Professional Documents
Culture Documents
GOBIERNO VASCO
HEZKUNTZA, UNIBERTSITATE
ETA IKERKETA SAILA
DEPARTAMENTO DE EDUCACIN,
UNIVERSIDADES E
INVESTIGACIN
.................................................................................
2. deitura:
.................................................................................
Izena:
.................................................................................
NA zenbakia:
.................................................................................
Azpiatala
Azterketaren formatua
gainbegiratzeko
Puntuazioa
gehienez
Puntuazioa
gutxienez
Proposaturiko
denbora
3 min.
25
5
5
5
10
15
1
2,5
2,5
5
55 min.
1. IDAZLANA
Idazlana
Ortografia
2. ESALDIAK BERRIDATZI
3. SINONIMOAK EMAN
4. IRAKURMENA
Egindako lana gainbegiratzeko
Guztira
50
29
25
45
12
2h
min.
min.
min.
20m
Idatz ezazu garbi eta tintaz: aztertzaileek ez dute zuzenduko irakurri ezin dena. Ariketa
guztietan atera behar da gutxieneko puntuazioa azterketa gainditzeko.
1
AHOZKOAREN ULERMENA I
Aukera itzazu erantzun egokiak eta jar itzazu dagozkien letrak ondoko laukietan:
AHOZKOAREN ULERMENA II
Pedro Subijanak eta Arzakek beste sukaldari batzuei ikasita egina dela.
Euskal Herrian egiten ziren kultur aldarrikapenen haritik sortua dela.
Sukaldaritza tradizionala gainditzeko egina dela.
Sukaldaritza tradizionalaren gabeziak betetzera datorrela, gehienbat.
Aukera itzazu erantzun egokiak eta jar itzazu dagozkien letrak ondoko laukietan:
10
1. IDAZLANA
Irakurri ondoko oharrak:
1. Argi idatzi behar da, eta albait garbien.
2. Idazlanak gutxienez 300 hitz izan behar ditu.
3. Idazlanaren kalifikaziorako ondoko hiru alderdi hauek izango dira ardatz:
a) gaiaren eraketa eta garapena;
b) hizkuntza-aberastasuna eta zehaztasuna;
c) zuzentasuna.
4. Lehen orrialde hau gidoia egiteko, apunteak biltzeko... erabil dezakezu. Ez da
zuzenduko.
5. Hurrengo orrialdeetan bi gai proposatzen zaizkizu, bat aukeratu eta garatzeko.
Gaiak garatzeko, laguntza moduan, dossier bana eta puntu batzuk dituzu:
galderak, gogoetak, iritziak... Ez dira nahitaez kontuan hartu beharrekoak; zuk
zeuk aukeratutako bestelako ikuspuntu edo alderdi batzuetan oinarriturik ere egin
dezakezu.
ZIRRIBORROETARAKO ORRIA
EZKONGABEAK
EZKONDUEN PARE
EAEn Izatezko
Bikoteen Legea
EAEko Izatezko
Bikoteen Legea:
ezkonduek zein
ezkongabeek
eskubide
berberak.
Testamentu ba
teratua
egin ahal izango
dute.
e
, bikot
lez gain te umeak
a
u
x
e
s
o du
hetero
Bikote ualek ere izang
.
ex
homos ko eskubidea
e
z
t
a
t
p
ado
HABE 207 zk.
Orri honetan dituzun testuak irakurri ondoren, idatz ezazu gaiari buruz (300 hitz,
gutxienez). Ondoko puntu hauek erabil ditzakezu:
PRENTSA
ARROSA
Bihotzeko aldizkariak,
telebista programa ugari...
Audientziarik gehien
prentsa arrosari
buruzko programek.
Zeloak, infidelitateak,
maitemina,
engainuak... ehunka
konfidentzia etxean
sartuta teknikaren eta
prentsaren bidez.
Lecturas, 2.670. zk.
Gehienetan
albisteak zerikusi
gutxi izaten du
pertsonaiaren
kualifikazioarekin
edo burutu duen
lanarekin.
Gaz
tetx
ulo,
38.
zk.
200
4
004
k. 2
9. z
, 38
Deia
Tele
an
an l ehien
s
t
n
g
re
.
ko p ak dira etariak
e
z
t
Biho n duten ten kaz
e
egit zten du
a
irab
Orri honetan dituzun testuak irakurri ondoren, idatz ezazu gaiari buruz (300 hitz,
gutxienez). Ondoko puntu hauek erabil ditzakezu:
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
7
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
8
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
9
2.
