You are on page 1of 464

% Mahabharata: Santiparvan

% Last updated: Sat Sep 22 2012


% Encoding: ASCII
% Electronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,
% Pune, India, 1999
%
12001001 vaizaMpAyana uvAca
12001001a kRtodakAs te suhRdAM sarveSAM pANDunandanAH
12001001c viduro dhRtarASTraz ca sarvAz ca bharatastriyaH
12001002a tatra te sumahAtmAno nyavasan kurunandanAH
12001002c zaucaM nivartayiSyanto mAsam ekaM bahiH purAt
12001003a kRtodakaM tu rAjAnaM dharmAtmAnaM yudhiSThiram
12001003c abhijagmur mahAtmAnaH siddhA brahmarSisattamAH
12001004a dvaipAyano nAradaz ca devalaz ca mahAn RSiH
12001004c devasthAnaz ca kaNvaz ca teSAM ziSyAz ca sattamAH
12001005a anye ca vedavidvAMsaH kRtaprajJA dvijAtayaH
12001005c gRhasthAH snAtakAH sarve dadRzuH kurusattamam
12001006a abhigamya mahAtmAnaH pUjitAz ca yathAvidhi
12001006c AsaneSu mahArheSu vivizus te maharSayaH
12001007a pratigRhya tataH pUjAM tatkAlasadRzIM tadA
12001007c paryupAsan yathAnyAyaM parivArya yudhiSThiram
12001008a puNye bhAgIrathItIre zokavyAkulacetasam
12001008c AzvAsayanto rAjAnaM viprAH zatasahasrazaH
12001009a nAradas tv abravIt kAle dharmAtmAnaM yudhiSThiram
12001009c vicArya munibhiH sArdhaM tatkAlasadRzaM vacaH
12001010a bhavato bAhuvIryeNa prasAdAn mAdhavasya ca
12001010c jiteyam avaniH kRtsnA dharmeNa ca yudhiSThira
12001011a diSTyA muktAH stha saMgrAmAd asmAl lokabhayaMkarAt
12001011c kSatradharmarataz cApi kaccin modasi pANDava
12001012a kaccic ca nihatAmitraH prINAsi suhRdo nRpa
12001012c kaccic chriyam imAM prApya na tvAM zokaH prabAdhate
12001013 yudhiSThira uvAca
12001013a vijiteyaM mahI kRtsnA kRSNabAhubalAzrayAt
12001013c brAhmaNAnAM prasAdena bhImArjunabalena ca
12001014a idaM tu me mahad duHkhaM vartate hRdi nityadA
12001014c kRtvA jJAtikSayam imaM mahAntaM lobhakAritam
12001015a saubhadraM draupadeyAMz ca ghAtayitvA priyAn sutAn
12001015c jayo 'yam ajayAkAro bhagavan pratibhAti me
12001016a kiM nu vakSyati vArSNeyI vadhUr me madhusUdanam
12001016c dvArakAvAsinI kRSNam itaH pratigataM harim
12001017a draupadI hataputreyaM kRpaNA hatabAndhavA
12001017c asmatpriyahite yuktA bhUyaH pIDayatIva mAm
12001018a idam anyac ca bhagavan yat tvAM vakSyAmi nArada
12001018c mantrasaMvaraNenAsmi kuntyA duHkhena yojitaH
12001019a yo 'sau nAgAyutabalo loke 'pratiratho raNe
12001019c siMhakhelagatir dhImAn ghRNI dAnto yatavrataH
12001020a Azrayo dhArtarASTrANAM mAnI tIkSNaparAkramaH
12001020c amarSI nityasaMrambhI kSeptAsmAkaM raNe raNe
12001021a zIghrAstraz citrayodhI ca kRtI cAdbhutavikramaH
12001021c gUDhotpannaH sutaH kuntyA bhrAtAsmAkaM ca sodaraH
12001022a toyakarmaNi yaM kuntI kathayAm Asa sUryajam
12001022c putraM sarvaguNopetam avakIrNaM jale purA
12001023a yaM sUtaputraM loko 'yaM rAdheyaM cApy amanyata
12001023c sa jyeSThaputraH kuntyA vai bhrAtAsmAkaM ca mAtRjaH
12001024a ajAnatA mayA saMkhye rAjyalubdhena ghAtitaH
12001024c tan me dahati gAtrANi tUlarAzim ivAnalaH
12001025a na hi taM veda pArtho 'pi bhrAtaraM zvetavAhanaH
12001025c nAhaM na bhImo na yamau sa tv asmAn veda suvrataH
12001026a gatA kila pRthA tasya sakAzam iti naH zrutam
12001026c asmAkaM zamakAmA vai tvaM ca putro mamety atha

12001027a
12001027c
12001028a
12001028c
12001029a
12001029c
12001030a
12001030c
12001031a
12001031c
12001032a
12001032c
12001033a
12001033c
12001034a
12001034c
12001035a
12001035c
12001036a
12001036c
12001037a
12001037c
12001038a
12001038c
12001039a
12001039c
12001040a
12001040c
12001041a
12001041c
12001042a
12001042c
12001043a
12001043c
12001044a
12001044c
12002001
12002001a
12002001c
12002002a
12002002c
12002003a
12002003c
12002004a
12002004c
12002005a
12002005c
12002006a
12002006c
12002007a
12002007c
12002008a
12002008c
12002009a
12002009c
12002010a
12002010c
12002011a
12002011c
12002012a

pRthAyA na kRtaH kAmas tena cApi mahAtmanA


atipazcAd idaM mAtary avocad iti naH zrutam
na hi zakSyAmy ahaM tyaktuM nRpaM duryodhanaM raNe
anAryaM ca nRzaMsaM ca kRtaghnaM ca hi me bhavet
yudhiSThireNa saMdhiM ca yadi kuryAM mate tava
bhIto raNe zvetavAhAd iti mAM maMsyate janaH
so 'haM nirjitya samare vijayaM sahakezavam
saMdhAsye dharmaputreNa pazcAd iti ca so 'bravIt
tam avocat kila pRthA punaH pRthulavakSasam
caturNAm abhayaM dehi kAmaM yudhyasva phalgunam
so 'bravIn mAtaraM dhImAn vepamAnaH kRtAJjaliH
prAptAn viSahyAMz caturo na haniSyAmi te sutAn
paJcaiva hi sutA mAtar bhaviSyanti hi te dhruvam
sakarNA vA hate pArthe sArjunA vA hate mayi
taM putragRddhinI bhUyo mAtA putram athAbravIt
bhrAtqNAM svasti kurvIthA yeSAM svasti cikIrSasi
tam evam uktvA tu pRthA visRjyopayayau gRhAn
so 'rjunena hato vIro bhrAtA bhrAtrA sahodaraH
na caiva vivRto mantraH pRthAyAs tasya vA mune
atha zUro maheSvAsaH pArthenAsau nipAtitaH
ahaM tv ajJAsiSaM pazcAt svasodaryaM dvijottama
pUrvajaM bhrAtaraM karNaM pRthAyA vacanAt prabho
tena me dUyate 'tIva hRdayaM bhrAtRghAtinaH
karNArjunasahAyo 'haM jayeyam api vAsavam
sabhAyAM klizyamAnasya dhArtarASTrair durAtmabhiH
sahasotpatitaH krodhaH karNaM dRSTvA prazAmyati
yadA hy asya giro rUkSAH zRNomi kaTukodayAH
sabhAyAM gadato dyUte duryodhanahitaiSiNaH
tadA nazyati me krodhaH pAdau tasya nirIkSya ha
kuntyA hi sadRzau pAdau karNasyeti matir mama
sAdRzyahetum anvicchan pRthAyAs tava caiva ha
kAraNaM nAdhigacchAmi kathaM cid api cintayan
kathaM nu tasya saMgrAme pRthivI cakram agrasat
kathaM ca zapto bhrAtA me tat tvaM vaktum ihArhasi
zrotum icchAmi bhagavaMs tvattaH sarvaM yathAtatham
bhavAn hi sarvavid vidvA&l loke veda kRtAkRtam
vaizaMpAyana uvAca
sa evam uktas tu munir nArado vadatAM varaH
kathayAm Asa tat sarvaM yathA zaptaH sa sUtajaH
evam etan mahAbAho yathA vadasi bhArata
na karNArjunayoH kiM cid aviSahyaM bhaved raNe
guhyam etat tu devAnAM kathayiSyAmi te nRpa
tan nibodha mahArAja yathA vRttam idaM purA
kSatraM svargaM kathaM gacchec chastrapUtam iti prabho
saMgharSajananas tasmAt kanyAgarbho vinirmitaH
sa bAlas tejasA yuktaH sUtaputratvam AgataH
cakArAGgirasAM zreSThe dhanurvedaM gurau tava
sa balaM bhImasenasya phalgunasya ca lAghavam
buddhiM ca tava rAjendra yamayor vinayaM tathA
sakhyaM ca vAsudevena bAlye gANDIvadhanvanaH
prajAnAm anurAgaM ca cintayAno vyadahyata
sa sakhyam agamad bAlye rAjJA duryodhanena vai
yuSmAbhir nityasaMdviSTo daivAc cApi svabhAvataH
vidyAdhikam athAlakSya dhanurvede dhanaMjayam
droNaM rahasy upAgamya karNo vacanam abravIt
brahmAstraM vettum icchAmi sarahasyanivartanam
arjunena samo yuddhe bhaveyam iti me matiH
samaH putreSu ca snehaH ziSyeSu ca tava dhruvam
tvatprasAdAn na mAM brUyur akRtAstraM vicakSaNAH
droNas tathoktaH karNena sApekSaH phalgunaM prati

12002012c
12002013a
12002013c
12002014a
12002014c
12002015a
12002015c
12002016a
12002016c
12002017a
12002017c
12002018a
12002018c
12002019a
12002019c
12002020a
12002020c
12002021a
12002021c
12002022a
12002022c
12002023a
12002023c
12002024a
12002024c
12002025a
12002025c
12002026a
12002026c
12002027a
12002027c
12002028a
12002028c
12002029a
12002029c
12003001
12003001a
12003001c
12003002a
12003002c
12003003a
12003003c
12003004a
12003004c
12003005a
12003005c
12003006a
12003006c
12003007a
12003007c
12003008a
12003008c
12003009a
12003009c
12003010a
12003010c
12003011a
12003011c
12003012a
12003012c

daurAtmyaM cApi karNasya viditvA tam uvAca ha


brahmAstraM brAhmaNo vidyAd yathAvac caritavrataH
kSatriyo vA tapasvI yo nAnyo vidyAt kathaM cana
ity ukto 'GgirasAM zreSTham Amantrya pratipUjya ca
jagAma sahasA rAmaM mahendraM parvataM prati
sa tu rAmam upAgamya zirasAbhipraNamya ca
brAhmaNo bhArgavo 'smIti gauraveNAbhyagacchata
rAmas taM pratijagrAha pRSTvA gotrAdi sarvazaH
uSyatAM svAgataM ceti prItimAMz cAbhavad bhRzam
tatra karNasya vasato mahendre parvatottame
gandharvai rAkSasair yakSair devaiz cAsIt samAgamaH
sa tatreSv astram akarod bhRguzreSThAd yathAvidhi
priyaz cAbhavad atyarthaM devagandharvarakSasAm
sa kadA cit samudrAnte vicarann AzramAntike
ekaH khaDgadhanuSpANiH paricakrAma sUtajaH
so 'gnihotraprasaktasya kasya cid brahmavAdinaH
jaghAnAjJAnataH pArtha homadhenuM yadRcchayA
tad ajJAnakRtaM matvA brAhmaNAya nyavedayat
karNaH prasAdayaMz cainam idam ity abravId vacaH
abuddhipUrvaM bhagavan dhenur eSA hatA tava
mayA tatra prasAdaM me kuruSveti punaH punaH
taM sa vipro 'bravIt kruddho vAcA nirbhartsayann iva
durAcAra vadhArhas tvaM phalaM prApnuhi durmate
yena vispardhase nityaM yadarthaM ghaTase 'nizam
yudhyatas tena te pApa bhUmiz cakraM grasiSyati
tataz cakre mahIgraste mUrdhAnaM te vicetasaH
pAtayiSyati vikramya zatrur gaccha narAdhama
yatheyaM gaur hatA mUDha pramattena tvayA mama
pramattasyaivam evAnyaH ziras te pAtayiSyati
tataH prasAdayAm Asa punas taM dvijasattamam
gobhir dhanaiz ca ratnaiz ca sa cainaM punar abravIt
nedaM madvyAhRtaM kuryAt sarvaloko 'pi vai mRSA
gaccha vA tiSTha vA yad vA kAryaM te tat samAcara
ity ukto brAhmaNenAtha karNo dainyAd adhomukhaH
rAmam abhyAgamad bhItas tad eva manasA smaran
nArada uvAca
karNasya bAhuvIryeNa prazrayeNa damena ca
tutoSa bhRguzArdUlo guruzuzrUSayA tathA
tasmai sa vidhivat kRtsnaM brahmAstraM sanivartanam
provAcAkhilam avyagraM tapasvI sutapasvine
viditAstras tataH karNo ramamANo ''zrame bhRgoH
cakAra vai dhanurvede yatnam adbhutavikramaH
tataH kadA cid rAmas tu carann Azramam antikAt
karNena sahito dhImAn upavAsena karzitaH
suSvApa jAmadagnyo vai visrambhotpannasauhRdaH
karNasyotsaGga AdhAya ziraH klAntamanA guruH
atha kRmiH zleSmamayo mAMsazoNitabhojanaH
dAruNo dAruNasparzaH karNasyAbhyAzam Agamat
sa tasyorum athAsAdya bibheda rudhirAzanaH
na cainam azakat kSeptuM hantuM vApi guror bhayAt
saMdazyamAno 'pi tathA kRmiNA tena bhArata
guruprabodhazaGkI ca tam upaikSata sUtajaH
karNas tu vedanAM dhairyAd asahyAM vinigRhya tAm
akampann avyathaMz caiva dhArayAm Asa bhArgavam
yadA tu rudhireNAGge parispRSTo bhRgUdvahaH
tadAbudhyata tejasvI saMtaptaz cedam abravIt
aho 'smy azucitAM prAptaH kim idaM kriyate tvayA
kathayasva bhayaM tyaktvA yAthAtathyam idaM mama
tasya karNas tadAcaSTa kRmiNA paribhakSaNam
dadarza rAmas taM cApi kRmiM sUkarasaMnibham

12003013a
12003013c
12003014a
12003014c
12003015a
12003015c
12003016a
12003016c
12003017a
12003017c
12003018a
12003018c
12003019a
12003019c
12003020a
12003020c
12003021a
12003021c
12003022a
12003022c
12003023a
12003023c
12003024a
12003024c
12003025a
12003025c
12003026a
12003026c
12003027a
12003027c
12003028a
12003028c
12003029a
12003029c
12003030a
12003030c
12003031a
12003031c
12003032a
12003032c
12003033a
12003033c
12004001
12004001a
12004001c
12004002a
12004002c
12004003a
12004003c
12004004a
12004004c
12004005a
12004005c
12004006a
12004006c
12004007a
12004007c
12004008a
12004008c
12004009a

aSTapAdaM tIkSNadaMSTraM sUcIbhir iva saMvRtam


romabhiH saMniruddhAGgam alarkaM nAma nAmataH
sa dRSTamAtro rAmeNa kRmiH prANAn avAsRjat
tasminn evAsRksaMklinne tad adbhutam ivAbhavat
tato 'ntarikSe dadRze vizvarUpaH karAlavAn
rAkSaso lohitagrIvaH kRSNAGgo meghavAhanaH
sa rAmaM prAJjalir bhUtvA babhASe pUrNamAnasaH
svasti te bhRguzArdUla gamiSyAmi yathAgatam
mokSito narakAd asmi bhavatA munisattama
bhadraM ca te 'stu nandiz ca priyaM me bhavatA kRtam
tam uvAca mahAbAhur jAmadagnyaH pratApavAn
kas tvaM kasmAc ca narakaM pratipanno bravIhi tat
so 'bravId aham AsaM prAg gRtso nAma mahAsuraH
purA devayuge tAta bhRgos tulyavayA iva
so 'haM bhRgoH sudayitAM bhAryAm apaharaM balAt
maharSer abhizApena kRmibhUto 'pataM bhuvi
abravIt tu sa mAM krodhAt tava pUrvapitAmahaH
mUtrazleSmAzanaH pApa nirayaM pratipatsyase
zApasyAnto bhaved brahmann ity evaM tam athAbruvam
bhavitA bhArgave rAma iti mAm abravId bhRguH
so 'ham etAM gatiM prApto yathA nakuzalaM tathA
tvayA sAdho samAgamya vimuktaH pApayonitaH
evam uktvA namaskRtya yayau rAmaM mahAsuraH
rAmaH karNaM tu sakrodham idaM vacanam abravIt
atiduHkham idaM mUDha na jAtu brAhmaNaH sahet
kSatriyasyaiva te dhairyaM kAmayA satyam ucyatAm
tam uvAca tataH karNaH zApabhItaH prasAdayan
brahmakSatrAntare sUtaM jAtaM mAM viddhi bhArgava
rAdheyaH karNa iti mAM pravadanti janA bhuvi
prasAdaM kuru me brahmann astralubdhasya bhArgava
pitA gurur na saMdeho vedavidyApradaH prabhuH
ato bhArgava ity uktaM mayA gotraM tavAntike
tam uvAca bhRguzreSThaH saroSaH prahasann iva
bhUmau nipatitaM dInaM vepamAnaM kRtAJjalim
yasmAn mithyopacarito astralobhAd iha tvayA
tasmAd etad dhi te mUDha brahmAstraM pratibhAsyati
anyatra vadhakAlAt te sadRzena sameyuSaH
abrAhmaNe na hi brahma dhruvaM tiSThet kadA cana
gacchedAnIM na te sthAnam anRtasyeha vidyate
na tvayA sadRzo yuddhe bhavitA kzatriyo bhuvi
evam uktas tu rAmeNa nyAyenopajagAma saH
duryodhanam upAgamya kRtAstro 'smIti cAbravIt
nArada uvAca
karNas tu samavApyaitad astraM bhArgavanandanAt
duryodhanena sahito mumude bharatarSabha
tataH kadA cid rAjAnaH samAjagmuH svayaMvare
kaliGgaviSaye rAjan rAjJaz citrAGgadasya ca
zrImadrAjapuraM nAma nagaraM tatra bhArata
rAjAnaH zatazas tatra kanyArthaM samupAgaman
zrutvA duryodhanas tatra sametAn sarvapArthivAn
rathena kAJcanAGgena karNena sahito yayau
tataH svayaMvare tasmin saMpravRtte mahotsave
samApetur nRpatayaH kanyArthe nRpasattama
zizupAlo jarAsaMdho bhISmako vakra eva ca
kapotaromA nIlaz ca rukmI ca dRDhavikramaH
sRgAlaz ca mahArAja strIrAjyAdhipatiz ca yaH
azokaH zatadhanvA ca bhojo vIraz ca nAmataH
ete cAnye ca bahavo dakSiNAM dizam AzritAH
mlecchAcAryAz ca rAjAnaH prAcyodIcyAz ca bhArata
kAJcanAGgadinaH sarve baddhajAmbUnadasrajaH

12004009c
12004010a
12004010c
12004011a
12004011c
12004012a
12004012c
12004013a
12004013c
12004014a
12004014c
12004015a
12004015c
12004016a
12004016c
12004017a
12004017c
12004018a
12004018c
12004019a
12004019c
12004020a
12004020c
12004021a
12004021c
12005001
12005001a
12005001c
12005002a
12005002c
12005003a
12005003c
12005004a
12005004c
12005005a
12005005c
12005006a
12005006c
12005007a
12005007c
12005008a
12005008c
12005009a
12005009c
12005010a
12005010c
12005011a
12005011c
12005012a
12005012c
12005013a
12005013c
12005014a
12005014c
12005015a
12005015c
12006001
12006001a
12006001c
12006002a

sarve bhAsvaradehAz ca vyAghrA iva madotkaTAH


tataH samupaviSTeSu teSu rAjasu bhArata
viveza raGgaM sA kanyA dhAtrIvarSadharAnvitA
tataH saMzrAvyamANeSu rAjJAM nAmasu bhArata
atyakrAmad dhArtarASTraM sA kanyA varavarNinI
duryodhanas tu kauravyo nAmarSayata laGghanam
pratyaSedhac ca tAM kanyAm asatkRtya narAdhipAn
sa vIryamadamattatvAd bhISmadroNAv upAzritaH
ratham Aropya tAM kanyAm AjuhAva narAdhipAn
tam anvayAd rathI khaDgI bhaddhagodhAGgulitravAn
karNaH zastrabhRtAM zreSThaH pRSThataH puruSarSabha
tato vimardaH sumahAn rAjJAm AsId yudhiSThira
saMnahyatAM tanutrANi rathAn yojayatAm api
te 'bhyadhAvanta saMkruddhAH karNaduryodhanAv ubhau
zaravarSANi muJcanto meghAH parvatayor iva
karNas teSAm ApatatAm ekaikena kSureNa ha
dhanUMSi sazarAvApAny apAtayata bhUtale
tato vidhanuSaH kAMz cit kAMz cid udyatakArmukAn
kAMz cid udvahato bANAn rathazaktigadAs tathA
lAghavAd AkulIkRtya karNaH praharatAM varaH
hatasUtAMz ca bhUyiSThAn avajigye narAdhipAn
te svayaM tvarayanto 'zvAn yAhi yAhIti vAdinaH
vyapeyus te raNaM hitvA rAjAno bhagnamAnasAH
duryodhanas tu karNena pAlyamAno 'bhyayAt tadA
hRSTaH kanyAm upAdAya nagaraM nAgasAhvayam
nArada uvAca
AviSkRtabalaM karNaM jJAtvA rAjA tu mAgadhaH
Ahvayad dvairathenAjau jarAsaMdho mahIpatiH
tayoH samabhavad yuddhaM divyAstraviduSor dvayoH
yudhi nAnApraharaNair anyonyam abhivarSatoH
kSINabANau vidhanuSau bhagnakhaDgau mahIM gatau
bAhubhiH samasajjetAm ubhAv api balAnvitau
bAhukaNTakayuddhena tasya karNo 'tha yudhyataH
bibheda saMdhiM dehasya jarayA zleSitasya ha
sa vikAraM zarIrasya dRSTvA nRpatir AtmanaH
prIto 'smIty abravIt karNaM vairam utsRjya bhArata
prItyA dadau sa karNAya mAlinIM nagarIm atha
aGgeSu narazArdUla sa rAjAsIt sapatnajit
pAlayAm Asa campAM tu karNaH parabalArdanaH
duryodhanasyAnumate tavApi viditaM tathA
evaM zastrapratApena prathitaH so 'bhavat kSitau
tvaddhitArthaM surendreNa bhikSito varmakuNDale
sa divye sahaje prAdAt kuNDale paramArcite
sahajaM kavacaM caiva mohito devamAyayA
vimuktaH kuNDalAbhyAM ca sahajena ca varmaNA
nihato vijayenAjau vAsudevasya pazyataH
brAhmaNasyAbhizApena rAmasya ca mahAtmanaH
kuntyAz ca varadAnena mAyayA ca zatakratoH
bhISmAvamAnAt saMkhyAyAM rathAnAm ardhakIrtanAt
zalyAt tejovadhAc cApi vAsudevanayena ca
rudrasya devarAjasya yamasya varuNasya ca
kuberadroNayoz caiva kRpasya ca mahAtmanaH
astrANi divyAny AdAya yudhi gANDIvadhanvanA
hato vaikartanaH karNo divAkarasamadyutiH
evaM zaptas tava bhrAtA bahubhiz cApi vaJcitaH
na zocyaH sa naravyAghro yuddhe hi nidhanaM gataH
vaizaMpAyana uvAca
etAvad uktvA devarSir virarAma sa nAradaH
yudhiSThiras tu rAjarSir dadhyau zokapariplutaH
taM dInamanasaM vIram adhovadanam Aturam

