, |reale |ellae, Kelje |eilt, \atletlt Ke1etea. lr,
1m. ej|, t/|, 1 mm, I11 m,
1956.
1. A0!IIk|IIl: NAP0|I0NI A0 A0!IIk|IIl / FK, Cemjeale Freate-
lse Pre1. la|erae|leael, Perls, !etle|e Clae|erejllae Lre, Perls, Fllm
Pre1., \e1at, Da|rete |llm, lere| !. st. /|el Oeate, Nell Ke-
jlea, Keer Kltle|!, r. /|el Oeate, l. Nearl /lelea, Ke|er| !alller1, Ke-
mea1 Pltea-|erel, Ke|er| Feater1, llea |e|lt, m|. erle !erea1rel,
L!eal1e /ter, Iteaae er|la. l. !eea Le1ra|. al. Plerre ea1,
!eea ertare, ltlel !lmea, Orsea elles, \l|erle De !lte!etl Peleate,
er|lae Cerel, !eaet \rletet, Clea1le Cer1laele, Leslle Cerea, !eea e-
rels, Kesseae |rettl, /aae e||e, !eea-Leals !rla|laea|, ltea Desa, Ke-
lje |eilt. lr, 1m. ej|, t/|, 1 mm,
1. 0P!A0A / !e1rea |llm, Cree|le |llm !. st. ltealmlr |erletlt,
!letle Keler, Nllele !eale|er, r. |reale erjeaetlt, l. Nllele !eale|er,
m|. Ke1ejle lteatetlt. l. lle Cljre, s|. l1retle Omejaer. al.
Oereale \ras, |erls |ateatlt, e|e |retlt, !arlte Dljeletlt, Kelje |eilt,
Pe|er |a1el, ltealmlr Keet, ltea !a|lt. lr, 1m. ej|, t/|, 1
mm. 1!1 m,
. !0NNI 08Ik 0Ik A0kIA / /! !. r. Freat /a|el,
1958.
. CkNI 8I!IkI / |N, |esae |llm, !erejete !. st. !a Orltelj, r.
!eme !ealt, l. |1aer1 |e1ealt, m|. Kaie Ctlal. l. |ejea /1emlt,
s|. \esella |e1ret. al. !eterla |ljellt, llejle \ll|eretlt, llea /jtet,
lllteje !etremetlt, Freaje !ame, |e|e lle1laetlt, Laje \e|me, llei
Kea1lt, Kelje |eilt. 1m, lr. 1 mm, t/|, I. I1 m,
I. P0|VIk!CHNIII NACH 08Ik!II / N! !. eraer !|eael,
. !IIII !|I0I / l! !. r. Olasejje 1e !ea|ls,
1959.
. |A !PA0A 0I k0BA / l! !. r. Del Plere,
1961.
!1. |I VIk0I 8AN0IIkI 0I A|AH / l! !!. r. Oaerlal,
!!. NI| !I0N0 0I k0BA / l! !!. r. |rlaeae,
1962.
!I. |I 000I 0I |A VI0|ANCI / FK !I. r. Ke|er| Nessela,
!1. B0CHIN 0N0 BNNIk/ N! !I. r. Frea|liel Cej. al. er-
telle es|releal, erle /1er|, lse|elle Cere,
!1. IHI IkIA| : |I Pk0CI! / FK, l!, D|, Perls |areje, Fltl|, Nlse |/letea-
1er !ellla1 !I. st. l r. Orsea elles, l. |1mea1 Kltler1. l.
!eea Le1ra|. al. Orsea elles, !eeaae ereea, /a|lea Perllas, e-
1elelae Ke|lasea, |lse er|laelll, !ateaae Flea, /llm !emlre||, Kem
!tlael1er, Kelje |eilt. 1m, lr. t/|, 1 mm, !I1 mla,
1963.
!. I| 8AN0II0 0I |0CI k0!!A / l! !1. r. Oal1e ele|es|e,
!. VkAIA/ NK, lere| |llm !1. st. l r. |reale ejer, l. Ol|etljea l-
le|lt, m|. Ke|je ejer. l. /a1elle Kle|ater, s|. le1ea Pejeletlt.
al. \eaje Dretl, Freaje Fral, ltea !a|lt, le1ea !ermea|, Kelje |eilt.
l|m, lr. 1 mm, t/|, 11 m,
!I. lINI08A 00!P00INA BAkCIPANA / NK, lere |llm !1. st. l-
mlte \e|reslet, r. lmlte \e|reslet, l. lle|lt Ol|etljea, m|. ejer Ke|je.
l. Prelesle lljeale, s|. le1ea Pejeletlt. al. |eilt Kelje, \e-
aje Dretl, !eslj ere||l. lr, l|m. ej|, , 1 mm, 111 m,
1964.
!. IHI Ck0!!I0 IA0|I! / !1. r. Clrls Demleal,
1965.
!. C0VIK 00 !VIIA / NK, !e1rea |llm !. st. O|re1 Olaitetlt, r.
O|re1 Olaitetlt, l. !emlslet Pla|er, m|. Ke|erlae !|ejeaetlt. l. Nlll-
te Kele1ere, s|. \le1lmlr !e1ej. al. |erls Dterall, Nllele /aeletsll,
lleae Dretlt, larl1 Le|erlas, Kelje |eilt. lr, 1m. ej|, t/|, 1
mm. II1 m,
97
Flmogref[e Rel[e Bese
*
` Popis krarica. prod. producenr; sc. scenari|; r. redarel|; k. kamera; mr. monraza; gl. glazba; ul. uloge; igr igrani ilm; dok
dokumenrarni ilm; ani animirani ilm; krm krarkomerrazni ilm; sdm sredn|omerrazni ilm; dgm dugomerrazni ilm; c/b crno-bi-
|eli ilm; col ilm u bo|i; opr sv|erloron.
I1. INCIN0I0 0I k0BA / l! !. r. Oal1e ele|es|e
I!. K|I0C / NK, !e1rea |llm !. ejlte1e C|K/!l / st. l r. Krs|e Pejlt,
l. !emlslet Pla|er, m|. |leieale !eatll. l. |eile Pe|retlt, s|. leljle
!eaetlt. al. erlje Lejl, !le|e1ea Dlml|rljetlt, !eaje eslerell, Kelje
|eilt. lr, emal|as,
1966.
II. 0AB8|Ik! / !/D !. r. Kea las|ea. al. !at Kea1ell, Dea
Oer1ea, Plerre Ole|, Keaae|l Orl||l|l, !|aer| erella, Kelje |eilt,
I1. BA0IB0I!I||I 0I... / l! !. r. eare |elealal,
I1. k0N00 / NK, !e1rea |llm !. st. |erletlt ltealmlr, r. |erletlt
ltealmlr, l. Pla|er !emlslet, m|. !eale|er Ke1ejle. l. erlltsle |. /.
eter|}, s| leljle !eaetlt. al. Dretlt lleae, Kelje |eilt, Keet lte-
almlr, !|ete llea, Ka1el| Kallt, |erls Fes|lal. lr, 1m. ej|, t/|,
1 mm, II m,
1967.
I. CkNI PIICI / NK, Pre1atea|sle raje es|, lere|, \l|e |llm, Lja|lje-
ae !I. st. Ore Oemalla, r. |1aer1 Oellt, l. lle 1e Olerle, m|.
|erls !eilje. l. /a1elle Kle|ater, s|. |reale Naa1lt. al. \eje l-
rlt, Fe|ljea !eteetlt, ltea !a|lt, lte !er1er, \eaje Dretl, Ke1e !er|e1-
ilje, Kelje |eilt. lr, 1m. ej|, t/|, 1 mm, I11 m,
I. 0Ik K0BBAN0ANI V0N B0|INIIII / D|, NK, Freat !el|t Fllmjre-
1al|lea, aatlea, !e1rea |llm, lere| !I. st. eraer | ll|ese, r.
Kelaer |rler, l. eraer Kart. l. |aea !lemess. al. er|la Nel1,
Pestele Pe|l|, \le1lmlr e1er, \le1lmlr Lel|, |ras| Keaaetler, Neas !ere-
|el, Ka1el| !tlea1ler, Fre1 !le|etl, Kelje |eilt. 1m, lr. III m,
II. HA!ANA0INICA / !K, FKl Fllmsle re1ae teje1alte !ertls te ere-
alteteaje jreltte1aje l jreme|e |llmete, |eere1 !I. st le1re
Pejetlt |jreme me|ltlme aere1ae |ele1e}, r. le1re Pejetlt, l. lle-
re1 erletlt, m|. !eleae |jeajei. l. lerea Nrls|lt, s|. \les|lmlr Oe-
trll. al. lleae Dretlt, Kelje |eilt, Ke1e erletlt, Ke|lslet !etlt, -
er1e Neae1etlt. lr, 1m. ej|, t/|, 1 mm, III! m,
I. P0!A|II C0VIKA 0 P0|A 0VA / !K, Klaella| |eere1 !I. st.
llea Nllellt, Daiea !ealtljetlt, r. Dreelja| ltlet, l. /lelsea1er Pe|le-
tlt, m|. Ke|erlae !|ejeaetlt. l. erlltsle, s| /lelsea1er !eaeietlt.
al. Dailte leeret, Nermlae Pljlalt, Daiea !ealtljetlt, |e|e lltejlae-
tlt, !le|e1ea Peretlt, Kelje |eilt, !eaet \rletet. lr, 1m. ej|,
t/|, 1 mm, I11 m,
1968.
I. 0AN!I !0k |'AkC IN CII| / FK !. r. Keer |eartller1|.
!\-serlje |!It11 mla},
11. 0Ik ANwA|I / N! !. r. !lee1er Ore1ler, !\-|llm,
1!. IBAB 0VIII BABI I 0VA IAII / NK, FKl Fllmsle re1ae teje1alte,
lere|, !e1rea |llm !. st. Oelll Kreie, lrjem !aiel |jreme ls|e-
lmeaej aetell lrjem !aiel}, r. Oelll Kreie, l. Kejletlt ltlte, m|. ejer
Ke|je. l. !lmetlt !emlte, s|. leljle !eaetlt. al. |eilt Kelje, !e-
teetlt Fe|ljea, le Oremetlt, Callt \ere, ler Oele, Deter Ke1el|l, !e-
mlslet leaet, e|ee |e1eaetlt, lle|le Keatlerlt. lr, 1m. ej|,
tel, 1 mm, III m,
1I. 0lk0K !BkII NI !P0BINIAII / !K, /tele |llm, |eere1 !.
st. Ke1ltetlt |reale, r. llteaetlt !etea, l. \ajtll !eil, m|. Neaetlt llea-
le. l. \ajltlt !llemlr, s|. llteaetlt !etea, les|lm. !lrea Ole, me-
sle Kea1lt lerlte. al. \ate Olltere, lltejlaetlt |e|e, \l1et Ole, \ajl-
slt Petle, !etlt Kes|lslet, |eilt lllje. lr, 1m. ej|, t/|, ! mm, I
m,
1969.
11. 0IV|II AN0I|I / NK, !e1rea |llm !. st. Fe1ll Ne1ilt, r. Fe1ll
Ne1ilt, l. ltlte Kejletlt, m|. Ke1ejle !eale|er. l. erlltsle, s|. Dre-
e Lja|lt. al. |eil1er Oreiletlt, ler Oele, le1ea Crae|raje, Ne1e
/raerlt, Kelje |eilt, \erealle Ketetetlt, Kerle |allt, \ejlslet ltetlt, Daie
Petlej, lllje ltetlt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, III1 m,
11. B0!I / |N, |esae |llm, !erejete, Klaeme, !erejete !. st. er1e
Le|etlt, Pre1re Oela|etlt |jreme l1ejl Nejra1lae Krtette}, r. Nejra1la
Krtetet, l. Oajea llltetlt, m|. |leieale !ellt. l. |ejea /1emlt, s|.
