Młodzi I Media PDF

MODZI I MEDIA
NOWE MEDIA A UCZESTNICTWO W KULTURZE

Raport Centrum Bada nad Kultur Popularn SWPS
Mirosaw Filiciak
Micha Danielewicz
Mateusz Halawa
Pawe Mazurek
Agata Nowotny
Warszawa, stycze 2010
Autorzy:
Mirosaw Filiciak
Micha Danielewicz
Mateusz Halawa
Pawe Mazurek
Agata Nowotny
Badania etnografczne:
Micha Danielewicz i Agnieszka Strzemiska
Olka Godys i Jacek Szejda
Pawe Mazurek i Paulina Jdrzejewska
Eksperci:
Zygmunt Bauman
Wojciech J. Burszta
Jos van Dijck
Wiesaw Godzic
Magorzata Jacyno
Henry Jenkins
Marek Krajewski
Mirosawa Marody
Tomasz Szkudlarek
Projekt fotografczny (zob.): Tomek Ratter
Projekt grafczny: Olga ebkowska
Korekta: Piotr ukasik
Partnerzy projektu:
Patronat medialny:
Raport powsta w ramach grantu Nowe media a uczestnictwo modych Polakw w kulturze ze rodkw operacyjnych
w programie Obserwatorium Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego administrowanym
przez Narodowe Centrum Kultury.
MODZI I MEDIA
NOWE MEDIA A UCZESTNICTWO W KULTURZE
Raport Centrum Bada nad Kultur Popularn SWPS
RAPORT MODZI I MEDIA
JEST ETNOGRAFICZNYM OPISEM CODZIENNOCI MODYCH LUDZI WYRASTAJCYCH W WIECIE
CYFROWYCH TECHNOLOGII.
Raport jest zwieczeniem rocznego projektu badawczego zrealizowanego przez Centrum Bada nad Kultur
Popularn Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej dla Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod
kierunkiem dr. Mirosawa Filiciaka. Dziewicioosobowy zesp medioznawcw, socjologw i antropologw
postawi sobie zadanie pokazania, jak nowe technologie wpisuj si w ycie modych ludzi w Polsce. Kluczo-
wym elementem projektu byo przeprowadzone na przeomie sierpnia i wrzenia dwutygodniowe badanie
etnografczne, podczas ktrego badacze poznawali ycie licealistw i licealistek w trzech miastach Polski.
W trakcie spotka, wywiadw, ale te wsplnych wycieczek oraz imprez poznali i rozmawiali z 137 modymi
osobami. Licealici pokazali im swj wiat oraz opowiedzieli o yciu codziennym w epoce cyfrowych mediw
i sieciowej komunikacji.
Struktur raportu wyznaczaj rozdziay odsyajce do najwaniejszych wymiarw codziennego ycia
modych ludzi, z ktrymi pracowalimy to Bycie razem, Mio, Zajawki i Szkoa oraz rozdziay,
ktre koncentruj uwag na analitycznych kategoriach wanych dla zrozumienia rodowiska kulturowego
wsptworzonego przez nowe media to Intensywno, Technologie refeksyjnoci i Dzielenie si.
W pierwszym rozdziale Bycie razem pokazujemy, na czym polega prymat kontaktu twarz-w-twarz.
Spotykanie si, przebywanie razem, wsplne wycieczki, wypady za miasto czy na piwo, siedzenie na awce
i rozmawianie s najwaniejszymi rodzajami interakcji. Nowe technologie su do koordyncji tych spotka,
zaporedniczania kontaktu, gdy nie jest on ju moliwy (np. po powrocie ze szkoy do domu) oraz utrzymy-
waniu poczucia bliskoci.
Rodzia drugi Intensywno wskazuje bardziej szczegowo, jaki uytek robi zronici z przedmiotami-
mediami modzi ludzie z moliwoci nieustannego kontaktu, koordynacji i reprezentacji. Pokazujemy, jak
ycie codzienne zyskuje na intensywnoci, gdy technologie zapewniajce teledostpno i teleobecno
wprowadzaj swoich uytkownikw w specyfczny stan czuwania. Na fzyczn przestrze rozmowy twarz-
w-twarz nakadaj si sieci komunikacyjne, do ktrych zawsze mona si wpi, by czciowo przekracza
czasoprzestrzenne ograniczenia towarzyskiego ycia. Efektem jest dowiadczenie poczenia i podczenia
intensyfkacja tego, co ludzkie i spoeczne. Medium tej intensyfkacji coraz czciej staje si obraz. Cyfrowe
zdjcia nie tylko zawiadczaj o istnieniu, ale te czynnie wsptworz nowe relacje.
Mio to trzeci rodzia, gdzie skupiamy si na tym, jak nowe technologie komunikowania, takie jak
telefony komrkowe, Skype czy fotoblogi, wpisuj si w relacje bliskoci. Media staj si intymne, gdy
zaporedniczane przez nie relacje z drug osob s przeywane jako bliskie i autentyczne. Jednoczenie
logika sieci rozmywa twarde rozgraniczenie na to, co prywatne, i to, co publiczne. Wyania si nowa forma
semi-publicznego lub prywatno-publicznego ycia, gdzie prywatno mona na rne sposoby upublicznia,
a mobilizujc zasoby i funkcjonalnoci publicznej sieci zamienia internet w intymn, wasn przestrze.
W czwartym rozdziale Technnologie refeksyjnoci skupiamy si na roli nowych mediw jako
jednoczenie narzdzi uspoecznienia i indywidualizacji. Zaporedniczajc powstawanie nowego rodzaju
wsplnot, uczestnicz one jednoczenie w wyanianiu si specyfcznej formy ja. W tym rozdziale opisujemy,
w jaki sposb wczajc si w proces ksztatowania tosamoci, nowe technologie komunikowania staj
si technikami siebie. Waym elementem tego procesu jest refeksyjno materializujc ulotne myli,
emocje i kontakty w przeszukiwalne bazy danych, cyfrowe media sprzyjaj pracy nad sob, ktra angauje
pynce z sieci informacje zwrotne.
ycie codzienne z nowymi mediami wie si z nieustannym dzieleniem si muzyk czy flmami oraz
przesyaniem sobie linkw do ciekawych miejsc w sieci. W pitym rozdziale Dzielenie si pokazujemy,
e w ten sposb grupy uytkownikw wydeptuj sobie swoje cieki w internecie oraz uwsplniaj przeycia
i opinie zwizane z usieciowion kultur. Z tych procesw wymiany i dzielenia si wyania si wsp-internet:
swojska, zawsze lokalna, budowana razem sie. W tym rozdziale proponujemy model cyrkulacji kultury,
ktry pokazuje, w jaki sposb zwizane z tosamoci praktyki wyszukiwania i dzielenia si s w istocie
mnoeniem, rozpowszechnianiem i tworzeniem lokalnych publicznoci dla treci kulturowych.
W szstym rozdziale Zajawki pokazujemy, w jaki sposb nowe technologie komunikowania wpisuj si
w potoczne praktyki tworzenia, uczenia si i dzielenia si entuzjazmem, zdolnociami czy wiedz rne za-
jawki, jakie mona mie. Gdy do gry wchodzi sie, energia, kompetencje i pomysy nie ulegaj ju rozprosze-
niu, ale mog ulega wzmocnieniu. Mie zajawk w dobie sieci to wspuczestniczy w dziaaniach, ktrych
znaczenie i konsekwencje mog by wiksze ni to, co si w nie woyo. Czy chodzi tu o kolekcjonowanie
archiwalnych zdj, poznawanie na wylot ulubionego zespou czy robienie fotografcznych projektw gdy
zajawka zostaje usieciowiona, mona potencjalnie zaangaowa si w ni szybciej i gbiej.
Rozdzia sidmy powicony jest szkole. Pojawienie si nowych mediw w yciu szkoy nie tylko zmienia
stare praktyki od rozmw na przerwie i na lekcji, przez odrabianie lekcji i wsplne przygotowywanie si do
klaswki, po obieg notatek i ciganie. Stawia te nowe problemy, z ktrych jednym z najwaniejszych jest
wiarygodno i prawomocno wiedzy dostpnej w sieci w kontekcie wymaga szkoy. Sprzyjajc wsplne-
mu dziaaniu w rozwizywaniu (lub obchodzeniu) problemw, dzieleniu si zasobami i kompetencjami,
architektura komunikacyjna nowych mediw stanowi rwnie wyzwanie dla systemu szkolnego premiujcego
i rozliczajcego indywidualne osignicia. W tym rozdziale pytamy o to, jak zmieniaj si szkolne hierarchie
i reguy, gdy i uczniowie, i nauczyciele zaczynaj dziaa za porednictwem sieci.
Zebrany i opisany materia stawia nowe pytania, przede wszystkim o to, jak ludzie staj si podmiotami
w wiecie, ktry jawi si jako cyfrowa baza danych. W swojej wypowiedzi Zygmunt Bauman pisze, e w pynnie
nowoczesnym wiecie nowych mediw przygodno zastpia konsekwenwcj, ad ustpi miejsca bezadowi,
a czas wydaje si poszarpany na strzpy, poszatkowany na fragmenty bez historii i przyszoci oraz epizody
bez konsekwencji.
Ostatni rozdzia Nowe pytania o uczestnictwo w kulturze wskazuje, e opisywane w tym raporcie prze-
miany rodowiska kulturowego zwizane z rozwojem nowych mediw domagaj si nowego jzyka mwie-
nia o uczestnictwie w kulturze. Stare kategorie, takie jak odbiorca, staj si problematyczne, gdy ludzie
zostaj wczeni w procesy wsptworzenia treci kulturowych oraz wprowadzania ich w obieg, czsto poza
systemem instytucji.
Jak myle o uczestnictwie w kulturze, gdy stare kategorie ulegy przeterminowaniu?
SPIS TRECI
WPROWADZENIE: REMEDIACJA 6
WPROWADZENIE: POCZENI I PODCZENI, ETNOGRAFIA CYFROWEGO WIATA 14
Jak pracowalimy? 18
Jak czyta ten raport? 21
BYCIE RAZEM 22
Na osiemnastce 26
Czarne skrzynki albo kultura materialna doby nowych mediw, Marek Krajewski 30
INTENSYWNO 33
Stan czuwania, Marek Krajewski 35
Fotografczna towarzysko i zaporedniczanie pamici, Jos van Dijk 42
MIO 44
Internet intymny 49
TECHNOLOGIE REFLEKSYJNOCI 50
Estetyzacja codziennoci 53
Robert: Facebook i polityka 58
Technologie cyfrowe a techniki self, Magorzata Jacyno 61
Poszukiwanie dowodu na wasne istnienie, Mirosawa Marody 65
DZIELENIE SI 70
W jak wsp-internet 74
ZAJAWKI. MIE PASJ W DOBIE INTERNETU 81
Last.fm: klimat z algorytmu 85
Greniu: suchanie i robienie muzyki 99
Majka: hipoteza uczenia si na skrry 105
Wszystkoerno kulturowa? Magorzata Jacyno 107
W SZKOLE 111
Szkoa wobec nowych mediw, Tomasz Szkudlarek 126
MAL DU SICLE? Zygmunt Bauman 128
NOWE PYTANIA O UCZESTNICTWO W KULTURZE 134
uku: ju nie konsument, jeszcze nie twrca 135
Henry Jenkins: Nowe formy uczestnictwa w kulturze 136
Wiesaw Godzic: Koniec telewizji, pocztek twrczoci 138
Wojciech J Burszta: Opisa rewolucj 141
Marek Krajewski: Przeterminowanie 144
(ZOB.) Tomek Ratter 151
DZIKUJEMY 167
BIBLIOGRAFIA 168
KTO JEST KTO 170
6
WPROWADZENIE:
REMEDIACJA
Raport, ktry oddajemy do rk czytelnikw i czytelniczek, jest efektem projektu badawczego, w ktrym
posugujc si etnografcznymi badaniami terenowymi oraz teoriami kultury, spoeczestwa i mediw,
prbujemy zidentyfkowa podstawowe wymiary rodowiska kulturowego wsptworzonego przez nowe
media oraz opisa to, jacy ludzie wyrastaj w tym rodowisku i jak nadaj mu oni ksztat.
NOWE MEDIA
Piszc o nowych mediach, mamy na myli przede wszystkim nowe cyfrowe technologie, takie jak: internet,
telefony komrkowe czy cyfrowe aparaty fotografczne. Nie ograniczamy si jednak tylko do wycinkowego
badania technologii, ich uy czy wywoywanych przez nie efektw. Mwic o nowych mediach, wska-
zujemy na potrzeb bardziej caociowego opisu szerokiej gamy praktyk ycia codziennego, ktre angauj
technologie, i tego, jak te praktyki zmieniaj si w czasie. Termin nowe media jest oczywicie wzgldny
kade medium byo kiedy nowe, a media dzisiaj
nazywane nowymi s ju zastpowane jeszcze
nowszymi (Marvin, 1990; Ito, 2008). Wzgldno
tego terminu pomaga uchwyci nam niewtpliwe
zmiany, ale te nie zapomina o cigoci. Zmiany
nastpuj, gdy forma wielu treci kultury z analogowej zmienia si na cyfrow, a istniejca w formie pakie-
tw danych kultura kry w globalnych sieciach. Zmienia si te to, co spoeczne: w praktykach angaujcych
nowe technologie wyaniaj si nowe rodzaje wsplnot i nowe rodzaje podmiotowoci.
Jak sprbujemy pokaza w tym raporcie, nowe media to nie tylko artefakty z porzdku technologii, ale te his-
torycznie nowe sposoby mylenia, czucia i dziaania w spoeczestwie. W takiej perspektywie pytanie o no-
we media jest zawsze pytaniem o napicia midzy starym a nowym oraz formy ich wspistnienia. Jak pisze
Carolyn Marvin, nowe media rozumiane szeroko, by uwzgldni uycie nowych technologii komunikacji
dla starych lub nowych potrzeb, nowe sposoby uywania starych technologii czy wszelkie inne moliwoci
wymiany spoecznych znacze s wczone w ukad napicia stworzonego poprzez wspistnienie sta-
rego i nowego. Ten ukad jest dalece bardziej zoony ni jakiekolwiek pojedyncze medium, ktre staje si
NOWE MEDIA TO NIE TYLKO ARTEFAKTY
Z PORZDKU TECHNOLOGII, ALE TE
HISTORYCZNIE NOWE SPOSOBY MYLENIA,
CZUCIA I DZIAANIA W SPOECZESTWIE
WPROWADZENIE: REMEDIACJA
7
centrum zainteresowania ze wzgldu na jego nowo. Nowe media wcielaj moliwo, e porzdki, do
ktrych jestemy przyzwyczajeni, s zagroone, bo komunikacja jest szczegln form interakcji tak, ktra
aktywnie poszukuje rnorodnoci. Niewane, jak silnie zwyczaj lub instrumentalno mog wydawa si
komunikacj organizowa i ogranicza, komunikacja niesie ze sob zalki, ktre podwaaj jej wasne
zasady (1990: 8).
W ten sposb pojcie nowych mediw odsya do szerszych procesw spoecznej i kulturowej zmiany, w ra-
mach ktrej pojawienie si nowych praktyk angaujcych nowe technologie ma konsekwencje szersze ni
tylko bezporednie. W tym sensie jest to nie tyle raport o nowych mediach, ile raport, w ktrym podajc
za problemami, konfiktami czy szansami zwizanymi z nowymi mediami, staramy si rekonstruowa ogl-
niejsze kulturowe wymiary wspczesnego ycia w zremediowanym przez cyfrowe media wiecie. Pojcie
remediacji (Bolter, Grusin, 2000) odsya tu do dialektycznej relacji pomidzy starymi a nowymi formami
komunikacji. Relacja ta jest produktywna zaangaowani w ni ludzie i przedmioty-media tworz nowe
formy estetyczne, nowe rodzaje wsplnot i nowe rodzaje podmiotowoci. To, co jest nowego w mediach
cyfrowych, ley w ich specyfcznych strategiach remediowania telewizji, flmu, fotografi czy malarstwa
pisz Jay David Bolter i Richard Grusin (2000: 50). My zastanawiamy si, w jaki sposb cyfrowe i sieciowe
media remediuj nie tylko wczeniejsze media, ale te praktyki angaujce te media a co za tym idzie
wsptworzone w tych praktykach rodowisko kulturowe.
Co moe znaczy uczestnictwo w kulturze w wiecie zremediowanym przez media cyfrowe? By waciwie
postawi pytanie o relacj pomidzy ludmi a instytucjami i treciami kultury, naley zrozumie istot
dokonujcych si wspczenie remediacji. Mamy do czynienia z remediacj, gdy w relacje bliskoci
wkraczaj komunikatory, takie jak Gadu-Gadu, infrastruktury komunikacyjne do archiwizowania kontaktw
i wymieniania si uwag, takie jak Nasza-klasa, czy telefony komrkowe, ktre intensyfkuj bycie razem
w niespotykany wczeniej sposb. Mamy do czynienia z remediacj, gdy w praktyki uczenia si i kontaktu ze
szko wplataj si ahierarchiczne formy niekonsekrowanej wiedzy, takie jak Wikipedia, a Iliada staje si
nie tylko ksik dostpn w szkolnej bibliotece, ale te plikiem mp3 dostpnym w sieci. Mamy do czynienia
z remediacj, gdy indywidualne pasje tworzenia, zbierania czy suchania mog sta si intensywniejsze
i zostawi po sobie wicej nowych treci dziki poczeniu w sieciowe spoecznoci praktyki podobnych sobie
ludzi.
Te wszystkie remediacje nie przebiegaj jednak wedug z gry zaoonych scenariuszy i planw. Nikt tu ni-
czego nie remediuje mwic o remediacji, mamy na myli emergentny efekt praktyk spoecznych, w kt-
rych to, e pojawiy si nowe cyfrowe formy komunikacji, stworzyo rnic. Remediacje wizki praktyk
angaujcych nowe media, ktre to praktyki wsptworz usieciowione i cyfrowe rodowisko kulturowe
s zawsze lokalne, ich wynik zawsze niepewny, a wyaniajcy si z nich wiat niestabilny.
KOPOT Z UCZESTNICTWEM W KULTURZE (1)
Sygnalizowane przez nas przemiany, do ktrych odsya pojcie remediacji, domagaj si nowych poj w my-
leniu o kulturze i nowego jzyka mwienia o niej. Zdecydowalimy si na badania metod etnografczn
i w istocie zaplanowanie caego projektu badawczego, nie tylko w jego empirycznej czci, na podobiestwo
bada terenowych z ca ich nieprzewidywalnoci i wiadomie niedomknitymi ramami pojciowymi
wanie po to, by sprbowa wraz z naszymi wsppracownikami (od licealistw i licealistek w terenie przez
8
zesp badawczy po wsptworzcych ten raport ekspertw) zidentyfkowa procesy, ktre czsto uchodz
naszej uwadze z braku teoretycznego i badawczego oprzyrzdowania pozwalajcego je zobaczy. Wojciech
J. Burszta pisze w tym raporcie o nieadekwatnoci wikszoci stosowanych dotd poj analitycznych (kul-
tura, czas wolny, aktywno kulturalna, tosamo kulturowa, kanon kultury czy uczestnictwo w kulturze)
(s. 141) w obliczu zmieniajcego rodowiska kulturowego. Warto zatrzyma si przy tym spostrzeeniu poz-
wala ono uchwyci jeden z podstawowych problemw pisania i badania kultury czasw remediacji.
Gdy przygotowywalimy ten raport, bardzo czsto mielimy wraenie, e wiele z tych kategorii z uczes-
tnictwem w kulturze na czele stao si dzi tym, co socjolog Ulrich Beck nazywa kategoriami zombie
(Beck, 2002: 203). Kategorie zombie s ywymi trupami teorii: nie odsyaj ju do adnych empirycz-
nie opisywalnych zjawisk i wanych dla ludzi praktyk, ale wci nawiedzaj dyskusje o nich, a stosowane
w badaniach empirycznych mog prowadzi do wytwarzania artefaktw: wynikw, ktre przy najstaran-
niejszej metodologii i najdokadniejszym opracowaniu mijaj si ze wiatem, ktry maj opisywa. Wybr
metody etnografcznej mia pomc nam zminimalizowa to zagroenie. Pierre Bourdieu pisa, e etnografa
to badania terenowe prowadzone nie tylko w fzycznym terenie, ale jednoczenie w flozofi, a wic w wie-
cie poj (1990).
Trudno procesu etnografcznego polega na tym, e trzeba jednoczenie uywa poj takich jak uczes-
tnictwo w kulturze jako wskazwek w poszukiwaniach (niemoliwe jest przecie obserwowanie wszys-
tkiego nieuzbrojonym w teori okiem) i modyfkowa, a czasem nawet porzuca te pojcia, gdy okazuj si
utrudnia zrozumienie lub wyartykuowanie problemu. Dlatego uywamy w tym raporcie pojcia uczes-
tnictwo w kulturze stosunkowo rzadko, a jednoczenie cay raport pomylany jest jako gos w dyskusji na
temat przemian w obszarze, ktry problematyzowany bywa midzy innymi w kategoriach sugerowanych
przez to okrelenie. Nie pojechalimy w teren, eby sprawdzi, czy i jak modzi ludzie w kulturze uczestnicz.
(Jednym z problemw z kategori uczestnictwa w kulturze jest to, e bywa ona wykorzystywana nie tylko
jako narzdzie poznania, lecz jako narzdzie klasyfkacji populacji na uczestniczcych i nieuczestniczcych
oraz normatywnego rozgraniczania rzeczy na kultur i nie-kultur, por. Halawa, 2007).
Pojechalimy, by przyjrze si praktykom spoecznym zaporedniczonym przez nowe media i etnografcznie
wsp-uczestniczc w niektrych z nich, postawi pytanie: czy produktywne poznawczo jest jeszcze mylenie
o kulturze jako o oddzielnej i zazwyczaj zinstytucjonalizowanej sferze, z ktr ludzie wchodz w relacje uczes-
tnictwa bd nieuczestnictwa. W toku bada przekonalimy si, e kultura coraz czciej wymyka si nie
tylko oddziaywaniu instytucji, ale te e coraz trudniej wydzieli j z innych sfer naszego ycia. W procesie
remediacji pytanie o uczestnictwo w kulturze stao si mniej produktywne analitycznie i politycznie ni
pytania o formy wsppracy w produkcji treci kulturowych, kompetencje estetyczne, hermeneutyczne czy
spoeczne zwizane z poruszaniem si w zalewie informacji, obrazw i narracji, czy tworzenie warunkw
dla powstawania sieciowych zbiorowoci wok praktyk kulturowych lub tekstw kultury.
Uywamy w tym raporcie narzdzi etnografi, eby sproblematyzowa ycie codzienne w wiecie nasy-
conym przez nowe technologie komunikacji i stworzy pole do stawiania takich wanie pyta. Terenowe
dowiadczenia etnografw i etnografek pracujcych nad Modymi i mediami, dyskusje prowadzone przez
nas w ramach projektu, a take wprost artykuujce ten problem wypowiedzi Wojciecha J. Burszty (s. 141),
Wiesawa Godzica (s. 138) i Marka Krajewskiego (s. 144) utwierdzaj nas w przekonaniu, e poszukiwanie
nowego jzyka i nowych kategorii mwienia o kulturze, relacjach pomidzy ludmi a treciami kultury i rela-
cjach pomidzy ludmi zaporedniczanych przez te treci jest dzi zadaniem najpilniejszym.
9
PROBLEMATYZACJA
Dlatego przygotowujc narzdzia badawcze, prowadzc badania i pracujc nad tym raportem, postawilimy
przed sob przede wszystkim zadanie problematyzacji. Chcielimy zobaczy, jakie problemy wyaniaj si
w praktykach spoecznych, ktre angauj nowe media. Piszc o problematyzacji zarwno jako procesie
zachodzcym w opisywanym przez nas wiecie, jak i sposobie opisu, ktry stosujemy w tym raporcie nie
mamy na myli prostej reprezentacji zastanego przez nas wiata. (Nasz raport nie aspiruje do tego, by by
wyczerpujcym wiata modych opisaniem). Nie mamy te na myli formuowania problemw, ktre
s oderwane od zaobserwowanych przez nas praktyk. (To ograniczenie metody etnografcznej: potencjal-
nie jest wiele tematw, ktrych nie dotykamy, bo nasze dowiadczenia terenowe i dyskusje wok nich nie
doprowadziy do mylenia o nich). Mwic o problematyzacji, mamy na myli wizk dyskursywnych i nie-
dyskursywnych praktyk, ktra sprawia, e co wchodzi do gry w prawdziwe i faszywe, i ktra tworzy z tego
czego przedmiot namysu (czy to w formie refeksji moralnej, wiedzy naukowej, analizy politycznej etc.)
(Foucault, 2001). Jedn z gwnych metod przy pracy nad tym raportem byo wanie takie stawianie pro-
blemw i obserwowanie, w jaki sposb w praktyce spoecznej wyaniaj si problemy, ktre s uznawane
za wane i podejmowane przez ludzi w praktykach ycia codziennego. Stawiamy w tym raporcie problemy
na podstawie praktyk spoecznych, w ktrych wspuczestniczylimy i ktre prbowalimy steoretyzowa,
ale te przygldamy si temu, jak sami aktorzy w terenie stawiaj problemy (tworz z czego przedmiot
namysu). W tym sensie metoda etnografcznego problematyzowania zmniejsza konwencjonalny dystans
pomidzy obserwatorem a obserwowanym i wiedz naukow a wiedz potoczn. Na przykad problem
anonimowoci i prywatnoci pojawia si przecie nie tylko w praktyce dziennikarskich opisw Naszej-klasy
czy naukowych artykuw z zakresu socjologii internetu. Problem ten wchodzi do gry w potocznych prak-
tykach spoecznych, jak wtedy gdy nasza wsppracowniczka Marianna decyduje, ktre ze zdj z wyjazdu
do Parya umieci na Naszej-klasie, a ktre nie, a kto inny zastanawia si, czy przyj zapraszajcego do
grona znajomych. Podobnie jest z problemami zwizanymi z uczestniczeniem bd nie w kulturze.
Zamiast wprost bada uczestnictwo w kulturze, przygldamy si wic w tym raporcie temu, jakie problemy
wchodz do gry, jeeli skupimy uwag na relacjach pomidzy ludmi a treciami kultury i midzyludzkich
relacjach zaporedniczanych przez te treci. Jeeli zgodzimy si, e mamy do czynienia z procesem, w ktrym
kulturowe wymiary ycia zostaj zremediowane, problemy, ktre si pojawi, bd miay inny charakter
i bdzie je mona lepiej wyartykuowa w nowych kategoriach. W tym sensie najlepsz odpowiedzi na
pytanie o uczestnictwo w kulturze bdzie zestaw odpowiedzi na inne, nie do koca jeszcze wyartykuowane
pytania albo zbir problemw, ktre wchodz do gry w nowym, usieciowionym rodowisku kulturowym.
Z tych, o ktrych piszemy w tym raporcie, wyrni tutaj naley:
Cyfryzacj: wikszo obiektw kulturowych jest zapisana w postaci pliku komputerowego, a przez to
wolna od ogranicze fzycznoci jest atwo kopiowalna, przesyalna i manipulowalna. Dla ludzi, ktrzy
dorastali otoczeni mediami cyfrowymi, formy analogowe wydaj si uomne, stawiaj opr, nie
wczaj si atwo w cyrkulacj std ksiki, flmy i inne relikty wiata analogowego, cho wci bywaj
wykorzystywane, coraz czciej s remediowane i przeksztacane w formy cyfrowe. Stare media mog
wci by obecne na poziomie estetycznym, jednak logika rzdzca obiegiem kultury jest dzi logik
mediw cyfrowych. W tym raporcie opisujemy w tym kontekcie praktyki dzielenia si treciami, ktre
s de facto mnoeniem tych treci, oraz wyaniajcy si w tych procesach nadmiar kultury, ktry stawia
problem wyszukiwania i selekcji.
10
Sieciowo: zwizana z cyfrowoci cyrkulacja treci kultury, ktre na drodze nieustannej wymiany
obrastaj paratekstami komentarzy i metadanych. Kultura doby internetu rozgrywa si w ruchu nie
sposb myle o niej jak o statycznym repozytorium, wydzielonej sferze ycia, bo splata si z innymi
aktywnociami. Szczeglnie istotny jest tu fakt, e na sieci informacyjne nakadaj si sieci spoeczne
(w procesie uytkowania ludzie skaluj sie w d, uywajc jej przede wszystkim do wzmacniania relacji
twarz-w-twarz). Internet uatwia wymian plikw ze zdjciami, z flmami i muzyk, ale tym, co wprawia
te pliki w ruch, jest rnie motywowana, ale zawsze waloryzowana pozytywnie ch wymiany, dzielenia
si, obdarowywania innych linkami lub plikami bdcymi emanacjami wasnych pasji, poszukiwa i odkry.
Dezinstytucjonalizacj aktorami wprawiajcymi obiekty kulturowe w ruch coraz rzadziej s instytucje,
ktre tradycyjnie ustalay hierarchie kultury i reguloway do niej dostp. To uwolnienie treci spod wadzy
kontrolujcych dostp do nich instytucji w praktyce czsto oznacza te uwolnienie ich spod wadzy prawa.
Cyfrowa i usieciowiona kultura jest bowiem kultur nadmiaru, w ktrej wikszo treci jest przechowywa-
na na internetowych serwerach i dyskach twardych komputerw znajomych i nieznajomych podstawo-
wym problemem staje si nie sam dostp, lecz fltrowanie treci. Rol tych fltrw peni jednak przewanie
grupy pozbawione instytucjonalnej legitymacji, posiadajce status rwny statusowi uytkownikw. Na
nowo negocjowane musz by podziay na profesjonalistw i amatorw, ekspertw i korzystajcych z ich
porad konsumentw. Zanikaj ofcjalne kanony, hierarchie treci budowane s w obrbie grup czcych
osoby utrzymujce kontakty towarzyskie lub poczone wspln pasj. Zwizane z tym zjawiskiem jest
wyanianie si bliskoci i autentycznoci jako podstawowych modalnoci bycia razem poprzez kultur
i kontaktu z treciami kulturowymi.
(Dez)indywidualizacj i (de)linearyzacj cho technologie wykorzystywane przez modych ludzi, ktrych
poznalimy w trakcie tego projektu, nios ze sob silny potencja indywidualizujcy (pozwalaj na
personalizacj, a rwnoczenie daj dostp do kulturowej bazy danych o pojemnoci pozwalajcej na
niemal nieskoczenie zrnicowane wybory jednostek), to rwnoczenie su tworzeniu tosamoci gru-
powych i podejmowaniu wsplnych wyborw umoliwiajcych przeksztacenie bazy nieuporzdkowanych
elementw we wspln dla grupy narracj. Nie oznacza to, e moliwoci technologii s przeszkod prze-
ciwnie, daj wybr, pozwalaj podmiotom oscylowa pomidzy tym, co indywidualne i odrbne, a tym,
co grupowe i uwsplnione. Przykadem mog by dwie przeciwstawne praktyki zwizane z treciami au-
diowizualnymi: seriale telewizyjne czsto wyrywane s z kontekstu ramwki, cigane z sieci i ogldane
na komputerze (czyli teoretycznie linearna forma telewizyjna przeksztacona zostaje w baz danych treci,
o ktrych wyborze decyduje nie nadawca, lecz odbiorca), ale rwnoczenie klipy z zawierajcego miliony
nagra serwisu YouTube s utelewizyjniane i za porednictwem przesyanych na Gadu-Gadu linkw
wprowadzane w horyzont kulturowy grupy znajomych.
Otwarto odwoujc si do kategorii kultury uczestnictwa Henryego Jenkinsa (2006; zob. te
s. 136 w tym raporcie), naley zwrci uwag na otwarto kultury, ktra za spraw nowych mediw
obnia bariery dla ekspresji artystycznej, oferujc te dostp do nieformalnych wsplnot praktyki i przy-
czyniajc si do wytwarzania wizi pomidzy ich uczestnikami. W tym ujciu uczestnictwo staje si
jednak wypadkow dziaa uytkownikw i moliwoci, jakie oferuj im nowe technologie, ze szczegl-
nym uwzgldnieniem internetowych serwisw Web 2.0, w ktrych rozmaite aktywnoci, take te, ktrych
podstawow intencj jest komunikacja, zostaj zarejestrowane i zarchiwizowane, stajc si niejako przy
okazji dziaaniami twrczymi.
11
Refeksyjno zdolno cyfrowych mediw do utrwalania niemal wszystkich zaporedniczonych technolo-
gicznie dziaa sprzyja te wzrostowi refeksyjnoci jednostek, ktre mog jak ma to miejsce np. w przypadku
serwisu Last.fm uzewntrzni i zobaczy swj gust, sprowadzajc nieuchwytne wczeniej kategorie
do wymiaru materialnego. Tym samym krce (i zostawiajce lady) w sieci treci kultury i zwizane z ko-
rzystaniem z nich wybory staj si widocznym dla jednostki i jej spoecznego otoczenia budulcem ja,
podstawowym narzdziem budowy wasnej tosamoci. W ten sposb same kultura, styl ycia i kli-
mat wyaniaj si jako problem refeksji i samowiedzy oraz przedmiot twrczych zabiegw.
Wizualno kultura nowych mediw to kultura wizualna, rozgrywajca si na ekranach (i przed nimi).
Obrazy nie tylko percepowane, ale przede wszystkim wytwarzane na masow skal przez wyposaone
w telefony komrkowe i aparaty fotografczne usieciowione jednostki staj si podstawowym nonikiem
znacze, na kolejnym poziomie stapiajc artefakt kulturowy, jakim jest zdjcie, z wymiarem spoecznym,
gboko emocjonalnym i skupionym na wsplnym przeywaniu i dowiadczaniu wiata.
KOPOT Z UCZESTNICTWEM W KULTURZE (2): ANKA
Stawiajc te problemy w obszarze, ktry zazwyczaj indeksowany jest jako uczestnictwo w kulturze, prbu-
jemy bra pod uwag to, co kulturowe, w dwch rozumieniach. Po pierwsze przygldamy si kulturze rozu-
mianej jako treci albo intencjonalne teksty kultury. To w ramach tego podejcia stawiane s zwykle pytania
o hierarchie (wysokie/niskie), form (estetyka), sposb cyrkulacji, instytucje tworzenia, upowszechniania
i przechowywania kultury. Po drugie przygldamy si kulturze rozumianej jako praktyki. W ramach tego
bardziej antropologicznego podejcia stawiane s zwykle pytania o nadawanie sensu dowiadczeniu przez
ludzi, wyanianie si zbiorowej wyobrani i struktur odczuwania czy ksztatowanie si tosamoci i wzorw
kulturowych.
Te dwa podejcia s oczywicie splecione: tak jak w procesie formowania si tosamoci istotn rol peni
znaczce treci kultury, tak treci te s wytworem specyfcznego rodowiska kulturowego. Wiele dyskus-
ji o uczestnictwie w kulturze jest jednak bliej tego pierwszego podejcia stawiajc pytania o to, jakie
treci kultury s, lub nie s, przez ludzi odbierane, a stosunkowo rzadziej pytajc, co w planie jednostko-
wych i zbiorowych tosamoci z tymi treciami si dzieje. Decydujc si na etnografczny charakter naszego
projektu zarwno na poziomie samych bada, jak i strategii prezentowania ich wynikw staramy si
dowartociowa pytania zwizane bardziej z formami uspoecznienia i mechanizmami ksztatowania si
tosamoci ni sam tylko socjologi korzystania z instytucji kultury.
Zmiana, na ktr wskazujemy, piszc o remediacji, przenika oba interesujce nas tu rozumienia kultury.
Zmieniaj si treci, bo zaburzaj si hierarchie, wyaniaj si nowe estetyki, zmieniaj si sposoby obiegu
i rola instytucji. Zmieniaj si te praktyki bycia sob i bycia z innymi bo zostaj zaporedniczone przez
nowe rodzaje technologii, ktre, jak zobaczymy, staj si technikami siebie i wsptworz nowe rodzaje
podmiotowoci. To, e remediacja dosiga obu pl problemowych wyznaczonych odpowiednio przez zain-
teresowanie kultur jako zbiorem treci i instytucji oraz kultur jako specyfcznymi historycznie praktykami
bycia sob i bycia z innymi, jeszcze silniej przekonuje, jak kluczowym problem jest znalezienie nowych katego-
rii rozumienia wspczesnoci. Uczestnictwo w kulturze postulujce jakie jednostki uczestniczce w jakiej
kulturze jako kategoria wydaje si niewystarczajce, bo w procesie spoecznej zmiany zdynamizowanej przez
remediacj wyrastaj nowe jednostki inaczej budujce swoj tosamo, a i kultura na poziomie treci
znaczy co innego.
12
Zobaczmy to na przykadzie. Przygotowujc t etnograf cyfrowego (zremediowanego) wiata, poznalimy
siedemnastoletni Ank mieszkajc w Parnie [nazwa zmieniona], duym miecie w centralnej Polsce.
Anka uwielbia flmy Wernera Herzoga. Nie ma w tym nic niezwykego, jednak jej droga do twrczoci nie-
mieckiego reysera bya przynajmniej z perspektywy starszych pokole do nietypowa. Zaczo si od
muzyki: Anka namitnie sucha Davida Bowiego. Czytajc w internecie informacje o yciu artysty, zwrcia
uwag na jego, jak mwi, okres berliski, gdy Bowie mieszka w Republice Federalnej Niemiec i inspirujc
si niemieck muzyk elektroniczn, nagra trzy albumy: Low, Heroes i Lodger (cigna je formacie
mp3 z internetu). Poszukujc rde inspiracji swojego idola, Anka trafa na informacje o zespole Popol
Vuh CD tego zespou poyczya od wujka. Zrobiy na niej na tyle due wraenie, e znw zacza szuka
informacji w sieci i dowiedziaa si, e niemiecki zesp nagrywa muzyk do flmw Herzoga.
Teraz jest kinomank co nie znaczy, e spdza duo czasu w kinie. (Zreszt w Parnie trudno by traf na
przegld flmw Herzoga). Jest za to aktywna na forum znanego portalu flmowego, gdzie rozmawia z lud-
mi, ktrzy ogldaj wicej i lepiej ni jej znajomi. To oni polecili Ance inne tytuy Herzoga i nazwiska kilku
reyserw, ktrych flmy cigna z sieci, ogldaa na ekranie komputera i zapisaa na twardym dysku. Dzi
Herzog jest jej ulubionym reyserem.
Przykad Anki pokazuje, w jak rne procesy bywa dzi uwikane to, co zwyklimy nazywa uczestnictwem
w kulturze. Bez wzgldu na przyjt perspektyw w tej kategorii zmieci si obcowanie z kinem Herzoga,
lecz zarwno sposb, w jaki Anka trafa na jego flmy, jak i same okolicznoci ich ogldania ju niekoniecz-
nie. Model uczestnictwa w kulturze na poziomie praktyki okazuje si by mieszaniem rnych porzdkw:
wskazwek i porad w flmowych poszukiwaniach dostarcza mdro tumu, wiedza anonimowych (lub
znanych pod pseudonimami) uczestnikw forum, ktrzy nie reprezentuj adnej instytucji kultury (chyba e
za instytucj kultury uznalibymy samo forum). To osoby pisujce na forum, kochajce flm, ale niepo-
ddawane adnej hierarchicznej weryfkacji. Wiedza i rekomendacje pochodz od osb podobnych Ance,
sytuujcych si poza relacjami opartymi na hierarchii (gdzie kto, kto wie lub zna si, jest wyej od in-
nych) czy budowanych na modelu pedagogicznym (gdzie relacja przekazywania kultury budowana jest na
podobiestwo tej w szkole: midzy instytucj-nauczycielem a odbiorc-uczniem).
Te osoby nie pracuj w domach kultury, kinach czy opiniotwrczych pismach (a moe inaczej Anka tego po
prostu nie wie, bo ta instytucjonalna afliacja nie ma dla niej znaczenia). Zainteresowanie Herzogiem nie
byo rwnie wiadomym wyborem dziea kultury, lecz raczej wynikiem podania ladami muzycznego
idola, praktyki w czasach internetowych wyszukiwarek wyjtkowo atwej dla osoby sprawnie posugujcej si
sieci. Sam sposb dotarcia do treci rwnie nie ma nic wsplnego z tradycyjnym obiegiem kultury to, e
adne kino w Parnie nie pokazywao w ostatnim czasie flmw Herzoga, nie jest dla Anki adn przeszkod,
bo dostp do treci kultury zapewnia jej internet. (Napisy do flmw s dzieem anonimowych internautw,
ktrzy podzielili si nimi na specjalnym serwisie, podobnym zreszt do tego, z ktrymi pod koniec roku 2005
rozpocz batali dystrybutor Gutek Film).
Anka nie zastanawia si, czy to, co robi, jest legalne. (Wiele z jej praktyk uczestnictwa w kulturze, ktre tu
opisujemy, wyczerpuje w polskim prawie znamiona przestpstwa. Dlatego zmienilimy imi i nazw mias-
ta, w ktrym rozgrywa si ta opisana w sierpniu 2009 roku historia. Zabieg ten suy jeszcze czemu: nie
chodzi tu o Ank. Takich osb s dziesitki tysicy; rwnie tak wyglda w Polsce uczestnictwo w kulturze).
Majtkowe prawa autorskie, legalno kopii te kwestie nie pojawiaj si w rozmowie z Ank jako istotne.
13
Wygoda dostpu do cyfrowej kultury krcej w sieci zawiesza pytania o wasno: jak powiedzia nam
ojciec jej przyjaciki, modzi uwaaj, e to, co jest w sieci, jest po prostu ich.
Idmy dalej. Sam seans, czyli odtwarzanie flmu na domowym komputerze miesza porzdki: Anka nie siedzi
w kinie, a przed wasnym komputerem podczonym do internetu. Wystarczy jedno wcinicie klawisza, by
spod okienka z Nosferatu ukazao si okienko z Gadu-Gadu, na ktrym Anka rozmawia z koleank. Kom-
puter peni bowiem w yciu Anki wiele funkcji i uczestnictwo w kulturze jest tylko jedn z nich.
Istotne jest przechowywanie: cho jej pokj nie wyglda jak pokj kolekcjonerki z dumnie eksponowanymi
zestawami DVD czy kasetami VHS, na twardym dysku komputera jest kilkaset flmw w postaci cyfrowych
plikw. Dla Herzoga i innych reyserw Anka uczy si rosyjskiego na rosyjskojzycznych stronach, mwi,
jest wietny wybr flmw. Po obejrzeniu kilku flmw Herzoga Anka przestaje by ju tylko odbiorczyni
zabierajc gos na forum, poleca flmy innym, ktrzy te maj potencjalnie dostp do sieci. Wpywa na ich
wybory kulturowe i treci, z ktrych korzystaj.
W zremediowanym, cyfrowym wiecie, ktry tu opisujemy, treci kultury, takie jak flm Herzoga, s te plika-
mi komputerowymi kr w sieciach, s cigalne i kopiowalne. Ich publiczno jest te innego rodzaju ni
tradycyjna widownia kinowa to usieciowiona publiczno ludzi, dla ktrych waniejsze ni fzyczne miejsce
(kino) i czas (seans) jest zainteresowanie flmami Herzoga i w tym sensie Herzog i te flmy dziki sieciowym
technologiom gromadz ludzi z rnych miejsc w Polsce. Nie widz tego jednak ani statystyka dystrybutora
ani wyliczenia sprawdzajce, na ile flmem interesuj si modzi Polacy i mode Polki, ani pojcia kace
widzie w Ance odbiorczyni ofcjalnej, instytucjonalnej kultury lub nie widzie jej wcale.
14
WPROWADZENIE:
POCZENI I PODCZENI,
ETNOGRAFIA CYFROWEGO
WIATA
Jeeli twoje dziecko nie pi, to prawdopodobnie jest online.
New York Times
W tym raporcie uywamy narzdzi teoretycznych wspczesnej antropologii, socjologii i medioznawstwa
oraz metody etnografcznej by podajc za modymi ludmi poruszajcymi si
w ludzko-technologicznych sieciach, szuka poj, ktre pozwoliyby lepiej uj dowiadczenie ycia
w zremediowanym rodowisku kulturowym.
NOWA SYTUACJA EGZYSTENCJALNA
Nowe media fundamentalnie przebudowuj to, jak dowiadczamy siebie w czasie i przestrzeni.
Ten raport pokazuje, co dzieje si, gdy na fzyczn przestrze z atomw nakada si tworzona z bitw
przestrze przepyww podtrzymywana przez telefoni komrkow i, coraz czciej, bezprzewodowy inter-
net. Gdy z fzycznej przestrzeni za pomoc mobilnych gadetw moemy jednoczenie wpi si w sieci
komunikacyjne, bycie razem z innymi nabiera intensywnoci: kontakty twarz w twarz zostaj wzbogacone
o uwag powican sobie i wymienian midzy sob w rodowisku online. Bycie razem z innymi moe
kontynuowa si i by przeywane jako autentyczne rwnie wtedy, gdy kontakt twarz-w-twarz wyganie.
Fizyczna przestrze nacechowana zostaje nowymi jakociami: jeeli jest w niej zasig, ciaa wsptworzcych
j osb wchodz w specyfczny stan czuwania (Marek Krajewski zob. s. 35), ktry wie si z poczuciem
sprawczoci, ale jest te now form semipublicznego ycia, w ramach ktrej ustalone relacje pomidzy
bliskoci a prywatnoci intymnoci a zacisznoci obszarw, w ktrych rozgrywa si ta intymno
podlegaj negocjacjom.
W wiecie zremediowanym przez cyfrowe technologie przeywanie czasu wie si z przeczuciem i ocze-
kiwaniem natychmiastowoci i bezporednioci. To, co przez starsze pokolenia moe by przeywane jako
przyspieszenie (Gleick, 2003; Eriksen, 2004), modym ludziom, z ktrymi pracowalimy, wydawao si ra-
WPROWADZENIE: POCZENI I PODCZENI, ETNOGRAFIA CYFROWEGO WIATA
15
czej przyrodzon natur czasu. Etnografczne obserwacje pokazuj jednak historyczn specyfczno tego,
jak nowe technologie komunikowania wpisuj si w formy przeywania teraniejszoci, pamitania i an-
tycypowania. Technologie, takie jak cyfrowa fotografa, komunikatory internetowe czy telefony komrkowe,
przebudowuj relacje pomidzy przeszoci, teraniejszoci a przyszoci. W epoce natychmiastowoci
czas moe jawi si jako puentylistyczny czas rozsypanych epizodw (Zygmunt Bauman, w tym raporcie s.
128), a zaporedniczajc pami, media staj si narzdziami refeksyjnej manipulacji czasem. Cyfrowa
fotografa w sieciowym obiegu pozwala ludziom nie tylko dziaa za pomoc obrazw na niespotykan
wczeniej skal, ale te dokonywa takich zabiegw na czasie jak projektowanie przyszych wspomnie przez
nadawanie specyfcznej konwencji wizualnej reprezentacji teraz (zob. s. 42). Paradoksalnie, akceleracja
dowiadczenia i rozszerzanie si teraniejszoci kosztem przyszoci i przeszoci owocuje specyfcznie nostal-
gicznymi formami obrazowania i strukturami odczuwania.
Czas nie tylko zmienia swoj jako, ale te si zwielokrotnia: narzdzia, takie jak telefony komrkowe,
wysokoprzepustowe cza i oprogramowanie zachcajce do pracy w kilku oknach, pozwalaj robi kilka
rzeczy naraz i przetwarza rzeczywisto wielokanaowo (co jedni nazw kulturowym ADHD, defcytem uwagi,
a inni jej zwielokrotnieniem).
Te przemiany czasu i przestrzeni wyznaczaj nowe ramy wspczesnego rodowiska kulturowego. W tej
przeorganizowanej przestrzeni i przeorganizowanym czasie wyrastaj inni ludzie. Tosamo ksztatuje si
inaczej, gdy bycie sob i bycie razem zaporedniczone jest przez cyfrowe i sieciowe media.
ZRONICI Z MEDIAMI UCZESTNICZ W KULTURZE
Modzi ludzie, ktrych poznalimy, przygotowujc ten raport, wchodz w doroso. S pierwszym pokole-
niem, ktre wyroso z sieciowymi technologiami i nie pamita wiata analogu. Na pocztku tego raportu po-
kazujemy imprez osiemnastkow podobn, ale niepodobn do wczeniejszych bo na wskro przeniknit
przez logik cyfrowych mediw. Modzi s z tymi mediami zronici: laptopa zabiera si do ka, by przez
Skypea by blisko z chopakiem, w szkole sprawdzian pisany jest z jedn suchawk empetrjki w uchu, bo
atwiej si skupi, gdy si i pisze, i sucha. Po miastach chodz ludzko-technologiczne hybrydy modych ludzi
i odtwarzaczy mp3, ktre umiej uywa muzyki do zarzdzania swoim dowiadczeniem, wzbudzania lub
tumienia emocji bd wspomnie.
Etnografa ujawnia w tym zroniciu intymno, ciepo i afekty, ktre narzucaj piszcym w tym raporcie
poetyk biologiczn lub wrcz organicystyczn. Magorzata Jacyno porwnuje sieci spoeczne do ukadu
nerwowego, pisze o tkance zoonej z zaporedniczanych przez media relacji (s. 61). Piszcym te sowa narzu-
ca si za Mizuko Ito (2008) metafora ekosystemu, a Marek Krajewski pisze o mediach jako rodzaju drugiej
natury (s. 30-32). Jakie intuicje tkwi za tymi sformuowaniami?
Po pierwsze wizja ekosystemu, ktra odsya do wspzalenoci i wiecznie zagroonego balansu rnych
ywiow. rodowisko kulturowe zaludnione ciaami mylcymi, czujcymi i dziaajcymi w symbiozie z sie-
ciowymi mediami wydaje si domaga podejcia, ktre pokae wspzaleno form ycia i technologii
zaporedniczenia. Rozdzia Dzielenie si w tym raporcie jest gestem w t stron (s. 70). Proponujemy
w nim wizj cyrkulacji, ktra nie rozgranicza tego, co ludzkie, i tego, co technologiczne, lecz przeciwnie
pokazuje, jak z ucierania si cyfrowej logiki wymiany i moralnej ekonomii zobowiza i tosamociowych
16
poszukiwa wyania si rodowisko kulturowe, w ktrym obieg treci, emocji, wzajemnoci i marze nie
da si oddzieli od podtrzymujcej go infrastruktury plikw, adresw URL i hiperlinkw. Te ludzko-tech-
nologiczne relacje w sieci s pierwotne wobec form, w jakie stabilizuje si w nich jednostka czy inter-
net. Tosamo budowana wspczenie przez jednostki w usieciowionym rodowisku kulturowym i cyfrowy
obieg jako podstawowa modalno wspczesnej kultury to dwie strony tego samego medalu. Dzielenie si
jest w istocie rzeczy mnoeniem treci i w efekcie produkcj zasobu wsplnie podzielanych tworw, wartoci
i treci. Nie mona zrozumie logiki wspczesnej cyrkulacji kultury bez patrzenia na tosamo, ktra tyle
motywuje do podejmowania wyborw uruchamiajcych cyrkulacj, ile staje si wynikiem takiego, a nie in-
nego obiegu kultury. Nie mona zrozumie wspczesnych tosamoci bez zrozumienia cyfrowej i sieciowej
infrastruktury, w ktrej ta tosamo jest tworzona.
Po drugie ta niespodziewana pojciowa blisko afektu i algorytmu, ktr wnosz metafory zronicia, eko-
systemu i natury, podwaa gboko zakorzenione mylowe nawyki traktowania czowieka i technologii
jako dwch odrbnych obszarw, z ktrych to tylko czowiekowi przyznaje si sprawczo. Jeeli pokaemy
jak prbujemy robi to w tym raporcie e cyfrowo i sieciowo zaporedniczone jest dzi: pamitanie, bu-
dowanie tosamoci, bycie razem, kreatywno i nauka, to na powanie trzeba wzi sugestie teoretykw
takich jak Bruno Latour, ktry prbuje pisa now, nieantropocentryczn antropologi (1993).
eby dobrze postawi dzi pytanie o uczestnictwo w kul-
turze, trzeba je postawi z centrum wspczesnego
ycia kulturalnego zaporedniczonego przez nowe
media. To miejsce, gdzie procesy ksztatowania si
tosamoci i wymiany treci kulturowych wchodz
w zaskakujce relacje, ktre nie pozwalaj nam
myle o kulturze jako oddzielnym polu rzdzcym
si swoimi wasnymi reguami.
Pyta dzi o uczestnictwo w kulturze to rwnie pyta o kompetencje korzystania z nowych technologii (me-
dialny analfabetyzm), czy moe o form ich ucielenienia; to, jak techno-spoeczny habitus sprzyja lub nie
dobremu i wartociowemu yciu. Dlatego kluczowo istotny dla nowych pyta o uczestnictwo w kulturze jest
choby problem wykluczenia sieciowego, cho jak pokazujemy w tym raporcie (s. 74) dobrze myle
o nim nie jako o czym, co dotyka osobnych jednostek, lecz raczej jako sieci ludzi razem praktykujcych lub
nie wsp-internet. Przedmioty-media, pisze Marek Krajewski, to potencjalnie maszyny do wytwarzania
wizi i relacji (s. 37). W tym kontekcie pytanie o uczestnictwo w kulturze jest pytaniem o tworzenie sojuszy
pozwalajcych na wczenie kultury w cyfrowy obieg.
ETNOGRAFIA NOWYCH MEDIW
Jak bada to nowe rodowisko?
Tradycyjnym zadaniem etnografi bya obserwacja: model zakada prost relacj pomidzy tubylcami
a etnografami. Jak jednak robi etnograf u siebie, tu i teraz?
Nie dzielia nas od naszych wsppracownikw przepa, ktra pozwoliaby naszej etnografi koncentrowa
si na tradycyjnym antropologicznym tropie rnicy, ktra nakada si na fzyczny dystans. (Wyobra sobie,
Z UCIERANIA SI CYFROWEJ LOGIKI WYMIANY
I MORALNEJ EKONOMII ZOBOWIZA
I TOSAMOCIOWYCH POSZUKIWA WYANIA SI
RODOWISKO KULTUROWE, W KTRYM OBIEG
TRECI, EMOCJI, WZAJEMNOCI I MARZE NIE
DA SI ODDZIELI OD PODTRZYMUJCEJ GO
INFRASTRUKTURY PLIKW, ADRESW URL
I HIPERLINKW
17
czytelniku, e znalaze si nagle z caym swym ekwipunkiem, sam na tropikalnej play w pobliu wioski
tubylczej, podczas gdy statek czy d, ktra ci tu przywioza, odpywa i znika na widnokrgu czytamy
u Malinowskiego). Oczywicie, nasi cyfrowi tubylcy s inni my pamitamy wiat bez internetu ale
jednoczenie jestemy blisko nich: podczeni do tych samych sieci i do pewnego stopnia te zronici z me-
diami. Bardziej podobni ni rni, nie potrzebowalimy adnej odzi: opisujemy swoj wiosk. Mamy tele-
fony komrkowe u tych samych operatorw, a niektrzy z nas regularnie uzupeniaj profle na Facebooku.
Za sukces tego projektu odpowiada niezwyka energia, wyobrania, dociekliwo, wraliwo i mdro
naszych etnografw i etnografek, ale i rutynowo uywane przez nas i naszych wsppracownikw tech-
nologie: niewidzialna infrastruktura telefonw komrkowych i e-maili, ktre czyy pracujcych w rnych
miejscach Polski, oraz sieciowego oprogramowania do wsplnej edycji tekstu, w ktrym ten raport wci
nabiera ksztatu. Sami te jestemy poczeni i podczeni.
Pisanie etnografi tradycyjnie byo opisem. W cyfrowym wiecie nie jest tak atwo: jego obywatele sami
si cay czas opisuj, fotografuj i zdaj relacje ze swojego ycia. Tu nasza etnografa komplikuje kolejny
tradycyjny etnografczny trop: reprezentacj. Nie rocimy sobie prawa do uprzywilejowanego punktu widze-
nia: nasza teoria nie tworzy punktu, z ktrego lepiej wida, lecz szuka wiedzy usytuowanej w gszczu
ycia codziennego z Gadu-Gadu, Nasz-klas, fotoblogami i SMS-ami. Zdajemy sobie spraw, e pisanie
etnografi nowych mediw jest dzi dodawaniem kolejnej reprezentacji do strumienia reprezentacji produ-
kowanych intencjonalnie lub nie w codziennych praktykach angaujcych media. Opisujemy fotogra-
fujemy, nagrywamy, cytujemy, kopiujemy i wklejamy, zaznaczamy i przesyamy dalej wiat, ktry zalay cyf-
rowe reprezentacje do tego stopnia, e bywa, i granice midzy wydarzeniem a reprezentacj zacieraj si
zupenie (zob. s. 42). wiat, w ktrym spojrzenie zostawia materialne lady na proflach spoecznociowych,
gdzie nie tylko mwi si kocham, fotografujc, ale fotografujc, po prostu si kocha (zob. s. 49).
Ten zalew reprezentacji nie wprawia nas w postmodernistyczn rezygnacj. Pracowicie prbujemy w tym
raporcie uprawia obserwacj drugiego rzdu (Niklas Luhmann), badajc codzienne procedury, techniki
i style widzenia, jakie ucieleniaj nasi modzi wsppracownicy. Opisanie sowami naturalnoci, z jak
komunikuj si oni obrazami, jest wyzwaniem, ale ta specyfczna remediacja pozwala uchwyci proces,
w ktrym cyfrowe lady, niechccy pozostawiane przez dziaanie w sieci, jak i intencjonalnie wykonane
reprezentacje, autonomizuj si i nabieraj wasnej sprawczoci. Nasi przewodnicy pokazali nam wiat,
w ktrym cyfrowe zdjcia i tekstowe archiwalia maj zdolno tworzenia nowych sytuacji, motywowania do
dziaania, wspuczestniczenia w procesach tosamociowych.
ETNOGRAFIA W BAZIE DANYCH
Z tych wszystkich powodw nasz raport nie jest tradycyjn etnografczn narracj opart na fantazji zrekon-
struowania spjnej caoci. Taka forma byaby sprzeczna z duchem wiata, ktry zobaczylimy w tych bada-
niach. Zalew cyfrowych (samo)opisw, ktry ten wiat wsptworzy, nie tworzy bowiem zbyt wiele spjnych
caoci i cigych narracji: prbujemy opisa rodowisko kulturowe, ktrego reim czasowy najlepiej za
Zygmuntem Baumanem, zob. s. 130-133 okreli jako puentylistyczny, a ktrego dominujca forma kul-
turowa inaczej ni w epoce analogu nie jest cig narracj, lecz raczej zbiorem dowolnie konfguro-
walnych elementw: Wikszo obiektw nowych mediw nie opowiada adnych historii; nie maj one ani
pocztku, ani koca; nie wystpuje w nich aden rozwj, ktry tematycznie, formalnie albo jeszcze inaczej
organizowaby ich elementy w sekwencje. S one raczej zbiorami indywidualnych czci skadowych, z ktrych
18
kada ma takie samo znaczenie jak pozostae (Manovich, 2006: 333). Opisujemy wiat, ktry jawi si
swoim mieszkacom jako rozlega baza danych.
Oczywicie podobne tezy o fragmentacji, rozpadzie wiata, pokawakowaniu dowiadczenia nie s nowe
do pewnego stopnia stay si ju one obowizujcym samoopisem wspczesnoci, na ktry wszyscy chtnie
przystaj. Badania etnografczne pozwalaj nam jednak pj dalej i rozpoznajc siy, ktre strukturalnie
przyczyniaj si do fragmentacji (od indywidualizacji i przemian struktur spoecznych po nowe formy, jakie
przybiera kultura), bada praktyki, w ktrych ten pokawakowany wiat jest pracowicie skadany przez ludzi
do kupy. W praktykach wyszukiwania, czenia czy zawaszczania wyaniaj si spjnoci. Piszc o wsp-
internecie (s. 74), pokazujemy, jak wybory z bazy danych s czciej grupowe i grupotwrcze ni indywidu-
alne. Sie przeszukiwana jest wsplnie i w praktykach tego przeszukiwania i skalowania wytwarzana jest
specyfczna lokalno: globalna baza danych moe by przeywana jako bliskie i znajome rodowisko ycia.
To je prbujemy rekonstruowa. Chcc napisa etnograf wiata, ktry jawi si jako baza danych, nie szu-
kamy wic caoci tam, gdzie jej nie ma w pluralizmie narracji, zalewie informacji i nierozwizywalnych
sprzecznociach wspczesnego ycia.
Cao, ktrej prbujemy dotkn, zawiera si w praktykach ycia codziennego codziennej pracy bu-
dowania podmiotowoci. Jak za Marksem pisze w tym raporcie Zygmunt Bauman: ludzie buduj swoj
podmiotowo, ale w warunkach nie do koca przez siebie skonstruowanych. To, co mamy do dyspozy-
cji w danym momencie historycznym podrczny budulec, te procedury techniczne, ktre moemy sobie
wyobrazi way na tym, jak dziaamy w wiecie, jak jestemy sob i jak jestemy z innymi. W tym raporcie
pokazujemy, e i te materiay, z ktrych ukadamy swoj podmiotowo (a wic treci kultury), i techniki,
ktrymi to robimy (techniki siebie zob. s. 61), staj si inne, gdy do gry wchodz cyfrowe i sieciowe media.
Chcemy wic postawi tu pytanie o waciwoci materiaw i technik, ich cnoty i wady, moliwoci, jakie
stwarzaj, i ograniczenia, jakie narzucaj (Bauman, w tym raporcie s. 133).
JAK PRACOWALIMY?
PRZEZ DWA TYGODNIE 2009 ROKU OSTATNI TYDZIE SIERPNIA I PIERWSZY TYDZIE
WRZENIA SZECIORO ETNOGRAFW I ETNOGRAFEK PROWADZIO OBSERWACJE I WYWIADY
WRD MODYCH LUDZI W TRZECH MIASTACH RNEJ WIELKOCI.
Kady z etnografw pracowa z jednym wsppracownikiem-przewodnikiem, a kada z etnografek
ze wsppracowniczk-przewodniczk. Te sze kluczowych osb znalelimy, posugujc si ser-
wisami spoecznociowymi, sieciami spoecznymi samych etnografw, a w jednym przypadku za
pomoc sieci rekrutacyjnej frmy badawczej 4P research mix. Szstka wsppracownikw otrzymaa
wynagrodzenie za swoj prac, zasady wsppracy byy regulowane kontraktem, a w przypadku
niepenoletnich uzyskiwalimy rwnie zgod rodzicw.
W Zahaczewie, okoo pitnastotysicznym miecie pooonym kilkadziesit kilometrw od stolicy
regionu, Micha Danielewicz wsppracowa z Filipem, a Agnieszka Strzemiska z Kamil. (W caym
raporcie zmieniamy imiona bohaterw oraz te szczegy, ktre pozwoliyby ich odnale w sieci czy
w domu; fkcyjne s take nazwy miast).
19
W Parnie, w ktrej mieszka blisko dwiecie pidziesit tysicy mieszkacw, Olka Godys pracowaa
z Gok, a Jacek Szejda z Baejem. Parna przed reform administracyjn bya miastem wojewdzkim.
W Ziemielinie najwikszym z miast objtych badaniem pracowali Pawe Mazurek i Paulina
Jdrzejewska odpowiednio z Karolem i Mariann. Ziemielin to due miasto wojewdzkie, gdzie
mieszka ponad szeset tysicy ludzi.
Wszyscy nasi wsppracownicy i wikszo ich znajomych, z ktrymi rozmawialimy chodzili
do licew. Oprcz tego, e sami s bohaterami tej opowieci, pomagali nam dotrze do innych
modych ludzi, z ktrymi rozmawialimy swoich dziewczyn, chopakw, przyjaci, kumpli, ko-
legw. Dziki temu moglimy zyska znacznie szerszy i mniej wyrywkowy obraz ycia z nowymi me-
diami, ale te wiedzielimy, e nie rozmawiamy z osobami przypadkowymi, lecz z takimi, ktre maj
znaczce relacje z naszymi wsppracownikami. W ten sposb poczylimy metod kuli niegowej
rozmawialimy w sumie ze 137 osobami z powanym potraktowaniem powiza, zobowiza
i emocji pyncych sieciami spoecznymi; si zarwno silnych, jak i sabych wizi.
Zesp tego projektu to dziesi osb oprcz wymienionych wyej etnografw i etnografek pra-
cowali w nim take: Mirosaw Filiciak szef projektu, Agata Nowotny i Mateusz Halawa oraz Tomek
Ratter, ktry by fotografem.
Zanim badacze wyruszyli w teren, wsplnie w zespole wypracowalimy w cyklu seminariw
i warsztatw zestaw narzdzi badawczych od scenariuszy wywiadw przez instrukcje fotografczne
po tabele obserwacji. Nieodcznym elementem pracy terenowej byo take prowadzenie dziennicz-
kw badaczy oraz kontakt telefoniczny z central. Narzdzia te miay zapewni ramy procesowi, ktry
z zaoe, jakie przynale etnografi, jest elastyczny i pynny. Nie narzdziom badawczym jednak, ale
uwadze, wyczuleniu na detal, wyobrani i wraliwoci zespou etnografw, z ktrymi pracowalimy,
zawdziczamy obserwacje i myli zawarte w tym raporcie. Oprcz najtrudniejszego do opisania et-
nografcznego bycia razem siedzenia, gapienia si, gadania, miania si, taczenia, wsplnego
pozowania do zdj, szwendania si po miecie bazujemy na nieustrukturyzowanych wywiadach
pogbionych, asystowanych sesjach korzystania z komputera i telefonu komrkowego, interakcjach
zaporedniczonych przez telefon, Gadu-Gadu, Nasz-klas etc., improwizowanych grupach foku-
sowych i diadach, wywiadach rodzinnych, wirtualnej etnografi (gdzie nie tylko obserwowalimy
elektroniczne lady zostawiane przez ludzi w sieci, ale dziki czemu pozostawalimy w kontakcie
ze wsppracownikami) oraz eksperymencie, w ktrym uczestnicy opisywali swoje dowiadczenie
niepodczenia i niepoczenia (zgodzili si, by przez dob nie uywa mediw i zobaczy w ten
sposb, czego tak naprawd im brakuje; pozwolio to zama specyfczn oczywisto nowych
mediw). Dodatkowymi narzdziami wykorzystanymi w tym badaniu byy projekty: fotografczny
Tomka Rattera i flmowy Pauliny Jdrzejewskiej.
W kadym z miast nasi wsppracownicy mogli nakrci krtki materia flmowy. Badacze dys-
ponowali kamerami, ktre zostay przejte przez modych i wykorzystane zgodnie z ich intuicj. Uzys-
kane w ten sposb materiay flmowe opracowaa i zmontowaa Paulina Jdrzejewska. Film mona
objerze na stronie WWW projektu www.wyborcza.pl/mlodziimedia.
Zesp odpowiedzialny za cao projektu Filiciak, Nowotny i Halawa wraz z Tomkiem Ratte-
rem odwiedzi kad z trzech lokalizacji w trakcie bada. Pozwolio to na lepsz wymian spostrzee
i wymian dowiadcze z rnych miejsc, ale te pozwolio piszcym ten raport na etnografczne
wczucie si w opisywane miejsca.
Specyfcznym rodzajem takiego wczucia si jest projekt fotografczny Tomka Rattera (zob.),
ktry drukujemy na stronie 151. Wchodzc w wiat naszych wsppracownikw Tomek zaproponowa
im jak pisze zoon gr z uyciem aparatu fotografcznego. Robienie zdj, patrzenie w obiek-
20
tyw i niepatrzenie w obiektyw, wyszukiwanie fajnych miejsc i zamienianie estetyzujcym spojrze-
niem miejsc niefajnych w fajne, podchwytywanie sytuacji i aranowanie sytuacji wszystkie te prak-
tyki zwyczajne dla szwendajcych si po miecie z aparatami dziki obecnoci Tomka mogy sta si
przedmiotami rozmowy. Efekt (zob.) nie jest ilustracj tego raportu, lecz wizualnym esejem,
prb refeksji, ktra za swoje medium i po czci za swj temat bierze fotograf.
Tak pomylane badanie zostao szczegowo opracowane w cyklu seminariw i warsztatw,
w ktrych gocinnie uczestniczyli te Tomasz Jdrkiewicz i Robert Zydel z NUQ Research oraz Piotr
Toczyski z dziau bada Agora SA.
Na seminariach szczegowo dyskutowalimy raport Living and Learning with New Media przy-
gotowany przez Mizuko Ito z zespoem (2008). Ten trzyletni projekt badawczy realizowany w Sta-
nach Zjednoczonych by fnansowany przez Fundacj MacArthura. Zarwno zaoenia badawcze Ito
i zespou, jak i wyniki bada, byy dla naszego projektu inspiracj w planowaniu bada. Podobnie
jak Ito i inni w badaniach wychodzimy od etnografcznie opisywanych, materialnych i ugruntowanych
w yciu codziennym praktyk spoecznych, w ktre zaangaowane s media. Nasze podejcie do
pracy z modzie, gdzie zdecydowalimy si traktowa naszych wsppracownikw bardzo part-
nersko (jak wsppracownikw wanie) rwnie duo zawdzicza Ito. Modzi ludzie czsto w bada-
niach spoecznych s traktowani protekcjonalnie, jak jednostki jeszcze niegotowe, niepene, co
czciej prowokuje pytania o to, co z nich wyronie, jak ju dorosn, raczej ni pytania o to, jacy s
teraz i jak wyglda ich ycie. Idc za wskazwkami Ito i wytycznymi wspczesnej socjologii edukacji,
w naszych wsppracownikach rozpoznawalimy raczej partnerw, ktrzy maj swoje ycia, potrzeby
i pragnienia. Mimo e s silnie zaleni od rodzicw i szkoy i czsto nie maj jeszcze peni praw oby-
watelskich ze wzgldu na status nieletnich powinni by traktowani po partnersku (Ito i inni, 2008).
Drugim wanym tekstem na seminariach teoretycznych by tekst Nicka Couldryego Theoris-
ing media as practice (2004), gdzie Couldry rysuje now perspektyw dla teorii mediw, ktra
duo czer-pie z socjologicznych teorii praktyki. Couldry odchodzi od tradycyjnego medioznaw-
czego podejcia do mediw, ktre traktowao je jak teksty (stawiajc pytania o interpretacj) albo
struktury produkcji (stawiajc pytania o wpyw), i proponuje, eby media rozumie jako praktyki
spoeczne. Tekst Couldryego okaza si na naszych seminariach dobr platform spotkania badaczy
pracujcych w tradycji medioznawczej (teoria mediw) z badaczami i badaczkami posugujcymi si
kategoriami bardziej socjologicznymi. Za Couldrym defniowalimy swoje pytania badawcze luno:
co ludzie robi w odniesieniu do mediw i co ludzie mwi w odniesieniu do mediw? Wyjcie
od tak szeroko postawionego problemu pozwolio nam w toku dyskusji stworzy projekt badania,
ktre nie koncentrowao si wsko na korzystaniu z komputera, ale mamy nadziej pozwala
uchwyci szersze przemiany kulturowe. To ujcie mediw jako szerokiego i otwartego zestawu prak-
tyk ostatecznie przekonao nas do pozostawienia pracujcym z nami etnografom duej dozy swo-
body w podaniu za tym, jak ich wsppracownicy poruszali si w wiecie nasyconym przez media.
Chodzio o to, eby da si przez ten wiat zaskoczy.
Ten raport pisany jest wsplnie w picioosobowym zespole na podstawie szeciu autorskich
raportw stworzonych przez Michaa Danielewicza, Olk Godys, Paulin Jdrzejewsk, Pawa Ma-
zurka, Agnieszk Strzemisk i Jacka Szejd. rdami wiedzy s te trzy wydobywcze warsztaty po
badaniu terenowym oraz trwajce wewntrz zespou konsultacje.
Bardziej tradycyjny rejestr raportu z bada i naukowego eseju czymy w tym tekcie z etnograf
rozumian jako strategia pisania, ktra przenosi uwag na szczeg, ewokuje sytuacje i pozostaje
bliej atmosfery i swoistoci opisywanego wiata, ni pozwalaaby na to konwencjonalna analiza.
21
JAK CZYTA TEN RAPORT?
Struktur tekstu gwnego wyznaczaj rozdziay odsyajce do najwaniejszych wymiarw codzien-
nego ycia modych ludzi, z ktrymi pracowalimy to Bycie razem, Mio, Zajawki i Szkoa
oraz rozdziay, ktre koncentruj uwag na analitycznych kategoriach wanych dla zrozumienia
rodowiska kulturowego wsptworzonego przez nowe media to Intensywno, Technologie
refeksyjnoci i Dzielenie si.
Tak zorganizowanemu tekstowi gwnemu towarzysz wyrnione grafcznie teksty rwnolege
(takie jak ten), ktre pogbiaj wybrane zagadnienia (na przykad sugerujc roboczy zestaw poj
s. 74), opowiadaj historie pozwalajce lepiej wczu si w opisywany przez nas wiat (poszlimy na
osiemnastk s. 26) albo zrozumie opisywanych przez nas modych ludzi w kontekcie uytku, jaki
robi z nowych mediw (na przykad Karol, ktry korzysta z sieci dziaajc politycznie s. 58). Te tek-
sty poboczne czasami dziaaj jak lupa, pozwalajc studiowa przypadek i rozumie go w szerszym
kontekcie rysowanym przez rozdzia. Czasami s bardziej autonomicznymi ekskursami, ktre bior
swj pocztek w stawianych w rozdziale problemach, ale przenosz uwag na inne ich aspekty.
Grafcznie wyrnilimy w tekcie rwnie korespondujce z opisywanymi przez nas zjawiskami
wypowiedzi ekspertw, zamwione jeszcze na etapie planowania projektu, ale konsultowane i przy-
gotowywane ju po badaniach etnografcznych i w trakcie pracy nad tym raportem. Wypowiedzi te
maj czasem form rozmowy (np. tekst Mirosawy Marody s. 65), czasem komentarza (np. Jos
van Dijck s. 43), a czasem autonomicznego eseju (np. Marek Krajewski s. 35). Miejsce wypo-
wiedzi ekspertw w tekcie jest nasz decyzj redakcyjn.