12006002c
12006003a
12006003c
12006004a
12006004c
12006005a
12006005c
12006006a
12006006c
12006007a
12006007c
12006008a
12006008c
12006009a
12006009c
12006010a
12006010c
12006010e
12006011a
12006011c
12006012a
12006012c
12007001
12007001a
12007001c
12007002a
12007002c
12007003a
12007003c
12007004a
12007004c
12007005a
12007005c
12007006a
12007006c
12007007a
12007007c
12007008a
12007008c
12007009a
12007009c
12007010a
12007010c
12007011a
12007011c
12007012a
12007012c
12007013a
12007013c
12007014a
12007014c
12007015a
12007015c
12007015e
12007016a
12007016c
12007017a
12007017c
12007018a
12007018c

niHzvasantaM yathA nAgaM paryazrunayanaM tathA


kuntI zokaparItAGgI duHkhopahatacetanA
abravIn madhurAbhASA kAle vacanam arthavat
yudhiSThira mahAbAho nainaM zocitum arhasi
jahi zokaM mahAprAjJa zRNu cedaM vaco mama
yatitaH sa mayA pUrvaM bhrAtryaM jJApayituM tava
bhAskareNa ca devena pitrA dharmabhRtAM vara
yad vAcyaM hitakAmena suhRdA bhUtim icchatA
tathA divAkareNoktaH svapnAnte mama cAgrataH
na cainam azakad bhAnur ahaM vA snehakAraNaiH
purA pratyanunetuM vA netuM vApy ekatAM tvayA
tataH kAlaparItaH sa vairasyoddhukSaNe rataH
pratIpakArI yuSmAkam iti copekSito mayA
ity ukto dharmarAjas tu mAtrA bASpAkulekSaNaH
uvAca vAkyaM dharmAtmA zokavyAkulacetanaH
bhavatyA gUDhamantratvAt pIDito 'smIty uvAca tAm
zazApa ca mahAtejAH sarvalokeSu ca striyaH
na guhyaM dhArayiSyantIty atiduHkhasamanvitaH
sa rAjA putrapautrANAM saMbandhisuhRdAM tathA
smarann udvignahRdayo babhUvAsvasthacetanaH
tataH zokaparItAtmA sadhUma iva pAvakaH
nirvedam akarod dhImAn rAjA saMtApapIDitaH
vaizaMpAyana uvAca
yudhiSThiras tu dharmAtmA zokavyAkulacetanaH
zuzoca duHkhasaMtaptaH smRtvA karNaM mahAratham
AviSTo duHkhazokAbhyAM niHzvasaMz ca punaH punaH
dRSTvArjunam uvAcedaM vacanaM zokakarzitaH
yad bhaikSam AcariSyAma vRSNyandhakapure vayam
jJAtIn niSpuruSAn kRtvA nemAM prApsyAma durgatim
amitrA naH samRddhArthA vRttArthAH kuravaH kila
AtmAnam AtmanA hatvA kiM dharmaphalam ApnumaH
dhig astu kSAtram AcAraM dhig astu balam aurasam
dhig astv amarSaM yenemAm ApadaM gamitA vayam
sAdhu kSamA damaH zaucam avairodhyam amatsaraH
ahiMsA satyavacanaM nityAni vanacAriNAm
vayaM tu lobhAn mohAc ca stambhaM mAnaM ca saMzritAH
imAm avasthAm ApannA rAjyalezabubhukSayA
trailokyasyApi rAjyena nAsmAn kaz cit praharSayet
bAndhavAn nihatAn dRSTvA pRthivyAm AmiSaiSiNaH
te vayaM pRthivIhetor avadhyAn pRthivIsamAn
saMparityajya jIvAmo hInArthA hatabAndhavAH
AmiSe gRdhyamAnAnAm azunAM naH zunAm iva
AmiSaM caiva no naSTam AmiSasya ca bhojinaH
na pRthivyA sakalayA na suvarNasya rAzibhiH
na gavAzvena sarveNa te tyAjyA ya ime hatAH
saMyuktAH kAmamanyubhyAM krodhAmarSasamanvitAH
mRtyuyAnaM samAruhya gatA vaivasvatakSayam
bahu kalyANam icchanta Ihante pitaraH sutAn
tapasA brahmacaryeNa vandanena titikSayA
upavAsais tathejyAbhir vratakautukamaGgalaiH
labhante mAtaro garbhAMs tAn mAsAn daza bibhrati
yadi svasti prajAyante jAtA jIvanti vA yadi
saMbhAvitA jAtabalAs te dadyur yadi naH sukham
iha cAmutra caiveti kRpaNAH phalahetukAH
tAsAm ayaM samArambho nivRttaH kevalo 'phalaH
yad AsAM nihatAH putrA yuvAno mRSTakuNDalAH
abhuktvA pArthivAn bhogAn RNAny anavadAya ca
pitRbhyo devatAbhyaz ca gatA vaivasvatakSayam
yadaiSAm aGga pitarau jAtau kAmamayAv iva
saMjAtabalarUpeSu tadaiva nihatA nRpAH

12007019a
12007019c
12007020a
12007020c
12007021a
12007021c
12007022a
12007022c
12007023a
12007023c
12007024a
12007024c
12007025a
12007025c
12007026a
12007026c
12007026e
12007027a
12007027c
12007028a
12007028c
12007029a
12007029c
12007030a
12007030c
12007031a
12007031c
12007031e
12007032a
12007032c
12007033a
12007033c
12007034a
12007034c
12007035a
12007035c
12007036a
12007036c
12007037a
12007037c
12007038a
12007038c
12007039a
12007039c
12007040a
12007040c
12007041a
12007041c
12008001
12008001a
12008001c
12008002a
12008002c
12008003a
12008003c
12008004a
12008004c
12008005a
12008005c
12008006a

saMyuktAH kAmamanyubhyAM krodhaharSAsamaJjasAH


na te janmaphalaM kiM cid bhoktAro jAtu karhi cit
pAJcAlAnAM kurUNAM ca hatA eva hi ye 'hatAH
te vayaM tv adhamA&l lokAn prapadyema svakarmabhiH
vayam evAsya lokasya vinAze kAraNaM smRtAH
dhRtarASTrasya putreNa nikRtyA pratyapatsmahi
sadaiva nikRtiprajJo dveSTA mAyopajIvanaH
mithyAvRttaH sa satatam asmAsv anapakAriSu
aMzakAmA vayaM te ca na cAsmAbhir na tair jitam
na tair bhukteyam avanir na nAryo gItavAditam
nAmAtyasamitau kathyaM na ca zrutavatAM zrutam
na ratnAni parArdhyAni na bhUr na draviNAgamaH
Rddhim asmAsu tAM dRSTvA vivarNo hariNaH kRzaH
dhRtarASTrasya nRpateH saubalena niveditaH
taM pitA putragRddhitvAd anumene 'naye sthitam
anavekSyaiva pitaraM gAGgeyaM viduraM tathA
asaMzayaM dhRtarASTro yathaivAhaM tathA gataH
aniyamyAzuciM lubdhaM putraM kAmavazAnugam
patito yazaso dIptAd ghAtayitvA sahodarAn
imau vRddhau ca zokAgnau prakSipya sa suyodhanaH
asmatpradveSasaMyuktaH pApabuddhiH sadaiva hi
ko hi bandhuH kulInaH saMs tathA brUyAt suhRjjane
yathAsAv uktavAn kSudro yuyutsur vRSNisaMnidhau
Atmano hi vayaM doSAd vinaSTAH zAzvatIH samAH
pradahanto dizaH sarvAs tejasA bhAskarA iva
so 'smAkaM vairapuruSo durmantripragrahaM gataH
duryodhanakRte hy etat kulaM no vinipAtitam
avadhyAnAM vadhaM kRtvA loke prAptAH sma vAcyatAm
kulasyAsyAntakaraNaM durmatiM pApakAriNam
rAjA rASTrezvaraM kRtvA dhRtarASTro 'dya zocati
hatAH zUrAH kRtaM pApaM viSayaH svo vinAzitaH
hatvA no vigato manyuH zoko mAM rundhayaty ayam
dhanaMjaya kRtaM pApaM kalyANenopahanyate
tyAgavAMz ca punaH pApaM nAlaM kartum iti zrutiH
tyAgavAJ janmamaraNe nApnotIti zrutir yadA
prAptavartmA kRtamatir brahma saMpadyate tadA
sa dhanaMjaya nirdvaMdvo munir jJAnasamanvitaH
vanam Amantrya vaH sarvAn gamiSyAmi paraMtapa
na hi kRtsnatamo dharmaH zakyaH prAptum iti zrutiH
parigrahavatA tan me pratyakSam arisUdana
mayA nisRSTaM pApaM hi parigraham abhIpsatA
janmakSayanimittaM ca zakyaM prAptum iti zrutiH
sa parigraham utsRjya kRtsnaM rAjyaM tathaiva ca
gamiSyAmi vinirmukto vizoko vijvaras tathA
prazAdhi tvam imAm urvIM kSemAM nihatakaNTakAm
na mamArtho 'sti rAjyena na bhogair vA kurUttama
etAvad uktvA vacanaM dharmarAjo yudhiSThiraH
vyupAramat tataH pArthaH kanIyAn pratyabhASata
vaizaMpAyana uvAca
athArjuna uvAcedam adhikSipta ivAkSamI
abhinItataraM vAkyaM dRDhavAdaparAkramaH
darzayann aindrir AtmAnam ugram ugraparAkramaH
smayamAno mahAtejAH sRkkiNI saMlihan muhuH
aho duHkham aho kRcchram aho vaiklavyam uttamam
yat kRtvAmAnuSaM karma tyajethAH zriyam uttamAm
zatrUn hatvA mahIM labdhvA svadharmeNopapAditAm
hatAmitraH kathaM sarvaM tyajethA buddhilAghavAt
klIbasya hi kuto rAjyaM dIrghasUtrasya vA punaH
kimarthaM ca mahIpAlAn avadhIH krodhamUrchitaH
yo hy AjijIviSed bhaikSyaM karmaNA naiva kena cit

12008006c
12008006e
12008007a
12008007c
12008008a
12008008c
12008009a
12008009c
12008010a
12008010c
12008011a
12008011c
12008012a
12008012c
12008013a
12008013c
12008014a
12008014c
12008015a
12008015c
12008016a
12008016c
12008017a
12008017c
12008018a
12008018c
12008019a
12008019c
12008020a
12008020c
12008021a
12008021c
12008022a
12008022c
12008023a
12008023c
12008024a
12008024c
12008025a
12008025c
12008026a
12008026c
12008027a
12008027c
12008028a
12008028c
12008029a
12008029c
12008030a
12008030c
12008031a
12008031c
12008032a
12008032c
12008033a
12008033c
12008034a
12008034c
12008035a
12008035c

samArambhAn bubhUSeta hatasvastir akiMcanaH


sarvalokeSu vikhyAto na putrapazusaMhitaH
kApAlIM nRpa pApiSThAM vRttim AsthAya jIvataH
saMtyajya rAjyam RddhaM te loko 'yaM kiM vadiSyati
sarvArambhAn samutsRjya hatasvastir akiMcanaH
kasmAd AzaMsase bhaikSyaM cartuM prAkRtavat prabho
asmin rAjakule jAto jitvA kRtsnAM vasuMdharAm
dharmArthAv akhilau hitvA vanaM mauDhyAt pratiSThase
yadImAni havIMSIha vimathiSyanty asAdhavaH
bhavatA viprahINAni prAptaM tvAm eva kilbiSam
AkiMcanyam anAzAsyam iti vai nahuSo 'bravIt
kRtyA nRzaMsA hy adhane dhig astv adhanatAm iha
azvastanam RSINAM hi vidyate veda tad bhavAn
yaM tv imaM dharmam ity Ahur dhanAd eSa pravartate
dharmaM saMharate tasya dhanaM harati yasya yaH
hriyamANe dhane rAjan vayaM kasya kSamemahi
abhizastavat prapazyanti daridraM pArzvataH sthitam
dAridryaM pAtakaM loke kas tac chaMsitum arhati
patitaH zocyate rAjan nirdhanaz cApi zocyate
vizeSaM nAdhigacchAmi patitasyAdhanasya ca
arthebhyo hi vivRddhebhyaH saMbhRtebhyas tatas tataH
kriyAH sarvAH pravartante parvatebhya ivApagAH
ardhAd dharmaz ca kAmaz ca svargaz caiva narAdhipa
prANayAtrA hi lokasya vinArthaM na prasidhyati
arthena hi vihInasya puruSasyAlpamedhasaH
vyucchidyante kriyAH sarvA grISme kusarito yathA
yasyArthAs tasya mitrANi yasyArthAs tasya bAndhavAH
yasyArthAH sa pumA&l loke yasyArthAH sa ca paNDitaH
adhanenArthakAmena nArthaH zakyo vivitsatA
arthair arthA nibadhyante gajair iva mahAgajAH
dharmaH kAmaz ca svargaz ca harSaH krodhaH zrutaM damaH
arthAd etAni sarvANi pravartante narAdhipa
dhanAt kulaM prabhavati dhanAd dharmaH pravartate
nAdhanasyAsty ayaM loko na paraH puruSottama
nAdhano dharmakRtyAni yathAvad anutiSThati
dhanAd dhi dharmaH sravati zailAd girinadI yathA
yaH kRzAzvaH kRzagavaH kRzabhRtyaH kRzAtithiH
sa vai rAjan kRzo nAma na zarIrakRzaH kRzaH
avekSasva yathAnyAyaM pazya devAsuraM yathA
rAjan kim anyaj jJAtInAM vadhAd Rdhyanti devatAH
na ced dhartavyam anyasya kathaM tad dharmam Arabhet
etAvAn eva vedeSu nizcayaH kavibhiH kRtaH
adhyetavyA trayI vidyA bhavitavyaM vipazcitA
sarvathA dhanam AhAryaM yaSTavyaM cApi yatnataH
drohAd devair avAptAni divi sthAnAni sarvazaH
iti devA vyavasitA vedavAdAz ca zAzvatAH
adhIyante tapasyanti yajante yAjayanti ca
kRtsnaM tad eva ca zreyo yad apy Adadate 'nyataH
na pazyAmo 'napahRtaM dhanaM kiM cit kva cid vayam
evam eva hi rAjAno jayanti pRthivIm imAm
jitvA mamatvaM bruvate putrA iva pitur dhane
rAjarSayo jitasvargA dharmo hy eSAM nigadyate
yathaiva pUrNAd udadheH syandanty Apo dizo daza
evaM rAjakulAd vittaM pRthivIM pratitiSThati
AsId iyaM dilIpasya nRgasya nahuSasya ca
ambarISasya mAndhAtuH pRthivI sA tvayi sthitA
sa tvAM dravyamayo yajJaH saMprAptaH sarvadakSiNaH
taM cen na yajase rAjan prAptas tvaM devakilbiSam
yeSAM rAjAzvamedhena yajate dakSiNAvatA
upetya tasyAvabhRthaM pUtAH sarve bhavanti te

12008036a
12008036c
12008037a
12008037c
12009001
12009001a
12009001c
12009002a
12009002c
12009003a
12009003c
12009004a
12009004c
12009005a
12009005c
12009006a
12009006c
12009007a
12009007c
12009008a
12009008c
12009009a
12009009c
12009010a
12009010c
12009011a
12009011c
12009012a
12009012c
12009013a
12009013c
12009014a
12009014c
12009015a
12009015c
12009016a
12009016c
12009017a
12009017c
12009018a
12009018c
12009019a
12009019c
12009020a
12009020c
12009021a
12009021c
12009022a
12009022c
12009023a
12009023c
12009024a
12009024c
12009025a
12009025c
12009026a
12009026c
12009027a
12009027c
12009028a

vizvarUpo mahAdevaH sarvamedhe mahAmakhe


juhAva sarvabhUtAni tathaivAtmAnam AtmanA
zAzvato 'yaM bhUtipatho nAsyAntam anuzuzruma
mahAn dAzarathaH panthA mA rAjan kApathaM gamaH
yudhiSThira uvAca
muhUrtaM tAvad ekAgro manaHzrotre 'ntarAtmani
dhArayitvApi te zrutvA rocatAM vacanaM mama
sArthagamyam ahaM mArgaM na jAtu tvatkRte punaH
gaccheyaM tad gamiSyAmi hitvA grAmyasukhAny uta
kSemyaz caikAkinA gamyaH panthAH ko 'stIti pRccha mAm
atha vA necchasi praSTum apRcchann api me zRNu
hitvA grAmyasukhAcAraM tapyamAno mahat tapaH
araNye phalamUlAzI cariSyAmi mRgaiH saha
juhvAno 'gniM yathAkAlam ubhau kAlAv upaspRzan
kRzaH parimitAhAraz carmacIrajaTAdharaH
zItavAtAtapasahaH kSutpipAsAzramakSamaH
tapasA vidhidRSTena zarIram upazoSayan
manaHkarNasukhA nityaM zRNvann uccAvacA giraH
muditAnAm araNyeSu vasatAM mRgapakSiNAm
Ajighran pezalAn gandhAn phullAnAM vRkSavIrudhAm
nAnArUpAn vane pazyan ramaNIyAn vanaukasaH
vAnaprasthajanasyApi darzanaM kulavAsinaH
nApriyANy AcariSyAmi kiM punar grAmavAsinAm
ekAntazIlI vimRzan pakvApakvena vartayan
pitqn devAMz ca vanyena vAgbhir adbhiz ca tarpayan
evam AraNyazAstrANAm ugram ugrataraM vidhim
sevamAnaH pratIkSiSye dehasyAsya samApanam
atha vaiko 'ham ekAham ekaikasmin vanaspatau
caran bhaikSyaM munir muNDaH kSapayiSye kalevaram
pAMsubhiH samavacchannaH zUnyAgArapratizrayaH
vRkSamUlaniketo vA tyaktasarvapriyApriyaH
na zocan na prahRSyaMz ca tulyanindAtmasaMstutiH
nirAzIr nirmamo bhUtvA nirdvaMdvo niSparigrahaH
AtmArAmaH prasannAtmA jaDAndhabadhirAkRtiH
akurvANaH paraiH kAM cit saMvidaM jAtu kena cit
jaGgamAjaGgamAn sarvAn navihiMsaMz caturvidhAn
prajAH sarvAH svadharmasthAH samaH prANabhRtaH prati
na cApy avahasan kaM cin na kurvan bhrukuTIM kva cit
prasannavadano nityaM sarvendriyasusaMyataH
apRcchan kasya cin mArgaM vrajan yenaiva kena cit
na dezaM na dizaM kAM cid gantum icchan vizeSataH
gamane nirapekSaz ca pazcAd anavalokayan
RjuH praNihito gacchaMs trasasthAvaravarjakaH
svabhAvas tu prayAty agre prabhavanty azanAny api
dvaMdvAni ca viruddhAni tAni sarvANy acintayan
alpaM vAsvAdu vA bhojyaM pUrvAlAbhena jAtu cit
anyeSv api cara&l lAbham alAbhe sapta pUrayan
vidhUme nyastamusale vyaGgAre bhuktavaj jane
atItapAtrasaMcAre kAle vigatabhikSuke
ekakAlaM caran bhaikSyaM gRhe dve caiva paJca ca
spRhApAzAn vimucyAhaM cariSyAmi mahIm imAm
na jijIviSuvat kiM cin na mumUrSuvad Acaran
jIvitaM maraNaM caiva nAbhinandan na ca dviSan
vAsyaikaM takSato bAhuM candanenaikam ukSataH
nAkalyANaM na kalyANaM cintayann ubhayos tayoH
yAH kAz cij jIvatA zakyAH kartum abhyudayakriyAH
sarvAs tAH samabhityajya nimeSAdivyavasthitaH
teSu nityam asaktaz ca tyaktasarvendriyakriyaH
suparityaktasaMkalpaH sunirNiktAtmakalmaSaH
vimuktaH sarvasaGgebhyo vyatItaH sarvavAgurAH