\le1lmlr !e1ej. al. |erls Dterall, \ellmlr lltejlaetlt, !le|e1ea Pere-
tlt, Kelje |eilt, |ere |eetlt, !etea !ealtljetlt, !l|lae lje|etlt. lr,
1m. ej|, tel, 1 mm, I m,
1. NI0II|IA / NK, F/! Fllmsll ea|ersll s|a1le, lere| !. st. lltle
!elltlt |jreme l1ejl Keale Karsere}, r. Ler1ea le|reaetlt, l. Pre1re Pe-
jetlt, m|. !ese| De|rltletsl. l. !emlslet !lmetlt, s|. !ete !rl|letlt.
al. Oerea erletlt, Dreemlr Camlt, er|la Crtella, Oer1ea Pltaljea,
Ne1e /|ras, Kelje |eilt, /a|aa Nells, le Oremetlt, Ole Pltet. lr,
1m. ej|, tel, 1 mm, I!I1 m,
1. !I0BINA [P0l0kAVI BAkII0) / !L, \l|e |llm, Lja|ljeae !.
st. e|jei Klejtlt |jreme ls|elmeaem remeaa |eae lajeatlte}, r. e|jei
Klejtlt, l. Ka1l \etje|lt, m|. llle |e1jare. l. !eie Prltiel, s|. Nlle
e|al. al. Ke1e !er|e1ilje, !aeieae Nllilt, lrle |ee|ej, lleae
Dretlt, Kelje |eilt, Daie Petlej, Ke1le Pellt, !|eae !eter, Kailte !ellt,
!letle !ea, !eae !le1ajel. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I11 m,
1I. 0NI ||ABBI !0k |'A0kIAII00I : P|ABIN NA0 IA0kAN0B/ FK,
|N, !|a1le |llm, !erejete, Les Fllms le |ee|le, Perls !. st. eie
!ellmetlt, r. /letea1re /s|rat, !|jejea Cllri, l. lrelja| Dllesetljetlt, m|.
eaje Fals. l. Plerre !easea, s|. aal| |lser. al. Oerer1 |erre,
/a|eale Pesselle, Clea1lae /aer, Kelje |eilt, |reale !jeljer, Keeal !ela
Ites. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I11 m,
1. wIkH0k / N! !. /letea1er e, !\-|llm,
1970.
1. 00II BII 0N! : IkI !AIA 00 P08II0I / l!, NK, Clesl Claeme|ere-
|lte, !e1rea |llm !I1. st. O||etle !emme, r. Olalleae ea|el1e, l.
!llteae ljjell|l, m|. Freate Fre|ltelll. l. |aale errlteae. al. Kl-
tler1 !elasea, Freate Nere, Lerr /a|re, Lerr /a|re, Nelma| !tlael-
1er, ltleel Oee1ll||e, Kelje |eilt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I11
m,
11. P0I 0 kAI / NK, !e1rea |llm, K!\ lere| !I1. st. lreslet Krle-
ie |jreme tles|l|ej 1reml}, r. erle Feaelll, l. !emlslet Pla|er, m|. Ke1ej-
le !eale|er. l. Nlllte Kele1ere, s|. leljle !eaetlt. al. |erls |a-
teatlt, Lja|e !e1lt, ltealmlr !|rmet, e|e Orletlt, !aeieae Nllilt, |rea-
le !|rmet, Kelje |eilt, /a|aa Nells, !tje|leae Kaeietlt. lr, 1m.
ej|, tel, 1 mm, I1 m,
1!. IK0 PIIVA l|0 NI BI!|I / NK, Cree|le |llm !I1. st. Kreie Oelll
|jreme aetell \jeleslete ejere} r. Kreie Oelll, l. Kejletlt ltlte, m|. e-
jer Ke|je. l. Ctl|letlt lltea, s|. leljle !eaetlt. al. Oremetlt le,
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 97-11 Iilmograi|a Rel|e Basica
98
eje|lt Freaje, |eleaet lrjeae, Kelje |eilt, !emlslet leaet, \l1e !er-
mea. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I1 m,
1971.
1I. |A C0kIA N0III 0I||A |Ak|A||A / l! !I!. r. /l1e Le1e, !\-|llm,
11. |III|I B0IHIk / !I!. r. !ela e|ter,
11. IANl A0| 0IB kI0IN800IN/ !I!. r. Keer |eartller1|.
!\-serlje |11t11 mla},
1. I00IIHIkNI!! / !I!. r. !ela e|ter,
1972.
1. 0Ik K0BBI!!Ak : IIN |0k A||IBA| / N! !II. el| |etler,
1. |0V NA II|INI / NK, F/!, lere| !II. st. l r. Fe1ll Ne1ilt, l. l-
lere1 !elilt-Fe1e, m|. Ke1ejle !eale|er. l. Nlllte Kele1ere, s| !e-
aje Frealel. al. !ea1l Kreil, |erls Dterall, !llteae /rmeaallt, lle
|elel, e|e |retlt, Freaje eje|lt, Kelje |eilt. 1m, lr. 1 mm,
t/|, I1 m,
1. 0N |0k0 NI| PAkkA8kIllA / l!, K/l !II. r. !eare !tetellal,
!\-|llm,
1973.
1I. K0lI! !IAkI B0I / NK, !e1rea |llm !I1. st. ej1el ltealmlr,
Kljeletlt \eate, r. Kljeletlt \eate, l. |leilae |reale, m|. Ll1e |reali-|e-
|eaet. l. Ke|llje /l|l, s|. Dlale !erltetlt. al. ltlte \l1etlt, Kes
|te, |eilt Kelje, |a|letlt lla|la, Dealle !|ejletlt, l1eale Neriel, e|e
|retlt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, II m,
1. PII0AVA 0IIV0IKA / |N, |esae |llm, !erejete !I1. st. !ee1 Fe-
|elelt, lrte l1rltetlt, Nllele Keljetlt, r. lrte l1rltetlt, l. lrelja| Dl-
lesetljetlt, m|. eaje Fals. l. erlltsle, s|. \le1e |realetlt. al.
lleae Dretlt, Dealle !|ejletlt, Ke1e Celetlt, !e|e| Peiellt, |rlle Drate-
tlt, Kelje |eilt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, II11 m,
!. !0III!KA / |N, FKl !a|jesle, |esae |llm, !erejete, le|e |llm, |a1te
!I1. st. |realmlr !tejeaetlt, r. !|lje Dellt, l. !emlslet Pla|er, m|.
\alsea Laletet. l. llls !lee1erells, s|. \le1lmlr !e1ej, erle
Oer|alle, /slm |e|lt, !llemlr Plle|lt. al. Kltler1 |ar|ea, Lja|e !e-
1lt, \ellmlr lltejlaetlt, lleae Dretlt, |erls Dterall, lreal Pejes, |er| !e-
|ler, Ke1e erletlt, Lja|lie !emer1ilt, Kelje |eilt. 1m, lr. 1
mm, tel, 111 m,
1974.
I. 0IP! / NK, !e1rea |llm, Cree|le |llm !I1. st. \r1eljel /a|aa, r. \r-
1eljel /a|aa, l. Oreiletlt \jeateslet, m|. !eale|er Ke1ejle. l. Ke|l-
lje /l|l, s|. leljle !eaetlt. al. |ellm Felmla, Dretlt lleae, !etee-
tlt Fe|ljea, |eilt Kelje, Kreilmlr ll1erlt, lteale Leje|lt, \le1e Palele,
e|e |retlt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I1 m,
1. IAIAk0I: ACHI IAHkI !PIIk/ N! !I1. r. !lee1er Ore1ler, !\-
|llm,
1. IHI 0N|AIIH|0| wI|I / !I1. r. Kea las|ea,
1975.
. 0Ik kICHI!ANwA|I / !I. r. Kelaer |rler,
. K0CA / NK, !e1rea |llm !I. st. |e1ea llilt, leljle !eaetlt, r.
|e1ea llilt, l. !emlslet Pla|er, m|. Ke1ejle !eale|er. l. !emlslet
!lmetlt, s|. leljle !eaetlt. al. Fe|ljea !eteetlt, !ee1e Kelejer,
Ke1e erletlt, /ae Kerlt, Freaje eje|lt, erlje Kela, Kreilmlr ll1erlt,
Kelje |eilt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I1 m,
I. P0!|II0NIA 0IkKA / NK, lere| |llm, lere| !I. st. |e1ea
llilt, erljea /rlealt, r. |e1ea llilt, l. Keale l|lt, m|. Demlr Oermea.
l. !emlslet !lmetlt. al. ltlte \l1etlt, Kelje |eilt, \le1lmlr |etlt,
!|jejea !jeljerlt, Deme|er |l|eat. lr, l|m. ej|, tel, 1 mm, 111 m,
1976.
. ||ABBI! !0k |'A0kIAII00I / FK !I. r. /letea1re /s|rat,
. Il8AVIII|I / NK, !e1rea |llm, Cree|le |llm !I. st. |reiea lte, Pe-
jlt Krs|e, !e1lt lerea |jreme me|ltlme jrete /lelsea1re Orlae}, r. Pejlt
Krs|e, l. Kejletlt ltlte, m|. lreslete Kejlt, leae Oerete. l. |real-
slet lltletlt, s|. Dree !arlae. al. ltlte \l1etlt, ejaret lrjeae, |e-
ilt Kelje, !eteetlt Fe|ljea, ltetlt lllje, !jeljer |reale, Peretetlt |1e.
lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I1I! m,
1977.
1. 0Ik wI0 NACH !IA0I K. / !II. r. Pe|er Llllea|lel,
!. NI NA0INII !I VAN/ NK, !e1rea |llm, Cree|le |llm, lere| !II.
st. Kraaeslet Oalea, |e1ea llilt, r. |e1ea llilt. l. |reale |leilae, m|.
er|la !emlt. l. Otrea Dejele, s|. lellmlr lee||e. al. lte Ore-
aretlt, Fe|ljea !eteetlt, lre |eajet, !e1reale !|llla l1eale !eltlt,
Kelje |eilt. 1m, lr. 1 mm, tel, I! m,
1978.
I. |I08ICA / NK, Cree|le |llm !I. st. Oerea esse|, r. Oelll Kreie,
l. leler lltle, m|. ejer Ke|je. l. Ctl|letlt lltea, s|. leljle !eaetlt.
al. |eil1erle Frej|, ltea !|eatla, |eilt Kelje, Krltelejlt le1re, Krl-
telejlt le1re, Oremetlt le, lteale !erjeaet, Lele ere|lt, Nasela
Cellt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, II1 m,
1. PkAlN0VANII P0B|A0I PKlll\/N!| PKOL!|C/ / !L, \l|e |llm, Lja-
|ljeae !I. st. Frea|liel Ka1el|, r. Freate !|lllt, l. Ka1l \etje|lt,
m|. Daiea Petl. l. /lejt !re|e|ajel, s|. Nlle e|al. al. lteae
/rei, lteae Nrl|er, Kelje |eilt, Ke1le Pellt, Dere Ulee, Lejte Ketmea,
/a1rej Karea|, ltet1eae leler, /aelte Nle|te. lr, 1m. ej|,
tel, 1 mm, II! m,
1979.
1. N0VINAk / NK, !e1rea |llm, lere| !I. st. l r. Fe1ll Ne1ilt, l.
!emlslet Pla|er, m|. lre !lre|ele. l. /l|l Ke|llje, s|. Daiea !erlte-
tlt. al. Ke1e !er|e1ilje, Fe|ljea !eteetlt, !|ete llea, le1ea |a-
1litel, lleae lajeatlt, \ere llme, !eale Leate, |eil1er !mlljealt, !le-
|e1ea Dll|rljetlt, Kelje |eilt. 1m, lr. 1 mm, tel, 1I m
. 0!P0kIN0 KkIIANII / NK, !e1rea |llm, Cree|le |llm !I. st. !e-
|ljel !emlslet, r. Kljeletlt \eate, l. Netel Dree, m|. Oermea Deter.
l. Ke|llje /l|l, s|. leljle !eaetlt. al. Oremetlt le, \l1etlt ltlte,
\le|le Dallt, \eaje Dretl, |erls |ateatlt, !|rmet lteale, |eilt Kelje,
erl|lt Lele, \elletsle Kes|e1lale, !eie De|e|lt. lr, 1m. ej|,
tel, 1 mm, I11 m,
1980.