Cay ukad przewidzielimy do linearnej lektury, ale wyobraamy sobie, e czytelnik lub czytelnicz-
ka podajca za tekstem gwnym moe wybra pominicie ktrego z wyrnionych grafcznie
tekstw rwnolegych, eby potem mamy nadziej! do niego powrci.
BYCIE RAZEM
23 BYCIE RAZEM
Jestemy w Ziemielinie na Wyspie. Siedzimy w kilkanacie osb na betonowym nabrzeu naokoo siedzi
kilkadziesit podobnych naszej grup. Jest ciemno, w czarnej wodzie odbijaj si podwietlone fasady ka-
mienic. Modzi ludzie siedz na awkach i na trawnikach, zewszd dobiega gwar rozmw i miechy. Nasi
towarzysze pij piwo z butelki, co pewien czas sigaj do torby, w ktrej schowane s wdka i sok. Wdka
nalewana jest do improwizowanych kieliszkw, za ktre su plastikowe pojemniki na flmy do aparatu.
S z nami Marianna, Agata, jest Alek i Krzysiek, jest Mody. Jest wesoo. Modzi duo artuj, czsto si
przytulaj. Z tego wieczora bd fajne zdjcia umiechaj si, obejmuj, robi mieszne miny. Patrz
prosto w obiektyw. Kocz si wakacje.
W Zahaczewie jestemy na ognisku z nasz przewodniczk Kamil. Impreza odbywa si na obrzeach miasta,
w miejscu pomidzy maymi wwozami. Nie mona tu traf przez przypadek trasa jest skomplikowana,
trzeba przej przez grk, pole i ciek przez lasek. Organizatorem spotkania jest Danek. Wtajemniczeni
wiedz, e zorganizowa je midzy innymi po to, eby pojawia si na nim Maga. Niestety, ku rozczarowa-
niu Danka, Maga ze swoim jak mwi obecni na imprezie nowym prawie chopakiem posza na inne
ognisko. Ognisko jest starannie przygotowane, dzie wczeniej chopcy przynieli tu drewno, cz porbali
i uoyli w rwne stosy, cz zostawili, by osoby, ktre nie przyniosy ze sob kocw, miay na czym siedzie.
Cigle kto przychodzi i wychodzi wrd dalszych i bliszych znajomych rozchodz si wieci o imprezie, ale
te o tej drugiej, w wwozie obok. Tam ognisko pal modsi zahaczewiacy, ze wzgldu na swoje upodobanie
do tanich alkoholi nazwani przez starszych kolegw siarami. Cho w ostatnich tygodniach Kamili i jej zna-
jomym nie brakowao imprez, to dzi jest wyjtkowo. Kto zauwaa artem, e wszyscy s ubrani jako tak
bardziej na czarno, jak na podobnej imprezie przed rokiem, gdy spotykali si czciej i suchali podobnej,
ostrej muzyki. Klimat jest nieco nostalgiczny chodzi nie tylko o wakacje, ale te o niewypowiedzian, ale
unoszc si w powietrzu myl, e za rok zapewne cz z nich rozjedzie si do wikszych miast i kolejnych
takich ognisk ju nie bdzie.
Parna, pitek, dochodzi siedemnasta. Baej wsplnie z kolegami zastanawia si, gdzie spdzi wieczr.
Wojtek proponuje klub Atut w centrum miasta. To miejsce uchodzi wrd chopakw za wyjtkowe
eby wej do rodka, na domofonie przy bramie trzeba wpisa czterocyfrowy kod, dopiero wtedy drzwi
si otwieraj. Chopaki s wyranie dumni, e wiedz, jak si tutaj dosta na pytanie, skd znaj kod,
odpowiedzi jest szelmowski umiech i zdanie, e takie rzeczy po prostu trzeba wiedzie. Wntrze klubu jest
wypenione dymem papierosowym, na pkach waciciel ustawi ksiki, ktre su za dekoracj. Faza
oswajania si z miejscem mija, siedzimy razem, chopcy pij piwo, rozmawiaj. Baej, ysy, Marcin, ukasz
i Bartek. Marcin zastanawia si nad moliwoci wyrwania Moniki, bardzo fajnej laski. Chopaki maj
mnstwo dobrych rad niemiay jest ten Marcin, nie wykorzystuje wszystkich opcji. Zblia si dziesita
i ukasz rzuca haso, eby zmieni miejscwk. Wychodzimy.
W tym raporcie pokazujemy, jak bycie sob i bycie razem jest dzi nieustannie zaporedniczane przez me-
dia. Poczeni i podczeni modzi ludzie, z ktrymi wsppracowalimy przy tej etnografi cyfrowego
wiata egnaj lato na imprezach, ktre mog przypomina te, ktre znamy ze wiata analogu. Jeeli
jednak uwanie si przyjrze, zobaczymy, w jaki sposb praktyki ycia codziennego s przeksztacane i wspie-
rane przez nowe, sieciowe technologie. Czsto niewidoczne na pierwszy rzut oka nowe media wsptworz
przestrze, w ktrej spotykaj si nasi modzi wsppracownicy, zaporedniczaj relacje, w ktre wchodz,
i pomagaj im rozumie samych siebie.
24
wiadomie zaczynamy jednak na wyspie, na og-
nisku w wwozie, w modzieowym klubie. To
tam dziej si rzeczy wane dla naszych modych
wsppracownikw. Moglibymy zacz w tonie
bardziej sensacyjnym pokazujc kogo z pod-
kronymi oczami, kto zarywa noc, grajc w gr
komputerow, albo nie uwaa na lekcji i wysya SMS-y spod awki. Jednak po spdzeniu z modymi ludmi
dwch tygodni jestemy przekonani, e wane jest co innego przyja, pierwsze mioci, uciski i trzy-
manie si za rce. Blisko przy piwie, gadanie przy papierosach. To bycie razem jest najistotniejsze: nic nie
zastpi spotka twarz-w-twarz i patrzenia sobie w oczy. Ale przecie nie jest tak jak kiedy. Co si zmienio.
Wrmy wic w teren i popatrzmy uwaniej.
Ziemielin. Krzysiek pije nastpn kolejk wdki. Inaczej ni w przypadku reszty jego dzie zacz si od szkoy.
Rano mia poprawk z fzyki. O sidmej trzydzieci Marianna pucia mu SMS-a: do boju! W odpowiedzi
dostaa sprawdz mi zwierciadlo optyczne szybko. Wiadomo jest oszczdna w treci. Nie ma miejsca na
dzikuj i prosz, licz si sekundy. Od odpowiedzi z dziau optyka moe duo zalee. Marianna, jeszcze
zaspana, natychmiast wcza komputer, wcieka si, bo wolno chodzi, stary zom. Otwiera przegldark,
ale zrobia to zbyt szybko, system si wiesza. Marianna wcieka si jeszcze bardziej. Stresuje si, bo Micha
czeka na jej pomoc. (W tym samym czasie nasza etnografa Paulina Jdrzejewska zauwaa Mariann zza
swojego komputera w innej czci miasta jest dostpna na Gadu-Gadu. Paulina pisze do niej, eby spotka
si pniej, ale Marianna nie odpowiada). Marianna walczy z internetem, stres ronie. Klika kilkanacie razy
w ikonk Internet Explorera i nic. Wreszcie otwiera si okienko. A za nim jakby milion nastpnych, po jednym
na kade nerwowe kliknicie. Jest zwierciado na Wikipedii, Marianna wysya SMS-a, jest prawie sma,
a o smej zaczyna si egzamin.
Micha zda, jest co opija. (Pniej powie Mariannie, e w ogle nic nie zrozumia z tego SMS-a, ktry wysaa).
W Zahaczewie przy ognisku gona muzyka leci z niewielkich gonikw podczonych do telefonu, a ra-
czej telefonw. Regularnie powtarza si przy nich maa przepychanka co chwil kto chce podczy swj
telefon, by puci z niego swj kawaek. Empetrjki cignite z sieci, wypalane na pytach, przerzucane na
przenone noniki pamici. Nikt z nich na ognisko nie wzi komputera, ale cz zawartoci ich kompu-
terw jest zawsze z nimi. Przed wyjciem komrk podpina si kablem do komputera i przerzuca muzyk.
Chodz sobie tak po miecie, a kady ma w kieszeni kilka gigabajtw.
Internet, komputer, kabel, komrka, wyjcie na imprez.
Robi si coraz ciemniej. W mroku wiec ekrany telefonw. Nasza zahaczewska przewodniczka Kamila co
chwila to odbierze telefon, to przeczyta SMS-a. To jej chopak Bartek, ktrego tutaj nie ma (a przecie jest).
Bartek nie za bardzo zna to towarzystwo, no i jest tu byy chopak Kamili, ktrego nie ma ochoty spotka.
Fizyczn nieobecno Bartek rekompensuje sobie jednak nieustannym kontaktem telefonicznym z Kamil
przez cay czas wie, jak przebiega impreza. Dalsze szczegy pozna za kilka godzin, gdy zmienione zostan
statusy na Gadu-Gadu, a w naszoklasowych proflach znajomych i na ich blogach pojawi si pierwsze
zdjcia z ogniska, ktre zaraz obrosn komentarzami.
Powrt z imprezy, aparat, kabel, komputer, internet.
NOWE MEDIA WSPTWORZ PRZESTRZE,
W KTREJ SPOTYKAJ SI NASI MODZI
WSPPRACOWNICY, ZAPOREDNICZAJ
RELACJE, W KTRE WCHODZ, I POMAGAJ IM
ROZUMIE SAMYCH SIEBIE
BYCIE RAZEM
25
Parna, pitek, dochodzi siedemnasta. Baej zerka na komrk. Zwykle o tej porze dzwoni ktry z kumpli,
zaczynaj przychodzi SMS-y. Przecie trzeba jako ogarn wieczr, ustali, gdzie dzi pjdziemy, co zrobimy.
Jest SMS, odezwa si ysy, dzisiaj koo sidmej w klubie Atut. Baej wychodzi z domu, spotykamy si
pod klubem, wchodzimy. Chopaki rozmawiaj o Monice, ktra podoba si Marcinowi. Koledzy dopytuj,
czy podbi do niej na Naszej-klasie, moe te przecie odezwa si na Gadu-Gadu. Rzeczywicie, powinien
sprbowa. Czas pynie szybko, pojawia si pomys, eby zmieni miejsce. Chopaki jak na komend wycigaj
z kieszeni telefony. Dzisiaj bdzie raczej krtka traska po miecie, ale warto odezwa si i sprawdzi inne
ekipy, gdzie kto jest, co si dzieje. Byoby szkoda, gdyby jutro okazao si, e co ich omino.
Niewidoczne media wsptworz w tych sytuacjach platform komunikacji, dziki ktrej te codzienne prak-
tyki bycia razem mogy doj do skutku. Te media towarzyszyy uczestnikom przez cay czas trwania imprez.
Sprawiy te, e opisane powyej wieczory bd z nimi jeszcze dugo, w postaci zdj i towarzyszcych im
komentarzy, materialnych odpowiednikw wspomnie spdzonych razem chwil. Niewidoczno mediw na
wyspie, ognisku i w klubie nie wynika wic z ich nieobecnoci, przeciwnie z niemal absolutnego zronicia
z towarzyskimi praktykami modych.
W opisywane tu miejsca modzi ludzie trafli dziki opisom na Gadu-Gadu, gdzie ich koleanki i koledzy
umieszczali informacje o imprezie. Za spraw krtkich rozmw telefonicznych (licznik bije) i SMS-w
przysyanych przez znajomych i przyjaci. Od ludzi, ktrzy s w ich yciu wani, co oznacza, e pozostaj z nimi
w nieustajcym kontakcie. Bohaterowie tego raportu bez mediw nie pojawiliby si na opisywanych wyej
imprezach nie tylko dlatego, e prawdopodobnie nie wiedzieliby, e si odbywaj. Take dlatego, e bez tych
wszystkich oferowanych przez nowe technologie kanaw komunikacji by moe nie byliby dla siebie tym,
kim s.
Media to jednak w yciu bohaterw tej opowieci nie tylko sytuacje, ktre doprowadziy ich w miejsca
spotka. Nie znikaj w chwili, gdy zaczyna si spotkanie, gdy mona rozmawia bez telefonu i komputera,
poklepywa si po ramionach i dzieli wspln przestrze. Media wci tutaj s wcinite w kieszenie,
schowane w plecakach, lece na awkach i chodnikach. Zmienia si tylko ich rola. Dopasowujc si do sy-
tuacji, telefony pozwalaj umila czas odtwarzaniem cignitej z internetu muzyki. Jeli zabawa jest dobra,
su te zwoywaniu nieobecnych, jeli saba pomagaj w poszukiwaniu innych moliwoci spdzenia
tego wieczoru. Telefony i przyniesione specjalnie na t okazj aparaty fotografczne pomog te uwieczni
spotkanie na zdjciach; Jamesonowska nostalgia za teraniejszoci (por. Appadurai, 2005) nie jest
popijajcym tu piwo licealistom obca. Ale chodzi nie tylko o ni sama sesja zdjciowa te moe by niez
zabaw. A gdy kto bdzie musia na chwil odej na bok, ekran telefonu posuy mu za latark.
Media bd zaangaowane w te spotkania take jutro. Oczywicie uczestnicy tych imprez bd ju wtedy
w domach, porzdkujc swoje pokoje, jedzc posiki z rodzicami i oswajajc si z myl, e niedugo trzeba
bdzie znw zacz wczenie wstawa. Ale na proflach w Naszej-klasie, na fotoblogach i na Digarcie zaczn
pojawia si zdjcia pokazujce, jak fajnie byo razem. I cho Alek nie bdzie widzia si z Mariann, Danek
nie zobaczy twarzy Kamili, a Baej nie spotka si z kolegami, to bd wiedzie, e oni w swoich pokojach te
ogldaj te zdjcia i miej si, wspominajc wydarzenia wieczoru. Niewykluczone, e bd wtedy sucha
muzyki, ktra spodobaa im si na imprezie i do ktrej linki podesali im ci, ktrzy j wczoraj puszczali zado-
woleni, e ich wybr zosta doceniony. A te wszystkie medialne lady poegnania lata obecne w sieci, ale
czsto niewidoczne lub przynajmniej niezrozumiae dla osb postronnych bd now czci ich przyjani.
BYCIE RAZEM
26
NA OSIEMNASTCE
Dla Marianny centralnym punktem ostatniego tygodnia wakacji bya niedziela. Tego dnia
organizowaa razem z Karolin, koleank z klasy, osiemnastk. W bardzo przytulnym chillout cafe
Cisza. W Ciszy Marianna bywaa ju nieraz, to jedno z jej ulubionych miejsc. Po pierwsze jest
w dobrym klimacie (muzyka, ludzie, oszczdnie ciepe wntrza z elementami retro), po drugie przy
barze nigdy nie pytano Marianny o dowd, co a do ostatniej niedzieli nie byo bez znaczenia. Mar-
ianna wprawdzie alkohol traktuje jako nieobowizkowy dodatek do imprezy klubowej, ale chodzi te
o to, eby ewentualne niepicie byo samodzielnym wyborem, a nie podporzdkowaniem zakazowi.
Lepiej urodzeni zwykle wspczuj szkolnym znajomym z lipca i sierpnia, ktrych imprezy
urodzinowe przebiegaj pod znakiem licznych nieobecnoci. Koledzy i koleanki, zamiast skada
yczenia na domowej imprezie urodzinowej, wysyaj SMS-a z pozdrowieniami z Mazur. Kocwka
sierpnia okazaa si jednak dla Marianny cakiem dogodna. Wikszo znajomych bya ju z pow-
rotem w miecie; Iza (przyjacika) wrcia z rodzinnego wyjazdu nad morze. Sama Marianna
z kolei tydzie wczeniej skoczya prac, ktra bya jej gwnym zajciem wakacyjnym. (Przez dwa
miesice, pi razy w tygodniu, od jedenastej do pnocy kelnerowaa w eleganckiej restauracji na
rynku przede wszystkim, aby zarobi na wasnego laptopa, bo obecnie ma w domu jeden kompu-
ter dzielony z bratem). Szkoa si jeszcze nie zacza, a wci mona zaapa si na niemal dwukrot-
nie nisze, letnie stawki za wynajcie lokalu na wieczr.
WSZYSTKIEGO NAJ Z OKAZJI URODZIN!!!!!!!!!!!
Tworzenie empetrjkowej playlisty to dugotrway proces. Poprzeczka jest wysoka: od tego, co leci,
w duym stopniu zaley, jak ludzie si bd bawi. Dobierajc muzyk, Marianna inspirowaa si
mocno wyborami przyjaciki Izy, ktra miaa osiemnastk kilka miesicy wczeniej. To mp3 z tymi
utworami zapeniy pami sticka. Stary dobry rock and roll, taneczny kanon popu oraz odrobina
disco polo, dla jaj.
Muzyczne dopenienie stanowiy CD z kawakami wybranymi ju indywidualnie przez Mariann,
a cignitymi i wypalonymi przez jej chopaka Jurka. Internet Marianny ma sab przepustowo,
a poza tym w tematach komputerowych czsto si zdaje na niego. To on przewanie instaluje i kon-
fguruje jej nowe programy. To z Jurkowego laptopa bdzie puszczana muzyka wieczorem.
Nasza etnografa Paulina Jdrzejewska spdzia niedzielne przedpoudnie z obiema dziew-
czynami w supermarkecie. Mia to by wypad po chipsy, paluszki, balony i serpentyny. Marianna
mwia, e w klubie si raczej nie jada, jednak ostatecznie mama przekonaa j, e ludzi trzeba czym
ugoci. Lista zakupw mocno si wic wyduya. (Po poudniu, gdy ciocia bdzie robi Mariannie
BYCIE RAZEM
27
osiemnastkowy supermakija, robieniem kanapek zajm si Jurek, kuzynka oraz Karolina). W skle-
pie lista pczniaa dalej pod wpywem kolejnych spontanicznych pomysw (Dip do maczania w nim
marchewki! Z czego to si robi?! Zadzwoni do Goki, pamitam, e ona co takiego robia na swojej
imprezie...). Alkohol kady kupuje w barze; to gwne rdo dochodu lokalu, ktry robi zamknit
imprez. (Ale bywa, e idzie si na zewntrz za rg z trzema kolegami i butelk winiwki).
Ostatnie dwie godziny przed imprez najblisi Marianny i Karoliny powicili na dekorowanie
klubu. Tanie serpentyny z supermarketu rozprostoway si, jeszcze zanim zacza si impreza. Do
Ciszy przyszo ponad osiemdziesit osb. Marianna rozsyaa zaproszenia przede wszystkim przez
Nasz-klas tak najwygodniej, ma tam baz danych prawie wszystkich znajomych. Nieliczne oso-
by nieobecne na Naszej-klasie powiadamiane byy przez Gadu-Gadu lub telefonicznie. Dziewczyny
zaprosiy klas w komplecie oraz kada z nich dodatkowo po blisko trzydzieci osb. Trzydziestka
Marianny obejmuje paczk najbliszych znajomych (wsplne grono, poza Jurkiem to z nimi Mar-
ianna spdza najwicej wolnego czasu), kilka osb z gimnazjum, rodzin (mama, brat, kuzyn, dwie
ciocie, jeden wujek) i paczk Jurka.
Przez Nasz-klas Marianna zaprosia te dawno niewidzianego, a lubianego wychowawc z gim-
nazjum. Tak dowiedziaa si, e nie mieszka ju w Ziemielinie: teraz ucze nad morzem kolo kolo-
brzegu w miejscowosci gdzie si urodzilem i wychowalem, pozdrawiam mocno i zycze wszystkiego naj
z okazji urodzin!!!!!!!!!!!, odpisa na Naszej-klasie.
WIESZAK DLA SZAFIARKI
Dziewczyny zdecydoway, e nie ma co wydawa pienidzy na profesjonalnego DJ-a. Same ustaliy
repertuar, a muzyka leciaa na zasadzie: kto si dorwie, ten puszcza w praktyce paczka
najbliszych znajomych Marianny waciwie zmonopolizwoaa DJ-k (suchali te zamwie z sali).
Obsady kilkuosobowych stolikw odzwierciedlaj typy relacji czcych obecnych z Mariann;
gimnazjalici z gimnazjalistami, paczka w swoim skadzie, rodzina razem. Podobnie rzecz si ma ze
skadkowymi prezentami.
Jedyny indywidualny prezent Marianna dostaje od Izy. To prezent symbol: wieszak przewizany
malinow chust, ktry nawizuje do niedawnego postanowienia Marianny o zostaniu szafark
(por. Estetyzacja, s. 53). Marianna przypiecztuje ostatecznie artystyczny charakter prezentu,
wieszajc go nastpnego dnia na cianie swego pokoju. Szafarka (lub rzadziej szafarz) to osoba,
ktra prowadzi wasny fotoblog powicony modzie. Na blogu zamieszcza swoje zdjcia w samo-
dzielnie stylizowanych strojach wraz z komentarzem. Taki wpis blogowy jest przewanie zbliony
form do prezentacji modowej sesji w prasie lifestyleowej (krtkie omwienie elementw stroju
wraz z podaniem miejsca zakupu i ceny produktw oraz oglna charakterystyka stworzonej w ten
sposb kreacji), z reguy jednak jest bardziej szczegowy i osobisty w tonie ni sesja opisywana
w czasopimie.
Osiemnastk obsuguje fotografcznie kolega Jurka, ktry ma pprofesjonaln cyfrow
lustrzank (dobrze sprawdza si w ciemnym pomieszczeniu, bo ma zewntrzn lamp). Wrd
najbliszych znajomych Marianny jest kilka osb z pasj fotografczn, ale po pierwsze maj umiar-
kowane zainteresowanie fotodokumentowaniem zdarze, po drugie dzi przyszli dla wsplnej roz-
rywki imprezowej, a nie zabaw twrczych.
Wikszo zrobionych tego wieczoru zdj zawinie nastpnego dnia na gimnazjalnym serwerze
kolegw z ekipy Marianny. Pierwszy rok wykupilimy z wasnej kasy za pidziesit zeta, ale potem ju
poszlimy do dyrektorki, ktra o dziwo zgodzia si opaca w przyszoci. Jak koczylimy gimnazjum,
to prbowalimy zachci modsze roczniki do przejcia paeczki w kierowaniu forum. Nakrcilimy
BYCIE RAZEM
28
Dla naszych modych wsppracownikw najpeniejsz i najbardziej wartociow form spotkania jest kon-
takt twarz-w-twarz. Warto to jeszcze raz podkreli, bo nasi rozmwcy wielokrotnie deklarowali pewien dys-
tans do kontaktu ekran-w-ekran, ktry wynika ze wiadomoci ogranicze tej formy komunikacji, a niekiedy
by wrcz wyrazem pewnej nieufnoci (szczeglnie jeli chodzi o poznawanie nowych osb). Warto to
powtrzy take dlatego, e wrd rodzicw, nauczycieli i dziennikarzy czsto mona usysze obaw o to, e
nowe media s protezami kontaktw bezporednich, e modzie, zamiast spdza czas na powietrzu, siedzi
przed komputerem. Takie mylenie o rzekomej odrbnoci wiatw ofine i online to kopotliwa spucizna
mylenia o internecie, ktre rozwijao si na pocztku lat dziewidziesitych, kiedy wnosi on do naszych
mieszka i biur nie tylko obietnic nowoczesnoci,
lecz by traktowany take jak okreli to kanadyjski
socjolog Barry Wellman jako technologiczny cud.
Ten cud mia uniewani wczeniejsze zasady ycia
spoecznego, co zdaway si potwierdza opisywane
zarwno przez akademikw, jak i dziennikarzy, fascynujce historie o wirtualnych wiatach, w ktrych pio-
nierzy cyberprzestrzeni eksperymentowali ze swoj tosamoci, zawierali interkontynentalne znajomoci
z ludmi, ktrych nigdy nie spotkali twarz-w-twarz, wolni od ogranicze ciaa realizowali swoje fantazje, ale
te padali ofarami anonimowych, czyhajcych w odmtach sieci przeladowcw. Badacze odnaleli wresz-
cie nowe Wyspy Trobriandzkie nie do, e niemal zupenie dziewicze, to w dodatku odlege zaledwie
o kilka klikni myszk. Niektrzy eksperci posunli si zbyt daleko, uoglniajc obserwacje z [...] wskich
i specyfcznych rodowisk na oglne dowiadczenie internetu. Gdy sie zyskaa masow popularno, stao
si jasne, e jej uytkownicy chtniej ni z odlegymi, tajemniczymi nieznajomymi z wirtualnych wiatw
bd komunikowa si z ludmi, z ktrymi zwizani s najsilniej: rodzin, znajomymi, kolegami z pracy.
i wrzucilimy na YouTube nawet flmik o sztafecie, gdzie biegamy po parkingu w garniturach mega-
wioska zreszt. Ale to by czas gdy rosa popularno Naszej-klasy, nikt nie mia ochoty prowadzi tego
forum, dyskusje przeniosy si na portal, a forum umaro mwi Krzysiek, kolega Marianny. Pozosta
regularnie opacany serwer, ktry jest wykorzystywany przez weteranw forum, absolwentw szkoy,
jako wsplny dysk sieciowy do magazynowania fotografi i dzielenia si nimi ze znajomymi (bez
wiedzy szkoy, ktra zdaje si zapomniaa, e nim dysponuje). Najbardziej udane foty wylduj
w ktrej z naszoklasowych galerii: Marianny, Karoliny albo ich chopakw.
OSIEMNACIE PASW
Impreza srednia na parkiecie puchy, esemesuje do koleanki Hania koo dwudziestej drugiej. Z cza-
sem jednak coraz wicej osb wstaje od stolikw; ci, ktrzy wybrali picie winiwki na zewntrz,
wracaj do rodka. Na betonowej pododze coraz wicej osb taczy: samemu i w parach, w kku
i w toku, rytmiczne podrygujc i ukadajc zoone komiczne pantomimy. Najwicej radosnej ener-
gii wyzwalaj najbardziej znane kawaki, od Baranka Kultu po discopolowy Niech yje wolno
zespou Boys. Wtedy nie tylko mona taczy, ale i razem piewa: Na gowie kwietny ma wiaaaanek...
Moment kulminacyjny nastpuje o pnocy: wsplnie odpiewane sto lat, tort ze wieczkami
wyrzucajcymi w gr fontanny iskier oraz pasowanie na osiemnastolatka. Marianna cierpliwie
znosi osiemnacie uderze pasem w poladki. Razy odmierzajce kolejne lata s zrnicowane; od
litociwych, lekkich pacni po cakiem solidne uderzenia.
Roztaczone towarzystwo utrzymuje si na parkiecie do czwartej rano. Nastpnego dnia pier-
wszego ofcjalnej penoletnioci Marianna i Jurek budz si o siedemnastej.
DLA NASZYCH MODYCH WSPPRACOWNIKW
NAJPENIEJSZ I NAJBARDZIEJ WARTOCIOW
FORM SPOTKANIA JEST KONTAKT TWARZ-W-
TWARZ
BYCIE RAZEM
29
Niemniej jednak ideologie skoncentrowane na unikalnej, transformacyjnej naturze internetu przetrway.
[...] A przecie zacienianie wizw na odlego pojawio si o wiele wczeniej, wraz z samochodami,
samolotami czy telefonem (Wellman, Hogan 2005: 40).
W wiecie, w ktrym uczestniczylimy, realizujc ten projekt, Gadu-Gadu, Last.fm i Nasza-klasa su przede
wszystkim do komunikacji z ludmi, ktrych spotyka si na co dzie: w szkole, ssiedztwie, na imprezach
czy koncertach. W niektrych sytuacjach s to przyjaciele, w innych znajomi, ale osoby cakowicie nieznane
pojawiaj si sporadycznie. Rozmowa z nieznajomym jest praktyk tak samo niecodzienn, jak bya ni
w czasach przed internetem zdarza si, ale jest wyjtkiem, nigdy regu. Zwaszcza e znajomo twarz-
w-twarz w sytuacji kontaktu zaporedniczonego przez internet pomaga unikn nieporozumie. Krtkie,
czsto skrtowe wypowiedzi, nawet wzbogacone czy agodzone emotikonami, wymagaj znajomoci kon-
wencji, temperamentu rozmwcy i zaufania co do jego intencji, by komunikacja bya pynna i nieproblema-
tyczna. Jak powiedziaa Marianna podczas rozmowy z nasz etnograf: Rozmawiam na Gadu-Gadu tylko
z osobami, ktre znam, bo wtedy widz ich twarze. Baej z Parny: Te wszystkie gesty werbalne, niewerbalne,
jak si widzimy, to jest ta soczysto tego naszego kontaktu, tej naszej rozmowy. A na Gadu-Gadu to jest
zredukowane do zera.
SIA BLISKICH WIZI
Dlatego niezalenie od potencjau internetu jako globalnej technologii, ktra pozwala na utrzy-
mywanie sabych wizi w sposb bardziej efektywny ni wczeniejsze technologie internet naszych
wsppracownikw w bardzo wyrazisty sposb suy przede wszystkim do pielgnowania wizi z grup
najbliszych znajomych. Oczywicie serwisy takie jak Nasza-klasa mona opisywa w kategoriach siy sabych
wizi wrd naszych licealistw panowaa do powszechna zgoda, e znajomym na Naszej-klasie moe
by kady, komu mwisz cze. Dziki temu miejscu rozlega sie kontaktw, ktra bez internetu z czasem
ulegaby atrofi, zostaje utrwalona i co nie mniej wane urefeksyjniona. To jednak specyfka Naszej-kla-
sy, ktra w odrnieniu od bardziej wyspecjalizowanych serwisw spoecznociowych (opisywane przez nas
dalej fotografczno-grafczny Digart czy muzyczne Last.fm) jest okrelana jako ksika adresowa, stanowi
rodzaj sieciowej instytucji, bez ktrej ze wzgldu na jej powszechno po prostu trudno funkcjonowa (bo
tu trafaj i notatki do sprawdzianu, i zaproszenia na imprezy). Jednak tak szeroki zasig sprawia, e do
kontaktw z Naszej-klasy nie przywizuje si duej wagi: bycie jednym z kilkuset znajomych nie pociga
za sob koniecznoci zobowiza, pomocy. Jest przydatne, bo zawiera potencja mobilizacji: jeli chcesz
zorganizowa zbirk na jaki cel, co poyczy lub sprzeda, moesz skorzysta z tej bazy kontaktw i wysa
kademu stosowne ogoszenie. Jednak najwicej czasu i energii powica si na kontakt i budowanie relacji
z grup najbliszych znajomych. Nic wic dziwnego, e w obserwowanych przez nas praktykach spoecznych
wspomaganych przez nowe media fakt ten ma wyrane odzwierciedlenie.
Jedn z tez naszego raportu jest twierdzenie o intensyfkacji bycia razem za pomoc nowych mediw. Inten-
syfkacja ta dotyczy rnych form. Jedn z pierwszych obserwacji naszych etnografw byy liczne przypadki
zastosowa nowych mediw do koordynacji spotka twarz-w-twarz. Od niej zaczniemy nastpn cz
raportu.
Jak chcemy pogra w pik, to z reguy na GG patrzy si, kto i ile osb jest dostpnych. Odpalam konferencj
z pytaniem, czy gramy to jest mniej wicej staa grupa wanie dziesiciu osb i kto si deklaruje. Jeli
BYCIE RAZEM
30
brakuje, to wiadomo prywatna poza konferencj do kolejnych osb. Jeli jest wci za mao, to telefon
z pytaniem, czy grasz. Normalnie ja bardziej esemesuj, ale tutaj potrzebuj wiedzie natychmiast.
Tak na mecz umawiaj si chopaki w Zahaczewie.
CZARNE SKRZYNKI, ALBO KULTURA MATERIALNA DOBY NOWYCH
MEDIW
TYM, CO TWORZY DZI RNIC POKOLE, NIE S SAME PRZEDMIOTY-MEDIA, LECZ TO,
JAK RNIE W RNYCH POKOLENIACH S ONE WCZANE W PROCES KONSTRUOWANIA
ZBIOROWOCI. Z MARKIEM KRAJEWSKIM, SOCJOLOGIEM Z UNIWERSTYTETU ADAMA
MICKIEWICZA W POZNANIU, KORESPONDUJE AGATA NOWOTNY
Agata Nowotny: Skupiajc si na nowych mediach oraz praktykach modych ludzi z nimi zwizanych,
nasza uwaga czsto skierowana bya na to, co niematerialne cyfrowy wiat pyncych po sieciach
danych i algorytmw wsptworzcych relacje towarzyskie. Ale jest wiat z bitw i wiat z atomw.
Zastanawiamy si nad tym, jaka jest kultura materialna wspczesnej cyfrowej epoki. Materialno
i sprawczo rzeczy wci si liczy: nasze etnografe pokazuj internet albo muzyk jako wizki prak-
tyk, w ktre uwikane s przedmioty. Baterie, spltane kable, monitory, suchawki, klawiatury, poryso-
wane obudowy telefonw komrkowych... O nowych mediach czsto mwi si w poetyce sugerujcej
bezkolizyjne przepywy danych i przekroczenie ogranicze geografi, przestrzeni i materialnoci na rzecz
wirtualnoci. Pytajc o materialno w dobie cyfrowej, chcemy zwrci uwag na takie ugruntowane
w yciu codziennym praktyki zwizane z mediami, ktre s zwizane z bliskim kontaktem z przedmiota-
mi i za porednictwem przedmiotw.
Przedmioty-media maj swoje ycie i swoje rytmy dobowe. Jest pitkowe popoudnie i Baej, nasz
siedemnastoletni wsppracownik, wie, e komrka zaraz zacznie dzwoni. Wymaga to odpowiednich
czynnoci trzeba zadba, eby leaa na wierzchu, naadowana, gotowa do odebrania. Pitkowy wie-
czr paczki Baeja nie powidby si bez zapewnianej przez ni koordynacji.
Karol szwenda si z ekip po Ziemielinie. Kady ma komrk, ale to jego telefon odzywa si
najczciej. Dlaczego? Karol wyglda najdorolej, jego telefon zapewnia dostp do piwa tym nieletnim
kolegom Karola, ktrzy nikogo w monopolowym na penoletnio nie nabior. W pitek wieczorem
przychodz SMS-y: kup piwo.
Komputer Goki rano stoi wyczony. Po co mam wcza mwi Goka skoro o tej porze nic tam
si nie dzieje? Tam czyli w komputerze podczonym do internetu, a cilej w sieci towarzyskiej wspie-
ranej przez Gadu-Gadu i Nasz-klas. Gdy Goka jest
w szkole, jej komputer pi. Oywa dopiero po jej
powrocie, gdy przed swoimi komputerami siadaj
te jej znajomi. Przed komputerem, z komputerem,
a czasem na komputerze odrabia si lekcje.
W komputerze jest wtedy co najmniej troje zna-
jomych na Gadu-Gadu i mona tak ze sob razem
by ze trzy godziny. Biurko z komputerem bywa te
toaletk.
Wanym dla Goki przedmiotem jest te jej iPod.
Jest z niego dumna; dugo o nim marzya. Dlatego
BYCIE RAZEM
31
specjalnym ubrankiem z weny chroni go przed zadrapaniami i zniszczeniem. Dowiadczenie iPoda nie
jest tu wycznie dowiadczeniem muzyki, ale te czuej troski o sam ulubiony przedmiot, ktry wany
jest nie tylko poprzez swoj funkcj, ale te sam-dla-siebie.
Kamila co wieczr kadzie si do ka ze swoj empeczwrk. (Ja te pisz te sowa w ku,
z laptopem na kolanach: jake czsto zabieramy ze sob do ka te kawaki plastiku, nie zdajc sobie
nawet sprawy, jak bardzo zmienia to ich i nasze funkcjonowanie. Przestaj by wycznie funkcjonalnymi
urzdzeniami, wchodzimy z nimi w relacje. Czasem bardzo intymne pimy z nimi, jestemy na nie li,
rozmawiamy z nimi. Mog nas denerwowa: bardzo wolny mam ten komputer, nie znosz na nim nic
robi; mog nas uspakaja i usypia).
Kamil usypia wic muzyka. Suchawki w uszach graj przez dwadziecia minut, a potem, jak ju si
troch rozleniwi, wycza empeczwrk, eby jej si bateria nie rozadowaa.
I obie id spa.
Marek Krajewski: Posugujc si rozrnieniem Brunona Latoura pomidzy mediatorami a porednikami
(Latour 2005: 39; Abriszewski 2008: 269), moemy powiedzie, e wpite do sieci telekomunika-
cyjnych, radiowych, telewizyjnych i internetowych urzdzenia uywane przez ludzi modych przynale
raczej do tej drugiej ni pierwszej kategorii. Oznacza to, e stanowi one nieproblematyczny i przezro-
czysty element ich wiata, systemu relacji, ktry go konstytuuje. Znaczenie tych urzdze oraz ich rola
jest za negocjowana, analizowana, staje si kontrowersj i przedmiotem sporu raczej dla rodzicw,
nauczycieli i tych, ktrzy prbuj odpowiedzie na pytanie, jak doszo do zawizania si tych specyfcz-
nych zbiorowoci, w ktrych tak nierozerwalnie zczono ludzi i media.
Pytanie o rol materialnoci w odniesieniu do mediw telekomunikacyjnych, stanowicych integral-
ny element ekosystemu modziey, to dla mnie przede wszystkim problem socjologiczny, a nie spoeczny.
Przyjmuj wic perspektyw narzucon przez status mediw komunikacyjnych w kulturze modych,
w ich codziennych praktykach i pytam, co jest jego istot, jak si on urzeczywistnia. Nie prbuj nato-
miast tego statusu problematyzowa, wskazujc na jego negatywne konsekwencje, czynic punktem
odniesienia sposb ycia pokolenia rodzicw czy dziadkw ludzi modych, nie pytam te o to, czy to
dobrze, czy te le, e nowoczesne media s dla nastolatkw natur, oczywistym elementem ich wiata.
Przyjcie takiej perspektywy pozwala dostrzec, e tym, co generuje midzypokoleniow rnic,
nie jest sam obiekt, fakt jego posiadania i uywania, ale raczej to, w jaki sposb zostaje on wczony
w proces konstruowania zbiorowoci. Dlatego te mamy dzi do czynienia z powszechnoci posiadania
i uywania mediw komunikacyjnych, ale te z odmiennociami roli, jak odgrywaj one w procesach
uspoecznienia. To wanie ta odrbno generuje ucielenion i nawykow granic pomidzy rnymi
kategoriami spoecznymi, rnic, ktra przejawia si zarwno w sposobach dziaania, jak i odczuwania
i mylenia. Rnica ta nie ma charakteru wiatopogldowego (chocia moe przejawia si w posta-
wach), ideowego (chocia moe generowa odrbne pomysy na ycie i urzdzenie wiata) czy aksjo-
logicznego (cho moe wytwarza odmienne systemy wartoci), ale somatyczno-techniczny, jest wy-
muszona przez odrbno sposobw uywania wasnego ciaa w nowym rodowisku technologicznym
przez poszczeglne generacje. Barbara Fatyga pisaa kiedy o odrbnociach uniwersw symbolicznych
rnych pokole, rnicach uniemoliwiajcych nie tylko porozumiewanie si ich przedstawicieli, ale te
procesy badawcze, ktrych przedmiotem jest nie-moje pokolenie (por. Fatyga 2001). Zgadzajc si z tez
o zasadniczej odrbnoci wiatw, w ktrych yj poszczeglne generacje, warto zwrci uwag na to,
e w podzia dzi jest konsekwencj tego, e uczestniczymy w odmiennych zbiorowociach zoonych
z ludzi i przedmiotw.
Dla przykadu wszyscy uywamy telefonw komrkowych, wykorzystujc podobne ich funkcje, ale
nasze relacje z nimi znacznie si rni, wytwarzajc midzygeneracyjne podziay, ktre nie s za-
BYCIE RAZEM
32
korzenione w wiatopogldzie, ale raczej w odmiennociach powiza pomidzy przedmiotami-me-
diami a naszym ciaem. Podzia ten nie ma swojego rda w poziomie kompetencji umoliwiajcych
uycie urzdzenia gdybymy zaoyli, e tym, co rni starsze pokolenie od modszego, jest biego
w posugiwaniu si urzdzeniami telekomunikacyjnymi, to musielibymy uzna za osoby wiecznie
mode informatykw, serwisantw i sprzedajcych tego rodzaju narzdzia, jak i przeoczy to, e modzi
ludzie bardzo czsto nie radz sobie z wykorzystywaniem tych moliwoci urzdze, ktre nie s im na
co dzie potrzebne (mam tu na myli przeszukiwanie baz danych, sprawne poruszanie si w przestrzeni
e-urzdw, tworzenie waciwie wyedytowanych tekstw). Podzia ten nie odnosi si te do stopnia
intensywnoci korzystania z urzdze wystarczy porwna zapracowanego przedstawiciela handlowe-
go, ktrego telefon nieustannie dzwoni, i nastolatka lcego nieustannie SMS-y do swoich znajomych.
Chodzi raczej, po pierwsze, o si oczywistoci, niepodwaalno faktu, e rodek ten stanowi rwnie
naturalny jak przyroda element rodowiska, oraz, po drugie, o stopie, w jakim dostpne nam jest
wspomnienie o tym, e nie zawsze tak byo. Mamy tu wic do czynienia z podziaem generacyjnym
identycznym jak te wytwarzane wczeniej przez przedmioty i udogodnienia techniczne jego istota
nie zasadza si w odmiennym stosunku wobec nich przedstawicieli rnych pokole czy w sposobach
uywania tych mediw, ale raczej w stopniu, w jakim traktujemy je jak czarne skrzynki, jako co, co po
prostu jest, czego nie trzeba dodatkowo uzasadnia.
Paradoks polega wic na tym, e dla modziey urzdzania telekomunikacyjne (zwaszcza telefo-
ny komrkowe, odtwarzacze muzyki, komputery wpite do sieci) nie s tak wane jak dla przedsta-
wicieli starszych pokole, poniewa w przypadku tej pierwszej kategorii s one tak mocno splecione
z codzienn praktyk, e ich uywanie nie jest urefeksyjnione, nie jest przedmiotem kontrowersji czy ne-
gocjacji, ktre maj okrela miejsce tych mediw w yciu jej przedstawicieli. Naley jednak pamita,
e ten brak zainteresowania mediami, ich przezroczysto, dowodz, e cech charakterystyczn ludzi
modych, relacji czcych ich ze wiatem, jest dzi to, e ich zbiorowoci wspkonstytuowane s przez
nowoczesne rodki komunikacji, e bez istnienia tych ostatnich i ich silnego zintegrowania z przedsta-
wicielami tego pokolenia nie byoby ono tym, czym jest dzisiaj.
Marek Krajewski
BYCIE RAZEM
INTENSYWNO
JAKI UYTEK ROBI ZRONICI Z PRZEDMIOTAMI-MEDIAMI MODZI LUDZIE
Z MOLIWOCI NIEUSTANNEGO KONTAKTU, KOORDYNACJI I REPREZENTACJI?
W TYM ROZDZIALE POKAZUJEMY, JAK YCIE CODZIENNE ZYSKUJE NA INTENSYWNOCI, GDY
TECHNOLOGIE ZAPEWNIAJCE TELEDOSTPNO I TELEOBECNO WPROWADZAJ SWOICH
UYTKOWNIKW W SPECYFICZNY STAN CZUWANIA. NA FIZYCZN PRZESTRZE ROZMOWY
TWARZ-W-TWARZ NAKADAJ SI SIECI KOMUNIKACYJNE, DO KTRYCH ZAWSZE MONA SI
WPI, BY CZCIOWO PRZEKRACZA CZASOPRZESTRZENNE OGRANICZENIA TOWARZYSKIEGO
YCIA. EFEKTEM JEST DOWIADCZENIE POCZENIA I PODCZENIA INTENSYFIKACJA TEGO,
CO LUDZKIE I SPOECZNE. MEDIUM TEJ INTENSYFIKACJI CORAZ CZCIEJ STAJE SI OBRAZ.
CYFROWE ZDJCIA NIE TYLKO ZAWIADCZAJ O ISTNIENIU, ALE TE CZYNNIE WSPTWORZ
NOWE RELACJE.
34
Cho komunikacja bezporednia przeplata si nieustannie z rnorodnymi formami komunikacji
zaporedniczonej przez media, dla naszych przewodnikw byo jasne, e spotkanie na ywo jest zdecy-
dowanie najpeniejsz i najbardziej satysfakcjonujc form kontaktu. W adnej swojej wanej przyjani
czy relacji nie posunam si do przodu dziki rozmowom na czacie czy SMS-om mwi Goka z Parny,
ktra nie ma wtpliwoci, e sia i autentyczno relacji jest moliwa do osignicia tylko dziki kontaktom
bezporednim. Wyrazem dbania o relacje jest czsto spotka. Dziennie mam tak trzy, cztery spotkania ze
znajomymi, ale zdarza si, e spotykam dwadziecia, dwadziecia pi osb w cigu dnia dodaje.
Trudno si wic dziwi, e dua cz praktyk zwizanych z uyciem nowych mediw suy koordynacji, czyli
jak powiedzielimy wczeniej tworzeniu i wykorzystywaniu okazji do spotka twarz-w-twarz. Zanim
bardziej szczegowo opiszemy te praktyki, warto zaznaczy, e ich tem jest codzienne przemieszczanie si:
droga do szkoy, wychodzenie z klasy na przerw midzy lekcjami, droga do domu i zbaczanie z tej drogi,
odwiedzanie ulubionych miejscwek, stanie na przystanku i zamulanie w stojcym w korkach autobusie,
przypadkowe wpadanie na siebie oraz spotkania ze znajomymi w umwionych miejscach, gubienie si
w tumie na koncertach, wycieczki za miasto Jeden z etnografw zanotowa, e w cigu jednego tylko
pitkowego wieczoru modzi ludzie, ktrzy spdzali z nim czas, trzy razy przemieszczali si midzy dwoma
klubami, po drodze zaliczajc jeszcze dwie posiadwki. Modzi ludzie s w cigym ruchu, a warunkiem
koniecznym dziaania towarzyskiej grawitacji jest przepyw informacji o tym, kto w danej chwili jest gdzie,
z kim i co tam robi.
KOORDYNACJA SPOTKA TWARZ-W-TWARZ I RKA-W-RK
Po eksperymencie, w ktrym poprosilimy j o przeycie doby w odczeniu od mediw, Agata zrelacjonowaa
etnografowi, e nie bya w stanie umwi si ze swoj przyjacik Asi na nauk gry na djembe, ktr
planoway po skoczeniu lekcji. (Djembe to rodzaj bbna). Chodz do tej samej szkoy, ale Asia nie bya
w stanie powiedzie, gdzie bdzie, kiedy Agata skoczy lekcje. Gdyby nie wymuszony eksperymentem brak
moliwoci korzystania z telefonu, Agata po prostu zadzwoniaby do Asi i dopytaa, gdzie jest. Mobilno
oznacza moliwo atwego reagowania na niespodzianki, przeszkody i spnienia, zmiany planw ze strony
innych, okazje do zrobienia czego niezaplanowanego, doczanie i oddzielanie si od grupy znajomych
poruszajcych si po miecie, ale te okazje do bardziej efektywnego wykorzystania czasu, ktry nagle si
pojawia. Nie jest jednak tylko ubezpieczeniem na wypadek desynchronizacji wsplnych planw.
wiat modych i mediw to wiat, w ktrym moliwo nieustannego kontaktu jest norm (do tego stop-
nia, e na przykad informacja z sieci komrkowej, e kto znajduje si poza zasigiem, dla modych ludzi
w Zahaczewie jest niemal jednoznaczna z tym, e
waciciel telefonu siedzi w Stoczni jedynej
z odwiedzanych przez naszych wsppracownikw
knajp, gdzie nie ma zasigu). W zwizku z tym
zmieniaj si praktyki umawiania si w okrelonym miejscu i czasie. Wiele ze spotkanych przez nas modych
ludzi umawia si raczej w okolicy jakiego miejsca i w okolicach jakiej godziny, ni ustalajc dokadny czas
i lokalizacj spotkania.
Goka z Parny nigdy nie marnuje czasu. Dziki temu moe mie dobre stopnie i jednoczenie spotyka
si z du grup znajomych, nie zaniedbywa chopaka, nie lekceway rodzicw, chodzi na korki, kon-
WIAT MODYCH I MEDIW TO WIAT,
W KTRYM MOLIWO NIEUSTANNEGO
KONTAKTU JEST NORM
INTENSYWNO
35
certy, imprezy i na dodatkowe zajcia pozalekcyjne. Czsto zmienia godziny spotka, ale zawsze uprzedza
i nigdy si nie spnia. Doskonale wie, ile bdzie mie dla mnie czasu, i asertywnie mwi musz ju i,
kiedy przewidziany na mnie czas w grafku si koczy zanotowaa wsppracujca z ni etnografa. Goka
nie ma kalendarza, ale pamita o wszystkich zobowizaniach, zapisujc najwaniejsze z nich w komrce.
Gdy zdarza si jej skoczy spotkanie wczeniej, od
razu siga po telefon, dzwoni do kolegi, ktremu
udziela korepetycji, i przesuwa spotkanie, a potem
przenosi na wczeniej spotkanie z chopakiem, ktre
planowaa dopiero na dzisiaj. Nie ma bumelowania bezczynnie, siedzenia na awce i palenia papieroska,
bezsensownego czekania.
Tak mocno skoordynowane dziaanie i bycie razem jest moliwe dziki uywaniu telefonw komrkowych.
Drugim z najwaniejszych obok komrki aktorw, umoliwiajcych modym ludziom organizowanie
wsplnych dziaa, jest komunikator Gadu-Gadu: Jak chc wyj z domu, to odpalam komputer, zaczam
Gadulca i czuwam, kto si pojawi, kto si nie pojawia. Jak jest kilka osb, to grupwka: co robimy? ja jad
do dziewczyny; ja bd wolny za p godziny; ja ju jestem wolny, przyjedam po ciebie; zobaczymy co z Kub;
a Andrzej moe dojdzie, jak skoczy.
W powyszych przykadach wida, jak du wag nasi wsppracownicy przykadali do kontaktw twarz-
w-twarz. Internet i telefon komrkowy nie zmieniaj modych ludzi w wyalienowane jednostki, dla ktrych
kontakt zaporedniczony przez technologi jest podstawowym dowiadczeniem bycia z innym czowiekiem.
Wprost przeciwnie, fzyczne bycie razem, okazja do rozmowy i wsplnego przeycia jest wyranie umoliwiana
i uprawdopodobniania oraz uefektywniana przez praktyki dzwonienia, wysyania SMS-w, puszczania
sygnaw czy uywania internetowego komunikatora.
JAK CHC WYJ Z DOMU, TO ODPALAM
KOMPUTER, ZACZAM GADULCA I CZUWAM,
KTO SI POJAWI, KTO SI NIE POJAWIA
STAN CZUWANIA
NOWE TECHNOLOGIE KOMUNIKACJI SPRAWIAJ, E ICH UYTKOWNICY YJ W STANIE
TELEOBECNOCI I TELEDOSTPNOCI, CO ZNAMIENNIE WPYWA NA ICH ZACHOWANIE, KSZTAT
RELACJI SPOECZNYCH, JAKIE TWORZ Z INNYMI, ALE TE NA TO, JAK TRAKTUJ SWOJE WASNE
CIAA. KOMRKA, KTRA ZAWSZE MOE ZADZWONI, WPRAWIA WACICIELA W STAN CZUWANIA
PISZE MAREK KRAJEWSKI, SOCJOLOG Z UNIWERSYTETU ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
Nowe urzdzenia telekomunikacyjne maj dwie cechy specyfczne, ktre organizuj sposb dziaania
ich uytkownikw. Po pierwsze s one stale obecne w kadej w zasadzie moliwej do pomylenia
sytuacji (co jest moliwe dziki ich miniaturyzacji), po drugie wikszo z nich zapewnia zarwno
recepcj sygnau i jego wysyanie, jak i rejestracj dwikw oraz obrazw (dla przykadu: kady tele-
fon komrkowy jest dzi wyposaony w aparat/kamer, prawie kady notebook/netbook ma na stae
wbudowane podobne urzdzenia). Te dwie wasnoci urzdze telekomunikacyjnych maj swoje liczne
spoeczne i tosamociowe konsekwencje. Po pierwsze moliwa jest dziki nim zarwno teleobecno,
jak i teledostpno jednostek, i to nie tylko tych, ktre uywaj tych urzdze, ale te tych, ktre znajduj
si w ich zasigu. Dlatego te, po drugie, jednostki staj si dziki nim omnipotentne, ale te znajduj
si one w sytuacji nieustannej ekspozycji, gotowoci na bycie sfotografowanym, sflmowanym, trans-
INTENSYWNO
36
lacji w reprezentacj, ktra po wprowadzeniu do sieci zacznie toczy swoje samodzielne ycie. To z kolei
pociga za sob, po trzecie, ogromn dbao o fasad osobist, nadekspresyjno zachowa, bardzo
staranne reyserowanie swoich publicznych wystpw oraz siganie po gotowe scenariusze cielesnych
ich wykona, ktrych dostarczaj inni uytkownicy globalnych sieci komunikacyjnych. Mam wraenie,
e wspczesn sie, jej zawarto, w duej mierze konstytuuje to, co mona uzna za publiczn prb
generaln przez realnymi wystpami w obecnoci, bezporednio obecnych, innych. W takich kategor-
iach mona niewtpliwie interpretowa ruch szafarek, prezentacj amatorskich dokona artystycznych
w przestrzeni internetu, fotografe zamieszczane na portalach randkowych, szkice do tekstw naukowych
itd. Stan permanentnego wyprbowywania, bycia na etapie przygotowa i szkicw, niedokoczenia
wydaje si te cech wspczesnej kultury.
Gofman twierdzi (co stao si zreszt fundamentem dla postrzegania ycia spoecznego jako dra-
matu), e ludzie zachowuj si inaczej w obecnoci innych ni wwczas, gdy s sami i nikt ich nie obser-
wuje. Mechanizm ten jest nadal aktualny, ale inni wyposaeni s dzi w urzdzenia zdolne do rejestracji
kadego wystpu i upowszechnienia jego flmowej i fotografcznej reprezentacji, co znacznie zwiksza
krg potencjalnych obserwatorw i zwielokrotnia ryzyko rozdwiku pomidzy informacjami, ktre jed-
nostka chce przekazywa o sobie, a tymi, ktre rzeczywicie przekazuje. Urzdzenia, o ktrych tu mowa,
prowadz jednak do telenoi tylko tych, dla ktrych nie s naturalnym rodowiskiem ycia (Ascott 2003:
257276). Dla modszego pokolenia teleobecno i teledostpno jako podstawowe wymiary egzys-
tencji s rwnie oczywiste jak dla wczeniejszych generacji identyfkacyjna donioso spojrze innych,
odbicia w lustrze czy rozlegoci towarzyskich sieci.
Oznacza to z kolei, e dla modych ogromnie istotne staje si ciao, ktrego fzyczno zostaje na
pierwszy rzut oka uniewaniona przez przeksztacenie go w cyfrow reprezentacj krc w sieci.
Wspczesne urzdzenia telekomunikacyjne nie tylko bowiem wymuszaj na jednostce stan czu-
wania i sugeruj, e znajduje si ona w stanie nieustannej ekspozycji, ale staj si tak naturalnymi
ekstensjami jej ciaa, e dowiadczane s one nie jako jego technologiczne przeduenia, ale raczej
jako jego integralne czci. Doskonale dopasowane do naszych rk, przyjemne w dotyku, angaujce
przynajmniej trzy zmysy, reagujce na nasze polecenia niczym ywy organizm, nie tylko sprawiaj, e
trudno jest okreli ulokowanie ciaa i jego granice, ale te e staje si ono integralnym elementem
wspczesnej technosfery komunikacyjnej, e zostaje do wpite, niczym jedno z wielu konstytuujcych
je urzdze. Co interesujce, nie skutkuje to, jak chc krytycy tego procesu, dehumanizacj, ale przeci-
wnie, intensyfkacj tego, co ludzkie i spoeczne. O ile uznamy, e typowo ludzkie jest posugiwanie si
narzdziami, to mamy dzi do czynienia nie z transhumanizmem, ale raczej ze spenianiem si istoty
gatunkowej specyfki czowieka, polegajcej na nierozcznoci ludzi i technologicznych ekstensji ich
cia. Proces ten sprawia, e ciao staje si czci technologicznych sieci i reaguje na impulsy z nich
napywajce, jak i impulsy te generuje, to one sprawiaj, e jest ono ywe w sensie spoecznym, e
dziaa, bo wywiera wpyw, czyni rnic. Pozostawanie w stanie czuwania oznacza wic w tym wypad-
ku, e jednostka istnieje i odczuwa tylko wtedy, gdy jej organizm dziaa, staje si aktywnym routerem,
odbierajcym informacje i przesyajcym je dalej, gdy jest on zaangaowany w podtrzymywanie ycia
sieci, ktrej jest on czci. Z analogiczn do powyszej sytuacj mamy do czynienia w odniesieniu do
przedmiotw, ktre to wpicie ciaa do sieci umoliwiaj. yj one i dziaaj tylko wtedy, gdy cz nas
z innymi, gdy su przekazywaniu informacji, uruchamiaj jej krenie.
Tym, ktrych przeraa widok nastolatkw splecionych z komputerem i telefonem komrkowych
i ktrych lki generuj moraln (techno)panik, podsycan przez medialne opowieci o aspoecznych,
amoralnych, barbarzyskich czynach popenionych przez nastolatkw przy uyciu/pod wpywem/w
kontekcie tego rodzaju urzdze, naley przypomnie o kilku istotnych faktach:
INTENSYWNO
37
Po pierwsze wikszo z tych urzdze spenia modernistyczne marzenia (a wic marzenia dziadkw,
pradziadkw i rodzicw) o rodkach, dziki ktrym moemy przekracza ograniczenia stwarzane przez
nasze ciaa, a wic lokuje modych ludzi w cudzych snach, w wiecie pomylanym i wykreowanym
przez tych, ktrzy krytykuj dzi jego uytkownikw.
Po drugie status wspczesnych rodkw komunikowania nie jest odmienny od innych technicznych
udoskonale, ktre wywoyway moraln panik dawniej, na co interesujcego przykadu dostarcza
Sawomir Magala, opisujcy recepcj pierwszych telefonw instalowanych w prywatnych mieszkaniach
w Wiedniu: [...] wikszo sporw wok przewidywanych konsekwencji ich zastosowania dotyczya
zapobiegania skandalom towarzyskim. Dyskutowano, jak zapobiec sytuacji, w ktrej do pani domu
przemwiby nieznajomy mczyzna [...]. Aby unikn tej budzcej groz moliwoci, wprowadzono
zasad, e telefony powinna odbiera suca, ktra moe suchawk odda pani domu, dopiero upew-
niwszy si, e rozmawia z kim, kto jest comme il faut (Magala, 1999: 1920).
Po trzecie we wspczesnych urzdzeniach telekomunikacyjnych drzemie niezwyky potencja
uspoeczniajcy, s one wrcz maszynami do wytwarzania wizi i relacji, za jedyne, czego naley si
obawia, to nadmiar moliwoci i wyborw spoecznych, ktrych one dostarczaj. Oznacza to, e sieci
relacji spoecznych nie byy nigdy gstsze ni dzi, nigdy te wczeniej technologie nie eliminoway
ogranicze stwarzanych przez czas, przestrze, barier spoecznych, politycznych i kulturowych w takim
stopniu, jak ma to miejsce dzi. Stan ten nie pociga za sob oczywicie powszechnej solidarnoci,
mioci, gbokich i silnych wizi, woli wsppracy czy obywatelskiego zaangaowania, ale z pewnoci
uspoecznia stwarza preteksty, rodki i platformy dla tkania midzyludzkich relacji. Ta potencjalno
uspoecznienia, wintegrowania w urzdzenia komunikacyjne decyduje o ich popularnoci i jest jedn
z gwnych przyczyn pozostawania modych w stanie czuwania.
Czy przypadkowo wic we wspczesne urzdzenia, ktre mona nazwa przedmiotami-mediami
(zob. Krajewski, 2008), wbudowane s funkcje sugerujce zachodzenie interakcji, komunikowanie,
nawet wwczas, gdy po drugiej stronie nikogo nie ma? Telefon mona uaktywni gosem, potraf on
powiedzie i pokaza, gdzie si aktualnie znajdujemy, przechowuje w pamici gosy naszych znajo-
mych, zdjcia i flmy ze spotka z nimi; dziki teleadresowej ksice mam wszystkich przyjaci pod
rk, kontakt z nimi jest wic potencjalnie choby moliwy. Gdy aden z nich nie jest aktualnie dostpny,
mog wysa konkursowego SMS-a i na pewno kto/co mi odpowie. Kiedy sucham muzyki, odtwa-
rzacz podpowiada, czego sucham, i sugeruje, gdzie mog kupi pyt lub utwr, czy mnie z innymi,
ktrzy suchaj tego samego, bliskimi mi, chocia ich zupenie nie znam, mog przeczyta ich opinie
i komentarze. Urzdzenia potwierdzaj wic, e istniej. Istniej, bo dziaam, bo widoczne s efekty
moich aktywnoci w postaci zachodzcych bd choby potencjalnie moliwych interakcji ulokowanych
w telekomunikacyjnych sieciach.
Marek Krajewski
NOWE WYMIARY KONTAKTW
Opisujc intensyfkacj bycia razem, nakrelilimy ju ten jej wymiar, ktry pojawia si w praktykach koor-
dynacji spotka twarz-w-twarz z wykorzystaniem nowych mediw. W tej czci raportu opisujemy praktyki
bycia razem, ktre s nie tylko wspomagane, lecz wrcz umoliwiane przez uycie telefonw komrkowych
i internetu. Dziki dzwonieniu do siebie, wysyaniu SMS-w, puszczaniu sygnaw, rozmowom poprzez ko-
munikatory, blogowaniu czy rozmawianiu na portalach spoecznociowych modzi ludzie utrzymuj ze sob
intensywny kontakt take w tych momentach, kiedy fzycznie s rozdzieleni.
INTENSYWNO
38
Kiedy Klara wraca ze szkoy, na przystanek autobusu do Maych Lutek odprowadza j przyjacika. Na gorco
komentuj peen wydarze dzie. Klara wraca do domu, zjada co, przez moment oglda telewizj. Po-
tem, jak mwi: siadam do kompa, sprawdzam poczt, zagldam na stron szkoy. Przejrzenie ulubionych
stron nie zajmuje duo czasu: Kominek.blox.pl, Pajacyk, Last.fm, Onet Kiedy zaczyna odrabia lekcje,
komputer dalej jest wczony. Lubi sucha muzyki, jak odrabiam lekcje, i mam zawsze wczone Gadu,
eby mc w kadej chwili zagada do kogo. Tym
kim najczciej jest jej przyjacika. Potrafmy trzy
godziny gada na Gadu. Zaczynamy od szkoy, potem
kada jak histori opowie, co opowiadamy, co
robiymy w weekend, nie wiadomo, kiedy ten czas leci. Wieczorami dziewczyny prowadz jednoczenie kilka
(czasem siedem lub osiem) rozmw, ale jedna z tych rozmw jest zawsze midzy nimi. Tematw nie brakuje,
mimo e niedawno jedna drug odprowadzaa na przystanek.
Intensywny elektroniczny kontakt z przebywajcymi daleko bliskimi pozwala cementowa relacj, a czasem
wrcz chroni j od zerwania. Kamila z Zahaczewa bardzo tskni za Helenk, przyjacik, ktra wyjechaa
na stae do Anglii. Przyja z Helenk zajmowaa wikszo jej czasu praktycznie wszystko robiy razem.
Dalej snuj wsplne plany na przyszo, ale codzienny kontakt przez internet jest trudny. Przede wszystkim
dlatego, e trudno jest si im umwi. Maj inny rytm ycia, a wieczorami godzinna rnica stref czaso-
wych okazuje si decydujca. Kontakt utrzymuj przez Skypea, Facebooka i e-maile. Kamila pisze do duo
e-maili, inaczej ni jej znajomi, dla ktrych jest to zupenie marginalna i raczej ofcjalna forma komuni-
kacji. E-maile Kamili i Helenki przybieraj klasyczn posta listw podzielonych na rozbudowane akapity.
Przyjaciki opowiadaj w nich o wydarzeniach i dopytuj si o niejasnoci, nawizujc do dawniejszej ko-
respondencji. Na Skypie rozmawiaj rzadziej, ale gdy uda im si ju spotka, gadaj dugo, po kilka godzin,
w midzyczasie robic sobie herbat, sprztajc, podczytujc inne rzeczy i suchajc muzyki. Kamila nie
ma suchawek, wic Helenka leci z gonikw. Dlatego Kamila chciaaby mie laptopa, eby bra go na
gr, do swojego pokoju, i mc spokojnie rozmawia. Takie uycie technologii komunikacyjnych sprzyja
urefeksyjnieniu relacji, choby ze wzgldu na dostp do automatycznie archiwizowanych, zmieniajcych
si w czasie treci (o refeksyjnym uyciu technologii piszemy w rozdziale Technologie refeksyjnoci, s. 50).
Rozwj relacji odbywa si take poprzez wzajemne poznawanie siebie, swoich zainteresowa, pogldw,
przygd, rozterek. Dobrym przykadem jest blog Marianny, o ktrym Iza mwi tak: Marianna bardzo fajnie
pisaa, naprawd spodobao mi si, pisaa o swoich przekonaniach, ideologiach, nie wiem, jak to nazwa, po
prostu mi si podobao, mona byo o tym pogada. To, e Marianna prowadzi bloga, wyszo w trakcie ogl-
nej rozmowy o blogach, e lubi czyta, i Marianna wtedy powiedziaa, e pisze, podaa Izie adres strony.
Wchodziam sobie, tak co dwa dni patrzyam, co nowego, wspomina Iza. Teraz wchodz codziennie, patrz,
czy co Marianna pisze. (Marianna ju nie pisze bloga przestaa po probach swojego chopaka, ktry
uwaa, e do sieci trafao zbyt wiele intymnych szczegw ich zwizku).
Moliwo kontaktowania si za pomoc komrki czy komunikatora uatwia podtrzymywanie relacji, szczegl-
nie w tych momentach, w ktrych kontakty twarz-w-twarz staj si rzadsze. Wida, e praktyki wykorzysta-
nia technologii pozwalaj na jej plastyczne i punktowe podtrzymywanie tam, gdzie jest taka potrzeba, przy
jednoczesnym braku kontaktw zaporedniczonych, jeli spotkania twarz-w-twarz s wystarczajco czste.
Gosia rzadko rozmawia na Gadu-Gadu ze swoimi wsplokatorami. Do niektrych bardzo dobrych znajomych
sporadycznie pisz na GG, bo mam tak intensywno spotykania si, e to ju nie jest potrzebne. Rwnoczenie
jednak bardzo czsto rozmawia z koleank ze szkoy podstawowej. Jestemy ze sob na bieco dziki GG,
LUBI SUCHA MUZYKI, JAK ODRABIAM LEKCJE,
I MAM ZAWSZE WCZONE GADU, EBY MC
W KADEJ CHWILI ZAGADA DO KOGO
INTENSYWNO
39
cho na co dzie nie spotykamy si, nie mamy wsplnych znajomych. GG w relacji Asi jest lepszym, bo taszym
[od telefonu] sposobem komunikacji.
Intensyfkacja kontaktu si rzeczy wzmaga rwnolegy proces, ktry moglibymy nazwa nieco kolokwial-
nie dogrywaniem si na poziomie jzykowym. Stawk jest tu poczucie, e komunikacja jest udana, e obie
strony dobrze koduj i odczytuj komunikaty, wraz z intencjami i subtelnociami w przekazie, takimi jak hu-
mor czy ironia. Jest to szczeglnie istotne w sytuacji, gdy grupa wytwarzana jest raczej poprzez intensywn
komunikacj (bezporedni i zaporedniczon), a nie odwoywanie si do elementw tosamociowych.
Istotne jest to, e nasi badani przeywaj te kontakty jako stabilne i autentyczne relacje towarzyskie,
niezalenie od ogranicze (brak elementw wizualnych, brak dwiku) wymuszanych w danej architekturze
komunikacyjnej. Goka i jej znajomi zgodnie opisuj wag czytania gestw i mimiki rozmwcy. Komfort
w kontakcie zaporedniczonym przez media moe by osignity tylko pod warunkiem, e znajomo roz-
mwcy jest na tyle dobra, by mc wyobrazi sobie jego zachowanie. Z bliskimi osobami i tak wyczuwamy
ton gosu, mimik i gesty, wic to jest zupenie tak samo jak na ywo, mwi Goka.
Wszystkie te sytuacje i rozmowy utwierdziy
nas w przekonaniu, e kontakty bezporednie
i zaporedniczone przez media s dla naszych
wsppracownikw nierozdzielne, stanowi cz
tej samej towarzyskiej przestrzeni. Zobaczylimy, e
dziaania rozgrywajce si w przestrzeni fzycznej
znajduj swoje przeduenie w sieci i odwrotnie. I e kontakt ze znajomymi jest wsplnym mianownikiem
dla niemal wszystkich uy mediw. Nie tylko tak oczywistych, jak skorzystanie z telefonu komrkowego.
Take dla tych, ktrych zazwyczaj nie kojarzylimy z obiegiem komunikacyjnym, wpisujcych si za to w trzeci
wymiar intensyfkacji bycia razem wymian treci medialnych. W wypadku licealistw, ktrych spotkalimy,
w tym obszarze wszechobecne telefony komrkowe musiay ustpi miejsca innym urzdzeniom: aparatom
fotografcznym.
BY ZNACZY ROBI ZDJCIA
Krzysiek, Mody, Alek to tylko kilka osb z ziemieliskiej ekipy, dla ktrych fotografowanie jest jednym
z podstawowych sposobw spdzania czasu. Dziewczyny z Zahaczewa, zabijajc nud, zaczy umawia si
na sesje zdjciowe pozwalajce mio spdzi czas zarwno fotografowi, jak i fotografowanym. Na pulpicie
swojego komputera Goka z Parny umiecia zdjcie zespou, w ktrym gra jej chopak Piotrek. Bylimy
zaskoczeni, jak wielkie znaczenie dla modych ludzi, z ktrymi mielimy okazj wsppracowa podczas re-
alizacji tego projektu, ma fotografa i fotografowanie. Obok muzyki bya podstawow zajawk, na jak si
natykalimy (zob. s. 89), bya nie tylko pasj, ale te wspuczestniczya w codziennych praktykach ycia
towarzyskiego. Ta ekspansja obrazw na ycie licealistw jest bardzo znaczca i nie tumaczy jej do koca
to, e teraz robienie zdj aparatem cyfrowym nic nie kosztuje, a modu fotografczny jest obecny w nie-
mal kadym telefonie komrkowym. Doskonale wida to wanie na przykadzie roli zdj w nadawaniu
intensywnoci byciu razem. Modzi nie tylko s odbiorcami obrazw, ale take ich twrcami oraz, bardzo
czsto, przedmiotami gdy pozuj sobie nawzajem do zdj.
KONTAKTY BEZPOREDNIE I ZAPOREDNICZONE
PRZEZ MEDIA S DLA NASZYCH
WSPPRACOWNIKW NIEROZDZIELNE,
STANOWI CZ TEJ SAMEJ TOWARZYSKIEJ
PRZESTRZENI
INTENSYWNO
40
W terenie spotkalimy modych ludzi, dla ktrych obrazy byy takim samym narzdziem komunikacji jak
tekst. Oczywicie bdem byoby ograniczanie si do analizowania wycznie wizualnych aspektw kultury,
bo jak krytycznie zauwaa W.J.T. Mitchell (2005) nie ma mediw czysto wizualnych. Wszystkie media
s mieszane ich odbir i nadawanie czy si z innymi, poza wzrokiem, zmysami, najczciej ze suchem
i z dotykiem. Nie sposb jednak pomin niespotykanego wczeniej wzrostu produkcji obrazw i nasycenia
wiata zdjciami oraz niefotografcznymi obrazami i przedstawieniami wizualnymi. Fotografowanie nigdy
nie byo tak atwe i tanie, a zarazem powszechne i czste, jak dzisiaj. Niemal kady moe robi zdjcia, kady
jest te codziennie wystawiony na zalew sygnaw wizualnych. Modzi ludzie, ktrych spotkalimy, pracujc
nad tym raportem, czsto i niezwykle sprawnie komunikuj si obrazami. Powszechne s aparaty cyfrowe
jako osobne przedmioty albo telefony z funkcj cyfrowej fotografi. Pracowalimy te z licealistami, ktrzy
uywali aparatw analogowych. Dopiero pniej analogowe zdjcia zamieniali na cyfrowe pliki. Zdjcia,
z ktrymi maj do czynienia modzi, niezalenie od tego, w jaki sposb powstaj, nabieraj peni swojego
znaczenia w cyfrowej cyrkulacji, czyli wtedy, kiedy s atwo kopiowalne, manipulowalne i przesyalne.
To nasycenie fotograf i obrazowoci oraz powszechna moliwo tworzenia, przetwarzania i prezento-
wania zdj nie oznaczaj tylko cho to rwnie e mamy obecnie wicej fotografw czy talentw foto-
grafcznych. Fotografowanie wpisuje si w wiele codziennych praktyk niezwizanych bezporednio ze sztuk
czy z innymi konwencjonalnymi zastosowaniami fotografi (reporta, dokumentacja, upamitnienie).
W yciu naszych modych wsppracownikw peni te one ciekaw funkcj performatywn fotogra-
fowanie pozwala nawizywa i podtrzymywa relacje midzyludzkie: zdjciami rzeczy si nie tylko rejestru-
je, ale i robi. Zdjcia s te narzdziem komunikowania si ze wiatem pozwalaj pokazywa otocze-
niu, kim si jest (wielu naszych wsppracownikw ma niesamowit wiadomo medium gdy celuje si
w nich obiektywem, niemal naturalnie pozuj), czasem take z kim si jest. Przyjrzyjmy si tym rolom.