12009028c
12009029a
12009029c
12009030a
12009030c
12009031a
12009031c
12009032a
12009032c
12009033a
12009033c
12009034a
12009034c
12009035a
12009035c
12009036a
12009036c
12009037a
12009037c
12010001
12010001a
12010001c
12010002a
12010002c
12010003a
12010003c
12010004a
12010004c
12010005a
12010005c
12010006a
12010006c
12010007a
12010007c
12010008a
12010008c
12010009a
12010009c
12010010a
12010010c
12010011a
12010011c
12010012a
12010012c
12010013a
12010013c
12010014a
12010014c
12010015a
12010015c
12010016a
12010016c
12010017a
12010017c
12010018a
12010018c
12010019a
12010019c
12010020a
12010020c

na vaze kasya cit tiSThan sadharmA mAtarizvanaH


vItarAgaz carann evaM tuSTiM prApsyAmi zAzvatIm
tRSNayA hi mahat pApam ajJAnAd asmi kAritaH
kuzalAkuzalAny eke kRtvA karmANi mAnavAH
kAryakAraNasaMzliSTaM svajanaM nAma bibhrati
AyuSo 'nte prahAyedaM kSINaprAyaM kalevaram
pratigRhNAti tat pApaM kartuH karmaphalaM hi tat
evaM saMsAracakre 'smin vyAviddhe rathacakravat
sameti bhUtagrAmo 'yaM bhUtagrAmeNa kAryavAn
janmamRtyujarAvyAdhivedanAbhir upadrutam
asAram imam asvantaM saMsAraM tyajataH sukham
divaH patatsu deveSu sthAnebhyaz ca maharSiSu
ko hi nAma bhavenArthI bhavet kAraNatattvavit
kRtvA hi vividhaM karma tat tad vividhalakSaNam
pArthivair nRpatiH svalpaiH kAraNair eva badhyate
tasmAt prajJAmRtam idaM cirAn mAM pratyupasthitam
tat prApya prArthaye sthAnam avyayaM zAzvataM dhruvam
etayA satataM vRttyA carann evaMprakArayA
dehaM saMsthApayiSyAmi nirbhayaM mArgam AsthitaH
bhIma uvAca
zrotriyasyeva te rAjan mandakasyAvipazcitaH
anuvAkahatAbuddhir naiSA tattvArthadarzinI
Alasye kRtacittasya rAjadharmAnasUyataH
vinAze dhArtarASTrANAM kiM phalaM bharatarSabha
kSamAnukampA kAruNyam AnRzaMsyaM na vidyate
kSAtram Acarato mArgam api bandhos tvadantare
yadImAM bhavato buddhiM vidyAma vayam IdRzIm
zastraM naiva grahISyAmo na vadhiSyAma kaM cana
bhaikSyam evAcariSyAma zarIrasyA vimokSaNAt
na cedaM dAruNaM yuddham abhaviSyan mahIkSitAm
prANasyAnnam idaM sarvam iti vai kavayo viduH
sthAvaraM jaGgamaM caiva sarvaM prANasya bhojanam
AdadAnasya ced rAjyaM ye ke cit paripanthinaH
hantavyAs ta iti prAjJAH kSatradharmavido viduH
te sadoSA hatAsmAbhI rAjyasya paripanthinaH
tAn hatvA bhuGkSva dharmeNa yudhiSThira mahIm imAm
yathA hi puruSaH khAtvA kUpam aprApya codakam
paGkadigdho nivarteta karmedaM nas tathopamam
yathAruhya mahAvRkSam apahRtya tato madhu
aprAzya nidhanaM gacchet karmedaM nas tathopamam
yathA mahAntam adhvAnam AzayA puruSaH patan
sa nirAzo nivarteta karmedaM nas tathopamam
yathA zatrUn ghAtayitvA puruSaH kurusattama
AtmAnaM ghAtayet pazcAt karmedaM nas tathAvidham
yathAnnaM kSudhito labdhvA na bhuJjIta yadRcchayA
kAmI ca kAminIM labdhvA karmedaM nas tathAvidham
vayam evAtra garhyA hi ye vayaM mandacetasaH
tvAM rAjann anugacchAmo jyeSTho 'yam iti bhArata
vayaM hi bAhubalinaH kRtavidyA manasvinaH
klIbasya vAkye tiSThAmo yathaivAzaktayas tathA
agatIn kAgatIn asmAn naSTArthAn arthasiddhaye
kathaM vai nAnupazyeyur janAH pazyanti yAdRzam
ApatkAle hi saMnyAsaH kartavya iti ziSyate
jarayAbhiparItena zatrubhir vyaMsitena ca
tasmAd iha kRtaprajJAs tyAgaM na paricakSate
dharmavyatikramaM cedaM manyante sUkSmadarzinaH
kathaM tasmAt samutpannas tanniSThas tad upAzrayaH
tad eva nindann AsIta zraddhA vAnyatra gRhyate
zriyA vihInair adhanair nAstikaiH saMpravartitam
vedavAdasya vijJAnaM satyAbhAsam ivAnRtam

12010021a
12010021c
12010022a
12010022c
12010023a
12010023c
12010024a
12010024c
12010025a
12010025c
12010026a
12010026c
12010027a
12010027c
12010028a
12010028c
12011001
12011001a
12011001c
12011002a
12011002c
12011003a
12011003c
12011004a
12011004c
12011005a
12011005c
12011006
12011006a
12011006c
12011007
12011007a
12011007c
12011008
12011008a
12011008c
12011009
12011009a
12011009c
12011010
12011010a
12011010c
12011011
12011011a
12011011c
12011012a
12011012c
12011013a
12011013c
12011014a
12011014c
12011015a
12011015c
12011016a
12011016c
12011017a
12011017c
12011018a
12011018c
12011019a

zakyaM tu mauNDyam AsthAya bibhratAtmAnam AtmanA


dharmacchadma samAsthAya AsituM na tu jIvitum
zakyaM punar araNyeSu sukham ekena jIvitum
abibhratA putrapautrAn devarSIn atithIn pitqn
neme mRgAH svargajito na varAhA na pakSiNaH
athaitena prakAreNa puNyam Ahur na tAJ janAH
yadi saMnyAsataH siddhiM rAjan kaz cid avApnuyAt
parvatAz ca drumAz caiva kSipraM siddhim avApnuyuH
ete hi nityasaMnyAsA dRzyante nirupadravAH
aparigrahavantaz ca satataM cAtmacAriNaH
atha ced AtmabhAgyeSu nAnyeSAM siddhim aznute
tasmAt karmaiva kartavyaM nAsti siddhir akarmaNaH
audakAH sRSTayaz caiva jantavaH siddhim ApnuyuH
yeSAm Atmaiva bhartavyo nAnyaH kaz cana vidyate
avekSasva yathA svaiH svaiH karmabhir vyApRtaM jagat
tasmAt karmaiva kartavyaM nAsti siddhir akarmaNaH
arjuna uvAca
atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam
tApasaiH saha saMvAdaM zakrasya bharatarSabha
ke cid gRhAn parityajya vanam abhyagaman dvijAH
ajAtazmazravo mandAH kule jAtAH pravavrajuH
dharmo 'yam iti manvAnA brahmacarye vyavasthitAH
tyaktvA gRhAn pitqMz caiva tAn indro 'nvakRpAyata
tAn AbabhASe bhagavAn pakSI bhUtvA hiraNmayaH
suduSkaraM manuSyaiz ca yat kRtaM vighasAzibhiH
puNyaM ca bata karmaiSAM prazastaM caiva jIvitam
saMsiddhAs te gatiM mukhyAM prAptA dharmaparAyaNAH
RSaya UcuH
aho batAyaM zakunir vighasAzAn prazaMsati
asmAn nUnam ayaM zAsti vayaM ca vighasAzinaH
zakunir uvAca
nAhaM yuSmAn prazaMsAmi paGkadigdhAn rajasvalAn
ucchiSTabhojino mandAn anye vai vighasAzinaH
RSaya UcuH
idaM zreyaH param iti vayam evAbhyupAsmahe
zakune brUhi yac chreyo bhRzaM vai zraddadhAma te
zakunir uvAca
yadi mAM nAbhizaGkadhvaM vibhajyAtmAnam AtmanA
tato 'haM vaH pravakSyAmi yAthAtathyaM hitaM vacaH
RSaya UcuH
zRNumas te vacas tAta panthAno viditAs tava
niyoge caiva dharmAtman sthAtum icchAma zAdhi naH
zakunir uvAca
catuSpadAM gauH pravarA lohAnAM kAJcanaM varam
zabdAnAM pravaro mantro brAhmaNo dvipadAM varaH
mantro 'yaM jAtakarmAdi brAhmaNasya vidhIyate
jIvato yo yathAkAlaM zmazAnanidhanAd iti
karmANi vaidikAny asya svargyaH panthAs tv anuttamaH
atha sarvANi karmANi mantrasiddhAni cakSate
AmnAyadRDhavAdIni tathA siddhir iheSyate
mAsArdhamAsA Rtava AdityazazitArakam
Ihante sarvabhUtAni tad RtaM karmasaGginAm
siddhikSetram idaM puNyam ayam evAzramo mahAn
atha ye karma nindanto manuSyAH kApathaM gatAH
mUDhAnAm arthahInAnAM teSAm enas tu vidyate
devavaMzAn pitRvaMzAn brahmavaMzAMz ca zAzvatAn
saMtyajya mUDhA vartante tato yAnty azrutIpatham
etad vo 'stu tapo yuktaM dadAnIty RSicoditam
tasmAt tad adhyavasatas tapasvi tapa ucyate
devavaMzAn pitRvaMzAn brahmavaMzAMz ca zAzvatAn

12011019c
12011020a
12011020c
12011021a
12011021c
12011022a
12011022c
12011023a
12011023c
12011024a
12011024c
12011025a
12011025c
12011026a
12011026c
12011027a
12011027c
12011028a
12011028c
12012001
12012001a
12012001c
12012002a
12012002c
12012003a
12012003c
12012004a
12012004c
12012004e
12012005a
12012005c
12012006a
12012006c
12012007a
12012007c
12012008a
12012008c
12012009a
12012009c
12012010a
12012010c
12012011a
12012011c
12012012a
12012012c
12012013a
12012013c
12012014a
12012014c
12012015a
12012015c
12012016a
12012016c
12012017a
12012017c
12012018a
12012018c
12012019a
12012019c
12012020a

saMvibhajya guroz caryAM tad vai duSkaram ucyate


devA vai duSkaraM kRtvA vibhUtiM paramAM gatAH
tasmAd gArhasthyam udvoDhuM duSkaraM prabravImi vaH
tapaH zreSThaM prajAnAM hi mUlam etan na saMzayaH
kuTumbavidhinAnena yasmin sarvaM pratiSThitam
etad vidus tapo viprA dvaMdvAtItA vimatsarAH
tasmAd vanaM madhyamaM ca lokeSu tapa ucyate
durAdharSaM padaM caiva gacchanti vighasAzinaH
sAyaMprAtar vibhajyAnnaM svakuTumbe yathAvidhi
dattvAtithibhyo devebhyaH pitRbhyaH svajanasya ca
avaziSTAni ye 'znanti tAn Ahur vighasAzinaH
tasmAt svadharmam AsthAya suvratAH satyavAdinaH
lokasya guravo bhUtvA te bhavanty anupaskRtAH
tridivaM prApya zakrasya svargaloke vimatsarAH
vasanti zAzvatIr varSA janA duSkarakAriNaH
tatas te tad vacaH zrutvA tasya dharmArthasaMhitam
utsRjya nAstikagatiM gArhasthyaM dharmam AzritAH
tasmAt tvam api durdharSa dhairyam Alambya zAzvatam
prazAdhi pRthivIM kRtsnAM hatAmitrAM narottama
vaizaMpAyana uvAca
arjunasya vacaH zrutvA nakulo vAkyam abravIt
rAjAnam abhisaMprekSya sarvadharmabhRtAM varam
anurudhya mahAprAjJo bhrAtuz cittam ariMdamaH
vyUDhorasko mahAbAhus tAmrAsyo mitabhASitA
vizAkhayUpe devAnAM sarveSAm agnayaz citAH
tasmAd viddhi mahArAja devAn karmapathi sthitAn
anAstikAn AstikAnAM prANadAH pitaraz ca ye
te 'pi karmaiva kurvanti vidhiM pazyasva pArthiva
vedavAdApaviddhAMs tu tAn viddhi bhRzanAstikAn
na hi vedoktam utsRjya vipraH sarveSu karmasu
devayAnena nAkasya pRSTham Apnoti bhArata
atyAzramAn ayaM sarvAn ity Ahur vedanizcayAH
brAhmaNAH zrutisaMpannAs tAn nibodha janAdhipa
vittAni dharmalabdhAni kratumukhyeSv avAsRjan
kRtAtmasu mahArAja sa vai tyAgI smRto naraH
anavekSya sukhAdAnaM tathaivordhvaM pratiSThitaH
AtmatyAgI mahArAja sa tyAgI tAmasaH prabho
aniketaH paripatan vRkSamUlAzrayo muniH
apAcakaH sadA yogI sa tyAgI pArtha bhikSukaH
krodhaharSAv anAdRtya paizunyaM ca vizAM pate
vipro vedAn adhIte yaH sa tyAgI gurupUjakaH
AzramAMs tulayA sarvAn dhRtAn Ahur manISiNaH
ekatas te trayo rAjan gRhasthAzrama ekataH
samIkSate tu yo 'rthaM vai kAmaM svargaM ca bhArata
ayaM panthA maharSINAm iyaM lokavidAM gatiH
iti yaH kurute bhAvaM sa tyAgI bharatarSabha
na yaH parityajya gRhAn vanam eti vimUDhavat
yadA kAmAn samIkSeta dharmavaitaMsiko 'nRjuH
athainaM mRtyupAzena kaNThe badhnAti mRtyurAT
abhimAnakRtaM karma naitat phalavad ucyate
tyAgayuktaM mahArAja sarvam eva mahAphalam
zamo damas tapo dAnaM satyaM zaucam athArjavam
yajJo dhRtiz ca dharmaz ca nityam ArSo vidhiH smRtaH
pitRdevAtithikRte samArambho 'tra zasyate
atraiva hi mahArAja trivargaH kevalaM phalam
etasmin vartamAnasya vidhau vipraniSevite
tyAginaH prasRtasyeha nocchittir vidyate kva cit
asRjad dhi prajA rAjan prajApatir akalmaSaH
mAM yakSyantIti zAntAtmA yajJair vividhadakSiNaiH
vIrudhaz caiva vRkSAMz ca yajJArthaM ca tathauSadhIH

12012020c
12012021a
12012021c
12012022a
12012022c
12012023a
12012023c
12012024a
12012024c
12012025a
12012025c
12012025e
12012026a
12012026c
12012026e
12012027a
12012027c
12012028a
12012028c
12012029a
12012029c
12012030a
12012030c
12012031a
12012031c
12012032a
12012032c
12012033a
12012033c
12012034a
12012034c
12012035a
12012035c
12012036a
12012036c
12013001
12013001a
12013001c
12013002a
12013002c
12013003a
12013003c
12013004a
12013004c
12013005a
12013005c
12013006a
12013006c
12013007a
12013007c
12013008a
12013008c
12013009a
12013009c
12013010a
12013010c
12013011a
12013011c
12013012a
12013012c

pazUMz caiva tathA medhyAn yajJArthAni havIMSi ca


gRhasthAzramiNas tac ca yajJakarma virodhakam
tasmAd gArhasthyam eveha duSkaraM durlabhaM tathA
tat saMprApya gRhasthA ye pazudhAnyasamanvitAH
na yajante mahArAja zAzvataM teSu kilbiSam
svAdhyAyayajJA RSayo jJAnayajJAs tathApare
athApare mahAyajJAn manasaiva vitanvate
evaM dAnasamAdhAnaM mArgam AtiSThato nRpa
dvijAter brahmabhUtasya spRhayanti divaukasaH
sa ratnAni vicitrANi saMbhRtAni tatas tataH
makheSv anabhisaMtyajya nAstikyam abhijalpasi
kuTumbam Asthite tyAgaM na pazyAmi narAdhipa
rAjasUyAzvamedheSu sarvamedheSu vA punaH
ya cAnye kratavas tAta brAhmaNair abhipUjitAH
tair yajasva mahArAja zakro devapatir yathA
rAjJaH pramAdadoSeNa dasyubhiH parimuSyatAm
azaraNyaH prajAnAM yaH sa rAjA kalir ucyate
azvAn gAz caiva dAsIz ca kareNUz ca svalaMkRtAH
grAmAJ janapadAMz caiva kSetrANi ca gRhANi ca
apradAya dvijAtibhyo mAtsaryAviSTacetasaH
vayaM te rAjakalayo bhaviSyAmo vizAM pate
adAtAro 'zaraNyAz ca rAjakilbiSabhAginaH
duHkhAnAm eva bhoktAro na sukhAnAM kadA cana
aniSTvA ca mahAyajJair akRtvA ca pitRsvadhAm
tIrtheSv anabhisaMtyajya pravrajiSyasi ced atha
chinnAbhram iva gantAsi vilayaM mAruteritam
lokayor ubhayor bhraSTo hy antarAle vyavasthitaH
antar bahiz ca yat kiM cin manovyAsaGgakArakam
parityajya bhavet tyAgI na yo hitvA pratiSThate
etasmin vartamAnasya vidhau vipraniSevite
brAhmaNasya mahArAja nocchittir vidyate kva cit
nihatya zatrUMs tarasA samRddhAn; zakro yathA daityabalAni saMkhye
kaH pArtha zocen nirataH svadharme; pUrvaiH smRte pArthiva ziSTajuSTe
kSAtreNa dharmeNa parAkrameNa; jitvA mahIM mantravidbhyaH pradAya
nAkasya pRSThe 'si narendra gantA; na zocitavyaM bhavatAdya pArtha
sahadeva uvAca
na bAhyaM dravyam utsRjya siddhir bhavati bhArata
zArIraM dravyam utsRjya siddhir bhavati vA na vA
bAhyadravyavimuktasya zArIreSu ca gRdhyataH
yo dharmo yat sukhaM vA syAd dviSatAM tat tathAstu naH
zArIraM dravyam utsRjya pRthivIm anuzAsataH
yo dharmo yat sukhaM vA syAt suhRdAM tat tathAstu naH
dvyakSaras tu bhaven mRtyus tryakSaraM brahma zAzvatam
mameti ca bhaven mRtyur na mameti ca zAzvatam
brahmamRtyU ca tau rAjann Atmany eva samAzritau
adRzyamAnau bhUtAni yodhayetAm asaMzayam
avinAzo 'sya sattvasya niyato yadi bhArata
bhittvA zarIraM bhUtAnAM na hiMsA pratipatsyate
athApi ca sahotpattiH sattvasya pralayas tathA
naSTe zarIre naSTaM syAd vRthA ca syAt kriyApathaH
tasmAd ekAntam utsRjya pUrvaiH pUrvataraiz ca yaH
panthA niSevitaH sadbhiH sa niSevyo vijAnatA
labdhvApi pRthivIM kRtsnAM sahasthAvarajaGgamAm
na bhuGkte yo nRpaH samyaG niSphalaM tasya jIvitam
atha vA vasato rAjan vane vanyena jIvataH
dravyeSu yasya mamatA mRtyor Asye sa vartate
bAhyAbhyantarabhUtAnAM svabhAvaM pazya bhArata
ye tu pazyanti tadbhAvaM mucyante mahato bhayAt
bhavAn pitA bhavAn mAtA bhavAn bhrAtA bhavAn guruH
duHkhapralApAn Artasya tasmAn me kSantum arhasi

12013013a
12013013c
12014001
12014001a
12014001c
12014002a
12014002c
12014003a
12014003c
12014004a
12014004c
12014005a
12014005c
12014006a
12014006c
12014007a
12014007c
12014008a
12014008c
12014009a
12014009c
12014010a
12014010c
12014011a
12014011c
12014012a
12014012c
12014013a
12014013c
12014014a
12014014c
12014015a
12014015c
12014016a
12014016c
12014017a
12014017c
12014018a
12014018c
12014019a
12014019c
12014020a
12014020c
12014021a
12014021c
12014022a
12014022c
12014023a
12014023c
12014024a
12014024c
12014025a
12014025c
12014026a
12014026c
12014027a
12014027c
12014028a
12014028c
12014029a

tathyaM vA yadi vAtathyaM yan mayaitat prabhASitam


tad viddhi pRthivIpAla bhaktyA bharatasattama
vaizaMpAyana uvAca
avyAharati kaunteye dharmarAje yudhiSThire
bhrAtqNAM bruvatAM tAMs tAn vividhAn vedanizcayAn
mahAbhijanasaMpannA zrImaty AyatalocanA
abhyabhASata rAjendraM draupadI yoSitAM varA
AsInam RSabhaM rAjJAM bhrAtRbhiH parivAritam
siMhazArdUlasadRzair vAraNair iva yUthapam
abhimAnavatI nityaM vizeSeNa yudhiSThire
lAlitA satataM rAjJA dharmajJA dharmadarzinI
Amantrya vipulazroNI sAmnA paramavalgunA
bhartAram abhisaMprekSya tato vacanam abravIt
ime te bhrAtaraH pArtha zuSyanta stokakA iva
vAvAzyamAnAs tiSThanti na cainAn abhinandase
nandayaitAn mahArAja mattAn iva mahAdvipAn
upapannena vAkyena satataM duHkhabhAginaH
kathaM dvaitavane rAjan pUrvam uktvA tathA vacaH
bhrAtqn etAn sma sahitAJ zItavAtAtapArditAn
vayaM duryodhanaM hatvA mRdhe bhokSyAma medinIm
saMpUrNAM sarvakAmAnAm Ahave vijayaiSiNaH
virathAMz ca rathAn kRtvA nihatya ca mahAgajAn
saMstIrya ca rathair bhUmiM sasAdibhir ariMdamAH
yajatAM vividhair yajJaiH samRddhair AptadakSiNaiH
vanavAsakRtaM duHkhaM bhaviSyati sukhAya naH
ity etAn evam uktvA tvaM svayaM dharmabhRtAM vara
katham adya punar vIra vinihaMsi manAMsy uta
na klIbo vasudhAM bhuGkte na klIbo dhanam aznute
na klIbasya gRhe putrA matsyAH paGka ivAsate
nAdaNDaH kSatriyo bhAti nAdaNDo bhUtim aznute
nAdaNDasya prajA rAjJaH sukham edhanti bhArata
mitratA sarvabhUteSu dAnam adhyayanaM tapaH
brAhmaNasyaiSa dharmaH syAn na rAjJo rAjasattama
asatAM pratiSedhaz ca satAM ca paripAlanam
eSa rAjJAM paro dharmaH samare cApalAyanam
yasmin kSamA ca krodhaz ca dAnAdAne bhayAbhaye
nigrahAnugrahau cobhau sa vai dharmavid ucyate
na zrutena na dAnena na sAntvena na cejyayA
tvayeyaM pRthivI labdhA notkocena tathApy uta
yat tad balam amitrANAM tathA vIrasamudyatam
hastyazvarathasaMpannaM tribhir aGgair mahattaram
rakSitaM droNakarNAbhyAm azvatthAmnA kRpeNa ca
tat tvayA nihataM vIra tasmAd bhuGkSva vasuMdharAm
jambUdvIpo mahArAja nAnAjanapadAyutaH
tvayA puruSazArdUla daNDena mRditaH prabho
jambUdvIpena sadRzaH krauJcadvIpo narAdhipa
apareNa mahAmeror daNDena mRditas tvayA
krauJcadvIpena sadRzaH zAkadvIpo narAdhipa
pUrveNa tu mahAmeror daNDena mRditas tvayA
uttareNa mahAmeroH zAkadvIpena saMmitaH
bhadrAzvaH puruSavyAghra daNDena mRditas tvayA
dvIpAz ca sAntaradvIpA nAnAjanapadAlayAH
vigAhya sAgaraM vIra daNDena mRditAs tvayA
etAny apratimAni tvaM kRtvA karmANi bhArata
na prIyase mahArAja pUjyamAno dvijAtibhiH
sa tvaM bhrAtqn imAn dRSTvA pratinandasva bhArata
RSabhAn iva saMmattAn gajendrAn UrjitAn iva
amarapratimAH sarve zatrusAhAH paraMtapAH
eko 'pi hi sukhAyaiSAM kSamaH syAd iti me matiH
kiM punaH puruSavyAghrAH patayo me nararSabhAH