. 0II |kA0 08Ik VIIklI0 / !1. r. Dle|er Lemmel,
99
I. |k0|IIN: 00!P00ICA / N!, NK, !elejel, aatlea, !e1rea |llm, le-
re|, K!\ lere| !1. st. Leejel1 /llsea |jreme ls|lmeaem re-
meaa lte /a1rlte}, r. \ej|etl !esa, l. lltle leler, m|. lae !eaer, eje
\lre-Ke1lte. l. /l|l Ke|llje, s|. leljle !eaetlt. al. Nel1ell1e
els, Ke1e !er|e1ilje, !ellsete|e !e|llt, |reale Ctejlt, Pe|er De|rlt,
are U|jeieaetlt, Kelje |eilt. lr, 1m. 1 mm, tel, 1111 m,
. BICHAI| K0|HA0! / !/D, Celam|le Plt|ares !1. r. \eller
!tllea1er|,
. kA0 NA 00kI0IN0 VkIIIBI : kA0 NA 00kI0IN0 VkIBI / !K,
CF! Keia|ajel /tele |llm, |eere1, Cree|le |llm !1. st. Perl-
ilt Pre1re, llea !ellt, r. !ellt llea, l. Nllellt er1e, m|. |e|et erle.
l. Kes|lt \ejlslet, s|. le1re lrlt. al. Lja|lie !emer1ilt, Dre-
tlt lleae, \les|e Kaetetlt, |eilt Kelje, Nllele Keje, Ne1e /raerlt, le
/lelslt, !ellsete|e !e|llt, \ellmlr lltejlaetlt. lr, 1m. ej|, tel, 1
mm, I1I1 m,
1981.
I1. A|PIN!A0A / !!. r. Dle|er |eraer. !\-serlje |t1 mla},
I!. 0II IIN|||I 0Ik HII|I0IN K|AkA / N! !!. r. \ej|etl !esa,
II. \l!OKl N/PON / NK, Cree|le |llm !!. st. \eljle |alejlt, lrle |ei-
ajel, ltea !eletlt, r. \eljle |alejlt, l. |reale |leilae, m|. \esae Leie|e.
l. lljeale Prelesle, s|. Daiea !erltetlt. al. |eil1erle Frej|,
Lja|lie !emer1ilt, \ellmlr lltejlaetlt, \eaje Dretl, llea !|rljlt, lteal-
mlr Leje|lt, Kelje |eilt, !eaje \ejaetlt, lte Orearetlt, lteale !|rmet,
Ljlljeae Oet1lt, Dlerles llle|, Pre1re |j1as. lr, 1m. ej|, tel,
1 mm, I11 m,
1982.
I1. 0Ik 8|IN0I kICHIIk : CA!AN0VA / N! !I. r. \ej|etl !esa,
I1. H0||BAN 0N0 C0P0VIC / N! !I. r. Dle|er Lemmel. !\-
serlje |t1 mla},
I. KIK|0P / NK, !e1rea |llm, FKl Delmetlje, !jll|, !l\ lere| !I.
st. /a|aa \r1eljel |jreme remeaa Keale erlaletlte}, r. /a|aa \r1e-
ljel, l. !emlslet Pla|er, m|. Demlr Oermea. l. lljeale Prelesle,
s|. leljle !eaetlt. al. Freae Leslt, Lja|e !e1lt, Ke1e !er|e1ilje, lre
Farlea, |erls Dterall, Kelje |eilt, erlje |ete, as|e|e Ne1eretlt, lte-
almlr Keet, Kraae \elea|lt, Kerle |altlt, ltealmlr Crale, Ke1e erle-
tlt, lte Orearetlt, \ere llme. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, 1I1 m,
I. BIHBI0 Bf HAwK : BIHBI0 0IV|II !0K0| / !/D, Pe|er Us|laet
Pre1at|leas, !e1rea |llm !I. st. Us|laet Pe|er, r. Us|laet Pe|er, l.
Freatls Fre11le, m|. Neaess Pe|er. l. Ne1jl1ells eaes. al. Deals
Oallle, ltleel |ljltl, !lmea Da||ea, Leeale elllaer, Kelje |eilt, |1-
wer1 |aralem. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, II1 m,
II. B0I IAIA NA 00kI0IN0 VkIIIBI / !K, CF! Keia|ajel /tele
|llm, |eere1, Cree|le |llm !I. st. Pre1re Perlilt, llea !ellt, r.
llea !ellt, l. er1e Nllellt, m|. erle |e|et. l. \ejlslet Kes|lt, s|.
!le|e1ea ljetetlt. al. Lja|lie !emer1ilt, lleae Dretlt, |erls Dter-
all, \ellmlr lltejlaetlt, Ne1e /raerlt, Kelje |eilt, !ellsete|e !e|llt, \le-
s|e Kaetetlt, Olltere erletlt, Nllele Keje, \ejlslet |rejetlt, Daiea \ej-
aetlt, Ne1e \ejaetlt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I1I1 m,
I. NIIBAN0!|AN0 / /! !I. r. Dle|er |eraer,
I. 0N |0k0 NI| PAkA8kIllA : k0PA NA VIIIk08kAN0/ l!, NK, K/l,
Klm, C. C. !., Klm, !e1rea |llm, lere| !I. st. !tetellal !eare, |er-
aerl Cerle, r. !tetellal !eare, l. Peea Crls|leae, m|. Latl1l /lessea1re.
l. Or|eleal Klt. al. Fermer lms, Frej| |eie, Frej| |eie, |eilt
Kelje. lr, 1m. ej|, , , m,
1983.
1. 8I! !PIIk ~ ICH B0!! BICH IkCHII!IN / !/D !1. r. \ej-
|etl !esa,
!. N0I| BII K0P|IN / N! !1. r. l|er| ltler,
1984.
I. 0kII 0N0 IINI HA|8I P0kII0N/ !1. r. !l Ke|lemaa1,
1. kANI !NIII0 0 B0NCHIN0 / NK, !e1rea |llm, Cea|er |llm, |eere1,
ele1ealje |llm, !lejje, ltet1e |llm, Netl !e1 !1. st. esse| Oe-
rea, r. llilt |e1ea, l. !r|aljel Oerea, m|. !emlt er|la. l. Dejele
Otrea, s|. lellmlr lee||e. al. Petle \alslt, Dree Oretlt, lte er-
jeaetlt, U|e Fle1ler, |eilt Kelje, Uwe Oar|ler. lr, 1m. ej|, tel, 1
mm, I11! m,
1. IHI |0!I HIk0 ~ wA||IN8Ik0 / !/D, Peremeaa| Plt|are !1.
r. Lemea| !elasea. 1t1 mla,
. IHI !ICkII 0| 8|ACK 0kA00N / !1. r. !l Ke|lemaa1.
!\-serlje |t!11 mla},
1985.
. ANIICA!AN0VA / NK, !e1rea |llm, es|er Fllm L|1., Lea1ea !.
st. \le1lmlr !e1ej, r. \le1lmlr !e1ej, l. Oerea !r|aljel, m|. \esae Leie|e.
l. /rsea De1lt, s|. \le1lmlr !e1ej. al. Detl1 |laes|eae, |llse !e-
|l|l, lleae Dretlt, Lja|lie !emer1ilt, Kelje |eilt, !eslj ere||l, !emle
!eleletlt-|er|el, |rll1 O'Nere, Clea1le Ls|er. lr, 1m. ej|, tel,
1 mm, I11 m,
I. 8A| NA V00I / !K, CF! Keia|ajel /tele |llm, |eere1, laet |llm, |e-
ere1 !. st. !etea /tla, r. !etea /tla, l. !emlslet Pla|er, m|. !ae-
ieae lteaetlt. l. lerea !lmjeaetlt, s|. !ete /tla. al. Oele \l1e-
aetlt, !r1ea !e1eretlt, Dreea |jelerllt, Oerea Ke1eletlt, Ne|ejie |e-
letetlt, llea !|rljlt, Kelje |eilt, er1e Neae1etlt, llei la|lt, erle !e-
1eretlt, Dreemlr |ejealt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, 11!I m,
. 0ICIAI0k [IHI) : B0!!0|INI / l!, !rleal Pre1. !. r. |lll
Orelem,
. 00I! AN0 0|0kf / Oee1mea Kesea Pre1. !. r. Dea !ler,
1. |INIl 00Ik 0II |kIIHIII / !. Dle|er |eraer. !\-se-
rlje |t1 mla},
!. |I08AVNA PI!BA ! PkI00BI!|IAIIB / NK, erjea |llm, !jll|, Cre-
e|le |llm !. st. |erletlt ltealmlr, r. |erletlt ltealmlr, l. !r|a-
ljel Oerea, m|. Ke1lte-\lre eje. l. erlltsle, s|. leljle !eaetlt.
al. lrlae /l|erete, \l|et lle|le, Kraae !erlt, |eilt Kelje, as|e|e Ne-
1eretlt, !lalie Pejetlt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I11 m,
1986.
I. 0Ik A!Ik0NA0I / !. r. Keer |eartller1|,
1. |0kI0NI! 0| wAk / O|, ||C !. r. !emes Cellea !eaes,
1. I| 0INIkA|I [0AkI8A|0I) / l!, K/l !. r. Oll eal. !\
serlje |t!11 mla},
. BI||I0NIN|0N0 / !. r. !eea-Plerre Neltmea,
100
. kACI I0 IHI 80B8 / C/, FK !. r. !. |elessas,
I. wAk AN0 IHI kIBIB8kANCI / /|C !. r. Dea Car|ls,
1987.
. HIBIN0wAf / !I. r. !. !eatlet,
. !IC0N00 P0NCI0 PI|AI0 / l! !I. r. Oll eal,
!11. IHI !N0wBAN : 8I0 II0N0B II0AN !NI!K0/ !/D, !K, !Kl Fllm
l |ea, |eere1. Petllae L|1., New Ierl !I. st. !etea erletlt, Kejl
erls, Deals ej|lea1, r. !|eale Crae|raje, l. Kerje /tlmetlt Oe1lae.
l. erlltsle, s|. \le1ea Leilt, les|lm. !aeieae Pe|retlt. al. Kelje |e-
ilt, |erls Ketete. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, I1 m,
1988.
!1!. H0N0k 800N0 / Fllmetter1 !. r. !. !tlwer|t,
!1I. IAK0 !I KA|I0 CI|IK/ !K, !erre, Netl !e1, /tele |llm, |eere1, ltet-
1e |llm, Netl !e1, !\ Netl se1 !. st. lellmlr lllall, |reale /a-
1rlt, r. lellmlr lllall, l. le1re lleietlt. l. erlltsle, s|. l les|lm.
Nlae \reaeietlt. al. Leter Kls|etsll, !e|jeae Pajla, Ljlljeae |leeje-
tlt, Kelje |eilt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, II1 m,
!11. VI|A 0kHI0IIA / NK, Cree|le |llm, !mer| | Plt|ares, Lea1ea, /r|
Fllm 1, |eere1 !. st. Kaie !arletlt, Kreie Oelll, r. Kreie Oe-
lll, l. Deterla Oetl, m|. lrae !ajel. s|. leljle !eaetlt, les|lm. De-
rls Krls|lt. l. lltea Ctl|letlt, |ea Keas|ea|la Cel. al. Keae e1te-
iel, Oer1eae Oet1lt, Oele \l1eaetlt, lle|le Craletlt, \ere Keilt, |erls
Cetette, !eslj ere||l, Kelje |eilt, \le|le Dallt, !etea Lltlae, lrle \ej-
letlt l 1r. ej|, tel, 1 mm, I1I m,
1989.
!11. CAPIIAN ABIkICA / !/D, eaelem Oelea Pre1. !. r. /l|er|
Paa,
!1. I0!I AN0IHIk !ICkII / FK Fers|l Pre1. !. r. Lewreate Oer-
1ea Clertl,
!1. !I0CKIk 0N0 !IIIN / N!, Ualtersam Fllm, |erlla !. r. !|e-
|ea |er|meaa,
1990.
!1I. !|IIPIN0 wIIH |I!HI! / Pelete Pre1. !1. r. Pe|er Kltler1sea,
!1. CAk08NA IIKVA / NK, Fllme|ele !, lere| !!. st., r, tr|ei l ealme-
tlje e|e Letrlt, l. |erls !eter, m|. e|e Letrlt. l. Otrea Dejele, s|.
e|e Letrlt. al. Kelje |eilt. eal, l|m. ej|, tel, 1 mm, ! m,
1991.