Zdjcia s bardziej oczywiste i przekazuj w mgnieniu oka to, co mona opisywa wieloma sowami. Dlatego
czsto s uywane jako pomoc w komunikacji. Gdy Iza z Ziemielina szykowaa dla swojej przyjaciki Mar-
ianny prezent na osiemnastk, wymylia, e wspl-
nie ze znajomymi kupi jej koszyk na rower. Trzeba
byo ustali, jaki koszyk kupuj, ile on kosztuje i po
ile si skadaj. Iza widziaa w miecie koszyk, ktry
jej si spodoba, i mylaa, e przyjacika wanie
taki chciaaby dosta. eby pokaza innym, jak wyglda i uzyska akceptacj swojego wyboru znalaza
identyczny na Allegro i wysaa linki znajomym. Wszyscy si zgodzili. Przytoczona historia pokazuje, e zdjcie
moe suy uwsplnieniu wiedzy. Obrazowo zapewnia jasno i gwarantuje oczywisto. W czasach gdy
coraz wicej sytuacji wie si z koordynacj zaporedniczonej przez elektroniczne rodki komunikacji,
zdjcia zmniejszaj ryzyko nieporozumienia w przypadku prostych komunikatw. Na pytanie zadane jednej
przyjacice przez drug na GG: jaka sukienke sobie kupilas?, coraz czciej odpowiedzi jest plik JPEG lub
link do niego.
Wiktor, przyjaciel Kuby z Zahaczewa, mieszka z dziadkami, bo jego rodzice wyjechali do pracy w Anglii. Po
zakoczeniu roku szkolnego chopak pojecha do nich, troch na wakacje, ale te eby zarobi pienidze.
Razem z Wiktorem pojechaa jego koleanka Monika. Opowiadajc nam o tym, Kuba pokazuje nam Wik-
tora na Naszej-klasie. Ku jego zdumieniu jako zdjcie proflowe Wiktora pojawia si fotografa, na ktrej
by razem z Monik. Kuba jest wyranie zaskoczony, ale rwnoczenie absolutnie przekonany, e to nie przy-
NA PYTANIE ZADANE JEDNEJ PRZYJACICE PRZEZ
DRUG NA GG: JAKA SUKIENKE SOBIE KUPILAS?,
CORAZ CZCIEJ ODPOWIEDZI JEST PLIK JPEG
LUB LINK DO NIEGO
INTENSYWNO
41
padek wsplna fotografa w proflu na Naszej-klasie to publiczne ogoszenie, e Wiktor i Monika s par.
Jak twierdzi Kuba, gdyby byo to jedno z wielu zdj zamieszczonych w galerii, mona byoby snu domysy.
Ale zdjcie proflowe to wizytwka, ktrej zmiana jest znaczca. Z perspektywy ich znajomych z rodzinnego
miasta Wiktor i Monika zaczli by razem wanie poprzez to zdjcie.
Poza funkcj informacyjn zdjcia odgrywaj wicej subtelnych i bardziej zoonych rl. Przede wszyst-
kim pozwalaj na wyraanie siebie. Moliwo ekspresji jest przez modych intensywnie wykorzysty-
wana. Przebywajc z nimi i obserwujc ich codzienne ycie, odnielimy wraenie, e mao jest w ich
yciu waniejszych rzeczy od bycia twrczym (wicej na ten temat piszemy w czci Zajawki s. 81).
Wyraanie siebie najsilniej realizowane jest w twrczoci poprzez pasje, ale moliwe jest take w prost-
szych czynnociach, jak stylizowanie bahych i codziennych obiektw, otoczenia, strojw, a take sytuacji,
na wyjtkowe i niecodzienne (o roli stylu piszemy te w Estetyzacja, s. 53). Taki sens ma m.in. urzdzanie
wntrz dbao o wystrj swojego pokoju, zbieranie czego, tworzenie kolekcji od butelek na pce po
blogi w zakadkach przegldarki. Fotografa dostarcza ogromnych moliwoci, by wyrazi siebie, by twr-
czym. Niemal wszyscy modzi ludzie, ktrych spotkalimy, sami robili zdjcia lub pozowali do zdj znajomym.
Mam wewntrzn potrzeb tworzenia mwi nam pasjonujcy si fotograf Krzysiek. A najlepiej si czuj,
tworzc obrazami. W jego wypadku co, co zaczo si od amatorskiego realizowania pasji, przerodzio si
w powane plany na przyszo. Krzysiek, podobnie jak wielu spord licealistw, z ktrymi rozmawialimy,
chce wykonywa zawd kreatywny. Po liceum chce studiowa fotograf w Opawie.
Za porednictwem fotografi mona te dziaa w codziennoci. Zdjcia su bowiem nie tylko do wyraania
emocji, ale te do ich przeywania i wywoywania. Granica midzy dziaaniem a wyraaniem zaciera si,
bo zdjcia stanowi dla modych integraln cz
przeywanego wiata. Podobnie zaciera si granica
midzy wydarzeniem a jego cyfrow reprezentacj.
Dlatego mona mwi o ich performatywnym charakterze. Zdjciem nie tylko daje si wyraz czemu,
zdjciem robi si konkretne rzeczy. Lubi si nim kogo lub nie lubi, kocha si, pamita si o nim, krzywdzi
i obraa.
Zdjcia s take co zasuguje na szczegln uwag narzdziem pamici, integraln czci praktyk
zapamitywania i wspominania. W tym roku bylimy na wycieczce w Pradze. Niestety zamaem nog.
Staraem si robi zdjcia, eby zapamita opowiada Alek. Goka opowiada o zdjciu przedstawiajcym
picych kolegw: to zdjcie wykonane po pierwszej imprezie plenerowej. Cz znajomych zasna, z reszt
gadaam o yciu i mierci do sidmej nad ranem. Bardzo mio wspominam tamten czas. Ta fotopami jest
wiadomie konstruowana. Aparat i moliwo fotografowania zasadniczo zmieniaj u modych ludzi poj-
mowanie czasu. Dziki moliwoci refeksyjnego planowania wspomnie zmienia si horyzont przyszoci,
w jakim yj. Agata, idc na imprez, wie i zapowiada, e: zdjcia bd, co oznacza bd wspomnienia.
ZACIERA SI GRANICA MIDZY WYDARZENIEM
A JEGO CYFROW REPREZENTACJ
INTENSYWNO
42
FOTOGRAFICZNA TOWARZYSKO I ZAPOREDNICZENIE PAMICI
Mateusz Halawa: Zakochaem si w tym zdjciu, gdy tylko je zobaczyem. Jest bardzo zmysowe
patrz na nie i czuj t rado, upa, modo i poczucie wolnoci.
Podoba mi si to zatrzymanie w ruchu; kwintesencja fotografi. O to chodzi w robieniu zdj
o zapanie chwili, ocalenie jej od zapomnienia. Oto jeste: z przyjacimi, szczliwa, zawieszona
w powietrzu. (Fotografowanie skaczcych ludzi to waciwie powd wynalezienia fotografi, napisaa
kiedy moja przyjacika pod skaczcym zdjciem, ktre wrzuciem na Facebooka). Liczy si teraz
i nic wicej. Jednak to teraz wydaje si jednoczenie ju minione. Patrz na to zdjcie i nie mog si
oprze uczuciu nostalgii. Moe to kwestia orwowskiej kolorystyki, moe rozmytej ostroci, ale patrz na
to zdjcie i wiem, e patrz na lad przeszoci.
To wanie to napicie midzy teraz a wtedy przycigno mj wzrok. Zatrzymaem si nad
tym zdjciem, przegldajc setki innych, ktre zgromadzilimy, pracujc nad raportem, i to wanie je
wybraem, by zastanawia si nad pamici, mediami i tosamoci.
Jeeli by doda Krzyka, ktry robi to zdjcie, mielibymy ca ekip znajomych, ktrzy wyjechali
z Ziemielina w ten ostatni dzie wakacji, eby poobija si nad jeziorem, poskaka do wody, napi si
piwa i porobi zdjcia. Jest Iza, Mody, Ania, Grzesiu, Tomek, Alek... Jest 2009 rok.
Krzysiek stoi w wodzie, reyserujc sytuacj, tak eby wszyscy efektownie zsynchronizowali si
w locie. Ma w rku tani wodoodporn jednorazwk, ale wida, e jest sprawnym fotografem. (Zdjcie
cignlimy z jego fotobloga. Zeskanowa negatyw i nie chciao mu si usuwa wosa, ktry wszed
midzy skaner a bon i ktry widzimy teraz jak bia rys na powierzchni zdjcia). Wybr analogu
i specyfcznej oldskulowej estetyki low-tech te nie jest przypadkowy, podobnie jak kompozycja. (Cyfrowe
aparaty byy pod rk, ale nie zostay uyte). Zrobienie tego zdjcia kosztowao sporo pracy, byo przy
tym te sporo dobrej zabawy.
Pojechali nad jezioro, eby spdzi razem czas i porobi zdjcia. To zdjcie nie jest jednak ledwie
zapisem ich bycia razem s razem poprzez robienie sobie nawzajem zdj. Ich przyja jest nie tylko
fotografowalna (daje si reprezentowa technologicznie, w tym sensie bycie przyjacimi jest tu nie
tylko towarzysk form, ale te pewnym gatunkiem wizualnym, ktrym nasi wsppracownicy sprawnie
si posuguj), ale te realizuje si poprzez akt fotografowania. By razem w tej chwili to fotografowa
i by fotografowan; ta chwila jest byciem razem i sesj zdjciow.
To zdjcie kae mi myle o rnych rodzajach mediacji, ktre maj tu miejsce. (A jednoczenie nie
zdawi teori zmysowej przyjemnoci, ktra z niego bije krople wody na skrze powoli wysychaj
w socu). Mamy wic dowiadczenie bycia razem nad jeziorem zaporedniczone przez aparat foto-
INTENSYWNO
43
grafczny. Mamy zdjcie upozowane, zrobione, wywoane, zeskanowane i ju w cyfrowej formie pusz-
czone w obieg. Samo to zdjcie staje si medium relacji towarzyskich online i ofine.
Przesyam to zdjcie dalej, do Jos van Dijck, bo dochodzimy tu do przedmiotu jej najnowszej
ksiki zaporedniczenia pamici ktre wie si z dziaaniami i obiektami, ktre wytwarzamy lub
czynimy swoimi za porednictwem technologii medialnych, by tworzy i odtwarza poczucie przeszoci,
teraniejszoci i przyszoci naszych ja (selves) w relacji do innych (2007: 170171).
Codzienna cyfrowa (lub cyfryzowana) fotografa wyania si w ten sposb jako technologia siebie
(Foucault, 2000: 247293).
Jos van Dijck: To zdjcie pokazuje najwysz form fotografcznej towarzyskoci: poprzez to zdjcie
przyja jest ustanawiana i komunikowana; w zasadzie to wanie w akcie fotografowania realizuje si
wi.
Robienie zdj jest dziaaniem zaporedniczajcym, ktrego rezultatem s zaporedniczone wspom-
nienia, przez co jego funkcja jest zarazem komunikacyjna i archiwalna. Skakanie do jeziora z przyjacimi
jest oczywicie wydarzeniem towarzyskim, ale robienie zdj przy tej okazji zamienia je w dziaanie
o zamierzonych skutkach: zamyka przyjanienie si w ramy wspomnienia.
Dzielc si zdjciem online i dystrybuujc je, ci przyjaciele wytwarzaj poczucie teraniejszoci, ktre
w dowolnym momencie w przyszoci moe by przetworzone w poczucie przeszoci.
INTENSYWNO
44
MIO
NOWE TECHNOLOGIE KOMUNIKOWANIA, TAKIE JAK TELEFONY KOMRKOWE, SKYPE
CZY FOTOBLOGI, WPISUJ SI W RELACJE BLISKOCI. MEDIA STAJ SI INTYMNE, GDY
ZAPOREDNICZANE PRZEZ NIE RELACJE Z DRUG OSOB S PRZEYWANE JAKO BLISKIE
I AUTENTYCZNE. JEDNOCZENIE LOGIKA SIECI ROZMYWA TWARDE ROZGRANICZENIE NA
TO, CO PRYWATNE, I TO, CO PUBLICZNE. WYANIA SI NOWA FORMA SEMIPUBLICZNEGO
LUB PRYWATNO-PUBLICZNEGO YCIA, GDZIE PRYWATNO MONA NA RNE SPOSOBY
UPUBLICZNIA, A MOBILIZUJC ZASOBY I FUKCJONALNOCI PUBLICZNEJ SIECI, ZAMIENIA
INTERNET W INTYMN, WASN PRZESTRZE.
45 MIO
Sze zdj. Na wszystkich ta sama sceneria eliwna konstrukcja starego mostu. Niebo jest bkitne, dzie
soneczny to rodek gorcego lata. Midzy belkami eliwnej konstrukcji dziewczyna o ciemnych wosach.
Raz patrzy w gr, raz w bok, jakby nie zdawaa sobie sprawy z obecnoci obiektywu. Patrzc na ni, nie-
mal czuje si wiee powietrze, ktrym oddycha i lekki wiatr, ktry rozwiewa jej dugie wosy. Patrzy prosto
w obiektyw, opierajc si o barierk. Zastyga w pozie znanej
z sesji modowych.
Dwanacie zdj. Wszystkie identycznie skadrowane. Wszyst-
kie w podobnej scenerii w lesie, na tle drzew. Na wszystkich
jedna i ta sama dziewczyna. Patrzy w obiektyw, umiecha si,
robi zamylon min, pochyla gow i robi smutn min. Na
jednym ze zdj trzyma czerwon r. Jest jesie. Kilka tygodni
po tym, jak poznalimy modych mieszkacw Ziemielina, Agat
i Karola. Modelk jest Agata, fotografem Karol. Jestem przyzwy-
czajona do pozowania powiedziaa nam Agata Karol robi mi
duo zdj. Wrzuca je na bloga i podpisuje: moja muza, dla
najwaniejszej osoby w moim yciu, dzikuj Kotu.
KOCHA W DOBIE MEDIW CYFROWYCH
Mio jest w tym raporcie specyfcznym przypadkiem bycia razem. Spotkalimy kilka par zakochanych
oprcz Karola i Agaty take Gok i Piotrka, Modego i Ani, Mariann i Jurka czy Kamil i Bartka. Stawialimy
sobie pytania o to, czy mio wpywa na to, jak korzystaj z mediw, i czy media wpywaj na to, jak wyglda
ich mio. Co to znaczy by zakochanym, mie chopaka czy dziewczyn, by w zwizku w dobie nowych
mediw?
W wypadku zakochanych par, co wydaje si do oczywiste, prymat spotka twarz-w-twarz i rka-w-rk
nad zaporedniczonym kontaktem jest jeszcze waniejszy ni w wypadku osb, ktre si po prostu znaj
lub przyjani. Jak opisaa to Olka Godys w swojej relacji z dnia, w ktrym spotkaa chopaka Goki: S ze
sob zronici tak, jak tylko licealne mioci by mog, cigle si gaszczcy, schowani w sobie, z koczynami
pozaplatanymi tak, e nie wiadomo, ktra rka, noga czyja. Prymat dotyku (ale takiego niewinnego i sub-
telnego) jest tak uderzajcy, e rzeczywicie nie widz, by mogli si zaspokoi gadugadowymi emotikonkami
czy skajpow rozmow. Zakochani staraj si spdza ze sob kad woln chwil, tych chwil w trakcie
roku szkolnego nie ma jednak zbyt wiele: szkoa, nauka, zajcia pozalekcyjne, pomaganie rodzicom te
wszystkie czynnoci narzucane przez wiat zewntrzny pochaniaj wiksz cz ich dni. Media pozwalaj
zakochanym walczy z ograniczeniami. Tymi, ktre narzucaj na nich wiat dorosych, rozkad dnia czy fzycz-
na odlego.
ASYMETRYCZNA RWNOWAGA
W mioci kontakt i uytkowanie mediw s znacznie bardziej intensywne ni w byciu razem i czsto asymet-
ryczne. Z kolei sama moliwo kontaktowania si na odlego jest przez zakochanych wykorzystywana
46
znacznie intensywniej ni przez osoby pozostajce w mniej zayych relacjach. Wie si to z kolejn kwesti
media mog przeksztaca si w romantyczne artefakty.
Materializacja konstytutywnych dla znajomoci procesw komunikacyjnych sprawia, e np. bdcy
wczeniej komunikatem SMS staje si pamitk miosnego wyznania. Nowe media daj wreszcie zupenie
nowe moliwoci dla poznawania siebie nawzajem i utwierdzania si w znajomoci. To, co dla modych jest
wanym wyznacznikiem tosamoci, z czym si identyfkuj i czego uywaj w komunikacji twarz-w-twarz
czy oko-w-oko, czyli obiekty kultury, takie jak muzyka, flmy, zdjcia, stao si przesyalne. To, co archiwi-
zowane w komputerach, jest atwiejsze do dzielenia si i uwsplnienia. Zwaszcza e w wypadku serwisw
internetowych poznanie medialnej diety partnera pozwala na pniejsze odwiedzanie miejsc w sieci, ktre
s dla niego istotne. Karol interesuje si dziaalnoci kulturaln lokalnego squatu Agata zaglda na jego
stron, by by na bieco z wydarzeniami, a zarazem pokaza swojemu chopakowi, e to, co wane dla
niego, jest wane take dla niej.
Agata i Karol spotykaj si praktycznie codziennie. Ich zwizek ma krtki sta w momencie gdy ich
poznalimy, byli ze sob od trzech miesicy (krtki sta to oczywicie pojcie wzgldne trzymiesiczny
zwizek, zwaszcza jeli jeden z pierwszych w yciu, moe by postrzegany jako dugi; rwnoczenie inne
pary, jak Marianna i Jurek, byy ze sob znacznie duej). Technologie komunikowania pozwalaj im si
koordynowa. Karol cigle dzwoni do Agaty. eby powiedzie, gdzie s, zapyta, gdzie ona jest, i umwi
si, gdzie i o ktrej mog si zobaczy. Oczywicie takie koordynacyjne wydzwanianie do siebie nie jest
specyfk wycznie relacji romantycznej. Poznani przez nas licealici w podobny sposb koordynuj spotkania
z bliszymi i dalszymi znajomymi. Jest jednak pewna zasadnicza rnica: partnerzy to osoby, z ktrymi trzeba
koordynowa si non stop. Zakochani mog nie przebywa jednoczenie w tej samej przestrzeni fzycznej,
ale nie mog nie wiedzie, gdzie s i co robi. Mio w tym rozumieniu wyznacza rodzaj zobowizania
trzeba okazywa swoj uwag i zainteresowanie znacznie czciej ni w wypadku osb, z ktrymi wchodzi si
w relacje natury mniej intymnej. O tym, jak wane jest to zobowizanie, niech wiadczy wyznanie Marianny,
ktra deklaruje, i mimo e w sumie nie lubi pisa SMS-w, swojemu chopakowi wysya ich kilkanacie dzien-
nie. Gdy jest w szkole, robi to na kadej przerwie. Przy czym, jak nietrudno wywnioskowa z czstotliwoci
wymiany wiadomoci, tego rodzaju SMS-y nie zawsze zawieraj istotne informacje zawieraj je wrcz
sporadycznie. Najczciej su po prostu przekazaniu ukrytego midzy wierszami myl o tobie.
Telefon pomaga wytwarza blisko poprzez
dzielenie si na bieco tym, co wane. Karol,
ktry poszed do lekarza w dniu eksperymentu
polegajcego na odczeniu od mediw, po wizy-
cie u pani doktor zanotowa, e chciaby napisa
Agacie i Mamie, e wszystko OK jestem zdrowy. Potrzeba nieustannego bycia w kontakcie czasem kolidu-
je z ograniczonymi moliwociami fnansowymi. Dlatego Agata, dysponujca wiksz liczb minut ni
Karol, przejmuje na siebie ciar ich wsplnych pocze, gdy chopakowi kocz si pienidze. Telefon
pomaga przetrwa rozk. Agata wspomina: najwicej za komrk zapaciam, kiedy byam nad morzem,
wtedy najwicej rozmawialimy [z Karolem]. Mio zawiesza tu w pewnym stopniu zasad wzajemnoci.
W adnych innych relacjach nie do pomylenia jest wykonywanie wikszej liczby pocze, ni si odbiera.
W innych relacjach bilans pocze wychodzcych i przychodzcych musi si rwnoway.
Gdy Karol duszy czas nie dzwoni (kwestia, ile to znaczy duszy czas, jest wzgldna i podlega subiektyw-
nej negocjacji w ramach zwizku), Agata nie waha si zadzwoni do niego sama. Nie zakada jego zych
MIMO E W SUMIE NIE LUBI PISA SMS-W,
SWOJEMU CHOPAKOWI WYSYA ICH KILKANACIE
DZIENNIE
MIO
47
intencji czy chci wykorzystania jej limitu, wierzy, e nie dzwoni, bo nie moe sobie na to pozwoli. Asymetria
procesu wymiany uwagi, nieakceptowana poza zwizkami intymnymi, w wypadku zwizkw romantycznych
jest norm. (Potwierdziy to take przeprowadzone przez nas w ramach projektu wywiady grupowe). Taka
procedura bya popularna wrd par, z ktrymi rozmawialimy, za to nie bya stosowana na poziomie in-
nego typu znajomoci.
ZBLIANIE W ODDALENIU
Technologie komunikacyjne przychodz z pomoc take tym, dla ktrych odlego fzyczna nie jest spora-
dycznie pojawiajcym si np. podczas wakacyjnego wyjazdu problemem, lecz trwa przeszkod. Tak
jest z Mariann i Jurkiem, ktrzy mieszkaj w miejscowociach oddalonych od siebie o osiemdziesit ki-
lometrw. Cho starszy od Marianny chopak ma samochd, nie mog widywa si codziennie. Kontakt
podtrzymywany jest w duej czci poprzez rozmowy, ktre ze wzgldu na oszczdno kosztw tocz si
raczej za porednictwem Skypea ni telefonw. Dugie rozmowy odbywaj si przewanie wieczorami by
zapewni tym kontaktom wiksz intymno, Jurek kupi dziewczynie suchawki i mikrofon. Marianna, idc
do ka, zabiera ze sob laptopa i zaczyna rozmawia z Jurkiem. Specjalnie pracowaa w wakacje jako
kelnerka w restauracji, eby uzbiera pienidze na ten przenony komputer (w wiecie poznanych przez nas
licealistw laptop to komputer, ktrego zalet jest przenono w obrbie mieszkania, ale ju nie poza nim,
bo wychodzenie z tak drogim sprztem mogoby by
zbyt ryzykowne). Magda dostaa swojego laptopa
od rodzicw kilka miesicy po tym, jak jej chopak
wyjecha z rodzicami do Anglii. Poniewa dziewczy-
na spdzaa dugie godziny, siedzc w niewygodnej pozycji przy stacjonarnym komputerze, rodzice zdecy-
dowali si kupi komputer przenony.
ROMANTYCZNE ARTEFAKTY
Jednak to nie laptop jest najbardziej romantycznym urzdzeniem, jakimi posuguj si spotkani przez nas
modzi ludzie, lecz pojawiajca si przy wielu okazjach komrka. Komrka to nie tylko urzdzenie komuni-
kacyjne, ale te przedmiot materializujcy t komunikacj (toczc si czsto za porednictwem wiadomoci
tekstowych), przechowujcy tym samym wane dla zakochanych wspomnienia. Teraz nie wysyasz mi ju
takich SMS-w powiedziaa Agata do Karola z alem w gosie, sygnalizujc, e ich zwizek wkroczy w faz
rutyny. Podczas eksperymentu z odczeniem si od mediw Aga zanotowaa, e chciaaby przeczyta SMS-
a, ktrego dostaa wczoraj, a potem, e czeka na SMS-a. Na pytania zadawane w czasie badania o to, na
czym polegaj straty zwizane ze zgubieniem telefonu komrkowego, utrata romantycznych SMS-w i zdj
pojawiaa si jako jedna z gwnych obaw. To dlatego Goka z Parny niektre SMS-y, ktre jak moemy
wnioskowa s wane, a ktre dostaa od swojego chopaka, zapisuje w zeszycie. Przepisane na kartk
elektroniczne sowa zostaj w ten sposb zasuszone na papierze.
Modzi wymieniaj jednak nie tylko zdjcia i SMS-y. Skoro mio jest najbardziej intensywnym z moliwych
sposobw bycia razem, intensyfkuje rwnie kwestie, ktre s istotne ju na poziomie krgu znajomych.
Wrd nich znajduje si kluczowe dla grup rwieniczych dzielenie si materiaami medialnymi. W tym
MARIANNA, IDC DO KA, ZABIERA ZE SOB
LAPTOPA I ZACZYNA ROZMAWIA Z JURKIEM
MIO
48
wypadku nie chodzi ju tylko o cyrkulacj dbr kultury czy przekazanie znajomym flmu lub pyty, ktra moe
ich zainteresowa. Chodzi te o lepsze poznanie siebie nawzajem. Wsplne ogldanie flmw i suchanie
muzyki zawsze byo jednym z podstawowych sposobw spdzania czasu razem. Wan inspiracj dla mu-
zycznych poszukiwa Goki byy pyty, jakie przynosi jej prbujcy zacieni ich relacj kolega.
Marianna lubi oglda z Jurkiem Dr. Housea. Jednak modzi ogldaj ten serial nieco inaczej ni swoje
ulubione seriale ogldali ich rodzice kolejne odcinki Jurek ciga z internetu, a telewizor zastpuje ekran
laptopa. Oczywicie tym, co jest najbardziej istotne, wci jest wsplne spdzanie czasu oraz uwsplnianie
katalogu kulturowych odwoa oraz wprzganie ich w intymny obieg porozumiewania si w parze. (Jak
to wane, przekona si kolega Marianny, Alek, ktry do dzi wspomina, e rozmawiajc kiedy z nowo
poznan dziewczyn, nie by w stanie poprawnie zinterpretowa niemal adnego z pojawiajcych si w jej
wypowiedziach popkulturowych odniesie w czasach internetu ryzyko takich sytuacji jest znacznie wiksze
ni kilkanacie lat temu). Im dokadniej bdziemy si przyglda tym wsplnie spdzanym przed ekranem
komputera chwilom, tym wicej zacznie znajdziemy rnic pokazujcych, jak internet i komputery zmieniy
praktyki odbioru. Pozornie oczywista rnica pomidzy treciami, do ktrych dostp daje komputer
a wic moliwo samodzielnego wyboru materiaw, ale i czasu ich odbioru a tymi, jakie oferoway kino,
telewizja i radio, przekada si na ju mniej oczywiste aspekty wsplnego ich odbierania.
Piotrek czsto mi podsya linki do teledyskw na YouTubie opowiada Goka. Po chwili, prezentujc
wsppracujcej z ni badaczce nagranie ze swojego komputera, zapowiada: Dostaam t piosenk od Piotr-
ka przez Gadu. Wsplne spdzanie czasu przed komputerem jest praktyk majc wpyw na relacj w stopniu
wikszym ni wsplne siedzenie przed telewizorem. Goka wspomina, e po koncercie usiedli do komputera:
razem szukalimy po sowach tego kawaka. Modzi ludzie mog prezentowa swoim partnerom swj medial-
ny wiat, pokazujc ulubione flmy, piosenki czy zdjcia, ale te oprowadzajc po wikszych fragmentach
przestrzeni internetu, jakimi s miejsca w rodzaju serwisw, portali czy forw. Mog to robi, bdc razem,
oraz zdalnie wysyajc sobie cyfrowe prezenty pozwalajce lepiej zrozumie fascynacje nadawcy, ale te
czasem dowodzce dobrej znajomoci preferencji osoby obdarowywanej (w tym sensie podesany na Gadu-
Gadu link moe powiadcza si wizi, bo pokazuje, e jest si tak blisko, e wie si, co bdzie si podoba).
W tym wypadku znw ujawnia si zapewniana przez media cyfrowe moliwo materializacji i eksterna-
lizacji procesw, ktre w czasach analogu przewanie pozostaway na poziomie nieuwiadomionym. Pasje
s archiwizowalne i przesyalne. Wsplne zainteresowania przestaj by czym abstrakcyjnym, nieuchwyt-
nym, staj si zakadkami w internetowych wyszukiwarkach i playlistami w odtwarzaczach muzycznych. Jeli
nawet wsplne surfowanie jest jako podobne do wsplnego skakania po kanaach telewizyjnych, to jednak
bardziej przypomina oprowadzanie po swoim miecie, po miejscach, ktre si samemu lubi i ktre chce
si pokaza bliskiej osobie. Ten wzrost swobody nie dotyczy tylko autoprezentacji i dzielenia si przekada
si rwnie na wiksze moliwoci poznania partnera bez jego bezporedniego udziau. Cyfrowo uatwia
podanie ladami ukochanej osoby. Agata ledzi fotobloga Karola, odwiedza strony, ktrymi chopak
si interesuje albo na ktrych s jego zdjcia. Jeli si kogo kocha, do swoich cieek po sieci dodaje si
i te miejsca, ktre s wane dla niego. Przestrze, ktra funkcjonuje jako publiczna, wpleciona w intymn
relacj staje si spoiwem tego, co najbardziej prywatne.
MIO
49
INTERNET INTYMNY
MODY JEST Z ANI OD DWCH LAT I OD DWCH LAT CODZIENNIE ROBI JEJ ZDJCIA.
MODY W OGLE ROBI CODZIENNIE ZDJCIA, ALE TE, KTRE ROBI ANI, S SZCZEGLNE.
TRAFIAJ POTEM CODZIENNIE, OD DWCH LAT NA BLOGA, DO KTREGO DOSTP
MAJ TYLKO ON I ONA. CHO WIEDZ O NICH WSZYSCY DOBRZY ZNAJOMI, NIKT ICH
NIGDY NIE WIDZIA.
Publiczna i globalna przestrze, jak wydaje si internet, jest w tym przypadku wiadomie i planowo
skalowana do rozmiarw intymnej relacji miosnej. Mody zadba o to, eby blog oraz jego treci nie
byy moliwe do wyszukania w sieci przez nikogo poza nimi. Adres bloga jest wsplnym sekretem
pary. To, co w nim najwaniejsze, to zdjcia, ktre pokazuj czce ich uczucie. To swoisty dzien-
nik ich zwizku, dowd intymnej relacji. Czasem wymaga to od Modego wczeniejszego wstania
i wyjcia z domu, eby spotka dziewczyn przed szko. Poniewa Mody mieszka na obrzeach mias-
ta i nie zawsze udaje mu si zapa autobus, czasem musi dopa j gdziekolwiek, np. w szkolnej
stowce. Zdarza si, e musi na ni czeka do pna.
Ich zdjcia s w internecie, ale nikt poza nimi nie ma do nich dostpu. Potencjalnie globalne
narzdzie komunikacji na potrzeby zwizku Modego i Ani staje si medium intymnym, o zasigu
ograniczonym do dwojga kochankw. Jest to przykad tego, jak internet poddaje si skalowaniu
w praktykach uytkowania. Uytek, jaki para robi z internetu na potrzeby swojej relacji, pokazuje te,
e zaporedniczenie relacji poprzez media moe by bardzo dalekie od ekshibicjonizmu. Prowadzona
przez Modego strona jest przecie tylko dla niego i Ani. Poczucie, e ma si co, co dzieli si tylko
we dwoje, kawaek wasnej przestrzeni, do ktrej nikt inny nie zajrzy jest niezwykle wane w relacji
modych osb. Rzadko maj one dostp do wycznie swojej przestrzeni fzycznej, tylko swoich
miejsc, niemal zawsze pozostajc w zasigu kontrolujcego spojrzenia dorosych.
Nie we wszystkich relacjach uycia sieci przypominaj to Modego i Ani. Rzadko bywaj jednak
cakowicie publiczne. Mona je okreli jako semipubliczne, bo nawet jeli s dostpne w otwartym
internecie, to ich poprawna interpretacja jest moliwa wycznie wtedy, gdy zna si towarzyski kon-
tekst, wie, kto z kim si spotyka, co dziao si na imprezie, albo kojarzy popularny w grupie znajo-
mych art. W wypadku zakochanych te treci adresowane s do grona bliszych lub dalszych znajo-
mych, wobec ktrych czsto stanowi co w rodzaju manifestu.
W semipublicznym wymiarze odgrywaj rol nie tylko same zdjcia, ale i tekst. Marianna
prowadzia bloga, jeszcze kiedy bya ze swoim poprzednim chopakiem. Gdy zacza spotyka si
z Jurkiem, przestaa go prowadzi i zaoya inny. Opisywane przez ni sytuacje byy jednak dla jej
chopka zbyt intymne, eby mogli czyta je inni. Marianna przestaa pisa. Zrobia to jak nam
powiedziaa dla dobra zwizku. Semipubliczno moe oznacza take kana komunikacji. Na Ga-
du-Gadu czytamy takie opisy: jest mi smutno, mi te jest smutno, nikt do mnie nie pisze, moe
si boi napisa, kto mi sprawi przykro, komu jest gupio, naprzemiennie umieszczane przez
Mag i jej chopaka. Opisy s jawne, widzi je wiele osb, ale eby poprawnie je zinterpretowa, trze-
ba mie wrd znajomych ich oboje i zna kontekst sytuacji. Zjawisko semipublicznoci pokazuje,
jak wymagajca moe by wirtualna etnografa. Nie wystarcza przecie zatrzyma si na poziomie
dosownego odczytywania treci, do ich zrozumienia niezbdny jest kontekst daleko wykraczajcy
poza to, co mylnie bywa nazywane wirtualnym wiatem.
MIO
TECHNOLOGIE
REFLEKSYJNOCI
NOWE MEDIA S JEDNOCZENIE NARZDZIAMI USPOECZNIENIA I INDYWIDUALIZACJI:
ZAPOREDNICZAJC POWSTAWANIE NOWEGO RODZAJU WSPLNOT, UCZESTNICZ
ONE JEDNOCZENIE W WYANIANIU SI SPECYFICZNEJ FORMY JA. W TYM ROZDZIALE
OPISUJEMY, W JAKI SPOSB, WCZAJC SI W PROCES KSZTATOWANIA TOSAMOCI, NOWE
TECHNOLOGIE KOMUNIKOWANIA STAJ SI TECHNIKAMI SIEBIE. WANYM ELEMENTEM
TEGO PROCESU JEST REFLEKSYJNO MATERIALIZUJC ULOTNE MYLI, EMOCJE I KONTAKTY
W PRZESZUKIWALNE BAZY DANYCH, CYFROWE MEDIA SPRZYJAJ PRACY NAD SOB, KTRA
ANGAUJE PYNCE Z SIECI INFORMACJE ZWROTNE.
51
Obserwowane przez nas praktyki korzystania z telefonw komrkowych oraz internetu skaniaj nas do
twierdzenia, e architektura nowych mediw urefeksyjnia dziaania jednostek. Ta refeksyjno pojawia
si w dwch postaciach, ktre w tym rozdziale omwimy bardziej szczegowo. Pierwsza jest refeksyjnoci
ukierunkowan na funkcjonowanie w sieciach spoecznych. Dotyczy bezporednio relacji i znajomoci,
uwiadamia ich wag, potencja oraz problematyzuje zarwno gboko, jak i rozlego kontaktw. Dru-
gim rodzajem refeksyjnoci jest refeksyjno nastawiona na ksztatowanie ja. Obie s nierozerwalnie
ze sob splecione, a ich wydzielenie ma charakter analityczny. Nieustannie zostawiane cyfrowe lady nie
s zakurzonymi archiwaliami. Nie s statyczne ani zawieszone w prni. Ksztat towarzyskiego ycia, jaki
odtwarzaj czy te wsptworz, nie zastyga w formie. lady te s nieustannie odnawiane, aktualizowane,
dziki czemu wspuczestnicz w refeksyjnym projekcie ksztatowania ja.
WYMIANA UWAGI, CZYLI JAK PORTALE SPOECZNOCIOWE
MATERIALIZUJ SPOJRZENIA
Jednym z narzucajcych si przykadw urefeksyjniajcej praktyki korzystania z nowych mediw jest uywanie
serwisw spoecznociowych. Ustalanie liczby znajomych (oraz liczby znajomych naszych znajomych), prze-
szukiwanie bazy danych, materializacja przelotnych kontaktw, odkrywanie nieoczekiwanych pocze, au-
tomatyczna archiwizacja budujcych relacje gestw ze strony innych to wyeksponowane, narzucajce si
moliwoci dziaania witryn takich jak Nasza-klasa czy Facebook (por. s. 58). W wyniku tych dziaa rodzi si
wiadomo wasnego potencjau tworzenia pocze z podcze. Nawet jeeli ten potencja nie jest prze-
kuwany w dziaanie, istotne jest to, e z byciem w internecie wie si specyfczna forma dowiadczania sie-
bie jako jednostki usieciowionej. Nastpuje tu specyfczne dla takiej formy refeksyjnoci sprzenie zwrotne
pomidzy dziaaniem a obserwacj. Maszyny do wytwarzania wizi i relacji, jak o tym pisze Marek Krajewski
w tym raporcie (s. 37), s jednoczenie maszynami do obserwacji, pomiaru i manipulowania tymi wiziami
i relacjami. Fakt, e refeksyjno opiera si w duej
mierze na obserwowaniu (pokazywaniu siebie, wys-
tawianiu si na ogld innych, wynikajcej z tego
wiadomoci bycia widzianym oraz obserwowania
innych, podobnie wiadomie prezentujcych si
cudzemu spojrzeniu), jest niezwykle istotny i czy si strukturalnie z procesami wykraczajcymi daleko poza
domen technologii czy mediw, a mianowicie procesw estetyzacji codziennoci (por. s. 53).
Ulica w Ziemielinie. Nasza wsppracownica Marianna wpada na dawno niewidzianego koleg Marka
kelnera z restauracji, w ktrej pracowaa w wakacje. Marek zaczyna opowiada, e wanie wrci z wyjazdu
w Tatry, ale Marianna dajc do zrozumienia, e ledzi informacje umieszczane przez Marka w sieci prze-
rywa mu, mwic: Wiem, widziaam zdjcia na Naszej-klasie. Marek pyta, czy skomentowaa, Marianna
zaprzecza. Nie?! No to skomentuj!
To charakterystyczny przykad tego, jak du rol w wiecie modych ludzi, z ktrymi pracowalimy, odgrywa
semipubliczne okazywanie uwagi. Marianna okazaa koledze, e interesuje si tym, co dzieje si w jego
naszoklasowym proflu, ale pokazaa mu to tylko na ulicy w sposb niezauwaalny dla innych znajomych,
z ktrymi Marek jest poczony w Naszej-klasie. A, jak wida po jego reakcji, zaley mu na sieciowych dowo-
dach tego, e jest lubiany, a znajomi interesuj si jego yciem. Zainwestowanie kilku sekund w taki wpis to
MASZYNY DO WYTWARZANIA WIZI I RELACJI
S JEDNOCZENIE MASZYNAMI DO OBSERWACJI,
POMIARU I MANIPULOWANIA TYMI WIZIAMI
I RELACJAMI
TECHNOLOGIE REFLEKSYJNOCI
52
dowd sympatii. Gdy rozmawialimy z Mariann o tej sytuacji, jej ocena bya niejednoznaczna uwaaa
zachowanie Marka za zbyt ostentacyjne, niebezpiecznie zbliajce si do obsesyjnego reklamowania siebie
w serwisie spoecznociowym. Modzi ludzie, ktrych spotkalimy, czsto dystansowali si od takich postaw,
cho rwnoczenie odnielimy wraenie, e sami te brali udzia w takich transakcjach wymiany uwagi,
ograniczajc je by moe do nieco wszego krgu znajomych.
Nasi wsppracownicy z rnych miast szydzili z nibylandii i wymylonych znajomych, czyli budowania w ser-
wisach spoecznociowych sieci towarzyskiej opartej na kolekcjonowaniu moliwie duej liczby znajomych,
w niewielkiej tylko czci pokrywajcej si z rzeczywistymi kontaktami towarzyskimi. Poznawanie ludzi
przez internet, wabienie ich wydekoltowanymi zdjciami i groteskowo eksponowan muskulatur, byo
potpiane przez wszystkie osoby, ktre spotkalimy. Jako dopuszczalne przedstawiane byy komentarze
autentyczne, jednak granice tej autentycznoci nie s jednoznacznie defniowalne.
O nieautentycznych kontaktach na przykadzie ycze urodzinowych opowiada nam Alek, kolega z klasy
Marianny: Na Naszej-klasie jest napisane, kto ma kiedy urodziny. Jak ma dzisiaj, i si wywietla, e tak i ten
ma dzisiaj urodziny. Dlatego w sumie tacy chujowi znajomi, ktrzy ci tak naprawd nie znaj, zobacz na
Naszej-klasie i aaa, kurwa, wszystkiego najlepszego, jak ja bardzo ci ycz wszystkiego najlepszego. A wszyst-
kiego najlepszego jest pjciem po najmniejszej linii oporu. I czsto zdarzaj si sytuacje, e napisze ci kto
co, czy powiedzmy, hipotetyczna osoba napisze co drugiej hipotetycznej osobie o, wszystkiego najlepszego,
wszystkiego najlepszego, spotkaj tego samego dnia i on nie pamita, e ta ona ma urodziny, nie? Bo dobra,
patrzy na Naszej-klasie, wic wszystkiego najlepszego, nie? Spotyka j na miecie i dupa.
Jednak pomimo dystansowania si od takich sytuacji inna historia opowiedziana nam przez Mariann
pokazuje, e o ile nadmiar komentarzy moe by traktowany ironicznie, to prawdziwym problemem jest
ich brak. Omioletnia siostrzenica Marianny jest w swojej klasie zepchnita na towarzyski margines, nie
ma znajomych, nie jest lubiana. Rwienicy daj jej to odczu nie tylko w klasie, ale te w Naszej-klasie
umieszczane przez dziewczynk zdjcia ostentacyjnie nie s komentowane. Uwidacznia si tu ten sam
mechanizm co w wypadku Marka, cho wydwik tej historii jest odwrotny: w wiecie, w ktrym widocz-
ne zainteresowanie innych jest jednym z przejaww akceptowania przez grup rwienicz, brak komen-
tarzy staje si manifestacj odrzucenia. Ujawnia te swoist semipubliczno tego, co dzieje si w serwi-
sach spoecznociowych wprawdzie kady, w tym rodzice dziewczynki, moe odwiedzi jej profl i obejrze
zdjcia, ale tylko jej znajcy kontekst rwienicy wiedz, e brak komentarzy nie jest po prostu brakiem
komentarzy, lecz towarzyskim stygmatem.
Lev Manovich w Praktyce (medialnego) ycia co-
dziennego nazywa komentarze i inne drobne prze-
jawy zainteresowania innymi osobami, manifes-
towane w sieci przez znajomych, prezentami. Typ
prezentu jest mniej wany ni sam akt jego otrzymania lub umieszczenia komentarza albo zdjcia pisze
Manovich, zwracajc uwag, e internet zmieni ekosystem towarzyskoci (2006). Manovich cytuje Adriana
Chana, ktry napisa, e wszystkie kulturowe praktyki wymiany obiektw zawierajcych i przenoszcych
znaczenia komunikuj zainteresowanie i stanowi transakcje osobiste i spoeczne. [...] [Tym praktykom]
towarzyszy niejasno intencji i motywacji (znaczenie obiektu moe by skodyfkowane, ale motywy
skaniajce uytkownika do jego wykorzystania ju nie). W efekcie moliwe jest podwojenie znacze interak-
cji i komunikacji, pozwalajce odbiorcom podarunku na reakcj na obiekt lub skierowanie odpowiedzi do
nadawcy (2006).
PRAKTYKI WYMIANY OBIEKTW ZAWIERAJCYCH
I PRZENOSZCYCH ZNACZENIA KOMUNIKUJ
ZAINTERESOWANIE
53
Znaczenie tych praktyk zostaje uwypuklone przez fakt, e serwisy spoecznociowe zamieniy efemeryczne
przejawy zainteresowania sympatii wymian kilku sw, ale te spojrze, umiechw, drobnych gestw,
ktre w kontaktach niezaporedniczonych przez media s zauwaalne tylko tu i teraz, i to zazwyczaj tylko dla
ich adresata w co trwaego, skatalogowanego i wyszukiwalnego. Tak jest z widocznymi dla waciciela
w Naszej-klasie jako gocie osobami odwiedzajcymi jego profl to udokumentowany odpowiednik spoj-
rzenia. Podobnie komentarz pod zdjciem dowodzi, e kto oglda zdjcia tre samego wpisu, z reguy
baha, nie ma znaczenia. (Trudno zreszt ukry, e ta zmiana niezwykle pomoga nam w rekrutowaniu
naszych wsppracownikw. Zaleao nam na dotarciu do osb o moliwie najszerszych i zrnicowanych
sieciach spoecznych. Przegldanie przewanie publicznych profli w Naszej-klasie, obserwacja nie tylko licz-
by znajomych, ale te zdj z imprez, liczby komentarzy intensywnoci wymiany spoecznych prezentw
stanowia dla nas nieocenion pomoc w dotarciu do potencjalnych wsppracownikw).
Technologie takie jak Nasza-klasa materializuj wic spojrzenie i w ten sposb zmieniaj podstawowe,
mona powiedzie: zmysowe, wymiary codziennoci i ycia codziennego. Patrzenie na siebie ustanawia
zwizek i wzajemne oddziaywanie midzy jednostkami, pisa w 1921 roku socjolog Georg Simmel (Simmel,
2006 [1921]: 188). Wzrok dla Simmla nie ma obiektywnej treci i nie wytwarza obiektywnej formy jego
oddziaywanie jest bezporednie: Zazwyczaj wszystkie relacje midzy ludmi pozostawiaj porednio lub
bezporednio jaki obiektywny lad, tu za wzajemne oddziaywanie zamiera z chwil, gdy ustaje sam akt
kontaktu wzrokowego (2006: 189). Nowe przestrzenie towarzyskoci online, jak blogi, fotoblogi czy profle
Naszej-klasy, pozwalaj materializowa to, co wczeniej niematerializowane. Nawet najkrtszy komentarz
pod zdjciem na Naszej-klasie jest materialnym ladem spojrzenia, tak jak statystyczny zapis na Last.fm
jest materialnym ladem usyszenia. Dziki tym nowym technologiom zmysy zostawiaj lady. Wymie-
nianie si komentarzami pod zdjciami na Naszej-klasie rwnie moe by wymienianiem si spojrzeniem
ustanawianiem, podtrzymywaniem i oddziaywaniem w ramach towarzyskiej relacji. Wrd naszych
wsppracownikw, regularnie ogldajcych si nawzajem na zdjciach z imprez czy improwizowanych
sesji zdjciowych, zaporedniczona przez technologie materializujce spojrzenie sieciowa towarzysko,
tworzy now platform dla bycia zauwaanym przez ludzi, na ktrych im zaley. Podtrzymywanie relacji
z porednictwem technologii nie jest wic ledwie erzacem bezporedniego kontaktu, lecz now form bycia
razem. Architektura komunikacyjna, ktra pozwala zostawia takie odciski palcw (oczu) na proflu zna-
jomego, intensyfkuje ycie towarzyskie, rozcigajc towarzysk blisko na przestrze online, gdzie spojrze-
nie oko-w-oko nie siga.
ESTETYZACJA CODZIENNOCI,
CZYLI DLACZEGO YCIE POWINNO MIE KLIMAT
Pokj Karola nie sprawia wraenia miejsca, w ktrym chopak spdza duo czasu. S tu przypadkowo
wydawaoby si zgromadzone meble. Na cianach prno szuka plakatw, ktre widzielimy
w pokojach jego koleanek i kolegw. Nie wida dbaoci o dodatki, jakby jego waciciela nie
obchodzio, czy kolory poduszek s dobrane do kapy na ku i czy biurko pasuje do szafy. Jakby
liczya si tylko funkcjonalno mebli i sprztw, a styl i wygld si zupenie nie liczyy. Ale i styl,
i wygld si licz. Styl jest bardzo wany, ale rnie praktykowany. Karol na czubku gowy ma kilka
dredw, nosi czarny T-shirt z nadrukiem Dirty Harry i trampki. Kiedy do Ziemielina przyjeda foto-
54
graf, zabiera go wraz z etnografem i swoj dziewczyn na Wie Parkingow, siedmiopitrow,
niedokoczon budowl w centrum miasta, gdzie w betonowym, szarym labiryncie ogromnych
pomieszcze, wskich korytarzy i schodw kolorowe grafti ssiaduj z niezabezpieczonymi, pustymi
otworami okien.
To miejsce jest surowe i tajemnicze, nielegalne i industrialne, punkowe i ekskluzywne zarazem.
Pozujc Tomkowi Ratterowi do sesji we wntrzach Wiey, antycypuje efekt i styl, ktry wyczuwa
i wsptworzy. Ma du ochot sprawdzi kultow mamiy naszego fotografa. Kiedy dostaje j do
rki, robi to zdjcie.
Gdy Karol i jego dziewczyna pozuj do zdj,
nie widzimy w tym ladu skrpowania. Bycie
fotografowanym nie odbiera swobody, jest
czynnoci oswojon, oczywist, naturaln.
Chc, by ich uczucie byo sfotografowane we
wntrzach Wiey, dlatego namitnie cauj si
dokadnie tyle czasu, ile potrzeba Tomkowi na
wybranie kadru i zrobienie zdjcia. Po dwiku
migawki przestaj rwnie nagle, jak zaczli.
Gdy fotograf mwi: A teraz zrobimy co w stylu
okadki pyty, bez zbdnych sw aranuj razem
z nim kolejn scenk ona na pierwszym planie,
wyprostowana, patrzca prosto w obiektyw, w dinsach i czarnej koszulce. On na drugim planie, niej
od niej tam gdzie kocz si stopnie szarych schodw. Patrzy w bok. Pozuj do zdjcia, ktrego ga-
tunek doskonale znaj. Doskonale znaj, czyli
czuj klimat. Wiedzie, co to znaczy okadka
pyty, to umie przybra odpowiedni poz
i wybra stosowne to.
O spjnoci midzy sfer wizualn i dwi-
kow mwia wiele i bardzo wiadomie Goka.
Dziewczyna nie tylko dostrzega spjno midzy
sfer wizualn (wizerunkiem wykonawcy) a mu-
zyczn (brzmieniem muzyki), ale wrcz wyko-
rzystuje oba systemy jako klucze do znaj-
dowania odpowiednich kawakw. Jak zauwaa
Olka Godys: W rozmowach o muzyce [z Gok]
pojawiaj si [...] pikne wtki synestezji, poszukiwania przez ni odwzorowania czy harmonii
midzy muzyk danego wykonawcy a jego wizualnym wizerunkiem. Muzyka, ubranie, fryzura, ale
nawet to, co jem (cz naszych wsppracownikw bya dumnymi i wiadomymi wegetarianami),
to, czemu robi zdjcia, to, co mnie wzrusza to wszystko jest kwesti pewnego stylu. Karol wie, jak
wyglda okadka pyty. Podobnie jak Goka, ktra po estetyce okadki potraf mniej wicej wyczu,
jak muzyk gra dany zesp. Zieleniak nadaje si na okadk pyty. Jest doskona sceneri su-
rowy, przemysowy klimat ma swoj estetyczn si i oczywisto, ale nie ogranicza si do wycznie
estetycznej wartoci. Mwi o stosunku do systemu, jaki ma Karol. Podobnie jak ideowa muzyka,
ktrej sucha, mwi o tym, e dziaa naley wbrew reguom, e nie mona poddawa si zaka-
zom (nie wchodzi na teren budowy i nie maza po cianach). Powiedzie, e wybr Zieleniaka na
miejsce sesji fotografcznej to wybr estetyczny, to za mao. Wybr Zieleniaka to wybr w sferze
55
wartoci, manifest niezaleno. Nonikiem tych wartoci jest niemoliwa do oddzielenia od nich
swoista estetyka. To wybr pewnego klimatu, ktry konotuje duo wicej ni estetyk i wygld, bo
te wartoci. Ten klimat to jego klimat. Ze swoimi dredami i koszulk pasuje do niego. Wybory es-
tetyczne uczestnicz silnie w procesach ksztatowania tosamoci. Granica midzy tym, co w sferze
estetyki, a tym, co w sferze etyki, zaciera si i staje si niemoliwa do poprowadzenia.
Styl jest wany. Nie rozumiemy go jako przejawu prnoci czy dziaania na pokaz. Styl nie
ogranicza si do tego, co nazywamy adnym ubieraniem si czy urzdzaniem z dbaoci o estety-
czne detale swojego pokoju. Karol ma swj bardzo wyrazisty styl, ktrym komunikuje si ze wiatem.
Styl jest nastawiony na ogld innych. Pozwala to rozumie go jako sposb komunikacji z oto-
czeniem. Poprzez to, co robi i jak to robi, poprzez to, gdzie bywam i jak si ubieram, jakie jem
potrawy, do jakich knajp wysyam znajomych, jakim pseudonimem si posuguj i czym ozda-
biam ciany wasnego pokoju, daj wyraz nie tylko swojego gustu, ale take okrelam swoje miejsce
w wiecie. Smak estetyczny jest szczeglnym rodzajem selekcji. Jest podstaw wyborw, ktre ref-
leksyjna jednostka musi nieustannie podejmowa. Pozwala zatem osadza si w wiecie, znajdowa
swoje miejsce. Takie czy inne ubranie i fryzura nie jest pustym aktem, nie jest lepym naladowaniem
trendw mody, ale jest zajciem pewnego miejsca w spoecznej strukturze i w relacjach.
Zajrzyjmy do innego pokoju, Baeja fana Formuy 1 i gier komputerowych, ktry lubi chodzi
z kumplami na bilard. Pokj jest czysty, panuje w nim porzdek. ko, rega, biurko z kompute-
rem i podczon do niego kierownic do gier. Fioletowe ciany. Na cianach kolekcja kolorowych
amerykaskich tablic rejestracyjnych skupowanych przez Allegro. Obok czarny plakat, reklama
Jack Daniels. Na regale butelki z alkoholami, wrd nich zaczty jack daniels. Chopak niedawno
skoczy osiemnacie lat i whiskey dosta na urodziny. Badacz wsppracujcy z Baejem okrela
jego pokj jako utrzymany w stylistyce amerykaskiego baru. To jest stylistyka wana dla popkultury,
estetyczne kody, jakimi s choby charakterystyczne kolorowe blachy z napisem Washington DC na
tle onieonej bkitnej gry czy czerwonym wschodzcym socem nad napisem Nebraska, nios ze
sob wicej treci ni ubarwienie ciany czym pstrokatym. Ich wybr nie jest przypadkowy.
Podobnie nieprzypadkowe s rozmaite wybory Marianny, ktra jedzi na rowerze miejskim. Na
osiemnastk dostaa do niego koszyk od znajomych. W jej pokoju stoi wymarzone drzewko bon-
sai, rwnie urodzinowy prezent. Marianna ma proste blond wosy, ktre czesze z przedziakiem.
Ma modne w tym sezonie spodnie lune u gry, zwajce si przy kostkach, z niskim krokiem.
Na urodziny dostaa te wieszak to symbol jej niemiaego zainteresowania mod. Marianna nie
powie o sobie, e jest szafark, ale ma na swoim koncie jedn sesj. Z wyczuciem dobiera odpo-
wiednie ubrania i akcesoria. Umie zaaranowa zdjcia: nie tylko dobrze zestawi dodatki, znale
odpowiedni poz i dobry kadr, ale take osadzi to w odpowiednim otoczeniu. Marianna jest
wegetariank. Marianna czasem podpisuje si japoskim pseudonimem Mizuki. Gdy prosimy, eby
polecia nam jak knajp w miecie, kieruje nas do chiskiej herbaciarni, w ktrej panuje klimatycz-
ny pmrok, na jednej cianie akwarium z czerwonymi, egzotycznie wygldajcymi rybkami, na innej
stylizowane na orientalne ryciny grafki. W menu wybr herbat zielone, czerwone, jaminowe,
pu-erh oraz pieroki z krewetkami w ryowym ciecie. Jaka jest Marianna? To wida w przytoczonych
tu fragmentach: jak si ubiera, jaka ma wraliwo, czego sucha, co je, jak porusza si po miecie.
Te wszystkie elementy s przez ni uspjniane w jeden styl w tym sensie te praktyki maj wymiar
estetyzacji ycia codziennego.
Styl jest tym, co uspjnia wiele poziomw funkcjonowania jednostki: poziom wartoci,
przekona, poznawczy czy emocjonalny. Estetyka przestaa wspczenie peni tradycyjn rol.
W procesach nazywanych estetyzacj codziennoci ujawnia si jej spoeczna moc i sia. Estetyczny
56
charakter ma nie tylko sztuka, ale i codzienno. Estetycznym ocenom i estetycznemu wartociowaniu
oraz estetycznemu poznaniu podlegaj nie tyle dziea sztuki czy zjawiska z jej obszaru, ile zwyke,
prozaiczne, potoczne, banalne i codzienne sytuacje.
Styl pozwala na ekspresj, ktra jest niezbdnym elementem refeksyjnego ycia. Refeksyjno
wymaga podejmowania wyborw i manifestowania ich. Stylistyka naszego codziennego ycia jest
manifestem tych wyborw w mikroskali codziennego ycia. Nie trzeba zapisywa si do partii, wielkie
gesty polityczne trac dzisiaj moc. Rwnie silnym komunikatem staje si krcenie ogniami, zrobienie
sobie dredw, jedenie na rowerze czy jak w przypadku Marianny i Karola bycie wegetarianami.
REFLEKSYJNIE PORUSZAJC SI W ARCHIWUM BYCIA RAZEM
Nowe media maj potencja materializowania
tego, co okrelamy jako bycie razem. Bycie razem
przeduone przez nowe technologie opiera si na
pewnych ladach, nie tylko wizualnych, ktre nie-
jako utrwalaj pewne gesty i znacz ruch w serwi-
sach takich jak Nasza-klasa, ale te na Gadu-Gadu,
i na wywietlaczach telefonw komrkowych.
Widzielimy to w paczce znajomych, gdzie public-
zne komentarze czy tagowanie osb na zdjciach
s ladami uwagi; widzielimy to w mioci i w in-
tymnoci, gdzie zamieszczenie zdj ukochanych
staje si ladami czuoci. W ten sposb powstaj cyfrowe archiwa, zasoby wypenione ladami wspl-
nych praktyk. Zwykle nie s one tworzone celowo. Powstaj mimochodem jako efekt dziaania technologii,
ktre rejestruj obieg informacji. Uytkownicy zdaj sobie jednak spraw, e do zapisw sprzed tygodnia,
miesica czy roku zawsze mog wrci. Te archiwa nie s ledwie statyczn ksig goci, ale ywym tworem,
ktry ma zdolno przechowywania afektw i ich aktualizowania w teraniejszoci. Do ladw, ktre s
jego budulcem, mona wraca, bo s trwae i wyszukiwalne. Kada osoba funkcjonujca w sieci towarzys-
kich relacji zaporedniczonych przez nowe media obrasta takimi ladami.
Modzi, z ktrymi pracowalimy, maj pewne umiejtnoci korzystania z pozostawianych przez siebie
i innych uytkownikw czy te czonkw sieci, elektronicznych ladw. Idc krok za nimi, staralimy si
poznawa cieki, ktrymi drepcz w sieci zarwno tej towarzyskiej, jak i internetowej. Wymaga to od
nich pewnych kompetencji. Po pierwsze wypracowania strategii poruszania si w tej przestrzeni relacji, po
drugie znajomoci samych technologii (ich moliwoci, funkcjonalnoci etc.). Mwic, e poruszaj si po
tej przestrzeni w sposb refeksyjny, nie chcemy stwierdzi, e jest on wyrachowany. Wrcz przeciwnie, z ob-
serwacji zebranych w terenie wynika, e ca wiedz dotyczc tego, jak funkcjonuj i na co pozwalaj nowe
technologie, modzi wykorzystuj w moliwie dobrej wierze i z du yczliwoci. S one raczej wykorzysty-
wane do umacniania wizi i relacji, a nie unikania odpowiedzialnoci czy lansowania si.
Zauwaylimy, e najwaniejsze dla modych ludzi, z ktrymi rozmawialimy, jest bycie razem (towarzyskie
sieci, przyjacielskie relacje i silne wizi intymnych zwizkw) oraz rozwijanie si w obszarach swoich zajawek.
DO ZAPISW SPRZED TYGODNIA, MIESICA
CZY ROKU ZAWSZE MONA WRCI. TE
ARCHIWA NIE S LEDWIE STATYCZN KSIG
GOCI, ALE YWYM TWOREM, KTRY MA
ZDOLNO PRZECHOWYWANIA AFEKTW I ICH
AKTUALIZOWANIA W TERANIEJSZOCI. KADA
OSOBA FUNKCJONUJCA W SIECI
TOWARZYSKICH RELACJI ZAPOREDNICZONYCH
PRZEZ NOWE MEDIA OBRASTA TAKIMI LADAMI
57
To odkrycie kieruje nasz badawcz uwag przede wszystkim na obserwowanie aktywnoci na tych polach.
Z kolei na poziomie analitycznym prowadzi nas do wnioskw na temat tego, w jaki sposb technologie
komunikacji, pozwalajce na stae bycie w kontakcie, przeduajce ten kontakt i pozwalajce na rozwi-
janie pasji i zainteresowa oraz ekspresj twrczoci, wpisuj si w procesy tworzenia tosamoci, czyli
ksztatowania swojego ja.
JA W SIECI RELACJI
Widzimy, e to, kim si jest, jest silnie splecione z praktykami w polu technologii, z czego moemy wnioskowa,
e procesy ksztatowania tosamoci przeywane na poziomie jednostkowym jako bycie sob, s niero-
zerwanie zwizane ze swoistymi technologiami (rozumianymi zarazem jako techniczna infrastruktura, jak
i oglna logika korzystania z niej).
Przyjrzyjmy si temu bliej. Etnografczny materia odsya nas od ladw i zmaterializowanej sieci kontaktw
towarzyskich ku temu, co za nazywamy za Markiem Granovetterem (1973) si sabych wizi. Nasi modzi
wsppracownicy w swoim yciu codziennym maj nieustanny dostp jeli nie na poziomie interakcji
twarz-w-twarz, to przynajmniej na poziomie moliwoci kontaktu ekran-w-ekran do wielu ludzi oraz
relacje z nimi. Majka ma na Naszej-klasie 428 znajomych. Pytana przez Pawa Mazurka, jednego z naszych
badaczy terenowych, o losowo wybranych potraf bez wahania okreli kad osob: to jest kolega z pod-
stawwki, to koleanka mojej siostry z liceum, z t dziewczyn chodziam do przedszkola i bardzo dawno jej
nie widziaam. W zbiorze znajomych najczciej nie ma miejsca na fkcyjne kontakty. Modzi deklaruj, e
nie przyjmuj obcych, tych, ktrych nie znaj. Ale, zastanawiajc si nad konsekwencjami, jakie niesie to
ze sob, postawmy sobie pytanie o to, co to znaczy zna kogo w dobie portali spoecznociowych, ktre
materializuj sabe wizi w przeszukiwalne bazy danych relacji spoecznych.
Grzesiek spotka kiedy dziewczyn na koncercie. Spodobaa mu si. Zacz jej szuka na Naszej-klasie.
Wpisywa w wyszukiwark: Ania, lat 1516, miejscowo Warszawa. Wyskakuje czternacie stron profli.
Wszyscy jego znajomi mwili, e to duo, i byli peni podziwu, e mu si chciao wertowa te elektroniczne
archiwa. Grzesiek mwi, e przejrzenie czternacie stron profli to nic takiego. Musia klika na kady profl,
eby zobaczy fotki i j rozpozna. Dziki temu teraz ma z ni kontakt! Alek kolega Grzeka przyznaje, e
Nasza-klasa suy do obczajania si. To obczajanie si ma swoisty charakter. Poprzez cyfryzacj, wizki relacji
i sposb funkcjonowania osb w sieci nabiera charakteru bazy danych. Nie mamy do czynienia z osobami,
ale z cyfrowym zapisem, ktry na mocy spoecznej konwencji potrafmy odczyta jako pewne informacje
o danej osobie. Na mocy tej konwencji kady odpowiada sobie, co to znaczy zna kogo. Ania uznaa, e
Grzeka, chopaka, ktry odszuka j na Naszej-klasie po tym, jak migna mu na jakim koncercie, zna
i moe mie z nim kontakt.
Osadzenie sieci relacji towarzyskich w rodowisku cyfrowym nie grozi tym, e modzi wpada bd w jego
otcha bezrefeksyjnie dajc si zatopi, przeciwnie pozwala to im na refeksyjne nawigowanie w relac-
jach z otoczeniem, na negocjowanie spoecznych konwencji pozwalajcych na wzajemne porozumienie co
do znaczenia pewnych gestw i odpowiadajcych im poj takich, jak koleestwo, przyja, znanie si.
58
ROBERT. FACEBOOK I POLITYKA
SPOTKANIE Z DZIAACZEM MODZIEWKI PARTYJNEJ SLD W ZAHACZEWIE POZWALA
ZOBACZY, JAK NOWE SIECIOWE FORMY KOMUNIKACJI ZMIENIAJ SPOSOBY DZIAANIA
W HIERARCHICZNYCH ORGANIZACJACH. ROBERT DZIKI UMIEJTNEMU WYKORZYSTANIU
INTERNETOWYCH KOMUNIKATORW ORAZ PORTALI SPOECZNOCIOWYCH ZYSKUJE NA
AUTONOMII WOBEC FORMALNEJ STRUKTURY PARTYJNEJ.
Robert do polityki traf przez Google. Jak miaem 16 lat, to stwierdziem, e chc co robi, gdzie
nalee. Wiedziaem tylko tyle, e po lewej stronie, wic zaczem szuka w Google. Na stronach
Federacji znalazem namiary na przewodniczcych lokalnych modziewek, gdzie indziej byy tylko
namiary na central. No wic zadzwoniem, powiedziaem, e chciabym dziaa, i dalej potoczyo si
ju byskawicznie. [...] Niedawno zostaem przewodniczcym Federacji Modych Socjaldemokratw
w Zahaczewie. Dziaam, bo mam ch dziaania, to mi sprawia przyjemno. Najlepiej jest dziaa
poprzez organizacj, bo wtedy masz zaplecze, dziaasz w szerszym gronie ludzi.
Robert emanuje energi i entuzjazmem. Trenowa lekkoatletyk w AZS, ale teraz biega ju tylko
dla przyjemnoci, bo trzeba si skoncentrowa na maturze. Czasami gra; najpierw skrzypce, teraz
gwnie perkusja i keyboard, gram w orkiestrze szkolnej i jammuj z chopakami dla przyjemnoci
(jestem po szkole muzycznej), a czasami dorabia jako DJ na osiemnastkach. Teraz jest czas osiem-
nastek mojego rocznika, zamwienia same si nakrcaj, bo najlepsz reklam jest to, jak si gra.
Wakacje przepracowa, sprzedajc ciuchy na targu, pobudka bladym witem, bo trzeba jeszcze
pidziesit kilometrw dojecha. Uwielbia oglda flmy (cigane z netu, bo to szybciej i atwiej),
wrcz poera ksiki (przede wszystkim ksiki, ktre rozszerzaj wiedz, opisuj rzeczywisto, np.
ostatnio o rdach nienawici w krajach postkomunistycznych, o tym, co si dziao w Kosowie, Oset-
ii. Lubi czyta ksiki w jeden dzie, umiem czyta osiem godzin non stop i albo do koca, albo do
poowy. Nie lubi czyta po kawaku, w stylu seriali.
Robert ma talent nawizywania, podtrzymywania i wykorzystywania tych znajomoci. W swo-
im telefonie ma ponad czterysta kontaktw, ktre s podzielone na grupy: media, polityka, klasa,
rodzina, znajomi oraz inni. Nie zawsze zapisuj po nazwisku, czasem tylko sowem kluczem. Twj
numer zapisaem jako projekt badawczy. Nawet jak za dwa lata zadzwonisz, to od razu skojarz,
kim jeste.
czc towarzysk swobod z pieczoowitoci rejestrowania nawizanych znajomoci, Robert
jest w stanie mobilizowa si sabych wizi (Granovetter, 1973). Jego towarzyskie relacje staj si
jednoczenie zasobem, z ktrego mona czerpa, planujc dziaanie. Zebrane w listach w telefonie
komrkowym, Naszej-klasie czy na Facebooku kontakty staj si spoecznym kapitaem, z ktrego
Robert umiejtnie korzysta.
Kiedy graem na takiej bardziej wystawnej imprezie: catering, ochrona, te sprawy. Podszed
do mnie jeden ochroniarz powiedzie, e fajn muzyk gramy. Pogadalimy chwil, wymienilimy
si numerami, podrzuciem mu pniej pytk z t muzyk i tyle si widzielimy. P roku pniej,
gdy jako modziewka wsporganizowalimy imprez, okazao si, e potrzeba ochroniarza, wic
zadzwoniem do niego. Wyszo o wiele taniej, ni gdybymy brali przez frm. Nigdy nie wiesz, kiedy
jaki numer okae si potrzebny.
Dwudziestotysiczne Zahaczewo jest podstawowym obszarem dziaania Roberta. Interesuj si
polityk oglnokrajow, ale bez wasnych ambicji. Ja dziaam w powiecie.
59
MAM ICH NA FACEBOOKU, TO SI ROZMAWIA
Odkd 12 lutego 2007 roku CBA zatrzymao Mirosawa Garlickiego, szefa Kliniki Kardiochirurgii
warszawskiego szpitala MSWiA, pod zarzutami korupcji i zabjstwa (Nikt wicej przez tego pana
ycia pozbawiony nie bdzie mwi w telewizji wczesny minister sprawiedliwoci Zbigniew Ziob-
ro), Robert ledzi t spraw, a szczeglnie doniesienia o niskiej liczbie przeszczepw w Polsce. Jak
by kryzys transplantologii, to przygotowalimy na doynki tzw. kart ycia, eby ludzie mogli wyrazi
pisemn zgod na pobranie organw. Rozdalimy chyba z trzysta pidziesit tych kart.
Gwn okazj dla Roberta, eby wyj poza swj teren, s kongresy i zjazdy, gdzie mona si
otrze o polityk wikszego formatu, ale przede wszystkim nawiza kontakty (i doda do kontak-
tw) z ludmi z innych regionw. Jestem osob, ktra wszdzie duo mwi, z kadym si przywitam,
zawsze mnie peno. Jak pojad na zjazd wojewdzki czy krajowy, to si miej, e po kadym takim
zjedzie jest plus pidziesit nowych znajomoci.
Ofcjalne zjazdy s zdominowane przez ofcjalne formy, na bardziej bezporednie rozmowy kulu-
arowe czasu zostaje niewiele, a to wanie one s rdem najcenniejszych informacji. Jak jeste na
nieformalnym spotkaniu, to prdzej moesz rozmawia bez ogrdek. Na formalnych czasem lepiej
czego nie mwi, nieraz trzeba si uszczypn w jzyk, zanim si co powie. Ledwie si jednak ob-
gada, co sycha i jakie wieci, a ju si egna pora i do nastpnego zjazdu.
Dlatego modziewka Roberta zaoya ofcjalne oglnopolskie forum internetowe krajowe.
Robert zaglda tam co jaki czas, ale jak twierdzi, niewiele tam si dzieje. To jak w polityce przed
mediami, kady si ogranicza w wypowiedzi. Stamtd nie dowiesz si, co kto naprawd myli. Na
forum krajowym nikt nie napisze, e organizacja w regionie mu si rozpada, bo nie ma chtnych
ludzi, bo on by si wtedy sam na strza wystawia. Podobnie jak na kongresach, na ofcjalnym forum
dyskusyjnym rozmowy prowadzone s w ofcjalnym tonie. Ale nie mona ju koncesjonowa rozmw
kuluarowych wrd usieciowionych modych dziaaczy rozsianych po kraju.
Jak ju si pozapraszalimy do znajomych, to zaczy si bardziej otwarte dyskusje na Naszej-
klasie, a szczeglnie na Facebooku. Ja dziki temu rozmawiam z ludmi z rnych regionw, z ktrymi
normalnie widuj si tylko podczas zjazdw, ale wtedy nie zawsze jest sposobno spokojnie pogada.
Poznajemy si lepiej, wymieniamy swoimi odczuciami. Na zamknitych, maych forach nikt z nas nie
ma strachu eby powiedzie, e przewodniczcy jest saby. Tam s ludzie, ktrzy chc co powiedzie,
ale niekoniecznie od razu na forum krajowym.
Takie grona politycznych znajomych, ksztatujce si niezalenie i poza kontrol kierownictwa, to
wci jeszcze zjawisko wieej daty. Na tyle wieej, e zmiana jest wyrazista nawet z nastoletniej pers-
pektywy dwch lat spdzonych w polityce: to ju nie jest tak, e kontakt mamy od zjazdu do zjazdu,
zauwaa Robert. A jeszcze niedawno, jak kto dzwoni spoza regionu, to wiadomo byo, e musi by
wielka sprawa. Teraz kuluarowe rozmowy mog toczy si pomidzy dziaaczami z rnych miejsc
w atmosferze nieofcjalnoci i zaufania wsptworzonej przez architektur komunikacyjn serwisw
spoecznociowych. Robienie polityki przez Nasz-klas czy Facebooka wprowadza w hierarchiczne
struktury partyjne formy komunikacji oparte na niehierarchicznych, sieciowych zasadach.
Robert z Facebooka korzysta od niedawna. Zarejestrowa si w trakcie pobytu na Midzynarodowym
Zjedzie Modziey Socjaldemokratycznej na Wgrzech w 2009 roku. Po jednym z wykadw
prowadzcy, zamiast podania adresu e-mailowego, zapowiedzia, e ewentualny kontakt najlepiej
nawizywa z nim poprzez Facebooka. Pado pytanie, czy zgromadzeni korzystaj z portalu. Wszyst-
kie rce poszy w gr, z wyjtkiem polskiej delegacji. Jeszcze tego samego dnia Robert zaoy swj
profl, a midzynarodowy zjazd zaowocowa midzynarodowymi znajomociami , ktre aktywnie
podtrzymuje do dzi. Czsto rozmawiam z dziewczynami z Meksyku, ktre poznaem na tym zjedzie
60
na Wgrzech, s bardzo sympatyczne. O polityce, ale te o tym, co sycha. Z chopakami z Niemiec,
z Palestyny. Mam ich na Facebooku, to si rozmawia.
Gdy poszukiwa niedawno informacji na temat konfiktu w Osetii Poudniowej w 2008 roku,
Robert nie by zdany wycznie na ofcjalne doniesienia medialne. Mg zasign opinii wasnych
korespondentw i komentatorw, uywajc sieci zazwyczaj dla niego stosunkowo lokalnej, ale gdy
trzeba, sigajcej a do Gruzji.