12014029c
12014030a
12014030c
12014031a
12014031c
12014032a
12014032c
12014033a
12014033c
12014034a
12014034c
12014034e
12014035a
12014035c
12014036a
12014036c
12014037a
12014037c
12014038a
12014038c
12014039a
12014039c
12015001
12015001a
12015001c
12015002a
12015002c
12015003a
12015003c
12015004a
12015004c
12015005a
12015005c
12015006a
12015006c
12015007a
12015007c
12015008a
12015008c
12015009a
12015009c
12015010a
12015010c
12015011a
12015011c
12015012a
12015012c
12015013a
12015013c
12015014a
12015014c
12015015a
12015015c
12015016a
12015016c
12015017a
12015017c
12015018a
12015018c
12015019a

samastAnIndriyANIva zarIrasya viceSTane


anRtaM mAbravIc chvazrUH sarvajJA sarvadarzinI
yudhiSThiras tvAM pAJcAli sukhe dhAsyaty anuttame
hatvA rAjasahasrANi bahUny AzuparAkramaH
tad vyarthaM saMprapazyAmi mohAt tava janAdhipa
yeSAm unmattako jyeSThaH sarve tasyopacAriNaH
tavonmAdena rAjendra sonmAdAH sarvapANDavAH
yadi hi syur anunmattA bhrAtaras te janAdhipa
baddhvA tvAM nAstikaiH sArdhaM prazAseyur vasuMdharAm
kurute mUDham evaM hi yaH zreyo nAdhigacchati
dhUpair aJjanayogaiz ca nasyakarmabhir eva ca
bheSajaiH sa cikitsyaH syAd ya unmArgeNa gacchati
sAhaM sarvAdhamA loke strINAM bharatasattama
tathA vinikRtAmitrair yAham icchAmi jIvitum
eteSAM yatamAnAnAm utpadyante tu saMpadaH
tvaM tu sarvAM mahIM labdhvA kuruSe svayam Apadam
yathAstAM saMmatau rAjJAM pRthivyAM rAjasattamau
mAndhAtA cAmbarISaz ca tathA rAjan virAjase
prazAdhi pRthivIM devIM prajA dharmeNa pAlayan
saparvatavanadvIpAM mA rAjan vimanA bhava
yajasva vividhair yajJair juhvann agnIn prayaccha ca
purANi bhogAn vAsAMsi dvijAtibhyo nRpottama
vaizaMpAyana uvAca
yAjJasenyA vacaH zrutvA punar evArjuno 'bravIt
anumAnya mahAbAhuM jyeSThaM bhrAtaram Izvaram
daNDaH zAsti prajAH sarvA daNDa evAbhirakSati
daNDaH supteSu jAgarti daNDaM dharmaM vidur budhAH
dharmaM saMrakSate daNDas tathaivArthaM narAdhipa
kAmaM saMrakSate daNDas trivargo daNDa ucyate
daNDena rakSyate dhAnyaM dhanaM daNDena rakSyate
etad vidvann upAdatsva svabhAvaM pazya laukikam
rAjadaNDabhayAd eke pApAH pApaM na kurvate
yamadaNDabhayAd eke paralokabhayAd api
parasparabhayAd eke pApAH pApaM na kurvate
evaM sAMsiddhike loke sarvaM daNDe pratiSThitam
daNDasyaiva bhayAd eke na khAdanti parasparam
andhe tamasi majjeyur yadi daNDo na pAlayet
yasmAd adAntAn damayaty aziSTAn daNDayaty api
damanAd daNDanAc caiva tasmAd daNDaM vidur budhAH
vAci daNDo brAhmaNAnAM kSatriyANAM bhujArpaNam
dAnadaNDaH smRto vaizyo nirdaNDaH zUdra ucyate
asaMmohAya martyAnAm arthasaMrakSaNAya ca
maryAdA sthApitA loke daNDasaMjJA vizAM pate
yatra zyAmo lohitAkSo daNDaz carati sUnRtaH
prajAs tatra na muhyanti netA cet sAdhu pazyati
brahmacArI gRhasthaz ca vAnaprastho 'tha bhikSukaH
daNDasyaiva bhayAd ete manuSyA vartmani sthitAH
nAbhIto yajate rAjan nAbhIto dAtum icchati
nAbhItaH puruSaH kaz cit samaye sthAtum icchati
nAcchittvA paramarmANi nAkRtvA karma dAruNam
nAhatvA matsyaghAtIva prApnoti mahatIM zriyam
nAghnataH kIrtir astIha na vittaM na punaH prajAH
indro vRtravadhenaiva mahendraH samapadyata
ya eva devA hantAras tA&l loko 'rcayate bhRzam
hantA rudras tathA skandaH zakro 'gnir varuNo yamaH
hantA kAlas tathA vAyur mRtyur vaizravaNo raviH
vasavo marutaH sAdhyA vizvedevAz ca bhArata
etAn devAn namasyanti pratApapraNatA janAH
na brahmANaM na dhAtAraM na pUSANaM kathaM cana
madhyasthAn sarvabhUteSu dAntAJ zamaparAyaNAn

12015019c
12015020a
12015020c
12015021a
12015021c
12015022a
12015022c
12015023a
12015023c
12015024a
12015024c
12015025a
12015025c
12015026a
12015026c
12015027a
12015027c
12015028a
12015028c
12015029a
12015029c
12015030a
12015030c
12015031a
12015031c
12015032a
12015032c
12015033a
12015033c
12015034a
12015034c
12015035a
12015035c
12015036a
12015036c
12015037a
12015037c
12015038a
12015038c
12015039a
12015039c
12015040a
12015040c
12015041a
12015041c
12015042a
12015042c
12015043a
12015043c
12015044a
12015044c
12015045a
12015045c
12015046a
12015046c
12015047a
12015047c
12015048a
12015048c
12015049a

yajante mAnavAH ke cit prazAntAH sarvakarmasu


na hi pazyAmi jIvantaM loke kaM cid ahiMsayA
sattvaiH sattvAni jIvanti durbalair balavattarAH
nakulo mUSakAn atti biDAlo nakulaM tathA
biDAlam atti zvA rAjaJ zvAnaM vyAlamRgas tathA
tAn atti puruSaH sarvAn pazya dharmo yathAgataH
prANasyAnnam idaM sarvaM jaGgamaM sthAvaraM ca yat
vidhAnaM devavihitaM tatra vidvAn na muhyati
yathA sRSTo 'si rAjendra tathA bhavitum arhasi
vinItakrodhaharSA hi mandA vanam upAzritAH
vinA vadhaM na kurvanti tApasAH prANayApanam
udake bahavaH prANAH pRthivyAM ca phaleSu ca
na ca kaz cin na tAn hanti kim anyat prANayApanAt
sUkSmayonIni bhUtAni tarkagamyAni kAni cit
pakSmaNo 'pi nipAtena yeSAM syAt skandhaparyayaH
grAmAn niSkramya munayo vigatakrodhamatsarAH
vane kuTumbadharmANo dRzyante parimohitAH
bhUmiM bhittvauSadhIz chittvA vRkSAdIn aNDajAn pazUn
manuSyAs tanvate yajJAMs te svargaM prApnuvanti ca
daNDanItyAM praNItAyAM sarve sidhyanty upakramAH
kaunteya sarvabhUtAnAM tatra me nAsti saMzayaH
daNDaz cen na bhavel loke vyanaziSyann imAH prajAH
zUle matsyAn ivApakSyan durbalAn balavattarAH
satyaM cedaM brahmaNA pUrvam uktaM; daNDaH prajA rakSati sAdhu nItaH
pazyAgnayaz ca pratizAmyanty abhItAH; saMtarjitA daNDabhayAj jvalanti
andhaM tama ivedaM syAn na prajJAyeta kiM cana
daNDaz cen na bhavel loke vibhajan sAdhvasAdhunI
ye 'pi saMbhinnamaryAdA nAstikA vedanindakAH
te 'pi bhogAya kalpante daNDenopanipIDitAH
sarvo daNDajito loko durlabho hi zucir naraH
daNDasya hi bhayAd bhIto bhogAyeha prakalpate
cAturvarNyApramohAya sunItanayanAya ca
daNDo vidhAtrA vihito dharmArthAv abhirakSitum
yadi daNDAn na bibhyeyur vayAMsi zvApadAni ca
adyuH pazUn manuSyAMz ca yajJArthAni havIMSi ca
na brahmacAry adhIyIta kalyANI gaur na duhyate
na kanyodvahanaM gacched yadi daNDo na pAlayet
vizvalopaH pravarteta bhidyeran sarvasetavaH
mamatvaM na prajAnIyur yadi daNDo na pAlayet
na saMvatsarasatrANi tiSTheyur akutobhayAH
vidhivad dakSiNAvanti yadi daNDo na pAlayet
careyur nAzrame dharmaM yathoktaM vidhim AzritAH
na vidyAM prApnuyAt kaz cid yadi daNDo na pAlayet
na coSTrA na balIvardA nAzvAzvataragardabhAH
yuktA vaheyur yAnAni yadi daNDo na pAlayet
na preSyA vacanaM kuryur na bAlo jAtu karhi cit
tiSThet pitRmate dharme yadi daNDo na pAlayet
daNDe sthitAH prajAH sarvA bhayaM daNDaM vidur budhAH
daNDe svargo manuSyANAM loko 'yaM ca pratiSThitaH
na tatra kUTaM pApaM vA vaJcanA vApi dRzyate
yatra daNDaH suvihitaz caraty arivinAzanaH
haviH zvA prapibed dhRSTo daNDaz cen nodyato bhavet
haret kAkaH puroDAzaM yadi daNDo na pAlayet
yad idaM dharmato rAjyaM vihitaM yady adharmataH
kAryas tatra na zoko vai bhuGkSva bhogAn yajasva ca
sukhena dharmaM zrImantaz caranti zucivAsasaH
saMvasantaH priyair dArair bhuJjAnAz cAnnam uttamam
arthe sarve samArambhAH samAyattA na saMzayaH
sa ca daNDe samAyattaH pazya daNDasya gauravam
lokayAtrArtham eveha dharmapravacanaM kRtam

12015049c
12015050a
12015050c
12015051a
12015051c
12015052a
12015052c
12015053a
12015053c
12015054a
12015054c
12015055a
12015055c
12015056a
12015056c
12015057a
12015057c
12015058a
12015058c
12016001
12016001a
12016001c
12016002a
12016002c
12016003a
12016003c
12016004a
12016004c
12016005a
12016005c
12016006a
12016006c
12016007a
12016007c
12016008a
12016008c
12016009a
12016009c
12016010a
12016010c
12016011a
12016011c
12016012a
12016012c
12016013a
12016013c
12016014a
12016014c
12016015a
12016015c
12016016a
12016016c
12016017a
12016017c
12016018a
12016018c
12016019a
12016019c
12016019e
12016020a

ahiMsA sAdhuhiMseti zreyAn dharmaparigrahaH


nAtyantaguNavAn kaz cin na cApy atyantanirguNaH
ubhayaM sarvakAryeSu dRzyate sAdhv asAdhu ca
pazUnAM vRSaNaM chittvA tato bhindanti nastakAn
kRSanti bahavo bhArAn badhnanti damayanti ca
evaM paryAkule loke vipathe jarjarIkRte
tais tair nyAyair mahArAja purANaM dharmam Acara
yaja dehi prajA rakSa dharmaM samanupAlaya
amitrAJ jahi kaunteya mitrANi paripAlaya
mA ca te nighnataH zatrUn manyur bhavatu bhArata
na tatra kilbiSaM kiM cit kartur bhavati bhArata
AtatAyI hi yo hanyAd AtatAyinam Agatam
na tena bhrUNahA sa syAn manyus taM manyum Rcchati
avadhyaH sarvabhUtAnAm antarAtmA na saMzayaH
avadhye cAtmani kathaM vadhyo bhavati kena cit
yathA hi puruSaH zAlAM punaH saMpravizen navAm
evaM jIvaH zarIrANi tAni tAni prapadyate
dehAn purANAn utsRjya navAn saMpratipadyate
evaM mRtyumukhaM prAhur ye janAs tattvadarzinaH
vaizaMpAyana uvAca
arjunasya vacaH zrutvA bhImaseno 'tyamarSaNaH
dhairyam AsthAya tejasvI jyeSThaM bhrAtaram abravIt
rAjan viditadharmo 'si na te 'sty aviditaM bhuvi
upazikSAma te vRttaM sadaiva na ca zaknumaH
na vakSyAmi na vakSyAmIty evaM me manasi sthitam
atiduHkhAt tu vakSyAmi tan nibodha janAdhipa
bhavatas tu pramohena sarvaM saMzayitaM kRtam
viklavatvaM ca naH prAptam abalatvaM tathaiva ca
kathaM hi rAjA lokasya sarvazAstravizAradaH
moham Apadyate dainyAd yathA kupuruSas tathA
Agatiz ca gatiz caiva lokasya viditA tava
AyatyAM ca tadAtve ca na te 'sty aviditaM prabho
evaM gate mahArAja rAjyaM prati janAdhipa
hetum atra pravakSyAmi tad ihaikamanAH zRNu
dvividho jAyate vyAdhiH zArIro mAnasas tathA
parasparaM tayor janma nirdvaMdvaM nopalabhyate
zArIrAj jAyate vyAdhir mAnaso nAtra saMzayaH
mAnasAj jAyate vyAdhiH zArIra iti nizcayaH
zArIramAnase duHkhe yo 'tIte anuzocati
duHkhena labhate duHkhaM dvAv anarthau prapadyate
zItoSNe caiva vAyuz ca trayaH zArIrajA guNAH
teSAM guNAnAM sAmyaM ca tad AhuH svasthalakSaNam
teSAm anyatamotseke vidhAnam upadiSyate
uSNena bAdhyate zItaM zItenoSNaM prabAdhyate
sattvaM rajas tamaz caiva mAnasAH syus trayo guNAH
harSeNa bAdhyate zoko harSaH zokena bAdhyate
kaz cit sukhe vartamAno duHkhasya smartum icchati
kaz cid duHkhe vartamAnaH sukhasya smartum icchati
sa tvaM na duHkhI duHkhasya na sukhI ca sukhasya ca
na duHkhI sukhajAtasya na sukhI duHkhajasya vA
smartum arhasi kauravya diSTaM tu balavattaram
atha vA te svabhAvo 'yaM yena pArthiva kRSyase
dRSTvA sabhAgatAM kRSNAm ekavastrAM rajasvalAm
miSatAM pANDuputrANAM na tasya smartum arhasi
pravrAjanaM ca nagarAd ajinaiz ca nivAsanam
mahAraNyanivAsaz ca na tasya smartum arhasi
jaTAsurAt pariklezaM citrasenena cAhavam
saindhavAc ca pariklezaM kathaM vismRtavAn asi
punar ajJAtacaryAyAM kIcakena padA vadham
yac ca te droNabhISmAbhyAM yuddham AsId ariMdama

12016020c
12016021a
12016021c
12016022a
12016022c
12016023a
12016023c
12016024a
12016024c
12016025a
12016025c
12016026a
12016026c
12017001
12017001a
12017001c
12017002a
12017002c
12017003a
12017003c
12017004a
12017004c
12017005a
12017005c
12017005e
12017006a
12017006c
12017007a
12017007c
12017008a
12017008c
12017009a
12017009c
12017010a
12017010c
12017011a
12017011c
12017012a
12017012c
12017013a
12017013c
12017014a
12017014c
12017015a
12017015c
12017016a
12017016c
12017017a
12017017c
12017018a
12017018c
12017019a
12017019c
12017020a
12017020c
12017021a
12017021c
12017022a
12017022c
12017023a

manasaikena te yuddham idaM ghoram upasthitam


yatra nAsti zaraiH kAryaM na mitrair na ca bandhubhiH
Atmanaikena yoddhavyaM tat te yuddham upasthitam
tasminn anirjite yuddhe prANAn yadi ha mokSyase
anyaM dehaM samAsthAya punas tenaiva yotsyase
tasmAd adyaiva gantavyaM yuddhasya bharatarSabha
etaj jitvA mahArAja kRtakRtyo bhaviSyasi
etAM buddhiM vinizcitya bhUtAnAm AgatiM gatim
pitRpaitAmahe vRtte zAdhi rAjyaM yathocitam
diSTyA duryodhanaH pApo nihataH sAnugo yudhi
draupadyAH kezapakSasya diSTyA tvaM padavIM gataH
yajasva vAjimedhena vidhivad dakSiNAvatA
vayaM te kiMkarAH pArtha vAsudevaz ca vIryavAn
yudhiSThira uvAca
asaMtoSaH pramAdaz ca mado rAgo 'prazAntatA
balaM moho 'bhimAnaz ca udvegaz cApi sarvazaH
ebhiH pApmabhir AviSTo rAjyaM tvam abhikAGkSasi
nirAmiSo vinirmuktaH prazAntaH susukhI bhava
ya imAm akhilAM bhUmiM ziSyAd eko mahIpatiH
tasyApy udaram evaikaM kim idaM tvaM prazaMsasi
nAhnA pUrayituM zakyA na mAsena nararSabha
apUryAM pUrayann icchAm AyuSApi na zaknuyAt
yatheddhaH prajvalaty agnir asamiddhaH prazAmyati
alpAhAratayA tv agniM zamayaudaryam utthitam
jayodaraM pRthivyA te zreyo nirjitayA jitam
mAnuSAn kAmabhogAMs tvam aizvaryaM ca prazaMsasi
abhogino 'balAz caiva yAnti sthAnam anuttamam
yogakSemau ca rASTrasya dharmAdharmau tvayi sthitau
mucyasva mahato bhArAt tyAgam evAbhisaMzraya
ekodarakRte vyAghraH karoti vighasaM bahu
tam anye 'py upajIvanti mandavegaMcarA mRgAH
viSayAn pratisaMhRtya saMnyAsaM kurute yatiH
na ca tuSyanti rAjAnaH pazya buddhyantaraM yathA
patrAhArair azmakuTTair dantolUkhalikais tathA
abbhakSair vAyubhakSaiz ca tair ayaM narako jitaH
yaz cemAM vasudhAM kRtsnAM prazAsed akhilAM nRpaH
tulyAzmakAJcano yaz ca sa kRtArtho na pArthivaH
saMkalpeSu nirArambho nirAzo nirmamo bhava
vizokaM sthAnam AtiSTha iha cAmutra cAvyayam
nirAmiSA na zocanti zocasi tvaM kim AmiSam
parityajyAmiSaM sarvaM mRSAvAdAt pramokSyase
panthAnau pitRyAnaz ca devayAnaz ca vizrutau
IjAnAH pitRyAnena devayAnena mokSiNaH
tapasA brahmacaryeNa svAdhyAyena ca pAvitAH
vimucya dehAn vai bhAnti mRtyor aviSayaM gatAH
AmiSaM bandhanaM loke karmehoktaM tathAmiSam
tAbhyAM vimuktaH pAzAbhyAM padam Apnoti tatparam
api gAthAm imAM gItAM janakena vadanty uta
nirdvaMdvena vimuktena mokSaM samanupazyatA
anantaM bata me vittaM yasya me nAsti kiM cana
mithilAyAM pradIptAyAM na me dahyati kiM cana
prajJAprAsAdam Aruhya nazocyAJ zocato janAn
jagatIsthAn ivAdristho mandabuddhIn avekSate
dRzyaM pazyati yaH pazyan sa cakSuSmAn sa buddhimAn
ajJAtAnAM ca vijJAnAt saMbodhAd buddhir ucyate
yas tu vAcaM vijAnAti bahumAnam iyAt sa vai
brahmabhAvaprasUtAnAM vaidyAnAM bhAvitAtmanAm
yadA bhUtapRthagbhAvam ekastham anupazyati
tata eva ca vistAraM brahma saMpadyate tadA
te janAs tAM gatiM yAnti nAvidvAMso 'lpacetasaH