!1. BIB0kII! 0| BI0NI0HI / Deteea1le lat. !!. r. Oer Nelsea,
1993.
!!1. 0II 80I!CHA|IIkIN / N!, lDF !1. r. Pe|er Dea|stl,
!!!. 0II INIIkNAlI0NA|I l0NI / /U, KF !1. llea Der,
!!I. K0NII!A 00kA / NK, NK!, lere|, Cree|le |llm, lere| !1. st.
ltealmlr |erletlt, r. ltealmlr |erletlt, l. Oerea !r|aljel, m|. eje
Ke1lte-\lre Dere Pejetsetltl a e|re1l lere Kaljerlte. al. /lme
Prlte, Ke1e !er|e1ilje, l1retle Krs|aletlt, Ksealje Pejlt, |eil1er |e|ea,
!eale Leate, lte Orearetlt, as|e|e Ne1eretlt, ltealmlr !|rmet, lreae
/l|erete, Kelje |eilt. lr, 1m. ej|, tel, 1 mm, !!I mla,
!!1. IlBI00 lA0H|0|A I lAHAkIA!A: lA0kI8 0 B0I0I 00!I / NK,
!aae |llm, lere|, NK!, lere| !1. st. Nrteje Nrl|er, r. Nrteje Nrl-
|er, l. \eaje Cerajal, m|. !letea letetlt. l. Nrteje Cralt. al. /lme
Prlte, Kelje |eilt, Ksealje erlaletlt, Keae e1teiel, !eleae lleljetlt,
|er|ere Nele, |er|ere Kette, Nlae \lellt, Derle erletlt, |reale |rete-
tet, erljea Pelmetlt. lr, l|m. ej|, tel, ! mm, I mla,
1995.
!!1. P0!KA lA 0!PAV|IIVANII / NK, NK!, lere| !. st. Nrteje
Nrl|er, r. Nrteje Nrl|er, l. !le|e1ea !ralalt, m|. !letea letetlt. l.
!are Ferlae, Petee lleljetlt, s|. Daile !erltetlt, les|lm. Ksealje !erlte-
tlt, mesle !esae Kesslal. al. Keae e1teiel, Nlae \lellt, Kelje |eilt,
/lme Prlte, Flllj !eteetlt, !eleae lleljetlt, \lll e|ale, !eslj ere||l,
Dreiea Kala, Oerea \liajlt, as|e|e Ne1eretlt, !aateae lelealle, Kse-
alje erlaletlt. ! mm, tel |!\-serlje}.
Hrtatski jilnski ljetopis, 9/1997.
101
Socoooo fooc|o f||o|o, rooolol| Ciqi Moqni 187.
Orgeexec[e vremeee
Moze se dokazari da na|veci ur|eca| na nacin na ko|i pu-
blika dozivl|ava neprekidni seri|al ima n|egovo redoviro po-
|avl|ivan|e u isrom vremenskom bloku svakoga r|edna u go-
dini. Dva pura na r|edan, rri pura, per pura u r|ednu, pozna-
ra glazbena spica upozorava nas na cin|enicu da ce seri|al po-
ceri. Oni ne nesra|u do |eseni ili do sl|edece seri|e. Po|av-
l|u|e se svakog r|edna, a vri|eme ko|e prolazi izmedu svake
epizode uvi|ek |e poznaro publici. Upravo zbog roga |e pira-
n|e kako u seri|alu pror|ece vri|eme, kako se konsrruira i
kako ga publika dozivl|ava, vazno kod razlikovan|a nepre-
kidnog serijala od serije. Premda se kroz veliki bro| epizoda
rakoder korisri isrim likovima, serija se obicno bavi po|edi-
nacnom pricom unurar zasebne epizode. (...) Znakoviro |e
da se, s druge srrane, radi|ski serijal Tbe Arcbers na|avl|u|e
kao svakodnevna prica o l|udima sa sela premda se da|e
samo |edanpur na r|edan. Ovd|e se priziva slusarel|ski doziv-
l|a| vremena u srvarnom svi|eru, kao da prolazimo kroz nasa
osobna zbivan|a ri|ekom dana, a zarim nalazimo sranicu za
orkrivan|e onoga sro se roga dana dogodilo u Ambridgeu.
Ta| os|eca| Carl Crabo obicno opisu|e, u karegori|ama ro-
mana, kao konvenci|u nezabil|ezenog razvo|a price. U ro-
manu, rvrdi on, kad se sm|en|u|u sporedni zapleri u prici,
napusreni likovi sli|ede nezabil|ezenu egzisrenci|u (Crabo,
1978., 67). Kad napusrimo likove u seri|alu na kra|u epizo-
de, oni vode nezabil|ezenu egzisrenci|u do pocerka iduce
epizode. Drugim ri|ecima, sv|esni smo da se svakodnevni zi-
vor nasravio u naso| odsurnosri, premda problem, ko|i smo
osravili na svrserku prerlodne epizode, rek rreba razri|esiri.
(...)
Uz ro, relevizi|ski seri|al, bio on dnevni ili r|edni, izgleda
kao da |e prosao kroz isro vremensko razdobl|e kao i n|ego-
va publika, dok |e u seri|i |edino m|erilo prolaska vremena,
vri|eme pripovi|edan|a unurar po|edine epizode. (...)
Os[ee[ budueosI
Druga |e osobina rrakavice os|eca| buducnosri, sralna
odgoda konacnog r|esen|a problema. Za razliku od seri|e
kod ko|e se na|avl|u|e da ima odreden bro| epizoda, seri|al |e
beskra|an. Ocira mnogosrrukosr zaplera, n|ilova medusobna
nerasplerivosr, svakodnevnosr kao osobina vremena pripovi-
|edan|a i zbivan|a, navode nas da v|eru|emo kako |e ri|ec o
prici ci|a buducnosr |os ni|e napisana. Cak ni dogada|i ko|i bi
u drugim pripov|ednim oblicima posluzili kao pogodan svr-
serak, u rrakavici nikad ne predsravl|a|u konacan kra|.
v|encan|e ne podrazumi|eva sreran svrserak, nego orvara
mogucnosr prica o bracnom zivoru i razvodu; odlazak lika iz
seri|ala ne znaci da se ona ili on nece ponovno po|aviri na-
kon nekoliko godina. (...) Upravo ra| os|eca| buducnosri
mozda rakoder ob|asn|ava nacin na ko|i smrri u seri|alima
(...) osra|u povisena m|esra, ko|a se pamre i cak misriicira|u,
ne roliko zbog likova o ko|ima |e ri|ec, koliko zbog roga sro
su ro |edini rrenuci ko|i se ne mogu ponoviri. (...)
PreplIee[e pre
Treca osobina konrinuiranog seri|ala nacin |e na ko|i se
dvi|e price preplecu i predsravl|a|u publici u nizu epizoda. To
|e zaniml|ivo usporediri s nacinom na ko|i se vode price u se-
ri|i. U seri|i (...), prica se, kao sro sam israkao, obicno rasple-
ce unurar svake po|edine epizode. (...) Trakavici |e, pak,
svo|srveno da dvi|e ili rri price ko|ima se bavi, dobiva|u pri-
blizno isro vri|eme u svako| epizodi i vrlo cesro se medusob-
no nadovezu|u i nadigrava|u. Kako |edna prica zavrsava,
druga pocin|e, rako da su uvi|ek barem dvi|e price u roku.
(...) U seri|alu |e moguce obulvariri sirok krug prica i srilo-
va, a da se prirom ne narusi n|egov ormar, rako da il se
predsravl|a dobro poznarim elemenrima glazbenom spi-
com, scenograi|om i sralno nazocnim likovima. Publici se
prikazu|e bogar uzorak epizoda i likova dramaricno |e po-
mi|esano sa svakodnevicom, rragicno s komicnim, romanric-
no sa sv|erovnim. Om|eri ce se razlikovari od seri|ala do se-
ri|ala. (...) Ali buduci da se nepoznaro uvodi unurar konrek-
sra dobro poznarog, publika moze prilvariri velike srilske i
sadrza|ne prom|ene, cak unurar isre epizode, sro bi se inace
moglo ocekivari ri|ekom c|elovecern|eg pracen|a programa.
Te rri osobine su, dakle, birni elemenri seri|ala rraka-
vice, ko|i |e razliku|u od drugil oblika kao sro su seri|a ili
dramarizaci|a romana. Ociro |e da su re rri osobine orga-
nizaci|a vremena, os|eca| nenapisane buducnosri i prepliran|e
PRIEVO0NA KNIZNCA
102
Christine Geroghty
Neprekde ser[elt defec[e
*
Osobine neprekidnog seri|olo (Trokovice}
**
` Pri|evod ulomaka iz. R. Dyer er. al., 1981. Coronarion Srreer, London . BII TV Monograpl no. 13, pp. 9-26.
Teksr se bavi samo briranskim relevizi|skim i radi|skim seri|alima i ne obulvaca americke seri|ale. Prim|eri su uglavnom preuzeri iz ceriri seri|ala ko|i
su emirirani u vri|eme nasra|an|a reksra. Coronarion Srreer (Cranada), Crossroads (ATV), ko|i se prikazivani ceriri pura na r|edan na sirem podruc|u
Londona, re Tle Arclers i Waggoner`s Walk (radio BBC), ko|i su prikazivani svakodnevno u pernaesrminurnim epizodama.
`` Za engleski rermin conrinuous serial (neprekidni seri|al), u pri|evodu rabim i kolokvi|alni naziv rrakavica, a za clilanger neizv|esni svr-
serak (op. prev.).
prica usko povezane s nacinom na ko|i se vodi prica u se-
ri|alu. Sl|edeci od|el|ak ce se zaro izravni|e pozabaviri pira-
n|em naraci|e.
Prpov[edee[e u ser[elme
Vecina isrrazivan|a ko|a se bave pripovi|edan|em, usredo-
rocena su na d|ela ko|a se cira|u s uv|eren|em da idu prema
nekom svrserku. Nararivna organizaci|a opisu|e se kao d|elo-
van|e kroz naperosr i razr|esen|e re naperosri srizan|em do
zadovol|ava|uceg svrserka (Scloles and Kellog, 1979.. 212).
Todorov opisu|e minimum pripovi|edan|a... bez ko|eg ne
mozemo reci da uopce posro|i pripovi|edan|e kao kreran|e
izmedu ekvilibri|a ko|i su slicni ali nisu idenricni (Todorov,
1975.. 163). Pripovi|edan|e, drugim ri|ecima, zavrsava usra-
novl|avan|em ekvilibri|a ko|i uravnorezu|e ono sro |e bilo po-
remeceno ili prekinuro na pocerku reksra. Barrlesovo isrra-
zivan|e u kn|izi S/Z upozorilo nas |e na nacin na ko|i ripovi
pripovi|edan|a d|elu|u posravl|a|uci zagonerke i piran|a ko|a
cirarel|a vuku kroz reksr u porrazi za odgovorom. Cirarel| |e
sralno ukl|ucen u ru porragu ko|a |e u srvari porraga za razr-
|esen|em. Na kra|u, nakon odgode, zbrke i periperi|a, dolazi
konacno razr|esen|e kada se sve zagonerke razorkriva|u
(Barrles, 1975.. 29).
U sv|erlu rog isrican|a razr|esen|a i svrserka, isrrazivan|e
seri|ala i ripa pripovi|edan|a u n|emu nude novu perspekri-
vu. Kao sro sam pokazala, seri|ali su obil|ezeni os|eca|em bu-
ducnosri, obecan|em da ce rra|ari do beskra|a. Dok se po|e-
dine price zavrsava|u, rrakavica se mora nasraviri, a publi-
ka mora sralno biri ukl|ucena. U ovom od|el|ku, dakle, zelim
promorriri pripovi|edan|e u seri|alu u sv|erlu n|ezine besko-
nacnosri, re se posebice usredorociri na dva sredsrva od
kl|ucne vaznosri uporabu neizv|esnog svrserka (clilan-
ger, op. prev.) i rrenuraka privremenog rasplera. Osim roga,
ispirar cu kako seri|al posravl|a nararivne konvenci|e drukci-
|e od onil u kn|igama i na ilmu i kako ra razlika ur|ece na
ukl|ucivan|e u sralno nedovrsen reksr.