Ostatnio poznaem si z Gruzink, ktra te bya na zjedzie, ale wtedy nie rozmawialimy. Jed-
nak zapamitaem j, bo prowadzia tam warsztaty, na ktrych byem. Chciaem porozmawia
z kim, kto by na ywo w tym konfikcie, wic znalazem jej profl na Facebooku.
KOMUNIKACYJNA AUTONOMIA
Osoby takie jak Robert, dziaajce w organizacjach stosunkowo formalnych i hierarchicznych,
zaczynaj coraz szerzej korzysta z komunikacyjnej swobody oferowanej przez sieciowe media.
Stawia to pytanie, czy mimo e zachodzce zmiany nie zdyy jeszcze odcisn wyranego pitna,
dugofalow konsekwencj bdzie modyfkacja samych struktur organizacyjnych. (Warto w tym
kontekcie wspomnie o sieciowym charakterze kampanii prezydenckiej Baracka Obamy w 2008
roku, prowadzonej midzy innymi poprzez Facebooka, por. Halawa, 2008). W sytuacji intensywnego
usieciowienia oraz komunikacyjnej autonomii dziaaczy, ktrzy nie s ju zdani na ofcjalne zjazdy
i biuletyny oraz kontakty tylko z najbliszymi geografcznie znajomymi, moliwo hierarchicznego
komunikowania w obrbie organizacji zostaje mocno ograniczona.
Ludziom swobodnie organizujcym swoj aktywno komunikacyjn z uyciem elastycznych
i skalowalnych sieciowych narzdzi (takich jak uywane przez Roberta telefon komrkowy, Nasza-
klasa czy Facebook, ktre pozwalaj mu skutecznie dziaa na lokalnych doynkach, ale i dociera do
Gruzji w poszukiwaniu wiedzy) duo wydajniejsza wydaje si zapewne organizacja dca w kierunku
decentralizacji i spaszczania hierarchii.
Mody dziaacz z niewielkiego miasteczka pozostajcy w cigym kontakcie z politycznymi znajo-
mymi rozproszonymi po kraju i wiecie zmienia polityk od rodka. Sie w rkach modych politykw
pozwala im ksztatowa relacje w duej niezalenoci od ofcjalnych struktur. I daje, by moe, wicej
demokracji w demokracji.
61
UDANE BYCIE SOB
Cyfrowe technologie dziaaj jak spoeczne zwierciada odbijajce relacje, gusta i wizerunki poszczeglnych
grup czy osb. Ten moment odbicia czy zapisu nie jest jednak prost rejestracj. Ponownie mamy tu do
czynienia z mechanizmem performatywnym: komunikacja zaporedniczona przez technologie, bycie razem
przeduane i intensyfkowane przez nie, rozwijane i wystawiane z ich mediacj pasje i wytwory wytwarzaj
to, co chcemy nazywa udanym byciem sob.
Nie chodzi bynajmniej o to, e suma cyfrowych ladw tworzy jednostk. Chodzi o to, e poczucie bycia sob,
a zatem ycia w zgodzie ze sob, posiadania wasnych przekona, wartoci, prawdziwych i wanych relacji
bliskich (zarwno przyjacielskich, jak i miosnych), autentyczne, nieudawane realizowanie si i spenienie si
w zainteresowaniach, jest dla modych ludzi kluczowe. A w te rozmaite formy realizowania siebie wprzgnite
s media blogi, Gadu-Gadu, Last.fm, zdjcia.
Nasi wsppracownicy podkrelali mocno, cho nie wprost, warto autentycznoci, prawdziwoci wartoci,
dla ktrych najgorszym zagroeniem jest fasz. Znaczce wydao nam si, e o ile mwic o pasjach, sowa
autentyczno uywali chtnie, to w odniesieniu do relacji midzyludzkich autentyczno defniowali
poprzez negacj, krytyk udawania. Grono znajomych dobiera i dociera si po to, by bdc z innymi, kady
mg czu, e jest sob mwi nam Baej. Jak si spotyka ze znajomymi, to chodzi o to, eby by sob, eby
by naturalnym, a nie tak udawa kogo, kim si tak naprawd nie jest, czy tam si wywysza, czy stara si
podporzdkowa innym, zmienia swoje zainteresowania, czy zmienia co w sobie, eby si upodoba im.
Wic trzeba trzyma kontakt z tymi ludmi, z ktrymi mona by sob. Faszu boj si, gdy grozi udawaniem,
pozorowaniem, byciem kim, kim si nie jest. W ich yciu chodzi o udane bycie sob, nie udawanie bycia
sob.
TECHNOLOGIE CYFROWE A TECHNIKI SELF
BYCIE SOB JEST ZADANIEM DO WYKONANIA: ABY WYKONA JE UDANIE, NALEY SPRAWNIE
POSUGIWA SI NARZDZIAMI. TAKIMI NARZDZIAMI MOG BY NOWE TECHNOLOGIE
KOMUNIKACJI, KTRE TWORZ PRZYJAZNE RODOWISKO DLA BYCIA SOB, ALE Z DRUGIEJ
STRONY JA POSZUKUJE TAKE DOZNA INNEJ JAKOCI, JAK LAMPKA WINA WYPITA PRZY
ZAPALONEJ WIECY. O TO, JAK MAJ SI DO SIEBIE TECHNIKI SIEBIE I TECHNOLOGIE CYFROWE,
MAGORZAT JACYNO Z INSTYTUTU SOCJOLOGII UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO PYTA
AGATA NOWOTNY.
Agata Nowotny: W swojej ksice o kulturze indywidualizmu (Jacyno, 2007) pisze pani, e indywidu-
alizm to kulturowy projekt bycia w wiecie, e jest innymi sowy tak form uspoecznienia, ktra
szczeglne miejsce przyznaje wyborom z pola kultury. Teza o kulturalizacji zakada w tym rozumie-
niu, e obszar kultury dostarcza narzdzi wykorzystywanych przez jednostki do konstruowania wasnej
tosamoci. Jednostka zmuszona jest niejako do podejmowania samodzielnych, w peni wasnych
wyborw dotyczcych stylu ycia. Dlatego styl ycia musi jawi si jej jako wasny, a wybory kierowane
gustem czy smakiem kulturowym niejako powiadczaj autentyczno. Pisze pani take, za Bourdieu,
62
e tak rozumiany styl ycia jest narzdziem emancypacji. W terenie spotkalimy modych, ktrych prak-
tyki mona okreli jako aktywn stylizacj ycia. Wydaje si, e stylizacja ta faktycznie moe peni
funkcj emancypacyjn wobec instytucji, na jakie modzi s zdani od formalnych, jak szkoa, po nie-
formalne, jak rodzina. Bycie sob, bycie autentycznym, jest w tym wieku szczeglnie wan wartoci,
ktr odnajduj w towarzystwie znajomych, w paczce przyjaci i w intymnych relacjach partnerskich.
Bycie sob, mimo e mocno znaturalizowane w dyskursie potocznym, jest technik siebie (Foucault,
2000). Innymi sowy, aby by sob, trzeba konsekwentnie realizowa pewne zaoenia i podejmowa
okrelone dziaania. Pomagaj w tym rozmaite technologie w sensie mniej i bardziej dosownym.
Obserwujc technologie zwizane z mediami cyfrowymi, zauwaylimy, e wpisuj si one take w pro-
jekt zarzdzania sob i budowania wasnej tosamoci.
Technologie sprzyjaj urefeksyjnianiu ycia. Pozwalaj klasyfkowa, a poprzez klasyfkacj odnale
si i przypisa do danej klasy w stosunku do reszty. Tak jest m.in. ze zdjciami. Technologie wizualne,
cyfrowe aparaty, programy do obrbki i katalogowania zdj oraz infrastruktura sieci suca ich dys-
trybucji nie jest tylko technologi neutralnej rejestracji otoczenia. Zdjcie nie tyle dokumentuje to,
co dookoa, lub zatrzymuje moment, ile pozwala reprodukowa krg towarzyski, klasyfkujc, kto do
niego naley, a kto nie. Odbiorcy zdjcia dziel si na bardziej i mniej wtajemniczonych, co pozwala
zweryfkowa stopie zayoci i bliskoci.
Podobnie moe dziaa muzyka. Dla modych nie jest ona jedynie tem dla codziennych dziaa, ale
powanym hobby, w ktrego rozwj inwestuj czas i prac. Wyszukuj nowe zespoy, odsuchuj nowe
kawaki, wymieniaj linki ze znajomymi lub rozmawiaj o nowych znaleziskach podczas spotka.
Zastanawiamy si nad tym, jaka jest relacja nowych technologii komunikacji opartych na mediach
elektronicznych i technologii self.
Magorzata Jacyno: Jeli rozumie indywidualizacj jako proces kierowania jednostek ku zapobiegliwoci
w sferze ekonomii, ale take w sferze tosamociowych zada to nowe technologie komunikacji
tworz przestrze kulturow, w ktrej szczeglnie ostro ujawnia si dylemat nazywany przez Jeana-
Claudea Kaufmanna (2004) dylematem midzy holizmem spoecznym (nard, klasa, a w szczeglnoci
rodzina) a krgiem jednostki. Wiele wskazuje na to, e zwizane z krgiem jednostki bycie sob
mona rozumie jako prby okrelania siebie poza wszelkimi determinacjami czy jako zamiar dotarcia
do jakiej formy czystego ja. Holizm spoeczny proponuje takie kategorie, ktre dowiadczane s przez
jednostki jako pochaniajce i determinujce. Wanie dlatego prawdziwe ja jest skcone ze szko,
z rodzin i z prac. Nowe rodki komunikacji mog suy prbom restytucji holizmu spoecznego. Nie
ma adnej przeszkody, jak zauwaaj badacze, eby wykorzystane zostay na rzecz rozmaitych atawiz-
mw spoecznych, takich jak neofundamentalizm czy neonacjonalizm. Jednak moim zdaniem nie
jest przypadkiem to, e pojawia si tu przedrostek neo. Rne postaci holizmu tutaj pozwol sobie
na polemik z Kaufmannem inspiruj si dzisiaj krgiem jednostki. Zadane pytanie nie dotyczy
tego bezporednio, wic ogranicz si tutaj do stwierdzenia, e atawizmy i wsplnoty s funkcjona-
lizowane w taki sposb, by umoliwia jednostkom bycie sob. Innymi sowy holizm spoeczny staje
si dzisiaj nieosigalny z tego powodu, e jest przywoywany po to, by lepiej praktykowa indywidu-
alizm.
Nowe technologie komunikacji tworz przyjazne rodowisko dla bycia sob. Ale przychylam si
do tych autorw, ktrzy widz w tych moliwociach przede wszystkim intensyfkacj pewnych procesw
i przez to wyjtkowo dogodny teren bada, a nie zupenie nowe procesy (np. Slavoj iek). Prawdzi-
we ja poszukuje moliwoci odkrywania siebie czy tworzenia siebie z jakoci doznaniowych lampka
wina, dobry flm, joga, ciepa kpiel, suchanie muzyki czy rozmowa przez telefon. Wyranie wida, e
63
te jakoci doznaniowe po pierwsze s niewspmierne wzgldem siebie, a to z kolei oznacza, e trudno
je zsumowa tak, by tworzyy domykajc si cao, w ktrej jednostka mogaby siebie dowiadczy.
Po drugie brakuje im, jeli mona tak powiedzie, odpowiedniej tekstury, ciaru czy gstoci: nic nie
rzdzi przechodzeniem od rozmowy telefonicznej do suchania muzyki. Innymi sowy jakoci doznanio-
we sabo, jeli w ogle zamykaj tosamo. Jedna rozmowa telefoniczna prawie natychmiast doma-
ga si drugiej. Mona te jakoci doznaniowe nazwa, nawizujc do przywoywanego Kaufmanna,
maymi opakowaniami, ktre w dodatku cigle si przedzieraj. Ja nazwaabym je opakowaniami
jednorazowymi, atwopalnymi czy produktami o krtkim terminie wanoci. Skonstruowana wanie
tosamo w momencie, kiedy mogaby suy jakiemu domkniciu tosamoci, prawie natychmiast
si rozpada. Mona te powiedzie, e tworzenie takiej indywidualistycznej tosamoci opartej na byciu
sob dokonuje si rwnoczenie z procesem jej konsumowania czy zuywania. Z tego powodu jednost-
ki zabiegaj o to, by tym jednorazowym opakowaniom nada jak materialn posta fotografa,
blog, rozmowa, nagranie. Bycie sob moliwe jest w przestrzeni pozbawionej spoecznej grawitacji,
ale takie warunki pracy tosamociowej sprawiaj, e ukadane obok siebie czy jedno na drugim doz-
nanie nie tyle rozpywaj si, ile nic ich do siebie nie przyciga i nie wie ze sob. Jest raczej przeciwnie:
doznania uciekaj od siebie.
Jednak t interpretacj wywodw Kaufmanna uzupeniabym pewn obserwacj dotyczc za-
biegw zwizanych z zapanowaniem nad ulotnoci form bycia sob. Wydaje si, e mona mwi
o jakiej formie ukierunkowania dziaa zwizanych z byciem sob. W nowych rodkach komunikacji
i dziki nim znajomi i przyjaciele mog by pieczoowicie kolekcjonowani, wyliczani i rejestrowani.
Bardziej i mniej stabilne, bardziej i mniej zobowizujce znajomoci i przyjanie zdaj si stanowi
co w rodzaju utkankowienia czy unerwienia krgu jednostki wobec braku tekstury doznaniowoci.
Czasami uywa si okrelenia rodzina zewntrzna. Naleaoby oczywicie zastanowi si nad tym, czy
rzeczywicie mamy do czynienia z konstrukcj homologiczn wobec rodziny. Indywidualizacja w wymia-
rze biografcznym konkretnej jednostki powoduje koniecznie pogorszenie si relacji w rodzinie. Ze
relacje midzy rodzicami i dziemi to niezbity dowd na to, e sprawy przybieraj obrt zgodny z pla-
nem; indywidualizacja oznacza uwalnianie si od rodzicw. Przypomn w tym miejscu: zaczo si od
tego, e w redniowieczu caa rodzina sypiaa w jednym ku. W tym samym pomieszczeniu spdzali
noc take wszyscy zaproszeni, a take przypadkowi gocie. Dzisiaj najczciej daje si sysze skarg nas-
tolatkw, e rodzice nie pukaj przed wejciem do ich pokoju, a jeli ju naucz si puka, to nie czekaj,
a usysz prosz.
Indywidualizacja to proces powolny, przebiega z zahamowaniami, czasem cofa si, ale rwie
bezlitonie i nieodwracalnie wizy, o ktrych mona by sdzi, e s ze stali. Nowe rodki komunikacji
wspieraj to wyrywanie jednostek z rodziny, bo pozwalaj na to, by fakt dzielenia wsplnej przestrze-
ni nie stanowi przeszkody dla rwnie faktycznej emocjonalnej wyprowadzki. Std daje si dzisiaj
zauway tak intensywn prac rnych sub spoecznych nad przywracaniem wizi rodzinnej. Rekla-
ma spoeczna cigle apeluje do rodzicw, by czytali dzieciom i chronili dzieci przed obecn w internecie
przemoc. W moim przekonaniu wcale nie jest istotne to, do jakich treci dziecko czy mody czowiek
dociera, z kim nawie kontakt i czy przypadkiem nie stanie si ofar bd sprawc przemocy. Reklamy
te daje si raczej odczyta jako apel o podejmowanie prb odbudowywania wizi, ktre w tym sa-
mym zreszt czasie przez inne dyskursy s rozrywane. Apele te suy mog przede wszystkim mobi-
lizacji rodzicw do tego, by angaowali swoje siy w kontrol ywiou indywidualizujcych procesw
przez mao skuteczne rodki, takie jak ograniczanie, tymczasowe uniemoliwianie, reglamentowanie
i rejestrowanie emocjonalnych wyprowadzek dzieci do rodziny zewntrznej.
Odpowied na pytanie, czy mona te prby tworzenia nowego unerwienia krgu jednostki nazwa
rodzin zewntrzn, musi w tym przypadku da inny materia badawczy niejednorodny, ale z racji tej
64
niejednorodnoci przekonujcy, poniewa pozwala zobaczy, e rne dziaania i treci kulturowe kie-
rowane s tym samym motywem. Mit spjnej, tradycyjnej rodziny nie opuszcza kultury europejskiej.
W przedstawieniach kulturowych egzotyczne spoecznoci czy bliska tradycji europejskiej mafa opieraj
si na rodzinie. Rodzina zewntrzna wydaje si trafnym okreleniem na tworzenie przez nowe rodki
komunikacji rodowiska przyjaznego dla bycia sob. W kulturze popularnej mamy dzisiaj do czynienia
z dwoma przedstawieniami rodziny: albo jest rodzina determinujc przez zranienia, ktrych doznaje
jednostka, albo jest to idealizowana rodzina zewntrzna tworzona przez przyjaci.
Prawd, truizmem, a najbardziej chyba tautologi jest przekonanie, e nowe rodki komunikacji
uatwiaj i zagszczaj akty komunikowania si. Prawd jest jednak i to, e nie eliminuje to sytuacji,
w ktrej ludzie p dnia czekaj na wiadomo lub kontakt i e historia tego czekania wcale nie musi mie
szczliwego zakoczenia. Nie tylko dlatego, e niekoniecznie otrzymaj wiadomo czy otrzymuj z
wiadomo albo nie od tej osoby. Zgodziabym si z Kaufmannem, e poczucie absolutnej wyobraalnej
w kadym razie wolnoci, jakie daj nowe technologie, okazuje si mie za ssiadk pustk. Prawdzi-
we ja odnajduje si i wyczerpuje w doznaniowoci konkretnej i zarazem abstrakcyjnej. Chodzi bowiem
o odczute przez jednostk w okrelonej sytuacji doznania, takie jak ciepo, wolno, niepokj czy zach-
wyt muzyczn fraz. Jednorazowe opakowania tosamociowe domagaj si jakiej formy utrwalenia
i materializacji. Nowe rodki komunikacji sprzyjaj narratywizacji jani rozumianej jako poszukiwanie
odpowiedniej, zamykajcej narracji, ale sprzyjaj te narratywizacji jani rozumianej jako relac-
jonowanie fali przepywajcych przez jednostk dozna, relacjonowanie siebie niejako punkt po
punkcie, bez maa chwila po chwili: ochlapa mnie autobus, boli mnie gowa, widziaam dzisiaj X,
rozmawiaam z Y, nie chce mi si i do domu, bo bdzie awantura o to, e nie wychodz z psem na
spacer. Gste, intymne wyznania dowodz atwopalnoci opakowa tosamociowych. Inaczej mona
powiedzie, e byciu sob brakuje i zawsze brakowao wsprzdnych mocujcych moment doznania
w rzeczywistoci symbolicznej. Poniewa, jak wczeniej pisaam, opakowania tosamociowe zwizane
z krgiem jednostki tworz si i rozpadaj prawie rwnoczenie, domagaj si relacji, codziennego
reportau z wasnego ycia sporzdzonego dla konkretnego lub potencjalnego wiadka, ktry bdzie
mg potwierdzi, e w ogle zaistniay.
Na koniec trzy wnioski.
Nowe technologie sprzyjaj wyanianiu si nowego modelu ycia, o ktrym mona powiedzie, e jest
yciem prywatno-publicznym. Publiczny wymiar tworzonej przez nie przestrzeni wykorzystywany jest
do budowania wysp prywatnoci rodziny zewntrznej lub relacjonowania perypetii zwizanych
z poszukiwaniem i tworzeniem opakowa tosamociowych. Technologie te wydatnie wspieraj,
a w kadym razie stanowi przestrze podtrzymywania tendencji zwizanej z instytucjonalizacj jed-
nostki jako wewntrznego wiata.
Nowe technologie tworz rodowisko rozwijania si i wzmagania demokratyzacji jednostki. By
moe demokratyzacja wiata prywatnego ma wiksze znaczenie ni demokratyzacja sfery publicznej. De-
mokratyzacja wiata prywatnego stanowi cz tego, co Ulrich Beck nazywa wtrn naturalizacj wiata.
Demokratyzacja sfery publicznej dokonaa si po prostu przez przyznanie praw mniejszociom. De-
mokratyzacja prywatnoci dokonuje si za przez urefeksyjnienie. Wanie nieokieznan refeksyjno
wizaabym z wtrn naturalizacj wiata. Nie mam tu na myli wszechobecnego ryzyka. Mam na
myli raczej konieczno utrzymywania si przez jednostki w stanie cigej mobilizacji, gotowoci do
podejmowania eksperymentw, podwyszania samowiadomoci itd. Apele sub spoecznych i sta-
rania jednostek o harmoni i wewntrzny spokj mog jedynie potwierdzi, e stan jest wyjtkowy.
Czyste czy prawdziwe ja to aktualny szczyt urefeksyjnienia siebie przez jednostki.
Nowe technologie komunikacji ujawniaj i wzmagaj sprzeczno czy dylemat, o ktrym bya mowa
na pocztku. Prbom dotarcia do prawdziwego czy czystego ja poza wszelkimi determinacjami
65
towarzysz gwatowne zwroty i ucieczki w stron dawnego holizmu i prby budowania nowego holizmu
(rodzina zewntrzna) potwierdzajcego materialno ycia i zaleno od innych.
Magorzata Jacyno
REFLEKSYJNIE BY SOB WRD INNYCH
Technologie opisywane przez nas, jak widzielimy,
zaporedniczaj bycie razem oraz bycie sob.
W tym sensie wpisuj si w formowanie wasnej
tosamoci. S przez modych wykorzystywane do
odnajdowania si i oznaczania odnalezionego
miejsca w wiecie. W ten sposb staj si oni wo-
bec siebie samych przedmiotami zarzdzania, pla-
nowania, selekcjonowania, tworzenia.
Refeksyjno ukierunkowana na wizi, ktra jest
podstaw udanego nawigowania w sieci relacji
towarzyskich, pomaga jednostce mapowa jej najblisze i dalsze otoczenie. W procesie zaporedniczenia
dokonuje si szereg przemian, ktre same w sobie poddawane s przez modych refeksji. Krg towarzys-
ki zamienia si w przeszukiwaln baz danych. Gesty przyjani oraz niewinne spojrzenia materializowane
s w interpretowalnych ladach. Nowe rodowisko wymaga przemylenia na nowo sposobw dziaania.
Poniewa jest w nieustannym procesie tworzenia, reguy te wyaniaj si na bieco i podlegaj wsplnej
negocjacji.
Obserwowane przez modych technologie, negocjowane na ich gruncie praktyki i zasady zachowania,
s nieustannie refeksyjnie przetwarzane. Nie mona o nich mwi w kategoriach biernych przedmiotw
dziaania zaprojektowanych technologii.
KRG TOWARZYSKI ZAMIENIA SI W
PRZESZUKIWALN BAZ DANYCH. GESTY
PRZYJANI ORAZ NIEWINNE SPOJRZENIA
MATERIALIZOWANE S W INTERPRETOWALNYCH
LADACH. NOWE RODOWISKO WYMAGA
PRZEMYLENIA NA NOWO SPOSOBW
DZIAANIA. PONIEWA JEST W NIEUSTANNYM
PROCESIE TWORZENIA, REGUY TE WYANIAJ SI
NA BIECO I PODLEGAJ WSPLNEJ NEGOCJACJI
POSZUKIWANIE DOWODU NA WASNE ISTNIENIE
EKSCYTUJEMY SI RNYMI, ODMIENNYMI OD NIEGDYSIEJSZYCH ZACHOWANIAMI, JAKIE MONA
OBSERWOWA W INTERNECIE, ALE ICH SPOECZNE KONSEKWENCJE ZALE W DUEJ MIERZE
OD TEGO, JAKIE NOWE TRECI POJAWI SI W TRAKCIE KOMUNIKACJI. TE ZA NIE S PRODUKTEM
NOWYCH NARZDZI KOMUNIKOWANIA SI, LECZ POWSTAJ W TOKU RELACJI, W JAKIE LUDZIE
WCHODZ ZE SOB NAWZAJEM PISZE MIROSAWA MARODY Z INSTYTUTU SOCJOLOGII UW
W ROZMOWIE Z MATEUSZEM HALAW.
Mateusz Halawa: Pracujc nad t etnograf cyfrowego wiata, poznalimy modych ludzi, dla ktrych
nowe sieciowe technologie komunikowania byy oczywistoci. Ich kompetencje w korzystaniu z nich
mogy si rni, ale czyo je to, e od zawsze posugiwali si mediami cyfrowymi, w ktrych treci
66
s zdematerializowane, atwo kompresowalne, szybko dostpne w niewyobraalnej dla wczeniejszych
pokole iloci i kopiowalne bez adnego wysiku. Jednoczenie widzielimy, jak sieciowe technologie,
takie jak telefony komrkowe, komunikatory internetowe, serwisy takie jak Nasza-klasa zmieniaj formy
rozumienia siebie i bycia razem z innymi. Jest tu wicej refeksyjnoci (nieustanne dawanie sobie i wiatu
informacji zwrotnej jest wbudowane w architektur komunikacyjn tych interaktywnych technologii)
i wicej intensywnoci (na fzyczn przestrze naoona zostaje przestrze przepyww cyfrowych treci,
wiadomoci i emocji prawie zawsze dostpnych za pomoc przenonych gadetw).
Im wicej rozmawialimy o tym wiecie, przygotowujc raport, tym bardziej nasze pytania zaczynay
kry wok jednego z klasycznych pyta socjologii: pytania o jednostk. Zastanawia nas, w jaki sposb
te technologie wsptworz ja, ktre cho przeywane przez kadego z nas jako wyjtkowe i niepow-
tarzalne, jest specyfczn dla wspczesnoci form uspoecznienia?
Mirosawa Marody: To bardzo oglne pytanie, wic pozwolisz, e je rozbij przynajmniej na dwie
czci pierwsz dotyczc samego ja i drug dotyczc udziau nowych technologii w jego tworze-
niu. Podstawowym twierdzeniem o wspczesnoci jest teza o postpujcej indywidualizacji. Nasze
spoeczestwo ma by zapenione jednostkami, z ktrych kada czuje si wanie niepowtarzalna
i wyjtkowa, a jeli nawet tak si nie czuje, to kompulsywnie dy do tego, by czym si wyrni, choby
napisem na koszulce. Zwr uwag, e jest to twierdzenie, w ktrym wymieszane s wtki opisowe
i normatywne, i o ile mona zgodzi si z tym, e we wspczesnej kulturze wystpuje silny normatywny
nacisk na indywidualizacj, to ju przejcie od tego do twierdzenia, e spoeczestwo zostao zindywidu-
alizowane, budzi powane wtpliwoci. Ja nawet nie potraf sobie wyobrazi, co by to miao znaczy,
poza jak odmian Hobbesa wizji zbioru niezalenie funkcjonujcych jednostek, wzajem ze sob
walczcych o spoeczne uznanie, ktre jeeli ju wchodz ze sob w jakie relacje, to wycznie na bazie
sytuacyjnie zawizywanych ukadw. A przecie wystarczy rozejrze si wok siebie, by stwierdzi, e jest
to wizja niemajca adnego odniesienia do rzeczywistoci i tej przeywanej i tej zobiektywizowanej.
Nasze uwikanie w zwizki z innymi nie tylko nie zanika, lecz wrcz ulega intensyfkacji, a dzieje si
tak m.in. dziki nowym technologiom komunikacji, umoliwiajcym podtrzymywanie stosunkw
z osobami, ktre w innym przypadku dawno ju zniknyby z naszego ycia (vide Nasza-klasa) lub nigdy
by si w nim nie pojawiy (vide Facebook).
Nie jest rwnie tak, by odczucie niepowtarzalnoci i wyjtkowoci wasnej osoby byo czym specy-
fcznym dla wspczesnoci. W wymiarze psychologicznym, niezalenie od tego, jak gboko cofniemy
si w przeszo, jednostki zawsze miay poczucie swej odrbnoci i niepowtarzalnoci, zawsze te byy
rozpoznawane przez swe otoczenie jako zindywidualizowane byty obdarzone specyfcznymi cechami.
Jeli co je rnio od wspczesnych jednostek, to przede wszystkim to, e oprcz niepowtarzalnego
ja miay rwnie silne poczucie przynalenoci do pewnego My niezalenie od tego, czy owym My
by klan, rd, stan, klasa, czy nard. I to poczucie przynalenoci do zbiorowego My byo dla nich nie tyl-
ko dopenieniem ich indywidualnego ja, ale i podstawowym drogowskazem orientujcym dziaania
owego ja w przestrzeni spoecznej, poprzez nakadanie na pewnych zobowiza.
Mona zatem powiedzie, e zasadnicz cech wspczesnoci jest nie tyle wyodrbnienie ja, ile
zanik wszystkich tych ukadw spoecznych, ktre w nieodlegej przeszoci wyznaczay poczucie my
rodziny, rodowiska pracy, klasy, narodu. Oczywicie w sensie formalnym one nadal istniej, jednake
ze wzgldu na przeobraenia, jakim ulegy, straciy moc wizania jednostek i narzucania im jasno
okrelonych zobowiza. Nie jest wic tak, jak gosi znane twierdzenie Ulricha Becka, e to jednostki
wyzwoliy si z uwizi form spoecznych, to raczej owe formy rozpady si, pozostawiajc osamotnion
jednostk na placu boju.
67
Mateusz Halawa: Ale czy nie jest to tosame ze stwierdzeniem, e jednostka musi teraz sama okrela
swoje ja? Czy niezalenie od przyczyn efekt nie jest taki sam?
Mirosawa Marody: No, nie do koca. Twierdzenie, e jednostki wyzwalaj si z uwizi form
spoecznych, sugeruje, e s w stanie si bez nich obej, e s zdolne formowa swoje ja samodzielnie,
bez udziau innych czy spoeczestwa jako pewnej nadrzdnej caoci. I to jest wanie kracowa posta
tezy indywidualizacyjnej, ksztatowanej zreszt przy duym wspudziale kultury popularnej, ktra na
kadym kroku podkrela wag indywidualnego wyboru, dostarczajc zarazem wzorw zachowa, form
przeywania i osobowych modeli, spomidzy ktrych wybr ten ma by dokonywany. Od urodzenia
jednostka styka si dzi z olbrzymi i wci rosnc poda takich wzorw i modeli, od urodzenia te
towarzyszy jej artykuowany na rne sposoby komunikat: Moesz by kadym, od ciebie tylko zaley,
kim si staniesz. ycie jednostki jawi si w tym ukadzie jako co na ksztat buszowania po ogromnym
supermarkecie, z ktrego pek wybiera ona kierujc si wasnym gustem i wasnymi potrzebami
elementy do formowania wasnego ja. Std pewnie popularno tej metafory w pracach autorw
zajmujcych si opisem wspczesnoci.
Jednak taka interpretacja tezy indywidualizacyjnej jest cakowicie sprzeczna z ustaleniami nauko-
wymi, jednoznacznie wskazujcymi, e proces formowania ja ma charakter spoeczny, jest zoonym
efektem relacji, w jakie wchodzimy z innymi ludmi. Ci inni pojawiaj si w procesie formowania ja
na dwa podstawowe sposoby. Po pierwsze to dziki nim i ich specyfcznym reakcjom na nasze dziaania
w okresie socjalizacji pierwotnej uczymy si najkrcej rzecz ujmujc jaki wiat jest i jakim ja jestem.
To wtedy nabywamy przekonanie, e jestemy wyjtkowi, niepowtarzalni, e nasze denia s wane
lub te odwrotnie przekonanie, e cho odmienni, jestemy pod pewnymi wzgldami tacy jak inni,
jestemy wraz z nimi czci wikszej caoci, np. rodziny albo nawet rodziny biednej/bogatej, robotni-
czej/protestanckiej etc. To wtedy te wytwarzamy podstawowe nawyki radzenia sobie z innymi, uczymy
si sposobw rozwizywania konfiktw z nimi, radzenia sobie z wasnymi emocjami, otwartoci lub
zamykania si w sobie itd. To wanie w przemianach relacji dziecka z otoczeniem, wyrastajcych z prze-
mian ksztatu rodziny (partnerska, z ma liczb dzieci) i sposobw jego wychowywania, szuka naley
jednego z dwu podstawowych znacze twierdzenia, e indywidualizacja jest form uspoecznienia
preferowan we wspczesnym spoeczestwie.
Istoty tak rozumianego procesu uspoecznienia nikt dzi nie kwestionuje, ale te wydaje mi si,
e jest on traktowany jako mniej wany wobec tego, co dzieje si potem. Bo kiedy ju mam to poczu-
cie wyjtkowoci i niepowtarzalnoci, to trudno mi przyj, e inni mog wpywa na moje dziaania.
Przecie to ja wybieram, to ja decyduj, kim i jakim chc by, to ja walcz o swoj niezaleno.
Zwaszcza e te subiektywne odczucia z poziomu wiata przeywanego s wspierane analizami naukow-
cw spoecznych, opisujcych, jak wspominaam, wyzwalanie si jednostki z wizw form spoecznych,
wskazujcych na konieczno pracy nad sob, podkrelajcych odpowiedzialno jednostki przed sam
sob za ksztat jej ja.
Mateusz Halawa: Ale czy te analizy i opisy nie s adekwatne do sytuacji, w jakiej znajduje si
wspczesna jednostka? Czy nie jest tak, e indywidualizacja jako forma uspoecznienia wymusza na
nas takie wanie zachowania?
Mirosawa Marody: One pomijaj jeden niezmiernie istotny element ta zindywidualizowana jed-
nostka nie istnieje w prni, jej dziaania s w nieusuwalny sposb wspzalene od dziaa innych,
jej wybory za pocigaj za sob reakcje owych innych, reakcje, ktre mog by wzmacniajce lub
68
dewastujce dla naszego ja. Wic co prawda to ja wybieram, ale dostosowujc si do zachowa in-
nych i starajc si unikn wywoywania takich ich zachowa, ktre raniyby moje ego. A to oznacza,
e mamy do czynienia z nieustannym procesem selekcji jednostkowych dziaa, z pojawianiem si
pewnych ich regularnoci, innymi sowy z procesem ich uspoeczniania w drugim, obok socjalizacji,
sposobie rozumienia tego pojcia.
Ludzie s w gruncie rzeczy konformistami, nawet wtedy, gdy prbuj podkreli sw niepowtarzalno
czy si buntuj. Lub inaczej, zarwno nasza niepowtarzalno, jak i nasz bunt musz zosta rozpoznane
jako takie przez innych, by zyska znaczenie i sta si budulcem naszego ja. Potrzebujemy innych nie
tylko po to, by zrealizowa rne nasze denia, ale i po to, by te denia nabray waciwego sensu,
zostay uznane np. za wyraz samorealizacji, a nie infantylnych upodoba. Charakterystyczne dla indy-
widualizacji denie do bycia sob jest poddawane spoecznej standaryzacji i normalizacji wanie
w tego typu procesach uspoeczniania.
I tu moemy przej do drugiej czci twego pytania, tej dotyczcej udziau nowych technologii
w owych procesach. Pojawienie si nowego, wczeniej niewystpujcego narzdzia zawsze tworzy nowe
moliwoci dziaania. W przypadku tak rewolucyjnego narzdzia, jakim s technologie informacyjne,
te nowe moliwoci oznaczaj szybszy dostp do informacji, przyspieszenie komunikacji spoecznej,
przeksztacenia czasu i swoiste zniesienie przestrzeni i wiele innych rzeczy, ktre analizuje si zazwyczaj
pod nagwkiem spoeczestwa sieciowego. Jednake jeeli spojrzymy na te nowe technologie z pers-
pektywy tego, jak s one uywane w dziaaniach jednostkowych, to uderza, e su one take, a moe
nawet przede wszystkim, do suplementowania rnego typu defcytw, jakie pojawiay si wraz z nas-
taniem zindywidualizowanego spoeczestwa po-nowoczesnoci. Np. defcytu jednoznacznych skal
wartoci zwizanego z rozpadem zintegrowanych rodowisk spoecznych w sytuacji gdy ssiedzi z apar-
tamentowca zazwyczaj si nie znaj, kody ubraniowe straciy sw wyrazisto dla niewtajemniczonych,
moja pozycja pracy zaley od widzimisi kolejnego fachowca od restrukturyzacji itd., koledzy z Naszej-
klasy zaczynaj si jawi jako jedyne stabilne to spoeczne dla oceny wasnych osigni. Lub defcytu
pewnej, niepodwaalnej wiedzy konfrontowani z odmiennymi diagnozami i zaleceniami rnego typu
ekspertw zwracamy si do osb, ktrzy maj ten sam problem, ich zbiorowa inteligencja pomaga
nam dokona naszego wasnego, indywidualnego wyboru. Czy wreszcie, defcytu wsplnotowoci
Facebook czy blog (cilej, jego publiczno) su jako namiastka bliskoci, nie pocigajc za sob nad-
miernych zobowiza, ktre groziyby utrat niezalenoci.
Ale to suplementowanie spoecznych defcytw po-nowoczesnoci odbywa si take bardziej
porednio. Obserwujc zalew autofotografi w internecie, dochodz czasami do wniosku, e erupcj
tego swoistego narcyzmu tumaczy mona tylko jednym poszukiwaniem dowodu na wasne ist-
nienie. Oto jestem, wydaj si woa ich autorzy, dostrzecie mnie prosz, zwrcie uwag, jaki/a
jestem zabawny/a, przystojny/a, wysportowany/a, wyluzowany/a.
Kiedy, jeszcze przed epok komputerw i internetu, chodzc w lecie na spacery do pobliskiego
parku, obserwowaam w nim niemod ju, samotn kobiet, ktra pojawiaa si tam do regular-
nie, rozbieraa do kostiumu kpielowego i wykonywaa na kocyku proste wiczenia obliczone wycznie
na wyeksponowanie ciaa. Miaa niez fgur, a mijajcy j spacerowicze byli prawdopodobnie jedy-
nymi ludmi w jej yciu, ktrzy mogli to zobaczy. Potrzebowaa tych przypadkowych spojrze, eby
zobiektywizowa co, co jak si wydaje, stanowio istotny element jej obrazu ja. Kiedy ogldam zdjcia
na portalach fotografcznych, przychodzi mi do gowy wanie ta nieznana, samotna kobieta.
Samotno to nieodczny towarzysz procesw indywidualizacji. Samotno szczeglnego rodzaju,
samotno w tumie, jak to przed laty okreli David Riesman. Tumie odrbnych jednostek niezdolnych
(to uboczny produkt wspczesnych procesw socjalizacji) do nawizywania gbszych emocjonalnych
69
zwizkw, zbyt angaujcych, zbyt zobowizujcych, a przede wszystkim potencjalnie zagraajcych dla
naszego ja, ktre przecie musi by wyjtkowe i tylko nasze. Ale, paradoksalnie, to ja musi te by
potwierdzane w relacjach z innymi, bymy mogli w nie wierzy. Internet staje si w tym ukadzie genial-
nym narzdziem, doskonale wpisujcym si w t potrzeb zachowania chwiejnej rwnowagi midzy
deniem do niezalenoci i deniem do zdobycia spoecznego potwierdzenia wasnego ja.
Mateusz Halawa: Ale czy obok tego uzupeniania defcytw nie tworzy czego nowego, jakiej nowej
formy uspoecznienia?
Mirosawa Marody: Sdz, e jest za wczenie, by na to pytanie sensownie odpowiedzie. Uwaam,
e potencjalnie jest to narzdzie o takiej sile oddziaywania, e wczeniej czy pniej do tego dojdzie.
Ale wszystkie rewolucyjne zmiany technik komunikacji, w pocztkowym okresie swego funkcjonowania,
byy narzdziem wykorzystywanym gwnie do zaspokajania potrzeb uksztatowanych pod wpywem
formacji, do zmiany ktrej z czasem si przyczyniy. Tak byo ewidentnie w przypadku druku. Przyjmuje
si dzi, e wynalazek druku przyczyni si do uksztatowania wspczesnych narodw, spoeczestwa
obywatelskiego, pastwa narodowego, samego wyobraenia jednostki jako zindywidualizowanego
bytu. Ale w swych pocztkowych zastosowaniach suy przede wszystkim do rozpowszechniania treci
religijnych, konstytuujcych wizi spoeczestwa tradycyjnego. I obserwujc te pocztkowe jego zasto-
sowania, trudno byoby odgadn jego pniejsze konsekwencje.
Podobnie jest z technologiami informatycznymi. My si oczywicie ekscytujemy rnymi, odmien-
nymi od niegdysiejszych zachowaniami, jakie mona obserwowa w internecie, ale ich spoeczne kon-
sekwencje zale w duej mierze od tego, jakie nowe treci pojawi si w trakcie komunikacji. Te za nie
s produktem nowych narzdzi komunikowania si, lecz powstaj w toku relacji, w jakie ludzie wchodz
ze sob nawzajem.
Mirosawa Marody
DZIELENIE SI
YCIE CODZIENNE Z NOWYMI MEDIAMI WIE SI Z NIEUSTANNYM DZIELENIEM SI
MUZYK CZY FILMAMI ORAZ PRZESYANIEM SOBIE LINKW DO CIEKAWYCH MIEJSC
W SIECI. W TEN SPOSB GRUPY UYTKOWNIKW WYDEPTUJ SOBIE SWOJE CIEKI W
INTERNECIE ORAZ UWSPLNIAJ PRZEYCIA I OPINIE ZWIZANE Z USIECIOWION KULTUR.
Z TYCH PROCESW WYMIANY I DZIELENIA SI WYANIA SI WSP-INTERNET: SWOJSKA,
ZAWSZE LOKALNA, BUDOWANA RAZEM SIE. W TYM ROZDZIALE PROPONUJEMY MODEL
CYRKULACJI KULTURY, KTRY POKAZUJE, W JAKI SPOSB ZWIZANE Z TOSAMOCI PRAKTYKI
WYSZUKIWANIA I DZIELENIA SI S W ISTOCIE MNOENIEM, ROZPOWSZECHNIANIEM
I TWORZENIEM LOKALNYCH PUBLICZNOCI DLA TRECI KULTUROWYCH.
71
Gdy pracowalimy nad tym raportem, uderzya nas powszechno wymiany rozmaitych treci i wytworw
kulturowych. Dla modych mieszkacw Ziemielina sytuacja jest oczywista: jeli czego potrzebujesz, a sam
nie moesz lub nie potrafsz do tego dotrze, to zawsze wiesz, do kogo zwrci si o pomoc. Najfajniejsze
zdjcia w sieci wynajduje Mody; wszyscy wiedz, e jest w tym dobry.Jeli mwi o fajniejszych stronach,
to chodzi mi o te rne linki, ktre mi Modzik wysya, bo si bardzo na tym zna mwi Alek. On sam z kolei
niele zna si na kinie, a przy okazji posiada szybkie cze i wie, jak ciga flmy z sieci. Wielu jego znajo-
mych nawet nie prbuje ciga na wasn rk maj wiadomo, e u Alka pobranie pliku potrwa nie
wicej ni trzydzieci minut. Zamiast wic czeka na co ca noc, wystarczy go poprosi. Zreszt jest bardzo
prawdopodobne, e Alek poszukiwany flm ju ma na swoim komputerze jest bowiem nie tylko sprawnym
cigaczem, ale te w towarzyskiej sieci wzem odpowiedzialnym za flmy. Dlatego spywaj one do niego
nie tylko z internetu, ale te od znajomych, ktrzy chcc si odwdziczy za flmy, przynosz mu inne. Jeli
jednak potrzebujesz nie flm, ale Photoshopa, powiniene zwrci si do Marcina, ktry specjalizuje si
w ciganiu programw. W ten sposb modzi wiadcz sobie nieformalne usugi, a wymiany te sprawiaj,
e ycie jest bogatsze. Wsplnie mona wicej.
Nasi modzi wsppracownicy wymieniaj si linkami do fajnych stron, przesyaj sobie zdjcia, pokazuj
sobie nawzajem wiat. Krzysiek z kolegami wysyaj sobie przez Gadu-Gadu linki do flmikw, ktre miesz
tylko ich, nikogo wicej. Krzysiek gromadzi te flmiki w swoim proflu na YouTubie, dodajc je do ulubionych.
Dziki temu ma do nich zawsze atwy dostp. Zgromadzi ju spore archiwum. Znajduje je przypadkowo,
buszujc w sieci. Jak jest mieszne, to wysyasz innym ludziom, a jak nie jest mieszne, to przeczasz na
nastpne i szukasz czego miesznego opowiada Alek. I tak to si krci. W tym dzieleniu nie chodzi tylko
o uzupenianie si kompetencjami, gdzie to, czego nie umie zrobi si samemu, moe zrobi za mnie kolega.
Chodzi przede wszystkim o podtrzymywanie relacji przez przesyanie sobie linkw i dzielenie si treciami.
Dziel si muzyk, linkami, zdjciami. W Zahaczewie mao popularne s serwisy suce przechowywaniu
i udostpnianiu zdj. Ale zdjcia kr wrd znajomych. Najczciej przechowuje si je po prostu na pen-
drivie o duej pojemnoci. Jedna osoba zrzuca tam swoje zdjcia i puszcza przenon pami w ruch. Zdjcia
przechodz z rk do rk. I zgodnie z odmienn od logiki analogu logik wiata cyfrowego z kadym
podczeniem do kolejnego komputera treci nie ubywa, ale wrcz przeciwnie przyrasta. Zazwyczaj kto,
kto zgrywa pliki na swj komputer, dorzuca na pendrive co od siebie, troch w gecie wdzicznoci, a troch
eby pokaza znajomym swoje wasne fotografe lub jakie nowe odkrycie. Pami wraca do waciciela
zapeniona nowymi zdjciami i muzyk. Z dnia na dzie wszyscy maj coraz wicej megabajtw.
Dzielenie si muzyk jest wane dla Goki. Muzyka
to jej pasja, a dzielenie si ni jest nieodcznym as-
pektem w procesie jej odbioru. Nie ma swojego ulu-
bionego gatunku czy wykonawcy. Jej pasja polega
na wyszukiwaniu ciekawych kawakw nieznanych
zespow w internecie. Pomaga w tym Last.fm (zob. o Last.fm s. 85). Z kadego nowego znaleziska bardzo
si cieszy. Odsuchuje w skupieniu, w wolnym czasie, ktry z trudem udaje jej si wykroi w przeadowanym
zajciami i szko planie dnia. Na odsuchanie nowego kawaka trzeba koncentracji i skupienia. Tylko dobrze
znane rzeczy puszcza jako to muzyczne w czasie sprztania czy odrabiania lekcji. Pliki muzyczne podsya
swojemu chopakowi, wokalicie w zespole punkrockowym, i przyjacice wsplokatorce. Muzyk, ktra
jest dla niej intymnym dowiadczeniem, najchtniej dzieli z najbliszymi. Najwicej linkw do piosenek to
sobie wysyam z Piotrkiem i z Kak, z ktr mieszkam mwi Goka. Niezalenie, czy dzielenie odbywa si
PAMI WRACA DO WACICIELA ZAPENIONA
NOWYMI ZDJCIAMI I MUZYK. Z DNIA NA DZIE
WSZYSCY MAJ CORAZ WICEJ MEGABAJTW
DZIELENIE SI
72
w wszym, czy szerszym gronie, jest niemal przymusem. Jak mwi Goka:To jest jakie chore, ale po prostu
trzeba si z kim podzieli!
Obserwujc modych ludzi, mielimy wraenie, e dzielenie si jest nieodcznym elementem odbioru i kon-
sumowania treci kultury. Sprawiali wraenie, jakby brak moliwoci podzielenia si z najbliszymi swoimi
znaleziskami czy zdobyczami przekrela moliwo penego odbioru. Treci dzieli si zarwno z kilkoma
znajomymi, jak i z najbliszymi. Dzielenie si odgrywa istotna rol take w zwizkach intymnych (o czym sze-
rzej pisalimy w czci Mio). Bo dzielenie si to nie zimny obieg danych, ale zesp praktyk, ktre maj
wysok temperatur: s ekscytujce, wane, intensywne, wiziotwrcze. Ekonomia wymiany i przesyania
linkw obrasta emocjami, jest nasycona ciepem uczu. W wiecie, ktry pokazali nam modzi ludzie, nie
ma podziau na zimne technologie i gorc przestrze materialn: ta cyrkulacja rzdzi si jednoczenie
prawami cyfrowej ekonomii, ktra dematerializuje kultur i zamienia j w atwo kopiowalne i tanio
przesyane dane, ale i prawami ekonomii moralnej, ktra mwi, e dobrze jest si dzieli. Tylko przygldajc
si jednoczenie technologicznemu i moralnemu ustrukturyzowaniu sieci, moemy zacz rozumie nowe
techno-spoeczne rodowisko, w ktrym funkcjonuj treci kultury.
Z perspektywy zarwno naszych wsppracownikw, jak i architektury sieci, pliki z flmami i muzyk chc
by wysyane dalej, komentowane, tagowane. A oni chc je przesya. W tym sensie praktyki kulturowe
modych ludzi, z ktrymi wsppracowalimy, s rwnoczenie praktykowaniem metakultury, bo oswajanie
i zawaszczanie na swj uytek czci rozmaitych obiegw kultury polega w znacznej mierze na jej redys-
trybucji, opatrywaniu komentarzami i tagami. Metakultura realizuje si w ruchu (Urban, 2001), a proces
cyrkulacji sprawia, e czasem zaciera si rnica pomidzy treci (ktra coraz rzadziej jest w peni autono-
miczna) a doczon do niej przez wysyajcego linka lub nagrywajcego nam plik znajomego informacj.
Komentarze staj si czci treci, a sama tre bardziej ni kiedykolwiek wczeniej staje si elementem
procesu komunikacji. Kultura namnaa si wic jednoczenie jakociowo (przez to, e w treci wtrnie wbu-
dowywane s metatreci), ale i ilociowo (przez to, e jest jej coraz wicej, i to nadmiar, a nie niedobr, staje
si problemem).
Dzielenie si skutkuje uwsplnieniem obszaru treci kulturowych, ktre potem wtrnie wchodz w skad
wsplnie podzielanych zasobw. W pewnym sensie mona to traktowa jako odpowied na atwo
dostpu do internetu jako niemal nieskoczenie
zasobnej bazy kulturowych danych. Treci kultury,
ktre otaczaj i s wsptworzone przez bohaterw
i bohaterki tego raportu, w kapitalnej wikszoci
s niematerialne. Dziki cyfrowej formie staj si
atwo kopiowalne i atwiejsze do przenoszenia.
Dziki temu, e kr po sieciach, s w cigym ru-
chu, dzielenie si nimi staje si atwiejsze, szybsze
i przekada si na wzrost intensywnoci kontaktw.
Przesy staje si podstawow modalnoci towa-
rzyskiego uywania nowych mediw: przelij dalej
jest tu jedn z kluczowych regu.
To przesyanie rozwizuje spowodowany bogac-
twem i zrnicowaniem treci w sieci problem frag-
PRAKTYKOWANIE INTERNETU POLEGA TU
W DUEJ MIERZE NA UWSPLNIANIU DOSTPU
DO TRECI KULTURY (PRZESYANIE DALEJ,
PODRZUCANIE NA PENDRIVIE, WYPALANIE
NA CD), PODZIELANIU DOWIADCZE Z NIMI
ZWIZANYCH (NP. WSPLNE OGLDANIE
LUB WIEDZA O TYM, E INNI TE OGLDAJ),
ZAWASZCZANIU TRECI (FILM, KTRY
TOWARZYSZY TEMU RAPORTOWI, POKAZUJE
GRUP MODYCH LUDZI NAGRYWAJCYCH
FILM NA YOUTUBE, KTRY JEST PASTISZEM ICH
ULUBIONEJ FLASHOWEJ ANIMACJI)
I UZGADNIANIU OPINII (NIEFORMALNY RYNEK
OPINII O FAJNYCH I NIEFAJNYCH RZECZACH)
DZIELENIE SI
73
mentacji. Powstanie wielu kanaw przekazu niesie ze sob zagroenie, e wszyscy bd oglda sobie tylko
znane flmy i sucha muzyki, o ktrej nie maj pojcia ich bliscy. Tymczasem bardzo wiele opisywanych
przez nas praktyk wie si z unikaniem tego ryzyka fragmentacji. Praktykowanie internetu polega tu
w duej mierze na uwsplnianiu dostpu do treci kultury (przesyanie dalej, podrzucanie na pendrivie,
wypalanie na CD), podzielaniu dowiadcze z nimi zwizanych (np. wsplne ogldanie lub wiedza o tym,
e inni te ogldaj), zawaszczaniu treci (flm, ktry towarzyszy temu raportowi, pokazuje grup modych
ludzi nagrywajcych flm na YouTube, ktry jest pastiszem ich ulubionej fashowej animacji) i uzgadnianiu
opinii (nieformalny rynek opinii o fajnych i niefajnych rzeczach).
Dlatego nie dziwi, e niektre dowiadczenia zwizane z sieci do zudzenia przypominay w mniejszej
skali podzielane dowiadczenia, jakie zapewnia telewizja. To dowiadczenie utelewizyjnionego internetu
bo cho ten globalny zawiera nieskoczenie wiele treci, to ju grupowy zeskalowany do grupy znajo-
mych internet zawiera treci znane wszystkim z ekipy, ktrzy uwsplniaj wybory z sieciowej bazy danych,
tworzc z niej jednolit narracj (o bazie danych i narracji jako dwch konkurujcych formach kulturowych
s. 129). W Zahaczewie jedna z grup znajomych doskonale zna Wykop (serwis WWW) czsto tam wchodz,
posyaj sobie linki. Ich koledzy, ktrzy trzymaj raczej z inn ekip, nie wiedz, co to za strona oni chodz
na Demotywatory.pl, i to do tam zamieszczonych zdj ze miesznymi podpisami nawizuj w szkolnych roz-
mowach. Sieciowe media pomagaj obu tym grupom by razem (i, by moe, czu odrbno od innych)
przez to, e cho korzystaj oni z tej samej sieci, to w praktykach korzystania wytwarzaj dwa rne internety.
Dzielenie si jest wic nierozerwalnie zwizane ze wsp-doborem i wsp-odbiorem treci kultury. Modzi
ludzie w takim ujciu zachowuj si troch jak pokolenie ich rodzicw czy dziadkw, ogldajce wsplnie
(cho nie zawsze w tej samej przestrzeni fzycznej) zestaw ulubionych programw telewizyjnych. Architek-
tura technologii komunikacyjnych sprawia jednak, e dzi nie wystarczy rozsi si w fotelu o okrelonej
godzinie. Now piosenk trzeba przesa zaufanym, najbliszym osobom i wymieni uwagi na jej temat.
(Z kolei warunkiem tego jest bycie ogniwem waciwej sieci we waciwym miejscu). Jest w tym te element
negocjowania znaczenia danego znaleziska i samego siebie. Nie oznacza to, e samemu nie mona sobie
wyrobi zdania, nie jest to argument przeciw samodzielnoci jednostek. Wydaje si, e praktyki wymiany
i dzielenia si, cyrkulacji wytworw kultury trzeba ujmowa jako cay zesp zjawisk zwizanych tyle z aspek-
tem kulturowym, ile z tworzeniem tosamoci grupowej i indywidualnej.
DZIELENIE SI
74
W JAK WSP-INTERNET
JEDNYM Z PODSTAWOWYCH WYZWA W PISANIU O NOWYCH, SIECIOWYCH TECHNOLOGIACH
JEST ZNALEZIENIE TAKIEJ SIATKI POJ, KTRA DOBRZE POKAE EFEKT SKALI TO, JAK
POTENCJALNIE GLOBALNA SIE JEST DOWIADCZANA I PRAKTYKOWANA JAKO LOKALNA
ORAZ POZWOLI UJ RELACJ POMIDZY LUDMI A TECHNOLOGI W SPOSB, KTRY
Z JEDNEJ STRONY NIE BDZIE POPADA W TECHNODETERMINIZM, ALE TE PODKRELI,
E DZIAANIA LUDZI ROZGRYWAJ SI W POLU, KTRE MA TAK A NIE INN INFRASTRUKTUR
TECHNOLOGICZN I KTRE MA SPECYFICZN SPRAWCZO W KSZTATOWANIU RELACJI.
OTO, JAK NA POTRZEBY TEGO RAPORTU PRBOWALIMY TO ZROBI.
Mwic o
AFORDANCJACH,
odwoujemy si do uytku, jaki mona zrobi z danej technologii lub architektury komunikacyjnej,
na przykad serwisu internetowego lub telefonu komrkowego.
Afordancj s te dogodnoci obecne w przedmiocie lub technologii, a wic te moliwoci
dziaania, do ktrych uytkownik jest zachcany. W tym sensie afordancj wielu serwisw inter-
netowych jest dodawanie komentarzy, tworzenie list znajomych czy publikowanie zdj. Afordancj
telefonu komrkowego jest dzwonienie, budzenie, przechowywanie zdj, przenoszenie danych
z miejsca na miejsce etc.
Z tego punktu widzenia trudno traktowa internet jak jeden stabilny przedmiot, ktry ma jasno
okrelone afordancje. Jako zbir rnych technologii, aplikacji, architektur komunikacyjnych, ale
te po prostu rnych witryn internet jest w szczeglnym stopniu podatny na zmiany w ramach
spoecznie negocjowanych i przekazywanych defnicji tego, do czego moe suy.
Mona wrcz zaryzykowa tez, e dua cz rozmw o internecie jest defniowaniem go poprzez
opowiadanie o pewnych udanych bd nieudanych uyciach. Podobnie praktyki nazywane sur-
fowaniem nie s korzystaniem z gotowej technologii, lecz wsptworzeniem treci i relacji, ktre
dla pojciowej wygody przyjo si nazywa internetem.
Takie podejcie do cyfrowych technologii podkrela ich pynn natur. Zwraca te uwag na to,
e nie istniej one poza praktykami ich uytkowania, co kae stawia pytania o sposb korzystania
z internetu. Dlatego istotnym pytaniem w rozpatrywaniu sieciowych praktyk jest pytanie o
HORYZONT SIECI,
ktry jest zbiorem uwiadamianych przez dan osob moliwoci korzystania z aplikacji internetow-
ych. Horyzont sieci wyania si zarwno w procesie dowiadczania i samodzielnego odkrywania tych
moliwoci, ale te zapewne w wikszej czci mwic o nim, mamy na myli te wszystkie sposo-
by uy, ktre s po prostu obecne w myleniu jako potencjalna moliwo (wyobraone, zasyszane
od innych ludzi albo u nich podpatrzone, obecne w przekazach medialnych).
Baej z Parny interesuje si Formu 1 i deklaruje, e zbiera informacje na jej temat, chodzc po
sieci. Po tej deklaracji nasz etnograf by dosy zdziwiony, widzc, e dla Baeja oznacza to regularne
zagldanie na serwis wp.pl i niewiele wicej. To zaskoczenie jest dobrym przykadem sytuacji,
w ktrej rozmawiaj ze sob osoby o rnicych si horyzontach sieci.
DZIELENIE SI
75
Sie globalna na poziomie afordancji jest zawsze lokalna na poziomie praktyk spoecznych. Te
lokalnoci sieciowe miejsca, ktre zna si, bo si z nich korzysta, a czasem wsptworzy mog
mie rne skale: okazuje si, e z perspektywy Baeja, zainteresowanego Formu 1, horyzont sieci
ley stosunkowo blisko. Mimo e Baej zna dobrze angielski, anglojzycznych stron powiconych
Formule 1 z jego perspektywy nie wida, w tym sensie le poza horyzontem.
To, co jest poza horyzontem sieci, jest trudne do pomylenia, a wic tym bardziej do znalezienia.
Jednak wrd wyobraanych moliwoci tylko niektre s realizowane. Jednym z warunkw tej rea-
lizacji s odpowiednie
KOMPETENCJE,
ktre rekonstruujemy poprzez udane dziaania oraz wiedz. Punktem wyjcia dla mwienia o kom-
petencjach jest dla nas zawsze pewien obszar ycia i cele, ktre w tym obszarze jednostka chciaaby
realizowa. W przypadku modych ludzi spotkanych przez naszych etnografw moemy mwi
o kompetencjach dotyczcych bardzo wielu zrnicowanych obszarw: od takiego uytkowania
zainstalowanych programw, ktre zapewnia ich stabilne i zgodne z potrzebami dziaanie, poprzez
sprawne nawigowanie oraz wyszukiwanie potrzebnych treci w hipertekcie po umiejtnoci, ktre
moglibymy zdefniowa jako odpowiednik inteligencji emocjonalnej w warunkach komunikacji
ekran-w-ekran.
Chodzi wic o tak obsug Windowsa, eby si nie wiesza, programy szybko si otwieray
i system nie apa wirusw, ale te takie prowadzenie towarzyskiej rozmowy na Gadu-Gadu, eby
interakcj cechowaa autentyczno i pynno odczuwalnie zblione do rozmowy twarz-w-twarz
z t sam osob.
Zdarzaj si takie sytuacje, kiedy jednostkom brakuje kompetencji lub innych zasobw (np.
czasu, pienidzy), by korzysta z moliwoci oferowanych przez sie. Nasze obserwacje wskazuj, e
wiele sposobw korzystania z internetu nie oznacza koniecznoci jego bezporedniego uycia, lecz
jest
KORZYSTANIEM ZAPOREDNICZONYM
z internetu. Mona bowiem oglda flmy, ktre cign kolega, instalowa programy przyniesio-
ne na USB przez ssiada, kupowa co rodzicom na Allegro, odrabia lekcje, wklejajc do zeszytu
kserokopi wydruku przyniesionego do szkoy przez koleank z awki. W naszym raporcie korzysta-
nie z nowych mediw jest wic zjawiskiem szerszym ni ich (jednostkowe) uywanie, a opis korzysta-
nia jest jednoczenie opisem praktyk, w ktrych ludzie s razem, pomagaj sobie czy te ze sob si
dziel.
Jest to jeden z tych momentw, w ktrym wida szczeglnie wyranie, e praktyki organizujce
korzystanie z nowych mediw staj si zrozumiae peniej, gdy uwzgldnimy szerszy, grupowy kon-
tekst tego korzystania. W grupie znajomych horyzonty sieci uwsplniaj si. Towarzyszy temu ten-
dencja do wydeptywania wsplnych cieek, swoistego uwsplniania lokalnego internetu, czyli
odwiedzania tych samych miejsc w internecie, korzystania z tych samych aplikacji, tworzcych
WSP-INTERNET.
Wsp-internet to wsplnie ogldane strony i flmy na YouTube, to komentarze do zdj umieszcza-
nych na blogach kolegw, komentowanie w szkole wczorajszych opisw na Gadu-Gadu. To okrojony
lecz wsplny i oswojony wycinek globalnej sieci, ktra w praktykach jej uycia okazuje si zawsze
lokalna.
DZIELENIE SI
76
REGUY DZIELENIA SI
To, co opisujemy i co mielimy okazj obserwowa,
to funkcjonowanie nowych jednostek w nowym
rodowisku kulturowym. Media elektroniczne
wsptworzce to rodowisko zasadniczo zmieniaj
warunki, w jakich jednostki mog dziaa stawia-
my sobie pytanie, jaki modzi robi uytek z nowych
technologii wsptworzc swj wiat. Pokazujemy
to, rekonstruujc informacyjn i moraln ekonomi
cyrkulacji oraz przedstawiajc poznawczo-emoc-
jonalne ramy dowiadczenia bycia poczonymi
i podczonymi. Mwic inaczej: nie widzimy
potrzeby posegregowania opisywanych przez nas
praktyk na te online i ofine, lecz raczej staramy
si rekonstruowa bardziej caociowe dowiadczenie naszych wsppracownikw. Opisujc dzielenie si,
opisujemy wizk praktyk, ktra jest jednoczenie technologiczna i kulturowa, rozgrywa si w rodowisku
cyfrowego obiegu danych, ale i w relacjach fzycznej bliskoci, oraz angauje aktorw tak rnorodnych, jak
telefon komrkowy i paczka nastolatkw; sieci telekomunikacyjne i ognisko. Praktyki te angauj to, co of-
line, i to, co online, to, co przeyte bezporednio, i to, co zaporedniczone.
Dzielenie si ma pewne reguy, ktre nadaj spjno tym praktykom angaujcym nowe media i stabilizuj
cyrkulacj w rozpoznawalne dla wielu osb internetowe miejsca albo wsplne dowiadczenia, jak to,
gdy cignita przez kogo z sieci piosenka staje si pretekstem do zabawy na osiemnastce. Nie chcemy
opisywa ich jako regu wymiany dcych do zapewnienia rwnowagi, gdzie suma tego, co si oddaje,
powinna by adekwatna do tego, co wraca zaangaowani w sieciowe dzielenie si ludzie nie s ekono-
mistycznymi racjonalnymi aktorami. Ten nowy cyfrowy obieg kultury lepiej ujmuj narzdzia antropologii,
dyscypliny tradycyjnie zainteresowanej nadmiarem (Bataille, 2002 [1949]), darem (Mauss, 2000 [1950];
Derrida, 1992) i wymian (Malinowski, 2005 [1922]).
Przychodzc na zahaczewskie Zielone albo w inne miejsce, gdzie gromadz si ludzie z ekipy, pierwszym
po przywitaniu si gestem jest wycignicie z kieszeni telefonu. Modzi siedz, pal papierosy, rozmawiaj,
a wszystkim tym czynnociom przygldaj si lece na stole lub awce komrki. Cho wszystkie s zgro-
madzone w jednym miejscu, nie trac wacicieli wiadomo, ktra czyja, ale wiadomo te, e mona uy
cudzej, jeli jest taka potrzeba. (Jeli si nie ma akuratsiansana koncie). Komrki s prywatne i osobiste, ale
wykorzystywane te przez zaufanych znajomych. Dlatego dba si o to, eby nie byo na nich treci mogcych
kogo skrzywdzi czy zrani. SMS-y z tak treci kasuje si zaraz po otrzymaniu.
OPISUJC DZIELENIE SI, OPISUJEMY WIZK
PRAKTYK, KTRA JEST JEDNOCZENIE
TECHNOLOGICZNA I KULTUROWA, ROZGRYWA SI
W RODOWISKU CYFROWEGO OBIEGU DANYCH,
ALE I W RELACJACH FIZYCZNEJ BLISKOCI, ORAZ
ANGAUJE AKTORW TAK RNORODNYCH, JAK
TELEFON KOMRKOWY I PACZKA NASTOLATKW;
SIECI TELEKOMUNIKACYJNE I OGNISKO. PRAKTYKI
TE ANGAUJ TO, CO OFFLINE, I TO, CO ONLINE,
TO, CO PRZEYTE BEZPOREDNIO, I TO, CO
ZAPOREDNICZONE
DZIELENIE SI
Wsp-internet jest budowany z treci, ktrych odbir lub tworzenie moe sta si (lokalnie,
w grupie wsp-internautw) podzielanym dowiadczeniem, do ktrego mona si odwoa w roz-
mowie i ktre jest jednym z elementw tworzcych grupow tosamo. Mwimy wic o wsp-
internecie, chcc podkreli zarwno grupowy charakter korzystania z nowego medium, jak i zwizek
midzy znajomoci obecnych we wsp-internecie treci a znajomoci przeywan jako blisko
w grupie rwienikw.
77
Takie udostpnianie rzdzi si pewnymi zasadami. Przede wszystkim zakada dobre intencje i faktyczn
potrzeb. Wszelkie prby inwigilacji, przeszukiwania treci nieprzeznaczonych dla oczu innych ni waciciela
s wykluczone. To, co mona oglda, to zdjcia i muzyka. Mona si te wymieni aparatami. Po przeoeniu
kart SIM, na kilka dni, na prb, eby zobaczy, jak to jest mie inny model. Podstawow zasad tych wy-
mian jest dobre zrozumienie swoich rl. Osoba poyczajca od kogo komrk nie zostaje jej dysponentem,
nie moe puszcza jej dalej, jest raczej powiernikiem. Relacja ta zasadza si na wzajemnym zaufaniu.
Dzieli mona si te zobowizaniami komunikacyjnymi. Raport Agnieszki Strzemiskiej z Zahaczewa czyta
si miejscami jak Argonautw Zachodniego Pacyfku tak cile regulowane i zwizane z moralnymi
zobowizaniami s reguy dzwonienia, oddzwaniania, puszczania sygnaw, ktre s znakiem, e czeka
si na telefon etc. W zalenoci od tego, gdzie w sieci znajomych akurat znajdowa si kapita minut,
odpowiedzialno za utrzymanie kontaktu wszystkich ze wszystkimi przesuwaa si na odpowiedni osob
w grupie. To model dzielenia si stary, oparty na zasadzie niedoboru widzimy tu jak inne s nowe
reguy dzielenia si dobrami, ktre tak jak cyfrowe pliki, a odwrotnie ni darmowe minuty, jest oparty na
zasadzie nadmiaru.
Wszelkie praktyki dzielenia si, mimo e przez modych odczuwane jako spontaniczne i nieformalne, maj
swoj struktur i porzdek. Zasadzaj si na pewnych reguach, ktrych rekonstrukcja ujawnia niezwyk
zoono. Dzielenie, mimo e uwikane w zasad wzajemnoci, nie jest obliczone tylko na prost zwrotno.
Suy podtrzymywaniu wizi towarzyskich i dziaa jak spoiwo relacji bliskoci. Pozwala na szersze poznawanie
wiata oraz na wsplne jego dowiadczanie.
Jak wspominalimy ju wczeniej, silnym impulsem dla intensyfkacji dzielenia si s rnice wynikajce
z faktu, e treci wymieniane przez modych ludzi maj posta atwych do powielenia plikw kompute-
rowych. W stosunku fzycznych przedmiotw jak telefony komrkowe, ktrych nie mona rwnoczenie
poyczy i mie w kieszeni, czy wiadcze zwizanych z wydawaniem pienidzy, jak udostpnienie komu
swojego telefonu do rozmowy czy wysania SMS-a te niematerialne funkcjonuj inaczej. Plik muzyczny,
ktrym Goka dzieli si ze swoim chopakiem, zostaje przy niej, na jej komputerze, w komputerze-szafe, jak
o nim mwi skadowisku rnoci. Nie musi si go pozbywa, mogc si nim podzieli. W tym sensie
istnieje ogromna rnica midzy dzieleniem si utworem muzycznym w formacie mp3, flmem w formacie
AVI,czy obrazem zapisanym jako JPEG a poyczaniem ksiki, winyla, wiatoczuej bony czy nawet odbitki na
DZIELENIE SI
78
papierze. Kultura, ktr konsumuj i wsptworz
nasi modzi wsppracownicy, to kultura oder-
wana od rzeczy materialnych. Multiplikowanie,
powielanie i puszczanie w obieg jej wytworw
prowadzi do niespotykanego wczeniej w historii
kultury mnoenia treci. Odczuwanego przez wielu
jako zalew czy nadmiar prowadzce do przesycenia
i przebodcowania.
To, co robi, dzielc si treciami kultury, jest jednoczeniemnoeniem tych treci.Im bliej s ze sob, tym
wicej robi si wok nich treci kulturowych. Im bardziej intensyfkuje si wymiana i rozpowszechnianie
(poczenia), tym wicej kada osoba wnosi do zasobu nowych treci (podcze). Tak relacje spoeczne
w dobie sieci owocuj nadmiarem treci. Ten nadmiar sam w sobie staje si problemem, ktrym trzeba
si zaj w ramach bycia w sieci.
W analizie tego procesu wane jest uwzgldnienie obu wektorw krenia odmaterialnionych treci.
Uwzgldnienie ruchu zarwno ode mnie, jak i do nas. Dzielenie w wielu momentach suy negocjacji
prowadzcej do uwsplnienia wiedzy, wartoci czy pogldw. Mimo popularnoci i podzielania wartoci
indywidualistycznych sposb, w jaki tworzona jest jednostkowa tosamo, nie moe by oderwany ani wy-
izolowany, wrcz przeciwnie odbywa si zawsze wobec kogo lub czego. To, co jednostka odrzuca, nie
znika, ale stanowi wany wyznacznik granicy tego, co wybiera. Cyrkulacja dbr kultury odzwierciedlajca
zoony system preferencji i wyborw o charakterze tosamociowym jest tak cile zwizana z procesem
ksztatowania tosamoci, e nie sposb opisywa jednego bez przywoania drugiego.
Tosamo budowana wspczenie przez jednostki w usieciowionym rodowisku kulturowym i cyfrowy
obieg jako podstawowa modalno wspczesnej kultury to dwie strony tego samego medalu. Dzielenie
si jest w istocie rzeczy mnoeniem treci i w efekcie produkcj zasobu wsplnie podzielanych tworw,
wartoci i treci. Nie mona zrozumie logiki wspczesnej cyrkulacji kultury bez patrzenia na tosamo,
ktra tyle motywuje do podejmowania wyborw uruchamiajcych cyrkulacj, ile staje si wynikiem
takiego, a nie innego obiegu kultury. Nie mona zrozumie wspczesnych tosamoci bez zrozumienia
cyfrowej i sieciowej infrastruktury, w ktrej ta tosamo jest tworzona.
Taki sposb rozumienia praktyk zwizanych z konsumpcj kultury i moliwociami, jakie daje internet,
odwraca porzdek mylenia. Skania nas bardziej ku temu, eby dostrzega w sieci potencja nie tyle do wol-
nego publikowania, jak chce tego popularny dyskurs wok nowych technologii komunikacji, ile do selektyw-
nego i dynamicznego wymieniania si linkami. Oczywicie wrd naszych wsppracownikw spotkalimy
twrcw w tradycyjnym tego sowa rozumieniu dla grajcego na gitarze Grenia czy fotografujcych
mieszkacw Ziemielina internet jest wspaniaym narzdziem udostpniania swoich dzie innym. Wana
jest jednak wiadomo proporcji: tworzenie i przetwarzanie to wci niezbyt dua cz aktywnoci modych
ludzi. Dominuje cyrkulacja treci tworzonych przez innych.
Publikowane w internecie treci s przesyalne i przekazywalne. Linki kr od jednego konta GG do innego,
z jednej skrzynki do innej, od proflu do proflu. Przenosz wiadomoci, ale take emocje. Przesanie linka
moe by znaczce, moe by gestem odwagi (gdy chodzi o ujawnienie tajemnicy), przyjani czy mioci.
Analogicznie nieprzesanie linka moe oznacza brak chci poznania drugiej osoby, brak zainteresowania,
sympatii czy uwagi. Takie rozumienie przesyania linkw pozwala je rozumie jako gesty poddajce si
TO, CO ROBI, DZIELC SI TRECIAMI KULTURY,
JEST JEDNOCZENIEMNOENIEM TYCH
TRECI.RELACJE SPOECZNE W DOBIE SIECI
OWOCUJ NADMIAREM TRECI. TEN NADMIAR
SAM W SOBIE STAJE SI PROBLEMEM, KTRYM
TRZEBA SI ZAJ W RAMACH BYCIA W SIECI.