12017023c
12018001
12018001a
12018001c
12018002a
12018002c
12018003a
12018003c
12018004a
12018004c
12018005a
12018005c
12018006a
12018006c
12018007a
12018007c
12018008a
12018008c
12018009a
12018009c
12018010a
12018010c
12018011a
12018011c
12018012a
12018012c
12018013a
12018013c
12018014a
12018014c
12018015a
12018015c
12018016a
12018016c
12018017a
12018017c
12018018a
12018018c
12018019a
12018019c
12018020a
12018020c
12018020e
12018021a
12018021c
12018021e
12018022a
12018022c
12018023a
12018023c
12018024a
12018024c
12018025a
12018025c
12018026a
12018026c
12018027a
12018027c
12018028a
12018028c

nAbuddhayo nAtapasaH sarvaM buddhau pratiSThitam


vaizaMpAyana uvAca
tUSNIMbhUtaM tu rAjAnaM punar evArjuno 'bravIt
saMtaptaH zokaduHkhAbhyAM rAjJo vAkzalyapIDitaH
kathayanti purAvRttam itihAsam imaM janAH
videharAjJaH saMvAdaM bhAryayA saha bhArata
utsRjya rAjyaM bhaikSArthaM kRtabuddhiM janezvaram
videharAjaM mahiSI duHkhitA pratyabhASata
dhanAny apatyaM mitrANi ratnAni vividhAni ca
panthAnaM pAvanaM hitvA janako mauNDyam AsthitaH
taM dadarza priyA bhAryA bhaikSyavRttim akiMcanam
dhAnAmuSTim upAsInaM nirIhaM gatamatsaram
tam uvAca samAgamya bhartAram akutobhayam
kruddhA manasvinI bhAryA vivikte hetumad vacaH
katham utsRjya rAjyaM svaM dhanadhAnyasamAcitam
kApAlIM vRttim AsthAya dhAnAmuSTir vane 'caraH
pratijJA te 'nyathA rAjan viceSTA cAnyathA tava
yad rAjyaM mahad utsRjya svalpe tuSyasi pArthiva
naitenAtithayo rAjan devarSipitaras tathA
zakyam adya tvayA bhartuM moghas te 'yaM parizramaH
devatAtithibhiz caiva pitRbhiz caiva pArthiva
sarvair etaiH parityaktaH parivrajasi niSkriyaH
yas tvaM traividyavRddhAnAM brAhmaNAnAM sahasrazaH
bhartA bhUtvA ca lokasya so 'dyAnyair bhRtim icchasi
zriyaM hitvA pradIptAM tvaM zvavat saMprati vIkSyase
aputrA jananI te 'dya kausalyA cApatis tvayA
azItir dharmakAmAs tvAM kSatriyAH paryupAsate
tvadAzAm abhikAGkSantyaH kRpaNAH phalahetukAH
tAz ca tvaM viphalAH kurvan kA&l lokAn nu gamiSyasi
rAjan saMzayite mokSe paratantreSu dehiSu
naiva te 'sti paro loko nAparaH pApakarmaNaH
dharmyAn dArAn parityajya yas tvam icchasi jIvitum
srajo gandhAn alaMkArAn vAsAMsi vividhAni ca
kimartham abhisaMtyajya parivrajasi niSkriyaH
nipAnaM sarvabhUtAnAM bhUtvA tvaM pAvanaM mahat
ADhyo vanaspatir bhUtvA so 'dyAnyAn paryupAsase
khAdanti hastinaM nyAse kravyAdA bahavo 'py uta
bahavaH kRmayaz caiva kiM punas tvAm anarthakam
ya imAM kuNDikAM bhindyAt triviSTabdhaM ca te haret
vAsaz cApaharet tasmin kathaM te mAnasaM bhavet
yas tv ayaM sarvam utsRjya dhAnAmuSTiparigrahaH
yadAnena samaM sarvaM kim idaM mama dIyate
dhAnAmuSTir ihArthaz cet pratijJA te vinazyati
kA vAhaM tava ko me tvaM ko 'dya te mayy anugrahaH
prazAdhi pRthivIM rAjan yatra te 'nugraho bhavet
prAsAdaM zayanaM yAnaM vAsAMsy AbharaNAni ca
zriyA nirAzair adhanais tyaktamitrair akiMcanaiH
saukhikaiH saMbhRtAn arthAn yaH saMtyajasi kiM nu tat
yo 'tyantaM pratigRhNIyAd yaz ca dadyAt sadaiva hi
tayos tvam antaraM viddhi zreyAMs tAbhyAM ka ucyate
sadaiva yAcamAneSu satsu dambhavivarjiSu
eteSu dakSiNA dattA dAvAgnAv iva durhutam
jAtavedA yathA rAjann AdagdhvaivopazAmyati
sadaiva yAcamAno vai tathA zAmyati na dvijaH
satAM ca vedA annaM ca loke 'smin prakRtir dhruvA
na ced dAtA bhaved dAtA kutaH syur mokSakAGkSiNaH
annAd gRhasthA loke 'smin bhikSavas tata eva ca
annAt prANaH prabhavati annadaH prANado bhavet
gRhasthebhyo 'bhinirvRttA gRhasthAn eva saMzritAH
prabhavaM ca pratiSThAM ca dAntA nindanta Asate

12018029a
12018029c
12018030a
12018030c
12018031a
12018031c
12018032a
12018032c
12018033a
12018033c
12018034a
12018034c
12018035a
12018035c
12018036a
12018036c
12018037a
12018037c
12018038a
12018038c
12019001
12019001a
12019001c
12019002a
12019002c
12019003a
12019003c
12019004a
12019004c
12019005a
12019005c
12019006a
12019006c
12019007a
12019007c
12019008a
12019008c
12019009a
12019009c
12019010a
12019010c
12019011a
12019011c
12019012a
12019012c
12019013a
12019013c
12019014a
12019014c
12019015a
12019015c
12019016a
12019016c
12019017a
12019017c
12019018a
12019018c
12019019a
12019019c
12019020a

tyAgAn na bhikSukaM vidyAn na mauNDyAn na ca yAcanAt


Rjus tu yo 'rthaM tyajati taM sukhaM viddhi bhikSukam
asaktaH saktavad gacchan niHsaGgo muktabandhanaH
samaH zatrau ca mitre ca sa vai mukto mahIpate
parivrajanti dAnArthaM muNDAH kASAyavAsasaH
sitA bahuvidhaiH pAzaiH saMcinvanto vRthAmiSam
trayIM ca nAma vArtAM ca tyaktvA putrAMs tyajanti ye
triviSTabdhaM ca vAsaz ca pratigRhNanty abuddhayaH
aniSkaSAye kASAyam IhArtham iti viddhi tat
dharmadhvajAnAM muNDAnAM vRttyartham iti me matiH
kASAyair ajinaiz cIrair nagnAn muNDAJ jaTAdharAn
bibhrat sAdhUn mahArAja jaya lokAJ jitendriyaH
agnyAdheyAni gurvarthAn kratUn sapazudakSiNAn
dadAty aharahaH pUrvaM ko nu dharmataras tataH
tattvajJo janako rAjA loke 'sminn iti gIyate
so 'py AsIn mohasaMpanno mA mohavazam anvagAH
evaM dharmam anukrAntaM sadA dAnaparair naraiH
AnRzaMsyaguNopetaiH kAmakrodhavivarjitAH
pAlayantaH prajAz caiva dAnam uttamam AsthitAH
iSTA&l lokAn avApsyAmo brahmaNyAH satyavAdinaH
yudhiSThira uvAca
vedAhaM tAta zAstrANi aparANi parANi ca
ubhayaM vedavacanaM kuru karma tyajeti ca
AkulAni ca zAstrANi hetubhiz citritAni ca
nizcayaz caiva yanmAtro vedAhaM taM yathAvidhi
tvaM tu kevalam astrajJo vIravratam anuSThitaH
zAstrArthaM tattvato gantuM na samarthaH kathaM cana
zAstrArthasUkSmadarzI yo dharmanizcayakovidaH
tenApy evaM na vAcyo 'haM yadi dharmaM prapazyasi
bhrAtRsauhRdam AsthAya yad uktaM vacanaM tvayA
nyAyyaM yuktaM ca kaunteya prIto 'haM tena te 'rjuna
yuddhadharmeSu sarveSu kriyANAM naipuNeSu ca
na tvayA sadRzaH kaz cit triSu lokeSu vidyate
dharmasUkSmaM tu yad vAkyaM tatra duSprataraM tvayA
dhanaMjaya na me buddhim abhizaGkitum arhasi
yuddhazAstravid eva tvaM na vRddhAH sevitAs tvayA
samAsavistaravidAM na teSAM vetsi nizcayam
tapas tyAgo vidhir iti nizcayas tAta dhImatAm
paraM paraM jyAya eSAM saiSA naiHzreyasI gatiH
na tv etan manyase pArtha na jyAyo 'sti dhanAd iti
atra te vartayiSyAmi yathA naitat pradhAnataH
tapaHsvAdhyAyazIlA hi dRzyante dhArmikA janAH
RSayas tapasA yuktA yeSAM lokAH sanAtanAH
ajAtazmazravo dhIrAs tathAnye vanavAsinaH
anantA adhanA eva svAdhyAyena divaM gatAH
uttareNa tu panthAnam AryA viSayanigrahAt
abuddhijaM tamas tyaktvA lokAMs tyAgavatAM gatAH
dakSiNena tu panthAnaM yaM bhAsvantaM prapazyasi
ete kriyAvatAM lokA ye zmazAnAni bhejire
anirdezyA gatiH sA tu yAM prapazyanti mokSiNaH
tasmAt tyAgaH pradhAneSTaH sa tu duHkhaH praveditum
anusRtya tu zAstrANi kavayaH samavasthitAH
apIha syAd apIha syAt sArAsAradidRkSayA
vedavAdAn atikramya zAstrANy AraNyakAni ca
vipATya kadalIskandhaM sAraM dadRzire na te
athaikAntavyudAsena zarIre paJcabhautike
icchAdveSasamAyuktam AtmAnaM prAhur iGgitaiH
agrAhyaz cakSuSA so 'pi anirdezyaM ca tad girA
karmahetupuraskAraM bhUteSu parivartate
kalyANagocaraM kRtvA manas tRSNAM nigRhya ca

12019020c
12019021a
12019021c
12019022a
12019022c
12019023a
12019023c
12019024a
12019024c
12019025a
12019025c
12019026a
12019026c
12020001
12020001a
12020001c
12020002a
12020002c
12020003a
12020003c
12020004a
12020004c
12020005a
12020005c
12020006a
12020006c
12020007a
12020007c
12020008a
12020008c
12020009a
12020009c
12020010a
12020010c
12020011a
12020011c
12020012a
12020012c
12020013a
12020013c
t
12020014a
12020014c
12021001
12021001a
12021001c
12021002a
12021002c
12021003a
12021003c
12021004a
12021004c
12021005a
12021005c
12021006a
12021006c
12021007a
12021007c
12021008a
12021008c

karmasaMtatim utsRjya syAn nirAlambanaH sukhI


asminn evaM sUkSmagamye mArge sadbhir niSevite
katham artham anarthADhyam arjuna tvaM prazaMsasi
pUrvazAstravido hy evaM janAH pazyanti bhArata
kriyAsu niratA nityaM dAne yajJe ca karmaNi
bhavanti sudurAvartA hetumanto 'pi paNDitAH
dRDhapUrvazrutA mUDhA naitad astIti vAdinaH
amRtasyAvamantAro vaktAro janasaMsadi
caranti vasudhAM kRtsnAM vAvadUkA bahuzrutAH
yAn vayaM nAbhijAnImaH kas tAJ jJAtum ihArhati
evaM prAjJAn sataz cApi mahataH zAstravittamAn
tapasA mahad Apnoti buddhyA vai vindate mahat
tyAgena sukham Apnoti sadA kaunteya dharmavit
vaizaMpAyana uvAca
tasmin vAkyAntare vaktA devasthAno mahAtapAH
abhinItataraM vAkyam ity uvAca yudhiSThiram
yad vacaH phalgunenoktaM na jyAyo 'sti dhanAd iti
atra te vartayiSyAmi tad ekAgramanAH zRNu
ajAtazatro dharmeNa kRtsnA te vasudhA jitA
tAM jitvA na vRthA rAjaMs tvaM parityaktum arhasi
catuSpadI hi niHzreNI karmaNy eSA pratiSThitA
tAM krameNa mahAbAho yathAvaj jaya pArthiva
tasmAt pArtha mahAyajJair yajasva bahudakSiNaiH
svAdhyAyayajJA RSayo jJAnayajJAs tathApare
karmaniSThAMs tu budhyethAs taponiSThAMz ca bhArata
vaikhAnasAnAM rAjendra vacanaM zrUyate yathA
Ihate dhanahetor yas tasyAnIhA garIyasI
bhUyAn doSaH pravardheta yas taM dhanam apAzrayet
kRcchrAc ca dravyasaMhAraM kurvanti dhanakAraNAt
dhanena tRSito 'buddhyA bhrUNahatyAM na budhyate
anarhate yad dadAti na dadAti yad arhate
anarhArhAparijJAnAd dAnadharmo 'pi duSkaraH
yajJAya sRSTAni dhanAni dhAtrA; yaSTAdiSTaH puruSo rakSitA ca
tasmAt sarvaM yajJa evopayojyaM; dhanaM tato 'nantara eva kAmaH
yajJair indro vividhair annavadbhir; devAn sarvAn abhyayAn mahaujAH
tenendratvaM prApya vibhrAjate 'sau; tasmAd yajJe sarvam evopayojyam
mahAdevaH sarvamedhe mahAtmA; hutvAtmAnaM devadevo vibhUtaH
vizvA&l lokAn vyApya viSTabhya kIrtyA; virocate dyutimAn kRttivAsAH
AvikSitaH pArthivo vai maruttaH; svRddhyA martyo yo 'jayad devarAjam
yajJe yasya zrIH svayaM saMniviSTA; yasmin bhANDaM kAJcanaM sarvam AsI
harizcandraH pArthivendraH zrutas te; yajJair iSTvA puNyakRd vItazokaH
RddhyA zakraM yo 'jayan mAnuSaH saMs; tasmAd yajJe sarvam evopayojyam
devasthAna uvAca
atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam
indreNa samaye pRSTo yad uvAca bRhaspatiH
saMtoSo vai svargatamaH saMtoSaH paramaM sukham
tuSTer na kiM cit parataH susamyak paritiSThati
yadA saMharate kAmAn kUrmo 'GgAnIva sarvazaH
tadAtmajyotir Atmaiva svAtmanaiva prasIdati
na bibheti yadA cAyaM yadA cAsmAn na bibhyati
kAmadveSau ca jayati tadAtmAnaM prapazyati
yadAsau sarvabhUtAnAM na krudhyati na duSyati
karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA
evaM kaunteya bhUtAni taM taM dharmaM tathA tathA
tadA tadA prapazyanti tasmAd budhyasva bhArata
anye zamaM prazaMsanti vyAyAmam apare tathA
naikaM na cAparaM ke cid ubhayaM ca tathApare
yajJam eke prazaMsanti saMnyAsam apare janAH
dAnam eke prazaMsanti ke cid eva pratigraham

12021008e
12021009a
12021009c
12021010a
12021010c
12021011a
12021011c
12021012a
12021012c
12021013a
12021013c
12021014a
12021014c
12021015a
12021015c
12021016a
12021016c
12021016e
12021017a
12021017c
12021018a
12021018c
12021019a
12021019c
12021019e
12022001
12022001a
12022001c
12022002a
12022002c
12022003a
12022003c
12022004a
12022004c
12022005a
12022005c
12022006a
12022006c
12022007a
12022007c
12022008a
12022008c
12022009a
12022009c
12022010a
12022010c
12022011a
12022011c
12022012a
12022012c
12022013a
12022013c
12022014a
12022014c
12022015a
12022015c
12023001
12023001a
12023001c
12023002a

ke cit sarvaM parityajya tUSNIM dhyAyanta Asate


rAjyam eke prazaMsanti sarveSAM paripAlanam
hatvA bhittvA ca chittvA ca ke cid ekAntazIlinaH
etat sarvaM samAlokya budhAnAm eSa nizcayaH
adroheNaiva bhUtAnAM yo dharmaH sa satAM mataH
adrohaH satyavacanaM saMvibhAgo dhRtiH kSamA
prajanaH sveSu dAreSu mArdavaM hrIr acApalam
dhanaM dharmapradhAneSTaM manuH svAyaMbhuvo 'bravIt
tasmAd evaM prayatnena kaunteya paripAlaya
yo hi rAjye sthitaH zazvad vazI tulyapriyApriyaH
kSatriyo yajJaziSTAzI rAjazAstrArthatattvavit
asAdhunigraharataH sAdhUnAM pragrahe rataH
dharme vartmani saMsthApya prajA varteta dharmavit
putrasaMkrAmitazrIs tu vane vanyena vartayan
vidhinA zrAmaNenaiva kuryAt kAlam atandritaH
ya evaM vartate rAjA rAjadharmavinizcitaH
tasyAyaM ca paraz caiva lokaH syAt saphalo nRpa
nirvANaM tu suduSpAraM bahuvighnaM ca me matam
evaM dharmam anukrAntAH satyadAnatapaHparAH
AnRzaMsyaguNair yuktAH kAmakrodhavivarjitAH
prajAnAM pAlane yuktA damam uttamam AsthitAH
gobrAhmaNArthaM yuddhena saMprAptA gatim uttamAm
evaM rudrAH savasavas tathAdityAH paraMtapa
sAdhyA rAjarSisaMghAz ca dharmam etaM samAzritAH
apramattAs tataH svargaM prAptAH puNyaiH svakarmabhiH
vaizaMpAyana uvAca
tasmin vAkyAntare vAkyaM punar evArjuno 'bravIt
viSaNNamanasaM jyeSTham idaM bhrAtaram Izvaram
kSatradharmeNa dharmajJa prApya rAjyam anuttamam
jitvA cArIn narazreSTha tapyate kiM bhavAn bhRzam
kSatriyANAM mahArAja saMgrAme nidhanaM smRtam
viziSTaM bahubhir yajJaiH kSatradharmam anusmara
brAhmaNAnAM tapas tyAgaH pretyadharmavidhiH smRtaH
kSatriyANAM ca vihitaM saMgrAme nidhanaM vibho
kSatradharmo mahAraudraH zastranitya iti smRtaH
vadhaz ca bharatazreSTha kAle zastreNa saMyuge
brAhmaNasyApi ced rAjan kSatradharmeNa tiSThataH
prazastaM jIvitaM loke kSatraM hi brahmasaMsthitam
na tyAgo na punar yAcJA na tapo manujezvara
kSatriyasya vidhIyante na parasvopajIvanam
sa bhavAn sarvadharmajJaH sarvAtmA bharatarSabha
rAjA manISI nipuNo loke dRSTaparAvaraH
tyaktvA saMtApajaM zokaM daMzito bhava karmaNi
kSatriyasya vizeSeNa hRdayaM vajrasaMhatam
jitvArIn kSatradharmeNa prApya rAjyam akaNTakam
vijitAtmA manuSyendra yajJadAnaparo bhava
indro vai brahmaNaH putraH karmaNA kSatriyo 'bhavat
jJAtInAM pApavRttInAM jaghAna navatIr nava
tac cAsya karma pUjyaM hi prazasyaM ca vizAM pate
tena cendratvam Apede devAnAm iti naH zrutam
sa tvaM yajJair mahArAja yajasva bahudakSiNaiH
yathaivendro manuSyendra cirAya vigatajvaraH
mA tvam evaMgate kiM cit kSatriyarSabha zocithAH
gatAs te kSatradharmeNa zastrapUtAH parAM gatim
bhavitavyaM tathA tac ca yad vRttaM bharatarSabha
diSTaM hi rAjazArdUla na zakyam ativartitum
vaizaMpAyana uvAca
evam uktas tu kaunteyo guDAkezena bhArata
novAca kiM cit kauravyas tato dvaipAyano 'bravIt
bIbhatsor vacanaM samyak satyam etad yudhiSThira

12023002c
12023003a
12023003c
12023004a
12023004c
12023005a
12023005c
12023006a
12023006c
12023007a
12023007c
12023008a
12023008c
12023009a
12023009c
12023010a
12023010c
12023011a
12023011c
12023012a
12023012c
12023013a
12023013c
12023014a
12023014c
12023015a
12023015c
12023016a
12023016c
12024001
12024001a
12024001c
12024002
12024002a
12024002c
12024003a
12024003c
12024004a
12024004c
12024005a
12024005c
12024006a
12024006c
12024007a
12024007c
12024008a
12024008c
12024009a
12024009c
12024009e
12024010a
12024010c
12024010e
12024011a
12024011c
12024012a
12024012c
12024013a
12024013c
12024014a

zAstradRSTaH paro dharmaH smRto gArhasthya AzramaH


svadharmaM cara dharmajJa yathAzAstraM yathAvidhi
na hi gArhasthyam utsRjya tavAraNyaM vidhIyate
gRhasthaM hi sadA devAH pitara RSayas tathA
bhRtyAz caivopajIvanti tAn bhajasva mahIpate
vayAMsi pazavaz caiva bhUtAni ca mahIpate
gRhasthair eva dhAryante tasmAj jyeSThAzramo gRhI
so 'yaM caturNAm eteSAm AzramANAM durAcaraH
taM carAvimanAH pArtha duzcaraM durbalendriyaiH
vedajJAnaM ca te kRtsnaM tapaz ca caritaM mahat
pitRpaitAmahe rAjye dhuram udvoDhum arhasi
tapo yajJas tathA vidyA bhaikSam indriyanigrahaH
dhyAnam ekAntazIlatvaM tuSTir dAnaM ca zaktitaH
brAhmaNAnAM mahArAja ceSTAH saMsiddhikArikAH
kSatriyANAM ca vakSyAmi tavApi viditaM punaH
yajJo vidyA samutthAnam asaMtoSaH zriyaM prati
daNDadhAraNam atyugraM prajAnAM paripAlanam
vedajJAnaM tathA kRtsnaM tapaH sucaritaM tathA
draviNopArjanaM bhUri pAtreSu pratipAdanam
etAni rAjJAM karmANi sukRtAni vizAM pate
imaM lokam amuM lokaM sAdhayantIti naH zrutam
teSAM jyAyas tu kaunteya daNDadhAraNam ucyate
balaM hi kSatriye nityaM bale daNDaH samAhitaH
etAz ceSTAH kSatriyANAM rAjan saMsiddhikArikAH
api gAthAm imAM cApi bRhaspatir abhASata
bhUmir etau nigirati sarpo bilazayAn iva
rAjAnaM cAviroddhAraM brAhmaNaM cApravAsinam
sudyumnaz cApi rAjarSiH zrUyate daNDadhAraNAt
prAptavAn paramAM siddhiM dakSaH prAcetaso yathA
yudhiSThira uvAca
bhagavan karmaNA kena sudyumno vasudhAdhipaH
saMsiddhiM paramAM prAptaH zrotum icchAmi taM nRpam
vyAsa uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
zaGkhaz ca likhitaz cAstAM bhrAtarau saMyatavratau
tayor AvasathAv AstAM ramaNIyau pRthak pRthak
nityapuSpaphalair vRkSair upetau bAhudAm anu
tataH kadA cil likhitaH zaGkhasyAzramam Agamat
yadRcchayApi zaGkho 'tha niSkrAnto 'bhavad AzramAt
so 'bhigamyAzramaM bhrAtuH zaGkhasya likhitas tadA
phalAni zAtayAm Asa samyak pariNatAny uta
tAny upAdAya visrabdho bhakSayAm Asa sa dvijaH
tasmiMz ca bhakSayaty eva zaGkho 'py Azramam Agamat
bhakSayantaM tu taM dRSTvA zaGkho bhrAtaram abravIt
kutaH phalAny avAptAni hetunA kena khAdasi
so 'bravId bhrAtaraM jyeSTham upaspRzyAbhivAdya ca
ita eva gRhItAni mayeti prahasann iva
tam abravIt tadA zaGkhas tIvrakopasamanvitaH
steyaM tvayA kRtam idaM phalAny AdadatA svayam
gaccha rAjAnam AsAdya svakarma prathayasva vai
adattAdAnam evedaM kRtaM pArthivasattama
stenaM mAM tvaM viditvA ca svadharmam anupAlaya
zIghraM dhAraya caurasya mama daNDaM narAdhipa
ity uktas tasya vacanAt sudyumnaM vasudhAdhipam
abhyagacchan mahAbAho likhitaH saMzitavrataH
sudyumnas tv antapAlebhyaH zrutvA likhitam Agatam
abhyagacchat sahAmAtyaH padbhyAm eva narezvaraH
tam abravIt samAgatya sa rAjA brahmavittamam
kim Agamanam AcakSva bhagavan kRtam eva tat
evam uktaH sa viprarSiH sudyumnam idam abravIt