Nexv[ese svrseIek
Neizv|esni svrserak cesro se smarra rradicionalnim zasrir-
nim znakom seri|ala. Zbog roga u ovom od|el|ku zelim pro-
morriri kako uporaba neizv|esnog svrserka ormalno razliku-
|e seri|al od dovrsenog romana ili ilma i kako su seri|ali o
ko|ima raspravl|am prilagodili ovo sredsrvo.
Sve ikcionalne, a i neikcionalne orme, pokusava|u an-
gazirari publiku posravl|a|uci i ku|uci zagonerku. (...) Neiz-
v|esnosr nam |e u seri|alima, medurim, namernura, rako da
smo prepusreni iscekivan|u od epizode do epizode, doslovce
u neizv|esnosri. Neizv|esni svrserak obil|ezava ra| prisilni
prekid.
O neizv|esnom svrserku se obicno razmisl|a u karegori|a-
ma seri|ala u ni|emom ilmu. Razvo| radn|e se prekida u
kl|ucnom rrenurku, rako da se zagonerka ne razr|esava, a
glavni likovi osra|u u opasnosri. Publika osra|e s piran|ima.
kako ce |unakin|a pob|eci, moze li |unak nadmudriri nepri-
|arel|a Naperosr ko|a izrasra iz naglog prekida pripovi|eda-
n|a izrazava se neizv|esnim svrserkom, rako da se razliciri
sm|erovi ko|ima bi prica mogla krenuri zamrznu do sl|edece
epizode. Seri|ali o ko|ima pisem, medurim, samo povreme-
no kao sredsrvo korisre neizv|esni svrserak s n|egovim izvor-
nim dramaricnim ucinkom. Vazno |e uociri nararivnu kon-
srrukci|u pomocu ko|e se posrize ra| rrik. Kroz svaki seri|al
provlace se sralni problemi ko|e publika moze prariri kad is-
pusri odredene epizode. (...) Te opcenire price pridonose c|e-
lini seri|ala, u ko|em ce svaka epizoda imari svo|u vlasriru
srrukruru, d|elu|uci kroz dva ili vise zaplera, od ko|il se |e-
dan cesro korisri kao komicka prorureza ozbil|ni|o| drami.
Vaznosr rog prepliran|a razlikovari ce se od seri|ala do seri-
|ala. (...) U svim seri|alima, dakle, ra epizodicna konsrrukci-
|a podrazumi|eva da se neizv|esni svrserak moze izvuci iz
neke man|e vazne srvari, ko|a se cesro prikazu|e komicno i
lako zaboravl|a, dok vazni|a opca piran|a osravl|a|u bez ra-
splera i bez odgovora. Zaro |e ro samo ormalno sredsrvo i
ni|e nuzno povezano s mogucim zavrserkom price. (...)
Ireeuc prvremeeog respleIe
(...) Neizv|esni svrserak predsravl|a vazno sredsrvo u na-
rarivno| organizaci|i rrakavice. N|egova se uporreba, nai-
me, rakoder dovodi u ravnorezu r|edim po|avama rasplera u
seri|alu, rockama u ko|ima se privremeno posrize nova lar-
moni|a. Seri|ali se razliku|u po rome koliko korisre ru srrare-
gi|u. Tbe Arcbers prilicno cesro zavrsava, poglaviro na kra|u
r|edna, za|ednickim ob|edom ili okupl|an|em obirel|i. Drugi
seri|ali skloni su cuvari rakve rrenurke za sverkovine popur
Bozica ili prigoda kao sro su v|encan|a i sprovodi. Te rrenur-
ke obil|ezava obusrava osralil prica, iako ce se one po|aviri
u sl|edeco| epizodi. Barem |ednom ce se israknuri sklad unu-
rar grupe likova, rako da se privremeno suspendira|u svade
i nesuglasice ko|e bi mogle pri|eriri ravnorezi. Zavrsni prizor
rakve epizode ni|e ona| ko|i gleda prema sl|edecem nasravku,
nego ona| ko|i ga presi|eca zagrl|a| mladenaca, zdravica
na obirel|sko| proslavi, skupina likova na svrserku zabave.
Naravno, nikad nema konacnog rasplera |er publika zna
da ce se prica nasraviri, ali rakvi rrenuci osigurava|u predal
od lermeneuricnil drama neizv|esnog svrserka. Srovise, re
dvi|e mogucnosri, privremeni raspler i neizv|esni svrserak,
za|edno osigurava|u vari|aci|e unurar urvrdenog obrasca or-
ganizaci|e seri|ala.
UpoIrebe proslosI
U ovom od|el|ku o pripovi|edan|u, za sada sam rasprav-
l|ala o rome kako oblik seri|ala iskorisrava zel|u publike da
sazna sro ce se sl|edece dogodiri. ]asno |e da publiku zanima
i ono sro se dogodilo u proslosri. Seri|al, kao sro smo vid|e-
li, nudi mrsavo pripovi|edan|e ko|e se u sluca|u usp|esnil se-
ri|ala moze nasraviri dvadeser ili rrideser godina. U ovo| siru-
aci|i, nema|u svi gledarel|i/slusarel|i isro znan|e o proslosri se-
ri|ala, a dogada|i ko|i su nekima u zivom s|ecan|u, drugima
su nepoznari. Lpizode se mogu izosraviri; gledarel|i/slusarel|i
mogu biri relarivno novi prarioci programa; oni mogu vid|e-
ri/curi samo ograniceni bro| epizoda, v|ero|arno zbog svo|il
redoviril poslova. Ne ulaze se narocir rrud da se publika
drzi u roku sa zbivan|ima ko|e |e mozda propusrila, a na|av-
l|ivaci ko|i uvode u programe ociro ne mogu dari sazerak
onoga sro se do sada dogodilo. Sroga ne posro|i nikakvo
|amsrvo da ce po|edinci u publici mnogo znari o povi|esri po-
|edinog seri|ala.
Treba, medurim, primi|eriri da se neki gledarel|i/slusarel|i
vrlo |asno s|eca|u proslosri seri|ala i oceku|u da ce sva upu-
Hrvar. ilm. l|ero. Zagreb/god. 3 (1997), br. 9, srr. 12-16 Ceraglry, Cl.. Neprekidni seri|al...
103
civan|a na n|u biri rocna, do posl|edn|e po|edinosri. Tu aku-
mulaci|u znan|a kod posvecene publike prepozna|u oni ko|i
rade na programima, ko|i se lvale deral|nom pazn|om ko|u
publika posvecu|e sirnicama u seri|alu. Produkci|ska ekipa
serijala Coronation Street ukl|ucu|e i pov|esnicara programa
ko|i |amci da su sva upucivan|a na proslosr rocna. Znan|e
ko|e se dobiva gledan|em ili slusan|em programa moze se
po|acari ciran|em kn|iga ko|e se remel|e na seri|alima ili ma-
gazina ko|i se izda|u da bi zabil|ezili posebne dogada|e. Dvi-
|e risucira epizoda seri|ala Coronation Street, prim|erice,
proslavl|ena |e suvenir albumom ko|i |e ukl|ucivao sinop-
sis prve epizode i povi|esr dogada|a u Ulici ri|ekom proslil
dvadeser godina. Seri|al, dakle, d|elu|e u siruaci|i u ko|o|
mora biri prisrupacan svim gledarel|ima, a isrodobno biri ro-
can glede svo|e vlasrire akumulirane proslosri. (...)
Premda |e akumulirana proslosr vazna za seri|al, moglo bi
se rakoder reci kako |e sposobnosr da se zaboravi ono sro
se dogodilo u proslosri seri|ala |ednako kl|ucna. Da |e seri|al
morao nosiri rezak rerer svo|e proslosri, ne bi se mogao na-
sraviri. Kad bi se novim gledarel|ima/slusarel|ima ob|asn|ava-
le sve implikaci|e proslil dogada|a, price bi se razmrvile. Na-
proriv, ako seri|ali |asno prilvare (...) da ima|u proslosr, ne
mogu n|ome biri ograniceni. Krura privrzenosr vlasriro| po-
vi|esri odbacu|e se u korisr leksibilni|eg prisrupa ko|i dopu-
sra seri|alima da d|elu|u u sadasn|osri.
U ovom od|el|ku israknula sam nacin na ko|i se ormalne
srraregi|e pripovi|edan|a u seri|alu razliku|u od onil u ilmu
ili epizodi seri|e, re sam ispirala uporabu neizv|esnog svrser-
ka i proslosri seri|ala. Te su srraregi|e vazne |er dopusra|u se-
ri|alu, dokle god d|elu|e unurar poznarog ormara, da osigu-
ra dosrarnu vari|aci|u kako bi spri|ecio os|eca| porpunog po-
navl|an|a. Tako se proslosr moze d|elarno korisriri unurar
price, na n|u se moze uspurno upucivari, ili moze osrari pu-
blici kao porenci|alno pomocno sredsrvo. Seri|al se moze
prekinuri u rrenurku nedovrsene radn|e ili visoke naperosri,
u rrenucima ko|i nema|u posebnu dramaricnu vaznosr, ili u
rrenucima privremenog rasplera. Te vari|aci|e su ogranicene,
ali su dosrarne da da|u riram i iskazu razliku unurar ponav-
l|an|a ko|e opisu|u Hearl i Skirrow (Hearl and Skirrow,
1977.. 15). Osrarak ovog ese|a ce pokazari da uporrebu na-
rarivnil srraregi|a, uremel|enil na razlici i ponavl|an|u, po-
dupiru slicne vari|aci|e na razini karakrerizaci|e i zaplera.
KerekIerxec[e xepleI
U ovom od|el|ku zelim isrraziri kako su karakrerizaci|a i
zapler u seri|alu medusobno spo|eni rako da gledarel|u osi-
gurava|u poznaru podlogu, ali i srvara|u dovol|no iznenade-
n|a da bi spri|ecili dosadu. Tako se isri zapleri mogu ponov-
no korisriri s razlicirim modulaci|ama, isri se lik moze kori-
sriri na razlicire nacine, novi likovi mogu se uvodiri ili nesra-
|ari bez ob|asn|en|a, isra siruaci|a moze srvarari razlicira isce-
kivan|a. Nacin na ko|i ra| proces d|elu|e mozemo orkriri pro-
marra|uci, kao prvo, kako se seri|al sluzi likovima, a zarim i
kako su oni posravl|eni unurar zasebnil zaplera.
UpoIrebe lkove
Seri|al uvi|ek korisri vise likova od drame, ili cak seri|e,
da bi pruzio raznolikosr i da se likovi ne bi prebrzo porro-
sili. Premda se zasniva na skupini l|udi iz isroga m|esra (Uli-
ca, Ambridge, Lmmerdale), seri|al ce imari prilicno velik ras-
pon likova u smislu dobi, srodsrva i slvacan|a |er, kao sro
cemo vid|eri, rakve vari|aci|e dopusra|u siri raspon prica. Se-
ri|al mora imari na|uzu |ezgru likova ko|i se godinama redo-
viro po|avl|u|u i posra|u bliski sralnom gledarel|u/slusarel|u.
Osim roga, vecina seri|ala uvodi nove likove za mali bro|
epizoda ko|e prikazu|u price za ko|e se glavni likovi mozda
ne bi mogli uporri|ebiri. (...)
Likove u seri|alu zelim svrsrari na rri nacina za ko|a cu
pokazari da osigurava|u osnovu za n|ilovu uporabu unurar
price. Svaki lik moze se doziv|eri kao inditidualiziran lik,
kao tip i kao polozaj, a disrinkci|e ce se po|asniri u ob|asn|e-
n|ima ko|a sli|ede. Inditidualiziran lik |e ona| ko|ega obil|e-
zava|u svo|srva sro pripada|u samo n|emu ili n|o|. (Upravo ra|
aspekr isricu novinski clanci.) Neki likovi, vrlo cesro ali ne i
uvi|ek, upravo oni ko|i se korisre radi komicnog eekra, bir
ce posebno obil|ezeni |ednom od rakvil osobina. (...) Drugi,
posebice sralni likovi, imar ce mnosrvo rakvil osobina. Tako
se Hilda Ogden prikazu|e kao svadl|ivica, rracerica ali i zena
ko|a karkad moze biri dosro|ansrvena kad se suoci sa sudbi-
nom; David Hunrer (iz seri|ala Crossroads) izgraden |e kao
cov|ek lezerne, ugodne van|srine ko|a prikriva n|egovu ran|i-
vosr. Upravo isrican|em mnosrva ril individualiziranil liko-
va seri|al |e u sran|u porkri|epiri do|am beskra|no bogarog
uzorka zivora i l|udi.