DZIELENIE SI
79
moralnym ocenom. Linki s dobre (Weinberger, 2008). Pyn nimi emocje budujce bliski, wsplny wiat,
czcy jednostki. Architektura sieci, ktra w sensie technologicznym pozwala na to, jest zbliona do archi-
tektury moralnoci.
WSP-INTERNET
Powysze wnioski z etnografi skoncentrowanej na procesach wymiany i dzielenia si skaniaj nas do twier-
dzenia, e intensywnie komunikujcy si, tworzcy, oceniajcy, wyszukujcy i mnocy midzy sob treci
kultury modzi ludzie korzystaj z globalnej sieci w pewien szczeglny, lokalny sposb. Jest to korzysta-
niewsplne i uwsplniajce, podczas ktrego osoby powizane ze sob sieci towarzyskich i emocjonalnych
relacji wytwarzaj i wyznaczaj medialne terytorium swojego funkcjonowania, ktre nazwalimy wsp-
internetem.
Przedstawmy jego najwaniejsze waciwoci.
Wsp-internet jest wielowarstwowy. Skadaj si na urzdzenia (komputery stacjonarne, laptopy, mode-
my, drukarki, skanery), aplikacje internetowe (na przykad przegldarki, komunikatory, programy P2P), in-
ternetowe miejsca-instytucje (YouTube, Nasza-klasa, Digart, Last.fm, Blogspot), konkretne treci (rozmowy,
wpisy blogowe, zdjcia, flmy oraz komentarze do nich), ludzie (kto, kto ciga, kto kto daje mu napisane
na kartce zamwienie na flm czy kawaek) etc.
Wsp-internet jest swojski. Jego elementy skadowe s postrzegane jako znajome (lub wanie poznawa-
ne), a sposoby i sens ich funkcjonowania jest okrelany i doprecyzowywany w niezliczonych dziaaniach,
ktre de facto defniuj zarwno technologi, jak i przekazywane dziki niej treci. Nasi przewodnicy i ich
znajomi niemal codziennie rozmawiaj o udanych uyciach, wyprbowanych funkcjach, moliwociach, wa-
dach i zaletach, internetowych miejscach (wanie poznanych lub odwiedzanych regularnie), interesujcych,
przydatnych, poruszajcych lub zabawnych treciach. W mniej lub bardziej wiadomy sposb w tych samych
rozmowach defniuj te na wasny uytek normy korzystania z nowych mediw (zarwno w sensie
moralnym, jak i zwizanym z poprawnym korzystaniem z technologii). Niektre z treci wsp-internetu
pojawiaj si i znikaj byskawicznie, a inne mog zyska statuskultowych.Bycie razem spotkanych przez
nas modych ludzi zawsze jednak polega midzy innymi na tym, e si je zna lub poznaje.
Wsp-internet jest budowany razem, zarwno w komunikacji internetowej, jak i w kontaktach twarz-w-
twarz. Podsyanie sobie linkw na GG, rozmowy w szkole lub po lekcjach (na przykad ujednolicajce stano-
wisko wobec jakiego wpisu na blogu), zapisywanie w komrce sw kluczowych (aby przypomnie sobie
w domu, na jakie strony miaem zajrze), robienie i publikowanie zdj zrobionych podczas wypadu za
miasto, a potem czytanie komentarzy pod nimi, to tylko kilka przykadowych dziaa, ktre przypominaj
wydeptywanie wsplnych cieek: niektre staj si coraz bardziej znajome, a inne, zapomniane, powoli
wychodz z uycia.
Jedn z najwaniejszych praktyk budowania wsp-internetu jest wyszukiwanie. Warto zwrci uwag,
e wyszukiwanie jest afordancj bardzo wielu aplikacji czy stron, co sprawia, e moliwo przeszu-
kania czego (internetu, witryny, pliku) staje si oczywista. Wyszukiwanie nie zawsze jest jednak proste.
Czasem udane poszukiwania wymagaj wiedzy, kompetencji, wytrwaoci lub szczcia. Dlatego budowanie
wsp-internetu poprzez dzielenie si efektami wyszukiwania mona rozpatrywa w kategoriach daru. Aby
DZIELENIE SI
80
udanie obdarowa, trzeba mie co do zaoferowania, ale i wiedzie, kto takim darem bdzie zaintereso-
wany. Pytaniekomu warto to wysa?jest powszednim, ale fundamentalnym i urefeksyjniajcym pytaniem
o ksztat sieci spoecznej.
Wsp-internet ma wyrany wymiar poznawczy. Jeli
spojrzymy z pewnego oddalenia na ten zbir maszyn,
programw i krcych treci wraz z wytwarzajcymi
(poprzez publikowanie) i wyznaczajcymi
(poprzez wyszukiwanie i komentowanie) go
ludmi (przy-jacimi, znajomymi, chopakiem,
dziewczyn), zobaczymy technologiczno-ludzk
wyszukiwark, ktrej nieustanna praca polega
na przesiewaniu, fltrowaniu, ocenianiu i gro-
madzeniu rozmaitych treci. (Mwic obrazowo:
jeeli zaporedniczane przez sie relacje dziele-
nia si powoduj mnoenie si treci, to teraz
jako trzeba nad tym nadmiarem zapanowa,
uporzdkowa go i przesia. W tym sensie wyonienie si mo-deli kumplonomii jest koniecznoci
wynikajc z tego, e kumplowanie si w sieci w nieuchronny sposb stawia problem uporzdkowania
zalewu danych, ktre kumplowskie relacje przynosz). Procesem zwizanym z dziaaniem tej wyszukiwarki
jest dalsze uwsplnianie internetowych horyzontw osb zaangaowanych w budowanie wsp-internetu.
I w fltrowanie, i w dalsze puszczanie w obieg zaangaowane s zarwno praktyki towarzyskie czy moty-
wowane tosamociowo poszukiwania, jak i algorytmy i interfejsy tworzce infrastruktur dostpu do treci.
Wsp-internet ma wyrany wymiar emocjonalny i tosamociowy. Zarwno krce w nim treci, jak i zasa-
dy ich przepywu odzwierciedlaj i ilustruj istniejc sie relacji spoecznych oraz zwrotnie je wsptworz.
Znaczenie wsp-internetu wynika z tego, e jest budowany razem, a jego zawarto jest wpleciona w sposb
dowiadczania wiata, wsplnie odbierana i przeywana. Wsp-internet moe stanowi doskonae rdo
identyfkacji tosamociowych, wida bowiem wyrany zwizek midzy znajomoci obecnych w nim treci
ze znajomoci rozumian jako blisko w grupie rwienikw. Jest te miejscem intensyfkacji bycia razem
i dzielenia si.
Proces budowania wsp-internetu jest yw ilustracj jednej z gwnych tez naszego raportu: cyrkulacja,
a wic sposb, w jaki treci kultury kr, mno si, s tworzone, wyszukiwane i odsiewane, jest cile
spleciona z procesami formowania si tosamoci. Innymi sowy, korzystanie z tych, a nie innych afordancji
oferowanych przez nowe media, nie jest kwesti wygody czy wyrachowania, lecz dziaaniem usytuowanym
towarzysko i moralnie.
JELI SPOJRZYMY Z PEWNEGO ODDALENIA NA
TEN ZBIR MASZYN, PROGRAMW I KRCYCH
TRECI WRAZ Z WYTWARZAJCYMI (POPRZEZ
PUBLIKOWANIE) I WYZNACZAJCYMI (POPRZEZ
WYSZUKIWANIE I KOMENTOWANIE) GO LUDMI
(PRZYJACIMI, ZNAJOMYMI, CHOPAKIEM,
DZIEWCZYN), ZOBACZYMY TECHNOLOGICZNO-
LUDZK WYSZUKIWARK, KTREJ NIEUSTANNA
PRACA POLEGA NA PRZESIEWANIU, FILTROWANIU,
OCENIANIU I GROMADZENIU ROZMAITYCH
TRECI.
DZIELENIE SI
ZAJAWKI.
MIE PASJ W DOBIE SIECI
W TYM ROZDZIALE POKAZUJEMY, W JAKI SPOSB NOWE TECHNOLOGIE
KOMUNIKOWANIA WPISUJ SI W POTOCZNE PRAKTYKI TWORZENIA, UCZENIA
SI I DZIELENIA SI ENTUZJAZMEM, ZDOLNOCIAMI CZY WIEDZ RNE ZAJAWKI,
JAKIE MONA MIE. GDY DO GRY WCHODZI SIE, ENERGIA, KOMPETENCJE I POMYSY NIE
ULEGAJ JU ROZPROSZENIU, ALE MOG ULEGA WZMOCNIENIU. MIE ZAJAWK W DOBIE
SIECI TO WSPUCZESTNICZY W DZIAANIACH, KTRYCH ZNACZENIE I KONSEKWENCJE
MOG BY WIKSZE NI TO, CO SI W NIE WOYO. CZY CHODZI TU O KOLEKCJONOWANIE
ARCHIWALNYCH ZDJ, POZNAWANIE NA WYLOT ULUBIONEGO ZESPOU, CZY ROBIENIE
FOTOGRAFICZNYCH PROJEKTW GDY ZAJAWKA ZOSTAJE USIECIOWIONA, MONA
POTENCJALNIE ZAANGAOWA SI W NI SZYBCIEJ I GBIEJ.
82 ZAJAWKI. MIE PASJ W DOBIE SIECI
My sobie wyjedamy gdzie, co, porobimy zdjcia, pojedziemy gdzie na rower. Kady z nas
ma jak powiedzmy zajawk. Co tam robi w wolnym czasie i si nie nudzi. A Mateusz po prostu w wakacje
jak nie ma roboty, to on si nudzi, tylko czeka do szkoy. Jego cieszy to, e wreszcie ma co robi i e moe
komu z kim tam poartowa, czy co, bo jemu si w wakacje nudzi. No i to jest dla mnie defnicja
nieposiadania wikszych zainteresowa: nudzi si w wolnym czasie.
Alek
Wkrciem si w to i inni te si wkrcaj, warto wtedy to cign, bo inaczej to o czym gada?
O tym, co leci w TV, albo e w weekend si najebae?
Danek
W poprzednim rozdziale pokazalimy, jak odbir, tworzenie i przekazywanie treci kulturowych wpisuj si
w bycie razem modych ludzi. Muzyka, fotografe i flmy wspieraj intensyfkacj kontaktw, pomagaj w uref-
leksyjnianiu przyjani, krc w technologiczno-ludzkich sieciach, cementuj znajomoci. Pozwalaj lepiej
poznawa innych, dookrela siebie, wyznacza sposb bycia w grupie. Usieciowione pasje byy dla naszych
modych wsppracownikw wartoci sam w sobie, stref wolnoci ograniczanych przez wiat dorosych
modych ludzi. Nasi wsppracownicy nie mogli wybra, czego ucz si w szkole. Mogli jednak wybiera,
z kim spotykaj si po lekcjach i na co przeznaczaj swj czas wolny czas, ktry mona zmarnowa albo
przeznaczy na zajawki. I cho licealistom, z ktrymi mielimy okazj rozmawia, zdarzao si nudzi, to
jednak nicnierobienie jawio si im jako co, przed czym naley si broni.
Ewa gra na gitarze.Zajawk zaapaa od chopaka starszej siostry, ktry ma ju kilka gitar. Ewa podpatrywaa
go, jak gra, a gdy ju miaa swoj gitar, uczya si sama, z tabulatur. Nie bya nigdy na adnych zajciach
z gry na gitarze. Na internetowym forum fanw poppunkowego zespou Blink 182 umawia si z innymi
na wsplne granie. Kady siada z gitar przed komputerem i prbuje gra jaki kawaek. Przez Gadu-Ga-
du porwnuj tabulatury znalezione w ksikach lub w sieci i wybieraj najlepsz. Potem Ewa prbuje
zagra, a jak co nie wychodzi, zawsze jest kogo zapyta. Na forum albo na GG Ewa opisuje problem, a inni
odpowiadaj. (Z tytuw wtkw na jednym z podobnych forw: Strojenie gitary, Bl palcw, Czy leworczno
sprawia jakie kopoty, Moja pierwsza gitara elektryczna czy akustyczna?, Bicia szukam pomocy). Pisz, bo
tak wygodniej, a poza tym Ewa rzadko korzysta z gosowych pocze przez Skypea, bo to zuywa za duo
kilobajtw przesyu z miesicznego limitu.
Ostry i jego znajomi krc ogniami. Zaczo si dwa lata temu. Kto nie za bardzo ju wiadomo kto
nauczy kogo wywija acuchami zakoczonymi poncymi, nasczonymi w nafcie kulkami. Ostry si
wkrci, pozna podstawowe triki i ruchy, a dalej ju zaczli si uczy na wasn rk. Szukali po sieci na
forach, na YouTubie, na Kuglarstwo.pl jak si tym krci, z czego najmniejszym kosztem zrobi sprzt. Na
YouTube by flm, ktry opisywa to krok po kroku. Potrzebny jest koc z kevlaru, bo pali si dobrze i dugo
Ostry znalaz taki w sklepie straackim we Wrocawiu. Do tego acuchy i pieczki tenisowe. Maj wsplny
sprzt w dwch zestawach: gorszy do treningw, lepszy na wystpy. S ju znani w miecie: krcili ogniami
na imprezach w Zetceku (Zahaczewskim Centrum Kultury) i na jednym weselu. Midzy wystpami trenuj
i podsyaj sobie linki z pokazw albo spotykaj si, eby razem pooglda flmiki z sieci. Ucz si z nich fgur
rozpdzone ponce kulki tworz w powietrzu niezwyke ksztaty i trudnej sztuki pynnego przejcia od jed-
nej fgury do drugiej. Na forum zwizanym z krceniem ogniami Ostry znalaz o wiele od nich lepsz grup
z ssiedniego miasta. Chciaby z nimi powiczy, a moe nawet zrobi wsplny pokaz, bo tamci potraf robi
cae dugie programy z fgurami, ktrych Ostry jeszcze nie zna. Takie wsplne wiczenie jest najfajniejsze:
mona si duo nauczy i pokaza innym, co si umie. Jak wtedy, gdy Ostry by na Przystanku Woodstock
i krci ogniami w Akademii Sztuk Przepiknych. Ostry chciaby, eby wicej dziewczyn krcio ogniami (dziew-
czyny maj takie kocie ruchy). Mogyby krci wachlarzami specjalnymi poncymi nakadkami na palce.
To by przepiknie wygldao, zwaszcza z muzyk na ywo. Widzia to na flmie, ktry cign sobie z sieci.
Kamila te krci ogniami, ale jej najwiksz pasj jest teatr. Swoj pierwsz sztuk teatraln wsplnie
z przyjacik Helenk Kamila napisaa ju w trzeciej klasie gimnazjum. Sztuka zostaa wystawiona przy
wsparciu szkolnej polonistki podczas dni kultury szkolnej, podczas ktrych odbywaj si m.in. przegldy
kabaretowe, teatralne i recytatorskie. Niestety, w liceum teatralna pasja napotkaa na nieoczekiwany prob-
lem mimo e dostaa si do najbardziej prestiowego liceum w okolicy, nie byo w nim kka teatralnego.
Kamila, pomimo rozczarowania, sama przeja inicjatyw.Kko teatralne istnieje w szkole dziki mnie, bo ja
powiedziaam, e zaoymy awangardow grup artystyczn, i jest awangardowa grupa artystyczna opowi-
ada. Kamila korzysta ze wsparcia (take fnansowego) szkoy, cho czsto narzeka, e podejcie nauczycieli
jest zbyt pasywne. Kamila ma zaoone specjalne konto e-mailowe, ktrego uywa do odbierania rozmai-
tych newsletterw wymarzonych uczelni, informacji o konkursach, festiwalach, przegldach teatralnych itp.
Czsto zaglda te na strony uczelni teatralnych, domw i centrw kultury w regionie, poszukujc kolejnych
okazji do zaistnienia na scenie modych twrcw teatralnych. Jeli napotyka informacje, ktre mog by
przydatne dla jej znajomych, ktrzy zajmuj si m.in. fotograf, malarstwem i poezj, przesya im linki.
Piotrek i Pawe z Parny graj w zespole Termin Przydatnoci do Spoycia pierwszy na perkusji, drugi
na gitarze. Chopaki z zespou znaj si jeszcze z podstawwki, wikszo mieszka na jednym osiedlu.
Poczyy ich gry RPG i mio do punk rocka. Na jednym z koncertw ich muzyczni idole, zesp Taksa Klima-
tyczna, namwili ich sowamipanowie, grajcie, kady moe gra!Chopcy skorzystali z rady, cho skromnie
zastrzegaj, e maj dystans do swoich umiejtnoci;My nie jestemy muzykami, jestemy band chopa,
ktrym to rado sprawia. Z wypiekami na twarzy relacjonuj, jaki zajebisty koncert by w sobot [...] nikt
nas tam w tym klubie nie zna, bylimy kompletnym zaskoczeniem, dziewczyny na stoach taczyy, bya taka
energia, e rany boskie!Nieco bardziej sceptycznie do ich entuzjazmu podchodzi lider zespou Falafel, ktry
ali si, e koledzy zbyt luno traktuj ustalenia z Gadu-Gadu, spniaj si na prby i nie informuj go o tym
SMS-em. Wszyscy razem ledz w internecie dokonania innych lokalnych zespow punkowych.
Goka, dziewczyna Piotrka z Terminu, kibicuje chopakom i jest bardzo dumna, e kiedy pracuj nad nowymi
kawakami, czasem uwzgldniaj jej sugestie (To powtrzenie w refrenie to by mj pomys! Naprawd!).
Bo jak mwi kocha muzyk:Muzyki sucham wszdzie, biorc pod uwag, e mam iPoda, to naprawd
wszdzie, droga do szkoy, ze szkoy, czekam na kogo, jeli tylko nie id z kim. Komputer w domu jest cay czas
wczony. Mam dodatkowe goniki, da si sysze muzyk w kadym pomieszczeniu. Telefonu sucham, jak
jestem w lesie, jak siedzimy na balkonie u koleanki.Muzyk kocha te Wtyczka z Zahaczewa. Dzie zaczyna
od uruchomienia swojej przenonej empetrjki, bo muzyk odmierza czas przy porannym myciu zbw (trzy
minuty to jeden kawaek). A pniej po prostu nie zdejmuje suchawek. Muzyka jest jednym z najwaniejszych
elementw ycia naszych modych wsppracownikw, czym, co towarzyszy im od pierwszych chwil dnia
jak mwi jedna z licealistek, z ktrymi rozmawialimy. Inny z naszych wsppracownikw, Karol z Ziemie-
lina, po wykonaniu zadania polegajcego na rezygnacji korzystania z jakichkolwiek mediw przez cay dzie
powiedzia, e ju rano, wychodzc do szkoy, czu si dziwnie, nie zakadajc na uszy suchawek empetrjki.
Poznawanie nowych wykonawcw, gra na instrumencie, teatr, krcenie ogniami, fotografa to tylko niek-
tre z napotkanych przez nas w terenie zajawek. Jest ich wicej. Greniu jemu sie pomaga robi muzyk.
Janek z grup poznanych w sieci entuzjastw bada histori swojego miasta. Robertowi, dziaaczowi le-
wicowej modziewki, zdarza si prowadzi kuluarowe rozmowy za porednictwem Naszej-klasy. Ma-
jka, prowadzc internetowe radio, dzieli si mioci do reggae. Poznalimy ju Mariann, pocztkujc
szafark. Cho rozpito zainteresowa jest gigantyczna, to w jednym nasi modzi przewodnicy okazywali
si podobni: wszyscy byli przekonani, e posiadanie zajawki jest niezwykle wane. Jak w raporcie z terenu
napisaa Agnieszka Strzemiska:Pasja to podstawa, bo jest o czym gada. Koleanka Kamili ze szkoy, Ula,
taczy, jedzi na warsztaty. Kamila to ceni, mimo e si z ni nie przyjani. Gdyby nie pasja, Pola zniknaby
w tumie.W posiadaniu pasji nie chodzi jednak tylko o atrakcyjno towarzysk. Zajawka sprawia, e kto
jest interesujcym czowiekiem nie tylko dla innych, ale te dla siebie.
Kamila nie lubi oci. O osobach, ktre nie oddaj si swoim zainteresowaniom, a czas spdzaj tylko na
nauce i rozrywkach, mwi z wyran niechci. Sama marzy o studiach w szkole teatralnej i z teatrem
czy swoje yciowe plany cho ojciec namawiaj j na oci:wszystko na oci, bankowo, ksigowo,
chcia mnie w ryb woy i koniec. I chciaby, eby mj plan na ycie to by plan zarabiania pienidzy i nie po-
trafmy si na tym polu za bardzo zgodzi, no bo mamy inne pogldy po prostu. On uwaa, e waniejsze od
takiego mojego dobrego samopoczucia s pienidze, i dlatego ja pracuj. Ja nie musz pracowa, bo jestem
jedynakiem, moi rodzie oboje pracuj, ale ja chc pracowa, eby pokaza, e to, e ja mam jak w miar
artystyczn dusz i chc co robi wyej, i dla mnie to jest wane, to nie znaczy, e ja nie musz zarabia, e ja
mog zrobi sobie taki plan na ycie, e bd y ze swojej pasji albo uprawia swoj pasj po pracy. No i to sta-
ram mu si udowodni, pracujc ju drugi rok, bo modszych nie bior. Argumentw w rozmowie z rodzicami
dostarczaj te ewidentne sukcesy, jakie odnosi Kamila, ktra braa udzia midzy innymi w warsztatach
teatralnych w Warszawie. Dziewczyna stara si nie omija adnej okazji, ktra pomogaby jej w realizacji
teatralnych marze. Pracowicie zbiera dowiadczenia, dlatego duo czasu spdza w Zahaczewskim Centrum
Kultury, gdzie razem ze swoim chopakiem Bartkiem pomaga przy wszystkich organizowanych imprezach
od Dni Ziemi Zahaczewskiej po doynki. Podruj te razem z kabaretem Bartka, ktry ma ju na swoim
koncie nawet wystpy przed austriack Poloni.
Pasja lub jej brak jest nie tylko kryterium oceny rwienikw, ale te dorosych. Kamila denerwuje si, gdy
opowiada o swojej szkole, w ktrej nie znalaza nikogo, kto byby inspiracj dla jej teatralnych dziaa.
Swojego mistrza teatralnego tat, jak go nazywa znalaza gdzie indziej, w konkurencyjnej szkole. Pan
Roman, uwaany przez Kamil za wzr pedagoga, zawsze ma czas dla modych ludzi, jest peen inicjatywy.
Z nim Kamila szlifuje swoje scenariusze, on nadzoruje prby, co pomaga w dyscyplinowaniu aktorw.
Pochway pana Romana s dla Kamili siln motywacj, jest mu te wdziczna, e w ni wierzy i mwi jej,
e moe osign sukces. Pan Roman to przykad, e kontakt z mistrzem jest dla modych wci nie-
zwykle wany i trudno zastpi go w inny sposb. Co nie znaczy, e nie mona go uzupenia samodzieln
aktywnoci. Kamila ma wiadomo, e szanse, jakie jako mieszkanka niewielkiego miasta ma na
odniesienie sukcesu na teatralnej scenie, s mniejsze ni szanse jej rwienikw z metropolii. Stara si
jednak, by te rnice niwelowa w czym skutecznie pomaga jej internet. Newslettery uczelni teatralnych
i strony z informacjami o przegldach modych teatrw, o ktrych pisalimy wyej, ale te nagrania z przed-
stawieniami pprofesjonalnych teatrw (a nie tylko uznanych zespow, ktre mona zobaczy w telewiz-
ji i ktre s dla modej adeptki sztuki teatralnej punktem odniesienia tak odlegym, e nieprzydatnym)
pozwalaj dziewczynie trzyma rk na pulsie nie tylko lokalnych wydarze. Stosunkowo atwo zdobywa
kontakty i wiedz, do ktrej bez internetu miaaby utrudniony ze wzgldu na miejsce zamieszkania dostp.
Te uatwienia dotycz oczywicie nie tylko tych sfer kultury, ktre sytuuj si na pograniczu sztuki i maj
wsparcie instytucjonalne. To wane, bo nasi modzi wsppracownicy nie reprodukuj zajawkami ofcjal-
nych kanonw nie jest dla nich istotne, czy interesuje ci teatr, krcenie ogniami, czy gra na gitarze. Klu-
czem jest intensywno pasji, ich hierarchia nie jest trwaa, negocjuje si j w obrbie grupy. Nasi modzi
wsppracownicy raczej nie maj przey pokoleniowych, ale wane s dla nich poszczeglne kulturowe
dowiadczenia grupowe (utwory muzyczne raczej ni zespoy, flmy raczej ni reyserzy czy flmowe nurty,
konkretne tytuy gier, a nie rodzaj gier, konkretne flmiki na YouTubie, konkretne strony, np. Demotywa-
tory) to tworzy ich wspln, skonkretyzowan paszczyzn odniesienia, nawet jeli na bardzo krtki czas.
Praca na tej paszczynie jest wana moe by zwizana z planami na przyszo, jak w wypadku Kamili
czy modych fotografw z Ziemielina, ale nie musi. Chodzi przede wszystkim o dobr zabaw, satysfakcj,
poczucie spenienia. Jak powiedzia nam Falafel:Nasza piosenka tak mi si podoba, e ryj mi si sam mieje!
Czasem sami przerywamy [granie], eby si cieszy. Nie patrzymy w przyszo.
LAST.FM: KLIMAT Z ALGORYTMU
MUZYKA W WERSJI CYFROWEJ ZYSKUJE: STAJE SI BARDZIEJ PORCZNA I RUCHLIWA, ATWIEJ
J ORGANIZOWA, LICZY I ETYKIETOWA. GOKA I MARTA, DWIE PRZYJACIKI Z JEDNEGO
LICEUM, DZIEL SI MUZYK I NA BIECO MONITORUJ ZMIANY SWOJEGO GUSTU.
Muzyka to nasza codzienno, nie da si bez niej wytrzyma!
Goka
To pokolenie ma postmodernizm we krwi, powiedziaa nam Katarzyna, trzydziestoparoletnia nau-
czycielka polskiego z dobrego warszawskiego liceum, gdy przygotowywalimy ten projekt badawczy.
Mwic: postmodernizm, miaa na myli rwnie zmieniajce si podejcie do muzyki. Kiedy
modzi byli w muzyk zaangaowani intensywniej i autentyczniej, sugeruje Katarzyna. Metalowcy
suchali tylko metalu i ubierali si jak metalowcy. Na szkolnych dyskotekach, jak zmienia si klimat
muzyczny, na parkiecie zmieniay si druyny jedni ostentacyjnie stawali pod cian, a spod ciany
na parkiet szli ci, ktrzy nie wyobraali sobie taczenia do tego, co leciao przed chwil. Teraz tacz
wszyscy, do wszystkiego. (O hipotezie kulturowej wszystkoernoci s. 107). W muzyk wchodz
pycej i wydaje si Katarzynie bez zobowiza, to jest jakby mniej powane, nie tak miertelnie
na serio, jak bywao kiedy. (Z drugiej strony bez muzyki trudno im usiedzie Katarzyna pozwala
swoim uczniom uywa swoich empetrjek, gdy pisz w klasie wypracowanie. Siedz ze suchawk
w jednym uchu. Wolno im sucha, byle muzyka nie bya zbyt gona, tak eby nie przeszkadza innym).
Stawia to pytania o nowe sposoby ycia z muzyk. Jak kry muzyka midzy naszymi modymi
wsppracownikami? W jaki sposb nowe technologie z eksplozj atwo kopiowalnych plikw
muzycznych, ktrych tysice mieszcz si w schowanej w kieszeni empetrjce, internetowymi sie-
ciami wymiany, fanowskimi forami, serwisami spoecznociowymi, gdzie o muzyce si gada i gdzie
muzyki si sucha wpisuj si w t niemal paradygmatyczn aktywno modoci. Przemiany,
ktre Katarzyna opatrzya etykiet postmodernizmu, s zoone i trudno powiedzie, czy chodzi tu
o mniejsze zaangaowanie, czy moe raczej o wyaniajce si nowe formy radzenia sobie z niepr-
zebranym bogactwem muzyki dostpnej na wycignicie rki. Ale oglniejsza intuicja Katarzyny
wydaje si trafna: co jest na rzeczy z modymi, nowymi technologiami oraz muzyk. Nasi modzi
wsppracownicy, yjc w epoce nadmiaru, konsumuj wicej zrnicowanych treci kulturowych ni
jakiekolwiek wczeniejsze pokolenia i s to treci bez wtpienia bardziej zrnicowane. Postawy
i preferencje w obszarze kultury popularnej wci s istotnym punktem odniesienia dla okrelenia
wasnej tosamoci, ale proces konstruowania ja poprzez muzyczne wybory negocjowanie mu-
zycznych gatunkw, gustw, klimatw, subkultur komplikuje si. wiato na te przemiany pozwalaj
rzuci praktyki naszych wsppracownikw zwizane z muzyk i zaporedniczane przez internetowy
serwis Last.fm.
MUZYCZNE ZAMOTY
Last.fm najczciej bywa opisywany jako muzyczny portal spoecznociowy, ale ta etykietka nie
uatwia pojcia caego zoonego zestawu praktyk, ktre skadaj si na bycie na lacie. W yciu
Goki, Marty i wielu innych poznanych przez nas licealistw Last.fm jest sieciowym miejscem-
instytucj. Odwoujc si do analogii ze wiata przedcyfrowego, mona by opisa ten portal jako
mieszank sklepu muzycznego, naszywek z nazwami zespow na plecaku, domowego regau
z pytami, radia, krytyka muzycznego, lepiej obeznanej w muzyce koleanki, mentora, plakatu kon-
certowego, informatora i kalendarium w jednym. Last.fm jest usug muzyczn w peni napdzan
przez suchaczy mona przeczyta na stronie portalu. W praktyce oznacza to, e portal opiera si
przede wszystkim na mechanizmie kategoryzacji treci muzycznych przez uytkownikw za pomoc
sw kluczowych (tzw. folkso- czy w spolszczonej wersji: kumplonomii, systemu, w ktrym klasyfkacje
dokonane s nie przez jednego eksperta, lecz przez wsplnot rwnych sobie uytkownikw). Ina-
czej rzecz ujmujc: zalgorytmizowanej mdroci ludu suchajcego, ktry poprzez wsplne klasy-
fkowanie uatwia sobie nawzajem poruszanie si po rozlegych zasobach muzycznych.
W kontaktach towarzyskich wci funkcjonuje sakramentalne pytanie: czego suchasz?. Jednak
w sytuacji, gdy jak u Goki i Marty podrczny zbir muzyczny obejmuje kilkadziesit gigabajtw
plikw muzycznych setek wykonawcw wywodzcych si z przernych stylw muzycznych, odpowied
bywa problematyczna. Na szczcie dziewczyny jak wiele nastolatkw, z ktrymi rozmawialimy
dysponuj wyrafnowanym narzdziem umoliwiajcym obiektywizacj i kwantyfkacj czego tak
niewymiernego jak gust (i porednio zwizanej z nim tosamoci). W kadej chwili mona choby
odwoa si do indywidualnych danych statystycznych dla poszczeglnych okresw rozliczenio-
wych: lista ostatnio odtwarzanych utworw oraz zestawienia kawakw suchanych najczciej
w przecigu ostatnich trzech, szeciu i dwunastu miesicy.
Muzyka jest silnie obecna w yciu Goki. Jej chopak Piotrek gra na perkusji w punkowej kapeli
Termin Przydatnoci do Spoycia, ona sama rwnie powica muzyce duo czasu. Uwielbia bywa
na prbach zespou, chodzi na rne koncerty, odkrywa nowe brzmienia (surowo ocenia ludzi,
ktrzy maj pytkie pogldy muzyczne). No i przede wszystkim apa muzyczne zamoty i po prostu
sucha, kiedy tylko si da (nie cierpi klaswek gwnie dlatego, e wtedy trzeba pisa w ciszy).
W domu muzyk puszcza z komputera, podstawowego stacjonarnego odtwarzacza muzycznego
(Komputer w domu jest cay czas wczony, mam dodatkowe goniki, da si sysze muzyk w kadym
pomieszczeniu), poza domem z iPoda, ktry jest jej ulubionym i houbionym gadetem (stay
zestaw to Clint Massel, Pearl Jam i David Bowie, reszta czsto si zmienia).
MONITORING GUSTU
W sumie na komputerze mam jakie czterdzieci gigabajtw muzyki, to wszystko s pliki w iTunes
[program do katalogowania i odtwarzania muzyki, tworzenia playlist i przenoszenia ich na iPo-
da]. On skanuje wszystkie pliki muzyczne, okadki pyt, wszystko mi si pokonwersowao, samo opro-
gramowanie to robi! Goka jest iTunesem zachwycona, przede wszystkim ze wzgldu na funkcje
uatwiajce porzdkowanie rozbudowanego skadowiska z muzyk. Kady plik muzyczny prcz
samej muzyki zawiera take metadane o wykonawcy, albumie i tytule utworu dziki temu mona
skroblowa.
Skroblowanie albo scrobblowanie (ang. scrobbling) to automatyczne wczytywanie tych danych
z przenonego odtwarzacza mp3 lub komputera stacjonarnego do proflu na Last.fm. Dziki skrob-
lowaniu Goka moe ledzi swoje indywidualne statystyki odsucha. Jak sama o tym mwi:
mog zobaczy ewolucj swojego gustu. Last.fm dokumentuje wic cakiem wiernie stan muzyc-
znych upodoba, ktre s istotnym budulcem tosamoci. Na bieco rejestruje histori odtworze,
bilansujc muzyczn hiperaktywno. Ja mam tysice ulubionych wykonawcw, ktrzy si zmieniaj
codziennie, nie mona si ograniczy do wskazania jednego! Nawet czterdziestu bym nie wymienia!
Nie ma czego takiego jak ulubiony po to jest Last.fm, dodaje Marta.
Twrcy portalu zachcaj do skroblowania, aby pomc spoecznoci Last.fm w poznaniu tego,
czego suchasz, ponadto otrzymujesz: osobiste rankingi, propozycje muzyki i koncertw, powizanie
ze suchaczami podobnie mylcymi (muzyczne ssiedztwo). Skroblujc, dostarcza si informacji, ile
razy jakie utwory byy suchane, a dziki ich otagowaniu (wsplnemu opatrywaniu gatunkowymi
etykietami) przez uytkownikw serwisu wiadomo, do jakich stylw muzycznych je zaliczy.
Na tych szczegowych indywidualnych danych bazuje gustometr, ktry wylicza poziom muzycz-
nej kompatybilnoci ze znajomymi z portalu oraz tworzy list uytkownikw podobnie suchajcych
(muzycznie ssiadujcych), czyli majcych zbliony zestaw odsucha w domyle muzyczny gust.
Bazujc na zasadzie ludzie, ktrym podoba si to, co tobie, suchaj te..., serwis podpowiada
kolejnych wykonawcw. Artur Szarecki w swojej analizie zjawiska Last.fm nazywa ten mechanizm
lunym zakotwiczeniem albo dryfowaniem na cumie (Szarecki 2009: 356) uytkownik za-
korzenia si coraz mocniej w swym klimacie dziki wszystkim swoim poprzednim odsuchaniom,
a Last podsuwa kolejne muzyczne tropy pod ktem maksymalizacji prawdopodobiestwa, e pro-
ponowane utwory rwnie przypadn do gustu (zdefniowanemu wczeniej przez gustometr). In-
nymi sowy, uytkownik dostaje wci nowe i nieznane (a przez to ekscytujce) rzeczy w znanym
i preferowanym klimacie.
MUZYCZNE POSZUKIWANIA
Marcie Last.fm w pierwszym rzdzie porzdkuje i konkretyzuje muzyczne dowiadczenia.
Wspksztatuje te jej kolejne muzyczne fascynacje. Pierwsze powaniejsze muzyczne odkrycia
Marta zawdzicza starszemu bratu. To on pocztkowo podsuwa mi kawaki, zainteresowa muzyk,
ale brat jest bardziej z klasyki rockowej, a ja z pokolenia popu. Zapawszy muzyczn zajawk, Marta
z czasem zacza si coraz bardziej orientowa na rodowisko rwienikw, to wrd nich szuka si
przewodnikw i inspiratorw. Micha to kolega Marty, wokalista w punkowym zespole, to on sta
si jej kolejnym muzycznym mentorem. Dziewczyna podmiewuje si, e Micha ciga tyle muzy-
ki, e jakby go policja zapaa, to dostaby pewnie doywocie. Zaczo si od bliszego koleestwa
i czstych odwiedzin w domu Michaa, w tle przewanie w takich razach leciaa muzyka. Jak mi
si co szczeglnie podobao, to Micha nagrywa na pyt lub wrzuca na pendrive, dawa linki, a ja
zgbiaam to moje wane rdo.
Wielu z poznanych przez nas licealistw muzyk traktuje bardzo serio. To nie jest nieinwazyjne
muzyczne to muzyka ich pobudza, nakrca, inspiruje (np. artystyczne fotografe na blogu Krzyka
z Ziemielina czsto opatrzone s cytatami z tekstw suchanych przez niego piosenek). Kady z ba-
daczy uczestniczcych w projekcie spotyka osoby pochonite muzyk Olka Godys pisaa z Par-
ny o awangardzie szukaczy: to ci najbardziej godni muzyki, najbardziej jej ciekawi, najszybciej j
trawicy, sprawnie korzystaj z sieci. cigaj duo i szybko, bior na siebie ciar wyszukiwania i po-
dawania dalej.
Odkd w yciu Marty pojawi si Last.fm ze swoj funkcj podpowiadania utworw, korzysta
z niej czasem, jednak nie zdaje si na ni cakowicie. Czsto podejmuje samodzielne muzyczne
wycieczki; inspiracje pyn z rnych stron, wystarczy mie uszy i oczy szeroko otwarte. Czasem usyszy
si co ciekawego, siedzc w knajpie, wystarczy zapamita kawaek tekstu, to mona potem ju w sieci
znale. Samodzielne poszukiwania (zamoty zamotw) i czerpanie od znajomych s zbyt ekscytujce
i rozwijajce, by miaa z tego zrezygnowa. W muzyce jestem zorientowana dziki znajomym, wasnym
poszukiwaniom i Last.fm, podkrela. Wydaje si jednak, e Last.fm wpisa si na trwae w muzyczny
wiat wielu modych, potocznie pojmowany jako liczydo gustu. W istocie jest to jednak szczeglny
i nowatorski typ algorytmicznego autorytetu zbiorowego katalizator zagregowanych wyborw
tysicy wspuytkownikw serwisu.
SKROBLOWANIE SIEBIE
Last jest spoecznociowy w dziaaniu, ale przewanie nie suy gromadzeniu znajomych, tylko
kultywowaniu dwikowych zamotw w dobranym gronie. Goka ma na lacie tylko trzydziestu zna-
jomych, zdecydowanie mniej ni na Naszej-klasie. To jest chore, ale muzyk po prostu trzeba si
z kim podzieli! mwi. Jednak tutaj duo ostroniej dobiera znajomych, gdy zyskuj oni bardzo
szczegowy wgld w jej muzyczne upodobania, ktre s wanym elementem tosamociowym.
Istniej sposoby retuszu: mona kasowa niechciane utwory z proflu, zdarzaj si osoby,
ktre nabijaj sobie licznik odsucha, zostawiajc wczonego na noc Winampa z odpowiednim
zestawem trackw (to rodzaj skroblingu, ktry jest podporzdkowany przede wszystkim autoprezen-
tacji). Ale skroblowanie Goki jest bardziej narzdziem samopoznania (to wane, aby mc wiedzie
czego, kiedy i ile si sucha), oszukujc mechanizm, oszukiwaaby wic sam siebie.
Dawanie komu wgldu w swoj muzyczn tosamo wymaga zaufania, a zaufanie Goki
zostao ju raz naduyte. Miaam nieprzyjemn sytuacj, e za szybko si z jednym koleg podzieliam
wszystkim, co byo na moim proflu, i potem mi dogryza, e sucham Coma po tym jestem ju
ostroniejsza. Dlatego atwiej bywa odsoni si przed obcymi wspuytkownikami serwisu, z ktry-
mi nie czy nas nic poza wspln fascynacj muzyczn, ni przed znajomymi, wobec ktrych nie
mamy stuprocentowego zaufania.
PRZEPRASZAM ZA BRITNEY
Goka poprzez skroblowanie otrzymuje statystyczny ekstrakt muzycznego smaku. Jednak liczby nie
mwi nic o motywach suchania, pomijaj stany emocjonalne i sytuacje, w ktrych wybrzmiewaj
konkretne utwory. Najczciej suchane kawaki niekoniecznie s kawakami ulubionymi bywa, e
dwiki najmocniej emocjonalnie pobudzajce serwuje si w oszczdnych dawkach. Dlatego, mimo
pilnego skroblowania, Goka twierdzi, e Last.fm nie pokazuje, czego tak naprawd sucham.
W swoim tekcie o Last.fm Szarecki zauwaa, e uytkownicy serwisu czasem czuj potrzeb
wytumaczenia si z wynikw skroblowania lub z ich wykasowania ze swojego proflu (informacja
o tym pojawia si w rubryce o mnie). W sieci znajdujemy na przykad taki komentarz:W kocu
wykasowaam moje utwory, gdy Britney Spears bya w nich zupenie nieproporcjonalnie reprezento-
wana. To nie moja wina, e posiadam kady z remiksw jej singli.Gustometr, bazujc obecnie na zli-
czaniu liczby odsuchiwanych utworw (w przyszoci moe i rwnie czasu odtworze), cho dostar-
cza statystycznie zobiektywiowanego opisu muzycznej tosamoci, nie jest narzdziem doskonaym.
Jednak Goka niezalenie od tego, e nie do koca zgadza si z tym muzycznym zwierciadem
ceni wiedz pync ze skroblowania. Lastowy profl wydobywa na wierzch muzyczn statystyk,
a dziki temu wzbogaca i stymuluje proces autorefeksji.
NIEUSTAJCY WERNISA
Z notatek Pauliny Jdrzejewskiej, ktra pracowaa z grup licealistw w Ziemielinie:Moi wsppracownicy
wydawali si w pozytywnym sensie tego sowa zboczeni na punkcie kreatywnoci.Nie mona po prostu
pojecha nad zalew spdzi czas ze sob, kpic si i opalajc. Najwikszy fun to wzi aparat i robi foty:
przyjaci skaczcych do wody, kaza si im umaza w bocie, kaza im ciska w palcach swoje waki tuszczu
na brzuchu, pokazywa pup...Wczeniej w tym raporcie pokazywalimy rwnie przygldajc si temu
wanie wyjazdowi nad jezioro (s. 42), w ktrym uczestniczya Paulina Jdrzejewska jak robienie zdj
wpisuje si w bycie razem. W tej czci pokaemy fotograf i fotografowanie jako przykad zajawki: czego
wicej ni po prostu robienia zdj. (Cho jak widzielimy wczeniej, rola zdj wykonywanych po prostu
jest bardzo zoona).
Kiedy jedzie z klas na wycieczk, Krzysiek zabiera ze sob dwa aparaty: kompaktow cyfrwk i duy aparat
analogowy. Kady z nich bdzie wykorzystywany inaczej. Zwyke robienie zdj od fotografowania odrnia
bowiem cel, nakad pracy i zaangaowania, a czsto take sprzt, ktrego si uywa. Prozaiczne robienie
zdj jest czynnoci mniej refeksyjn, bardziej automatyczn i funkcjonaln, suy konkretnym celom, jak
np. zrobienie zdjcia komrk, eby wysa znajomemu, zrobienie zdjcia czemu ciekawemu, odkrytemu
przypadkowo, miesznej sytuacji lub pozie znajomych. Takie zdjcia robi si najczciej wanie telefonem,
bo ma si go zawsze pod rk. Rzadziej map, prostym, aparatem cyfrowym. Mwic o fotografowaniu,
mamy na myli takie robienie zdj, ktre wie si z pozafunkcjonalnym, ale jasno okrelonym celem.
Moe by nim np. zamierzony efekt fotografczny, ktrego osignicie w zdjciu oznacza wystarczajco dobre
opanowanie medium i duy poziom kompetencji panowania nad sprztem.
Grupa zapalonych fotografw z Ziemielina pracuje metod projektw. Sami uywaj sformuowania projek-
ty i myl o nich kategoriami profesjonalistw. Budetuj czas i energi. Krzysiek:Mam pomys na projekt
i to robi, miaem czas, kiedy nie robiem fot, a szkoda traciem czas. Projekt nie tylko jasno okrela
granice czasowe przedsiwzicia, ale i jego cel. Jest zamknit caoci, ktra ju w punkcie otwarcia ma
przewidywany koniec. Finaem jest pewien sposb dystrybucji serii zdj. Moe to by prawdziwa wystawa,
czciej jednak jest to internet. Jak okrelia to Paulina Jdrzejewska, jest on miejscem, w ktrym toczy
sinieustajcy wernisa. Projekty bywaj rne. Przykadem moe by zarwno pomys Karola na portrety
rnych osb w charakterystycznych zotych okularach z bokobrodami upodabniajcych modela do Elvisa
Presleya, ktre publikuje na swoim blogu, jak i dziaania Krzyka, ktrego projekt polega na fotografowaniu
ludzi z psami. Zdjcia z tej serii umieszcza na osobnym blogu (jednym z kilku, ktre ma).
Najbardziej wyrazistym przykadem jest jednak Mody,
ktry fotografuje codziennie. Ma dobry sprzt, duo
wysiku wkada w prowadzenie fotografcznego bloga
i powanie myli o przyszoci, planujc, podobnie jak
Krzysiek, studia w szkole fotografi w Opawie. Mody te
robi zdjcia w cyklach. Ma rne pomysy. Jednym z nich
jest fotografowanie wielkich plastikowych lodw wysta-
wionych na chodnikach. Mody fotografowa te tram-
wajarzy na tle tramwajw. Zrobi z tego wystaw, ktra
zawisa w tramwajach. Potem jedzi nimi, obserwujc
reakcje ludzi na jego prace.
Modzi fotografowie, ktrych spotkalimy, mieli wszel-
kiego typu aparaty cyfrowe, ale te kupowane na Alle-
gro i poyczane od starszego rodzestwa aparaty ana-
logowe maoobrazkow praktic, rednioobrazkowego
lubitela. By te profesjonalny, cho niemody sprzt ta-
kich frm, jak Mamiya czy Hasselblad. Lepszy aparat daje
wiksze moliwoci. Opanowanie jego funkcji wymaga
wyszkolenia pewnych kompetencji:[...] wiadomo, e jak
si ma taki kiepski aparat, to moliwoci te s ograni-
czone, po czym dostaam wanie lustrzank, wyproszon,
no i wtedy, pojawia si wanie wiksza gbia ostroci,
jak dostaam ten aparat, ktry ma wiksze moliwoci,
zaczam robi sesje koleankom opowiada Wtyczka
z Zahaczewa. Nowy, lepszy aparat stawia wyzwania:
fotografowa to nie tylko umie wybra waciwy kadr,
dostrzega interesujce rzeczy, ale te wiedzie, jak
przeson ustawi przy jakim czasie nawietlania lub
w wypadku analogu jakiej czuo flm wybra. To take
wiedzie, jaki efekt osignie si w zalenoci od tych
ustawie, zaplanowa go, zastanowi si, czy nie wyma-
ga jednak wyboru innego sprztu. Poszuka informacji
w sieci, popyta znajomych.
Co innego fotografuje si cyfr, co innego analogiem. Dla
Krzyka rnica jest oczywista. Jak pisze wsppracujca
z nim badaczka Paulina Jdrzejewska, inne foty bdzie
robi na wycieczce analogiem (tu dziura w drodze, tu
mie, tu czowiek na ulicy) ni cyfr (zdjcia, ktre
maj na celu przypominanie wycieczki, ludzie z klasy,
zabytki). Cyfrowe zdjcia s tasze, atwiejsze, prost-
sze do zrobie-nia, a tym samym niej cenione. Dla-
tego zdjcia cyfrowe to typowo pamitkowe fotografe
ich celem jest zatrzymanie momentw, do ktrych
(dokoczenie na str. 94)
Mody fotografowa latem plastikowe
lody reklamy stojce na chodnikach.
Zdjcia robi ulubion Bronic
rednioformatowym profesjonalnym
aparatem, ktry stara si zawsze mie przy
sobie. Zdjcia zamieszcza na swoim blogu.
Na innym blogu Karola znajdujemy zdjcie
dokumentujce moment fotografowania.
Jeden z cykli - fotografe tramwajarzy na tle tramwajw.
Mody zrobi z tego wystaw, ktra zawisa w tramwajach.
Potem sam jedzi tramwajami obserwujc reakcje ludzi
na jego prace.
Mody fotografuje codziennie. Duo wysiku wkada
w prowadzenie fotografcznego bloga i powanie myli
o przyszoci, planujc studia w szkole fotografi.
si bdzie wracao. Z kolei zdjcia analogowe zdjcia s wiadectwem umiejtnoci poczenia wiedzy
i zdolnoci z wizj i pomysem. Budz te skojarzenia z porzdkiem, ktry kiedy nazwalibymy pro-
fesjonalnym i do ktrego cz ze spotkanych przez nas modych ludzi aspiruje. Sigajc po star
technologi (ale za porednictwem internetu dobry aparat analogowy jest znacznie taszy ni profes-
jonalna cyfrwka), odwouj si do fgury fotografa zawodowca, ktry na techniczne nowinki patrzy
z niechci. Rwnoczenie sami ten schemat przeamuj, bo jeli chodzi o umiejtnoci cz z nich, po-
mimo modego wieku, zawodowstwu jest zaskakujco bliska.
Jednak fotografa jest wana nie tylko dla fotografujcych. Dlatego innym istotnym rodzajem nieformalnych
projektw jest urzdzanie sesji fotografcznych. W grupie modych, z ktrymi pracowalimy w Ziemielinie,
to Krzysiek jest specem od ich organizowania. Ma zamknitego bloga, z otworzeniem ktrego czeka, a
nazbiera mu si wicej materiau. Wrzuca tam efekty sesji. Ide s portrety stylizowane na stereotypowe
postacie, ktrych zestawienie ma jako oddziaywa na widza drani, prowokowa, mieszy, burzy
przewidywalno. Sesje jak pisaa z Zahaczewa Agnieszka Strzemiska to sposb spdzania wolnego
czasu. W Zahaczewie chodzi si na zielone. Jak nie ma si co robi, idzie si tam bo na zielonym
z pewnoci bdzie kto znajomy. Jest tam drewniana awka i st. Mona siedzie i nudzi si, mona co
porobi. Umawiaj si w kilka osb, najczciej same dziewczyny, i id gdzie, wybieraj fajne miejsca,
wymylaj pozy i aranacje. Zdjcia robi w sposb pewny. Nie boj si, maj doskona wiadomo tego
medium komunikacji.
Sesje w Zahaczewie zaczy si od proby koleanki, ktra poprosia Wtyczk, eby zrobia jej jakie fajne
zdjcia na Nasz-klas. Byo to, jeszcze zanim sesje stay si tak popularne, bo dzisiaj, jak zauwaaj nasi
rozmwcy, to ju jest norma. Pomysy na pochodz z rnych rde jak pisaa z Zahaczewa Agnieszka
Strzemiska z modowych magazynw, blogw albo z gowy, a cz jest na freestyleu, po prostu id na
tak sesj i pstrykaj. Potem zdjcia zostaj obrobione w Photoshopie i trafaj na blogi, a najlepsze na
Digarta. Modzi pozuj z atwoci, ale s te fotograf autentycznie zafascynowani. Mylc o tym rapor-
cie, zaplanowalimy, e oprcz zdj robionych przez badaczy i samych licealistw wykorzystamy obecno
fotografa Tomka Rattera. Jego obecno z aparatem wrd modych pozwolia na szereg obserwacji. Tomek
byskawicznie sta si ulubiecem naszych wsppracownikw, wypytywali go o sprzt, studia fotografcz-
ne, dowiadczenia. Cho obawialimy si, e pojawienie si nowej osoby, ktra bdzie fotografowa
i z zaoenia ma wystpi w roli eksperta, spowoduje stres i zbuduje dystans. Byo jednak odwrotnie: wiat
poznanych przez nas licealistw to wiat, w ktrym obiektyw nie dzieli, ale czy. W pasji Tomka, dwudzies-
tosiedmioletniego studenta szkoy w Opawie, albo jak czytamy pod jego zdjciem, ktre pojawio si na
blogu jednej z naszych wsppracowniczek dzie po sesji zdjciowej fajnej Dupy Tomka co foci :D [robi
zdjcia], nasi wsppracownicy rozpoznali te swoje zajawki.
DIGART: SPOECZNO PRAKTYKI, PRACOWNIA ONLINE
Kocowym etapem cyklu powstawania zdj cho rwnoczenie pocztkiem kolejnego etapu ich
spoecznego ycia jest publikacja. Zdjcia rni si nie tylko cechami formalnymi oraz czasem i sytuacj,
w ktrej s zrobione, ale take kontekstem, w jakim ostatecznie pojawiaj si w internecie. Wydaje si,
e pki zdjcia s gromadzone na komputerze, stanowi ograniczone, prywatne archiwum, bywa, e
zabaaganione i brudne (tysice zdj, ktrych si nie kasuje, ale te nie oglda w folderach pozostaj
nawet niepoodwracane kadry). Gdy trafaj do sieci, ich status ulega zmianie. Kady z autorw kategoryzuje je
na wasny uytek, i wanie ta ka-tegoryzacja wyzna-
cza kana dystrybucji. Znaczce, e nawet zdjcia
analogowe funkcjonuj w efekcie jako cyfrowe, po
zeskanowaniu negatyww trafaj do sieci. To, e
nikt z uytkownikw analogw nie robi odbitek,
nie wynika tylko z chci zaoszczdzenia pienidzy.
W wiecie mediw cyfrowych od kadego kulturowe-
go artefaktu oczekuje si, e bdzie rwnoczenie
zgodny z logik komputerw co w praktyce ozna-
cza, e musi by plikiem. I to dlatego zdjcia analo-
gowe, aby miay jakkolwiek przydatno, musz
by skanowane. Zdjcia s bowiem w cigym ru-
chu i obrocie: przesyane i przesyalne, dzielone
z innymi, zaczepiajce spojrzenie, przywoujce
wspomnienia, wiadczce o kompetencjach lub ich braku. To cyrkulacja jest dla nich niezbywalnym kontek-
stem, bez ktrego nie sposb je interpretowa. Dlatego o tym, gdzie trafaj, nie decyduje przypadek.
Czym innym jest wrzucenie zdjcia na Nasz-klas (a w jej obrbie, jak ju wiemy do galerii lub jako
zdjcie proflowe), czym innym na swojego bloga (lub na ten, a nie inny spord kilku blogw), wreszcie
na Digarta, ktry wrd modych fotografw ma pozycj do szczegln. Digart nie by wrd naszych
wsppracownikw tak siln instytucj internetow (znanym wszystkim miejscem, do ktrego trzeba mie
jaki stosunek) jak Nasza-klasa, YouTube czy Last.fm, jednak dla wielu z nich, zwaszcza tych szczeglnie
silnie zainteresowanych fotograf, stanowi wany wze sieci i cz codziennej rutyny.
Naczeln przynajmniej w zamyle twrcw ide serwisu Digart jest stworzenie platformy dla prezentacji
swoich prac, ogldania prac innych, a przede wszystkim wymiany komentarzy na ich temat, a przez to
poszerzanie kompetencji uytkownikw. Dla naszych wsppracownikw serwis by miejscem udostpniania
prac szerszej publicznoci, ale przede wszystkim znajomym (i kolejn okazj, by powymienia si z nimi
maymi gestami sympatii). By te miejscem, w ktrym mona znale ciekawe fotografe (ktre mona
pokaza znajomym) i pozna nowych ludzi. Alek:My tam poznalimy wanie t [imi, nazwisko] na Digarcie.
Ona tam do nas przyjechaa, my czasami do niej jedzimy. Jak jest kto z Warszawy, to si tam ustawiamy po
prostu, nie, taka nasza znajoma.
Charakter Digartu mocno determinuje fakt, e konto pozwala na umieszczenie tylko jednego zdjcia na dob
do serwisu trafaj wic wyselekcjonowane fotografe, te, ktre wedug ich twrcw s naprawd dobre.
Nieprzypadkowo niektrzy z poznanych przez nas uytkownikw serwisu nie mwili o nowym zdjciu, lecz
onowym digarcie. Digart jest wic nie tylko nazw serwisu digart to take specyfczny typ samego zdjcia:
przemylanego, skomponowanego, wartego duszej chwili uwagi w zalewie tysicy fotek. (Na Digarcie
publikowane s te pliki grafczne, ktre nie s zdjciami rysunki, grafki etc. Opisujc serwis, podamy
jednak za tymi z naszych wsppracownikw, ktrzy uywali Digartu, eby pokazywa w nim zdjcia, i ktrych
publiczno bya na Digarcie, by uywa go jako rodowiska pokazywania i rozmawiania o zdjciach).
Oczywicie w komentarzach do prac dominuje znana te z komentarzy do zdj zamieszczanych na Naszej-
klasie wymiana uwagi, wpisy czsto niezawierajce nawet tekstu, tylko sam emotikon z umiechem lub kilka
plusw (+++). W rozmowach z nami modzi fotografowie wyranie dystansowali si od takich komentarzy,
cho oczywicie sami brali udzia w tej wymianie sympatycznych gestw i odnielimy wraenie, e nawet takie
wpisy stanowi element motywujcy do fotografowania. Jednak wrd dziesitek umiechw i rytualnych
PKI ZDJCIA S GROMADZONE NA
KOMPUTERZE, STANOWI OGRANICZONE,
PRYWATNE ARCHIWUM, BYWA, E
ZABAAGANIONE I BRUDNE (TYSICE ZDJ,
KTRYCH SI NIE KASUJE, ALE TE NIE
OGLDA W FOLDERACH POZOSTAJ NAWET
NIEPOODWRACANE KADRY). GDY TRAFIAJ DO
SIECI, ICH STATUS ULEGA ZMIANIE. KADY Z
AUTORW KATEGORYZUJE JE NA WASNY UYTEK,
I WANIE TA KATEGORYZACJA WYZNACZA KANA
DYSTRYBUCJI. NAWET ZDJCIA ANALOGOWE
FUNKCJONUJ W EFEKCIE JAKO CYFROWE
zachwytw nad fotografami w proflach naszych
wsppracownikw pojawiaj si te wymiany
zda na temat uytego obiektywu, owietlenia
czy kompozycji kadru. Taka dyskusja, nawet jeli
krytyczna, moe by cenna. Krzysiek z Ziemielina
tak opowiada o emocjach zwizanych z wystawia-
niem swoich zdj na widok publiczny:Sprawdzam
po kilkanacie razy, czy kto doda komentarz do
mojego nowo zamieszczonego zdjcia. Alek dys-
tansuje si od takiego podejcia, cho przyznaje,
e zdarzaj si sytuacje, w ktrych warto powici czas na czytanie komentarzy:Czasami co jaki dure mi
fajnie napisze na forum [mojego proflu na Digarcie] czy co, to wtedy nie szkoda czasu.
Zdjcie na Digarcie spenia wic wszystkie funkcje, jakie moe peni w innych kontekstach komunikatu,
ekspresji, performatywu ale tu poszerzone jest z defnicji o funkcj autoedukacyjn. Cho merytoryczne
komentarze nie stanowi dominujcej czci komunikacji w serwisie, z czego sami uytkownicy doskonale
zdaj sobie spraw, to jednak znaczenie Digartu jako miejsca zdobywania wiedzy i rda inspiracji trudno
zanegowa. Tak opowiada o tym Danek: Koleanka powiedziaa wejd tu i zobacz, jak inni robi zdjcia,
mona duo rzeczy podpatrze, i faktycznie, to jest bardzo cenne, bo widzisz, jak inni maj perspektyw. To
jest podpatrywanie innych i czasem robienie plagiatw z Digarta. Miaem pomys na zdjcie, ale nie wyszo
mi, jak chciaem, i wtedy patrz, jak inni to robi. Podpatrz pomys, znajd miejsce, zrobi zdjcie. To jest
troch tak, e jaki kole zrobi zdjcie w ten sposb, wic ja zrobi moje zdjcie jego pomysem. I wyszo
nawet fajnie.A jak co zainteresuje bardziej, to zawsze mona dopyta, najlepiej zaczajc do razu gaska.
Moesz pyta, ja czsto pytam przy konkretnym zdjciu pisze si wtedy, e super zdjcie i jak je zrobie?,
jakim obiektywem? itd.Sam zreszt te dostaje niekiedy pytania: Odpowiadam, bo mnie to jara, to, e kto
si interesuje, to znaczy, e mi wyszo. Podpowiedzi osb dowiadczonych, daj dobre rady i mwi, jak by byo
lepiej ich zdaniem. Czasem to zreszt niewane jak, sama krytyka jest wana, ja na pocztku si wkurzaem na
to, bo mwili fajne, ale nieostre, brak tematu, zamazane, bez klimatu.
Zaporedniczane przez Digart dziaania naszych wsppracownikw jak w przypadku Danka mona
rozumie jako wykorzystujce nowe media w ksztatowaniu wsplnoty praktyki (Wenger, 1998). Poprzez
Digart nasi wsppracownicy tworz grup ludzi dzielcych zainteresowania lub pasje zwizane z czym,
czym si zajmuj, i na drodze regularnych interakcji ucz si, jak robi to lepiej (Wenger, 2006). (Co wane,
we wsplnotach praktyki uczenie si moe, ale wcale nie musi by podstawowym celem interakcji z innymi
jej czonkami). Digart zapewnia swej wsplnocie praktykw architektur komunikacyjn, ktra pozwala
dawa informacj zwrotn, dostawa informacj zwrotn i widzie recenzje, ktre dostali inni. Praktyki
pokazywania sobie zdj i komentowania ich skadaj si na proces wsplnego uczenia si w sieciowym
rodowisku. Maga: Duo te przez Digarta si nauczyam, z recenzji, z takich gupich komentarzy i te cay
czas bewu, bewu, co to jest to bewu? no black and white. [Na Digarcie] to si widzi po tych supkach, jak kto
ma wszystkie te supki po 90%, to wiadomo, e to s dobre zdjcia, to si patrzy, co tam jest, po ocenach
si mona nauczy.Maga na Digarcie obserwuje okoo czterdziestu znajomych i obcych, ktrych zdjcia jej
si szczeglnie podobaj.
W czasach przed sieci osoby takie jak Maga czy Danek atwo byo nazwa samoukami. (Duo chodziam na
sesje rne [...] nasuchaam si i co to jest kadr, co to jest przesona, przez takie rozmowy dowiedziaam si, co
to jest dobre zdjcie mwi Maga, ktra nigdy nie chodzia na aden kurs fotografi). Ale obecno Magi czy
POWIEDZIAA WEJD I ZOBACZ, JAK INNI ROBI
ZDJCIA, MONA DUO PODPATRZE, TO JEST
BARDZO CENNE. TO PODPATRYWANIE INNYCH
I CZASEM ROBIENIE PLAGIATW Z DIGARTA. MIAEM
POMYS NA ZDJCIE, ALE NIE WYSZO MI, JAK
CHCIAEM, I WTEDY PATRZ, JAK INNI TO ROBI.
PODPATRZ POMYS, ZNAJD MIEJSCE, ZROBI
ZDJCIE
Danka na Digarcie sprawia, e samo- w samo-
uk staje si problematyczne. Zaporedniczane
przez Digart nieinstytucjonalne i ahierarchiczne
praktyki zwizane ze smakiem estetycznym, z wiedz
i umiejtnociami mog si wydawa dalekie
od tradycyjnego modelu szkoy artystycznej, ale
warto te rozpozna w nich zasad dziaania pra-
cowni, gdzie grupa osb pracuje razem, obserwuje
swoje postpy i daje sobie nawza-jem informacj
zwrotn oraz korzysta z narzdzi i kapitau wiedzy,
ktre poza pracowni trudno znale. Uczenie si
we wsplnotach praktyki, jak podkrela Etienne
Wenger, znaczco rni si od uczenia si w in-
stytucjach: trudno wyabstrahowa tu jednostk
z sieci wspzalenoci, trudno okreli pocztek
i koniec nauki. Nie jest to te nauczanie tu nikt nikogo nie uczy, chocia wszyscy razem si ucz.
Wreszcie takiego uczenia si nie da si atwo oddzieli od innych aktywnoci: bycie na Digarcie jest
jednoczenie uczeniem si, prezentacj swojej twrczoci, rozrywk i praktyk towarzysk wic online
i ofine w przestrze przeywan jako jedna, autentyczna przestrze, gdzie ma si zajawk.
SAMO- W SAMOUK STAJE SI
PROBLEMATYCZNE. ZAPOREDNICZANE PRZEZ
DIGART NIEINSTYTUCJONALNE I AHIERARCHICZNE
PRAKTYKI ZWIZANE ZE SMAKIEM ESTETYCZNYM,
Z WIEDZ I UMIEJTNOCIAMI MOG SI
WYDAWA DALEKIE OD TRADYCYJNEGO
MODELU SZKOY ARTYSTYCZNEJ, ALE WARTO
TE ROZPOZNA W NICH ZASAD DZIAANIA
PRACOWNI, GDZIE GRUPA OSB PRACUJE
RAZEM, OBSERWUJE SWOJE POSTPY I DAJE
SOBIE NAWZAJEM INFORMACJ ZWROTN ORAZ
KORZYSTA Z NARZDZI I KAPITAU WIEDZY,
KTRE POZA PRACOWNI TRUDNO ZNALE
Krzysiek robi duo zdj; chce w przyszoci zarabia na fotografi.
Lubi si wygupia synie ze zdj w rnych miejscach i sytuacjach,
w ktrych zdejmuje spodnie pokazujc go pup. Krzysiek ma osiem
rnych kont na Digarcie. Na jednym ma stonowane, czarno-biae zdjcia
krajobrazy, pustkowia. Kiedy rodzina chce, eby pokaza swoje prace,
pokazuje im wanie ten zestaw. Na drugim koncie publikuje te same
zdjcia, ktre pojawiaj sie na jego blogu. Na trzecim umieszcza zdjcia
goych poladkw to z tych fot synie wrd przyjaci. Czwarte konto
to zdjcia psw i ich wacicieli (na ten projekt ma osobnego bloga).
Na pitym s zdjcia, z ktrymi si najbardziej identyfkuje i ktre okrela
jako moje-moje. To konto, jako jedyne, jest podpisane imieniem
i nazwiskiem. Wrzuca tam zdjcia studyjne, pomysy, ktre chce rozwija
analogiem. S jeszcze konta, ktre su do eksperymentowania
i badania granic, do jakich mona si na Digarcie posun tam wrzuca
najbardziej prowokacyjne lub celowo bardzo ze kadry. Jedno z nich
zostao ostatnio zablokowane.
GRENIU. SUCHANIE I ROBIENIE MUZYKI
Greniu mieszka w Zahaczewie. Wanie skoczy liceum. Z rozczuleniem wspomina ostatni rok
w szkole, ktry jawi si niczym ostatni bal na Titanicu. Jak ju bylimy w klasie maturalnej, to
pojawio si poczucie, e na wicej moemy sobie pozwoli. Aby lepiej zobrazowa, co ma na myli,
wyszukuje na YouTubie flmik klasowy. To kola zdj i flmowych scenek szkolnych oraz imprezo-
wych, w tle leci dynamiczn rokow Song 2 zespou Blur: jazda rowerem po szkolnych koryta-
rzach, rzucanie si kred w sali, szalecze tace na domwkach, bicie rekordu iloci osb w jed-
nym ku podczas klasowej wycieczki, skomplikowana siedmioosobowa konstrukcja ruchoma
(ksztatem przypominajca chiskiego smoka dosiadanego przez trzech jedcw) i wiele innych.
No i tak to wygldao, mwi. To oddaje klimat Naszej-klasy i naszych wyczynw, takich flmikw byo
wicej, ale tylko ten zosta udostpniony.
KONTROL ZET
Dla Grenia muzyka jest pasj. To gwny sposb spdzania wolnego czasu, a docelowo rwnie
sposb na ycie. Jaraem si mnstwem rzeczy, ale jedynie robienie muzyki okazao si nie by
somianym zapaem. Mj pokj to jest amatorskie studio nagraniowe, pod pytami na cianach s
materiay wyguszajce: dywaniki i styropian, ktre sam kadem. Greniu komponuje i gra na gitarze
w cieszcym si spor popularnoci w Zahaczewie i okolicach zespole hardrockowym. Rozkrca
te ze znajomym portal o tematyce muzycznej i zajmuje si produkcj muzyczn. Zdarza mu si
prowadzi co w rodzaju nieformalnej szkoy gry na gitarze. Trafaj do mnie gwnie moi znajomi,
z harcerstwa, ze szkoy, kr te informacje wrd znajomych znajomych, ludzie czasem mnie na GG
zaczepi. Przychodz do mnie grupami albo pojedynczo, no i uczymy si rnych podjazdw gitaro-
wych, akordw itd. Gwnie przychodz nieco modsi, ale trafaj si te i starsi. Czasem pac, ale to
grosze, czasem stawiaj piwo. Ja im niby daj swj czas, ale z drugiej strony moje umiejtnoci nie s
tak wielkie, eby za to normalnie paci.
Historia Grenia pokazuje, jak internet pozwala rozwija i pogbia swoje pasje oraz jak uatwia
nabywanie kolejnych kompetencji. Greniu sam zrobi stron swojego zespou, sam wygusza pokj,
sam konstruuje overdrivey, czyli tzw. efekty gitarowe. Za swj najwikszy autorytet uwaa swojego
kuzyna. Mj kuzyn Tomek siedzi na co dzie w tym, co ja kiedy chciabym robi zawodowo. On studiu-
je inynieri dwiku i pracuje jako akustyk. Mi bardzo duo daj spotkania z nim czy rozmowy na GG.
Jego opinie s dla mnie wane, bardzo licz si z jego zdaniem jedna rozmowa z nim oszczdza mi
kilkunastu godzin przeszukiwania forw pod ktem pyta i odpowiedzi.
Nowe media pomagaj wic ata kompetencyjne luki, ale wci wane jest spotkanie z kim,
kogo mona okreli mianem mistrza. Nie wypada jednak cigle zasypywa kuzyna pytaniami,
czsto wic korzysta si z tematycznych for internetowych, mona take przejrze zamieszczone na
YouTube flmy instruktaowe. (Znaczca jest niech do przyswajania wiedzy z podrcznikw lub
instrukcji obsugi, ktre przez wielu spotkanych licealistw traktowane byo jako ostateczno).
Przegldanie forw i zadawanie pyta np. forum Elektroda.pl i dzia DIY to jest moja przygoda
z elektronik. Ja strasznie chciaem mie te rne gitarowe efekty, ale patrz na ceny, a tu jeden
po piset zotych chodzi. No i kuzyn mi poradzi we si poducz i zrb sam. Do tego potrzeba
na pocztek troch teorii, ale to wszystko jest w internecie porady i teoria. Masz rysunek pytki,
rozmieszczenie elementw, kupujesz pytk i robisz. A kiedy to robisz, to zaczynasz powoli rozumie,
dlaczego to jest podczone tu, a nie tam, dlaczego w tym miejscu jest wyjcie na bateri, dlaczego
ten, a nie inny tranzystor. Wanie zniosem sobie ze strychu kilkudziesicioletni telewizor lampowy,
mam nadziej wykorzysta jego oporniki, ktre na pewno bd grzay kilka razy lepiej ni takie kupio-
ne teraz seryjnie w sklepie. Greniu szybko i wszechstronnie rozwija sw muzyczn pasj. W sytuacji
mieszkaca maego miasta z ograniczonymi fnansami internet stanowi szczeglnie cenne okno
na wiat. Sie oferuje Greniowi atwy dostp do informacji, zasobw (tanie podzespoy na Allegro)
i kontaktw (rozmowy z kuzynem na GG).
Greniu chce studiowa inynieri dwiku w Krakowie, ale ju teraz zajmuje si produkcj muzy-
ki dla modych zespow z okolicy. To jest dla mnie teraz naprawd wietna zabawa, ja to uwielbiam,
jak zgasza si do mnie jaki punkowy zesp i pniej mog sobie dziuba: tu goniej, tu podbij
troszeczk basy, tu wrzuc co na lewy gonik i o, jaaa! Ale wci si ucz, bo jeszcze nie jestem
zawodowcem. Preferowany przez niego sposb nauki to metoda prb i bdw. Metoda szczegl-
nie efektywna w przypadku poruszania si w cyfrowym wiecie, gdzie z reguy dostpna jest opcja
ctrl+z, ktra jest zaproszeniem do eksperymentowania.
POYTKI Z ANONIMOWOCI
Dziki rozwijaniu swojej pasji Greniu jest postaci lokalnie rozpoznawan, ta sawa ma swoje blaski
i cienie. Greniu podobnie jak jego zesp bywa chwalony, ale rwnie i mocno krytykowany. Na
przykad na forum internetowym dziaajcym na stronie zespou. Niestety, bardzo mao osb jest
w stanie zaprezentowa konstruktywn krytyk. W naszej ksidze goci jest duo gosw w rodzaju
jestecie do dupy!, co wy tu robicie!? i spierdala!. Debata toczona w dyskursie publicznym
na temat anonimowej krytyki internautw ma wic i swj lokalny wymiar. Greniu przyzwyczajony
do funkcjonowania w rodowisku komunikacji dwustronnej, prezentuje jednak bardziej zniuanso-
wany obraz zjawiska. Mimo pojawiajcych si jadowitych wytworw anonimowych opinii dostrzega
rwnie zalety takiego stanu rzeczy i potraf czerpa wartociowe dla niego sygnay oraz informacje
zwrotne. Jest kilka takich przypadkw, e kto si naprawd postara, napisa konkretnie, co mu si
podobao na naszym koncercie, a co nie. To byo strasznie przyjemne, wiedzie, e kto przyszed i nas
naprawd sucha, a nie nawali si pod scen i sysza co pit nut.