12024014c
12024015a
12024015c
12024016
12024016a
12024016c
12024017a
12024017c
12024018
12024018a
12024018c
12024019a
12024019c
12024020a
12024020c
12024021
12024021a
12024021c
12024022a
12024022c
12024023
12024023a
12024023c
12024024a
12024024c
12024025a
12024025c
12024026
12024026a
12024026c
12024027
12024027a
12024027c
12024028
12024028a
12024028c
12024029a
12024029c
12024030a
12024030c
12025001
12025001a
12025001c
12025002a
12025002c
12025003a
12025003c
12025004a
12025004c
12025005a
12025005c
12025006a
12025006c
12025007a
12025007c
12025008a
12025008c
12025009a
12025009c
12025010a

pratizrauSi kariSyeti zrutvA tat kartum arhasi


anisRSTAni guruNA phalAni puruSarSabha
bhakSitAni mayA rAjaMs tatra mAM zAdhi mAciram
sudyumna uvAca
pramANaM cen mato rAjA bhavato daNDadhAraNe
anujJAyAm api tathA hetuH syAd brAhmaNarSabha
sa bhavAn abhyanujJAtaH zucikarmA mahAvrataH
brUhi kAmAn ato 'nyAMs tvaM kariSyAmi hi te vacaH
vyAsa uvAca
chandyamAno 'pi brahmarSiH pArthivena mahAtmanA
nAnyaM vai varayAm Asa tasmAd daNDAd Rte varam
tataH sa pRthivIpAlo likhitasya mahAtmanaH
karau pracchedayAm Asa dhRtadaNDo jagAma saH
sa gatvA bhrAtaraM zaGkham ArtarUpo 'bravId idam
dhRtadaNDasya durbhuddher bhagavan kSantum arhasi
zaGkha uvAca
na kupye tava dharmajJa na ca dUSayase mama
dharmas tu te vyatikrAntas tatas te niSkRtiH kRtA
sa gatvA bAhudAM zIghraM tarpayasva yathAvidhi
devAn pitqn RSIMz caiva mA cAdharme manaH kRthAH
vyAsa uvAca
tasya tad vacanaM zrutvA zaGkhasya likhitas tadA
avagAhyApagAM puNyAm udakArthaM pracakrame
prAdurAstAM tatas tasya karau jalajasaMnibhau
tataH sa vismito bhrAtur darzayAm Asa tau karau
tatas tam abravIc chaGkhas tapasedaM kRtaM mayA
mA ca te 'tra vizaGkA bhUd daivam eva vidhIyate
likhita uvAca
kiM nu nAhaM tvayA pUtaH pUrvam eva mahAdyute
yasya te tapaso vIryam IdRzaM dvijasattama
zaGkha uvAca
evam etan mayA kAryaM nAhaM daNDadharas tava
sa ca pUto narapatis tvaM cApi pitRbhiH saha
vyAsa uvAca
sa rAjA pANDavazreSTha zreSTho vai tena karmaNA
prAptavAn paramAM siddhiM dakSaH prAcetaso yathA
eSa dharmaH kSatriyANAM prajAnAM paripAlanam
utpathe 'smin mahArAja mA ca zoke manaH kRthAH
bhrAtur asya hitaM vAkyaM zRNu dharmajJasattama
daNDa eva hi rAjendra kSatradharmo na muNDanam
vaizaMpAyana uvAca
punar eva maharSis taM kRSNadvaipAyano 'bravIt
ajAtazatruM kaunteyam idaM vacanam arthavat
araNye vasatAM tAta bhrAtqNAM te tapasvinAm
manorathA mahArAja ye tatrAsan yudhiSThira
tAn ime bharatazreSTha prApnuvantu mahArathAH
prazAdhi pRthivIM pArtha yayAtir iva nAhuSaH
araNye duHkhavasatir anubhUtA tapasvibhiH
duHkhasyAnte naravyAghrAH sukhaM tv anubhavantv ime
dharmam arthaM ca kAmaM ca bhrAtRbhiH saha bhArata
anubhUya tataH pazcAt prasthAtAsi vizAM pate
atithInAM ca pitqNAM devatAnAM ca bhArata
AnRNyaM gaccha kaunteya tataH svargaM gamiSyasi
sarvamedhAzvamedhAbhyAM yajasva kurunandana
tataH pazcAn mahArAja gamiSyasi parAM gatim
bhrAtqMz ca sarvAn kratubhiH saMyojya bahudakSiNaiH
saMprAptaH kIrtim atulAM pANDaveya bhaviSyasi
vidma te puruSavyAghra vacanaM kurunandana
zRNu mac ca yathA kurvan dharmAn na cyavate nRpaH
AdadAnasya ca dhanaM nigrahaM ca yudhiSThira

12025010c
12025011a
12025011c
12025012a
12025012c
12025013a
12025013c
12025013e
12025014a
12025014c
12025015a
12025015c
12025016a
12025016c
12025017a
12025017c
12025018a
12025018c
12025019a
12025019c
12025020a
12025020c
12025021a
12025021c
12025022a
12025022c
12025023a
12025023c
12025024a
12025024c
12025025a
12025025c
12025026a
12025026c
12025027a
12025027c
12025028a
12025028c
12025029a
12025029c
12025030a
12025030c
12025031a
12025031c
12025032a
12025032c
12025033a
H
12025033c
12026001
12026001a
12026001c
12026002a
12026002c
12026003a
12026003c
12026004a
12026004c
12026005a
12026005c

samAnaM dharmakuzalAH sthApayanti narezvara


dezakAlapratIkSe yo dasyor darzayate nRpaH
zAstrajAM buddhim AsthAya nainasA sa hi yujyate
AdAya baliSaDbhAgaM yo rASTraM nAbhirakSati
pratigRhNAti tat pApaM caturthAMzena pArthivaH
nibodha ca yathAtiSThan dharmAn na cyavate nRpaH
nigrahAd dharmazAstrANAm anurudhyann apetabhIH
kAmakrodhAv anAdRtya piteva samadarzanaH
daivenopahate rAjA karmakAle mahAdyute
pramAdayati tat karma na tatrAhur atikramam
tarasA buddhipUrvaM vA nigrAhyA eva zatravaH
pApaiH saha na saMdadhyAd rASTraM paNyaM na kArayet
zUrAz cAryAz ca satkAryA vidvAMsaz ca yudhiSThira
gomato dhaninaz caiva paripAlyA vizeSataH
vyavahAreSu dharmyeSu niyojyAz ca bahuzrutAH
guNayukte 'pi naikasmin vizvasyAc ca vicakSaNaH
arakSitA durvinIto mAnI stabdho 'bhyasUyakaH
enasA yujyate rAjA durdAnta iti cocyate
ye 'rakSyamANA hIyante daivenopahate nRpe
taskaraiz cApi hanyante sarvaM tad rAjakilbiSam
sumantrite sunIte ca vidhivac copapAdite
pauruSe karmaNi kRte nAsty adharmo yudhiSThira
vipadyante samArambhAH sidhyanty api ca daivataH
kRte puruSakAre tu nainaH spRzati pArthivam
atra te rAjazArdUla vartayiSye kathAm imAm
yad vRttaM pUrvarAjarSer hayagrIvasya pArthiva
zatrUn hatvA hatasyAjau zUrasyAkliSTakarmaNaH
asahAyasya dhIrasya nirjitasya yudhiSThira
yat karma vai nigrahe zAtravANAM; yogaz cAgryaH pAlane mAnavAnAm
kRtvA karma prApya kIrtiM suyuddhe; vAjigrIvo modate devaloke
saMtyaktAtmA samareSv AtatAyI; zastraiz chinno dasyubhir ardyamAnaH
azvagrIvaH karmazIlo mahAtmA; saMsiddhAtmA modate devaloke
dhanur yUpo razanA jyA zaraH sruk; sruvaH khaDgo rudhiraM yatra cAjyam
ratho vedI kAmago yuddham agniz; cAturhotraM caturo vAjimukhyAH
hutvA tasmin yajJavahnAv athArIn; pApAn mukto rAjasiMhas tarasvI
prANAn hutvA cAvabhRthe raNe sa; vAjigrIvo modate devaloke
rASTraM rakSan buddhipUrvaM nayena; saMtyaktAtmA yajJazIlo mahAtmA
sarvA&l lokAn vyApya kIrtyA manasvI; vAjigrIvo modate devaloke
daivIM siddhiM mAnuSIM daNDanItiM; yoganyAyaiH pAlayitvA mahIM ca
tasmAd rAjA dharmazIlo mahAtmA; hayagrIvo modate svargaloke
vidvAMs tyAgI zraddadhAnaH kRtajJas; tyaktvA lokaM mAnuSaM karma kRtvA
medhAvinAM viduSAM saMmatAnAM; tanutyajAM lokam Akramya rAjA
samyag vedAn prApya zAstrANy adhItya; samyag rASTraM pAlayitvA mahAtmA
cAturvarNyaM sthApayitvA svadharme; vAjigrIvo modate devaloke
jitvA saMgrAmAn pAlayitvA prajAz ca; somaM pItvA tarpayitvA dvijAgryAn
yuktyA daNDaM dhArayitvA prajAnAM; yuddhe kSINo modate devaloke
vRttaM yasya zlAghanIyaM manuSyAH; santo vidvAMsaz cArhayanty arhaNIyA
svargaM jitvA vIralokAMz ca gatvA; siddhiM prAptaH puNyakIrtir mahAtmA
vaizaMpAyana uvAca
dvaipAyanavacaH zrutvA kupite ca dhanaMjaye
vyAsam Amantrya kaunteyaH pratyuvAca yudhiSThiraH
na pArthivam idaM rAjyaM na ca bhogAH pRthagvidhAH
prINayanti mano me 'dya zoko mAM nardayaty ayam
zrutvA ca vIrahInAnAm aputrANAM ca yoSitAm
paridevayamAnAnAM zAntiM nopalabhe mune
ity uktaH pratyuvAcedaM vyAso yogavidAM varaH
yudhiSThiraM mahAprAjJaM dharmajJo vedapAragaH
na karmaNA labhyate cintayA vA; nApy asya dAtA puruSasya kaz cit
paryAyayogAd vihitaM vidhAtrA; kAlena sarvaM labhate manuSyaH

12026006a
12026006c
12026007a
12026007c
12026008a
12026008c
12026009a
12026009c
12026010a
12026010c
12026011a
12026011c
12026012a
12026012c
12026013a
12026013c
12026014a
12026014c
12026015a
12026015c
12026016a
12026016c
12026017a
12026017c
12026018a
12026018c
12026019a
12026019c
12026020a
12026020c
12026021a
12026021c
12026022a
12026022c
12026023a
12026023c
12026024a
12026024c
12026025a
12026025c
12026026a
12026026c
12026027a
12026027c
12026028a
12026028c
12026029a
12026029c
12026030a
12026030c
12026031a
12026031c
12026032a
12026032c
12026033a
12026033c
12026034a
a
12026034c
12026035a

na buddhizAstrAdhyayanena zakyaM; prAptuM vizeSair manujair akAle


mUrkho 'pi prApnoti kadA cid arthAn; kAlo hi kAryaM prati nirvizeSaH
nAbhUtikAle ca phalaM dadAti; zilpaM na mantrAz ca tathauSadhAni
tAny eva kAlena samAhitAni; sidhyanti cedhyanti ca bhUtikAle
kAlena zIghrAH pravivAnti vAtAH; kAlena vRSTir jaladAn upaiti
kAlena padmotpalavaj jalaM ca; kAlena puSyanti nagA vaneSu
kAlena kRSNAz ca sitAz ca rAtryaH; kAlena candraH paripUrNabimbaH
nAkAlataH puSpaphalaM nagAnAM; nAkAlavegAH sarito vahanti
nAkAlamattAH khagapannagAz ca; mRgadvipAH zailamahAgrahAz ca
nAkAlataH strISu bhavanti garbhA; nAyAnty akAle ziziroSNavarSAH
nAkAlato mriyate jAyate vA; nAkAlato vyAharate ca bAlaH
nAkAlato yauvanam abhyupaiti; nAkAlato rohati bIjam uptam
nAkAlato bhAnur upaiti yogaM; nAkAlato 'staM girim abhyupaiti
nAkAlato vardhate hIyate ca; candraH samudraz ca mahormimAlI
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
gItaM rAjJA senajitA duHkhArtena yudhiSThira
sarvAn evaiSa paryAyo martyAn spRzati dustaraH
kAlena paripakvA hi mriyante sarvamAnavAH
ghnanti cAnyAn narA rAjaMs tAn apy anye narAs tathA
saMjJaiSA laukikI rAjan na hinasti na hanyate
hantIti manyate kaz cin na hantIty api cApare
svabhAvatas tu niyatau bhUtAnAM prabhavApyayau
naSTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mRte
aho kaSTam iti dhyAyaJ zokasyApacitiM caret
sa kiM zocasi mUDhaH saJ zocyaH kim anuzocasi
pazya duHkheSu duHkhAni bhayeSu ca bhayAny api
AtmApi cAyaM na mama sarvApi pRthivI mama
yathA mama tathAnyeSAm iti pazyan na muhyati
zokasthAnasahasrANi harSasthAnazatAni ca
divase divase mUDham Avizanti na paNDitam
evam etAni kAlena priyadveSyANi bhAgazaH
jIveSu parivartante duHkhAni ca sukhAni ca
duHkham evAsti na sukhaM tasmAt tad upalabhyate
tRSNArtiprabhavaM duHkhaM duHkhArtiprabhavaM sukham
sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham
na nityaM labhate duHkhaM na nityaM labhate sukham
sukham ante hi duHkhAnAM duHkham ante sukhasya ca
tasmAd etad dvayaM jahyAd ya icchec chAzvataM sukham
yan nimittaM bhavec chokas tApo vA duHkhamUrchitaH
AyAso vApi yan mUlas tad ekAGgam api tyajet
sukhaM vA yadi vA duHkhaM priyaM vA yadi vApriyam
prAptaM prAptam upAsIta hRdayenAparAjitaH
ISad apy aGga dArANAM putrANAM vA carApriyam
tato jJAsyasi kaH kasya kena vA katham eva vA
ye ca mUDhatamA loke ye ca buddheH paraM gatAH
ta eva sukham edhante madhyaH klezena yujyate
ity abravIn mahAprAjJo yudhiSThira sa senajit
parAvarajJo lokasya dharmavit sukhaduHkhavit
sukhI parasya yo duHkhe na jAtu sa sukhI bhavet
duHkhAnAM hi kSayo nAsti jAyate hy aparAt param
sukhaM ca duHkhaM ca bhavAbhavau ca; lAbhAlAbhau maraNaM jIvitaM ca
paryAyazaH sarvam iha spRzanti; tasmAd dhIro naiva hRSyen na kupyet
dIkSAM yajJe pAlanaM yuddham Ahur; yogaM rASTre daNDanItyA ca samyak
vittatyAgaM dakSiNAnAM ca yajJe; samyag jJAnaM pAvanAnIti vidyAt
rakSan rASTraM buddhipUrvaM nayena; saMtyaktAtmA yajJazIlo mahAtmA
sarvA&l lokAn dharmamUrtyA caraMz cApy; UrdhvaM dehAn modate devaloke
jitvA saMgrAmAn pAlayitvA ca rASTraM; somaM pItvA vardhayitvA prajAz c
yuktyA daNDaM dhArayitvA prajAnAM; yuddhe kSINo modate devaloke
samyag vedAn prApya zAstrANy adhItya; samyag rASTraM pAlayitvA ca rAjA

12026035c
12026036a
12026036c
12027001
12027001a
12027001c
12027002a
12027002c
12027003a
12027003c
12027004a
12027004c
12027005a
12027005c
12027006a
12027006c
12027007a
12027007c
12027008a
12027008c
12027009a
12027009c
12027010a
12027010c
12027011a
12027011c
12027012a
12027012c
12027012e
12027013a
12027013c
12027014a
12027014c
12027015a
12027015c
12027015e
12027016a
12027016c
12027017a
12027017c
12027017e
12027018a
12027018c
12027019a
12027019c
12027020a
12027020c
12027021a
12027021c
12027022a
12027022c
12027023a
12027023c
12027024a
12027024c
12027025a
12027025c
12027026
12027026a
12027026c

cAturvarNyaM sthApayitvA svadharme; pUtAtmA vai modate devaloke


yasya vRttaM namasyanti svargasthasyApi mAnavAH
paurajAnapadAmAtyAH sa rAjA rAjasattamaH
yudhiSThira uvAca
abhimanyau hate bAle draupadyAs tanayeSu ca
dhRSTadyumne virATe ca drupade ca mahIpatau
vasuSeNe ca dharmajJe dhRSTaketau ca pArthive
tathAnyeSu narendreSu nAnAdezyeSu saMyuge
na vimuJcati mAM zoko jJAtighAtinam Aturam
rAjyakAmukam atyugraM svavaMzocchedakArakam
yasyAGke krIDamAnena mayA vai parivartitam
sa mayA rAjyalubdhena gAGgeyo vinipAtitaH
yadA hy enaM vighUrNantam apazyaM pArthasAyakaiH
kampamAnaM yathA vajraiH prekSamANaM zikhaNDinam
jIrNaM siMham iva prAMzuM narasiMhaM pitAmaham
kIryamANaM zarais tIkSNair dRSTvA me vyathitaM manaH
prAGmukhaM sIdamAnaM ca rathAd apacyutaM zaraiH
ghUrNamAnaM yathA zailaM tadA me kazmalo 'bhavat
yaH sa bANadhanuSpANir yodhayAm Asa bhArgavam
bahUny ahAni kauravyaH kurukSetre mahAmRdhe
sametaM pArthivaM kSatraM vArANasyAM nadIsutaH
kanyArtham Ahvayad vIro rathenaikena saMyuge
yena cogrAyudho rAjA cakravartI durAsadaH
dagdhaH zastrapratApena sa mayA yudhi ghAtitaH
svayaM mRtyuM rakSamANaH pAJcAlyaM yaH zikhaNDinam
na bANaiH pAtayAm Asa so 'rjunena nipAtitaH
yadainaM patitaM bhUmAv apazyaM rudhirokSitam
tadaivAvizad atyugro jvaro me munisattama
yena saMvardhitA bAlA yena sma parirakSitAH
sa mayA rAjyalubdhena pApena gurughAtinA
alpakAlasya rAjyasya kRte mUDhena ghAtitaH
AcAryaz ca maheSvAsaH sarvapArthivapUjitaH
abhigamya raNe mithyA pApenoktaH sutaM prati
tan me dahati gAtrANi yan mAM gurur abhASata
satyavAkyo hi rAjaMs tvaM yadi jIvati me sutaH
satyaM mA marzayan vipro mayi tat paripRSTavAn
kuJjaraM cAntaraM kRtvA mithyopacaritaM mayA
subhRzaM rAjyalubdhena pApena gurughAtinA
satyakaJcukam AsthAya mayokto gurur Ahave
azvatthAmA hata iti kuJjare vinipAtite
kAn nu lokAn gamiSyAmi kRtvA tat karma dAruNam
aghAtayaM ca yat karNaM samareSv apalAyinam
jyeSThaM bhrAtaram atyugraM ko mattaH pApakRttamaH
abhimanyuM ca yad bAlaM jAtaM siMham ivAdriSu
prAvezayam ahaM lubdho vAhinIM droNapAlitAm
tadAprabhRti bIbhatsuM na zaknomi nirIkSitum
kRSNaM ca puNDarIkAkSaM kilbiSI bhrUNahA yathA
draupadIM cApy aduHkhArhAM paJcaputravinAkRtAm
zocAmi pRthivIM hInAM paJcabhiH parvatair iva
so 'ham AgaskaraH pApaH pRthivInAzakArakaH
AsIna evam evedaM zoSayiSye kalevaram
prAyopaviSTaM jAnIdhvam adya mAM gurughAtinam
jAtiSv anyAsv api yathA na bhaveyaM kulAntakRt
na bhokSye na ca pAnIyam upayokSye kathaM cana
zoSayiSye priyAn prANAn ihastho 'haM tapodhana
yatheSTaM gamyatAM kAmam anujAne prasAdya vaH
sarve mAm anujAnIta tyakSyAmIdaM kalevaram
vaizaMpAyana uvAca
tam evaMvAdinaM pArthaM bandhuzokena vihvalam
maivam ity abravId vyAso nigRhya munisattamaH

12027027a
12027027c
12027028a
12027028c
12027029a
12027029c
12027030a
12027030c
12027031a
12027031c
12027032a
12027032c
12028001
12028001a
12028001c
12028002
12028002a
12028002c
12028003a
12028003c
12028004
12028004a
12028004c
12028005
12028005a
12028005c
12028006a
12028006c
12028007a
12028007c
12028008a
12028008c
12028009a
12028009c
12028010a
12028010c
12028011a
12028011c
12028012a
12028012c
12028013a
12028013c
12028014a
12028014c
12028015a
12028015c
12028016a
12028016c
12028017a
12028017c
12028018a
12028018c
12028019a
12028019c
12028020a
12028020c
12028021a
12028021c
12028022a
12028022c

ativelaM mahArAja na zokaM kartum arhasi


punar uktaM pravakSyAmi diSTam etad iti prabho
saMyogA viprayogAz ca jAtAnAM prANinAM dhruvam
budbudA iva toyeSu bhavanti na bhavanti ca
sarve kSayAntA nicayAH patanAntAH samucchrayAH
saMyogA viprayogAntA maraNAntaM hi jIvitam
sukhaM duHkhAntam AlasyaM dAkSyaM duHkhaM sukhodayam
bhUtiH zrIr hrIr dhRtiH siddhir nAdakSe nivasanty uta
nAlaM sukhAya suhRdo nAlaM duHkhAya durhRdaH
na ca prajJAlam arthebhyo na sukhebhyo 'py alaM dhanam
yathA sRSTo 'si kaunteya dhAtrA karmasu tat kuru
ata eva hi siddhis te nezas tvam AtmanA nRpa
vaizaMpAyana uvAca
jJAtizokAbhitaptasya prANAn abhyutsisRkSataH
jyeSThasya pANDuputrasya vyAsaH zokam apAnudat
vyAsa uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
azmagItaM naravyAghra tan nibodha yudhiSThira
azmAnaM brAhmaNaM prAjJaM vaideho janako nRpaH
saMzayaM paripapraccha duHkhazokapariplutaH
janaka uvAca
Agame yadi vApAye jJAtInAM draviNasya ca
nareNa pratipattavyaM kalyANaM katham icchatA
azmovAca
utpannam imam AtmAnaM narasyAnantaraM tataH
tAni tAny abhivartante duHkhAni ca sukhAni ca
teSAm anyatarApattau yad yad evopasevate
tat tad dhi cetanAm asya haraty abhram ivAnilaH
abhijAto 'smi siddho 'smi nAsmi kevalamAnuSaH
ity evaM hetubhis tasya tribhiz cittaM prasicyati
sa prasiktamanA bhogAn visRjya pitRsaMcitAn
parikSINaH parasvAnAm AdAnaM sAdhu manyate
tam atikrAntamaryAdam AdadAnam asAMpratam
pratiSedhanti rAjAno lubdhA mRgam iveSubhiH
ye ca viMzativarSA vA triMzadvarSAz ca mAnavAH
pareNa te varSazatAn na bhaviSyanti pArthiva
teSAM paramaduHkhAnAM buddhyA bheSajam Adizet
sarvaprANabhRtAM vRttaM prekSamANas tatas tataH
mAnasAnAM punar yonir duHkhAnAM cittavibhramaH
aniSTopanipAto vA tRtIyaM nopapadyate
evam etAni duHkhAni tAni tAnIha mAnavam
vividhAny upavartante tathA sAMsparzakAni ca
jarAmRtyU ha bhUtAni khAditArau vRkAv iva
balinAM durbalAnAM ca hrasvAnAM mahatAm api
na kaz cij jAtv atikrAmej jarAmRtyU ha mAnavaH
api sAgaraparyantAM vijityemAM vasuMdharAm
sukhaM vA yadi vA duHkhaM bhUtAnAM paryupasthitam
prAptavyam avazaiH sarvaM parihAro na vidyate
pUrve vayasi madhye vApy uttame vA narAdhipa
avarjanIyAs te 'rthA vai kAGkSitAz ca tato 'nyathA
supriyair viprayogaz ca saMprayogas tathApriyaiH
arthAnarthau sukhaM duHkhaM vidhAnam anuvartate
prAdurbhAvaz ca bhUtAnAM dehanyAsas tathaiva ca
prAptivyAyAmayogaz ca sarvam etat pratiSThitam
gandhavarNarasasparzA nivartante svabhAvataH
tathaiva sukhaduHkhAni vidhAnam anuvartate
AsanaM zayanaM yAnam utthAnaM pAnabhojanam
niyataM sarvabhUtAnAM kAlenaiva bhavanty uta
vaidyAz cApy AturAH santi balavantaH sudurbalAH
strImantaz ca tathA SaNDhA vicitraH kAlaparyayaH