Ti se likovi na drugi nacin dozivl|ava|u kad il promarra-
mo kao ripove. Pri|e sam spomenula da se nasa reerenrna
pozici|a iz ko|e slvacamo lik cesce nalazi unurar seri|ala ne-
goli izvan n|ega. Cini mi se rakoder da neki likovi posra|u ri-
povi s nizom osobina pomocu ko|il se mogu oblikovari i
drugi likovi. Tako posro|i rip Llsie Tanner seksipilne,
prilicno prosro od|evene i srrasrvene zene ko|a se moze
prepoznari u drugim zenama iz seri|e Coronation Street
Riri, Suzie, Ber (ukl|ucila bil i Lena Iairclougla kao muski
ekvivalenr). Osim roga, druge zene u seri|alu odredene su
rime sro ne pripada|u ripu Llsie Tanner Mavis, Lmily i
Cail, ko|e su se razvile iz rog ripa da bi posrale n|egova su-
prornosr. (...)
Isru se skupinu likova na rreci nacin moze odrediri kao
nosirel|e srarusnog poloza|a. rime podrazumi|evam poloza|
ko|i oni u seri|alu zauzima|u u smislu spola, dobi i bracnog
sran|a, a ponekad i u smislu klase i zvan|a. U seri|alu Coro-
nation Street, rako, Ken Barlow, Sreve Iisler, Mike Baldwin,
Lddie Years, Ired Cee pa cak i Alberr Tarloc, ma koliko se
razlikovali kao individualizirani likovi ili ripovi, svi su (u vri-
|eme pisan|a ovoga reksra), neozen|eni muskarci i odarle
uporrebl|ivi u pricama ko|e se usredorocu|u na udvaran|e i
zenidbu. (...)
Likovi, dakako, mogu imari vise od |edne pozici|e ovisno
o rome sro se isrice. Tako |e Tony Arcler isrodobno suprug,
sin, orac i armer, a naglasak ce |asno ovisiri o konkrerno|
prici u ko|u |e ukl|ucen u danom rrenurku.
Mozda |e vazno israknuri da re rri karegori|e nisu iskl|u-
cive; svi likovi u svako doba mogu se doziv|eri kao individu-
alizirani likovi, ripovi ili nosirel|i posebne srarusne pozici|e.
Upravo inrerakci|a ril rri|u karegori|a dopusra da se likovi
korisre na razlicire nacine, a prici isrodobno da|e srabilnosr i
leksibilnosr.
104
Lkov u eerec[
Ova analiza likova u seri|alu omogucu|e da se sagleda
kako se oni mogu korisriri unurar pripovi|edne organizaci|e
seri|ala. Nedvo|beno |e da, dok su neki zapleri prim|en|ivi na
sve, drugi ce biri ograniceni na one posebnog ripa ili sraru-
sne pozici|e. Veliki dogada|i roden|e, zenidba, smrr ko-
risre se sredl|ivo da bi se mogli doziv|eri kao posebne prigo-
de. (Periperi|e u ko|ima se isrobno umire ili/i zeni mogle bi
seri|alu Coronation Street dari nesro od karakrera sapuni-
ce.) Zapleri ko|i su usredoroceni na zenidbu ili roden|e ko-
risre se ogranicenim, premda |os uvi|ek sirokim krugom li-
kova; oni ko|i govore o smrri korisre se svim likovima, ali ra-
zlicire ce osobine likova dogada|u dari osobir os|eca| dirl|ivo-
sri, zalosri, soka, pa cak i olaksan|a. Takvi dogada|i obicno
zauzima|u dosra vremena u epizodi, a posebice u sluca|u re-
levizi|skil seri|ala, podupiru il prareci izv|esra|i u izdan|ima
posebnil magazina.
Opci zapleri, s druge srrane, spo|nice su seri|ala, osnova
d|ela. U seri|alima ko|e razmarram, oni se vrre oko problema
kao sro su odnosi u brakovima, medu narasra|ima, pri|arel|i-
ma, re oko svada i poreskoca kod kuce. Ti opci zapleri pri-
m|en|ivi su na sve likove, |er |e svarko, na ova| ili ona| nacin,
ukl|ucen u slozenu mrezu odnosa. Raznolikosr se, dakle, po-
srize ukl|ucivan|em po|edinaca ko|i pridonose razlici izme-
du, prim|erice, isre price ko|a se bavi Annie i Billy|em Wal-
kerom, Ivy i Brianom Tilseyem ili Cail i n|ezinom ma|kom.
(...)
Vazno |e ipak, primi|eriri, da se mogu dodari dal|n|i cim-
benici raznolikosri rako da se publika iznenadi prom|enom
poloza|a ili da se lik ne ponasa ripski. Tako, orkrice da |e Ber
Lyncl ma|ka, n|ezin lik sravl|a u poloza| ko|i publici ni|e po-
znar i ne oceku|e ga. Uporaba likova ko|i se ne ponasa|u rip-
ski, uobica|eni|a |e od prom|ene srarusnog poloza|a i vrlo |e
d|elorvorna. Cn|ev Lmily Bislop iznenadu|e i dira vise od
gn|eva Llsie Tanner, |ednosravno zaro sro dolazi iz neoce-
kivanog izvora. (...)
Uloge Iree u ser[elu
Ire ueuIer ser[ele
U ovom zakl|ucnom od|el|ku, pokusar cu analizirari ulo-
gu rraca, ko|i se cesro dozivl|ava kao karakrerisrika seri|ala i
vrlo cesro komenrira u samim seri|alima. Na |edno| razini,
rrac pomaze u srvaran|u os|eca|a svakodnevnosri na ko|i |e
upucivao pocerak ovog reksra (...) Sro |e vazni|e, rrac u seri-
|alu komenrira radn|u.
Vecina rraceva publiku opskrbl|u|e novim obavi|esrima ili
|o| da|e vise po|edinosri o onome sro se dogadalo. On or-
malno igra vaznu ulogu rako sro povezu|e razne zaplere i ra-
zlicire likove, re il cini suvislima. Tako ce lik, ukl|ucen u |ed-
nu pricu, naizgled uspurnim razgovorom preni|eri obavi|esr
o ro| prici, a zauzvrar dobiri novosri o drugim zaplerima u
ko|ima on/ona ne sud|elu|e.
M|esra na ko|ima se moze lako rracari zaro su medu na|-
cesce korisrenim posra|ama u seri|alu gosrionice i ducani
u seri|alima Coronation Street, Tbe Arcbers, vaoners valk
i Innerdale Iarn, sama ulica Coronarion, seoska rrarina ili
predvor|e crkve u seri|alu Tbe Arcbers. Na rim |avnim m|e-
srima likovi se mogu prema porrebi po|avl|ivari ili nesra|ari,
rako da ro izgleda posve prirodno. (...) Scena u ko|o| dva ili
rri lika brbl|a|u o |edno| prici, moze posve promi|eniri sm|er
dolaskom drugog lika s drukci|om vrsrom novosri. Takva
posrava podrazumi|eva da se razliciri zapleri mogu pomiriri
i da il mogu rumaciri likovi ko|i mozda nisu izravno ukl|u-
ceni u radn|u. Ova| rekuci komenrar iznosi na vid|elo razli-
cire moralne pozici|e sro il zauzima|u likovi ko|i komenrira-
|u ono sro se dogada (...) i pribavl|a|u publici niz perspekri-
va s ko|il ona moze razum|eri radn|u. Osim roga, rakvi raz-
govori gorovo uvi|ek pokrecu nagadan|a o onome sro ce se
dogodiri i sro bi likovi mogli uciniri. Ova vrsra nagadalackog
rraca isrodobno porice publiku na r|esavan|e namernure za-
gonerke, re nam da|e uvid u likove na ko|e se ona odnosi.
Trac vrlo cesro ima ud|ela u samo| radn|i. Price se vrlo ce-
sro vrre oko piran|a. sro zna|u ili ne zna|u razliciri likovi, a
odluka da lik sazna o prerlodno nepoznarom dogada|u ce-
sro |e glavna rema. Takva se piran|a sralno |avl|a|u u seri|ali-
ma. (...)
Znan|e dobiveno rracem u ovo| siruaci|i posra|e nesro go-
rovo opipl|ivo sro se da|e, uskracu|e, sluca|no orkriva ili se
na ro aludira. Trac zaro posra|e ne samo rekucim komenra-
rom, nego i vazanim di|elom radn|e, pa |e gorovo nemoguce
povuci crru izmedu radn|e i komenrara same radn|e.
Ire xvee ser[ele
Vid|eli smo kako rrac d|elu|e unurar seri|ala, igra|uci isro-
dobno vaznu ulogu na razini radn|e i pruza|uci publici oba-
vi|esri, ide|e i nagadan|a o onome sro bi se moglo dogodiri.
Takoder bil zakl|ucila da, u smislu obavi|esri i nagadan|a,
rrac na slican nacin d|elu|e izvan programa u raspravama
ko|e seri|al izaziva medu svo|im redovirim prariocima. Draz
usp|esnog seri|ala sasro|i se u rome sro nam on nudi m|esro,
meraoricni lakar na sanku, kao komenrarora rekucil doga-
da|a u ko|ima nas godine gledan|a/slusan|a cine srrucn|aci-
ma. Takvi razgovori ce ukl|uciri inormiran|e o novim epizo-
dama (Sro se sinoc dogodilo u Coronation Streetu) ili o
dogada|ima u daleko| proslosri. Oni rada poricu nagadan|a
rako da raspravu ne vode samo likovi u seri|alu nego i publi-
ka. To ne znaci da |e publika opceniro navucena na misl|en|e
da |e svi|er u seri|alu srvaran. Srovise, uzirak rakvil rasprava
sasro|i se u delikarnom uravnorezavan|u rasprave o likovima
kao srvarnim l|udima ko|i ima|u proslosr, morivaci|e i buduc-
nosr, dok se isrodobno prepozna|u ormalne konvenci|e se-
ri|ala u ko|em se oni po|avl|u|u. U novinskim izv|esra|ima
kazu nam, prim|erice, da ce Suzie Birclall i Srevea Iiclera
izbaciri iz Coronation Streeta. Tu spozna|u mozemo korisriri
u nagadan|u o rome kako ce ro uradiri; loce li Sreve biri or-
pusren, loce li orici za|edno, loce li Suzie ova| pur usp|eri
obaviri srvari u Londonu Upravo ra vrsra upucenog nagada-
n|a medu publikom, svo|srvena |e reakci|i na seri|al i razliku-
|e ga od osralil relevizi|skil ormi.
Zekl[uek
U ovom ese|u raspravl|ala sam o ormalnim karegori|ama
unurar ko|il rrakavica d|elu|e i pokusala oci|eniri neke
ucinke ovog procesa. Trakavicu rreba radiri s obvezu|ucim
rasporedom, rako se na relevizi|i po|avl|u|e cesce od |edan-
pur na r|edan, a ponekad, u radio programu, per pura na r|e-
dan. Da bi ro posrigla ona urvrdu|e osnovu ko|a sve vise i
105
vise posra|e poznara publici, a isrobno zadrzava dovol|no
elasricnosri da bi mogla prikazari ociro razlicire siruaci|e.
Ona nam pruza os|eca| nenapisane buducnosri, a isrodobno
i da|e prisrup proslosri. Osravl|a nam da se piramo sro ce se
sl|edece dogodiri, karkada s uisrinu naperim svrserkom.
Upucu|e nas u nova zbivan|a ko|a su beskra|ne vari|aci|e
rra|nil obrazaca, re pribavl|a isrodobno raznolik i ogranicen
krug likova. To ravnov|es|e izmedu prom|ene i ponavl|an|a
posrize se kroz usrro|srvo pripovi|edan|a i lika, a sli|ed price
se ucvrscu|e rracem i unurar i izvan reksra.