O! A to jest najlepsza krytyka naszego koncertu, Greniu wskazuje palcem wpis na forum, wida,
e kole musia si ostro wyy na klawiaturze, ale opisa konkretnie sam wystp, komentarz do wo-
kalisty, do gitarzysty, do perkusisty do kadego co konkretnego. Pewnie dlatego napisa to tutaj,
a nie powiedzia nam bezporednio po wystpie, bo chcia, eby to byo tak na stae, w jednym miej-
scu, ebymy my mogli do tego wraca. No i wracamy, i to jest lepiej, ni gdyby nam mia powiedzie
o tym po koncercie, gdy ja bybym ju po trzecim piwku i jednym uchem by mi wleciao, a drugim
wyleciao. Greniu podnosi jeszcze jedn zalet anonimowoci: z drugiej strony, opinie wygaszane
bezporednio po koncercie, oko w oko, bywaj czasem nieszczere. Rnorodne dowiadczenia z ano-
nimowymi komentarzami wpyny na postaw Grenia, ktry nauczy si czerpa poytki z forum
i ignorowa krytykanctwo. O! A tu komentarz zejdcie ze sceny kiedy, jak bylimy modsi, to nas
to strasznie doowao, mylelimy sobie kurwa, moe ten go dobrze mwi, ale mija czas i stwier-
dzasz, e tymi, co si wyywaj, nie ma si co przejmowa.
JA MUZYKI NIE CIGAM I JU!
Inny ciekawy wtek zarysowujcy si pod wpywem spotkania z Greniem ma zwizek nie z tworze-
niem, lecz ze suchaniem muzyki, co dla modego muzyka jest niezwykle istotne. Greniu boryka si
z konfiktem interesw. Z jednej strony bowiem nieprzebrane zasoby muzyczne s na wycignicie
rki, z drugiej chciaby w przyszoci zarabia na muzyce i jaki czas temu powzi mocne postano-
wienie, e nie bdzie korzysta z pirackich nagra. Ja te chc by muzykiem, chc na tym zarabia,
wic gdybym ja chcia na tym zarabia, a sam innych bym okrada, to by byo nie fair, podkrela. Sam
jako twrca docenia promocyjne walory swobodniejszego podejcia do dystrybucji muzyki swoje
nagrania udostpnia w internecie i rozdaje po koncertach. Szanuje jednak wol tych wykonawcw,
ktrzy muzyk tylko sprzedaj. W efekcie Greniu jest jedn z nielicznych spord spotkanych przez
nas modych osb, ktra konsekwentnie stara si nie ama prawa autorskiego i nie ciga plikw
mp3 z sieci. Wyczyci swj komputer z nielegalnych plikw muzycznych i pirackich programw,
przerzuci si na sharewareowy program do obrbki muzyki Reaper (shareware to typ licencji
okrelajcej zasady, na jakich dany program moe by uytkowany). Nie czuj potrzeby uywania
innego programu, on ma wszystko, czego potrzebuj do szczcia, moe za 15 lat, jak bd ju za-
wodowcem, to stwierdz, e on jest dla mnie zbyt biedny, ale teraz to on jest dla mnie raczej za dobry).
Skd w tej sytuacji wiadomie rezygnujc z absolutnie podstawowego dla jego rwienikw
sposobu pozyskiwania muzyki zdobywa pyty? Uczciwe ycie w poszanowaniu praw autorskich
nie jest proste. Zaczo si od tego, e podwdziem ojcu kilka pyt z szafy. Potem zaczy si kasety
i winyle kupowane na Allegro, pyt TSA za 5 z kupiem. Dla ludzi to s zwyke mieci, ktre le na
strychu po ojcu lub dziadku, i kombinuj, e jak te sto pyt sprzedadz po 5 z, to troch zarobi. Dla
mnie jest to wietna okazja, bo dziki temu mog kupi naprawd wietny album za 5 z! ciga te
z sieci duo utworw, ktre s udostpniane bezpatnie, nie likwiduje to jednak koniecznoci cigych
wyrzecze i wykazywania elaznej samodyscypliny wobec czyhajcych wszdzie pokus. Jest u mnie
kumpel i podczy swojego pendrivea z muzyk, bo on twierdzi, e u mnie na twardym praktycznie
niczego nie ma. On poszed do kibla, a ja miaem straszn pokus, eby cign sobie z jego pena
na dysk zajebist pyt zespou Heaven Shall Burn. Miaem takie myli typu kurde, skopiuj ten jeden
album, nikt si nie dowie. Ale ostatecznie przetumaczyem sobie ja muzyki nie cigam i ju!.
Dla wielu modych ludzi odsuchiwanie utworw na YouTubie jest sposobem przetestowania
kawaka, zanim cign go w formie mp3. Greniu, aby pozosta w zgodzie ze sob, a jednoczenie
sucha utworw, ktre go przeladuj, ogranicza si tylko do odsuchw z wideoportalu. Czsto
sucham w ten sposb, ale tylko kawaki, do ktrych nakrcono teledysk. Utwory nieteledyskowe wrzu-
cone na YouTube w formie slide show omijam. Ostatnio moim ulubionym zespoem jest GunsnRoses
i ja ubolewam, bo nie mam adnej ich pyty ani kasety. Wszystko, co ich, czym teraz yj, to s teledyski
na YouTube, ktre wiadomo s darmowe, cho chtnie posuchabym rwnie innych utworw, do
ktrych nie nakrcono teledyskw.
Rozmowa z Greniem pokazuje, jak silnie system ochrony dbr intelektualnych komplikuje ycie
ludziom funkcjonujcym w przestrzeni mediw elektronicznych. Na tle innych poznanych przez
nas modych ludzi Greniu ze sw ostronoci w korzystaniu z cyfrowych treci kultury by postaci
wyjtkow. Jednak rwnie on, mimo rzeczywicie imponujcej samokontroli, duej ostronoci
w korzystaniu z cyfrowych zasobw i przykadaniu wagi do legalnoci konsumowanych treci, nie
zdoa unikn narusze praw autorskich. Program Reaper, ktrego uywa do obrbki audio, dar-
mowy jest tylko przez pierwszy miesic. Rwnie nie wszystkie teledyski dostpne na YouTubie za-
mieszczane s tam zgodnie z prawem. Ujmujc kwesti z perspektywy czysto funkcjonalnej, warto
mie wiadomo, e w cyfrowych czasach take w sytuacji powstrzymania si od cigania plikw
z internetu niejednokrotnie narusza si prawo lub wspiera nielegaln dziaalno innych, czsto
nawet niewiadomie.
USIECIOWIONA HISTORIA
Mieszkajcy w Zahaczewie Janek od dawna interesuje si lokaln histori od dziewitnastego wieku wzwy.
Szczeglnie materialnoci miasta, w ktrym urodzi si siedemnacie lat wczeniej:budynki, stare rekla-
my, przedmioty, ale takie mniej rzemielnicze, a bardziej przemysowe. Pasjonuje go odtwarzanie historii
otaczajcej go teraniejszoci:znajduj stare zdjcie i kombinuj, gdzie to byo zrobione, co to byo to mnie
krci.
Cho nie mieszka we Wrocawiu, od dawna ledzi portal Wrocaw.[domena].com.pl, na ktrym ludzie
tworz historyczne kompendium multimedialne: wrzucaj archiwalne i dokumentacyjne zdjcia, nagrania
audio i wideo o poszczeglnych miejscowociach w regionie. Rok temu podobny portal, cho na mniejsz
skal, uruchomiono w innym pobliskim miecie. To by bezporedni impuls dla Janka i modszego o dwa
lata Pawa, aby samemu co stworzy.Chcielimy otworzy si na ludzi, zgromadzi wszystkie materiay w jed-
nym miejscu. W kwestiach technicznych skorzystali z dowiadcze ssiadw z Tpna. Janek wykupi odrbn
domen, ale uy gotowego silnika opracowanego przez Socjum.pl. Socjum.pl to serwis pozwalajcy
stworzy wasny portal spoecznociowy: wybiera si typ spoeczno (jawna dla wszystkich czy dostpna
tylko zarejestrowanym), nastpnie konfguruje podane funkcjonalnoci (m.in. forum, galeria, profle
uytkownikw, ankieta, blog), a na koniec defniuje wygld portalu. Dziki temu szybko i bez koniecznoci
samodzielnego programowania skryptw mona mie wasny portal, jak Janek i Pawe portal DziejeMoje-
goMiasta.pl [domena zmieniona].
Historia rozwoju portalu jest histori zawizywania si relacji pomidzy rozproszonymi ludmi w rnym
wieku, dla ktrych jedynym wsplnym mianownikiem jest miasto i jego historia.Nie byo adnej grupy, tylko
nas dwch. Teraz wrd zarejestrowanych jest i modzie, i starsi, i emeryci. Wrd nich siedemdziesiciolatek
z Niemiec, niegdysiejszy harcerz zahaczewski.Mj tata jest od wielu lat zaangaowany w harcerstwo, lokalna
organizacja harcerska dostaa od tego pana zdjcia harcerskie z czasw, gdy on sam dziaa w tutejszym zastpie,
wrd nich byo sporo zdj samego Zahaczewa. Chciaem te zdjcia wrzuci na sie, ale nie wiedziaem, czy
mog. Znalazem go wic na Naszej-klasie, zapytaem, a on si zgodzi. Pniej jeszcze powrzuca na portal
opisy tych zdj, co to byo, kto jak si nazywa, gdzie mieszka. Nasza-klasa posuya te jako kana akcji
promocyjnej pozwalajcy precyzyjnie dotrze do grupy potencjalnie zainteresowanych.Poprosiem gocia,
ktry prowadzi fkcyjny profl Mieszkacy Zahaczewa, eby wrzuci reklam naszego portalu. Okazao si, e
on kolekcjonuje pocztwki z Zahaczewa, zgadalimy si i wyszo, e mieszkamy na tej samej ulicy, pogadalimy,
wymienilimy si ksikami.
Jak si okazuje, nawet w maych miasteczkach, w spoecznej sieci rwienikw gboko zanurzonej w sie-
ci internetowej, informacje kr przede wszystkim utartymi szlakami. Nowe media w pierwszym rzdzie
wzmagaj komunikacj z osobami ju wczeniej bliskimi. Spoeczna geografa sieci odtwarza bowiem
w pierwszym rzdzie zastane relacje spoeczne. Wraenie, e dziki technologii mamy mnstwo osb na
wycignicie rki, jest w zasadzie prawdziwe nie zmienia to jednak faktu, e wci trzeba rk wycign.
Podobnie mona przez wiele lat si zna z kim z widzenia, regularnie wymienia grzecznociowe pozdro-
wienia na klatce schodowej czy w sklepie, nigdy si jednak w istocie nie poznajc. W opisywanym przypadku
obaj chopcy kojarzyli si z widzenia, dzieli ich tylko jeden stopie spoecznego oddalenia i niewielki dys-
tans przestrzenny, ale nie mieli wiadomoci wsplnych zainteresowa. Tego spotkania twarz-w-twarz nie
byoby bez usieciowienia (zaoenia portalu i fkcyjnego proflu miasta na Naszej-klasie).
Przedsiwzicie zaczo powoli obrasta ludmi. Ludzie dodawali kolejne materiay dokumentujce ycie
codzienne miasta. Pracownik wodocigw zeskanowa mapy z pocztkw dwudziestego wieku, ktre mia
w biurze. Student z Wrocawia, ktry pochodzi z Zahaczewa, wrzuci flmiki (m.in. dwudziestoczterogodzinny
widok na charakterystyczn wie cinie skompresowany w poklatkowej animacji do niecaych czterech
minut). Kolejne osoby wnosiy nowe treci i pomysy. Inny entuzjasta tematu naoy w Photoshopie zdjcia
lotnicze na najstarszy plan Zahaczewa z 1785 roku. Ten plan jest bardzo dokadny i wida, czyje dziaki s
czyje. Oryginalny plan jest gdzie w archiwum w [nazwa ssiedniego miasta], podobno w bardzo zym stanie,
na szczcie jakie 30 lat temu przerysowa go zahaczewski rysownik i to na tej kopii bazowalimy mwi
Janek. Jest to wic ju drugi z kolei przekad planu na nowy format, aby mc go zachowa i dzieli si
z innymi. Z perspektywy wyranie wida, e wykonana kilka dekad wczeniej translatorska praca rysownika
bya poyteczna.
DziejeMojegoMiasta to przede wszystkim zbieranie materiaw porozrzucanych po rodzinnych i instytucjonal-
nych archiwach, konwertowanie ich do cyfrowej postaci i organizowanie w formie oglnodostpnego inter-
netowego archiwum maej miejscowoci. Internet jest w tej historii sposobem organizowania, przestrzeni
udostpniania oraz narzdziem pozyskiwania kolejnych materiaw. A sam portal ma ju na swoim koncie
oryginalne historyczne odkrycie.Trafem jaki czas temu na Biblioteki Cyfrowej, tam jest duo ksiek, ktrych
nie da si nigdzie dosta, bo s bardzo niszowe. A tam s skatalogowane tematycznie, s sowa kluczowe
i jak si wpisze Zahaczewo, to wyszuka wszystkie ksiki, ktre zawieraj t nazw. Znalazem dziki temu
spisan po niemiecku histori ydw [nazwa regionu] rozpisan na gminy ydowskie w [nazwa regionu]
i tam byy dwie strony o ydach w Zahaczewie.Janek nie zna niemieckiego, ale zna ju wtedy starszego pana
mieszkajcego w Niemczech i mia do niego e-mail. On to szybko przetumaczy i dziki temu teraz ju
wiadomo, gdzie bya mykwa, ydowska ania. Nawet w muzeum Zahaczewa tego nie wiedzieli.
WIZUALNE ARCHIWUM MIASTA
W rkach Janka i podobnych mu pasjonatw w rnym wieku i z rnych stron nowe technologie od
skanera przez e-mail i Nasz-klas po serwis pozwalajcy stworzy serwis spoecznociowy przyczyniaj
si do powstania wci rosncego interaktywnego wizualnego archiwum historii miasta. Portal ma na ten
moment 251 zarejestrowanych uytkownikw, historykw amatorw zainteresowanych przeszoci miasta.
Janek narzeka, e nie dzieje si tam za wiele.Wikszo osb rejestruje si i nie robi nic dalej. Jednak mimo
to archiwum multimedialnej dokumentacji dziejw miasta istnieje i wci si rozrasta. Wczeniej w rapor-
cie pisalimy o tym, w jaki sposb dowiadczenie fzycznej przestrzeni w kontekcie bycia razem zmienia
si, gdy nakada si na ni przestrze przepywajcych danych, emocji i obrazw zaporedniczonych przez
mobilne media. Tu widzimy potencja nowych mediw we wsptworzeniu specyfcznej historycznoci
przestrzeni, ktr zamieszkuj nasi wsppracownicy. Nowe media w tym przypadku nie tylko intensyfkuj
dowiadczenia bliskoci i udostpniaj ludziom ogromne zasoby treci kulturowych (zgodnie z formu
poczeni i podczeni), ale te aktualizuj wydarzenia, widoki i emocje z przeszoci. Czasami sie wykonu-
je prac historykw: nie mam pojcia, kto jest na tym zdjciu, czytamy pod fotograf wydarzenia, ktre
wyglda jak obrady rady miasta,ale jeli umiecicie to Pastwo w internecie, by moe kto kogo rozpozna.
HISTORIA ZOBACZONA W SIECI
Materiay zebrane na portalu urzekaj bogactwem. Piszcy te sowa wsik w stron na dobre dwie
godziny.
1928: zdjcie. Dziewitnastu mczyzn pozuje z rowerami pod budynkiem sklepu misnego.
Koownicy zebrali si z okazji dziesiciolecia wyzwolenia Polski. (Zdjcie doda..., nr Gadu-Gadu...
Pod zdjciem komentarz:Ludziska zbierajcie foty po rodzinie !!!! Fajnie pooglda takie klimaty!)
Brak daty, skan artykuu z gazety:w ostatniej chwili dowiadujemy si, e wiatowej sawy piewak Jan
Kiepura przejedzie z [...] do [...] aby zapiewa na festynie ludowym;Kiepura przybdzie popo. swym
wasnym samochodem
1938: skan wiadectwa ukoczenia pierwszej klasy lokalnego liceum (religia: bardzo dobry,
sprawowanie: bardzo dobry, jzyk polski: dobry, wiczenia cielesne: dobry)
1939: zdjcie z kampanii wrzeniowej: niemiecka kolumna samochodw ciarowych
Inne: mecz bokserski w obozie jenieckim (to chyba teren dzisiejszego boiska, komentuje kto pod
zdjciem), skan czyjego ausweisu (komentarz pod spodem odsya do wzmianek o tej osobie
w ksikach o historii regionu)
1983: zdjcie lokalnego zespou, ktry wystpi w Jarocinie, zeskanowane z obu stron (z tyu skad
zespou napisany dugopisem)
1986: zdjcie z otwarcia pawilonu handlowego Rolnik. to jak Media-Markt, artuje kto pod
spodem).
Wrd dziewczynek na zdjciu jest moja Babcia pisze
uytkowniczka portalu pod zeskanowanym zdjciem
z rodzinnego albumu. Wrzucone przez ni do sieci
zdjcie, wraz z tysicem innych, wsptworzy niezwyke
wizualne archiwum historii miasta. Serwis stworzy
17-letni Janek wraz z 15-letnim Bartkiem.
Student z Wrocawia, ktrego Janek pozna ju wczeniej na portalu, znalaz na stronie urzdu mias-
ta ogoszenie o przetargu na frm, ktra przeprowadzi rozbirk starej rzeni. Na tym miejscu zamie-
rzano wybudowa niewielki biurowiec. W opinii fascynatw zgromadzonych wok portalu stara rzenia,
cho mocno zrujnowana, jest jednak ciekawym i wartociowym obiektem postindustrialnym. Pocztkowo
rozwaali oni zorganizowanie pikiety pod starostwem, jednak liczy si szybki czas reakcji, a trudno byoby
zebra wiksz grup osb w krtkim czasie. Zdecydowali si na akcj mailingow. Zredagowali wsplnie
list otwarty do starosty z protestem wobec rozbirki i propozycjami zagospodarowania budynku. Kady ze
wspautorw indywidualnie wysa e-maila starocie. Kady rozesa take list do swoich znajomych i wszyst-
kich innych osb zarejestrowanych na portalu DziejeMojegoMiasta z informacj o akcji i prob o wsparcie.
Janek:Chyba sporo osb musiao przesa ten list starocie, bo ju nastpnego dnia rano starosta, ktry zna
si troch z moim ojcem, zadzwoni do taty z informacj, e wstrzymuj przetarg.
I prosi, eby syn ju przesta wysya te e-maile.
MAJKA: HIPOTEZA UCZENIA SI NA SKRTY
Majka jest prezenterk radiow. Przed kad audycj przeglda swoje nagrania i uzupenia notatki
dotyczce poszczeglnych wykonawcw. Prowadzenie autorskiego programu to przyjemno, ale
te sporo pracy. Jest tyle zespow i tyle piosenek, e czasem trudno si zdecydowa. Gra rne
rzeczy: nowoci, kawaki znalezione ostatnio i starsze, takie, ktre najbardziej jej si podobaj. Gra
te piosenki na yczenie, kiedy prosz o nie suchacze jej audycji. Kontakt ze suchaczami, ktrzy
komentuj nagrania, przesyaj pozdrowienia i dyskutuj ze sob, jest wanym elementw kadej
audycji. Majka wanie skoczya 17 lat. Rastastacja, w ktrej jest prezenterk, to internetowe radio
specjalizujce si w muzyce reggae.
Dla Majki muzyka jest bardzo wan czci ycia. Wczeniej suchaa rocka i hip-hopu, ale od
ptora roku sucha przede wszystkim reggae. Kiedy chodzi po miecie, jedzie sama tramwajem
albo stoi w przejciu podziemnym, rozdajc ulotki, jej jednogigowa empetrjka zawsze pulsuje
muzyk. Grubson, Kacezet, PabloPavo, Ziggy Marley, Alborosie, nowe Maleo Reggae Rockers
W odtwarzaczu przewaaj utwory polskich wykonawcw, cho od czasu do czasu w suchawkach
pobrzmiewa melodyjnepatois.
Nowej muzyki jest duo i nie jest o ni trudno. Najczciej kto znajomy co poleca, podsya przez
GG link do YouTubea, czasem przesya plik mp3, a czasem sam tytu i wykonawc, bo to wystarczy,
eby znale jaki kawaek. Majka kilka razy w tygodniu zaglda te na fora dyskusyjne o muzyce
reggae. Sama nie zabiera gosu, nie ma na razie adnych pyta, ale toczy si tam sporo dyskusji
o pytach. ciga sobie z internetu wszystko, co wydaje si jej ciekawe. Prenumeruje gazet Free
Colors, jedyne polskie czasopismo powicone muzyce reggae. Czyta w nim wywiady i recenzje.
Google i YouTube pozwalaj szybko zmieni lektur tekstu w przesuchanie nowego wykonawcy.
Reggae to nie tylko gust muzyczny, ale te oglniejszy klimat i zwizane z nim zajawki, takie
jak krcenie dredw. U Majki zaczo si od tego, e na forum RRR (Roots Rock Reggae) znalaza
dziewczyn, ktra bya z tego samego miasta i potrafa krci. To ona skrcia jej pierwszego dreda.
Dreda trzeba dokrca co jaki czas szydekiem, co nie jest wcale proste. Trzeba wiedzie, jak to
zrobi. Majka znalaza w sieci rne opisy, jak to si robi, i dziki temu moga rozpocz trening na
znajomych. Krcia ju dredy rnym osobom, na przykad Karolowi, chopakowi swojej przyjaciki.
Inna zajawk jest djemba granie na bbnach. Od czasu do czasu kto przynosi gdzie tak djemb
na wysp albo do parku, i wtedy Majka troch uczy si gra, ale to nie to samo, co mie wasny
instrument. W internecie Majka nie szukaa niczego o djembie jako nie przyszo jej to do gowy,
ale bardzo chciaaby mie wasn. Mwi, e fajnie byoby mie du djemb, ale po pierwsze, takie
due s bardzo drogie, a po drugie, eby nauczy si gra, wystarczy mniejsza, czterdziestocenty-
metrowa, ktra i tak kosztuje sto, dwiecie zotych. Dlatego mimo wakacji pracuje, eby zarobi
pienidze rozdaje ulotki w przejciu podziemnym.
Kiedy Majka googlowaa radio reggae i znalaza stron Rastastacji. Prezenterzy z rnych
stron Polski puszczali tam muzyk, dodajc swoje komentarze i pozdrowienia od innych suchaczy.
Na stronie byo te ogoszenie: Rastastacja poszukuje ludzi na stanowisko prezentera!. Obawiaa
si, e trzeba mie skoczone 18 lat, eby by prezenterem. Zagadaa jednak do jednego z prezen-
terw na GG i okazao si, e nie. Najwaniejszy by e-mail, w ktrym trzeba byo poda swoje dane,
napisa co o sobie, dlaczego chce si gra, i doczy obowizkow, minutow prbk audycji
w formacie mp3. Majka kupia mikrofon, nagraa prbk, prbka si spodobaa, a ona sama zostaa
prezenterk.
Kiedy ma gra audycj, siada przy komputerze, ktry zoy jej tata informatyk, wyciga z szuf-
lady mikrofon i zamaszystym gestem stawia go na biurku. W Operze otwiera stron Rastastacji,
loguje si w panelu prezentera, od razu wchodzi na stron z komentarzami od suchaczy i czeka, a
w midzyczasie wcz si: wersja trial programu Virtual Dj, Gadu-Gadu i czat Rastastacji. Jeszcze
w panelu sterowania wczanie/wyczanie mikrofonu, a tutaj widz, ilu suchaczy teraz suchaNa
blacie biurka, pod starym, duym i cikim monitorem CRT, Majka rozkada swj zeszyt, w ktrym
troch dziecicym jeszcze charakterem pisma zapisane s informacje o zespoach, piosenki
i pomysy na zapowiedzi do nich. Przed przeprowadzk miaa internet dziesi mega, to wszystko
adnie chodzio, a teraz si troch wiesza, i eby to odpali, to troch czasu mija.Ta zapisana kartka
funkcjonuje, jak gdyby bya kolejnym oknem Windowsa. Majce wygodniej jest mie to na papierze,
inaczej mogabym si pogubi. A potem leci audycja.
Mwi z jakiego obszaru, co graj, potem puszczam piosenk, to ma na celu, eby ludzie poznawali
piosenki.Najbardziej pracochonne jest kombinowanie, mylenie, co by tu puci. Jest tyle zespow,
jest bardzo duo moliwoci puszczania muzyki. Kady prezenter ma swj zaoony temat, dodaje
playlist, inni maj napisa, co sdz o audycjach. Lubi gra tak audycje, e na przykad nie gram
przez jaki czas, a potem puszczam wszystko, co mi si spodobao przez ten czas. Wiem, co puszcza
i tak dalej. Zapisz si do Rastastacji. Prezenterem mgby zosta.
Po wizycie u Majki etnograf, ktry sam puszcza reggae na imprezach w Warszawie, notuje
w swoim terenowym dzienniku: Zazdroszcz Majce. Nie wiedzy muzycznej jako takiej, tylko wiedzy
muzycznej, ktr zdobya tak szybko. Widz, e jej dostp do bogactwa wiata muzycznego jest
nieporwnywalnie atwiejszy ni mj, kiedy byem w jej wieku.
Czym rni si suchanie wieo przegranej od kolegi kasety od wchodzenia na link do YouTubea
podesany przez koleg na GG? Sprbujmy skondensowa etnografczny opis wkrcania si
w zajawkw posta hipotezy dotyczcej nowych form cyrkulacji treci kultury.
HIPOTEZA UCZENIA SI NA SKRTY
Korzystanie z internetu daje moliwo uczenia si na skrty. Oznacza to, e nabywanie pewnych
umiejtnoci lub zdobywanie wiedzy jest przyspieszone i bardziej efektywne. Jednym z przejaww
tego przyspieszenia jest mniejsza liczba popenianych bdw (w stosunku do sytuacji niewykorzysta-
nia internetu), wynikajca z wiedzy o tym, e popenili je ju inni.
Uczenie si na skrty pojawia si jako wypadkowa techniczno-spoecznych aspektw korzysta-
nia z internetu. Jako ilustracj wymiemy kilka praktyk, znajdujcych si w oczywisty sposb w in-
ternetowych horyzontach wikszoci naszych rozmwcw.Po pierwsze jest towyszukiwanie i zdoby-
wanie treci, ktre maj charaktertutorialu(zarwno samodzielne poprzez Google czy YouTube,
jak i w efekciemnoenia poprzez wsp-internet). Po drugie jest toznajdowanie i poznawanie
osb o podobnych zainteresowaniach, a take po trzecie ledzenie dyskusji innych (lurking,
czyli moliwo podsuchiwania rozmw fachowcw, na przykad na forach dyskusyjnych).
Wreszcie jest to takeotrzymywanie informacji zwrotnejna temat swoich dziaa w postaci ocen
lub komentarzy (afordancj wielu architektur sieciowych serwisw jest moliwo komentowania,
w wielu przypadkach np. Digartu jest to afordancja niezwykle wyeksponowana).
Krca po sieci wiedza w ten sposb przyrasta, a dostp do niej staje si znacznie atwiejszy.
Struktura takiego obiegu wiedzy znosi wiele ogranicze zwizanych z nieusieciowionymi grupami
spoecznymi. Majka by moe nie miaaby szansy dowiedzie si, jak skrci dreda, bo nie miaaby
moliwoci pozna starszych od siebie. Uczenie si na skrty jest nieformalnym sposobem pozyski-
wania wiedzy i stosowania jej w przypadku sfer wysoce angaujcych, jakimi s dla modych ludzi
zajawki. Sam mechanizm wydaje si symptomem szerszych zmian w kulturze.
WSZYSTKOERNO KULTUROWA?
KULTURA POPULARNA MA TO DO SIEBIE, E SI ROZDWAJA. ZNAKOMITA CZ PRZEKAZW
TEJ KULTURY, NA PRZYKAD SERIALE NOWEJ GENERACJI, JAK BEZ SKAZY CZY DR HOUSE, OD
POCZTKU ZAWIERA ZASZYFROWAN TRE I CYTATY CZYTELNE TYLKO DLA WYBRANYCH. O TO, JAK
SI MA INDYWIDUALIZACJA JAKO PROJEKT KULTUROWY DO WSZYSTKOERNOCI, MAGORZAT
JACYNO Z INSTYTUTU SOCJOLOGII UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO PYTA AGATA NOWOTNY.
Agata Nowotny: Pojmowanie indywidualizacji jako projektu kulturowego oznacza w wersji radykalnej,
e jestemy skazani na kultur, e kultura jest polem wytwarzania rnicy. Zarazem jednak nasze ob-
serwacje pokazuj, e wybory kulturowe modych Polakw s niezwykle trudne do przewidzenia. Trady-
cyjne wskaniki oparte na korelacjach pomidzy miejscem zamieszkania czy pochodzeniem a suchan
muzyk czy czstoci chodzenia do opery przestaj dobrze opisywa spoeczestwo, w ktrym gra sta-
tusw staa si bardziej subtelna. Modzi ludzie, ktrych spotkalimy, przypominaj bardziej kulturowych
wszystkoercw, ktrzy przyswajaj bardzo rnorodne treci kulturowe.
Kamila z maego miasta pod Ziemielinem sucha metalu, kiedy miaa nawet styl ubierania si
bardziej metalowy. Pasjonuje si te teatrem: pisze scenariusze, ktre wysya na oglnopolskie konkursy,
staraa si sama skompletowa grup teatraln, eby w swoim miecie wystawia sztuki, powanie
myli o zdawaniu do szkoy aktorskiej na studia wysze.
Rzut oka na pokj innej nastolatki, Goki, wystarcza, by zauway nieoczywiste zestawienia: nad
kiem plakat z flmu Krl Artur, a na pulpicie laptopa zdjcie zespou Termin Przydatnoci do Spoycia,
gdzie gra jej chopak. Chopcy z zespou inspiruj si ostrym graniem punkiem, hard rockiem. Na re-
gale z ksikami stoi podrcznik do geografi, No logo Naomi Klein, popularna ksika Carlosa Ruiza
Zafona Cie wiatru i klasyczny wybr wierszy Stafa z dobrej serii Czytelnika. Goka zapewnia, e jeli
tylko j co zainteresuje, to jest w stanie czyta, nawet podrcznik do geografi wemie do ka i bdzie
czytaa do poduszki przed snem.
Wskie etykiety subkultur nie ograniczaj modych w ich gustach muzycznych, pozwalaj na ciekawe
zestawienia. uku, fan Metaliki, ma u siebie na komputerze rwnie jazz, reggae czy blues. Jak zauwaa
jeden z badaczy z naszego zespou po powrocie z terenu, modzi chon wszystko niezalenie od pozio-
mu czy gatunku: od mangi po Na Wsplnej.
Richard A. Peterson i Roger M. Kern uyli pojcia wszystkoernoci na okrelenie rozszerzajcych si
gustw i smakw, ktre pozwalaj chon wszystkie wytwory kultury niezalenie, czy nale do kultury
wysokiej, czy popularnej. Czym rni si w takim razie konsumpcja kultury uczennicy liceum w Zahacze-
wie, ktra planuje studia flozofczne i czyta specjalistyczne ksiki z dziedzin flozofcznych, ale rwnie
chtnie zaglda na Demotywatory.pl, od wyznania profesora, e oglda komedie romantyczne?
Czy wszystkoerno jest efektem zacierania dystynkcji, czy jedynie zmienia jej mechanizmy w jeszcze
bardziej subteln gr statusw klasowych? Czy kulturowa wszystkoerno jest gr tylko dla elity, czy
rozprzestrzenia si na szersze krgi spoeczne?
Magorzata Jacyno: Trudno mi przychodzi zgodzi si z przekonaniem o wszystkoernoci, a w kadym
razie z jego najprostszym rozumieniem mwicym o rozpadzie podziaw i dystansw symbolicznych.
Nie chc w tym kontekcie rozwija dobrze znanego wtku wskaza dotyczcych nowych sposobw
konstruowania przekazu kultury popularnej, czyli tego wszystkiego, co mwi si o przekazie podwjnie
kodowanym zawierajcym przynajmniej dwie narracje, z ktrych jedna daje si odszyfrowa jedynie
wtajemniczonym, a wic tym, ktrzy maj odpowiedni kapita kulturowy. Innymi sowy kultura popu-
larna rozdwaja si. Znakomita cz przekazw tej kultury (np. seriale nowej generacji Bez ska-
zy, w mniejszym stopniu Dr House) od pocztku zawiera zaszyfrowan tre i cytaty czytelne dla
wybranych.
Wszystkoerno bya te przez Pierrea Bourdieu opisywana jako specyfczna strategia niektrych
frakcji klasy redniej, cho oczywicie francuski socjolog nie uywa tego okrelenia. Wydaje si, e
wywody Bourdieu dotyczce zrnicowania kulturowego jako miejsca przejawiania si dystansw kla-
sowych daj si odnie do tego, co obserwuje si aktualnie, a wszystkoerno moe by widziana
i jako specyfczna strategia, i jako pewien etap walk symbolicznych. Przypomn, e klasa rednia to
orientacja yciowa i obejmuje bardzo rne pozycje i aspiracje. Tutaj te, w obrbie klasy redniej
dochodzi do najostrzejszych i najbardziej zajadych walk o dystynkcj. Najprawdopodobniej chodzi
zreszt o rne rodzaje wszystkoernoci. Nastolatka z prowincji oglda Klan i czyta dziea flozo-
fczne. Profesor wielkomiejski podobnie. Dla pierwszej osoby kulturow przejadk s wywody flo-
zofczne, dla drugiej za form takiej przejadki jest serial. Wszystkoerno czy raczej wraenie
wszystkoernoci bierze si i z intensywnoci walki, i z eksperymentowania klasy redniej, i z prze-
mieszczania si miejsca, w ktrym ukryte s sekrety kultury.
W duchu socjologii Bourdieu mona te powiedzie, e tak jak niektre frakcje z racji posiadanego
kapitau ekonomicznego sta na rozrzutno i przyprawiajce innych o zawrt gowy fanaberie, tak te
s frakcje dysponujce na tyle duym kapitaem kulturowym, e mog nim szasta. Niektrzy kupuj
nieprzyzwoicie drogie zegarki i w ten sposb wyrzucaj pienidze przez okno, niektrzy za mog so-
bie pozwoli na takie postpowanie z innym majtkiem, jakim jest kapita kulturowy. S zatem ludzie,
ktrych kapita kulturowy jest tak duy, e mog zachowywa si cakiem nieekonomicznie, jak sza-
leni, krtko mwic, tak jakby opywali w dobra wszelkiego rodzaju. Te pozornie nieekonomicznie
sposoby walki symbolicznej mog by niesychanie wydajne symbolicznie. Mona nawet mwi o nowej
stylizacji w niektrych frakcjach klasy redniej, stylizacji zwizanej z szastaniem kapitaem kulturo-
wym. Fascynacja Bollywoodem i wariacjami kina tureckiego na temat Gwiezdnych wojen to tylko
niektre tego przejawy. Znamienne jest jednak to, e na tych festiwalach najgorszych flmw wiata
(takie bloki flmowe s od niedawna na dorocznych festiwalach) pojawiaj si z prelekcjami wytrawni
i awangardowi flmoznawcy.
Kultura klas niszych staje si niesychanie atrakcyjna. Cz klasy redniej, ta, ktra nigdy nie
obawiaa si, e moe by z klas nisz pomylona, ca swoj tosamo, jak pisa Bourdieu, budowaa
wok popkultu. Emancypacyjny duch klas rednich pozwoli im si wyzwoli spod pewnej krpujcej
w dwojakim tego sowa znaczeniu moralnoci. W nastpnej kolejnoci by moe wyzwalanie si
spod pewnej estetyki estetyki klasy redniej jest momentem aktualizowania si strategii yciowej tej
klasy, dla ktrej celem yciowym jest wymykanie si spoecznym klasyfkacjom. Z jednej strony mona
wic mwi o istotnej zmianie: klasa rednia chce si wyzwoli od przypisywanej jej estetyki. Z drugiej
strony, jak pisa Bourdieu, celebrowanie i manifestowanie osobistych, indywidualnych, niepowtarzal-
nych manii, fksacji i dziwactw to specjalno tej klasy spoecznej. Mwi si, e rozpady si klasowe
dystanse. Ale niegdy plag dla badaczy byo to, e ludzie wstydzili si i wypierali si swoich praktyk
kulturowych, zwaszcza jeli uchodziy za szczeglnie regresywne, jak na przykad ogldanie telewizji.
Dzisiaj klasa rednia ostentacyjnie przyznaje si do winy, czyli do wyborw niedystyngowanych
i mao wytwornych. Warto mie na wzgldzie refeksyjno. Psychologia, socjologia, flozofa zostaj
ucodziennione. Moralne skrpowanie klasy redniej stematyzowane zostao jako takie wanie na roz-
liczne sposoby i w rozmaitych dyskursach. Najpierw moralne, a dzisiaj estetyczne wyzwolenie stanowi
kontynuacj tosamociowych poszukiwa i problemw. Widz moe oglda romantyczn komedi,
bo zostaa stworzona specjalnie dla niego. Drugi widz moe j podglda, bo wstydzi si swoich
wzrusze wywoanych przekazem publicznie oskaronym o pytko i obawia si, e w ten sposb
wystawia na szwank swj kapita kulturowy, a take dobre mniemanie o sobie samym. I mamy trzeciego
widza, ktry wzrusza si na komedii romantycznej i za nic ma moliwe oskarenia o brak gbi
i przypisanie go do potpionych, bo wie, koci, do ktrego naley, jest niewidzialny, a zbawieni od
potpionych gdyby zaangaowa wywody Webera do objaniania kulturowych tym razem praktyk
nie rni si niczym oprcz uporczywej, wewntrznej ufnoci, e zostan zbawieni.
Jednak wszystkoerno nie tyle jest w przedstawionych powyej zalenociach dowodem na
zacieranie si granic symbolicznych i zawarcie paktu o nieagresji midzy klasami i frakcjami klasy
redniej, co raczej przemawia za tym, e za atmosfer zabawy, ironii i pastiszu kryj si rwnie zacieke
walki zwizane z zamiarem uporczywego odbudowywania dystansw i wytyczania ich nowych linii
podziaw. Chodzi zatem o to, e niektrzy te granice przekraczaj, niewiele czy zgoa nic o nich nie
wiedzc z racji braku wtajemniczenia. I s tacy, ktrzy z umiejtnoci chodzenia po tych cienkich liniach
podziaw zrobili now sztuk. Wymowne byoby tu porwnanie do sytuacji, ktr opisuje Gofman,
kiedy mwi, e doroli te czasami lubi pokrci si na karuzeli. Ale robi to na rne sposoby: mog
by skrpowani tym, e oddaj si dziecinnej rozrywce, mog radowa si przejadk, manifestujc
jednak swj dystans do niegodnej rozrywki i mog wreszcie upaja si jak dzieci zakazan w ich wieku
zabaw. Tylko ci ostatni maj pyszn zabaw, bo tylko oni wiedz, e skrpowanie i dystans tych pierw-
szych jest najlepszym dowodem ich obaw zwizanych z jak form regresji i braku panowania nad
sob. Odda si bez reszty mona sytuacji wtedy, kiedy wiadomo, e si w niej nie ugrznie i kiedy
wiadomo, e z takiej czy innej kulturowej regresji jednostka wyjdzie o wasnych siach.
Na koniec dwie uwagi.
Pierwsz zaczn od przypomnienia, e modo jest kategori coraz bardziej skulturalizowan. Tre
modoci odnosi si do tego wszystkiego, co przypisano modziey w latach 50. Jest to kategoria
najbardziej anarchiczna i przez to najbardziej odpowiednia do stylizacji klasy redniej, a w kadym
razie tych jej frakcji, ktre najbardziej obawiaj si sklasyfkowania. Wszystkoerno nazwaabym ra-
czej stylem kontrolowanej anarchii.
Po drugie kultura popularna staa si miejscem zoenia zakazanych czy eliminowanych treci. Pisze
o tym na przykad V. Nelson. Cudowno, niesamowito, dodaabym pasywno i wszelkie postaci
regresji, w tym zwaszcza zaleno (std by moe bierze si fascynacja serialami medycznymi; po-
zycja pacjenta to pozycja z defnicji okrelona przez bierno i zaleno) nios obietnic transgresji.
Innymi sowy drog emancypacji, a w kadym razie krytyki, staje si take zwrot przede wszystkim
symboliczny do tego wszystkiego, co reprezentuje archaiczno i ludowo kultur u zarania, kiedy
bya prawie nie do odrnienia od stanu natury. Wszystkoerno daje si wtedy odczyta jako wybr
odmowy dokonywania klasyfkujcych i klasyfkowanych (przez badaczy kultury) wyborw.
Magorzata Jacyno
W SZKOLE
POJAWIENIE SI NOWYCH MEDIW W YCIU SZKOY NIE TYLKO ZMIENIA STARE
PRAKTYKI OD ROZMW NA PRZERWIE I NA LEKCJI PRZEZ ODRABIANIE LEKCJI
I WSPLNE PRZYGOTOWYWANIE SI DO KLASWKI PO OBIEG NOTATEK I CIGANIE. STAWIA
TE NOWE PROBLEMY, Z KTRYCH JEDNYM Z NAJWANIEJSZYCH JEST WIARYGODNO
I PRAWOMOCNO WIEDZY DOSTPNEJ W SIECI W KONTEKCIE WYMAGA SZKOY.
SPRZYJAJC WSPLNEMU DZIAANIU W ROZWIZYWANIU (LUB OBCHODZENIU)
PROBLEMW, DZIELENIU SI ZASOBAMI I KOMPETENCJAMI, ARCHITEKTURA KOMUNIKACYJNA
NOWYCH MEDIW STANOWI RWNIE WYZWANIE DLA SYSTEMU SZKOLNEGO PREMIUJCEGO
I ROZLICZAJCEGO INDYWIDUALNE OSIGNICIA. W TYM ROZDZIALE PYTAMY O TO,
JAK ZMIENIAJ SI SZKOLNE HIERARCHIE I REGUY, GDY I UCZNIOWIE, I NAUCZYCIELE
ZACZYNAJ DZIAA ZA POREDNICTWEM SIECI.
112 W SZKOLE
W lad za naszymi wsppracownikami poszlimy do szkoy. Oni po dwch miesicach wakacji, my
w niektrych wypadkach po przeszo dziesiciu latach, ktre upyny od matury. Nasz powrt do szkoy nie
zadziwi nas zmianami: charakterystyczny ukad korytarzy i sal, te same paprotki na regaach, zielone tablice
z nieusuwalnymi biaymi smugami po kredzie, znajome portrety wieszczw, w oszklonej witrynie kasety VHS
z Potopem, z ktrych korzystali pewnie jeszcze nasi rwienicy. Nieodparty sentyment rodzi pocztkowe
wraenie, e cho wiat spotykanych przez nas nastolatkw jest w wielu aspektach odlegy od wiata mi-
nionej dekady, to jednak szkoa istnieje w stosunkowo niezmienionym ksztacie. Jednak w miar poznawa-
nia szkolnego ycia na nowo przekonalimy si, e zmiany zachodz cho wicej jest tych podskrnych ni
widocznych na pierwszy rzut oka.
Ujmujc rzecz oglnie, podstawowym zadaniem
szkoy jest organizowanie dostpu do wiedzy oraz
tworzenie warunkw stymulujcych jej przyswajanie.
Nauczyciele realizuj odgrnie okrelony program.
Szkoa to przestrze, w centrum ktrej znajduje si
hierarchiczna relacja nauczyciel ucze. Ta relacja
stanowi bezporedni pas transmisyjny w procesie re-
produkowania wiedzy konsekrowanej przez system
edukacji. Ta hierarchiczna relacja oparta jest na podwjnej asymetrii: po pierwsze na legitymizacji wiedzy
(szkoa wie, co warto wiedzie, i uczniowie nie maj w tej kwestii wiele do powiedzenia), po drugie na
dostpie do wiedzy (nauczyciel wie, a ucze si dowiaduje). Jak pokazuje nasze badanie, obie asymetrie
bdce istotnym elementem funkcjonalnego modelu szkoy ulegaj zachwianiu.
MEDIA SPOD AWKI
Z perspektywy uczniw szkoa nie suy wycznie edukacji; jest te po prostu miejscem, w ktrym spdzaj
duo czasu. Praktyki zwizane z dydaktyk s wpisane w szersze praktyki zwizane z towarzyskoci, negocjo-
waniem hierarchii, formalizacj i standaryzacj procesu ksztacenia. Dlatego dla naszych przewodnikw, ich
znajomych i przyjaci szkoa jest take przestrzeni relacji rnych, acz powizanych ze sob poziomw: ucz-
niw, nauczycieli, klasy, grupy znajomych. To sie relacji w ramach instytucji i sie, ktra bywa szersza ni ins-
tytucja. Sie, w ktrej pojawiaj si sympatie i antypatie, osoby budzce umiech politowania i autorytety.
Szkoa ma swj czasowy i emocjonalny rytm, bdcy punktem odniesienia dla reszty dnia, a wyznaczany
przez czas dojazdu, lekcje, przerwy, czas po szkole. Szkoa jest wreszcie istotnym punktem na mapie mias-
ta, majcym swoje ssiedztwo, przestrze wytyczon przez znajome mury, klasy, szafi, tradycyjne miejsca
spotka na przerwie czy po lekcjach.
SZKOA TO PRZESTRZE, W CENTRUM KTREJ
ZNAJDUJE SI HIERARCHICZNA RELACJA
NAUCZYCIEL UCZE. TA RELACJA STANOWI
BEZPOREDNI PAS TRANSMISYJNY W PROCESIE
REPRODUKOWANIA WIEDZY KONSEKROWANEJ
PRZEZ SYSTEM EDUKACJI. TA HIERARCHICZNA
RELACJA OPARTA JEST NA PODWJNEJ
ASYMETRII: PO PIERWSZE NA LEGITYMIZACJI
WIEDZY (SZKOA WIE, CO WARTO WIEDZIE,
I UCZNIOWIE NIE MAJ W TEJ KWESTII WIELE
DO POWIEDZENIA), PO DRUGIE NA DOSTPIE
DO WIEDZY (NAUCZYCIEL WIE, A UCZE SI
DOWIADUJE). JAK POKAZUJE NASZE BADANIE,
OBIE ASYMETRIE BDCE ISTOTNYM ELEMENTEM
FUNKCJONALNEGO MODELU SZKOY ULEGAJ
ZACHWIANIU
113 W SZKOLE
Nowe media odgrywaj istotn i niejednoznaczn rol w kadym z tych wymiarw. Uywane z wiksz czy
mniejsz wpraw, pomysowoci i skutecznoci stwarzaj nowe moliwoci, ale stawiaj rwnie nowe
problemy. W naszych rozwaaniach na temat roli nowych mediw w szkole chcielibymy pozostawi na
boku, nasuwajc si w tym kontekcie w oczywisty sposb, kwesti wykorzystania multimediw w toku
nauczania. Czynimy tak, poniewa jest to temat rozlegy i zoony, a odpowiedzialne jego ujcie wymagaoby
gbszej wiedzy na temat systemu edukacyjnego i metodyki nauczania ni ta, ktra jest nam dana. Ale te
jestemy przekonani, e ani znaczenie nowych technologii komunikowania w przeksztacaniu kulturowego
usytuowania szkoy, ani ich potencja dydaktyczny nie daj si zamkn w wskiej kategorii multimedia.
Nie zajmujemy si te lekcj informatyki jako wydzielonym problemem, poniewa jako przedmiot
koncentrujcy si na komputerowych technologiach pozostaje w znacznym oderwaniu od codziennych
praktyk zwizanych z uytkowaniem mediw, ktre przenikaj cao ycia. Rozdzia ten chcemy powici
obecnoci mediw w relacjach szkolnych rnych poziomw oraz nawietli zarysowujce si pod ich
wpywem oddolne zjawiska wpywajce na realizowany model edukacji. W zwizku z tym interesowa nas
bdzie wykorzystanie mediw we wszystkich innych sytuacjach ni samo prowadzenie lekcji. Wierzymy nato-
miast, e poczynione przez nas obserwacje i wiedza z nich pynca mog by uyteczne rwnie w myleniu
o szkole i nauczaniu na poziomie instytucjonalnym.
ILIADA Z RAPIDSHAREA
Cyfrowy wiat przenika wiat szkoy. Na poziomie instytucjonalnym mediatyzacj szkoy wyznaczaj takie
zjawiska jak obecno informatyki w programie nauczania czy powszechno pracowni komputerowych.
Schodzc na poziom jednostek dziaajcych wewntrz instytucji (uczniowie i nauczyciele), w pierwszej
kolejnoci trafamy na ofcjalnie usankcjonowane praktyki nowomedialne (wypracowania pisane na kom-
puterze, referaty w PowerPoincie, wykorzystywanie na lekcjach projektorw multimedialnych etc.). Podajc
za naszymi modymi wsppracownikami, znajdujemy rozleg sfer zrnicowanych praktyk realizowanych
indywidualnie lub grupowo, w porozumieniu z nauczycielami lub poza ich wiedz, a take wbrew ich woli.
Wyraenie cignite z internetu w kontekcie procesu nauczania kojarzy si jednoznacznie negatywnie.
Okazuje si jednak, e uczniowie cigaj z sieci nie tylko gotowce.
uku zdecydowanie bardziej woli sucha, ni czyta.Kiedy w szkole musielimy Iliad czyta, ja nie dawaem
rady, strasznie opornie mi wchodzio, wic puszczaem audiobooka i czytaem ksik rwno z lektorem i wtedy
szo mi ju duo lepiej. Oni tam mwi w sam raz w takim tempie, e mona nady z czytaniem.Mwion
114 W SZKOLE
ksik uku cign z Rapidsharea, z ktrego na co dzie ciga muzyk ulubionych zespow rocko-
wych. Rapidshare to internetowa usuga, dziki ktrej uytkownicy mog udostpnia w sieci swoje pliki
innym uytkownikom: niewykluczone, e mp3 z Metallic i mp3 z Homerem cigao si na peceta uka
w tym samym czasie. Do lektury uku zasiada przy
biurku, jedn rk trzymajc na myszce, kontrolujc
odtwarzanie, drug rk przewraca kolejne strony
ksiki.
Korzystanie z aplikacji internetowych uatwia
te wzajemn pomoc i wspprac. Marianna
przed klaswk z fzyki najpierw uczy si sama,
ale potem wsplnie z koleank spotykaj si na
Skajpie, wsplnie rozwizuj zadania, dopytuj si, utrwalaj, sprawdzaj i doprecyzowuj swoj wiedz.
Marianna oszczdza czas (na dojazd) i pienidze (na telefon), zachowujc zalety wsplnej nauki wzajem-
nego przepytywania si i wyjaniania wtpliwoci. A rwnolegle mona przy okazji ledzi nowe wpisy na
fotoblogach najbliszych znajomych.
Licealici nie potrzebuj Naszej-klasy, abyodnale przyjaci ze szkolnych lat, portal okazuje si by za to
uyteczny w kwestiach szkolno-organizacyjnych. Na forum klasowym wisi lista lektur, informacje o zwolnie-
niach z zaj, plan lekcji (kiedy powszechna karteczka z planem lekcji umieszczonym nad biurkiem dzi jest
rzadkim widokiem). Przy okazji codziennego przegldania nowych zdj i komentarzy znajomych mona
sprawdzi, czy nauczyciel zamieci ju materiay do pracy domowej na forum. Na forum klasowym Kamili
jest wtek zatytuowany Kalendarz klasowy, gdzie zaznaczone s daty zbliajcych si sprawdzianw.Pola
nosia do szkoy kalendarz i wszystko wpisywaa, a my wpisywalimy sobie w zeszytach i potem: ej, Pola, a co
jest teraz?, wrzuc wam to na Naszej-klasie, i jak wrzucia, tak to zostao i wszyscy dopisywali do tego. Nau-
czyciele te tego uywaj i wrzucaj terminy.Administrowanie forum klasowym staje si kolejnym elemen-
tem klasowego samorzdu (czasem zreszt jest podejmowane przez gospodarza czy te skarbnika klasy).
wiczone z kolei czsto przy okazji robienia fotek na Nasz-klas umiejtnoci fotografczne sprawiaj, e
szkolny fotograf staje si zbdny. Coraz czciej to ktry z uczniw robi zdjcia.
WADZA ALGORYTMU
Najczciej spotykan przez nas form korzystania z sieci byo po prostu samodzielne wyszukiwanie informacji
potrzebnych do przygotowania si do lekcji. Goka, cho w domu ma mnstwo ksiek, przygotowujc si
do referatu, prawie zawsze korzysta z internetu bo tak jest atwiej i porczniej. Wobec rde internetowych
warto stosowa jednak zasad ograniczonego zaufania. Dlatego po wpisaniu szukanego hasa w Google
Goka otwiera po kilka stron naraz w kolejnych kartach przegldarki i wykorzystuje tylko te informacje, ktre
si powtarzaj, bo to podnosi ich wiarygodno. Tu co przeklej, tu co wasnymi sowami dopisz, tak
inteligentnie przeklejam, mwi.Braku wiarygodnoci rde internetowych, przed ktr ostrzegali j nauczy-
ciele, dowiadczya na wasnej skrze. Oddaa raz referat z historii pisany wycznie w oparciu o internetowe
rda i okazao si, e wszystkie daty byy bdne.
Wiarygodno rde internetowych bywa dla spotkanych przez nas modych ludzi problematyczna. War-
to to podkreli i postawi hipotez, e ryzyko zwizane z korzystaniem ze rde mniej wiarygodnych ni
KIEDY W SZKOLE MUSIELIMY ILIAD CZYTA, JA
NIE DAWAEM RADY, STRASZNIE OPORNIE MI
WCHODZIO, WIC PUSZCZAEM AUDIOBOOKA
I CZYTAEM KSIK RWNO Z LEKTOREM I WTEDY
SZO MI JU DUO LEPIEJ. ONI TAM MWI W
SAM RAZ W TAKIM TEMPIE, E MONA NADY
Z CZYTANIEM
115 W SZKOLE
papierowe publikacje jest przez uczniw w pewnej
mierze kalkulowane: moliwo uzyskania nie-
rzetelnej informacji w sieci zaczyna przynalee
do common sense, a sigajc do internetowych
zasobw, mona stosowa rne strategie minima-
lizacji tego ryzyka. Czciej ryzykuje si, gdy chodzi
o przedmiot mniej wany, ktry nie bdzie zdawany
na maturze etc.
Kryteria wiarygodnoci bywaj rne, a nowe media wprowadzaj nowe mechanizmy jej weryfkacji.
Dla prymuski Goki szukanie informacji w sieci nie jest pierwszym odruchem, a jedynie opcj awaryjn, gdy
zawiod podrczniki.Internet jest fajny pod tym wzgldem, e jest szybszy, ale nic tam nie jest wiarygodne, nie
wiesz, czy ma odniesienie do rzeczywistoci. Kady moe co pisa, moe profesor, ale moe kto, kto w ogle
si nie zna. Staram si nie korzysta z Wikipedii, tylko z encyklopedii Onet.pl Wiem. Z reguy to s informacje
szkolne, na przykad z fzyki do ktrej nie mam ksiek, eby sprawdzi sprawdzam wtedy w necie, wpisuj
na Google, wchodz na trzy strony, jak sprawdz na trzech, to mam pewno. Kompiluj z kilku defnicji, troch
tu, troch tam, pierwsze strony s najlepsze. Wida wyranie, e kluczowym problemem dla wykorzystania
internetu do nauki jest kompetencja polegajca na trafnej ocenie jakoci zdobytych informacji. O ile trady-
cyjne publikacje s niejako umocowane poprzez wskazanie wydawcy, ktry przynajmniej teoretycznie
jest pewnym gwarantem jakoci (poprzez publikowanie tekstw, ktre zostay pozytywnie zrecenzowane lub
chocia przeszy przez proces korekty redakcyjnej), publikacje internetowe bywaj efemeryczne, anonimowe
czy te pozbawione jakiejkolwiek redakcji.
Porwnywanie treci z rnych rde i poleganie na tych informacjach, ktre pojawiaj si najczciej,
jest jedn z popularniejszych strategii. Jest to sposb zawodny, a jego sabo uwidacznia si szczeglnie
w cyfrowym rodowisku, gdzie kopiowanie i kompilowanie treci stron internetowych od siebie nawzajem
jest na porzdku dziennym. Innym sposobem, rwnie przewijajcym si w powyszym przykadzie, jest
rankingowanie wiarygodnoci stron.
Janek z Zahaczewa najchtniej korzysta z Wikipedii. Sam uczestniczy w opracowywaniu kilku hase his-
torycznych, zna i rozumie wikipedyjny mechanizm kolektywnego wytwarzania wiedzy. (Wicej o Janku
s. 102-105). Kady moe wej w rol wspautora hasa i swobodnie modyfkowa zawarto artykuu, ale
rwnoczenie jego wkad poddawany jest nieustannej ocenie innych osb zainteresowanych tematem.
Przejrzysto procesu redakcyjnego pozwala sprawdzi, kto i kiedy doda jakie treci, zagldajc na podstron
encyklopedycznego artykuu mona zapozna si z kontrowersjami i uwagami odnonie ksztatu hasa. Do
najpopularniejszego serwisu cigowego (Sciaga.pl) nie ma zaufania:nie wiadomo, kto pisze te teksty, poza
tym w wikszoci s one na marnym poziomie. Wikipedia natomiast, traktowana jako encyklopedia ograni-
czonego zaufania (sprawdza si nie tylko same haso, ale przeglda rwnie proces jego powstawania),
bywa bardzo pomocna wiele hase jest opracowanych duo obszerniej ni w tradycyjnym kompendium
wiedzy. Gosia, mniej lub bardziej wiadomie, zdaje si na algorytm wyszukiwarki Google: im wyej widnieje
strona w wynikach wyszukiwania, tym wikszy postrzegany autorytet strony. (W tym kontekcie Clay Shirky
pisa niedawno o kulturowej wadzy algorytmu w polu wiedzy, 2009). Jednak i jej zaufanie jest mocno wa-
runkowane, informacje uzna za wiarygodn, dopiero gdy znajdzie potwierdzenie na innej stronie, rwnie
wybranej spord googlowych wynikw.
GOKA OTWIERA PO KILKA STRON NARAZ
W KOLEJNYCH KARTACH PRZEGLDARKI
I WYKORZYSTUJE TYLKO TE INFORMACJE,
KTRE SI POWTARZAJ, BO TO PODNOSI ICH
WIARYGODNO.TU CO PRZEKLEJ, TU CO
WASNYMI SOWAMI DOPISZ, TAK INTELIGENTNIE
PRZEKLEJAM
116 W SZKOLE
Warto zauway, e poza Wikipedi, encyklopedi Onetu i serwisem Sciaga.pl nie spotkalimy si z innymi
stronami-instytucjami, na ktre uczniowie zagldaliby w pierwszym odruchu poszukiwania szkolnej wiedzy.
Najczciej uczniowie zdaj si na strony wyszukiwane ad hoc przez Google, z ktrych korzysta si jednora-
zowo i doranie.
...WTEDY PYTAM WUJKA GOOGLE
Na oglniejszym poziomie metody pozyskiwania informacji przez Janka i Gok s jednak podobne.
W istocie oboje odwouj si do destylowanego na rne sposoby autorytetu kolektywnego. W przypadku
Wikipedii jest to zbiorowy efekt bezporednich dziaa internautw aktywnie korzystajcych z sieciowej en-
cyklopedii, ktrzy nieustannie modyfkuj i weryfkuj tre hase. Z kolei mechanizm wyszukiwarki bazuje
na automatycznie przetwarzanych zachowaniach tysicy internautw (podstaw rankingowania wynikw
przez Google jest liczba linkw prowadzcych do danej strony w powizaniu z okrelonym hasem). Warto
w tym kontekcie zauway, e dominujcy w przestrzeni sieciowej mechanizm autorytetu kolektywnego
budujcego wiedz (kady moe co wnie, a wikszo nie moe si myli) jest waciwie odwrotnoci
tradycyjnego sposobu organizowania wiedzy (eksperci nie mog si myli), na ktrym bazuje wiedza re-
produkowana w placwkach edukacyjnych.
Na poziomie deklaratywnym wikszo spotkanych przez nas uczniw wyraa sceptycyzm wobec sieciowego
modelu reprodukowania wiedzy.Czasem korzystam z Wikipedii, ale to nie jest za dobre rdo wiedzy z tego,
co syszaem, bo kady moe tam co napisa. Pamitam, jak nam nauczyciel od historii mwi o bdach
na Wikipedii w datach i wydarzeniach. Ja mam zaufanie do tego nauczyciela, wiem, e on duo wie o his-
torii,stwierdza Pawe.Z drugiej strony jednak, gdy potrzebuje informacji:wtedy pytam wujka Google, to jego
zagaduj, gdy chc si czego dowiedzie, a nie znam takiej strony, gdzie bezporednio znajd odpowied.
W praktyce wic wszyscy poszukujcy informacji w sieci s w duym stopniu zdani na autorytet kolekty-
wny. Nie pozostaje to bez wpywu na funkcjonowanie autorytetu szkoy, a wic nauczyciela obsadzonego
w roli eksperta przekazujcego hierarchicznie usankcjonowan wiedz. W rozmowach z nami modzi ludzie
otwarcie wyraali potrzeb obcowania z nauczycielem posiadajcym rozleg wiedz z nauczanego przed-
miotu, wtedy mona polega na jego wiedzy jednak nie bezkrytycznie. Nauczyciele z kolei przyznawa-
li si, e czuj wzmoon presj w sytuacji, gdy uczniowie jeszcze w trakcie lekcji potraf przez komrk
zweryfkowa poprawno przekazywanych im treci. Sytuacja bywa szczeglnie dojmujca dla nauczycieli
starszych staem: kiedy rwnie trafa si klasowy mdrala, ktry lubowa si w punktowaniu pomyek lub
brakw nauczyciela, dzi jednak, z internetem w telefonie, kady staje si potencjalnym mdral. Obsadza-
nie nauczyciela w roli nieomylnego eksperta dysponujcego rozleg wiedz w przedmiocie rodzi napicia
odczuwane po obu stronach barykady.
KADY MOE PISA, KADY MOE SPRAWDZA
Nauczyciele, z ktrymi rozmawialimy lub o ktrych opowiadali nam nasi przewodnicy, maj niezwykle
zrnicowany stosunek do nowych mediw. Niejednokrotnie doceniaj moliwoci stwarzane przez cyfrowe
technologie, rwnie czsto wyraaj niepokj wobec tego, co mona znale w internecie, oraz wobec ucz-
niowskich praktyk majcych na celu obejcie procesu weryfkacji nabywanej w szkole wiedzy.
117 W SZKOLE
Nauczycielka jzyka polskiego wspominaa nam o uczniu, ktry piszc sprawdzian, powoywa si na bdne
twierdzenia, ktre zaczerpn z internetowego rda, a gdy zosta oceniony negatywnie, przynis nau-
czycielce wydrukowan zawarto tej strony na poparcie prawdziwoci swego wypracowania jako niezbity
dowd, e racja jest po jego stronie.Wikipedia bywa przez uczniw traktowana jako totalny absolut wiedzy,
nieraz mogam usysze zdanie ale tak byo przecie na Wikipedii, mwi Katarzyna, ktra uczy jzyka pol-
skiego i problem widzi nie tyle w korzystaniu ze rde internetowych, ile w bezkrytycznym im zawierzaniu.
Agata opowiada nam z kolei o swoim nauczycielu od historii, ktry jest szczeglnie wrogi wanie Wikipedii
i postawi sobie za cel oduczenie uczniw korzystania z tego rda:on nienawidzi Wikipedii, jak kto wygasza
referat, to nauczyciel siedzi z laptopem i sprawdza, czy mwi si zdaniami z netu. Wtedy od razu jest paa.
Spotkalimy nauczycieli, ktrzy wszystkie rda dostpne w sieci wrzucaj do jednego worka i traktuj
jako niewiarygodne a priori. Nauczycielka informatyki z szesnastoletnim staem uczca jednego z naszych
przewodnikw, podczas rozmowy z badaczem stwierdzia, e [uczniowie] jeli szukaj w Wikipedii, bezkry-
tycznie wierz we wszystko, co tam jest napisanie. I tak naprawd moim zadaniem jest wyprowadzi ich z tego
bdu, bo tak nie moe by. Ja zawsze mwi, e internet to jest kosz na mieci. [...] Ja jako wychowawca
powiedziaam, e pojedziemy na wycieczk, ale musicie sami sobie zorganizowa. Sprawdzili w internecie,
nocleg za pitnacie zotych, ale toaleta na podwrku, koce takie, e nie daj Boe, ale zdjcie orodka byo
takie pikne, e nic tylko jecha. I na nastpn wycieczk kazaam zrobi rekonesans. Sami si przekonali, e
internet nie jest wiarygodnym rdem informacji.
Szczeglnie czsto spotykalimy si wyrazami niechci nauczycieli wanie pod adresem Wikipedii. To wobec
tego portalu wymierzone byo gwne ostrze krytyki wiedzy czerpanej z internetu, a narzekania na rozbu-
dowany sieciowy rynek gotowcw schodziy na drugi plan. Podstawowym zarzutem wobec sieciowej en-
cyklopedii bya opinia, e roi si ona od bdw, czciej jednak zamiast konkretnych przykadw mona
byo usysze argument, e tam kady moe pisa, co mu si ywnie podoba. Wydaje si wic, e postawa
nauczycieli wobec tej encyklopedii podyktowana jest przede wszystkim brakiem zaufania wobec nietypo-
wego modelu produkowania wiedzy, ktry intuicyjnie wydaje si rzeczywicie niedorzeczny, wic w ich prze-
konaniu musi dawa negatywne rezultaty. Tymczasem realizowany przez Wikipedi model w duym uprosz-
czeniu polegajcy na tym, e kady moe pisa uzupenia zasada kady moe sprawdza wydaje si
przynosi zaskakujco pozytywne rezultaty. Badania porwnujce liczb bdw encyklopedii internetowej
z wydawnictwami tradycyjnymi wskazuj na zblion rzetelno obu rde (Giles, 2005). Warto tez wzi
pod uwag fakt, e wikipedyjne hasa nalece do kanonu wiedzy powszechnej (to s zarazem te hasa,
z ktrych uczniowie w szkolnej nauce korzystaj najczciej) bardziej wypada nazywa obszernymi artykuami
encyklopedycznymi ni po prostu hasami (np. haso Pan Tadeusz liczy przeszo dwadziecia tysicy znakw,
czyli ponad dziesi stron znormalizowanego maszynopisu).
Naley podkreli, e Wikipedia oferuje wiedz jedynie w formie encyklopedycznej, a wic takiej, ktra
w pojmowanym idealnie procesie nauczania powinna peni jedynie pomocnicz rol porcznej buso-
li pomagajcej w przekuciu wiedzy w zrozumienie, ktre stanowi istot poznania. Tym niemniej warto
rozway, czy nauka ostronego i rozumnego korzystania z wci nowego, a jednak ju najbardziej obszer-
nego i popularnego rda wiedzy, jakie czowiek mia kiedykolwiek do dyspozycji, nie przyniosaby wicej
pozytywnych skutkw ni zwalczanie go.
118 W SZKOLE
EDUKACYJNE WWW
Czerpanie wiedzy bezporednio z internetu to jednak tylko jeden aspekt nauczycielskich postaw wobec
nowych technologii. Wielu pedagogw aktywnie korzysta z internetu, aby uatwi, usprawni lub te
uatrakcyjni nabywanie wiedzy przez swoich podopiecznych.
Pawe, trzydziestoletni nauczyciel etyki w liceum w Ziemielinie, wszechstronnie wykorzystuje nowe media
w relacjach z uczniami. Korzystajc z moliwoci dofnansowania kursw oferowanych przez szko, w czasie
wakacji (jedyny termin, kiedy nie ma tak duo pracy) ukoczy kursy jzykw html, php oraz obsugi pro-
gramuAdobe Dreamweaver(umoliwiajcego m.in. tworzenie grafk i animacji na potrzeby stron WWW).
Pawe poprosi znajomego,ktry prowadzi stron edukacyjn, o udostpnienie miejsca na serwerze i stworzy
tam swoj stron, umieszczajc na niej informacje zarwno dla uczniw liceum, jak i studentw (prowadzi
te zajcia w szkole wyszej). Samodzielne prowadzenie witryny pozwala mu szybko modyfkowa zawarto
oraz unika zbdnej biurokracji. W innym przypadku byby uzaleniony od szkolnego informatyka, ktry
jest oboony prowadzeniem obowizkowych lekcji i nie jest dodatkowo wynagradzany za prac nad stron
szkoy. Do strony prowadzi po prostu link z ofcjalnej witryny liceum. Na stronie przeznaczonej dla uczniw
znajduje si szczegowy opis zasad pisania pracy semestralnej (np. Nikt nie popenia bdu z wasnej
woli,jak prbuje nam powiedzie Sokrates. Wytumacz, jakie znaczenie dla Ciebie ma powysze zdanie),
zagadnienia na sprawdzian (np. Rnice w koncepcji etycznej Platona i Sokratesa), teksty potrzebne
na niektre lekcje oraz linki do treci zewntrznych. Dodatkowo znajduj si tam informacje dla uczniw
biorcych udzia w olimpiadach flozofcznej oraz artystycznej, ktrych Pawe do tych olimpiad przygotowuje
(wraz z pracami uczniw, ktrzy uczestniczyli w olimpiadach w poprzednich latach np. rozprawa na temat
Na czym polega szczcie w rozumieniu dzisiejszego czowieka?, napisana na XX Olimpiad Filozofczn).
Pawe mwi:to jest dylemat szkolnictwa, e jak ci kto narzuca pewne rzeczy, e masz si nauczy, to si bronisz,
a jak co ci interesuje, to ta wiedza wpada i waciwie nie patrzysz na zegarek, tylko jeste tak pochonity
rzeczami [...] warto ukierunkowa uczniw na pewne rzeczy. Stworzona przez niego strona ma prost posta,
jest w caoci napisana w html, jednak Pawe zamierza doda do niej skrypt, dziki ktremu rozwijane menu
niejako zmusi uytkownikw do bardzo konkretnego zadawania pyta poprzez wybr konkretnej kategorii.
Pawe stara si nauczy swoich podopiecznych logicznego i krytycznego mylenia. Pod tym ktem sprawdza
ich prace, zwracajc take uwag na umiejtno tworzenia bibliografi. Cytaty z Wikipedii s akceptowane
(Pawe deklaruje, e sam wsptworzy w Wikipedii haso Wittgenstein), jednak uczniowie s ostrzegani,
e tamtejsze hasa bywaj zdawkowe i nie wyczerpuj tematu. Cz ksiek potrzebnych uczniom jest trud-
na do zdobycia. Pawe stara si skanowa wykorzystywane fragmenty i w ten sposb uatwia dotarcie do
tych pozycji. Uczniowie sami podarowali mu nielegaln kopi programu Fine Reader, ktry suy teraz do
zamiany zeskanowanych ksiek z cikich plikw grafcznych w lejszy i przeszukiwalny dokument formatu
PDF. Warto podkreli, e w przypadku Pawa cyfrowe i zcyfryzowane treci kr w obu kierunkach. Ucze
przynosi w telefonie cignity z sieci plik mp3: to hinduska muzyka, ktrej caa klasa sucha podczas lekcji
powiconej kulturze Indii. Bya uczennica wysya zdobyty PDF z ciekaw ksik. Pawe nie pozostaje duny
i nagrywa swoim uczniom pyty CD z ulubionymi empetrjkami, przede wszystkim nowe brzmienia spod
znaku industrial, noise i ambient.
Wychowawca Goki prowadzi platform e-learningow z materiaami do nauki historii i WOS-u. Uczniowie
korzystaj z jednego adresu e-mail, posugujc si tym samym loginem i hasem. Dziki temu dostaj do dys-
pozycji co, co dziaa jak wsplny wirtualny dysk twardy: co jedna osoba tam zamieci, moe by cignite
119 W SZKOLE
przez wszystkich innych. Na wsplne konto wrzuca si zadania, ktre mona wydrukowa i wypeni lub
odesa nauczycielowi, oraz teksty i notatki pomocne do przygotowania si przed sprawdzianami.Uczymy
si nie tylko z podrcznika, nie wiem, skd s te teksty, ktre on wysya, mwi Goka.
Integracja wok okrelonych stron w internecie, np. forw, moe by te impulsem do wsplnego dziaania.
Ilustruje to historia z elitarnego parneskiego liceum, w ktrym szkolny nauczyciel prowadzi chtnie
odwiedzany, cho nieformalny, internetowy serwis szkolny: od informacji o szczliwych numerkach (ucznio-
wie zwolnieni z odpytywania) poprzez rozlege informacje o yciu szkoy a po linki do uczniowskich galerii
zdj. Strona stanowia naturalne przeduenie ycia szkolnego, korzystali z niej take rodzice i absolwenci,
a dla poznanych przez nas uczniw z tej szkoy stanowia jedno z waniejszych miejsc w sieci. W odczuciu
uczniw dyrekcja szkoy niechtnym okiem patrzya na stron jako miejsce bdce poza kontrol. Gdy pew-
nego razu, z powodu awarii serwera, witryna zostaa czasowo zamknita, w szkole zawrzao. Uczniowie
uznali, e to dyrekcja stoi za zamkniciem strony, przygotowali wlepki z hasem [... nazwa strony] nie
umar, masowo chodzili w czarnych koszulkach, a dyskusja na ten temat na lokalnym forum Gazeta.pl
liczya ponad 300 wpisw.Cho tumaczyem, e to nie jest zakaz dyrektora, to nie wierzyli uwiadomiem
sobie, jak ta strona ma si, mwi nauczyciel. Zaskoczona oddoln inicjatyw uczniw dyrekcja szybko
zaproponowaa twrcy witryny, by zaj si jej prowadzeniem ju pod ofcjalnymi auspicjami szkoy (cho
cay czas za darmo). Szkolne zjawiska zakcajce hierarchiczny model funkcjonowania szkoy nie s wic
jedynie domen uczniowsk, rwnie nauczycielom zdarza si dziaa sieciowo poza ofcjaln struktur
organizacyjn instytucji.