ESALDIAK BERRIDATZI
Ariketa honetan ematen zaizkizun esaldiak beste modu batez adierazi behar
dituzu. Horretarako azpiko esaldia osatu behar duzu. Behean agertzen den esaldi
zatitxoak aurretik edo atzetik puntuak baldin baditu, zerbait idatzi behar da horri lotuta.
Adibidez:
...takoan
etorri takoan
Punturik ez badu aparteko hitza da. Ahalik eta gutxien aldatu behar dituzu goiko
esaldiko hitzak. Inoiz bat kendu edo beste bat sartu beharko da, baina beti ere esaldi
bakar bat osatuz. Adibidea:
0. Hasieran errua berari egotzi nion. Horrek lotsa eman zidan gero.
Hasieran
bera errudun...tzat ..............................
jo izanak
egin ninduen gero .
......................................
lotsatu .......................................
1. Aspergarria zait horrelako eztabaida antzuetan aritzea.
Aspertu ..................................................................................................................... .
2. Ez zuten halako erantzun zitalik espero, nonbait!
Dirudienez ........................................................................................................ baino
................................................................................................................................... .
3. Nire aitonak dioenez, egunsentia udaberriaren antzekoa da eta udaberria egunsentiaren antzekoa.
.....................................................................................................................................
......................................................................................................................... dutela.
4. Ona izan dadin, gazte-gazterik hasi behar du dantzariak dantzan.
............................................................ izango ............................................................
................................................................................................................................... .
5. Hori esan al du lotsabako horrek? Baten batek erantzun beharko dio, ba!
....................................................................................................................... duenari
............................................................................................................................. ...la!
6. Zakur hura handiegia zen etxola hartan edukitzeko!
............................................................................................................................. non
................................................... bait... .................................................................... !
7. Gure herrian denok dakigu Oteiza nor izan zen.
......................................................................................................................... ...enik.
10
8. Herri txiki hartan igandero joan behar izaten genuen elizara. Bestela gurasoek ez
zintuzten lasai utziko egun osoan.
........................................................................................................................... ezean
................................................................................................................................... .
9. Biharko hutsik nahi dut etxea. Hala esan zion jabeak maizterrari.
..................................................................................................... ...ela ......................
................................................................................................................................... .
10. Umea zaintzeaz arduratzen da. Horixe da bere zeregin bakarra.
................................................. beste ........................................................................ .
3.
SINONIMOAK EMAN
Ondoko esaldietan markatuta dauden hitzen sinonimo egoki bana jarri behar
duzu, beti ere testuinguruko esanahia errespetatuz eta atzizki bera jarriaz. Sinonimo
bat baino gehiago emanez gero, denek izan behar dute zuzenak.
1. Everest-erako bideari ekiteko gertu
zuten espedizioko kideek.
zeudela adierazi
4. Gaingiroki
baitut izan.
hoztu
lagundu genion.
guztiz mozkorturik
4.
IRAKURMENA
Ondoko testua arretaz irakurri eta atzean datozen galdera guztiak erantzun itzazu.
Erantzun okerrengatik ez da punturik kentzen; kalifikazioa erantzun zuzenena izango da.
ehen gizaki klonatua benetan klonatua dela frogatzen ez den artean, gizakiak
ugaltzeko modu bakarra sexu bidezkoa da. Ikuspuntu biologikotik, sexua bi
organismoren arteko truke genetikoa da, ondorengoak sortzeko helburuarekin.
Baina ikuspegi zabalago batetik, sexua plazera ere bada, eta baita giza kulturaren
eragileetako bat ere.
Landare eta animalia gehienak sexualki ugaltzen dira. Horretarako, bizidun horiek
informazio genetikoaren erdia duten zelulak sortzen dituzte, gametoak alegia. Eskuarki,
gameto arrei espermatozoide deitzen zaie eta emeei obulu, eta biak elkartzean sortzen da
bizidun berria. Gametoak sortzeak, ordea, bi desabantaila ekartzen ditu.
Batetik, gametoak sortzeko energia asko gastatzen du gorputzak, eta espezieari ere
gehiago kostatzen zaio bi sexuko banakoak mantentzea bakarrekoak baino. Bestetik,
biren informazio genetikoa nahasten denez, guraso bakoitzak ondorengoari egindako
ekarpena erdibitu egiten da. Aldiz, ugalketa asexualean, gene guztiak transmititzen dira
ondorengora. Orduan, zein da sexuaren abantaila? Zergatik irauten dute ugalketa sexuala
duten espezieek?