12028023a
12028023c
12028024a
12028024c
12028025a
12028025c
12028026a
12028026c
12028027a
12028027c
12028028a
12028028c
12028029a
12028029c
12028030a
12028030c
12028031a
12028031c
12028032a
12028032c
12028033a
12028033c
12028034a
12028034c
12028035a
12028035c
12028036a
12028036c
12028037a
12028037c
12028038a
12028038c
12028039a
12028039c
12028040a
12028040c
12028040e
12028041a
12028041c
12028042a
12028042c
12028043a
12028043c
12028044a
12028044c
12028045a
12028045c
12028046a
12028046c
12028047a
12028047c
12028048a
12028048c
12028049a
12028049c
12028050a
12028050c
12028051a
12028051c
12028052a

kule janma tathA vIryam ArogyaM dhairyam eva ca


saubhAgyam upabhogaz ca bhavitavyena labhyate
santi putrAH subahavo daridrANAm anicchatAm
bahUnAm icchatAM nAsti samRddhAnAM viceSTatAm
vyAdhir agnir jalaM zastraM bubhukSA zvApadaM viSam
rajjvA ca maraNaM jantor uccAcca patanaM tathA
niryANaM yasya yad diSTaM tena gacchati hetunA
dRzyate nAbhyatikrAmann atikrAnto na vA punaH
dRzyate hi yuvaiveha vinazyan vasumAn naraH
daridraz ca parikliSTaH zatavarSo janAdhipa
akiMcanAz ca dRzyante puruSAz cirajIvinaH
samRddhe ca kule jAtA vinazyanti pataMgavat
prAyeNa zrImatAM loke bhoktuM zaktir na vidyate
kASThAny api hi jIryante daridrANAM narAdhipa
aham etat karomIti manyate kAlacoditaH
yad yad iSTam asaMtoSAd durAtmA pApam Acaran
striyo 'kSA mRgayA pAnaM prasaGgAn ninditA budhaiH
dRzyante cApi bahavaH saMprasaktA bahuzrutAH
iti kAlena sarvArthAnIpsitAnIpsitAni ca
spRzanti sarvabhUtAni nimittaM nopalabhyate
vAyum AkAzam agniM ca candrAdityAv ahaHkSape
jyotIMSi saritaH zailAn kaH karoti bibharti vA
zItam uSNaM tathA varSaM kAlena parivartate
evam eva manuSyANAM sukhaduHkhe nararSabha
nauSadhAni na zAstrANi na homA na punar japAH
trAyante mRtyunopetaM jarayA vApi mAnavam
yathA kASThaM ca kASThaM ca sameyAtAM mahodadhau
sametya ca vyatIyAtAM tadvad bhUtasamAgamaH
ye cApi puruSaiH strIbhir gItavAdyair upasthitAH
ye cAnAthAH parAnnAdAH kAlas teSu samakriyaH
mAtRpitRsahasrANi putradArazatAni ca
saMsAreSv anubhUtAni kasya te kasya vA vayam
naivAsya kaz cid bhavitA nAyaM bhavati kasya cit
pathi saMgatam evedaM dArabandhusuhRdgaNaiH
kvAsaM kvAsmi gamiSyAmi ko nv ahaM kim ihAsthitaH
kasmAt kam anuzoceyam ity evaM sthApayen manaH
anitye priyasaMvAse saMsAre cakravad gatau
na dRSTapUrvaM pratyakSaM paralokaM vidur budhAH
AgamAMs tv anatikramya zraddhAtavyaM bubhUSatA
kurvIta pitRdaivatyaM dharmANi ca samAcaret
yajec ca vidvAn vidhivat trivargaM cApy anuvrajet
saMnimajjaj jagad idaM gambhIre kAlasAgare
jarAmRtyumahAgrAhe na kaz cid avabudhyate
Ayurvedam adhIyAnAH kevalaM saparigraham
dRzyante bahavo vaidyA vyAdhibhiH samabhiplutAH
te pibantaH kaSAyAMz ca sarpIMSi vividhAni ca
na mRtyum ativartante velAm iva mahodadhiH
rasAyanavidaz caiva suprayuktarasAyanAH
dRzyante jarayA bhagnA nagA nAgair ivottamaiH
tathaiva tapasopetAH svAdhyAyAbhyasane ratAH
dAtAro yajJazIlAz ca na taranti jarAntakau
na hy ahAni nivartante na mAsA na punaH samAH
jAtAnAM sarvabhUtAnAM na pakSA na punaH kSapAH
so 'yaM vipulam adhvAnaM kAlena dhruvam adhruvaH
naro 'vazaH samabhyeti sarvabhUtaniSevitam
deho vA jIvato 'bhyeti jIvo vAbhyeti dehataH
pathi saMgatam evedaM dArair anyaiz ca bandhubhiH
nAyam atyantasaMvAso labhyate jAtu kena cit
api svena zarIreNa kim utAnyena kena cit
kva nu te 'dya pitA rAjan kva nu te 'dya pitAmahaH

12028052c
12028053a
12028053c
12028054a
12028054c
12028055a
12028055c
12028056a
12028056c
12028057
12028057a
12028057c
12028058a
12028058c
12029001
12029001a
12029001c
12029002a
12029002c
12029003a
12029003c
12029004a
12029004c
12029005a
12029005c
12029006a
12029006c
12029007a
12029007c
12029008a
12029008c
12029009a
12029009c
12029010a
12029010c
12029011a
12029011c
12029012a
12029012c
12029013a
12029013c
12029014a
12029014c
12029015a
12029015c
12029016a
12029016c
12029016e
12029017a
12029017c
12029017e
12029018a
12029018c
12029019a
12029019c
12029020a
12029020c
12029021a
12029021c
12029022a

na tvaM pazyasi tAn adya na tvAM pazyanti te 'pi ca


na hy eva puruSo draSTA svargasya narakasya vA
Agamas tu satAM cakSur nRpate tam ihAcara
caritabrahmacaryo hi prajAyeta yajeta ca
pitRdevamaharSINAm AnRNyAyAnasUyakaH
sa yajJazIlaH prajane niviSTaH; prAg brahmacArI pravibhaktapakSaH
ArAdhayan svargam imaM ca lokaM; paraM ca muktvA hRdayavyalIkam
samyag ghi dharmaM carato nRpasya; dravyANi cApy Aharato yathAvat
pravRttacakrasya yazo 'bhivardhate; sarveSu lokeSu carAcareSu
vyAsa uvAca
ity evam AjJAya videharAjo; vAkyaM samagraM paripUrNahetuH
azmAnam Amantrya vizuddhabuddhir; yayau gRhaM svaM prati zAntazokaH
tathA tvam apy acyuta muJca zokam; uttiSTha zakropama harSam ehi
kSAtreNa dharmeNa mahI jitA te; tAM bhuGkSva kuntIsuta mA viSAdIH
vaizaMpAyana uvAca
avyAharati kaunteye dharmaputre yudhiSThire
guDAkezo hRSIkezam abhyabhASata pANDavaH
jJAtizokAbhisaMtapto dharmarAjaH paraMtapaH
eSa zokArNave magnas tam AzvAsaya mAdhava
sarve sma te saMzayitAH punar eva janArdana
asya zokaM mahAbAho praNAzayitum arhasi
evam uktas tu govindo vijayena mahAtmanA
paryavartata rAjAnaM puNDarIkekSaNo 'cyutaH
anatikramaNIyo hi dharmarAjasya kezavaH
bAlyAt prabhRti govindaH prItyA cAbhyadhiko 'rjunAt
saMpragRhya mahAbAhur bhujaM candanabhUSitam
zailastambhopamaM zaurir uvAcAbhivinodayan
zuzubhe vadanaM tasya sudaMSTraM cArulocanam
vyAkozam iva vispaSTaM padmaM sUryavibodhitam
mA kRthAH puruSavyAghra zokaM tvaM gAtrazoSaNam
na hi te sulabhA bhUyo ye hatAsmin raNAjire
svapnalabdhA yathA lAbhA vitathAH pratibodhane
evaM te kSatriyA rAjan ye vyatItA mahAraNe
sarve hy abhimukhAH zUrA vigatA raNazobhinaH
naiSAM kaz cit pRSThato vA palAyan vApi pAtitaH
sarve tyaktvAtmanaH prANAn yuddhvA vIrA mahAhave
zastrapUtA divaM prAptA na tAJ zocitum arhasi
atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam
sRJjayaM putrazokArtaM yathAyaM prAha nAradaH
sukhaduHkhair ahaM tvaM ca prajAH sarvAz ca sRJjaya
avimuktaM cariSyAmas tatra kA paridevanA
mahAbhAgyaM paraM rAjJAM kIrtyamAnaM mayA zRNu
gacchAvadhAnaM nRpate tato duHkhaM prahAsyasi
mRtAn mahAnubhAvAMs tvaM zrutvaiva tu mahIpatIn
zrutvApanaya saMtApaM zRNu vistarazaz ca me
AvikSitaM maruttaM me mRtaM sRJjaya zuzruhi
yasya sendrAH savaruNA bRhaspatipurogamAH
devA vizvasRjo rAjJo yajJam Iyur mahAtmanaH
yaH spardhAm anayac chakraM devarAjaM zatakratum
zakrapriyaiSI yaM vidvAn pratyAcaSTa bRhaspatiH
saMvarto yAjayAm Asa yaM pIDArthaM bRhaspateH
yasmin prazAsati satAM nRpatau nRpasattama
akRSTapacyA pRthivI vibabhau caityamAlinI
AvikSitasya vai satre vizve devAH sabhAsadaH
marutaH pariveSTAraH sAdhyAz cAsan mahAtmanaH
marudgaNA maruttasya yat somam apibanta te
devAn manuSyAn gandharvAn atyaricyanta dakSiNAH
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
suhotraM ced vaitithinaM mRtaM sRJjaya zuzruma

12029022c
12029023a
12029023c
12029024a
12029024c
12029025a
12029025c
12029026a
12029026c
12029027a
12029027c
12029027e
12029028a
12029028c
12029029a
12029029c
12029030a
12029030c
12029031a
12029031c
12029032a
12029032c
12029033a
12029033c
12029034a
12029034c
12029035a
12029035c
12029036a
12029036c
12029037a
12029037c
12029038a
12029038c
12029038e
12029039a
12029039c
12029039e
12029040a
12029040c
12029041a
12029041c
12029042a
12029042c
12029043a
12029043c
12029044a
12029044c
12029045a
12029045c
12029046a
12029046c
12029047a
12029047c
12029048a
12029048c
12029049a
12029049c
12029050a
12029050c

yasmai hiraNyaM vavRSe maghavAn parivatsaram


satyanAmA vasumatI yaM prApyAsIj janAdhipa
hiraNyam avahan nadyas tasmiJ janapadezvare
kUrmAn karkaTakAn nakrAn makarAJ ziMzukAn api
nadISv apAtayad rAjan maghavA lokapUjitaH
hairaNyAn patitAn dRSTvA matsyAn makarakacchapAn
sahasrazo 'tha zatazas tato 'smayata vaitithiH
tad dhiraNyam aparyantam AvRttaM kurujAGgale
IjAno vitate yajJe brAhmaNebhyaH samAhitaH
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
adakSiNam ayajvAnaM zvaitya saMzAmya mA zucaH
aGgaM bRhadrathaM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya
yaH sahasraM sahasrANAM zvetAn azvAn avAsRjat
sahasraM ca sahasrANAM kanyA hemavibhUSitAH
IjAno vitate yajJe dakSiNAm atyakAlayat
zataM zatasahasrANAM vRSANAM hemamAlinAm
gavAM sahasrAnucaraM dakSiNAm atyakAlayat
aGgasya yajamAnasya tadA viSNupade girau
amAdyad indraH somena dakSiNAbhir dvijAtayaH
yasya yajJeSu rAjendra zatasaMkhyeSu vai punaH
devAn manuSyAn gandharvAn atyaricyanta dakSiNAH
na jAto janitA cAnyaH pumAn yas tat pradAsyati
yad aGgaH pradadau vittaM somasaMsthAsu saptasu
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
zibim auzInaraM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya
ya imAM pRthivIM kRtsnAM carmavat samaveSTayat
mahatA rathaghoSeNa pRthivIm anunAdayan
ekacchatrAM mahIM cakre jaitreNaikarathena yaH
yAvad adya gavAzvaM syAd AraNyaiH pazubhiH saha
tAvatIH pradadau gAH sa zibir auzInaro 'dhvare
nodyantAraM dhuraM tasya kaM cin mene prajApatiH
na bhUtaM na bhaviSyantaM sarvarAjasu bhArata
anyatrauzInarAc chaibyAd rAjarSer indravikramAt
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
adakSiNam ayajvAnaM taM vai saMzAmya mA zucaH
bharataM caiva dauHSantiM mRtaM sRJjaya zuzruma
zAkuntaliM maheSvAsaM bhUridraviNatejasam
yo baddhvA triMzato hy azvAn devebhyo yamunAm anu
sarasvatIM viMzatiM ca gaGgAm anu caturdaza
azvamedhasahasreNa rAjasUyazatena ca
iSTavAn sa mahAtejA dauHSantir bharataH purA
bharatasya mahat karma sarvarAjasu pArthivAH
khaM martyA iva bAhubhyAM nAnugantum azaknuvan
paraM sahasrAd yo baddhvA hayAn vedIM vicitya ca
sahasraM yatra padmAnAM kaNvAya bharato dadau
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
rAmaM dAzarathiM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya
yo 'nvakampata vai nityaM prajAH putrAn ivaurasAn
vidhavA yasya viSaye nAnAthAH kAz canAbhavan
sarvasyAsIt pitRsamo rAmo rAjyaM yadAnvazAt
kAlavarSAz ca parjanyAH sasyAni rasavanti ca
nityaM subhikSam evAsId rAme rAjyaM prazAsati
prANino nApsu majjanti nAnarthe pAvako 'dahat
na vyAlajaM bhayaM cAsId rAme rAjyaM prazAsati
Asan varSasahasrANi tathA putrasahasrikAH
arogAH sarvasiddhArthAH prajA rAme prazAsati

12029051a
12029051c
12029052a
12029052c
12029053a
12029053c
12029054a
12029054c
12029055a
12029055c
12029056a
12029056c
12029057a
12029057c
12029058a
12029058c
12029059a
12029059c
12029060a
12029060c
12029061a
12029061c
12029062a
12029062c
12029063a
12029063c
12029064a
12029064c
12029065a
12029065c
12029066a
12029066c
12029067a
12029067c
12029068a
12029068c
12029069a
12029069c
12029070a
12029070c
12029071a
12029071c
12029072a
12029072c
12029073a
12029073c
12029074a
12029074c
12029075a
12029075c
12029076a
12029076c
12029077a
12029077c
12029078a
12029078c
12029079a
12029079c
12029080a
12029080c

nAnyonyena vivAdo 'bhUt strINAm api kuto nRNAm


dharmanityAH prajAz cAsan rAme rAjyaM prazAsati
nityapuSpaphalAz caiva pAdapA nirupadravAH
sarvA droNadughA gAvo rAme rAjyaM prazAsati
sa caturdaza varSANi vane proSya mahAtapAH
dazAzvamedhAJ jArUthyAn AjahAra nirargalAn
zyAmo yuvA lohitAkSo mattavAraNavikramaH
daza varSasahasrANi rAmo rAjyam akArayat
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
bhagIrathaM ca rAjAnaM mRtaM zuzruma sRJjaya
yasyendro vitate yajJe somaM pItvA madotkaTaH
asurANAM sahasrANi bahUni surasattamaH
ajayad bAhuvIryeNa bhagavAn pAkazAsanaH
yaH sahasraM sahasrANAM kanyA hemavibhUSitAH
IjAno vitate yajJe dakSiNAm atyakAlayat
sarvA rathagatAH kanyA rathAH sarve caturyujaH
rathe rathe zataM nAgAH padmino hemamAlinaH
sahasram azvA ekaikaM hastinaM pRSThato 'nvayuH
gavAM sahasram azve 'zve sahasraM gavy ajAvikam
upahvare nivasato yasyAGke niSasAda ha
gaGgA bhAgIrathI tasmAd urvazI hy abhavat purA
bhUridakSiNam ikSvAkuM yajamAnaM bhagIratham
trilokapathagA gaGgA duhitRtvam upeyuSI
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
dilIpaM caivailavilaM mRtaM zuzruma sRJjaya
yasya karmANi bhUrINi kathayanti dvijAtayaH
imAM vai vasusaMpannAM vasudhAM vasudhAdhipaH
dadau tasmin mahAyajJe brAhmaNebhyaH samAhitaH
tasyeha yajamAnasya yajJe yajJe purohitaH
sahasraM vAraNAn haimAn dakSiNAm atyakAlayat
yasya yajJe mahAn AsId yUpaH zrImAn hiraNmayaH
taM devAH karma kurvANAH zakrajyeSThA upAzrayan
caSAlo yasya sauvarNas tasmin yUpe hiraNmaye
nanRtur devagandharvAH SaTsahasrANi saptadhA
avAdayat tatra vINAM madhye vizvAvasuH svayam
sarvabhUtAny amanyanta mama vAdayatIty ayam
etad rAjJo dilIpasya rAjAno nAnucakrire
yat striyo hemasaMpannAH pathi mattAH sma zerate
rAjAnam ugradhanvAnaM dilIpaM satyavAdinam
ye 'pazyan sumahAtmAnaM te 'pi svargajito narAH
trayaH zabdA na jIryante dilIpasya nivezane
svAdhyAyaghoSo jyAghoSo dIyatAm iti caiva hi
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
mAndhAtAraM yauvanAzvaM mRtaM zuzruma sRJjaya
yaM devA maruto garbhaM pituH pArzvAd apAharan
saMvRddho yuvanAzvasya jaThare yo mahAtmanaH
pRSad AjyodbhavaH zrImAMs trilokavijayI nRpaH
yaM dRSTvA pitur utsaGge zayAnaM devarUpiNam
anyonyam abruvan devAH kam ayaM dhAsyatIti vai
mAm eva dhAsyatIty evam indro abhyavapadyata
mAndhAteti tatas tasya nAma cakre zatakratuH
tatas tu payaso dhArAM puSTihetor mahAtmanaH
tasyAsye yauvanAzvasya pANir indrasya cAsravat
taM piban pANim indrasya samAm ahnA vyavardhata
sa AsId dvAdazasamo dvAdazAhena pArthiva
tam iyaM pRthivI sarvA ekAhnA samapadyata
dharmAtmAnaM mahAtmAnaM zUram indrasamaM yudhi