SZKOA POZA SZKO
Dla nauczycieli pojawienie si nowych mediw oznacza rwnie zamanie tradycyjnych rytmw komunikacji,
ktre w tradycyjnej szkole wyznaczaj plan lekcji, wywiadwki czy szkolne uroczystoci.
Aldona jest trzydziestopicioletni nauczycielk jzyka polskiego. Uczniowie z klasy informatycznej, ktrej
jest wychowawczyni, duo korzystaj z internetu. Podaa im swj numer Gadu-Gadu, znaj jej adres
e-mailowy, s wrd jej 267 znajomych na Naszej-klasie. Jeszcze podczas wakacji, po skoczeniu gimnazjum,
przyszli licealici zapisywali si do jej klasy na portalu Nasza-klasa. Z ciekawoci wesza i sprawdzaa ich pro-
fle. Nie czytaa jednak wpisw na forach.Moja koleanka przeya szok, bo[na forach internetowych Naszej-
klasy]byy bardzo wulgarne wpisy, a potem w klasie te dziewczynki siedziay w pierwszej awce i byy bardzo
grzeczne, odpowiaday na wszystkie pytania.S rzeczy, ktrych lepiej nie wiedzie, mwi,ja te jestem inna
w klasie, a inna, kiedy wychodz wieczorem ze znajomymi. Jest wieczr, dochodzi dziewita, a Aldona wcza
komputer,eby jeszcze troch popracowa.W opisie na GG wpisuje:jutro jest ostateczny termin oddawania
usprawiedliwie.Wie, e jutro rzeczywicie przynios, bosiedz przy komputerze non stop.Od razu sycha
dwik nadchodzcej wiadomoci na GG:o, dobry wieczr, to Pani jeszcze nie pi, co u Pani, co Pani robi?
A za moment:o ktrej jest wywiadwka, bo mama pyta?Nawet jakjest wygaszona, i tak pytaj a moe
Pani jednak jest?Aldona nie ma siy odpisywa na wszystkie pytania, nie sposb pracowa, kiedy bez przer-
wy kto zaGaduje. Ostatecznie likwiduje to konto GG. Od tej pory, kiedy ma co do przekazania, bdzie
dzwoni do przewodniczcej klasy, ktra umieci to gdzie na forum. Kolega Aldony, nauczyciel etyki, te
skasowa swoje konto na GG, bo licealici wci go zagadywali. Jednak na e-maile od uczniw odpisuje
czasem nawet i o trzeciej w nocy.
Ta sytuacja pozwala postawi szerszy problem. Nauczyciel, ktry chce utrzymywa kontakt ze swoimi
podopiecznymi, jest wcigany w refeksyjne, deklaratywne i praktyczne defniowanie granic oraz zmuszony
120 W SZKOLE
zakreli ksztat praktyk korzystania z nowych
mediw w relacji z uczniami. Instytucja szkoy nie
moe wymaga od niego rzecz jasna uywania
komunikatora internetowego, jednak w oczach
uczniw nauczyciel obeznany z nowymi technolo-
giami zyskuje: i jako osoba, ktra chtnie odpowia-
da na pytania, i jako czowiek, ktry naley do tego
samego wiata, przeniknitego nowymi techno-
logiami umoliwiajcymi intensywny kontakt oraz
multimedialn konsumpcj treci kultury.
Katarzyna, nauczycielka jzyka polskiego, wspomina: pierwsz swoj komrk dostaam od uczniw na
zakoczenie roku szkolnego, powiedzieli, e chc do mnie pisa SMS-y w czasie wakacji, w pamici aparatu od
razu miaam wpisane ich numery. Ja byam wtedy wrogiem komrek, oni o tym wiedzieli, ale zdecydowali si
kupi mi aparat jako prezent w nadziei, e go jednak przyjm, bo inaczej nie wypada. Na pocztku bombar-
dowali mnie tymi SMS-ami, troch pewnie dla draki, ale pniej im przeszo.Powysza historia miaa miejsce
kilka lat temu, szko zaludniaj kolejne roczniki uczniw, a Katarzyna na pierwszej lekcji podaje zawsze
swj numer komrki i adres e-mailowy. Sytuacje bycia bombardowan przez uczniw powtarzaj si wraz
z kadym nowym rocznikiem.Oni traktuj te kanay komunikacji jak kade inne, dla nich to jakby mnie na ko-
rytarzu zagada, ten brak wyczuwalnej przez nich rnicy objawia si tym, e niekiedy dzwoni po dwudziestej
trzeciej lub w niedziel nauczyam si ju wycza dwik na noc.Zaraz dodaje:oni nie robi tego z braku
szacunku, tylko poniewa nie czuj granicy, ale upomnieni raz czy drugi uznaj t granic.
Tam, gdzie w yciu szkoy pojawiaj si nowe media, tam relacje nauczyciel ucze poniekd samoist-
nie oscyluj w kierunku relacji bardziej symetrycznych, ktrym sprzyjaj cyfrowe technologie komunikacji.
Uczniowie czsto na pierwszej lekcji z nowym nauczycielem otrzymuj jego e-mail, numer GG, a niekiedy
rwnie numer komrki. Korzystaj z tych form komunikacji na co dzie i intensywnie s przyzwyczajeni, e
skoro chc nawiza kontakt, to si natychmiast kontaktuj. To, co dla ucznia jest zwykym zagajeniem na
GG, niernicym si zbytnio od dziesitek innych, z punktu widzenia nauczyciela bywa naruszeniem granic
jego prywatnoci, ktre nie s ju jednak tak ostre i czytelne jak jeszcze do niedawna.
Agata, opowiadajc o swojej szkole, pokazaa nam zdjcie pani od polskiego na Naszej-klasie, na ktrym
siedzi na czerwonym motorze w promieniach soca, obejmowana przez mczyzn, ktry czule podgry-
za j w odsonite rami (fajne to zdjcie, to z jej podry polubnej, wybraa si z mem na objazd po
Bakanach, mwi Agata). Niewtpliwie nauczycielom, z ktrymi mieli do czynienia autorzy tego raportu
za czasw swojego liceum, rwnie zdarzay si chwile czuoci ze wspmaonkiem, tyle e wtedy atwiej
byo utrzyma je cakowicie poza zasigiem uczniowskiego wzroku. Nasze istnienie w sieci jest przewanie
atwo dostpne innym, co rozmywa granic podziau na prywatne i publiczne. Dla ucznia to naturalne, e
nauczycielka ma takie zdjcie na portalu. Podobnie jak naturalne jest, e do nauczyciela mona zagada
na GG. Uczniowie s wiadomi, e zasada dziaa w obie strony, wic rwnie uczniowskie ycie pozaszkolne
jest atwiej dostpne nauczycielom, co jednak nie stanowi wikszego problemu. My jestemy ju na tyle,
wiesz, to dziwnie zabrzmi, powiem, e doroli, ale nie mamy jaki ambicji wobec nauczycieli, wic nie mamy
za bardzo co ukrywa,oznajmia Alek.
Przenikanie si przestrzeni prywatnych i publicznych w obrbie szkoy sprawia, e kadorazowo trzeba
samemu decydowa, jaki rejestr zachowa mona zastosowa w danej sytuacji. Potknicia zdarzaj si
W OCZACH UCZNIW NAUCZYCIEL OBEZNANY
Z NOWYMI TECHNOLOGIAMI ZYSKUJE: I JAKO
OSOBA, KTRA CHTNIE ODPOWIADA NA
PYTANIA, I JAKO CZOWIEK, KTRY NALEY
DO TEGO SAMEGO WIATA, PRZENIKNITEGO
NOWYMI TECHNOLOGIAMI UMOLIWIAJCYMI
INTENSYWNY KONTAKT ORAZ MULTIMEDIALN
KONSUMPCJ TRECI KULTURY
121 W SZKOLE
kademu, niezalenie od wieku i stopnia obeznania z mediami. W szkole Krzyka i Alka na ofcjalnym serwe-
rze funkcjonowao nieofcjalne forum dyskusyjne, udzielali si na nim tylko uczniowie, przez co powstawao
zudne wraenie, e rozmowy tocz si w wewntrznym gronie. Alek wspomina, raz Krzysiek skrytykowa
nauczycielk od angielskiego, e sabo prowadzi lekcje i poza tym jest brzydka czy co takiego, czyli nie kon-
struktywnie, tylko bardzo emocjonalnie. Nauczycielka po kilku miesicach go za to opieprzya przy caej klasie,
on nawet nie wiedzia wtedy, o co chodzi, bo ju zdy o tym zapomnie i musia odszuka tego posta.
Nowe media w yciu szkolnym na co dzie funkcjonuj przede wszystkim w ramach relacji nauczyciel ucz-
niowie, jednak ich wpyw widoczny jest rwnie w trjkcie nauczyciel ucze rodzic. Sytuacja, gdy ucze
przez kilka dni z rzdu nie pojawia si w szkole bez wiadomej przyczyny, wydaje si dzisiaj czym rzadkim.
Wychowawca dysponujcy komrk i e-mailem rodzicw moe szybko zweryfkowa powody nieobecnoci
i w razie potrzeby interweniowa. Z drugiej strony, niektrzy nauczyciele narzekali, e rodzice dysponujcy
wgldem do elektronicznego dziennika czy forum z aktualnociami klasowymi i wiadomi, e w razie potrze-
by nauczyciel moe w kadej chwili si z nimi skontaktowa, odpuszczaj sobie obecno na wywiadwkach,
ktre wci pozostaj istotnym elementem organizowania ycia klasowego i pomagaj budowa zrozumie-
nie na linii nauczyciel rodzic. Tak wic w relacjach z rodzicami wpyw mediw bywa dwojaki: uatwiaj
kontakt w konkretnych i doranych kwestiach, ale dla czci rodzicw stanowi te alibi dla dystansowania
si wobec aktywniejszego angaowania si w kwesti nauki dziecka czy spraw klasy i szkoy.
O DWA KLIKNICIA OD DEKONCENTRACJI
Rozwaajc wtek funkcjonowania szkoy poza szko, chcielibymy jeszcze na chwil zatrzyma si nad
znaczcym aspektem samodzielnego uczenia si w domu. Korzystanie z nowych mediw dla nauki w domu
czsto rodzi problem, ktry mona nazwa bliskoci pokus. Opowiadajc o swoich wraeniach z zapro-
ponowanego im przez nas eksperymentu polegajcego na jednodniowym odczeniu od mediw, Agata
przyznaje z zaskoczeniem, e odrobienie lekcji bez pomocy sieci zajo jej mniej czasu ni zwykle! Sama dla
siebie odkrywa, jak czsto czas odrabiania lekcji jest wypeniony rzeczami niezwizanymi ze szko, lecz
zwizanymi z siedzeniem przed komputerem.
Filip ma w swoim pokoju dwa osobne biurka: jedno
z komputerem, a drugie do czytania podrcznikw. Dziki
temu odrabiajc lekcje moe si lepiej skoncentrowa.
122 W SZKOLE
Nasi wsppracownicy do nauki zasiadaj najczciej w swoim pokoju. Albo od razu z komputerem (bo
zadanie wisi na forum Naszej-klasy, bo trzeba przygotowa prezentacj, bo wypracowania lepiej oddawa
w formie drukowanej, bo notatki koleanki s w formie skanu), bd te w jego ssiedztwie (komputer
i tak jest wtedy wczony bo muzyka, bo Gadu, bo pewnie bdzie trzeba co sprawdzi w Google lub na
Wikipedii).
Mwi sobie, e musz dokoczy dwie prace na zaliczenie...ale jak juz usid do kompa, to znajduj sto
waniejszych rzeczy, mwi w sieci ukasz. Olka Godys, ktra spdzia dwa tygodnie z modymi ludmi
w Parnie, opisuje rzecz nastpujco:wracaj ze szkoy do domu, w oczekiwaniu na rodzicw i obiad ogldaj
telewizj albo robi codzienn rundk po swoich stronach to jest ten czas luzowania si/resetowania/
odpoczywania po szkole. Potem, po obiedzie, id do swojego pokoju, siadaj przed komputerem i zaczyna
si walka: ja i szkoa (praca domowa, nauka, ksiki, zeszyty) kontra ja i internet (demotywatory, Facebooki,
Nasze-klasy, YouTuby, Allegra itp., a do tego Gadu-Gadu, a na nim linki i znajomi, ktrzy tak samo siadaj
przed monitorem z chwiejnym zamiarem nauki).
Prokrastynacja to psychologiczny termin okrelajcy patologiczn tendencj do nieustannego przekadania
pewnych czynnoci na pniej. Psychologia upatruje przyczyn zaburzenia w tumionych lkach. Wydaje si
jednak, e powszechne oraz intensywne korzystanie z cyfrowych mediw moe skalowa prokrastynacj do
poziomu zjawiska spoecznego. Szukajc w internecie wiedzy potrzebnej do odrobienia lekcji, zawsze jest
si o dwa kliknicia od miejsca, ktre nie ma nic wsplnego z nauk. Wraz z upowszechnieniem si kom-
puterw znalelimy si w trudnej sytuacji, w ktrej podstawowe narzdzie pracy jest rwnie gwnym
narzdziem rozrywki. W ten sposb czas nauki i pracy nieustannie miesza si z czasem relaksu i rozrywki.
ESEMESWKA
Dotychczasowe przykady uczniowskich praktyk nowomedialnych koncentroway si gwnie wok kwestii
zdobywania wiedzy bd koordynowania ycia szkolnego. Pisalimy wic o praktykach, ktre wprawdzie nie
zawsze realizowane s w podany przez szko sposb, lecz mimo wszystko wpisuj si w cele stawiane
sobie przez szko i nauczycieli. Nasi wsppracownicy uywali jednak nowych technologii czsto rwnie do
obchodzenia szkolnego systemu egzekwowania i oceniania wiedzy ucznia.
Maga na chemii ciga zawsze. Nic z niej nie rozumie, mimo e jest w biolchemie. Ma opracowany kartecz-
kowo SMS-owy system cigania od koleanki siedzcej dwie awki za ni. Najpierw spisuje zadania na kart-
ce i przesya j do siedzcej dwie awki dalej koleanki. Z perspektywy biurka nauczyciela Maga przepisujca
na nowej kartce tre zada wyglda identycznie jak Maga rozwizujca zadania testowe. Decydujc si
na przesanie pyta SMS-em, Maga duo by ryzykowaa nauczycielka wie, e jest kiepska z chemii, a za
ciganie przez telefon gro surowe kary, cznie z zabieraniem komrki w czasie lekcji do koca roku.
Z kolei koleanka, prymuska z chemii piszca SMS-a, nie budzi belferskich podejrze o ciganie. Telefon
Magi ley na wierzchu, oparty o pirnik w ten sposb, e kiedy nadchodzi SMS z odpowiedzi, wystarczy
jedynie rzut oka na ekran, nie trzeba nawet dotyka aparatu.
Najbardziej jaskrawe relacje, do ktrych dotarlimy, opisuj sytuacje, w ktrych nauczyciele z racji bra-
ku kompetencji w posugiwaniu si mobilnymi technologiami trac kontrol nad sytuacj, z czego ucz-
niowie nieraz korzystaj. Jeden z licealistw, z ktrymi przeprowadzalimy wywiad, uj to w nastpujcy
123 W SZKOLE
sposb:Mam tak atwo sprawdziany gotowe, e nawet jak nie wiem, z czego pisze, to i tak dostaje pitk. Kto
z klasy wysya mi link, gdzie s odpowiedzi ze sprawdzianu, co go jutro bdziemy mieli. Raz kolega mia lap-
topa i zrzuci z pendrivea nauczycielki wszystkie sprawdziany na trzy lata. U nas w [nazwa liceum] s te same
sprawdziany od kilku lat, wic mamy zrobione zdjcie sprawdzianw i moemy si midzy klasami wymienia.
Dlatego mamy czas na granie.
W liceum w Zahaczewie pracowni komputerow wyposaono w internet dawno temu (najstarsi uczniowie
nie pamitaj, kiedy to byo). Jednak po ostatnim remoncie gabinetw dyrekcji, aby nie szpeci pomieszcze
pltanin kabli, zdecydowano si na rwnoleg instalacj sieci bezprzewodowej. Uczniowie z klasy infor-
matycznej, ktrzy pomagali instalowa WiFi, korzystaj teraz bezpatnie cho nieofcjalnie z internetu
w swoich telefonach (a przynajmniej ci, ktrzy posiadaj bardziej zaawansowane aparaty). Poniewa jednak
sie bya kalibrowana dla celw dyrektorskich, zasig nie obejmuje caego budynku szkoy. Z tego powodu
klaswki pisane w salach nieodlegych od gabinetu dyrektora powoduj duo mniej stresu nisprawdziany
pisane z dala od routera.
Wtek omijania wymogw stawianych przez nauczycieli pojawia si do czsto podczas rozmw przepro-
wadzanych przez naszych badaczy z licealistami.Ostatnio coraz czciej lec z internetu w telefonie, jak co
trzeba napisa na ocen w szkole deklaruje Alek. Nauczyciele nie wiedz, e z komrki mona ciga.
Kuba za zauwaa:jak masz cig w papierowym formacie, to nauczyciel nie ma oporu, eby ci to przejrze
i zarekwirowa jako dowd. Z telefonem jest ju cisza sprawa, bo wystarczy, e ja jednym naciniciem
klawisza wyjd do gwnego menu, a aden nauczyciel nie odway si przecie grzeba w zawartoci mojej
komrki, wic on nie ma pewnoci czy ja cigaem, czy tylko godzin sprawdzaem.
Komunikacja za porednictwem komrki ma jeszcze t zalet, e dociera do adresata bez porednikw,
ktrzy w tradycyjnej komunikacji uczniowskiej podaj licik dalej powoduj niekiedy szum na czach.
Marianna pamita sytuacj, gdy na klaswce koleanka zatrzymaa dla siebie wdrujc po klasie kartk
z rozwizaniami. Pono nie podawaa dalej w obawie, e nauczycielka zauway, Marianna podejrzewa jed-
nak, e w rzeczywistoci po prostu nie chciaa, eby inni mieli dobre odpowiedzi. Komrka z tanimi SMS-ami
wypiera zatem rwnie klasyczne liciki. Podczas nudnej lekcji historii mona wymyli nowy kawa o Polaku,
Rusku i Niemcu i rozesa po klasie. Mona te z samego SMS-a uczyni narzdzie artu, jak choby Alek,
ktry na historii rozesa do wszystkich w klasie wiadomo: Kto narysowa tego sonia na sufcie?. Po czym
rozbawiony obserwowa, ile spojrze powdruje w gr.SMS jest lepszy ni licik, bo ten moe zosta przech-
wycony w przeciwiestwie do SMS-a, potwierdza.
Etnografczne relacje z terenu pozwalaj wyj poza stereotypow dychotomi, w ktrej dobry ucze ko-
rzysta z internetu we waciwy sposb i uczy si bardziej efektywnie, podczas gdy zy ucze ciga pod-
czas klaswek i popenia plagiaty, oddajc cudze prace zaliczeniowe. Cz poznanych przez nas licealistw
traktuje szko jak typow usug, na ktr zgaszaj zapotrzebowanie, lecz nie spenia ona ich indywidual-
nych oczekiwa i preferencji. Kwestie takie jak to, ktry nauczyciel dobrze uczy, ktre przedmioty s potrzeb-
ne, ktre lekcje s ciekawe, byy tematem niejednej rozmowy tegorocznych maturzystw. Wykorzystanie
internetu odzwierciedla strategi wybran przez ucznia w mniej lub bardziej wiadomy sposb. Bywa wic
i tak, e ta sama osoba korzysta z nowych mediw w bardzo odtwrczy sposb, by zaliczy przedmioty, ktre
nie s dla niej wane (bo np. nie interesuje si nimi albo nie bdzie zdawa ich na maturze), a rwnoczenie
kompetentnie i subtelnie wykorzystuje moliwoci internetu do poszerzania wasnej wiedzy na tematy, ktre
s dla niej istotne lub po prostu ciekawe.
124 W SZKOLE
WYRWANI Z SIECI?
rodowisko, w ktrym dorastaj dzi modzi ludzie, to rodowisko nasycone mediami komunikacji sieciowej,
ktre zaporedniczaj wiele relacji, ale te wpywaj zwrotnie na ich caoksztat i dynamik. Praca z naszymi
wsppracownikami pozwolia nam dostrzec, jak bardzo ich dziaanie, odczuwanie i wyobrania byy oparte
na kooperacji, wzajemnoci i spaszczaniu hierarchii.
Szkolna instytucja tymczasem cakowicie indy-
widualizuje ich sposb dziaania i ekspresji ju na
poziomie oferowanych uczniom narzdzi (wyjtek
stanowi WF). Cyfrowe narzdzia w ramach szkol-
nych zaj rwnie wykorzystuje si tylko w trybie
indywidualnym. Bywa, e szkoa zachca do przygotowywania samodzielnych prezentacji w PowerPoincie,
niekiedy wrcz wymaga, aby wypracowania byy pisane na komputerze. Nie spotkalimy si natomiast
z adnym przykadem promowania przez szko cyfrowych narzdzi pracy grupowej (oprogramowanie typu
Wiki, Google Docs za pomoc ktrych piszemy razem ten raport merytoryczna praca w ramach forum
etc.).
Modzi ludzie poza szko czstokro wsppracuj, uczestnicz w projektach, w szkole natomiast mog
jedynie rywalizowa jako strukturalnie zindywidualizowani uczniowie i uczennice. Janusz Czapiski,
diagnozujc ten aspekt polskiego systemu edukacji, okrela go mianem patologicznego indywidualizmu
(Czapiski, 2009). Szkolna instytucja nie tworzy przestrzeni dla wsppracy, wsppraca rozkwita jedynie
w sytuacjach obchodzenia szkolnych wymaga przez uczniw.
UCZE NAUCZYCIEL:
RELACJA ZAPOREDNICZONA PRZEZ MEDIA
Obecno nowych mediw w szkole objawia si przede wszystkim w postaci zmian w sposobach organizacji
i korzystania z wiedzy na uytek szkoy oraz bardziej partnerskiego defniowania relacji nauczyciel ucze.
Oba te zjawiska wydaj si w duym stopniu powodowane upowszechnianiem si nowych technologii.
Pozycja nauczyciela jako tego, ktry (jednostronnie) wskazuje uczniom treci, z ktrymi trzeba si zapozna
ulega erozji. W warunkach, gdy i ucze, i nauczyciel maj dostp do nieprzebranych zasobw informacji,
dzi o wiele atwiej o sytuacj, w ktrej take nauczyciel dowiaduje si od uczniw o nieznanych sobie fak-
tach, poznaje nowe rda wiedzy czy umiejtnoci. Korzystanie z nowych mediw w procesie nauki i nau-
czania wzmacnia partnersko w kontaktach. W ramach bardziej partnerskich kontaktw adekwatniejsz
rol dla nauczyciela wydaje si rola kompetentnej osoby, ktra jest zainteresowana dan tematyk, uczy
si cay czas i potraf oceni przydatno rozmaitych rde. Rola nauczyciela jako osoby posiadajcej
kompletn wiedz przedmiotow ktr moe przekaza uczniom, a nastpnie zwrotnie egzekwowa jej
znajomo staje si coraz trudniejsza w realizacji. Ten demokratyzujcy trend jest wzmacniany take
wszdzie tam, gdzie nowe media uczestnicz w nawizywaniu, podtrzymywaniu i zarzdzaniu relacjami.
Trudno wprawdzie wyobrazi sobie, aby szkoa moga funkcjonowa poza modelem hierarchicznym, trudno
jednak te zignorowa fakt, e zmieniaj si warunki brzegowe, w jakich model ten funkcjonuje: granica
NIE SPOTKALIMY SI Z ADNYM PRZYKADEM
PROMOWANIA PRZEZ SZKO CYFROWYCH
NARZDZI PRACY GRUPOWEJ
125 W SZKOLE
publiczne prywatne ulega rozmyciu, intensyfkuje si nieformalna komunikacja uczniw i nauczycieli,
a tylnymi drzwiami do szkoy wkracza nowy model wiedzy, postrzegany przewanie jako antagonistyczny
wzgldem modelu praktykowanego przez t instytucj.
Na oglniejszym poziomie stawia to pytanie, czy nowe media nie s sprawniej i ku wikszemu poytkowi
asymilowane w obszarach podrzdnych wobec samej istoty istnienia szkolnej instytucji, czyli w relacjach
ucze nauczyciel i kwestiach organizacyjno-administracyjnych. Poznane przez nas szkoy rniy si zarw-
no stopniem cyfrowego zaawansowania, jak i sposobami wykorzystania technologii. Powody tego stanu
rzeczy tkwi w tym, e obecno mediw w tych obszarach i ich rola jest przewanie rezultatem oddol-
nej, indywidualnej inicjatywy oraz spontanicznych pomysw zarwno nauczycieli, jak i samych uczniw.
A ostateczny ksztat medialnych zaporednicze wyania si w negocjacyjnym trybie wzajemnego ucierania
si praktyk pomidzy uczniami a nauczycielem. Dziki tej cyfrowej samoorganizacji, niejako obok ofcjalnej
instytucji, obie strony doceniaj moliwoci stwarzane przez technologie, cho niekiedy ich wykorzystanie
rodzi te nowe problemy.
Zdecydowanie wicej tar i napi pojawia si natomiast w przypadku zjawisk czcych si bezporednio
z gwnym zadaniem szkoy, czyli organizowaniem dostpu do wiedzy i weryfkacj stopnia jej opanowania.
W tym obszarze postawy zarwno uczniw, jak i nauczycieli dalekie s od jednoznacznoci. Nasi modzi
wsppracownicy, cho czsto postrzegali wiedz czerpan z sieci jako gorszego sortu ni wiedza
podrcznikowa, to jednak w codziennych praktykach czsto z niej korzystali: od twrczego przetwarzania
wyszukanych informacji a po zwyke pozyskiwanie gotowcw uywanych metod kopiuj-wklej i ciganie
przez komrk na lekcji (ciganie jest szczeglnie chtnie praktykowane w przypadku przedmiotw
uznanych za nieinteresujce lub zbyt trudne). Postawy nauczycieli, ktrzy w tym momencie wchodz
w rol reprezentantw szkolnej instytucji, w przewaajcej mierze nacechowane s nieufnoci wobec treci,
z ktrych korzystaj uczniowie za porednictwem sieci. O ile wykorzystywanie sieci w celach organizacyjno-
komunikacyjnych uznaj za przydatne, to ju sie jako dodatkowe rdo wiedzy budzi zdecydowan niech.
Chyba e s to treci zamieszczane bezporednio przez samych nauczycieli, nad ktrymi maj poczucie
kontroli. Niezalenie jednak od mniej lub bardziej wstrzemiliwych postaw nauczycieli i uczniw sie jest
obecna i istotnie modyfkuje proces nauczania, co rodzi dezorientacj po obu stronach. To wanie w tej
sferze najbardziej odczuwalny jest defcyt systemowych rozwiza, ktre sprawiyby, e dostp do internetu
stwarzaby wicej moliwoci ni zagroe w procesie szkolnego nauczania.
126 W SZKOLE
SZKOA WOBEC NOWYCH MEDIW
JEST NIEMOLIWE, BY SZKOA STAA SI INSTYTUCJ CILE SPLECION Z DOWIADCZENIEM
KULTUROWYM. ALE POMIMO E DOKUMENTY PROGRAMOWE MOG WIADCZY O CZYM
INNYM SZKOA JU SI ZMIENIA MWI TOMASZ SZKUDLAREK, PEDAGOG
Z UNIWERSYTETU GDASKIEGO.
Nowe media w duej mierze stanowi wyzwanie dla funkcji szkoy, stawiaj pytania o jej spoeczne
cele. Oczywicie nie po raz pierwszy w historii na dugo przed pojawieniem si internetu, ju
w latach szedziesitych Ivan Illich proponowa utopi spoeczestwa bez szkoy, w ktrym edu-
kacja miaa opiera si na sieciach samoksztaceniowych. Obecnie utopia Illicha jest w duym stopniu
rzeczywistoci, a niektre kierunki polityki owiatowej Unii Europejskiej, np. certyfkacja umiejtnoci
zdobytych poza systemem edukacji formalnej, do wyranie zbliaj nas do nadania jej bardziej sys-
temowego ksztatu. W tym sensie przedefniowanie idei szkoy ju si dokonuje. Polityka programowa
i egzaminacyjna w duym stopniu bez towarzyszcych jej zmian samowiadomoci systemu zmienia
jego cele, chocia nadal posuguje si maskujcymi je ideologiami (np. spoeczestwa wiedzy). Krt-
ko mwic, szkoa ju jest inna peni funkcje rne od tych, ktre wci wpisane s w dokumenty
programowe. Jednak odrbnoci szkoy i wiata, ktrej dowiadczaj opisywani w raporcie licealici,
nie da si wyeliminowa ta odrbno jest endemiczna, ma gbokie uwarunkowania historyczne,
kulturowe i polityczne. Wynika przede wszystkim z genezy szkoy, najpierw zwizanej z Kocioem, po-
tem z politycznymi wizjami owiecenia i pniej pastwa narodowego. We wszystkich tych ukadach
szkoa bya projektowana niejako przeciw wiatu spoecznemu, jako instytucja dziaajca na rzecz
wiata nieistniejcego. Zreszt i dzisiejsze ideologie w rodzaju globalizacji czy spoeczestwa wiedzy
maj podobnie zawiatowy charakter, narzucaj szkole pewn logik funkcjonowania niekoniecznie
zakorzenion w dowiadczeniu potocznym. Owo nieprzystawanie szkoy do wiata ma dwa wymiary:
konserwatywny (szkoa jako instytucja transmisji kultury, bdca maszyn produkujc tosamoci
zbiorowe oparte na podzielanych przez wielkie grupy mitach, historiach, racjonalnociach itp. yjca
wiatem ju nieistniejcym) i radykalny (szkoa jako instytucja produkujca przyszo, utopijna, yjca
wiatem jeszcze nieistniejcym). Splataj si one z wymiarem bezporedniej, doranej adaptacji do
teraniejszoci. Nie ma chyba szans, aby szkoa staa si instytucj cile splecion z dowiadczeniem
kulturowym, bo oznaczaoby to koniec edukacji i powrt do pierwotnych form kultury, ktrych trans-
misja opieraa si na socjalizacji. W pomorskim programie Foresight prbuj zarysowa hipotez, e
wymiar adaptacyjny edukacji, wicy si z silniejszym otwarciem na wiat pozaszkolny, bardziej prak-
tyczny, silniej przesycony nowoczesnymi technologiami edukacji i ich popkulturowymi odpowiednikami,
moe rozwin si na masow skal w szkoach publicznych. Szkoy prywatne ze wzgldu na segrega-
cyjne funkcje edukacji stanowicej przecie kluczowy element odbudowy struktury klasowej w Polsce
stan si moim zdaniem wyranie konserwatywne.
Ludzie zawsze byli i zawsze bd funkcjonowa pomidzy szko a uczeniem si pozaszkolnym, jest
to jedynie sensowna optyka widzenia tej instytucji. Szkoa nigdy nie bdzie w stanie zawaszczy uczenia
si i nigdy nie by w ten sposb projektowana: jej praca stanowi jedynie inny tekst wprowadzany
w obrb spoecznego dowiadczenia i moe on sta si znaczcy tylko wtedy, gdy dokona si jego
aktualizacja w tym drugim obszarze. Dobrze ilustruj to przytaczane w raporcie przykady oddanych
swojej pracy nauczycieli utrzymujcych dobry kontakt z uczniami bez takich pedagogw te mona
aktywnie y, ale tam, gdzie ich dziaanie zetknie si z dowiadczeniem pozaszkolnym, mamy pewien
znaczcy efekt dodany. Mona mie nadziej, e bdzie on pogbiany dziki coraz popularniejszemu
127 W SZKOLE
myleniu sieciowemu, ujmujcemu szko w perspektywie zrnicowanych form spoecznego partner-
stwa. Nie przeceniabym jednak wpywu, jaki wywiera na szko upowszechnienie nowych rozwiza
komunikacyjnych. Musimy te pamita, e rewolucje technologiczne w szkole, poczynajc od amoku
z telewizj w USA w latach szedziesitych, na og maj bardzo niewielki wpyw na jej merytoryczn
prac. Zwykle wprowadzane s z pobudek ekonomicznych (ma by taniej), potem pojawiaj si uza-
sadnienia pedagogiczne (jak w distance learning asynchroniczna komunikacja umoliwia elastyczn
organizacj czasu), potem w nowym odkrywa si stare (przecie to tylko inna forma ksztacenia kores-
pondencyjnego...). Wtedy nastpuje realistyczna ocena silnych i sabych stron, redukcja entuzjazmu
i spostrzeenia, e nic nie zastpi ywego kontaktu itd. Inn kwesti s bariery kompetencyjne: dzieci
s w tych technologiach sprawniejsze od dorosych (o odwrconym midzypokoleniowym uczeniu si
ju w latach szedziesitych pisaa Margaret Mead), a instytucje pozaszkolne od szk (z naszych bada
wynika, e studenci informatyki, ktrzy zwykle od III roku pracuj na etatach w frmach brany telein-
formatycznej, wnosz na politechnik wiedz o technologiach nowszych ni te bdce w obiegu aka-
demickim). W tym kontekcie zastanawia stawiana w raporcie teza, e kompetencje cyfrowe biorcych
udzia w badaniu licealistw w wielu przypadkach okazyway si niezbyt imponujce. Moe modzi ludzie
po prostu nie widz ju w tych technologiach nic podniecajcego?
W raporcie pojawiaj si opisy skracania dystansu pomidzy nauczycielami a uczniami. To skra-
canie, z ktrym wielu nauczycieli dobrze si czuje, czsto odbywa si za porednictwem serwisw
spoecznociowych, komunikatorw internetowych itp., a nie jest to przecie nowe zjawisko chyba
rwnie uzasadniona byaby teza, e dawniej uczniowie znacznie wicej wiedzieli o prywatnym yciu
nauczycieli (i wzajemnie). Bardzo trafna wydaje mi si obserwacja wskazujca na faktycznie grupowy
charakter pracy uczniw rzeczywicie, szkolny indywidualizm czsto jest fkcj. Ta (jeszcze) kontes-
towana przez uczniw jednostkowa optyka nie jest jednak defcytem ani wynalazkiem samej szkoy
zostaa jej narzucona przez obecny porzdek spoeczny. W tradycji szkoy jest mnstwo dowiadcze
i koncepcji pracy zespoowej, metoda projektw jest znana od ponad stu lat i wci obecna w ksztaceniu
nauczycieli. Bardzo atwo mona je przywrci do praktyki szkolnej, ale jest to sprzeczne z logik egza-
minowania, z neoliberalnym indywidualizmem zakadajcym konieczno rywalizacji midzy jednostka-
mi, wreszcie w gbszych i rzadko dostrzeganych warstwach z ideologi gospodarki/spoeczestwa
wiedzy, gdzie zakada si prywatyzacj wiedzy i cis ochron praw jej wasnoci. W tym sensie ucz-
niowie pomagajcy sobie wzajemnie zachowuj si nielogicznie i wbrew wasnemu interesowi. Dla-
tego zapewne uczniowie bardziej ambitni, o silniejszej motywacji osigni, bd wchodzi w dziaania
kooperacyjne rzadziej; pozostali porzuc je zapewne na pniejszych etapach ksztacenia. Ten problem
odsya nas jednak do pozaszkolnego ukadu zalenoci, do braku w naszym kraju prawomocnych ideolo-
gii wsplnotowych (w rodzaju europejskiej socjaldemokracji czy amerykaskiego komunitaryzmu). Ca
energi kierujemy na wspieranie procesw indywidualizacji, prywatyzacji, parametryzacji etc. Indywidu-
alizm w szkole jest tylko jednym z efektw tych procesw.
Tomasz Szkudlarek
MAL DU SICLE?
W PYNNIE NOWOCZESNYM WIECIE NOWYCH MEDIW PRZYGODNO ZASTPIA
KONSEKWENCJ, AD USTPI MIEJSCA BEZADOWI, A CZAS WYDAJE SI POSZARPANY
NA STRZPY, POSZATKOWANY NA FRAGMENTY BEZ HISTORII I PRZYSZOCI ORAZ EPIZODY
BEZ KONSEKWENCJI PISZE ZYGMUNT BAUMAN W ROZMOWIE Z MATEUSZEM HALAW.
JAK LUDZIE STAJ SI PODMIOTAMI W WIECIE, KTRY JAWI SI JAKO BAZA DANYCH?
129
Mateusz Halawa: W tym raporcie z jednej strony przygldamy si nowym technologiom komunikacyjnym
jako specyfcznym formom kulturowym, ktre uprzywilejowuj taki, a nie inny sposb ycia, a z drugiej stro-
ny przygldamy si ludziom dziaajcym w konkretnym, materialnym rodowisku ksztatowanym przez te
nowe formy obiegu kultury.
Lew Manovich, teoretyk nowych mediw, pisze, e w epoce komputerw wyania si nowa forma kulturowa
baza danych. O ile powie czy flm (media relatywnie stare) uprzywilejowyway narracj, a wic opowia-
danie historii przez ukadanie elementw w sekwencje, o tyle komputer jeden z kluczowych przedmiotw
w yciu naszych modych wsppracownikw przynosi ze sob zupenie inn zasad. Wikszo obiektw
nowych mediw nie opowiada adnych historii; nie maj one ani pocztku, ani koca; nie wystpuje w nich
aden rozwj, ktry tematycznie, formalnie albo jeszcze inaczej zorganizowaby ich elementy w sekwencje.
S one raczej zbiorami indywidualnych czci skadowych, z ktrych kada ma takie samo znaczenie jak
pozostae (Manovich, 2006: 333).
Jedno z podstawowych dowiadcze naszych
modych wsppracownikw, dowiadczenie ko-
rzystania z komputera czy to po to, by korzystajc
z Wikipedii, rozwiza problem z fzyki, czy po to,
by pozosta w intymnym kontakcie z ukochanym
lub ukochan po tym, gdy ofine trzeba byo si
rozsta, czy wreszcie po to, by na fotografcznym
blogu znajomego oglda i komentowa zdjcia
z wypadu za miasto wydaje si znaczco rne od
dowiadczenia wczeniejszych mediw. Manovich proponuje, by widzie w tym dowiadczeniu wyaniajcy
si nowy model struktury wiata. Uytkownikom komputerw, pisze, wiat wydaje si [...] nieskoczonym
i niezorganizowanym w adn struktur zbiorem obrazw, tekstw i innych danych (Manovich, 2006:
335). Kuszce jest, by i dalej tym tropem. Relacje naszych etnografw i etnografek wydaj si t intuicj
potwierdza o tyle, o ile czytamy w nich opisy praktyk spoecznych, ktre nie s ledwie czytaniem czy
ogldaniem, lecz take (a moe przede wszystkim?) nawigowaniem, wyszukiwaniem, tworzeniem pocze,
kopiowaniem, rekonfgurowaniem etc.
Baza danych rozumiana jako forma kulturowa pisze Manovich przedstawia wiat w postaci listy ele-
mentw, ktrych w aden sposb nie porzdkuje. Natomiast narracja tworzy cigi przyczynowo-skutkowe
z pozornie nieuporzdkowanych elementw (wydarze). Baza danych i narracja s zatem naturalnymi
wrogami. D do panowania nad tymi samymi obszarami ludzkiej kultury, a kada z nich uzurpuje sobie
wyczne prawo, by konstruowa znaczenie wiata.
Zastanawia mnie przyjrzenie si tej propozycji z punktu widzenia ludzi zamieszkujcych ten wiat jawicy
si jako baza danych. Co to mogoby znaczy tworzy swoje ja i nadawa yciu znaczenie w rodowisku
kulturowym, ktre strukturalnie jest wykazem moliwych elementw, a nie spjn opowieci, czy nawet
wieloci spjnych opowieci?
Zygmunt Bauman: Od Sokratesa do Freuda jak przypomina J.M. Coetzee w eseju o pisarzu woskim
Aronie Ettore Schmitzu, publikujcym pod znacznie lepiej znanym imieniem Italo Svevo flozofa moralna
Zachodu sygnowaa delfck zasad poznaj siebie!. Ale jeli (jak to czyni Svevo) ufa si opinii Schopen-
BAZA DANYCH ROZUMIANA JAKO FORMA
KULTUROWA PISZE MANOVICH PRZEDSTAWIA
WIAT W POSTACI LISTY ELEMENTW, KTRYCH
W ADEN SPOSB NIE PORZDKUJE. NATOMIAST
NARRACJA TWORZY CIGI PRZYCZYNOWO-
SKUTKOWE Z POZORNIE NIEUPORZDKOWANYCH
ELEMENTW (WYDARZE)
MAL DU SICLE?
130
hauera, e charakter ludzki wspiera si na woli i e wtpi wypada, by wola chciaa od swych postanowie
odstpi na c si wtedy znajomo siebie moe przyda? Chyba tylko cierpie czowiekowi przysporzy,
rozdwojenia jani, szamotania, rozpaczy z racji okruciestwa losu i wasnej bezsilnoci, trzepotania w matni
bez wyjcia... Wola, jak Mojeszowy rozmwca z Gry Synaj, nie znosi przecie bycia kwestionowan, a ju
szczeglnie nie godzi si na to, by j pytano o jej racje bytu i papiery uwierzytelniajce; jej wyniose Jam
jest ktom jest nie zaprasza do debaty zamyka j, zanim si zacza. Nie byaby wszak wola wol, gdyby
zachowaa si inaczej. Bo wola to tyle, co deklaracja niemoliwoci sprzeciwu (a jak to Kafa zauway, gdy
spogldasz na chmar rozlatanych i rozkrakanych wron, zdaje ci si, e za chwil rozdziobi niebo; ale wszak
niebo, jak z miejsca dodaje, to tyle co niemoliwo wron...).
Z woli bdc zrodzonym i z woli czerpic sw si i swj tupet, charakter nie moe by zatem z wol skcony.
Tak przynajmniej sugeruje logika. Ale wbrew logice, ktra jak wiadomo, zasad niesprzecznoci si kie-
ruje, wola jest charakterowi puklerzem i kwasem rcym zarazem; na wol przychodzi si charakterowi
powoywa zarwno wtedy, gdy zmaga si o swe przetrwanie (honor, wierno zasadom, konsekwencja,
szacunek wasny), jak i wwczas, gdy mu si zamarzy bycie-innym-ni-jest, samoprzeobraenie w-co-inne-
go (udoskonalenie, awans, uwolnienie si od zanieczyszcze, zaczcie od pocztku). Zeno Cosini, bohater
ostatniej powieci Svevo, przeraony niby spojrzeniem Gorgony widokiem Woli zwrconej ku niemu obu
stronami swego janusowego oblicza naraz, zapada w chorob, z jakiej rwnoczenie chce i nie chce, aknie
i boi si, wyleczy. Wysiek na nic si tu nie zda, jak i na nic si nie zdadz porady freudowych terapeu-
tw, by ropiejc ran rozdartej woli goi maci janiowej samowiedzy. Jak orzeka Coetzee, tu nie o de-
fekty Zenonowej jani wszak idzie (gdyby nie sprzeciw wydawcy zatroskanego wpywem tytuu na decyzje
ksigarnianych szperaczy, Svevo nazwaby sw pierwsz powie LInetto Niezdara, Niezgua, Niedoraj-
da, Niedoga... Lub, by posuy si popularniejszym a wulgarniejszym jzykiem Ciamajda, Fajtapa...),
a o to, e za duo tu siy na jedn samotn ja. Tu o mal du sicle chodzi, o rozdarcie wewntrzne europej-
skiej cywilizacji, ktrej to zbiorowej uomnoci nie da si zaleczy adn iloci klajstru przeznaczonego do
sklejania rozpatanych na dwoje pojedynczych jani.
Przyrodzona dolegliwo nowoczesnej cywilizacji polega na pomyle/zamiarze/obietnicy zbratania wody
z ogniem: pogodzenia bezpieczestwa bycia sob z wolnoci stawania si kim innym. Jako e taki dwojaki,
a sprzeczny wewntrznie cel wojny wypowiedzianej zastanemu stanowi rzeczy jest rwnie nieosigalny co
przeobraenie kotowiska odwiecznie skconych plemion afgaskich w parlamentarn demokracj za-
miar nie moe si powie, a obietnica nie moe by speniona. W braku szansy na trway pokj mona
si tylko spodziewa niekoczcego si cigu potyczek przedzielanych chwilowymi, a z reguy chwiejnymi
zawieszeniami broni. Kolejne potyczki nie przybli koca wojny, a kolejne zawieszenia broni nie uczyni
traktatu pokojowego realniejszym. Wysiek pogodzenia solidnoci bytu z atwoci reinkarnacji przeistoczy
si, wbrew nadziejom, z jednorazowego i nieodwracalnego poczynania w niekoczc si pogo za
uciekajcym horyzontem; oraz z obietnicy odgrnego i hurtowego zaatwienia sprawy, przez zaprowadzenie
spoecznego adu optymalnie osigniciu celu sprzyjajcego, w wezwanie do zaatwiania spraw detalicz-
nych przez wynajdywanie optymalnie do celu pasujcych wybiegw i sztuczek.
To w wyniku owego podwjnego przeobraenia nowoczesnego projektu upyw przeywanego czasu
przeistoczy si w ruch bez strzaki kierunkowej (co w rodzaju znanego z elementarnych lekcji fzyki ruchu
Browna: ciecz na talerzyku roi si od byskw i wytryskw, ale nie rusza si z miejsca). Przygodno zastpia
konsekwencj, a zbieg przygodnych okolicznoci determinacj, ad ustpi miejsca bezadowi czas rozsypa
si jak paciorki po przeciciu nitki raca. Lebenszeit czas yty czy przeywany nie jest cykliczny ani
liniowy; nie jest seri koczowniczych powrotw ani szlakiem pielgrzymiej wdrwki. Nowy Lebenszeit jest,
MAL DU SICLE?
131
by tak rzec, puentylistyczny: jako e kada z kolejnych prb pogodzenia autentyzmu egzystencji z pokus/
przymusem jej nieustajcej przemiany skazana jest na porak, dystans midzy podjciem a zaniechaniem
kolejnych prb kurczy si rozmiarw punktu (fgury, o paradoksie, rozmiarw pozbawionej, jak chce geome-
tria...). Czstotliwo przerw w cigoci ma kompensowa przyrodzon rozpadliwo i bolesne wady kadej
z kolejnych odmian stanu, ktra aktualnie (ale na jak dugo?) pretenduje do trwaego bytu.
Jak to u zarania elektronicznej rewolucji zauway
Marshall McLuhan: medium jest przekazem.
W odrnieniu od wiata ofine, dla ktrego (jak
Nietzsche dla odmiany kaza Zaratustrze proroczo
orzeka) przeszo z jej skamieniaymi osadami
sta si musi zmor, przeklestwem i zgrzytaniem
zbw, w wiecie online, wiecie przekazanym
(objawionym? konstruowanym? symulowanym?)
przez media elektroniczne czas jawi si poszar-
pany na strzpy, poszatkowany na fragmenty bez
historii i przyszoci i epizody bez konsekwencji;
kolejno fragmentw da si tu zmienia dowoli
bez uszczerbku dla (samowystarczalnego wszak
z zaoenia) sensu przestawianych epizodw, a uci-
nanie kadego z nich jest rwnie atwe i natych-
miastowe co powoywanie ich do (ulotnego wszak
i zwiewnego z zaoenia) ycia. Nic tu nie musi by raz na zawsze, nic w zasadzie nie musi pozostawi po
sobie ladw, jakich nie da si zamaza, i szcztkw, jakich nie sposb uprztn: zadba ju o to klawisz
wyma, ktrego coraz bardziej irytujcy (w zestawieniu z onlineow rzeczywistoci) brak pozbawia wiat
ofine szansy w konkursach urody, komfortu i powabu. Nie media musz zabiega teraz o wierno przed-
stawianym realiom yciowym; to realia yciowe musz upodabnia si do wizji medialnych i stara si jak
mog dorwna ich cnotom. Zaprzesta stara mog tylko na wasn zgub.
Pogodzenie bezpieczestwa bycia sob z wolnoci stawania si kim innym zadanie, jakie postawi
sobie zuchwale duch nowoczesny i nieopatrznie obieca speni zdawao si podobne do kwadratury koa
i rwnie jak ona beznadziejne. I nadal jest takie, i chyba takim pozostanie jeli o wiat przeywany of-
line idzie. Za to wiat online obiecuje zaatwienie sprawy ale kosztem zuboenia obu wartoci, o ktrych
pogodzenie w nowoczesnym yciu chodzio. Poczucie bezpieczestwa w wydaniu online moe nie przey
przeniesienia do o ile surowszego i mroniejszego klimatu wiata ofine; za rado wolnoci, czerpana
z atwoci przybierania nowych wciele w zakltych rewirach onlineu, moe nie przetrwa zbycia nowych
szat jako strojw karnawaowych i na czas karnawau tylko (z przymrueniem oka) tolerowanych.
Cho przyzna trzeba, e tubylcy onlineowego wiata mog tego nie zauway. Przywykli wszak do postrze-
gania rzeczy, na ktre ich wzrok elektronika wyostrzya a odwykli od wypatrywania takich, dla ktrych
w sfragmentaryzowanym, epizodyczno-puentylistycznym onlineowym wiecie miejsca si nie znalazo
i znale nie mogo.
Mateusz Halawa: Ten epizodyczny i fragmentaryczny wiat jawicy si jako baza danych tworzy, jak pan
pisze, specyfczny reim czasowy. To Lebenszeit poszatkowany, puentylistyczny, w ktrym prby zbudowania
trwaoci, cigoci i spjnoci wydaj si skazane na niepowodzenie:
NIC TU NIE MUSI BY RAZ NA ZAWSZE, NIC
W ZASADZIE NIE MUSI POZOSTAWI PO SOBIE
LADW, JAKICH NIE DA SI ZAMAZA,
I SZCZTKW, JAKICH NIE SPOSB UPRZTN:
ZADBA JU O TO KLAWISZ WYMA, KTREGO
CORAZ BARDZIEJ IRYTUJCY (W ZESTAWIENIU
Z ONLINEOW RZECZYWISTOCI) BRAK
POZBAWIA WIAT OFFLINE SZANSY W
KONKURSACH URODY, KOMFORTU I POWABU.
NIE MEDIA MUSZ ZABIEGA TERAZ O WIERNO
PRZEDSTAWIANYM REALIOM YCIOWYM; TO
REALIA YCIOWE MUSZ UPODABNIA SI DO
WIZJI MEDIALNYCH I STARA SI JAK MOG
DORWNA ICH CNOTOM
MAL DU SICLE?
132
Sprbujcie zrozumie: jeli jest jaka cecha mzgw ludzi w moim wieku, jest to spieprzona chronologia; najpi-
erw z gw wypada nam sowo Najpierw. Potem, sowo Potem. Nastpnie, sowo Nastpnie. Sformuowania
I On Wtedy, W Tym Momencie, W Tym Samym Czasie, Trzy Dni Pniej. Mimo wszystko, kada z tych historii ma
punkt Teraz. Punkt, od ktrego moesz okreli i posegregowa wszystkie wydarzenia. [...] Czas to kompost.
Zdarzenia to rozsypane papierki. Fiszki. (Jakub ulczyk, Radio Armageddon, 2008, s. 56).
A jednak prbujemy ten wiat, ktry si rozpad, zoy w cao. Prace naszych badaczy i badaczek opisuj
najrozmaitsze praktyki spoeczne, ale wiele z nich czy jedno: mona je czyta jako praktyki budowania
spjnoci, skadania w cao, tworzenia przyczynowo-skutkowej narracji z czego, co jawi si jako archiwum
rozproszonych elementw. wiat moe nam si pofragmentowa, ale wci prbujemy w nim by podmiota-
mi. Tyle e trzeba tu myle o podmiotowoci jako o czym osignitym cik prac, a nie tak po prostu
danym. Ta praca czenia tego, co rozproszone, angauje w yciu naszych modych wsppracownikw
najrozmaitsze technologie, czsto w paradoksalny sposb. Telefony komrkowe jedna z technologii
wspczesnego indywidualizmu zaczynaj by uywane do prb pogbiania wizi i wytwarzania bliskoci.
Globalny internet zaczyna by (jako wsp-internet) uywany do wsptworzenia albo odtwarzania poczu-
cia lokalnoci, ktr zachwiay te same procesy globalizacyjne, ktrym internet nada rozpd. Nie wiem, czy
jeszcze jest jasno odrnialne online albo ofine.
To, co pisze pan o przemianach spoecznego dowiadczenia czasu, rzuca ciekawe wiato na rozmowy, ktre
prowadzimy w zespole projektu Modzi i media. Uderzyo nas, jak wiele z treci tworzonych przez naszych
wsppracownikw zdjcia z imprez, wpisy na blogach, komentarze na Naszej-klasie utrzymana jest
w tonie nostalgii. (Uczestnicy projektu mieli siedemnacie lub osiemnacie lat). Nowe media uatwiaj
zamienianie biecych wydarze w artefakty przeszoci i manipulowanie nimi przez natychmiastowe
tworzenie wspomnie, opowiadanie historii, tworzenie z nich narracji. Ta tsknota za czasem, ktry jeszcze
wcale nie min Frederic Jameson pisze o nostalgii za teraniejszoci przenika wiele z analizowanych
przez nas praktyk. Wydaje si, e dowiadczenie ycia w puentylistycznym czasie nowych mediw, czsto
wie si poczuciem straty. Nostalgia staje si dzi jedn z fundamentalnych struktur odczuwania.
Zygmunt Bauman: Kady punkt w puentylistycznym wiecie jest teraniejszosci. By poza teraniejszo
wyszed, naleaoby go wpierw zapodni uczyni brzemiennym konsekwencjami, jakie go przeyj:
przyszoci. I jako ywo marzy si nam takie zapodnienie; wszyscymy tym rodzajem libida zakaeni. Ale
przystpujc do dziea, przypominamy sobie z miejsca, e po pierwsze nie mona by troch w ciy; a po
drugie, e z wyskrobaniem podu s due, a przykre kopoty. Zapodnienie momentu przyszoci rwna
si czynieniu siebie zakadnikiem (notorycznie, a nieznonie kaprynego!) losu. Wic, jak w przypadku Co-
siniego, chce si i nie chce zarazem, aknie si i boi... Internetowa gwarancja aborcji na danie (mona
bdzie z niej skorzysta albo nie tam, w ktrej kolejnej teraniejszoci, si zobaczy!) wydawana w akcie
poczcia oferuje wyjcie z dylematu, jakie dla Cosiniego skazanego na wiat, ktry z braku alternatywy
jeszcze wwczas si nie nazywa ofineem byo nie tylko niedostpne, ale i nie do wyobraenia.
atwiej jeszcze z tego punktu widzenia, i z pozoru bezpieczniej, wyposay teraniejszo w przeszo,
z jakiej czas puentylistyczny j ogooci. Przeszo wszak ju si staa, a wic jest ze swej natu-
ry uodporniona na kaprysy losu i wiadomo z miejsca, co si z niej wybiera, a co odrzuca jak przy
kadej wyprawie na zakupy do samoobsugowego czy internetowego sklepu. Ale wszak nostal-
gia rodzi si z pragnienia przygwodenia krnbrnej przyszoci, ze strachu przed sierocym losem,
przed ponieniami znajdy... A spajanie przyszoci nostalgicznym cementem moe si okaza bez-
MAL DU SICLE?
133
piecznym zabiegiem tylko z pozoru. Los, nieuleczal-
nie wszak chimeryczny, moe przeszo przywoan
z niebytu i zadomowion w teraniejszoci obecnej
i przyszej przerobi w mgnieniu oka z przytulnego
schroniska na wizienne kazamaty. Czy nie lepiej
w tych warunkach podrowa na lekkiego, by
gdy do tego dojdzie, dao si jednym skokiem mury
wizienne przesadzi? Bez bagau wdrowa, z lap-
topem tylko i komrk, jeli wszelki inny, najcen-
niejszy nawet adunek moe si przy kolejnym losu
obrocie okaza uciliwym balastem? Cosini znw si kania. Chciaoby si, zeznaje, ale si czek boi...
Pana celne skdind spostrzeenia suponuj Eindeutigkeit, jednoznaczno, jakiej nasze bycie-w-wiecie
(w naszym przynajmniej pynnie-nowoczesnym wiecie) i sztuka konstruowania swego w owym wiecie ycia
nie posiadaj i posi nie mog. O ile mog, wzdragam si przed wartociowaniem wyborw, jakich ludzie
przed dylematami postawieni dokonuj, powtarzam tylko uparcie, e ycie w pynnie-nowoczesnym wiecie
jest na wybory skazane, e jest pasmem dylematw o rozwizaniach li tylko kompromisowych i poowicznych,
nigdy doskonaych. Dylematy te s a nadto realne, i nie ma si co dziwi istotom nowo przybyym do tego
wiata, e borykaj si z ich rozgryzieniem i e metod prb i bdw (cik prac, jak pan powiada)
dochodz lokalizacji zasadzek i puapek, jakimi wiat w jest naszpikowany. Mal du sicle, jak to Coetzee
powiedzia, a ja uparcie powtarzam...
Wreszcie ma pan racj, podkrelajc, e wci prbujemy by w tym wiecie podmiotami. Dodabym,
e nie zanosi si na to, bymy kiedykolwiek prbowa przestali (a i to jeszcze dodabym, e podmiotami
w naszym zindywidualizowanym wiecie jestemy na mocy dekretu historii; owe prby, o jakich pan
powiada, s wysikami skierowanymi na przeobraenie podmiotu de jure w podmiot de facto). Ale
parafrazujc Marksa, powiedziabym te, e ludzie buduj sw podmiotowo w warunkach nie przez siebie
skonstruowanych, a wic posugujc si budulcem i technologi budowlan, jakie zastali na placu budowy
w momencie zakadania fundamentw. To inwentarz dostpnych materiaw budowlanych i procedur tech-
nicznych czyni pewne ludzkie wybory bardziej od innych wyborw prawdopodobnymi (zakadajc rzecz jasna,
e mwimy tu o istotach racjonalnych i dobrymi intencjami obdarzonych!). Myl, e nam, kulturologom,
naleaoby skupi uwag na waciwociach owego budulca i techniki, ich cnotach i wadach, moliwociach,
jakie stwarzaj, i ograniczeniach, jakie narzucaj a to gwoli dopomoenia ludziom w prbowaniu by
podmiotami z pen wiadomoci tego, co w trawie piszczy... To chyba najpoyteczniejsza z usug, jakie
odda moemy uytkownikom naszych docieka.
Zygmunt Bauman
CZY NIE LEPIEJ W TYCH WARUNKACH
PODROWA NA LEKKIEGO, BY GDY DO
TEGO DOJDZIE, DAO SI JEDNYM SKOKIEM
MURY WIZIENNE PRZESADZI? BEZ BAGAU
WDROWA, Z LAPTOPEM TYLKO I KOMRK,
JELI WSZELKI INNY, NAJCENNIEJSZY NAWET
ADUNEK MOE SI PRZY KOLEJNYM LOSU
OBROCIE OKAZA UCILIWYM BALASTEM?
MAL DU SICLE?
NOWE PYTANIA
O UCZESTNICTWO W KULTURZE
OPISYWANE W TYM RAPORCIE PRZEMIANY RODOWISKA KULTUROWEGO ZWIZANE
Z ROZWOJEM NOWYCH MEDIW DOMAGAJ SI NOWEGO JZYKA MWIENIA
O UCZESTNICTWIE W KULTURZE. STARE KATEGORIE, TAKIE JAK ODBIORCA, STAJ SI
PROBLEMATYCZNE, GDY LUDZIE ZOSTAJ WCZENI W PROCESY WSPTWORZENIA
TRECI KULTUROWYCH ORAZ WPROWADZANIA ICH W OBIEG, CZSTO POZA SYSTEMEM
INSTYTUCJI. JAK MYLE O UCZESTNICTWIE W KULTURZE, GDY STARE KATEGORIE ULEGY
PRZETERMINOWANIU?
135 NOWE PYTANIA O UCZESTNICTWO W KULTURZE
UKU: JU NIE KONSUMENT, JESZCZE NIE TWRCA
Jednym z najpowaniejszych problemw, jaki przewija si w tym raporcie, s ograniczenia jzyka,
ktrym staramy si opisa dokonujce si przemiany praktyk kulturowych i spoecznych. Czci
tych zmian jest rozmycie granic pomidzy produkcj a konsumpcj. Cho oczywiste wydaje si,
e nie do utrzymania jest sztywny podzia na twrcw i konsumentw (myl ta znajduje odbicie
w terminie prosument), to jednak wci brakuje nam poj umoliwiajcych uchwycenie rnych
odcieni stanw porednich. W wiecie, w ktrym zarwno modele biznesowe twrcw obiektw
medialnych, jak i architektura komunikacyjna suca do dystrybucji i redystrybucji tych obiektw
w duej mierze premiuj aktywno odbiorcw, nie sposb interpretowa jako gestu twrczego
kadego kliknicia myszki, kadej interakcji bo przecie czsto maj one wymiar trywialny, jak
kopiowanie muzyki dla znajomych czy przesanie im linku z adresem na serwisie Rapidshare, skd
sami mog cign pyt. Czsto granica pomidzy trywialnym a nietrywialnym nie daje si
sprowadzi do konkretnego typu dziaania bo przecie udzielanie si na muzycznym forum inter-
netowym nie musi, ale moe by znaczcym gestem przekadajcym si na zainteresowanie danym
zasobem caej grupy osb, np. poprzez polecenie im nieznanego wykonawcy. Problem wydaje si
tym bardziej istotny, e cho spotkalimy modych muzykw, to jednak wikszo licealistw z ktry-
mi rozmawialimy, nie tworzya muzyki, rwnie jej nie remiksowaa. Jednak w kulturze nadmiaru,
w ktrej problemem jest ju nie dostp do treci, lecz wiedza, ktre treci warto wybra, osoby
fltrujce i katalogujce oglnodostpne materiay maj znaczenie nie mniejsze ni ci, ktrzy te
materiay tworz. Bo skoro mona znale niemal wszystko, to czego waciwie szuka?
W ograniczonej fzycznoci nonikw przedinternetowej kulturze niedoboru towarzyskie sieci
wymiany muzyki opieray si na przekazywaniu sobie przede wszystkim nagra. Warto samej in-
formacji nie bya wysoka bo przecie wiedza o tym, e zesp X gra dobr muzyk, nie przybliaa
odbiorcy informacji do odsuchania pyty. Dzi jest inaczej. Oczywicie, czsto razem z informacjami
kr same pliki mp3. Rola nagra zostaa jednak w pewnym stopniu zdegradowana dziesitki
albumw upchnite na jednej, nagranej w cigu kilku minut pycie DVD czy setki linkw do pobra-
nia pyty, pojawiajce si po wpisaniu jej tytuu w wyszukiwark internetow, sprawiy, e nie licz
si ju same treci. Waniejsza jest wiedza o tym, ktre treci s interesujce. Z ni mona szybko
dotrze do nagra, a jeli brak kompetencji, by poradzi sobie samemu, zawsze mona zwrci
si do znajomego, ktry pobierze nagranie z sieci i przyniesie na drugi dzie do szkoy. Tak osob
jest uku fan Metalliki. Muzyka jest jego najwiksz pasj. Poszukiwanie ciekawych nagra to
namitno, ktra w odrnieniu od epizodu z gr na gitarze w lokalnym zespole wydaje si nie
przemija. uku zreszt wie z muzyk swoj przyszo, marzc o karierze dziennikarza muzycz-
nego. I jeli przyj, e dziennikarz muzyczny to osoba, ktra pomaga swoim czytelnikom w wyborze
interesujcych wykonawcw, to w pewnym sensie ju nim jest.
Dua cz muzycznych aktywnoci uka wie si z ulubionym zespoem. Dziki internetowi
uku zgromadzi imponujc kolekcj nagra Metalliki cznie okoo 11 tysicy. Mam wszystkie al-
bumy studyjne i koncertowe, mam ich wszystkie dema, wszystkie single i epki, wszystkie instrumentale,
mam ponagrywane ich prby dwikowe, botlegi mam jeszcze nie wszystkie, bo na razie okoo 500,
z lat 19821996. Mam jednak list linkw do 1300 koncertw i mam zamiar cign je wszystkie
mowi. Co do reprezentatywne dla nastolatkw, z ktrymi rozmawialimy podczas bada, o swoich
dziaaniach uku nie myli w kategoriach piractwa. Akcentuje przyjemno pync z wyszukiwania
muzyki i dzielenia si ni ze znajomymi, ktrzy wiedz, e zawsze chtnie nagra im poszukiwan
pyt, a przy okazji, jak mwi, dorzuc co, co mnie krci i sdz, e moe ich rwnie zainteresowa.
uku jest wic koneserem, znawc, ktry powica mnstwo czasu, by rozwija swoj muzyczn
wiedz, ale zawsze chtnie podzieli si ni ze znajomymi. Muzyka, cho bardzo intymna, jest
przecie rwnoczenie elementem towarzyskoci i czci systemu wymiany darw znajomi uka
nie musz si martwi o brak wieych dozna audialnych, sam uku z kolei zyskuje coraz wiksze
uznanie kolegw. Gwn gratyfkacj jest satysfakcja i uznanie, co nie zmienia faktu, e gdy uku
wybiera si do kogo do domu, zdarza mu si zabiera ze sob zewntrzny twardy dysk, bo przecie
dzielenie si muzyk i flmami jest tak sam czci znajomoci jak rozmawianie o nich. Oczywicie
wymiana muzyki penia ju te funkcje w wypadku starszych generacji, jednak rodzice uka nie mieli
szans, by sucha kilkudziesiciu nowych albumw miesicznie. Dla uka i jego rwienikw sie
jest nieprzebranym rdem darmowej muzyki, a take rosnc z kad chwil encyklopedi recenzji
i rekomendacji. Encyklopedi, w ktrej uku zapisa ju kilka stron, aktywnie udzielajc si na forum
internetowym Metalliki. Forum, ktre jest miejscem wymiany wiedzy, ale te samej muzyki:Jak kto
mnie o co poprosi na forum, to z reguy podsyam poprzez link na rapidshare i z reguy dorzuc jeszc-
ze jakie bonusy i wtedy jest wielkie dziki stary, ja na to nie ma sprawy, odezw si, jak bd czego
potrzebowa. Czasem pozwala te zdoby nowych znajomych take przez internet. Aktywno na
forum staje si podstaw relacji, ktre sprawiaj, e gdy uku jedzie na koncert na drugi koniec
Polski, nigdy nie musi martwi si o nocleg.
HENRY JENKINS: NOWE FORMY UCZESTNICTWA W KULTURZE
WIAT, W KTRYM ODBIORCY POMAGAJ KSZTATOWA PRZEPYW TRECI MEDIALNYCH
W SIECIACH, TO ZUPENIE INNY WIAT NI TEN, W KTRYM ODBIORCY PASYWNIE AKCEPTOWALI
OFERT UDOSTPNIAN W KANAACH NADAWCZYCH. WSZYSTKO WSKAZUJE NA TO, E MODZI
LUDZIE POSTRZEGAJ DZI SIEBIE I SWOJ ROL W KONTAKTACH Z MEDIAMI INACZEJ NI STARSZE
POKOLENIA MWI HENRY JENKINS, MEDIOZNAWCA Z UNIVERSITY OF SOUTHERN CALIFORNIA,
W ROZMOWIE Z MIROSAWEM FILICIAKIEM.
Mirosaw Filiciak: Opisywani przez pana w Kulturze konwergencji (Jenkins, 2006) fani stanowi elit
rozwijajcej si w rodowisku mediw cyfrowych kultury aktywnie przetwarzaj ofcjalne teksty kultury,
tworz remiksy oraz wasne produkcje inspirowane popkultur. Ich twrczo, niegdy funkcjonujca na
marginesie kultury, za spraw potnych i darmowych kanaw coraz czciej przekada si na wspprac,
a czasem nawet konkurowanie z producentami komercyjnymi.
Modzi ludzie, ktrych poznalimy w trakcie naszego badania, mog si nie wydawa a tak produktywni
w tworzeniu treci. Rwnoczenie jednak nie da si ich okreli mianem pasywnych konsumentw. Przeciwnie,
wielu z nich to prawdziwi popkulturowi eksperci, ktrzy aktywnie wsptworz kultur, rozpowszechniajc
i komentujc treci. Ich kompetencje, cho czsto ukierunkowane na jedn nisz, s zaskakujco wysokie,
a udostpnianie sobie nawzajem medialnych kolekcji stanowi jeden z kluczowych elementw ich ycia, jak
w przypadku uka, ktry na swoim twardym dysku ma jedenacie tysicy plikw z nagraniami Metalliki.
Zauwaylimy, e bardzo trudno oddzieli od sie-
bie relacje towarzyskie naszych wsppracownikw
i aktywno kulturow, bo media cyfrowe uatwiaj
nie tylko kopiowanie treci, ale te ich obieg
w rwieniczych sieciach spoecznych. Zastanawia-
my si, jak mwi o tej szarej strefe lokujcej si
gdzie pomidzy kreatywnoci a konsumpcj?
Henry Jenkins: Nasze pierwsze prby scharak-
teryzowania tej nowej kultury, ktr nazywam
kultur uczestnictwa, koncentroway si na do
wyjtkowych przypadkach w tym na najbardziej
aktywnych, kreatywnych i widocznych grupach
fanowskich. Jednak zmiany, jakie przyniosa ze sob
kultura uczestnictwa, s czsto znacznie bardziej
subtelne i mog dotyczy bardziej przyziemnych
ni twrczo codziennych praktyk medialnych. Ja
sam, pracujc obecnie nad koncepcj rozprzestrze-
nialnych mediw [spreadable media mediw,
w ktrych dystrybuowaniu istotn rol odgrywaj
odbiorcy przesyajcy sobie nawzajem interesujce ich zdaniem treci przyp. MF], koncentruj si na drob-
nych, podejmowanych lokalnie decyzjach zwizanych z tym, czy jeden uytkownik przekae tre drugiemu,
opatrujc j zazwyczaj tylko prostymi tagami lub doczajc krtk wiadomo. Takie indywidualne wybory
dotyczce cyrkulacji treci wywieraj jednak sumarycznie ogromny wpyw na wspczesny krajobraz medial-
ny pewne materiay staj si widoczne, inne trac uwag uytkownikw, a to wszystko wynik wanie tych
drobnych przejaww uczestnictwa. wiat, w ktrym odbiorcy pomagaj ksztatowa przepyw treci medial-
nych w sieciach, to zupenie inny wiat ni ten, w ktrym odbiorcy pasywnie akceptowali ofert udostpnian
w kanaach nadawczych. Wszystko wskazuje na to, e modzi ludzie postrzegaj dzi siebie i swoj rol
w kontaktach z mediami inaczej ni starsze pokolenia zdaj sobie spraw, e dysponuj potencjaem
umoliwiajcym wywieranie widocznego wpywu na t sfer.
Mirosaw Filiciak: Jakie wyzwania to nowe rodowisko kulturowe wsptworzone przez nowe media stawia
przed instytucjami kulturalnymi?
Henry Jenkins: Z perspektywy edukacji takie formy uczestnictwa mog pozwoli modym ludziom na zdoby-
cie nowych umiejtnoci technicznych i spoecznych, mog motywowa ich do pogbiania wiedzy, a take
zachca ich do zabierania gosu w sprawach, na ktrych si znaj, zwikszajc ich pewno siebie. Takie
lokalne dziaania mog te suy podniesieniu wiadomoci obywatelskiej, bo modzi maj dzi silne po-
czucie cznoci z innymi ludmi z ich sieci spoecznych. Maj te odczucie, e mog w toczce si dyskusje
wnie co wartociowego dla caej spoecznoci.
INDYWIDUALNE WYBORY DOTYCZCE CYRKULACJI
TRECI WYWIERAJ OGROMNY WPYW NA
WSPCZESNY KRAJOBRAZ MEDIALNY PEWNE
MATERIAY STAJ SI WIDOCZNE, INNE TRAC
UWAG UYTKOWNIKW, A TO WSZYSTKO
WYNIK WANIE TYCH DROBNYCH PRZEJAWW
UCZESTNICTWA. WIAT, W KTRYM ODBIORCY
POMAGAJ KSZTATOWA PRZEPYW TRECI
MEDIALNYCH W SIECIACH, TO ZUPENIE INNY
WIAT NI TEN, W KTRYM ODBIORCY PASYWNIE
AKCEPTOWALI OFERT UDOSTPNIAN W
KANAACH NADAWCZYCH. WSZYSTKO WSKAZUJE
NA TO, E MODZI LUDZIE POSTRZEGAJ DZI
SIEBIE I SWOJ ROL W KONTAKTACH Z MEDIAMI
INACZEJ NI STARSZE POKOLENIA ZDAJ
SOBIE SPRAW, E DYSPONUJ POTENCJAEM
UMOLIWIAJCYM WYWIERANIE WIDOCZNEGO
WPYWU NA T SFER
WIESAW GODZIC: KONIEC TELEWIZJI, POCZTEK TWRCZOCI
WYLUDNIA SI STOJCA PRZED TELEWIZOREM KANAPA, A SAM ODBIORNIK STOPNIOWO PRZESTAJE
BY KOLEJNYM MEBLEM. NA NASZYCH OCZACH UPOWSZECHNIAJ SI NOWE POSTAWY ODBIORCZE,
Z KTRYCH PRZEBIJA PRAGNIENIE UWOLNIENIA SI Z NARZUCONYCH PRZEZ TRADYCYJN TELEWIZJ
RAM. RWNOCZENIE WCI MAMY KOPOT Z WYPRACOWANIEM METAFOR, KTRE MIAYBY T
SYTUACJ OPISA PISZE WIESAW GODZIC, MEDIOZNAWCA ZE SZKOY WYSZEJ PSYCHOLOGII
SPOECZNEJ. CZY WIDZ TELEWIZYJNY PRZESTAJE BY PARADYGMATYCZN FIGUR ODBIORCY
KULTURY?
Media dziel si na takie, ktrych konsumpcja wymaga wyjcia z domu i udania si do miejsca, gdzie s
aktywne (dziej si), oraz na takie, ktre atwo udomowi i robi z nich uytek podczas jedzenia, odkurza-
nia i majsterkowania. Spektakle teatralne, widowiska typu wiato i dwik, projekcje flmowe i czciowo
telewizja w miejscach publicznych s przykadami pierwszej z tych kategorii. Za gwny nurt telewizji
i znaczna cz modszych od niej mediw elektronicznych nale do grupy mediw niewymagajcych
zaoenia marynarki i poprawienia fryzury przed wyjciem do sfery publicznej wszystko dzieje si u nas,
w domu, w bezpiecznym miejscu.