UGALTZEKO MODUAK
Izan ere, sexuala ez da ugaltzeko modu bakarra. Esaterako, bakterioak, besterik gabe,
erdibitu egiten dira. Belakiek nahikoa dute zelula bat askatzea; zelula bakar horrek
kolonia bat sortzen du beste nonbait. Itsas izarrek, berriz, beren gorputz zati batetik
banako oso bat sortzen dute. Badira gemazioz ugaltzen diren izakiak ere: izaki helduaren
albo batean kopia oso bat sortzen da, eta, nahikoa hazitakoan, banandu egiten da. Hori
egiten du, adibidez, hidrak. Kasu guztietan, ondorengoek aurrekoaren informazio
genetiko berbera dute.
Ugaltzeko beste era bat partenogenesia da. Ornogabe ugari ugaltzen dira modu
horretan; ornodunetan, aldiz, 74 espezie baino ez dira ugaltzen partenogenesi bidez: 22
arrain-espezie, 23 anfibio eta 29 narrasti. Espezie horien arrautzak ernaldu gabe garatzen
dira, eta jaiotzen direnak beren amen klonak dira. Bestetik, espezie batzuk partenogenesi
bidez edo sexualki, ingurumenaren baldintzen arabera, era batera edo bestera ugaltzen
dira.
Ia ornodun guztiak eta ornogabe eta landare batzuk, berriz, sexu bidez ugaltzen dira.
Sexu-bidezko ugalketa beste erak baino geroago sortu zen, eta orain arte iraun badu abantailaren bat duelako izango da. Eta halaxe da: sexuak espeziearen aldakortasun genetikoa
handitzen du; ondorioz, inguruan espeziearentzat kaltegarria den aldaketa bat gertatzen
bada, banako batzuek aurrera egiteko aukera izango dute eta espezieak irautea lortuko du.
12
Ugalketa asexuala duten espezieetan, aldiz, aldakortasun genetikoa oso txikia da, eta
egoera larrietan, askoz aukera gutxiago dute aurrera egiteko. Horretaz gain, ugalketa
sexualak mutazio kaltegarrien eragina gutxitzeko aukera ematen du.
SEXUAREN GATZA ETA PIPERRA
Hala ere, espezieentzat sexua ez da musu-truk izaten. Bi sexu behar izatea garestia
da espeziearentzat, espeziearen banakoen erdiek (arrek) beste erdia (emeak) ernaltzeko
bakarrik balio dutelako. Gainera, bi sexu izateak dezenteko saltsa sortzen du.
Espezie gehienetan, genetikak erabakitzen du enbrioiaren bilakaera: Y kromosoma
daramatenak arrak dira, eta gainerakoak emeak. Nolanahi ere, banako batek sexu baten
edo bestearen ezaugarriak izatea ez da kromosomen araberakoa bakarrik, hormonek ere
eragiten dute, eta gerta daiteke genetikoki sexu batekoa izanda bestearen ezaugarriak
azaltzea.
Beste espezie batzuetan, berriz, sexu batekoa edo bestekoa izatea tenperatura-kontua
da. Adibidez, krokodiloetan, tenperatura baxua bada enbrioia eme bihurtzen da, eta arra
tenperatura altua bada; dortoketan juxtu alderantzizkoa gertatzen da. Badira espezie
hermafroditak ere; horietan organismoak berak sortzen ditu gameto arrak eta emeak.
Ugaltzeko estrategietan ere barietate handia dago. Atera kontuak: eme batzuek,
ernalduak izan eta gero, arra akabatu egiten dute! Hala ere, jokaera hori espezie gutxi
batzuetan baino ez da gertatzen. Bestalde, hainbat espezietan, arrek bikotekide bakarra
izaten dute bizitza osoan, eta euren geneak transmitituko direla bermatzeko erabiltzen
dute duten energia guztia, kumeak zaintzen hain zuzen. Beste hainbatetan, aldiz, bikotekidea etengabe aldatzen dute, baten bat ernalduta geratuko delakoan.
Emeetan ere denetik dago: bikotekide bakarra duten espezieetan, kumeak zaintzeko,
janaria ekartzeko eta familia babesteko aproposa den arra bilatzen du emeak. Beste
espezie batzuetan, berriz, araldian dagoenean, emea ahalik eta ar gehienekin uztartzen
saiatzen da.