(Pr[evodt 0eee Neeed]
LIereIure
Barrles, R., 1975., S/Z, London . ]onarlan Cape
Clarman, S., 1978., History and Discourse, Cornell . Cornell UP
Crabo, C., 1928., Tecbinque oj tbe Notel, New York (ciriran kod
Clarmana)
Hearl, S. and Skirrow, C., 1977., Teletision a vorld in Action,
Screen, vol. 18, no. 2
Scloles, R. and Kellog, R., 1979., Tbe Nature oj Narratite, New
York . OUP
Todorov, T., 1975., Tbe Iantastic, Cornell . Cornell UP
106
Christine Geroghty
Ihe CoeIeuous
Serelt e 0efeIoe
Ile essay discusses rle ormal rerms
wirlin wlicl a conrinuous serial ope-
rares and rries ro asses some o rle e-
ecrs o rlis process.
Tle conrinuous serial las ro work
wirl a punisling scledule, normally
appearing on relevision more rlen
once a week and somerimes, on radi-
o, ive rimes a week. In order ro do
rlis, ir esrablisles a base wlicl beco-
mes increasingly amiliar ro irs audi-
ence wlile mainraining suicienr le-
xibiliry ro be able ro presenr appa-
renrly dierenr siruarion. Ir provides
us wirl rle eeling o an unwrirren u-
rure wlile giving necessary access ro
rle pasr. We are consranrly ler won-
dering wlar will lappen nexr occa-
sionally wirl a real clilanger. Ir pre-
senrs us wirl new evenrs wlicl are
endless variarions on regular parrerns
and provides a range o claracrers
wlicl is borl varied and limired. Tlis
balance o clange and reperirion is
aclieved rlrougl rle organizarion o
narrarive and claracrer, and rle suc-
cession o rle narrarive is cemenred
rogerler by gossip, borl inside and
ourside rle rexr.
Hrvo|e Lisinski
Wllem Wylers Humeesm (1960]
An essay, publisled in 196, on rle William
Wyler`s rlemaric preoccuparion`s wirl essenrial er-
lical issues and lis discrere srylisric procedure is
based on rle analysis o rlree Wyler`s ilms. Detec-
tite Story, Tbe 8i Country, Tbe Iriendly Iersua-
sion.
William Wyler is marked by rle ame rlar le cannor make
a bad ilm, and rle ame is nor unounded. He made ilms
in a variery o genres. social drama, love rragedy, derecrive
srory, love comedy, lisrorical specracle, wesrern. And le
made very ew misrakes ar rlar lis ilms were ar worsr o
medium value, mosrly o liglesr arrisric value. In rle rlree
ilms closen or analysis, Wyler conveyed in a deep and ar-
risrically impressive manner a commenr on some decisive
and grear problems o conremporary lie, primarily erlical
ones (a desrrucriveness o a dogmaric separarion o rle
world inro rle good and rle bad wirl norling inberween in
Detectite story; rle quesrion o inlerenr violence and irs
ligler conscienrious and social conrrol in Tbe 8i Country
and Iriendly Iersuasion). Wyler rended roward spirirualized
realism, wlicl was nor only maniesred in rle cloice o aur-
lenric and convincing ambiences, or in candid and subrle
acring (acrors are ar rle besr in Wyler`s ilms) bur mosr o all
in rle vivaciry o claracrers and in rle imporrance o luman
problems rle claracrers were rle velicles o. Wyler was one
o rle rare conremporary ilm arrisrs in wlose works big and
powerul personaliries srill did imporranr rlings.
Mikico Gilic
eI eeoIher flm fesIvel wIhouI
flm edusIry
CkOATAM FE5TVAL OF 5HOkT FLM5, ZAGkE, 17
UDC 71.(47.5}
71.43-2
Reviewing rle sixrl Croarian ilm esrival Croarian esri-
val o slorr ilms, one can menrion several inreresring and
rwo excellenr documenrary ilm (Mirila by Vlado Zrnic and
Ioacica, rocelica, nendulica Ia lace-nakin tecbniques
by Vlarka Vorkapic). Several really good music videos were
also screened ar rle Iesrival (Stanpedo by ]asna Zasravniko-
vic, Tana/Darkness by Lmil Maresic, Mene ne zanina/In
not interested by Radislav ]ovanov Conzo), as well as ew
nice animared ilms, wlile rle experimenral ilms and vide-
os producrion upleld irs usual ligl srandard (especially
wirl Sonata za Irnesta G./Sonata jor Irnest G. by Milan Bu-
kovac and Tonislat Gototac by Tomislav Corovac). Howe-
ver, documenraries are generally produced by HRT (Croari-
an radio-relevision), rle narional relevision nerwork, and
roo oren suer by irs resrrains. Musical videos are only pe-
rierally linked ro rle ilm producrion, wlile rle experimen-
ralisrs are roo isolared rom rle world o dominanr produc-
rion ro ler anyione ourside rle experimenralisr circle rake
credir or rleir success. Ir is in rle wasreland o earure ilm
producrion rlar rle crisis o Croarian ilm indusrry is mosr
clearly seen, bur rle solurion slould nor be ler ro ralenrs,
enrlusiasrs and ilm bus, because rley are obviously unca-
pable o supporring rle ilm indusrry. Tle governmenr oi-
cials slould rlereore decide wlerler rley ind our ilm in-
dusrry worrl resrorin and, i rley do, wlar can be done abo-
ur ir.
orivo| Dovnikovic
Feled eeeloges
UDC 71.43-2(47.5}(01}
In a polemical reacrion, primarily ro rle Ingo Perzke arricle
4 Years o Animared Iilms rom Zagreb ilm Srudio (publis-
led in CCC No. 7, 1996), rle eminenr animarion aurlor ar-
remprs ro correcr some o rle misraken inrerprerarions and
acrs abour rle Zagreb Sclool o Animarion ound in rle
aoremenrioned arricle. Tle lumping o Zagreb`s siruarion
wirl rle siruarions o orler socialisr animarion srudios as
srare conrrolled and supporred arr is mosrly wrong beca-
use Zagreb`s animarors were never accepred ideologically,
bur mosrly and beneicially, ignored. Tlis was rle basis or
complerely ree and crearive aurlorial work in Zagreb`s sru-
dio. No one was assigned ro malevolenrly warcl over and
conrrol rle crearion o rle ilms, rlereore rle rwo ilm di-
recrors menrioned by name in Perzke`s arricle as usurpers
and ideological conrrollers over rle work o Vlado Krisrl
were wrongly accused. Tley were simply ilm direcrors (and
107
AbsIrecIs
named as sucl in rle credirs o Krisrl`s ilm) in a period
wlen direcrorial work was dissociared and disrincrively ca-
regorized rom animarion work and acrual drawing. Tle
pracrice o uniied work in animarion (wirl credirs as aur-
lors) was inrroduced mucl larer. Some orler acrual misra-
kes in Perzke`s arricle and rle award lisr are also poinred our.
Domir kodic
Neeed PeIet MesIers of Zegreb
CerIooe Flms
UDC 71.43-2(04.3}
In a review o a book Majstori zarebacko crtano jilna
(Masters oj Zareb Cartoon Iilns), Zagreb 1996, rle revie-
wer poinrs rlar rle book is a remake (second clanged edi-
rion) o rle previous aurlor`s book (Zitot u jantaziji crta-
no jilna A Iije in a Cartoon Iiln Iantasy). Book is a
compilarion o inrerviews wirl animarion aurlors and peo-
ple connecred wirl rlem and supplied wirl book aurlor`s
commenrs. Ir oers some inreresring sraremenrs by Zagreb
animarion aurlors, bur lacks lisrorical annorarions and co-
lerenr srrucrure.
Drogon kubeso
Flm Ireeds e Ihe NeeIes
UDC 71.43.04
Tle arricle is an overview o general ilm rrends in
rle cinema o rle nineries. Tle Irencl revival, a-
iling pressure o rle Hollywood mainsrream, esri-
vals as rle main rrend indicarors, a proliic wave o
US aureur independenrs, rle world dominarion
o Bririsl social wave ilms.
Tle world cinema o rle nineries is marked wirl liglly
dynamic rrends. Tlere is rle Irencl revival wirl C. Kla-
piscl, M. Kassovirz, rle new Clabrol and Rolmer. Tle
pressure rom Hollywood`s mainsrream blockbusrers conri-
nues bur lacks invenriveness wirl carasrrople ilms iled
wirl senrimenralism and banal siruarions, unsuccessul lig-
lbudger comedy and women`s ilms. Iilm esrivals like Can-
nes, Sundance, Venice and Berlin conrinue ro be rle main
rrend indicarors parricularly sensirive ro anyrling rrendy
and new. Tle rise o US aureur independenrs (low budger
ilms) is also very imporranr, wirl some o rlem compering
or a place in rle mainsrream cinema, wlile orlers, like Say-
les, conrinue ro work low budger. Tlis proliic o-ield,
wirl 8 ilms regisrered ar rle Sundance ilm esrival, las
become dense wirl slorr and rransienr recycling rrends sucl
as noire revivals, pulp poerics, gay ilms, young ilms, new
age ilms, erc. In Brirain, social wave ilms masrerully domi-
nare over rle sraid mainsrream adaprarions o Slakespeare
and Ausrin.
Tomislov Cegir
Wm Weeders coeogrephy
UDC 71.44.071.1(430}
In rle review arricle cerrain persisrenr morives and
elemenrs o Wim Wenders` ilms are presenred.
Loneliness, man-man or man-clild relarionslips,
rle absence and idealizarion o amily and women,
culrural reerences ro rock`n roll and lirerarure, re-
erences ro American culrure, especially genre
ilms, a Luropean srylisric roucl.
Mosr arricles on Wenders in rle Croarian press lave been
wrirren in rle eiglries. His culr srarus las obviously clanged
and rlere lave been only a ew arrricles concerning lim du-
ring rle nineries. Bur Wenders conrinues ro make ilms and
now irl is possible ro ger a clearer picrure o lis liglly per-
sonal cinemaric world and lis persisrenr moris. Wenders is
primarily concerned wirl rle individualiry o lis prorago-
nisrs and rleir srare o mind wlicl is exrremely sensirive ro
sociery in general. Wenders` proragonisrs are like rlose rom
American ilm noires. Tley are loners on rle margin o so-
ciery wirlour arraclmenrs ro any speciic communiry. Tlis
posirion is expressed rlrougl rleir on-rle-road lie siruari-
ons. Tley rravel a grear deal, resrraining rlemselves rom
any real acrion. Tley lesirare in rleir decisions and are ara-
id o acing rleir ears. In spire o nor being arracled ro an-
yone, lis proragonisrs do relucranrly develop an arraclmenr
wirl orler males or a parricular clild. Tlis serves as a kind
o caralysr or alrering rle proragonisr`s sel knowledge.
Tlere is also a clange in rle posirion o women in Wenders`
ilms. In lis irsr ilms women are narrarively unimporranr,
bur larer on rley become reasons or lis proragonisr`s wan-
derings. Similarly, amily is somerling inaccessible ro Wen-
ders` proragonisrs (rley usually lee rom amily) bur ar rle
same rime, amily is somerling rley yearn or. Being a sorr
o culrural direcror, Wenders slows keen inreresr in rle
culrural aspecrs o conremporary arr, rock`n roll, lirerarure,
painring, American movies and movies in general, parricu-
larly in rradirional genres like rlrillers, derecrive ilms, and
road movies. Bur rlougl le is liglly immersed in reeren-
ces ro American popular culrure, akin ro lis US conrempo-
raries like Walrer Hill, Wenders is basicaly a direcror wirl a
Luropean sensibiliry. He is assuredly a parr o Lurope`s mo-
dernisr rradirion.
V|ekoslov Mo|cen
KeemeIogreph es e IheeIer
Comedy Iopc eI Ihe Eed of
NeeIeeeIh CeeIury
UDC 72.2
Tlis researcl paper in ilm lisrory is abour rle ear-
liesr reacrions o popular rlearer ro rle brand new
plenomenon o ilm. Tle paper is based on publis-
led conremporary reviews and rle preserved rran-
108
slarion o rle perormed play, a Cerman liglr co-
medy adapred ro rle Croar milieu. Tle play was
perormed in Zagreb in 1898, only rwo years arer
rle irsr ilms were slown.