Taki czytelny dwudziestowieczny ukad ulega niekoczcym si zaburzeniom, wic warto si przyjrze, w ja-
kim punkcie jego rozwoju tkwimy. W domu, w mobilnym wiecie, pisa o tej sytuacji David Morley, brytyjski
socjolog mediw dostrzegajc tym samym zacieranie si granic midzy tymi dwiema, rozcznymi do tej
pory sferami (Morley, 2003). Gdy wracam myl do Morleya prezentujcego egzotyczne przykady wielokul-
turowego uycia mediw w Wielkiej Brytanii, zauwaam, e o bardzo podobnym zjawisku ju teraz moemy
mwi w Polsce. A nawet wydaje si, e w polskiej sytuacji wyglda to bardziej drastycznie, gdy granice kul-
tur etnicznych zdaj si odgrywa coraz mniejsz rol w konsumpcji audiowizualnoci natomiast przedsta-
wiciele kultur, ktre z rnych powodw pno, jak Polska, wkroczyy na t ciek, jeszcze silniej dostosowuj
si do norm, ktrymi do tej pory pogardzano. Ju choby wnikliwa analiza wynikw ogldalnoci poszcze-
glnych stacji telewizyjnych pokazuje, jak silnie rozwarstwiona bywa publiczno mediw audiowizualnych.
Wydaje si to zreszt oczywiste, tak jak oczywiste wydaj si wyniki przedstawionych tutaj bada. W moim
przekonaniu ich wyrazisto i jednoznaczno jest naskrkowa: w istocie s na tyle intrygujce, e wymagaj
wielowtkowej dyskusji.
Najwaniejsze z mojej perspektywy odkrycie wynikajce z obserwacji uytkowania mediw przez modych
ludzi uczestniczcych w projekcie Modzi i media dotyczy zmiany kanau dystrybucji audycji telewizyjnych
i tym samym powolnej, ale konsekwentnej rezygnacji z telewizora jako mebla, jako osobnego urzdzenia.
Dla wspczesnych modych Polakw telewizja nie tyle e przestaje istnie to nie nastpi tak szybko ale
staje si jednym z wielu potnych strumieni obrazw i dwikw, ktre wpadaj do domu, szkoy, kawiarni,
gdziekolwiek. Tym samym skoro te przekazy s rnorodne potrzebne jest urzdzenie, ktre zintegruje
je w jedn rzek.
W tym miejscu zastanawia fakt, e nowa sytuacja medialna nie wypracowaa powszechnej metafory, ktra
w popularny sposb potrafaby opisa i wyjani sytuacj odbiorcz. Historycznie wyglda to tak, e telewiz-
ja, poczwszy od lat 40. ubiegego wieku, wesza na terytorium medium radiowego. Pamitam urocz
brytyjsk pocztwk z rycin przedstawiajc pokj wsplnego przebywania, czyli jadalni w angielskim
domku. Babcia pilnowaa wnuczka: czytaa mu bajk, wsplnie przegldali rysunki. Pokj by zagracony
ksikami, a na komodzie mia swoje miejsce duy odbiornik radiowy. Wygldao na to, e emitowany
dwik ani nie przeszkadza w lekturze ksiek, ani jej nie pomaga sowem: nie wymaga szczeglnej
troski. Nikt z przebywajcych w bawialni nie zwraca uwagi na radioodbiornik. Drugi obrazek pochodzi ze
Stanw Zjednoczonych lat pidziesitych. Oto mama ekspediuje do szkoy dwch jedenasto-, trzynastolat-
kw. Chopcy jedz niadanie, ale caa ich uwaga ulokowana zostaa w ekranie wielkiego telewizora: siedz
niedbale na pododze, bardzo blisko ekranu i gapi si w prezentera jakiego show. Telewizja jest zupenie
innym medium od radia ze wzgldu na charakter aktywnoci uwagi jej odbiorcw a powiedzie to oznacza
jednoczenie znale dobr metafor, opisujc wikszo kontaktw z telewizj epoki przed-powstaniem-
internetu. Nawet wtedy, gdy tej metaforze telewizji jako apacza uwagi towarzysz skrajne przekonania
(mam na myli okadk ksiki Neila Postmana Zabawi si na mier tam ujcie z tyu telewizyjnego
puda pokazuje cinite stado telewizyjnych ogldaczy, skadajce si wycznie z korpusw cia, bo gowy
nasi widzowie gdzie postradali).
W tym miejscu waciwie urywa si szereg dosadnych, celnych, jak i tych zupenie niemdrych metafor,
starajcych si wizualizowa proces ogldania telewizji. Tymczasem interesujco byoby pokaza, w jaki
sposb zacza wyludnia si kanapa przed coraz wikszym i doskonalszym ekranem. Gdy David Morley
opisywa sztuk negocjacji dotyczcych wyboru programu do ogldania przez czonkw rodziny, to czytajc
zapisy rozmw, czulimy, e opisuj one w latach 90. take nasze polskie potyczki. Pilot by rzeczywicie
atrybutem sprawowania wadzy i kontrolowania tego procesu. Co tu duo mwi ta epoka koczy si,
a zamieszczone obok doniesienia z bada pokazuj, e zatraca si powoli, moe nawet piknie. Jednak
kopoty z metaforami trwa bd nadal. Bo jak dokona wizualizacji pozornie prawdziwego sloganu: Kady
bawi si w samotnoci? Pokaza internaut przed ekranem jako samotnego nomad na informacyjnej
pustyni, czyli postpi jak autorzy plakatu przestrzegajcego dzieci (i rodzicw) przed niebezpieczestwem
nawizywania kontaktw w sieci gdy widzimy oblenego tuciocha w rednim wieku, podajcego si za
12-letniego chopca? A przecie ten slogan jest tylko pozornie prawdziwy, bo najczciej wspczesne kon-
takty sieciowe co pokazuje raport Modzi i media s wstpem i rozszerzeniem uczestnictwa w grupie.
Czy monitor komputera (coraz czciej laptopa, a w bardzo niedugim czasie wywietlacz telefonu/smart-
fonu komrkowego) zastpi ekran telewizora? Wszystko na to wskazuje, a w kadym razie logika miniatury-
zacji oraz zasada wolnoci przekazu. Jak jednak ju wspomniaem, nie stanie si to tak szybko. A w dodatku
przy zachowaniu okrelonych warunkw. Jedno z najwaniejszych praw w tym zakresie stanowi, e me-
dium przeistacza si w inne, ktre lepiej wypenia zarwno pragnienia, jak i warunki odbioru nowego od-
biorcy. Dlatego te wyobraam sobie, e modzi jeszcze przez wiele lat traktowa bd telewizj i jej strumie
obrazw i dwikw jako sympatyczn ramot, w ktrej kady moe znale co interesujcego dla siebie.
Na zasadzie iluminacji moe nastpi nage odkrycie serialu czy satyrycznego show. Najprawdopodobniej
ca histori i poprzednie odcinki poznaj w internecie, ale te biece mog ledzi jeszcze na ekranie
telewizora. Podobne zainteresowanie moe by skierowane do niszowych programw tematycznych, one
staj si rdem poznania wiata dawnego i bardzo dawnego.
Sdz jednak, e zainteresowanie telewizj nie
bdzie tendencj dominujc w najbliszych
latach wrd modych odbiorcw/uytkownikw
audiowizualnoci. Ciekawa byaby odpowied na
pytanie, co stacje nadawcze mogyby/powinny
zrobi, eby zatrzyma ten trend. Moe dostarcza
takie programy, ktrych nie ma w internecie? Brzmi
to jak herezja (wszak cytowany w raporcie licealista
ZNAJDUJEMY SI NA GRANICY SYTUACJI
ODBIORCZEJ: ANI TO KLASYCZNA TELEWIZJA,
ANI JAKI NOWY UTRWALONY SPOSB KONTAKTU
Z MEDIAMI. NAJWANIEJSZ JEGO CECH
SYGNALIZOWAN PRZEZ TE BADANIA WYDAJE
MI SI JEDNAK PRAGNIENIE WOLNOCI, PRZEDE
WSZYSTKIM WOLNOCI TWRCZEJ
mwi, e w internecie jest wszystko), ale wyobraam sobie, e przez jaki czas telewizja moe wygrywa
jakoci swoich audycji. Jednak dla opisywanych w raporcie modych ludzi telewizja to nie kana dystrybucji,
ale konkretny materia audiowizualny, ktry z rnych powodw zaciekawia i przyciga uwag. Wyczaj
wic ten wytwr z tradycyjnej sytuacji odbiorczej, charak-teryzowanej przez warunki domowego ogldania,
zwykle przez kilka osb oraz moliwo komentowania. Takie wyczenie uznaj za czynno naturaln gdy
tymczasem dla starszych uytkownikw mwi mona o podejciu rewolucyjnym.
Tak wic ju teraz znajdujemy si na granicy sytuacji odbiorczej: ani to klasyczna telewizja, ani jaki nowy
utrwalony sposb kontaktu z mediami. Najwaniejsz jego cech sygnalizowan przez te badania wydaje
mi si jednak pragnienie wolnoci, przede wszystkim wolnoci twrczej. Dostrzec mona rozleg skal
rnorodnych manifestacji z tego zakresu. Przede wszystkim triumfuje timeshifting, a wic zasada ogldania
materiau audiowizualnego z polizgiem czasowym. Sprzyja temu sama technologia: nowoczesne telewizo-
ry i tunery satelitarne z twardym dyskiem powoduj, e robisz jeden ruch i ulubiony serial zostaje nagrany,
przyciskasz jeden guzik pilota i cofasz materia ogldany na ywo. Co wicej, stacje nadawcze dobrze
wiedz o manierze przesunicia czasowego i wiele z nich umieszcza wane audycje na swojej stronie WWW
ju po kilku minutach od zakoczenia emisji. Jeli nawet tego nie zobaczymy, to zawsze pozostaje portal typu
YouTube, traktowany jak internetowe kino i telewizja razem wzite. W tej gigantycznej bezpatnej flmotece
szukamy zarwno zapomnianego magazynu informacyjnego, jak i cyfrowego flmiku kolegi wszystko za
uwolnione zostao z presji godzin rozpoczcia i zakoczenia, pozbawione rygoru ramwek.
Myl, e coraz sabiej dostrzegamy ten typ wolnoci a jest on niezmiernie wany. Odbir telewizji zawsze
wiza si z rytuaem, a nadawca dysponowa wadz tworzenia i kontrolowania przekazw. Rytua leg
w gruzach, skoro odbywa si moe kiedykolwiek i z kimkolwiek. Natomiast drugi typ tworzenia jest w tych
badaniach ledwie widoczny. Ot odbiorca staje si wytwrc kolejnych komunikatw a s one na og
pozbawione kontroli rodowiska artystycznego, jak i kontroli obyczajowej. Twrca-wytwrca ma wszystkie
narzdzia w rku potrzeba tylko pomysw, woli i przychylnego rodowiska. Wszystko to nadejdzie chce-
my czy nie chcemy.
O to ostatnie obawia si naley najmniej. Nie jest prawd, e kady bawi si bdzie w samotnoci
w wiecie najnowszych mediw. Istniej potne (si wpyww) rodowiska spoecznociowych portali in-
ternetowych i grup fanw: nic wic dziwnego, e licealistka jest przekonana, e wysany link spotka si z yw
reakcj kolegi, ktry ju zna ten materia, ju wyrobi sobie dziki innym zdanie na ten temat. Funkcja
informacyjna wyranie sabnie, gdy kady z nas ma taki sam dostp do faktw. Wzmacnia si natomiast
funkcja tworzenia znacze, doczania kontekstw, a wic take w efekcie pastiszowania i fzycznej zmia-
ny przekazw. Przysza telewizja stanie si domen twrczoci jej odbiorcw. Chocia na pewno nie wszyst-
kich kcik kanapowych leni nie zniknie jeszcze przez dugie lata.
Wiesaw Godzic
WOJCIECH J. BURSZTA: OPISA REWOLUCJ
JESTEMY WIADKAMI TWORZENIA SI TOSAMOCI ZAWSZE OTWARTYCH NA PROPOZYCJE
I GOTOWYCH WCZY WSZELKIE DOSTPNE MATERIAY, NA RWNI POCHODZCE Z DOWIADCZE
PRZEYTYCH, JAK I MEDIALNYCH, O ILE MOG ONE, NA OKRELONY CZAS, WARUNKOWO,
STWORZY KOHERENTN CAO. TOSAMOCI TAKIE JEDNAK NA RWNI WCZAJ, JAK
I POZBYWAJ SI TYCH MATERIAW, STD S CIGLE W TRAKCIE BUDOWANIA-BURZENIA PISZE
WOJCIECH J. BURSZTA, KULTUROZNAWCA, WSPAUTOR RAPORTU NA TEMAT STANU KULTURY
MIEJSKIEJ W POLSCE.
Badania, jakie zesp kierowany przez Barbar Fatyg i mnie przeprowadzi w roku 2008 na temat stanu kul-
tury miejskiej w Polsce (Czas wolny, wiadomo kulturalna i kompetencje kulturalne. Zrnicowanie i stan
kultury w Polsce pena tre raportu, w wersji rozszerzonej i poprawionej, zostanie opublikowana w 2010
roku w ksice zoonej do druku w Wydawnictwie Naukowym PWN), pokazay, jak wielkie zmiany dokonuj
si dzisiaj w sferze szeroko rozumianej kultury oraz przed jakimi wyzwaniami staje take refeksja nad tymi
zmianami. Dotyczy to samego procesu zrozumienia nieadekwatnoci wikszoci stosowanych dotd poj
analitycznych (kultura, czas wolny, aktywno kulturalna, tosamo kulturowa, kanon kultury, uczestnictwo
w kulturze etc.) ze strony teoretykw, jak i praktykw zajmujcych si polityk kulturaln.
Potrzeba demaskacji przernych mitw, stereotypw i uproszcze, jakimi obrasta dzisiejszy dyskurs o kul-
turze, jest palca. Na naszych oczach dokonuje si bowiem rewolucja kulturowa: nie tylko uczestnictwo, lecz
i samo rodowisko kulturowe si zmienia. W naszym opracowaniu na temat kultury miejskiej opisalimy
m.in. kultur transportow jej symbolem mog by zadarte w kierunku ekranu, zasonite pras lub
ksik, zaopatrzone w suchawki gowy pasaerw warszawskiego metra lub podmiejskiego pocigu.
TOSAMO TYPU INSERT
Jednym ze wsplnych mianownikw dla obser-
wowanych przemian jest pogbiajce si odinsty-
tucjonalizowanie kultury. Analizy funkcjonowania
instytucji kultury w Polsce pokazay, e coraz wicej
reprezentantw instytucji zdaje sobie z tego spraw
i usiuje si przed tym broni, gwatownie si unowoczeniajc. Dorane skutki tego procesu w wymiarze
aktywnoci kulturalnej odbiorcw wida w zjawisku prosumentw, a wic podmiotw bdcych zarwno
twrcami, jak i odbiorcami. To wyjcie poza bierny odbir jest ju waciwie norm w najmodszym poko-
leniu, czego skdind dowodz historie opisywane na ssiednich stronach opracowania wynikw projektu
Modzi i media. Sam pozwoliem sobie t now sytuacj opisa, uywajc terminu tosamo typu insert.
Powszechny dostp do mediw pozwala w razie potrzeby dystansowa si od otaczajcej rzeczywistoci
kultury lokalnej, co moe by powodem wzmoonej kreatywnoci, ale jest tak, e jednoczenie wasne
ja badanych i ycie w ramach globalnej ekumeny wyobrani podlega uzalenieniu od materiau medial-
nego, nad ktrym ludzie nie maj kontroli. Inaczej spraw ujmujc, mamy dzisiaj do czynienia z paradok-
sem refeksyjnoci (wynikajcej z indywidualizacji ycia) i zalenoci (wynikej z instytucjonalizacji). Dlatego
wanie mona powiedzie, e jestemy wiadkami tworzenia si tosamoci, ktr warto nazwa tosamoci
WYJCIE POZA BIERNY ODBIR JEST JU
WACIWIE NORM W NAJMODSZYM
POKOLENIU
typu insert. S to tosamoci zawsze otwarte na propozycje i gotowe wczy wszelkie dostpne materiay,
na rwni pochodzce z dowiadcze przeytych, jak i medialnych, o ile mog one, na okrelony czas, wa-
runkowo, stworzy koherentn cao. Tosamoci takie jednak na rwni wczaj, jak i pozbywaj si
rzeczonych materiaw, std s cigle w trakcie budowania-burzenia.
Tosamo typu insert dokadnie odzwierciedla zmieniajcy si model uczestnictwa w kulturze poza-
instytucjonalny w tradycyjnym sensie, zaporedniczony medialnie i charakteryzujcy si nieustann zmian
oferty i pogbiajc si krtkotrwaoci obowizujcych wartoci. Wszystkie wyniki prowadzonych pod
kierownictwem Barbary Fatygi i moim bada przynosz dowody, e tak wanie si dzieje. Tym samym war-
to przyjrze si take, jak zmienia si w ogle model dowiadczenia kulturowego. W wyranej defensywie
jest model, ktry swego czasu Andrzej Ziemilski nazwa nieustannym unaocznieniem kultury. Ten model
dowiadczania wiata dziki kulturze zaporedniczony jest przez literatur oraz interpretowany przy uyciu
kategorii artystycznych. Dowiadczenie kulturalne ma tutaj zatem wyspecjalizowany charakter i obejmuje
znajomo uniwersum artystyczno-estetycznego literatury wysokiej. Dzisiaj, kiedy obieg takiej literatury
ma w istocie charakter niszowy, rola profesjonalistw i innych czynnych uczestnikw kultury literackiej, tak
wana w okresie PRL, cakowicie zamiera. Polacy wyranie podkrelaj, e sami dokonuj wyborw w tej
dziedzinie, odwoujc si do indywidualnego gustu, a take do osobistych identyfkacji z okrelonym typem
literatury (zasadniczo popularnej i/lub historycznej).
Drugi model dowiadczenia kulturalnego Ziemilski okreli mianem modelu kultury zdominowanej
przez praxis; jest on charakterystyczny dla wikszoci uczestnikw ycia kulturalnego. Niesystematycznie
poznawane wytwory artystyczne o zrnicowanym poziomie (wedug tradycyjnych kryteriw) dostarczaj
istotnych przey estetycznych i elementw tworzcych indywidualn kompetencj artystyczno-estetyczn.
Cao posiadanej wiedzy faktografcznej i kompetencyjnej nie ukada si tu w spjn, konkretn cao, jest
raczej elementem tosamoci typu insert. Ten model dowiadczenia kulturalnego take jest nie tyle w defen-
sywie, ile stanowi zaledwie skadnik szerszej kompetencji kulturalnej, w ramach ktrej tradycyjna literatura
i kultura pisma schodz na dalszy plan.
Trzeci model dowiadczenia kulturalnego jest zwizany jednoznacznie z mass mediami i mediami elektro-
nicznymi. W latach osiemdziesitych ubiegego stulecia, kiedy powstaway koncepcje Ziemilskiego, mo-
del ten dopiero zaznacza si w kulturze polskiej. Dzi jest modelem dominujcym. To za porednictwem
mediw uczestniczy si w kulturze artystycznej, a partycypacja w niej polega w duej mierze na uzyskiwaniu
informacji o kulturze, jest rodzajem zasobu podrcznej wiedzy (okrelenie Alfreda Schtza), ktra pozwala
na podstawow orientacj w sferze uczestnictwa w kulturze artystycznej. Badani maj szerok wiedz o tym,
co dzieje si w kulturze, ale to wcale nie oznacza, e korzystaj rzeczywicie z oferty (obserwujemy zjawisko
swoistego wycofywania si z kultury, motywowane brakiem czasu wolnego).
KULTURA TO RELACJA Z TRECIAMI, NIE INSTYTUCJAMI
W tej sytuacji znaczna cz tradycyjnych instytucji kultury nie ma szans na przetrwanie. Zmiany form uczest-
nictwa, uwarunkowane technologicznie i cywilizacyjne s w zasadzie nieodwracalne. Co wicej, w Polsce
nie zakoczya si wci transformacja systemowa w wymiarach spoecznych, ekonomicznych i wsko ro-
zumianych kulturowych. Nie przebudowuje si systemu tak wielkiego jak spoeczestwo niemal czterdzies-
tomilionowe w cigu dwudziestu lat. Obserwujemy wic sporo zamtu w yciu kulturalnym: rozchwiane
charakterystyki i profle kulturowe odbiorcw kultu-
ry, chaotyczne dziaania instytucji, dezorganizacj
nie tylko czasu, lecz i w ogle struktur ycia codzien-
nego, rozproszenie i zmian funkcji i charakteru
aktywnoci kulturalnej, wreszcie znamienne zmiany
w wiadomoci kulturalnej i dyskursach o kulturze.
Przytaczane tu tezy s wynikiem obserwacji po-
czynionych podczas prac nad raportem o sta-
nie kultury miejskiej w Polsce, znajduj jednak w
duej mie-rze potwierdzenie w raporcie obserwacji
licealistw w kwestii tego, jak oni widz uczest-
nictwo w kulturze. Wprawdzie inny by w obu wy-
padkach dobr respondentw, ale wida wyranie
zaznaczajce si dwie tendencje. Po pierwsze odejcie od kultury zinstytucjonalizowanej w jej tradycyjnym
ksztacie na rzecz tworzenia rodowisk kulturotwrczych funkcjonujcych jak instytucje (np. YouTube),
obywajcych si bez jakiegokolwiek porednictwa pastwa i tego, co traktuje ona jako aktualn polityk
kulturaln. Po drugie to, co nazywa si kultur konwergencji, przyjmuje coraz bardziej rozbudowane i pow-
szechne formy, polegajce przede wszystkim na nieustannym monitorowaniu i przetwarzaniu (ironicznym,
twrczym, polemicznym itd.) treci kultury ofcjalnej, take w postaci produkcji oferowanej na rynek. Jest to
take dowd na utrwalanie si metakultury nowoci w takim jej rozumieniu, e istot krenia dzisiaj przeka-
zw kulturowych jest ich rozplenianie si w postaci najrnorodniejszych treci, wzajemnie si warunkujcych
i tworzcych symultaniczne, obrazowo-sowne kompleksy znaczeniowe. Jak si wydaje, aden kulturowy twr
nie moe sobie roci pretensji do autonomicznoci, ale natychmiast staje si elementem metakulturowej
obrbki za pomoc wszystkich moliwych mediw kulturowych w tradycyjnym sensie i technologicznych
w rwnej mierze.
Wobec przytoczonych tu przykadw naley uzna, e jestemy wiadkami wybuchu supernowej kultury.
Rewolucja ta dotyczy przede wszystkim tosamoci kulturowej modych Polakw. Tosamo podlega
zmianom w kierunku jej wikszej elastycznoci i autorefeksyjnoci, indywidualizuje si i autonomizuje
wzgldem tradycyjnych wyznacznikw przenikajcych. Kultura to coraz czciej sfera wyborw czynio-
nych poza jakimikolwiek ukadami spoecznymi, nie tyle kultura identyfkowana z instytucjami, ile raczej
z dostpnymi treciami, ktre towarzysz ludziom 24 godziny na dob. Nie ma adnego wyranego kanonu
kultury, chocia jego rudymenty s cigle widoczne w sferze dokonywanych wyborw i ich uzasadnienia.
W wietle destrukcji pierwszych dwch modeli dowiadczenia kulturalnego (unaoczniania kultury i kul-
tury jako praxis) coraz istotniejszy jest model trzeci kultura zaporedniczona medialnie, wszechobecna,
ksztatujca tosamoci typu insert. Wymaga to nowego modelu bada nad uczestnictwem i rol kultury,
a przede wszystkim rewizji podejcia do rozumienia kanonu kulturowego (porzucajcego sztywn hierarchi
i zastpujcego j myleniem w kategoriach rzeczywistoci in statu nascendi) oraz uwzgldnienia zjawisk
kultury wsptworzonej przez nowe media, ktre cakowicie zmieniaj kulturowe dowiadczenie modych
Polakw.
Wojciech J. Burszta
JESTEMY WIADKAMI TWORZENIA SI
TOSAMOCI, KTR WARTO NAZWA
TOSAMOCI TYPU INSERT. S TO TOSAMOCI
ZAWSZE OTWARTE NA PROPOZYCJE I GOTOWE
WCZY WSZELKIE DOSTPNE MATERIAY,
NA RWNI POCHODZCE Z DOWIADCZE
PRZEYTYCH, JAK I MEDIALNYCH, O ILE MOG ONE,
NA OKRELONY CZAS, WARUNKOWO, STWORZY
KOHERENTN CAO. TOSAMOCI TAKIE JEDNAK
NA RWNI WCZAJ, JAK I POZBYWAJ SI
RZECZONYCH MATERIAW, STD S CIGLE
W TRAKCIE BUDOWANIA-BURZENIA
MAREK KRAJEWSKI: PRZETERMINOWANIE
MODZI LUDZIE YJ DZISIAJ W WIECIE NIE TYLE POZBAWIONYM WSPLNOT, ILE PODLEGAJCYM
INNYM ZASADOM. NOWE MEDIA SEPARUJ SWOICH UYTKOWNIKW W TRAKCIE PROCESW
ODBIERANIA I PRZETWARZANIA DANYCH, MOG JEDNAK CZY ICH W NOWE RODZAJE WSPLNOT.
ZBIOROWOCI W TEN SPOSB POWSTAE, MIMO E ROZPROSZONE I NIEZAKORZENIONE
W MATERIALNEJ PODSTAWIE, POLEGAJ NA SILNYCH WIZIACH CZCYCH ICH UCZESTNIKW.
MAREK KRAJEWSKI ZUNIWERSYTETU ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU PISZE O NOWYCH
FORMACH USPOECZNIENIA, WYANIAJCYCH SI W PRAKTYKACH UYTKOWANIA NOWYCH MEDIW.
Nowoczesne urzdzenia komunikacyjne opieraj si na kodach ograniczonych, uniewaniajc te rozwinite
(odwouj si tu do klasycznego rozrnienia wprowadzonego przez Basila Bernsteina zob. Bokszaski i inni,
1977: 109113). Jzyk e-maili, internetowych komunikatorw, Facebookw, Naszych-klas i Twitterw, wpisw
na forach podporzdkowany jest przede wszystkim tempu, w jakim odbywa si przekazywanie informacji,
ale wynika te z moliwoci wpisanych w same urzdzenia (miniaturyzacja, ograniczenia dotyczce liczby
znakw) oraz podstawowego kontekstu ich uywania (najczciej w trakcie wykonywania innych czynnoci,
w pomidzy, w przestrzeni publicznej). Warto jednak zauway, e kody ograniczone to nie tylko ubstwo
rodkw ekspresji i ich sformatowanie czy skrtowo, ale przede wszystkim kontekstualno i sytuacyjno.
Za ich pomoc moemy komunikowa si tylko z tymi, ktrzy s wczeni do naszego najbliszego wiata,
ktrzy podzielaj z nami codzienno, ktrzy ogldaj, czytaj, percypuj podobne rzeczy. Konsekwencj
ich stosowania jest zaleno jednostki od zbiorowoci. Jeeli posuguje si ona tylko takimi ograniczony-
mi kodami, to mwi i myli za pomoc tego, co wytworzya, przeya, dowiadczya wsplnota. Poniewa
jednostka nie dysponuje wasnymi, autonomicznymi punktami odniesienia, to trudno od wsplnoty tej
abstrahowa, to ona staje si podstawowym punktem odniesienia, daje pewno, jak dziaa, ale w rezul-
tacie rwnie dezindywidualizuje, utrudnia usamodzielnienie i zagraa autonomii jednostki. Cho zjawisko
to zaprzecza fetyszyzowanemu w zachodnich spoeczestwach kultowi jednostki i indywidualizmu (zwaszcza
w jego rywalizacyjnej wersji), to jednoczenie wydaje si ono bardzo funkcjonalne wobec nowej sytuacji
kulturowej, w ktrej rezyduje mode pokolenie. Sytuacji, ktrej specyfk wyraa pojcie czarnej skrzynki
(o ktrej pisz wczeniej, zob. s. 30). Zarwno ta ostatnia, jak i spoeczne ludzko-przedmiotowe hybrydy
wymagaj uproszczonego kodu komunikacji, poniewa tylko on umoliwia sprawne wspdziaanie ludzi
i maszyn, dynamizuje ruch, cyrkulowanie przekazw, ktre podtrzymuj sieci przy yciu.
Kontekstualno kodw prostych oznacza jednak, e chocia wszyscy jestemy wpici do sieci i rwnie zaleni
od urzdze komunikacyjnych, to jednoczenie tworzymy osobne ludzko-przedmiotowe zbiorowoci i to
one generuj rwnie spoeczne rnice, w tym te midzypokoleniowe. Te ostatnie s wzmacniane nie
tylko poprzez opisywan tu specyfk kodw ograniczonych, ale te przez unikalno, wykorzystywanych jako
zaporedniczenia, urzdze, przez ich personalizowanie i idiosynkratyczny sposb ich wykorzystywania. Nie
chodzi tu przy tym o to, e modzi ludzie nie uywaj pewnych typw telefonw komrkowych, traktujc
je jako obciachowe, czy te o to, e fetyszyzuj oni niektre z urzdze, uznajc je za ekskluzywnie wasne,
modzieowe, ale te o to, e wydaj si kategori, w ktrej szczeglnie czste jest indywidualizowanie
tego rodzaju urzdze i traktowanie tego procesu jako rwnoznacznego z wyodrbnieniem si jednostki
jako kogo unikalnego. Tym, co daje poczucie bycia kim innym, s tapety, dzwonki, wygaszacze, skrki,
zawieszki, futeray, naklejki, ktre pozwalaj na optyczny tuning urzdze komunikacyjnych, ale te per-
sonalizowanie interfejsw i samego softwareu. Wyjtkowo jednostki, realizujca si poprzez ingerencj
w fabryczny dizajn i oprogramowanie urzdzenia, nie jest tu tylko i wcznie symbolizowana, ale poprzez
takie ingerencje urzeczywistnia si ona, staje si faktem. Pociga ona bowiem za sob odrbno sposobu
komunikowania, pozycjonuje jednostk w sieci, umoliwia wykorzystywanie tylko niektrych z moliwoci
i zasobw, ktrych sie dostarcza. Pierwsz z paszczyzn, na ktrej proces ten zachodzi, jest modyfkowanie
przebiegu procesu komunikacji, defniowanie potencjalnych partnerw poprzez sam typ urzdzenia, jego
dostpno, cen, wygld, sposb jego indywidualizacji (t wanie funkcj wypeniaj kolory suchawek
muzycznych odtwarzaczy czy defniujce estetyczne upodobania waciciela obudowy telefonw, dwiki
dzwonkw i muzyki, ktre si z nich wydobywaj, rodzaje tapet ulokowanych na ich wywietlaczach itd.).
Medium komunikacyjne, rozumiane tu jako przedmiot, komunikuje wic tak, jak zawsze czyniy to funk-
cjoznaki. Wyraa plemienn przynaleno waciciela bd uytkownika, jego aspiracje, ulokowanie na
mapie spoecznych zrnicowa. Przedmiot w tym wypadku dzieli i czy nie ze wzgldu na swoj pierwotn
rol komunikatora, ale raczej ze wzgldu na relacje semiotyczne spinajce go z poszczeglnymi warstwami
spoecznymi.
Drug paszczyzn, duo bardziej interesujc, s tryby komunikowania, moliwe za spraw specyfki
hardwareu i softwareu urzdzenia oraz zdolnoci ich modyfkowania przez samego uytkownika. Ta druga
paszczyzna, domena geekw, technofanw i uczestnikw sceny, wytwarza wewntrzgeneracyjne podziay,
oparte na dostpie do bardzo specjalistycznej wiedzy i kompetencji. Technologie i obiekty z nimi powizane,
stanowice, jak powiedzielimy, rodzaj nowej natury dla najmodszego pokolenia, rnicuj je wewntrznie,
subkulturyzuj, podobnie jak dawniej czyniy to odmiennoci relacji ustanawianych wobec wiata przyrod-
niczego, a bdce funkcj stopnia jego kontroli przez jednostk i jej sukcesu adaptacyjnego. To, co upo-
dabnia, a wic w tym wypadku powszechny dostp do technologii komunikacyjnych, o ile ma by natur,
musi wytwarza te nowe podziay, rnice, nierwnoci w kocu. Media-przedmioty dezindywidualizuj, ale
tylko lokalnie i kontekstowo, w miejscach, gdzie zrozumiae s kody ograniczone uywane przez subkultury,
warstwy pokoleniowych generacji. Poza tymi kontekstami wytwarzaj one rnice i podziay.
Zaporedniczenia stanowice rodzaj nowej na-
tury i podstawowe lepiszcze zbiorowoci, w ktrych
dzi uczestniczymy, a take gwny czynnik je
rnicujcy, maj te inn ogromnie istotn
konsekwencj, a mianowicie przyspieszaj one
procesy mediamorfozy (zob. Fidler, 1997), ktrej
skutkiem jest integrowanie rnych form komu-
nikowania w pojedynczym urzdzeniu (najczciej
jest nim telefon bd komputer spity z sieci).
Skupienie caej wizki rnych typw przekazw
w obrbie jednego ekranu i zarzdzanie nimi
przez pojedynczy interfejs pociga za sob rosnc
intymno percypowania przekazw, ktre dawniej
dowiadczane byy wsplnotowo (telewizja, ra-
dio, muzyka). Tym samym proces ten uniewania
te formy wizi, ktre opieray si na bezporedniej
bliskoci, wspuczestnictwie, wspprzeywaniu,
a ktrych rdem byy dowiadczenia medial-
ne. Oznacza to przeterminowanie pewnych
sytuacji odbiorczych, ktre jeszcze do niedawna
OZNACZA TO PRZETERMINOWANIE PEWNYCH
SYTUACJI ODBIORCZYCH, KTRE JESZCZE DO
NIEDAWNA STANOWIY SYNONIM RELACJI
ZACHODZCYCH POMIDZY CZOWIEKIEM A
MEDIAMI. SYTUACJI TAKICH, JAK SIEDZENIE
PRZED TELEWIZOREM, SUCHANIE MUZYKI
PYNCEJ Z PRZEZNACZONEGO WYCZNIE
DO JEJ ODTWARZANIA URZDZENIA,
OGLDANIE WYPOYCZONYCH FILMW ITD.
PRZETERMINOWANIE TO NIE OZNACZA, E
SYTUACJE TE NIE ZACHODZ, E ZOSTAY
ZUPENIE WYTARTE Z PRZESTRZENI SPOECZNEJ,
ALE RACZEJ E S ONE TRAKTOWANE JAKO
SYTUACJE WYJTKOWE, ODWITNE,
NIETYPOWE. JEDNOSTKA UCZESTNICZY W
NICH Z PEN WIADOMOCI, E S ONE
PRZESTARZAE, E ZASTPIY JE NOWE FORMY
DZIAA ODBIORCZYCH, KTRE MAJ BARDZIEJ
PODSTAWOWY CHARAKTER
stanowiy synonim relacji zachodzcych pomidzy
czowiekiem a mediami. Sytuacji takich, jak siedze-
nie przed telewizorem, suchanie muzyki pyncej
z przeznaczonego wycznie do jej odtwarzania
urzdzenia, ogldanie wypoyczonych flmw itd.
Przeterminowanie to nie oznacza, e sytuacje te nie
zachodz, e zostay zupenie wytarte z przestrzeni
spoecznej, ale raczej e s one traktowane jako
sytuacje wyjtkowe, odwitne, nietypowe. Jednostka uczestniczy w nich z pen wiadomoci, e s
one przestarzae, e zastpiy je nowe formy dziaa odbiorczych, ktre maj bardziej podstawowy cha-
rakter. Nowe urzdzenia separuj jednostki od siebie w trakcie czynnoci odbiorczych, czyni ten proces
ogromnie egotycznym i intymnym, ale te rodz nowe formy powiza, wytwarzaj wsplnoty oparte na
podobiestwie upodoba i fascynacji. Wsplnoty, ktre nie s ulokowane w jakiej konkretnej przestrzeni,
za ich czonkowie tworz rozproszon, ale spojon silnymi wiziami zbiorowo. O ile wic w tradycyjnej,
a wic nowoczesnej postaci proces odbiorczy swoim rdzeniem czyni przedmiot-medium, urzdzenie, ktre
skupiao jednostki wok siebie i generowao wi wynikajc z bliskoci przestrzennej, z podobiestwa reak-
cji i emocji, to dzi przedmioty-media dziel jednostki, separuj je od siebie, po to jednak, by tka pomidzy
nimi wizi oparte na podobiestwie zainteresowa i fascynacji. Delokalizacja wsplnot problematyzuje wic
rol tego, co materialne w roli rda wizi, ale go nie uniewania. Przedmioty-media nie s ju tak
jak dawniej mieszkania, meble, pomniki, architektura czy telewizory pojemnikami czy kondensatorami
tego, co spoeczne, punktami oparcia, ktrych niezmienno wyraa trwao wsplnoty, obiektywizuje jej
istnienie. Odgrywaj one dzi rol bardziej podstawow umoliwiaj istnienie zbiorowoci, ktra sama
jest nieuchwytna zmysowo, rozproszona, zmienna co do skadu, ale jednoczenie stabilna jako specyfczne
poczenie ludzi i rzeczy. Oczywisto istnienia mediw komunikacyjnych dla ludzi modych czyni z nich jed-
nostki wyprbowujce na wasnej skrze, jak to jest y bez podstaw, ale w obrbie uspoeczniajcej sieci
tworzonej przez ludzi i maszyny, w stanie permanentnego podpicia do komunikacyjnych traktw.
Aby bada i rozumie modych, trzeba wzi pod uwag t now sytuacj egzystencjaln, jakociowo rn
od tej, ktrej rdem bya twarda i niezmienna materialna rzeczywisto, ograniczajca, ale te dajca
stabilne oparcie i pewno.
Marek Krajewski
ABY BADA I ROZUMIE MODYCH, TRZEBA
WZI POD UWAG T NOW SYTUACJ
EGZYSTENCJALN, JAKOCIOWO RN OD TEJ,
KTREJ RDEM BYA TWARDA I NIEZMIENNA
MATERIALNA RZECZYWISTO, OGRANICZAJCA,
ALE TE DAJCA STABILNE OPARCIE I PEWNO
W tym ostatnim rozdziale wraz z innymi teoretykami i badaczami kultury stawiamy nowe pytania o uczest-
nictwo w kulturze. Zdecydowalimy si na badania etnografczne i nadanie caemu naszemu projektowi
charakteru bada terenowych, by we wsppracy z naszymi modymi wsppracownikami oraz ekspertami
od kultury i spoeczestwa postara si wypracowa nowy zestaw pyta, bardziej adekwatny dla nowego
rodowiska kulturowego zremediowanego przez sieciowe i cyfrowe technologie.
Posta uka, opisanego na pocztku tego rozdziau, jest dla nas z jednej strony zamkniciem problematyki
poruszanej wczeniej w raporcie (dzielenie si cyfrowymi treciami jako nowa forma cyrkulacji mnoca
kultur, tosamociowy wymiar kulturowej konsumpcji i twrczoci, zajawka organizujca korzystanie z kul-
tury), a jednoczenie wydaje si dobrym pocztkiem innej rozmowy pokazuje, jak niejasne jest dzi pojcie
odbiorcy kultury. Nie tylko nie wiadomo, jak zoperacjonalizowa pojcie odbiorcy, ale co gorsza, a co
potwierdzaj tu na rny sposb Wiesaw Godzic, Wojciech J. Burszta i Marek Krajewski czym miaaby by
owa kultura. W artykulacji tego problemu pomocne bdzie postawienie szeregu bardziej szczegowych
pyta.
Pojawia si pytanie o to, gdzie przebiegaj granice kultury, co ni jest, a co nie. Wie si to z kulturalizacj
(rosnc rol rnorakich treci kultury w samoksztatowaniu jednostek i przeniesieniem wielu kluczowych
konfiktw, wyborw i determinacji w polu spoecznym na pole kultury), przemianami roli instytucji kultury
i zmieniajcymi si relacjami tego, co prywatne i publiczne. Jak pisze Wiesaw Godzic, ju nie trzeba wkada
marynarki i wiza krawata, by wej w przestrze publiczn i zetkn si z kultur. Dziki nowym technolo-
giom staa sie ona udomowiona, a raczej moliwa do udomowienia, co z drugiej strony, jak znw trafnie
zauwaa za Davidem Morleyem Wiesaw Godzic nie oznacza, e poza obszar domu nie wychodzi. Powtr-
nie komplikuje to relacje tego, co publiczne i prywatne.
Pojawiaj si pytania dotyczce moliwoci zasadnego wartociowania rozmaitych dziaa zwizanych
z kultur. Jakie uycia mediw, jakie sposoby odbioru treci kulturowych s uprawnione, a jakie nie; ktre
bardziej, a ktre mniej. Zarwno komentarz Magorzaty Jacyno (s. 107), jak Wojciecha J. Burszty pokazuje,
jak zoona jest to kwestia. Prosta kwantyfkacja i kategoryzacja dziaa nie wystarczy, poniewa kliknicie
klikniciu nierwne. To, co czasem moe by bezmylnym zabijaniem czasu, kiedy indziej staje si aktywnym,
twrczym aktem. Obej-rzenie tego samego flmu moe by czym innym w zalenoci od kontekstu kto i po
co oglda, jakie jest jego lub jej miejsce we wsp-internecie, jak rol zainteresowania, horyzonty i kompe-
tencje pozwalaj tej osobie peni w przyczynianiu si do dalszej cyrkulacji treci kultury. Sam obiekt kultury
staje si w takim ujciu niestabilny: podejcie metakulturowe pokazuje, jak zmienia si on, obrastajc ko-
mentarzami, linkami, zmaterializowanymi w sieci skojarzeniami, plikami JPEG czy mp3.
Jak mwi o kulturze w momencie, gdy ulega ona dezinstytucjonalizacji czy raczej odrywa si od instytucji
w tradycyjnym rozumieniu, za to osadza si na instytucjach nowego typu. Przykadem to, co nazwalimy
w raporcie instytucjami internetowymi szczeglnie wanymi dla modych odbiorcw miejscami w sieci,
jak np. YouTube, Digart czy Nasza-klasa. Peni one rozmaite funkcje, ale s wanymi i ywymi punktami
odniesienia w wiecie modych. S te przez nich aktywnie wsptworzone: ich ksztat jest wypadkow wielu
uy. To, jak wygldaj i dziaaj te instytucje, jest dynamicznym i zawsze niestabilnym wynikiem cierania
si usytuowanej kulturowo logiki tosamociowej Wojciech J. Burszta pisze o tosamoci insert i specyfki
nowych technologii, dla ktrych kultura jest zbiorem plikw dajcych si przesya i atwo modyfkowa.
Trzeba zatem uwzgldnia fenomen poczenia i podczenia oraz wynikajc z niego tez o niemonoci
oddzielenia trybu obiegu treci kulturowych od procesw tosamociowych. Jeeli technologie komunikacji
uprzywilejowuj natychmiastowo, wspzaleno i niehierarchiczne grupowe formy dziaania, konsump-
cji/prosumpcji i twrczoci, a wspczesne tosamoci poszukuj autentycznego ja i rezonuj z takimi
formami kulturowymi, ktre s w stanie uczyni bliskimi sobie w tych poszukiwaniach jakie bd losy
tradycyjnej polityki kulturalnej opartej na dystansie relacji upowszechniania i nauczania oraz stabilnoci
instytucji i dziea?
Modzi ludzie, z ktrymi pracowalimy, poczeni ze sob na rozmaite sposoby, yjc w wiecie siecio-
wych technologii, s take nieustannie podczeni. W ramach swoich sieciowych horyzontw maj wiat
i kultur pod palcami. Stawiamy tez, e cho czsto niewidoczne na pierwszy rzut oka, nowe media
wsptworz przestrze, w ktrej spotykaj si modzi, zaporedniczaj ich relacje i pomagaj im rozumie
samych siebie oraz pomagaj im realizowa swoje pasje w sposb odmienny od tego, jaki cechowa wiat
analogw. Ta przestrze kontaktw jest rwnoczenie przestrzeni cyrkulacji treci kulturowych. Zmienia si
zatem jednoczenie jednostka i rodowisko kulturowe, w jakim yje, tworzy, wyraa siebie, komunikuje si
zinnymi. Przybierajce posta plikw komputerowych treci kultury, krc w techno-spoecznych sieciach,
staj si jednym z podstawowych narzdzi komunikacji spoecznej. Dotyczy to zarwno treci wytwarzanych
przez innych, ale w sieciowym krwiobiegu obrastajcych komentarzami i metainformacjami, jak i wasnych
wytworw, majcych czsto form wizualn.
Zaobserowalimy, e modzi nie tylko s odbiorcami obrazw, ale take ich twrcami oraz, bardzo czsto,
obiektami gdy pozuj sobie nawzajem do zdj. Nie trzeba by aktywnym twrc, aby aktywnie uczestniczy
w specyfcznej kulturze obrazu, jaka jest znakiem rozpoznawczym epoki cyfrowej. Jak pokazywalimy,
przesyalno jest podstawow modalnoci tego wiata. Zarwno obrazy domagaj si przesyania, jak
i ludzie chc je przesya i otrzymywa. Mechanizmy wymiany darw oywaj i nabieraj nowych sensw
w elektronicznej, niematerialnej przestrzeni. Opisywana przez nas cyrkulacja staje si te podstawow
infrastruktur budowania tosamoci. Materializowane i archiwizowane w sieci komunikaty, nierozerwalnie
splecione z wymian dbr kultury, wiedzy i rekomendacji, pozwalaj jednostkom budowa siebie, ale te
w wiadomy sposb negocjowa swoje relacje ze wiatem. Pozwalaj te na rozwj pasji i zainteresowa,
udzia w spoecznociach praktyki, w ktrych ch bycia razem miesza si z wymian wiedzy, a dzielenie
sikulturowymi artefaktami wcza si w katalog moliwoci tworzenia swojego ja.
Znaczce, e najczciej wymienianymi przez nas aktorami tych sieci s technologie i ich uytkownicy.
Sporadycznie instytucje. Nasi modzi wsppracownicy s obywatelami spoeczestwa sieci
naley jednak pamita, e termin ten nie odnosi si wycznie do spoeczestwa, ktrego
aktywno skupia si wok sieci informatycznych i nowych technologii komunikacyjnych, ale te
do spoeczestwa, w ktrym sie staje si podstawowym modelem relacji spoecznych. Rol jej
wzw peni ludzie, cho oczywicie take technologie komunikowania. Relacje, o ktrych piszemy
w raporcie, to nie tyle relacje spoeczne, ile raczej techno-spoeczne. Bo cho telefony, komputery czy apara-
ty fotografcz-ne same w sobie nie powouj do ycia nowych relacji i sytuacji, to bez ich udziau zaistnienie
tych zwizkw byoby niemoliwe. wiat, ktry opisujemy, jest raczej nieustannie wsptworzony przez ludzi
i technologie, ktre mog stawa si aktorami sui generis, umoliwiajc zaistnienie pewnych praktyk,
a uniemoliwiajc zaistnienie innych.
Dlatego swoj prac, ktrej nadrzdnym celem jest poszukiwanie jzyka opisu nowych zjawisk spoeczno-
kulturowych, postrzegamy jako przerzucenie pomostu pomidzy koncentrujcymi si na afordancjach
technologii komunikacyjnych badaniach nad mediami a etnograf, ktra tradycyjnie koncentrowaa si
na ludziach. Skupienie si na samych mediach sprawioby pominicie znaczcych praktyk, jak choby
wykorzystywania technologii o tych samych moliwociach do dwch rnych celw (np. komunikatorw
Skype i Gadu-Gadu, ktre na poziomie architektury komunikowania s do siebie bardzo zblione, jednak
pierwszy suy poznanym przez nas licealistom gwnie do komunikacji gosowej, czsto z zagranic, drugi
cho rwnie pozwala na transmisj gosu jest uywany niemal wycznie do komunikacji tekstowej).
Rwnoczenie niemoliwe wydaje si wypreparowanie z obserwowanych przez nas praktyk wpywu tech-
nologii. Opisujemy wiat, w ktrym komputery i forma, ktr pozwalaj one przyjmowa treciom kulturo-
wym (co znaczy, e pewne formy s mniej fortunne, bo niepreferowane przez architektur oprogramowania
i sieci), nie s ledwie narzdziami w rkach ludzi, ale miewaj swoj wasn sprawczo. Etnografczne
dowiadczenie pracy z naszymi wsppracownikami przekonuje nas, e opowiadana tu historia nie jest tylko
histori ludzi uywajcych technologii, lecz raczej wiata, w ktrym dziaaj kolektywni aktorzy, hybrydy ludzi
i nie-ludzi. Uspoecznione ciao i uspoecznione przedmioty nie nale do dwch oddzielnych wiatw.
Stanowi jedno, to samo uniwersum. Wanie w miar jak ciao i przedmioty staj si jednym, przyzwycza-
jenia nabieraj caej swojej mocy. Przekazuj pami spoeczn. Skutecznie ksztatuj struktur indywidual-
nego dziaania (Kaufman, 2004: 171).
Gwn przyczyn zmiany jest oczywicie pojawienie si komputerw podstawowego medium cyf-
rowego, ktre przywoywani we wstpie Bolter i Grusin nazywaj maszyn remediujc oraz inter-
netu stanowicego kana informacyjny, ktrym mona przesa kade medium. Lev Manovich, opisujc
waciwoci mediw cyfrowych (internetu, gier komputerowych, fotografi cyfrowej wszystkiego, co
czytelne dla komputerw), oprcz takich waciwoci, jak: reprezentacja numeryczna, modularno, au-
tomatyzacja i wariacyjno, wymienia transkodowanie kulturowe, uznajc je za najwaniejsze z nastpstw
komputeryzacji mediw. Poniewa nowe media s tworzone na komputerze, rozpowszechniane przez
komputery, zapisywane i archiwizowane na komputerach, mona przypuszcza, e logika komputerowa
wpynie w znacznym stopniu na tradycyjn logik kulturow tych mediw, to znaczy: moemy przypuszcza,
e warstwa komputerowa zmieni warstw kulturow. (...) W rezultacie powstaje nowa kultura kompute-
rowa mieszanka znacze ludzkich i komputerowych, tradycyjnych sposobw modelowania wiata przez
humanistyczn kultur i waciwych komputerom rodkw przedstawiania tego wiata (Manovich, 2006:
115116).
Nasz raport dowodzi, e piszc o wpywie warstwy komputerowej na kulturow, moemy ju porzuci
tryb przypuszczajcy. Technologie, z ktrych korzystamy, wpywaj na to, jak wybieramy, przechowujemy
i wytwarzamy informacje treci kulturowe wida to w opisanych w raporcie codziennych praktykach.
To przetwarzanie treci w coraz mniejszym stopniu dokonuje si za porednictwem pisma z naszych
bada jasno wynika rosnca rola wizualnoci. Nie oznacza to, e tekst staje si nieistotny. Przewanie jest
to jednak podporzdkowany logice mediw cyfrowych hipertekst, bo ksiki jawi si naszym modym
wsppracownikom raczej jako rezerwuar konsekrowanej kultury, przydatny niezbyt czsto i przewanie
w kontekcie wymogw szkoy. Znaczna cz podejmowanych przez naszych wsppracownikw praktyk
wie si bowiem z pomijaniem tradycyjnej hierarchii i metod sformalizowanego zdobywania wiedzy,
stanowic odbicie technicznej architektury internetu. Podstaw wiatowej sieci komputerowej stanowi
model E2E (end-to-end), umoliwiajcy swobodny przepyw treci pomidzy dowolnie odlegymi punktami
sieci. Krce w sieci komunikaty nie s fltrowane. Dziki temu moliwy jest rozwj dystrybucji peer-to-peer,
znoszcych na poziomie technicznym podzia na nadawcw udostpniajcych treci i tych, ktrzy te treci
pobieraj (przez naszych wsppracownikw wykorzystywanych pod postaci sieci wymiany plikw, ale te
w spoecznociach skupionych wok serwisw takich jak Digart, rwno na poziomie technologicznym
przekadajcych na partnerski charakter relacji dydaktycznych). Wzmocniona zostaa rola jednostek i grup,
osabieniu ulegy za to instytucje, ktrych wadza nie wynika z realnej pozycji w sieciach cyrkulacji, a jest
jedynie spucizn statusu z czasw przedcyfrowych. Nie oznacza to oczywicie, e znaczenie trac domy kul-
tury i kina, bo ich rol przejmuj na siebie sieci wymiany plikw czy serwis YouTube taka konkluzja byaby
uproszczona, kciaby si z nasztez o prymacie przestrzeni fzycznej nad kontaktami zaporedniczonymi
medialnie. Rwnoczenie jednak sam fakt posiadania fzycznej siedziby i ofcjalna legitymacja dla zaj-
mowania sikultur nie sprawi, e te instytucje bd wywiera realny wpyw na kulturowe wybory modych
ludzi, ktrzy za spraw sieci stali si prawdopodobnie bardziej samowystarczalni kulturowo ni jakakolwiek
wczeniejsza generacja.
Wszystkie wymienione tu zjawiska sprawiaj, e wiat, ktry pokazalimy na stronach tego raportu, wymyka
si starym kategoriom to nie przypadek, e w wiecie mediw cyfrowych wynikiem dzielenia jest mnoenie.
Praktyki napotkanych przez nas licealistw nie dajsite opisa za pomoc binarnych opozycji. Oddzielanie
tego, co technologiczne, od tego, co ludzkie; tego, co zaporedniczone od tego, co bezporednie; a take
tego, co kulturowe, od tego, co zanurzone w codziennoci i relacjach spoecznych, jest nie tylko trudne, czy
wrcz niemoliwe, ale take po prostu szkodliwe. Piszemy o tym z ca wiadomoci konsekwencji, bo taka
perspektywa to kopot dla bada zwizanych z uczestnictwem w kulturze bo jak uchwyci cae spektrum
aktywnoci, ktre wykraczaj poza odbir, ale nie mieszcz si w kategorii twrczoci? W kontekcie poczynio-
nych w terenie obserwacji takie podejcie wydaje nam si jednak jedynym sposobem, by nie tworzy na
potrzeby analiz sztucznego wiata precyzyjnie ustalonych granic.
Mocno akcentowana konieczno uwzgldniania w badaniach wielu wymiarw rozlegego rodowiska kul-
turowego oznacza nie tylko branie pod uwag obiegu treci kultury i procesw ksztatowania tosamoci,
ale take namysu nad wyaniajc si z tego nowej postaci relacji, nad sposobami powiza, jakie cz po-
szczeglne wzy sieci. Jestemy powizani ze sob silnymi i sabymi wiziami, nowe technologie umacniaj
nasz kontakt z bliskimi, czyni go moliwym na odlego, ale oprcz czenia nas z bliskimi lub dalszymi
osobami cz nas take z przedmiotami, maszynami i oprogramowaniem. Tak powstae ludzko-techniczne
hybrydy take naley uwzgldni, pytajc o kultur, bo teza o hybrydycznoci zasadniczo zmienia dotych-
czasowe rozumienie podmiotowoci a jak dobitnie podkrela w swojej wypowiedzi Zygmunt Bauman, to
wanie podmiotowo wsptworzcych j ludzi jest stawk nie tylko w badaniu kultury, ale te w polityce
kulturalnej.

(
ZOB.
)
ZDJCIA, KTRE ZROBIEM W OSTATNICH DNIACH LATA 2009 ROKU W ZIEMIELINIE,
PARNIE I ZAHACZEWIE NIE S ANI DOKUMENTEM O MODYCH I MEDIACH, ANI
PRB ILUSTRACJI TEGO RAPORTU. S JEDYNIE MOJ INTERPRETACJ MAEGO WYRYWKA
WIATA LICEALISTW, KTRZY WZILI UDZIA W BADANIU I ZGODZILI SI, BY WEJ ZE MN
W ZOON GR Z UYCIEM APARATU FOTOGRAFICZNEGO. EFEKTEM TEJ GRY JEST WSPLNA
OPOWIE. CHCIABYM, BY MONA J BYO CZYTA RWNOLEGLE DO RAPORTU Z BADA,
JAKO RODZAJ WIZUALNEGO PRZYPISU.
TOMEK RATTER
152 (ZOB.) TOMEK RATTER
167
DZIKUJEMY
Ten raport nie powstaby, gdyby nie nasi modzi wsppracownicy, ktrzy zgodzili si wzi udzia w projekcie
badawczym i zaprosi nas do swojego wiata.
Bardzo Wam dzikujemy.
DZIKUJEMY TAKE:
Tomaszowi Jdrkiewiczowi i Robertowi Zydlowi z NUQ Research za podzielenie si dowiadczeniami
z bada etnografcznych i udzia w seminariach przygotowujcych projekt.
Piotrowi Toczyskiemu z Dziau Bada Agora SA za udostpnienie wynikw bada oraz udzia
w seminariach przygotowujcych projekt.
Firmie 4P research mix Sp. z o.o. za uyczenie sprztu, pomoc w rekrutacji i yczliwo.
Nauczycielom i animatorom kultury, ktrzy wzili udzia w serii wywiadw przeprowadzonych w Warszawie
w lipcu 2009 roku, ktre pozwoliy nam przygotowa badanie.
Annie Wieczorek z Narodowego Centrum Kultury za wsparcie.
Michaowi Banasiakowi, Magdzie Klimaszewskiej oraz Natalii Piesio z Biura ds. Bada Naukowych SWPS
za pomoc i cierpliwo.
Firmie Polskie Badania Internetu za udostpnienie danych do analizy.
Komentatorom: Zygmuntowi Baumanowi, Wojciechowi J. Burszcie, Jos van Dijck, Wiesawowi Godzicowi,
Magorzacie Jacyno, Henryemu Jenkinsowi, Markowi Krajewskiemu, Mirosawie Marody i Tomaszowi
Szkudlarkowi za teksty, ktre inspiruj do dalszej pracy.
Edwinowi Bendykowi, Marcie Klimowicz, Grzegorzowi D. Stuny, Rochowi Sulimie i Alkowi Tarkowskiemu
za pomoc i wsparcie.
Zesp projektu Modzi i media
168
BIBLIOGRAFIA
Abriszewski K. (2008). Poznanie, zbiorowo, polityka. Analiza teorii aktora sieci Bruno Latoura, Krakw.
Appadurai A. (2005). Nowoczesno bez granic, Krakw.
Ascott R. (2003). Telematic Embrace: Visionary Theories of Art, Technology, and Consciousness, Londyn.
Bataille G. (2002 [1949]). Cz przeklta, Warszawa.
Beck U. (2002). Zombie Categories: Interview with Ulrich Beck, [w:] U. Beck i E. Beck-Gernsheim,
Individualization, Londyn.
Bokszaski Z., Piotrowski A., Zikowski M. (1977). Socjologia jzyka, Warszawa.
Bolter J.D., R. Grusin (2000). Remediation: Understanding New Media, Cambridge, MA.
Bourdieu P. (1990). Fieldwork in Philosophy, [w:] tego, In Other Words, Stanford.
Couldry N. (2004). Theorising media as practice, Social Semiotics, 14:2, s. 115132.
Czapiski J. (2009). Polska smuta. Rozmowa zprof. Januszem Czapiskim o kryzysie zaufania, nepotyzmie
oraz dobrym i zym kapitale spoecznym, Polityka, nr 2701 z 18.04.2009, s. 1820.
Derrida J. (1992). Given Time. I. Counterfeit money, Chicago.
van Dijck J. (2007). Mediated memories in the digital age, Stanford.
Eriksen E. (2004). Tyrania chwili, Warszawa.
Fatyga B. (2001). Normalno i normalka. Prba zastosowania pojcia normalnoci do bada modziey,
Warszawa.
Foucault M. (2000). Techniki siebie, [w:] tego, Filozofa, historia, polityka. Wybr pism, Warszawa.
Foucault M. (2001). Fearless speech, Nowy Jork.
Fidler R.F. (1997). Mediamorphosis: Understanding New Media, Sage.
Giles J. (2005). Internet encyclopaedias go head to head, Nature, vol. 438, nr 7070, s. 900901.
Gleick J. (2003). Szybciej. Przyspieszenie niemal wszystkiego, Pozna.
Granovetter M. (1973). The strength of weak ties, American Journal of Sociology, 73, s. 13601380.
Halawa M. (2007). Od kultury nie ma ucieczki, Gazeta Wyborcza, z 26.07.2007,
www.wyborcza.pl/1,76842,4435088.html [data dostpu 29.01.2009].
Halawa M. (2008). Obama, media i zbiorowa wyobrania, http://mhalawa.wordpress.com/2008/11/12/
obama-media-i-zbiorowa-wyobraznia, [data dostpu 29.01.2010].
Ito M. i inni (2008). Living and Learning with New Media: Summary of Findings from the Digital Youth
Project, http://digitalyouth.ischool.berkeley.edu/report [data dostpu 29.01.2010].
Jacyno M. (2007). Kultura indywidualizmu, Warszawa.
Jenkins H. (2006). Kultura konwergencji, Warszawa.
Kaufman J.C. (2004). Ego. Socjologia jednostki, Warszawa.
Krajewski M. (2008). Motywy przewodnie i przedmioty, [w:] R. Drozdowski, M. Krajewski (red.),
Wyobrania spoeczna. Horyzonty rda dynamika. Uwarunkowania strategii
dostosowawczych wspczesnego spoeczestwa polskiego studium socjologiczne, Pozna.
Latour B. (1992). We have never been modern, Cambridge, MA.
Latour B. (2005). Reassembling the Social. An Introduction to Actor-Network Theory, Nowy Jork.
Malinowski B. (2005). Agronauci Zachodniego Pacyfku, Warszawa.
Mauss M. (2000 [1950]). Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w spoeczestwach archaicznych,
Socjologia i Antropologia, Warszawa.
Marvin C. (1990). When Old Technologies Were New: Thinking About Electric Communication in the Late
Nineteenth Century, Oxford.
169
Mitchel W.J.T. (2005). There Are No Visual Media, Journal of Visual Culture, vol. 4(2), s. 257266.
Magala S. (1999). Midzy gied a mietnikiem. Eseje simmlowskie, Gdask.
Manovich L. (2008). Praktyka (medialnego) ycia codziennego, Kultura Popularna, nr 4 (22)/2008.
Manovich L. (2006). Jzyk nowych mediw, Warszawa.
Morley D. (2003). By w domu w mobilnym wiecie, Kultura Popularna, nr 3(5)/2003.
Shirky C. (2009). A Speculative Post on the Idea of Algorithmic Authority, http://www.shirky.com/
weblog/2009/11/a-speculative-post-on-the-idea-of-algorithmic-authority [data dostpu
27.01.2009].
Simmel G. (2006). Socjologia zmysw, [w:] tego, Most i drzwi, Warszawa.
Szarecki A. (2009). Last.fm. Statystyka tosamoci, [w:] M. Filiciak, G. Ptaszek (red.), Komunikowanie (si)
w mediach elektronicznych jzyk, semiotyka, Warszawa, s. 343359.
Urban G. (2001). Metaculture: How Cultures Move through the World, Minnesota.
Wellman B., Hogan B. (2005). Internet w yciu codziennym, Kultura Popularna, nr 2(12)/2005.
Wenger E. (1998). Communities of Practice. Learning, Meaning and Identity, Cambridge.
Wenger E. (2006). Communities of Practice. A Brief Introduction, http://www.ewenger.com/theory/
communities_of_practice_intro.htm [data dostpu 28.01.2009].
ulczyk J. (2008). Radio Armageddon, Warszawa.
170
KTO JEST KTO
ZYGMUNT BAUMAN jest socjologiem. Wyda midzy innymi: Nowoczesno i Zagada (1992), Etyka
ponowoczesna (1996) ycie na przemia (2004), Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika (2006),
Pynna nowoczesno (2006).
WOJCIECH JZEF BURSZTA wykada w Szkole Wyszej Psychologii Spoecznej. Antropolog kultury, kulturo-
znawca i eseista; prowadzi badania nad wspczesn kultur polsk. Autor midzy innymi ksiek: Czytanie
kultury (1996), Rnorodno i tosamo. Antropologia jako kulturowa refeksyjno (2004), Sequel.
Dalsze przygody kultury w globalnym wiecie (2005), wiat jako wizienie kultury. Pomylenia (2008).
MICHA DANIELEWICZ, etnograf w projekcie Modzi i media, autor raportu czstkowego i wspautor tego
raportu, jest socjologiem. Zajmuje si badaniami jakociowymi o charakterze akademickim, spoecznym
i komercyjnym. Na co dzie pracuje w frmie bada rynkowych 4P Research Mix. Szczeglnie interesuje si
funkcjonowaniem cyfrowych technologii w przestrzeni spoecznej. W Instytucie Socjologii UW napisa prac
magistersk na temat internetowej spoecznoci wikipedystw. michaldanielewicz @ gmail.com
MIROSAW FILICIAK, szef projektu Modzi i media, wspautor tego raportu, jest medioznawc, kieruje
Katedr Medioznawstwa w Instytucie Kultury i Komunikowania Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej oraz
Centrum Bada nad Kultur Popularn SWPS. Opublikowa Wirtualny plac zabaw (2006). Z Alkiem Tar-
kowskim prowadzi bloga kultura20.blog.polityka.pl i publikuje felietony w Dwutygodniku.com.
mfliciak @ swps.edu.pl
OLKA GODYS, etnografa w projekcie Modzi i media i autorka raportu czstkowego. Stara si by
spostrzegawczym socjologiem. Uwielbia badania jakociowe, bo jest ciekawska i wierzy, e inni ludzie s
mdrzy, trzeba tylko odpowiednio pyta i porzdnie sucha. Badaa ju wie polsk, zakady przemysowe,
matki, telewizj. Najlepszy trening przesza w badaniach komercyjnych, gdzie nie mona zasania si teori,
a trzeba da zwiz i jasn rekomendacj. Teraz uczy si by matk, wic chce bada polsk szko. Pracuje
w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego w Projekcie Spoecznym 2012.
a.goldys @ ps2012.pl
MATEUSZ HALAWA, wspautor i wspredaktor tego raportu, jest socjologiem i antropologiem, asys-
tentem w Katedrze Mediw w Instytucie Kultury i Komunikowania Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej
i doktorantem Instytutu Studiw Spoecznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz The New School for Social
Research w Nowym Jorku. Opublikowa ycie codzienne z telewizorem. Z bada terenowych (2006). Jest
konsultantem w zespole Obsidian Millward Brown SMG/KRC.
mhalawa.wordpress.com, mhalawa @ swps.edu.pl
MAGORZATA JACYNO jest profesorem w Zakadzie Socjologii Kultury w Instytucie Socjologii Uniwer-
sytetu Warszawskiego, autork i wspautork publikacji z zakresu teorii socjologicznej, indywidualizmu,
konsumpcji, kultury popularnej i globalizacji. Opublikowaa lluzje codziennoci. O teorii socjologicznej
Pierrea Bourdieu (1997) oraz Kultur indywidualizmu (2007), a wsplnie z Alin Szuyck Dziecistwo.
Dowiadczenie bez wiata (1999).Problematyka jej bada oscyluje wok problemw kulturowego kons-
truowania dziecistwa, kultury terapeutycznej, kulturowej historii psychoanalizy i kultury popularnej.
171
HENRY JENKINS jest kulturoznawc, wykadowc University of Southern California. Opublikowa m.in.
Kultur konwergencji: zderzenie starych i nowych mediw (2006).
PAULINA JDRZEJEWSKA, etnografa w projekcie Modzi i media, autorka raportu czstkowego, au-
torka flmu towarzyszcego temu raportowi. Jest socjolok, antropolok, animatork kultury i fotograf.
Prowadzi badania z zakresu antropologii wizualnej, spoecznoci lokalnych, organizacji pozarzdowych oraz
kultur organizacyjnych polskich przedsibiorstw. p.jedrzejewska @ gmail.com
MAREK KRAJEWSKI jest socjologiem, profesorem Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
(Instytut Socjologii) i Wyszej Szkoy Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu. Autor licznych
artykuw dotyczcych kultury popularnej, konsumpcji i sztuki oraz ksiek: Kultury kultury popularnej"
(Pozna 2003, wyd. II: 2006), POPamitane" (Gdask 2006). Redaktor i wspredaktor naukowy ksiek
W stron socjologii przedmiotw" (Pozna 2005), Prywatnie o publicznym. Publicznie o prywatnym"
(Pozna, 2007) Wyobrania spoeczna. Horyzonty rda dynamika". Uwarunkowania strategii dos-
tosowawczych wspczesnego spoeczestwa polskiego - studium socjologiczne (Pozna, 2008). Kurator
Zewntrznej Galerii AMS (1998-2004) oraz projektu Niewidzialne miasto (www.niewidzialnemiasto.pl),
ktrego celem jest dokumentowanie oddolnych, kreatywnych dziaa mieszkacw duych polskich miast
(Pozna, d).
MIROSAWA MARODY jest profesorem psychologii spoecznej w Instytucie Socjologii Uniwersytetu
Warszawskiego oraz kierownikiem Centrum Studiw Politycznych w Midzywydziaowym Instytucie Studiw
Spoecznych UW. Opublikowaa midzy innymi: Co nam zostao z tych lat... Spoeczestwo polskie na progu
zmiany systemowej (1991), Oswajanie rzeczywistoci. Midzy realnym socjalizmem a realn demokracj
(1996), Midzy rynkiem a etatem. Spoeczne negocjowanie polskiej rzeczywistoci (2000). Jej ostatnia
ksika to napisane wraz z Ann Giz-Poleszczuk Przemiany wizi spoecznych (2004).
PAWE MAZUREK, etnograf w projekcie Modzi i media, autor raportu czstkowego i wspautor tego
raportu, jest socjologiem, pisze doktorat powicony cyfrowym nierwnociom w Instytucie Socjologii Uni-
wersytetu Warszawskiego. Prowadzi zajcia z socjologii internetu. Publikowa m.in. w Studiach Socjologicz-
nych, Kulturze i Spoeczestwie, Studiach Medioznawczych. Senior consultant w Impact Development
Training Group. Od kilkunastu lat kolekcjonuje stare jamajskie winyle, ktre na emeryturze zgra na kompa,
a potem wrzuci na YouTubea. pawel.mazurek @ is.uw.edu.pl
AGATA NOWOTNY, koordynatorka projektu Modzi i media i wspautorka tego raportu, pisze doktorat
powicony zagadnieniom estetyzacji codziennoci i dizajnu w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszaw-
skiego, w Instytucie Socjologii prowadzi te warsztaty badawcze dotyczce kultury popularnej i socjologii wiz-
ualnej. W pracy badawczej wykorzystuje metody wizualne, etnografczne i partycypacyjne. Jest redaktork
kwartalnika naukowego Kultura Popularna. Uparcie pisze dizajn, a nie design.
agatanowotny @ gmail.com
TOMEK RATTER, fotograf w projekcie Modzi i media, pi do pna i zaczyna dzie od duego niadania.
Czasem robi zdjcia. W kinie kupuje studenckie bilety na legitymacj Instytutu Twrczej Fotografi Uniwer-
sytetu lskiego w Opawie (Czechy). to.ratter @ gmail.com
172
AGNIESZKA STRZEMISKA, etnografa w projekcie Modzi i media i autorka raportu czstkowego, jest
socjolok, antropolok i badaczk spoeczn, redaktork kwartalnika naukowego Kultura Popularna.
Lubi rozmawia z ludmi, nie lubi wkada ich w wykresy. Prowadzi badania etnografczne i partycypacyjne.
Bardzo to lubi. agnieszka.strzeminska @ gmail.com
JACEK SZEJDA, socjolog. Etnograf w projekcie Modzi i media, autor raportu czstkowego. Wytrwale
przemierza interpretacje internetu, ktry bada dla siebie, dla innych i dla niego samego. Od lat pasjonuje
si analiz sieci spoecznych. Lubi spekulacje o transhumanizmie i udomowieniu maszyn. Jest za ustaw.
TOMASZ SZKUDLAREK, profesor pedagogiki, zajmuje si m.in. kulturowymi i politycznymi kontekstami
edukacji. Jest kierownikiem Zakadu Filozofi Wychowania i Studiw Kulturowych w Instytucie Pedagogiki
WNS Uniwersytetu Gdaskiego, wykada w Japonii, Szwecji i Norwegii. W roku 2006 otrzyma doktorat
honoris causa Linkping University. Opublikowa m.in. Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki
(wyd. 4, 2009) oraz Media: szkic z flozofi i pedagogiki dystansu (1999).
PEWNE PRAWA ZASTRZEONE
Autorzy udostpniaj raport na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa-Uycie niekomercyjne-Na
tych samych warunkach 3.0 Polska.
Pewne prawa zastrzeone na rzecz: Mirosawa Filiciaka, Michaa Danielewicza, Mateusza Halawy,
Pawa Mazurka, Agaty Nowotny oraz Zygmunta Baumana, Wojciecha J. Burszty, Jos van Dijck,
Wiesawa Godzica, Magorzaty Jacyno, Henry'ego Jenkinsa, Marka Krajewskiego, Mirosawy Marody,
Tomasza Szkudlarka oraz Olgi ebkowskiej i Tomka Rattera.
Wolno kopiowa, rozpowszechnia, odtwarza i wykonywa utwr oraz tworzy utwory zalene
pod warunkiem, e utwr nie jest stosowany do celw komercyjnych, utwory zalene s udostpniane
na takiej samej licencji jak raport oraz oznacza si kopie utworu podajc nazw raportu, imiona
i nazwiska autorw, nazw licencji Creative Commons na ktrej dostpny jest raport (wraz z odnonikami
do oryginalnego raportu oraz tekstu licencji, jeli to moliwe) oraz informacj Raport powsta w ramach
grantu Nowe media a uczestnictwo modych Polakw w kulturze ze rodkw operacyjnych w programie
Obserwatorium Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego adminis trowanym przez
Narodowe Centrum Kultury.
Peen tekst licencji jest dostpny pod adresem:
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/pl/w

Młodzi I Media PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Młodzi I Media PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODZI I MEDIA

NOWE MEDIA A UCZESTNICTWO W KULTURZE

You might also like