Ondorengoari erreparatuz gero, bi estrategia nagusi bereizten dira: espezie batzuek,
arrainek adibidez, ondorengo ugari izaten dute, baina banakakoek bizirauteko aukera
gutxi izaten dute. Beste estrategia aurkakoa da; kume gutxi izaten dituzte, eta ondo
zaintzen dituzte heldutasunera irits daitezen. Hori da, adibidez, giza espezieak egiten
duena.
Argi dago ugaltzeko hamaika modu eta aldaera daudela. Eta plazera..., zertarako
balio du plazerak? Adituen esanean, emearen ugalkortasuna agerikoa ez den espezieetan,
ugalketa gertatuko dela bermatzeko modu bat besterik ez da. Beraz, dena da ugaltzearen
mesedetan.
Ana Galarraga.
GARA, ZAZPIKA astekaria,
236. zk.
2003ko abuztuaren 3a.
(Moldatua)
13
Ondoko hamar galderetan, aukera ezazu bakoitzean erantzunik egokiena eta dagokion
letra koadro honetan ipini.
1
10
14
15
AZTERTZAILEAK ERABILTZEKO
Erreferentzia
Azterketa
honetan
lorturikoa
Edukia
0-7
Moldea
0-8
Zuzentasuna
0-10
25
ORTOGRAFIA
ESALDIAK BERRIDATZI
SINONIMOAK
IRAKURMENA
10
ORTOGRAFIA
EDUKIA (0-7) puntu. Honetan adierazia kalifi katuko da, hots, garatzeko eskainitako gaia
zein neurritan osatu den:
Gaiarekin lotura duten / ez duten alderdien
garapena.
Argudio eta adibide asko / gutxi.
Gutxieneko hitz kopurua.
MOLDEA (0-8) puntu. Adierazpena kalifikatuko
da, hots, edukia azaltzeko moldearen kalitatea:
Egitura aberatsak / sinpleak.
Lexiko zehatza eta adierazkorra / desegokia
edo urria.
Ideien eta egituren arteko kohesioa, lotura.
Idazlanaren
egituraketa
orokorra,
paragrafoen antolamendua.
ZUZENTASUNA (0-10) puntu. Hizkuntz akats
nabarmenen araberako kalifikazioa, hots,
joskerazko zuzentasuna:
Deklinabidean: kasu atzizkiak zuzen / oker
erabiltzea.
Aditz mailakoa.
Perpausen egituraketa.
Hiru alderdi horietakoren batean nabarmen
huts eginez gero edota, oro har, hiruretan maila
kaxkarra erakutsiz gero, ezingo da Idazlana
gainditutzat eman.
5
3-4
1-2
0,1-1
Oso zuzena
Akats ez oso larriak
Akats larri batzuk
Oinarrizkoak edo akats larri ugari
ES ALDIAK BERRIDATZI
Berridatzi den esaldiak honako baldintzak
bete behar ditu zuzentzat eman ahal izateko:
Esaldi bakarra atera behar da berridazketaren
ondorioz.
Eredutzat ematen den esaldiaren zentzua
osorik jaso behar du.
Eskaintzen den bideari jarraituz osatua
izan behar du, eta ez beste bide batetik eratua.
Gramatikaren aldetik zuzena izan behar du,
osorik.
Komatxoak-edo erabili badira, horiek adierazten duten elementuen ordenak eta puntuazioak ere zuzenak izan behar dute.
Ortografia zuzena eduki behar du.
S INONIMOAK
Ontzat hartu ahal izateko:
Testuingurua kontuan hartuta, egokia izatea.
Bat baino gehiago jarriz gero, denek izan
behar dute zuzenak.
Atzizkiduna bada, atzizki eta guzti emana.
16
AZTERKETA
IDATZIA
A
AZTERTZAILEENTZAKO
ORRIAK
AHOZKOAREN ULERMENA I
JUAN MARI ARZAK, SUKALDARIA
Ni sukaldea globalizatzearen aurka nago. Herrialde bakoitzak bere sukaldaritzari eutsi behar dio,
hizkuntzari eta ohiturei eusten dien bezala.
Nola hasi zinen? Noiz eta nola jakin zenuen sukaldaria izango zinela?