In rle lasr days o Iebruary 1898, rle new liglr comedy
Hans Huckelbin or Kinemarograpl by Cerman play-
wriglrs Oskar Blumenrlal and Cusrav Kadelburg opened ar
Zagreb`s Narional Tlearer. Ir was rle irsr known play using
rle new medium o ilm as a plor elemenr ro be perormed
on rle srage in Zagreb. Tlis was rwo years arer rle irsr
ilm-PROCRAM was slown in Zagreb in 1896. Tle play
was localized, meaning rle names and places and reeren-
ces in rle dialogue, were Croarized. Tle name o rle play
was Kinemarogra ili Marrin Smola. In rle plor, rle naive
proragonisr is ser up ro meer a nice girl unaware rlar every-
rling is being ilmed by a candid camera. Tle ilm is rlen
slown wirlin rle normal program o Kinemarograpl, in
ronr o rle ilmed mans` wie, riends and amily. Tle po-
pular ilm program menrioned in rle play was mosrly rle ac-
rual ilm program slown in Zagreb rwo years earlier. Tle ci-
nema program reerred ro in rle play was, o course, nor
screened on rle srage, bur |usr reerred ro wirlin rle dialo-
gue. Tle play used rle ligl populariry o cinema a r rle
rime, bur also anrasized abour rle possibiliry o rle can-
did camera and irs possible misuses. Tle play conrains ge-
neral opinions abour ilm as well.
Zagreb wirnessed irs encore rlirry years larer in 1928. Ir
was also perormed on srage in neiglboring L|ubl|ana, Slo-
venia.
vo 5krobolo & gor Toml|onovic
Rel[e Bes ~ Ae AcIor for ell
Medums
UDC 71.44.071.2(04}
An exrensive bio-ilmograplical inrerview wirl rle
renown Croarian rlearer and ilm acror Rel|a Ba-
sic.
In 1995. Rel|a Basic (born Zagreb, Iebruary 14 193) cele-
brared 4 years o acring in rlearer and in ilm (lis irsr ilm
role being remarkable episode in Concert /Koncert/ direcred
by Branko Belan, 1954; and rle mosr celebrared roles were
in Kreso Colik`s I Hate Tuo Mons and Tuo Dads/Inan
dtije nane i dta tate, 1968, and vbo Sins Means no
Harn/Tko pjeta zlo ne nisli), 197. In rle inrerview orm,
Basic recounrs lis amily and early years, and lis educarion
years (le srarred educarion or a sea oicer, and worked on
slips or awlile, bur rlen enrered and inisled Academy o
Tlearrical Arr in Zagreb). Tlen le ralks abour lis work as
rlearrical (mosrly comic) acror, as a direcror/acror o rravel-
ling Tlearrical group Tearar u gosrima (Tlearer in Visir)
wlicl le iniriared and lead (wlicl lave given a losr o per-
ormances over rle Croaria and Lx-Yugoslavia, and abour
lis experiences wirl ilm roles and ilm direcrors.
Tle inrerview is supplemenred by rle slorr encyclopae-
dic enrry on Rel|a Basic, and by lis exrensive ilmograply.
Christine Geroghty
Ihe CoeIeuous Serelt
e 0efeIoe
Tle essay discusses rle ormal rerms wirlin wlicl
a conrinuous serial operares and rries ro asses some
o rle eecrs o rlis process.
Tle conrinuous serial las ro work wirl a punisling scledu-
le, normally appearing on relevision more rlen once a week
and somerimes, on radio, ive rimes a week. In order ro do
rlis, ir esrablisles a base wlicl becomes increasingly amili-
ar ro irs audience wlile mainraining suicienr lexibiliry ro
be able ro presenr apparenrly dierenr siruarion. Ir provides
us wirl rle eeling o an unwrirren urure wlile giving ne-
cessary access ro rle pasr. We are consranrly ler wondering
wlar will lappen nexr occasionally wirl a real clilan-
ger. Ir presenrs us wirl new evenrs wlicl are endless vari-
arions on regular parrerns and provides a range o claracrers
wlicl is borl varied and limired. Tlis balance o clange and
reperirion is aclieved rlrougl rle organizarion o narrarive
and claracrer, and rle succession o rle narrarive is cemen-
red rogerler by gossip, borl inside and ourside rle rexr.
109
110
UpuIe suredecme
U dvi|e godine izlazen|a, Hrtatski jilnski ljetopis okupio |e veci
bro| suradnika, ko|i su svo|im srrucnim prilozima omogucili redo-
viro izlazen|e casopisa i odrzavan|e visoke kvalirere n|egova sadr-
za|a.
Radi sro bol|e dal|n|e suradn|e, molimo suradnike da po moguc-
nosri posru|u sl|edece upure.
1. Prilozi za Hrtatski jilnski ljetopis mogu biri pisani pisacim
srro|em, ali preporucu|emo da se urednisrvu, kad god |e ro mogu-
ce, dosravl|a|u na diskeri (Wordperecr, Word u DOS ili Windows
vari|anri). Uz disketu treba priloziti i ispis teksta.
2. Molimo suradnike da prilikom pisan|a reksra na racunalu na-
slove ilmova i drugil aurorskil d|ela ko|e spomin|u, um|esro
oznacavan|a navodnicima, pisu kosin slotina (iralic), a da druge
mogucnosri uredivan|a reksra (razliciri ormari slova, naredbe za
ormariran|e redaka, odlomaka ili srranica) sro um|ereni|e korisre,
|er sve kodove (osim iralica), prilikom pripreme reksra za risak
moramo ionako uskladivari s drugim reksrovima i porrebama gra-
ickog ureden|a ci|elog casopisa i mi|en|ari, sro rada zalri|eva ruc-
no uklan|an|e prerlodno uni|eril kodova.
3. Urednisrvo ne posravl|a nikakve uv|ere glede dul|ine reksra, a
samo kao ori|enraci|u napomin|emo da |e oprimalna duzina srruc-
nil clanaka oko 12-15 karrica.
4. Molimo suradnike da posru|u uobica|enu merodologi|u cirira-
n|a izvora, a preporucu|emo da bil|eske pisu na kra|u reksra. Na
kra|u reksra obvezarno rreba navesri korisrene i/ili cirirane izvore
i lireraruru. Takoder |e dobro navesri i sro c|eloviri|u ilmograi|u
ko|a se odnosi na sadrza| reksra (kao sro |e ro vec uobica|eno u do-
sadasn|im bro|evima Ijetopisa).
Popis lirerarure rreba biri u sl|edecem obliku. auror, godina, na-
slov, m|esro, izdavac (prim|erice. Iranklin, ]., 1983., Neu Ger-
nan Cinena, London . Columbia Books). Kod navoden|a izvora
(ciriran|a) u reksru, rreba u zagradama navesri aurora, godinu i,
prema porrebi, srranicu ciriranoga d|ela (prim|erice. Iranklin,
1983.. 35).
5. Posebice molimo aurore da uz svo| srrucni rad priloze sazerak
(absrracr) na lrvarskom (ili engleskom) |eziku. Sazerak ne smi|e
biri duzi od 3 redaka.
6. Uz reksr rreba po mogucnosri priloziri i orograi|e (ko|e vraca-
mo na zalr|ev). Opis i redni bro| slike rreba biri oznacen na pole-
dini orograi|e i na posebnom lisru ko|i se prilaze uz reksr.
O suredecme u ovom bro[u
Iomslev Cegr (Zagreb, 197.), apsolvenr povi|esri i povi|esri
um|ernosri na zagrebackom Iilozoskom akuleru. Ob|avl|u|e
ilmske kririke i reksrove iz povi|esri um|ernosri u Hrtatskon
slotu, Heroini, Ktadratu i Iatini, Zagreb.
Borvo[ 0ovekov (Osi|ek, 193.), |edan od klasika zagre-
backe skole crranoga ilma, pisac |edinsrvene Skole crtano jil-
na, generalni sekrerar ASIIA-e od 1995., Zagreb.
Nkce Gl (Splir, 1973.), srudenr |e kompararivne kn|izevno-
sri na Iilozoskom akulreru u Zagrebu, ilmski kriricar u \i-
jencu, Zagreb.
Ieleee Iedre (Ri|eka, 1972.), srudenrica |e novinarsrva na Ia-
kulreru polirickil znanosri u Zagrebu. Suradnik Hrtatsko
slota, Zagreb.
0regee Iurek (Zagreb, 1967.) samosralni publicisr, ilmski
kriricar splirskog Ieral Tribunea, Zagreb.
Goree Kove (Zagreb, 1975.), srudenr |e kompararivne kn|i-
zevnosri i ceskog |ezika na Iilozoskom akulreru u Zagrebu.
V[ekoslev Me[cee (Zagreb, 1941.), zaposlen |e u Hrvarsko|
kinoreci, urednik u ovom casopisu, Zagreb.
MerIe Mlekov (Zagreb, 1972.), srudenr biokemi|e, pisao
u Studiju i Heroini, uredu|e i vodi emisi|u ilmske glazbe na
Radiju 101, Zagreb.
0eee Neeed (Splir, 1962.), samosralna publicisrkin|a, na
posrdiplomskom |e srudi|u iz Americkil srudi|a u Zagrebu, re-
dovira |e suradnica \ijenca i Kola, re radi|skil i relevizi|skil
ilmskil emisi|a, Zagreb
Ieleee Pel[ee (Zagreb, 1971.), srudenrica monraze i drama-
rurgi|e na ADU u Zagrebu. Iilmske kririke ob|avl|u|e od 1993.
(Kinoteka, Heroina).
AeIe PeIerl (Kasrel Novi, 1936.), redovni proesor reori|e il-
ma na karedri Kompararivne kn|izevnosri Iilozoskog akulre-
ra u Zagrebu. Iilmski ese|isr, urednik Iilmske enciklopedi|e i
auror vise kn|iga iz reori|e ilma, Zagreb.
See[e PeIrov (Zagreb, 1973.), srudenr |e Iakulrera poliric-
kil znanosri, Zagreb i povremeni suradnik ilmskil emisi|a na
3. programu Hrvarskoga radi|a.
Iesee Poser (Zagreb, 1965.), ilmske kririke ob|avl|u|e od
1995. godine u Nedjeljnoj Dalnaciji, a sada |e suradnica No-
toa lista i \ijenca.
0emr Red (Zagreb, 1966.), ilmski kriricar u Globusu i ured-
nik TV-programa u Studiju, Zagreb.
0regee Rubese (Opari|a, 1956.), diplomirao na Lkonom-
skom akulreru. Iilmskom publicisrikom poceo se baviri za
vri|eme rrogodisn|eg boravka u Londonu, gd|e |e bio suradnik
dnevnika Iondra Sera. Sralni |e suradnik Noto lista, a bavi se
i prevoden|em s engleskog i rali|anskog |ezika, Opari|a.
Mero Sebl (Zagreb, 1962.), diplomirani ilmski snimarel|,
urednik ilmske rubrike u Hrtatskon slotu, Zagreb.
vee Sele, Ir. (Zagreb, 1968.), samosralni |e ilmski kriricar,
urednik medi|a u Tjedniku, Zagreb.
vo Skrebelo (Sombor, 1934.), pov|esnicar ilma, ilmski auror
i dramarurg, izvanredni proesor na ADU, urednik u ovom ca-
sopisu, Zagreb.
gor Ioml[eeov (Zagreb, 1967.), apsolvenr monraze na
ADU, ilmski kriricar Radi|a 11, urednik u ovom casopisu,
Zagreb.
Hrvo[e Iurkov (Zagreb, 1943.), docenr na ADU, auror |e
vise kn|iga s podruc|a reori|e ilma, glavni urednik ovog caso-
pisa, Zagreb.
Iosp Vskov (Zagreb, 1978.), srudenr rezi|e na ADU, kriricar
Hono \olansa, prevodi s engleskog.
0ees Vuko[e (Livno, 1974.), ilmske kririke ob|avl|u|e od
1995. godine u Hrtatskon slotu i casopisu H\IDRA, a povre-
meno suradu|e i uredu|e emisi|e o ilmu na Obiteljskon radi-
ju i Studentskon radiju, Zagreb.

Hrvatski Filmski Ljetopis Br. 9

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hrvatski Filmski Ljetopis Br. 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sedre[

You might also like