Txikitan hasi nintzen sukaldaritza kontuetan, baina inoiz ez nuen pentsatu sukaldari
izango nintzenik. Batxilerra ikasi ondoren, Madrilera joan nintzen, aparejadore ikastera.
Lagun bat Ostalaritza Eskolan zegoen, eta han sartzeko esan zidan. Asko ikasi nuen han.
Baina, dena den, irakaslerik onena, ama izan dut. Berak erakutsi zidan gauzarik garrantzitsuena maitasuna dela: maitatu egin behar ditugula bai elikagaiak, eta bai jendea.
Gaur egun ospe handia du sukaldaritzak, ezta?
Bai, azkenean iritsi zaio ospea. Duela zenbait urte, janariak bizitzeko bakarrik
prestatzen ziren, besterik gabe. Baina, gaur egun, sukaldari izateko, lehendabizi
batxilerra ikasi behar da, gero ostalaritzako eskola batean sartu, eta ondoren jatetxe
batean espezializatu. Sukaldaritza funtsezkoa da herri baten kulturan. Gizakiak,
bizitzeko, bi gauza behar ditu: arnasteko airea, eta jateko elikagaiak. Eta elikagaiekin
presta daitezke bizirauteko moduko janariak, edo gozatzeko modukoak.
Zenbateraino aldatu dira jateko ohiturak?
Jendearen kultura maila aldatzean, jateko ohiturak ere aldatu egin dira. Nire amak
hamalau urterekin utzi zuen baserria, zerbitzatzera joateko, eta justu-justu zekien
irakurtzen eta idazten. Baina sukaldari aparta zen. Eta nik eskolara joan behar nuela
erabaki zuen. Herri baten maila gastronomikoa, bere kultura mailari lotuta dago: zenbat
eta kultura maila handiagoa izan, orduan eta maila gastronomiko handiagoa izango du.
Sukaldaritza ona daukaten herrialde guztiek kultura bat daukate atzean.
Nola sortzen dira plater berriak? Zein da Arzaken sukaldaritzaren xarmaren
sekretua?
Arzak-en denok aritzen gara plater berriak nola sortu pentsatzen. Baina, nire ustez,
kalean bilatu behar da inspirazioa. Esate baterako, okertuta dagoen lata bat ikusten
badut, itxura horretako bizkotxoren bat egitea bururatzen zait, edo adar bereziren batek
zeukan itxurako postre bat. Mendian gauza asko ikusten dira. Izadiari begiratuz gauza
asko ikasten dira. Egia esan, ez dakit oso ondo zer alde dagoen artisau baten eta artista
baten artean.
Zein da zure iritzia gastronomiaren mundializazioari dagokionez?
Politena, herri bakoitzak bere kulturari eta nortasunari eustea da. Sukaldaritzan ez
litzateke gertatu behar musikan gertatzen dena: munduko edozein diskotekatan entzun
ditzakezu La Oreja de Van Gogh edo U2 taldea. Nire ustez, sukaldaritza mota bakoitza
bere lekuan dastatu behar da. Egia da sukaldaritzak ere bidaiatu egiten duela, baina oso
gauza konplexua da. Ni neu Mexikoko bi jatetxeren aholkularia naiz, baina ez daukate
Donostiakoarekin zerikusirik, ze ez baitira berdinak ez produktuak, ez zaporeak, ez
gustuak. Ni sukaldaritza globalizatzearen aurka nago. Herrialde bakoitzak bere
sukaldaritzari eutsi behar dio, hizkuntzari edo ohiturei eusten dien bezala.
AHOZKOAREN ULERMENA II
Sukaldaria ez balitz, zertan arituko litzateke gaur egun Juan Mari Arzak?
Bada, ezingo nuke beste ezertan aritu. Bizitzari ez zaio gehiegi eskatu behar. Nik
sukaldean aurkitu dut zoriontasuna. Gainera, nire alaba eta ostalaritzako ikasle gazteak
lanean ikusita, esan dezaket gure sukaldaritzak bermatuta daukala etorkizuna.
EUSKONEWS & MEDIA 214. zk, 2003 / 06 / 13-20)
(Moldatua)
2004 / 3 / 6
AHOZKOAREN ULERMENA
eredua
10
SINONIMOAK (Erantzun-ereduak)
Hemen ageri ez den sinonimoren bat ontzat emateko zalantza izanez gero, jarri ohar bat
neurketa-fitxan.
1. gertu: prest, pronto, listo...
2004 / 3 / 6
IRAKURMENA
eredua
10