12029081a
12029081c
12029082a
12029082c
12029083a
12029083c
12029084a
12029084c
12029085a
12029085c
12029086a
12029086c
12029087a
12029087c
12029088a
12029088c
12029089a
12029089c
12029090a
12029090c
12029091a
12029091c
12029092a
12029092c
12029093a
12029093c
12029094a
12029094c
12029095a
12029095c
12029096a
12029096c
12029097a
12029097c
12029098a
12029098c
12029099a
12029099c
12029100a
12029100c
12029101a
12029101c
12029102a
12029102c
12029103a
12029103c
12029104a
12029104c
12029105a
12029105c
12029106a
12029106c
12029107a
12029107c
12029108a
12029108c
12029109a
12029109c
12029110a
12029110c

ya AGgAraM hi nRpatiM maruttam asitaM gayam


aGgaM bRhadrathaM caiva mAndhAtA samare 'jayat
yauvanAzvo yadAGgAraM samare samayodhayat
visphArair dhanuSo devA dyaur abhedIti menire
yataH sUrya udeti sma yatra ca pratitiSThati
sarvaM tad yauvanAzvasya mAndhAtuH kSetram ucyate
azvamedhazateneSTvA rAjasUyazatena ca
adadAd rohitAn matsyAn brAhmaNebhyo mahIpatiH
hairaNyAn yojanotsedhAn AyatAn dazayojanam
atiriktAn dvijAtibhyo vyabhajann itare janAH
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
yayAtiM nAhuSaM caiva mRtaM zuzruma sRJjaya
ya imAM pRthivIM sarvAM vijitya sahasAgarAm
zamyApAtenAbhyatIyAd vedIbhiz citrayan nRpa
IjAnaH kratubhiH puNyaiH paryagacchad vasuMdharAm
iSTvA kratusahasreNa vAjimedhazatena ca
tarpayAm Asa devendraM tribhiH kAJcanaparvataiH
vyUDhe devAsure yuddhe hatvA daiteyadAnavAn
vyabhajat pRthivIM kRtsnAM yayAtir nahuSAtmajaH
anteSu putrAn nikSipya yadudruhyupurogamAn
pUruM rAjye 'bhiSicya sve sadAraH prasthito vanam
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
ambarISaM ca nAbhAgaM mRtaM zuzruma sRJjaya
yaM prajA vavrire puNyaM goptAraM nRpasattama
yaH sahasraM sahasrANAM rAjJAm ayuta yAjinAm
IjAno vitate yajJe brAhmaNebhyaH samAhitaH
naitat pUrve janAz cakrur na kariSyanti cApare
ity ambarISaM nAbhAgam anvamodanta dakSiNAH
zataM rAjasahasrANi zataM rAjazatAni ca
sarve 'zvamedhair IjAnAs te 'bhyayur dakSiNAyanam
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
zazabinduM caitrarathaM mRtaM zuzruma sRJjaya
yasya bhAryAsahasrANAM zatam AsIn mahAtmanaH
sahasraM tu sahasrANAM yasyAsaJ zAzabindavaH
hiraNyakavacAH sarve sarve cottamadhanvinaH
zataM kanyA rAjaputram ekaikaM pRSThato 'nvayuH
kanyAM kanyAM zataM nAgA nAgaM nAgaM zataM rathAH
rathaM rathaM zataM cAzvA dezajA hemamAlinaH
azvam azvaM zataM gAvo gAM gAM tadvad ajAvikam
etad dhanam aparyantam azvamedhe mahAmakhe
zazabindur mahArAja brAhmaNebhyaH samAdizat
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
gayam AmUrtarayasaM mRtaM zuzruma sRJjaya
yaH sa varSazataM rAjA hutaziSTAzano 'bhavat
yasmai vahnir varAn prAdAt tato vavre varAn gayaH
dadato me 'kSayA cAstu dharme zraddhA ca vardhatAm
mano me ramatAM satye tvatprasAdAd dhutAzana
lebhe ca kAmAMs tAn sarvAn pAvakAd iti naH zrutam
darzena paurNamAsena cAturmAsyaiH punaH punaH
ayajat sa mahAtejAH sahasraM parivatsarAn
zataM gavAM sahasrANi zatam azvazatAni ca
utthAyotthAya vai prAdAt sahasraM parivatsarAn
tarpayAm Asa somena devAn vittair dvijAn api
pitqn svadhAbhiH kAmaiz ca striyaH svAH puruSarSabha
sauvarNAM pRthivIM kRtvA dazavyAmAM dvirAyatAm
dakSiNAm adadad rAjA vAjimedhamahAmakhe

12029111a
12029111c
12029112a
12029112c
12029113a
12029113c
12029114a
12029114c
12029115a
12029115c
12029116a
12029116c
12029117a
12029117c
12029117e
12029118a
12029118c
12029118e
12029119a
12029119c
12029120a
12029120c
12029121a
12029121c
12029122a
12029122c
12029123a
12029123c
12029124a
12029124c
12029125a
12029125c
12029126a
12029126c
12029127a
12029127c
12029128a
12029128c
12029129a
12029129c
12029130a
12029130c
12029131a
12029131c
12029132a
12029132c
12029133a
12029133c
12029134a
12029134c
12029135a
12029135c
12029136a
12029136c
12029137a
12029137c
12029138
12029138a
12029138c
12029139a

yAvatyaH sikatA rAjan gaGgAyAH puruSarSabha


tAvatIr eva gAH prAdAd AmUrtarayaso gayaH
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
rantidevaM ca sAGkRtyaM mRtaM zuzruma sRJjaya
samyag ArAdhya yaH zakraM varaM lebhe mahAyazAH
annaM ca no bahu bhaved atithIMz ca labhemahi
zraddhA ca no mA vyagaman mA ca yAciSma kaM cana
upAtiSThanta pazavaH svayaM taM saMzitavratam
grAmyAraNyA mahAtmAnaM rantidevaM yazasvinam
mahAnadI carmarAzer utkledAt susruve yataH
tataz carmaNvatIty evaM vikhyAtA sA mahAnadI
brAhmaNebhyo dadau niSkAn sadasi pratate nRpaH
tubhyaM tubhyaM niSkam iti yatrAkrozanti vai dvijAH
sahasraM tubhyam ity uktvA brAhmaNAn sma prapadyate
anvAhAryopakaraNaM dravyopakaraNaM ca yat
ghaTAH sthAlyaH kaTAhAz ca pAtryaz ca piTharA api
na tat kiM cid asauvarNaM rantidevasya dhImataH
sAGkRte rantidevasya yAM rAtrim avasad gRhe
Alabhyanta zataM gAvaH sahasrANi ca viMzatiH
tatra sma sUdAH krozanti sumRSTamaNikuNDalAH
sUpabhUyiSTham aznIdhvaM nAdya mAMsaM yathA purA
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
sagaraM ca mahAtmAnaM mRtaM zuzruma sRJjaya
aikSvAkaM puruSavyAghram atimAnuSavikramam
SaSTiH putrasahasrANi yaM yAntaM pRSThato 'nvayuH
nakSatrarAjaM varSAnte vyabhre jyotirgaNA iva
ekacchatrA mahI yasya praNatA hy abhavat purA
yo 'zvamedhasahasreNa tarpayAm Asa devatAH
yaH prAdAt kAJcanastambhaM prAsAdaM sarvakAJcanam
pUrNaM padmadalAkSINAM strINAM zayanasaMkulam
dvijAtibhyo 'nurUpebhyaH kAmAn uccAvacAMs tathA
yasyAdezena tad vittaM vyabhajanta dvijAtayaH
khAnayAm Asa yaH kopAt pRthivIM sAgarAGkitAm
yasya nAmnA samudraz ca sAgaratvam upAgataH
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
rAjAnaM ca pRthuM vainyaM mRtaM zuzruma sRJjaya
yam abhyaSiJcan saMbhUya mahAraNye maharSayaH
prathayiSyati vai lokAn pRthur ity eva zabditaH
kSatAc ca nas trAyatIti sa tasmAt kSatriyaH smRtaH
pRthuM vainyaM prajA dRSTvA raktAH smeti yad abruvan
tato rAjeti nAmAsya anurAgAd ajAyata
akRSTapacyA pRthivI puTake puTake madhu
sarvA droNadughA gAvo vainyasyAsan prazAsataH
arogAH sarvasiddhArthA manuSyA akutobhayAH
yathAbhikAmam avasan kSetreSu ca gRheSu ca
ApaH saMstambhire yasya samudrasya yiyAsataH
saritaz cAnudIryanta dhvajasaGgaz ca nAbhavat
hairaNyAMs trinalotsedhAn parvatAn ekaviMzatim
brAhmaNebhyo dadau rAjA yo 'zvamedhe mahAmakhe
sa cen mamAra sRJjaya caturbhadrataras tvayA
putrAt puNyataraz caiva mA putram anutapyathAH
kiM vai tUSNIM dhyAyasi sRJjaya tvaM; na me rAjan vAcam imAM zRNoSi
na cen moghaM vipralaptaM mayedaM; pathyaM mumUrSor iva samyag uktam
sRJjaya uvAca
zRNomi te nArada vAcam etAM; vicitrArthAM srajam iva puNyagandhAm
rAjarSINAM puNyakRtAM mahAtmanAM; kIrtyA yuktAM zokanirNAzanArtham
na te moghaM vipralaptaM maharSe; dRSTvaiva tvAM nAradAhaM vizokaH

12029139c
12029140a
12029140c
12029141
12029141a
12029141c
12030001
12030001a
12030001c
12030002a
12030002c
12030003a
12030003c
12030004
12030004a
12030004c
12030005a
12030005c
12030006a
12030006c
12030007a
12030007c
12030008a
12030008c
12030008e
12030009a
12030009c
12030010a
12030010c
12030010e
12030011a
12030011c
12030012a
12030012c
12030012e
12030013a
12030013c
12030014a
12030014c
12030015a
12030015c
12030016a
12030016c
12030017a
12030017c
12030018a
12030018c
12030019a
12030019c
12030020a
12030020c
12030021a
12030021c
12030022a
12030022c
12030023a
12030023c
12030024a
12030024c
12030025a

zuzrUSe te vacanaM brahmavAdin; na te tRpyAmy amRtasyeva pAnAt


amoghadarzin mama cet prasAdaM; sutAghadagdhasya vibho prakuryAH
mRtasya saMjIvanam adya me syAt; tava prasAdAt sutasaMgamaz ca
nArada uvAca
yas te putro dayito 'yaM viyAtaH; svarNaSThIvI yam adAt parvatas te
punas te taM putram ahaM dadAmi; hiraNyanAbhaM varSasahasriNaM ca
yudhiSThira uvAca
sa kathaM kAJcanaSThIvI sRJjayasya suto 'bhavat
parvatena kimarthaM ca dattaH kena mamAra ca
yadA varSasahasrAyus tadA bhavati mAnavaH
katham aprAptakaumAraH sRJjayasya suto mRtaH
utAho nAmamAtraM vai suvarNaSThIvino 'bhavat
tathyaM vA kAJcanaSThIvIty etad icchAmi veditum
vAsudeva uvAca
atra te kathayiSyAmi yathA vRttaM janezvara
nAradaH parvataz caiva prAg RSI lokapUjitau
mAtulo bhAgineyaz ca devalokAd ihAgatau
vihartukAmau saMprItyA mAnuSyeSu purA prabhU
haviHpavitrabhojyena devabhojyena caiva ha
nArado mAtulaz caiva bhAgineyaz ca parvataH
tAv ubhau tapasopetAv avanItalacAriNau
bhuJjAnau mAnuSAn bhogAn yathAvat paryadhAvatAm
prItimantau mudA yuktau samayaM tatra cakratuH
yo bhaved dhRdi saMkalpaH zubho vA yadi vAzubhaH
anyonyasya sa Akhyeyo mRSA zApo 'nyathA bhavet
tau tatheti pratijJAya maharSI lokapUjitau
sRJjayaM zvaityam abhyetya rAjAnam idam UcatuH
AvAM bhavati vatsyAvaH kaM cit kAlaM hitAya te
yathAvat pRthivIpAla AvayoH praguNIbhava
tatheti kRtvA tau rAjA satkRtyopacacAra ha
tataH kadA cit tau rAjA mahAtmAnau tathAgatau
abravIt paramaprItaH suteyaM varavarNinI
ekaiva mama kanyaiSA yuvAM paricariSyati
darzanIyAnavadyAGgI zIlavRttasamanvitA
sukumArI kumArI ca padmakiJjalkasaMnibhA
paramaM saumya ity uktas tAbhyAM rAjA zazAsa tAm
kanye viprAv upacara devavat pitRvac ca ha
sA tu kanyA tathety uktvA pitaraM dharmacAriNI
yathAnidezaM rAjJas tau satkRtyopacacAra ha
tasyAs tathopacAreNa rUpeNApratimena ca
nAradaM hRcchayas tUrNaM sahasaivAnvapadyata
vavRdhe ca tatas tasya hRdi kAmo mahAtmanaH
yathA zuklasya pakSasya pravRttAv uDurAT chanaiH
na ca taM bhAgineyAya parvatAya mahAtmane
zazaMsa manmathaM tIvraM vrIDamAnaH sa dharmavit
tapasA ceGgitenAtha parvato 'tha bubodha tat
kAmArtaM nAradaM kruddhaH zazApainaM tato bhRzam
kRtvA samayam avyagro bhavAn vai sahito mayA
yo bhaved dhRdi saMkalpaH zubho vA yadi vAzubhaH
anyonyasya sa Akhyeya iti tad vai mRSA kRtam
bhavatA vacanaM brahmaMs tasmAd etad vadAmy aham
na hi kAmaM pravartantaM bhavAn AcaSTa me purA
sukumAryAM kumAryAM te tasmAd eSa zapAmy aham
brahmavAdI gurur yasmAt tapasvI brAhmaNaz ca san
akArSIH samayabhraMzam AvAbhyAM yaH kRto mithaH
zapsye tasmAt susaMkruddho bhavantaM taM nibodha me
sukumArI ca te bhAryA bhaviSyati na saMzayaH
vAnaraM caiva kanyA tvAM vivAhAt prabhRti prabho
saMdrakSyanti narAz cAnye svarUpeNa vinAkRtam
sa tad vAkyaM tu vijJAya nAradaH parvatAt tadA

12030025c
12030026a
12030026c
12030027a
12030027c
12030028a
12030028c
12030029a
12030029c
12030030a
12030030c
12030031a
12030031c
12030032a
12030032c
12030033a
12030033c
12030034a
12030034c
12030035a
12030035c
12030036a
12030036c
12030036e
12030037a
12030037c
12030038a
12030038c
12030039a
12030039c
12030040a
12030040c
12030041a
12030041c
12030041e
12030042a
12030042c
12031001
12031001a
12031001c
12031002a
12031002c
12031003a
12031003c
12031004a
12031004c
12031005a
12031005c
12031006a
12031006c
12031007a
12031007c
12031008a
12031008c
12031009a
12031009c
12031010a
12031010c
12031011a
12031011c

azapat tam api krodhAd bhAgineyaM sa mAtulaH


tapasA brahmacaryeNa satyena ca damena ca
yukto 'pi dharmanityaz ca na svargavAsam Apsyasi
tau tu zaptvA bhRzaM kruddhau parasparam amarSaNau
pratijagmatur anyonyaM kruddhAv iva gajottamau
parvataH pRthivIM kRtsnAM vicacAra mahAmuniH
pUjyamAno yathAnyAyaM tejasA svena bhArata
atha tAm alabhat kanyAM nAradaH sRJjayAtmajAm
dharmeNa dharmapravaraH sukumArIm aninditAm
sA tu kanyA yathAzApaM nAradaM taM dadarza ha
pANigrahaNamantrANAM prayogAd eva vAnaram
sukumArI ca devarSiM vAnarapratimAnanam
naivAvamanyata tadA prItimaty eva cAbhavat
upatasthe ca bhartAraM na cAnyaM manasApy agAt
devaM muniM vA yakSaM vA patitve pativatsalA
tataH kadA cid bhagavAn parvato 'nusasAra ha
vanaM virahitaM kiM cit tatrApazyat sa nAradam
tato 'bhivAdya provAca nAradaM parvatas tadA
bhavAn prasAdaM kurutAM svargAdezAya me prabho
tam uvAca tato dRSTvA parvataM nAradas tadA
kRtAJjalim upAsInaM dInaM dInataraH svayam
tvayAhaM prathamaM zapto vAnaras tvaM bhaviSyasi
ity uktena mayA pazcAc chaptas tvam api matsarAt
adyaprabhRti vai vAsaM svarge nAvApsyasIti ha
tava naitad dhi sadRzaM putrasthAne hi me bhavAn
nivartayetAM tau zApam anyo 'nyena tadA munI
zrIsamRddhaM tadA dRSTvA nAradaM devarUpiNam
sukumArI pradudrAva parapaty abhizaGkayA
tAM parvatas tato dRSTvA pradravantIm aninditAm
abravIt tava bhartaiSa nAtra kAryA vicAraNA
RSiH paramadharmAtmA nArado bhagavAn prabhuH
tavaivAbhedyahRdayo mA te bhUd atra saMzayaH
sAnunItA bahuvidhaM parvatena mahAtmanA
zApadoSaM ca taM bhartuH zrutvA svAM prakRtiM gatA
parvato 'tha yayau svargaM nArado 'tha yayau gRhAn
pratyakSakarmA sarvasya nArado 'yaM mahAn RSiH
eSa vakSyati vai pRSTo yathA vRttaM narottama
vaizaMpAyana uvAca
tato rAjA pANDusuto nAradaM pratyabhASata
bhagavaJ zrotum icchAmi suvarNaSThIvisaMbhavam
evam uktaH sa ca munir dharmarAjena nAradaH
AcacakSe yathA vRttaM suvarNaSThIvinaM prati
evam etan mahArAja yathAyaM kezavo 'bravIt
kAryasyAsya tu yac cheSaM tat te vakSyAmi pRcchataH
ahaM ca parvataz caiva svasrIyo me mahAmuniH
vastukAmAv abhigatau sRJjayaM jayatAM varam
tatra saMpUjitau tena vidhidRSTena karmaNA
sarvakAmaiH suvihitau nivasAvo 'sya vezmani
vyatikrAntAsu varSAsu samaye gamanasya ca
parvato mAm uvAcedaM kAle vacanam arthavat
AvAm asya narendrasya gRhe paramapUjitau
uSitau samaye brahmaMz cintyatAm atra sAMpratam
tato 'ham abruvaM rAjan parvataM zubhadarzanam
sarvam etat tvayi vibho bhAgineyopapadyate
vareNa chandyatAM rAjA labhatAM yad yad icchati
Avayos tapasA siddhiM prApnotu yadi manyase
tata AhUya rAjAnaM sRJjayaM zubhadarzanam
parvato 'numataM vAkyam uvAca munipuMgavaH
prItau svo nRpa satkArais tava hy ArjavasaMbhRtaiH
AvAbhyAm abhyanujJAto varaM nRvara cintaya

12031012a
12031012c
12031013
12031013a
12031013c
12031014
12031014a
12031014c
12031015
12031015a
12031015c
12031016
12031016a
12031016c
12031017a
12031017c
12031018
12031018a
12031018c
12031019a
12031019c
12031020a
12031020c
12031021a
12031021c
12031022a
12031022c
12031023a
12031023c
12031024a
12031024c
12031025a
12031025c
12031026a
12031026c
12031027a
12031027c
12031028a
12031028c
12031029a
12031029c
12031030a
12031030c
12031031a
12031031c
12031032a
12031032c
12031033a
12031033c
12031034a
12031034c
12031035a
12031035c
12031036a
12031036c
12031037a
12031037c
12031038a
12031038c
12031039a

devAnAm avihiMsAyAM yad bhaven mAnuSakSamam


tad gRhANa mahArAja pUjArho nau mato bhavAn
sRJjaya uvAca
prItau bhavantau yadi me kRtam etAvatA mama
eSa eva paro lAbho nirvRtto me mahAphalaH
nArada uvAca
tam evaMvAdinaM bhUyaH parvataH pratyabhASata
vRNISva rAjan saMkalpo yas te hRdi ciraM sthitaH
sRJjaya uvAca
abhIpsAmi sutaM vIraM vIryavantaM dRDhavratam
AyuSmantaM mahAbhAgaM devarAjasamadyutim
parvata uvAca
bhaviSyaty eSa te kAmo na tv AyuSmAn bhaviSyati
devarAjAbhibhUtyarthaM saMkalpo hy eSa te hRdi
suvarNaSThIvanAc caiva svarNaSThIvI bhaviSyati
rakSyaz ca devarAjAt sa devarAjasamadyutiH
nArada uvAca
tac chrutvA sRJjayo vAkyaM parvatasya mahAtmanaH
prasAdayAm Asa tadA naitad evaM bhaved iti
AyuSmAn me bhavet putro bhavatas tapasA mune
na ca taM parvataH kiM cid uvAcendravyapekSayA
tam ahaM nRpatiM dInam abruvaM punar eva tu
smartavyo 'haM mahArAja darzayiSyAmi te smRtaH
ahaM te dayitaM putraM pretarAjavazaM gatam
punar dAsyAmi tad rUpaM mA zucaH pRthivIpate
evam uktvA tu nRpatiM prayAtau svo yathepsitam
sRJjayaz ca yathAkAmaM praviveza svamandiram
sRJjayasyAtha rAjarSeH kasmiMz cit kAlaparyaye
jajJe putro mahAvIryas tejasA prajvalann iva
vavRdhe sa yathAkAlaM sarasIva mahotpalam
babhUva kAJcanaSThIvI yathArthaM nAma tasya tat
tad adbhutatamaM loke paprathe kurusattama
bubudhe tac ca devendro varadAnaM mahAtmanoH
tatas tv abhibhavAd bhIto bRhaspatimate sthitaH
kumArasyAntaraprekSI babhUva balavRtrahA
codayAm Asa vajraM sa divyAstraM mUrtisaMsthitam
vyAghro bhUtvA jahImaM tvaM rAjaputram iti prabho
vivRddhaH kila vIryeNa mAm eSo 'bhibhaviSyati
sRJjayasya suto vajra yathainaM parvato dadau
evam uktas tu zakreNa vajraH parapuraMjayaH
kumArasyAntaraprekSI nityam evAnvapadyata
sRJjayo 'pi sutaM prApya devarAjasamadyutim
hRSTaH sAntaHpuro rAjA vananityo 'bhavat tadA
tato bhAgIrathItIre kadA cid vananirjhare
dhAtrIdvitIyo bAlaH sa krIDArthaM paryadhAvata
paJcavarSakadezIyo bAlo nAgendravikramaH
sahasotpatitaM vyAghram AsasAda mahAbalaH
tena caiva viniSpiSTo vepamAno nRpAtmajaH
vyasuH papAta medinyAM tato dhAtrI vicukruze
hatvA tu rAjaputraM sa tatraivAntaradhIyata
zArdUlo devarAjasya mAyayAntarhitas tadA
dhAtryAs tu ninadaM zrutvA rudatyAH paramArtavat
abhyadhAvata taM dezaM svayam eva mahIpatiH
sa dadarza gatAsuM taM zayAnaM pItazoNitam
kumAraM vigatAnandaM nizAkaram iva cyutam
sa tam utsaGgam Aropya paripIDitavakSasam
putraM rudhirasaMsiktaM paryadevayad AturaH
tatas tA mAtaras tasya rudantyaH zokakarzitAH
abhyadhAvanta taM dezaM yatra rAjA sa sRJjayaH
tataH sa rAjA sasmAra mAm antargatamAnasaH

12031039c
12031040a
12031040c
12031041a
12031041c
12031042a
12031042c
12031043a
12031043c
12031044a
12031044c
12031045a
12031045c
12031046a
12031046c
12031047a
12031047c
12032001
12032001a
12032001c
12032002a
12032002c
12032003a
12032003c
12032004a
12032004c
12032005a
12032005c
12032006a
12032006c
12032006e
12032007a
12032007c
12032008a
12032008c
12032008e
12032009
12032009a
12032009c
12032010a
12032010c
12032011
12032011a
12032011c
12032012a
12032012c
12032013a
12032013c
12032014a
12032014c
12032015a
12032015c
12032016a
12032016c
12032017a
12032017c
12032018a
12032018c
12032019a
12032019c

tac cAhaM cintitaM jJAtvA gatavAMs tasya darzanam


sa mayaitAni vAkyAni zrAvitaH zokalAlasaH
yAni te yaduvIreNa kathitAni mahIpate
saMjIvitaz cApi mayA vAsavAnumate tadA
bhavitavyaM tathA tac ca na tac chakyam ato 'nyathA
ata UrdhvaM kumAraH sa svarNaSThIvI mahAyazAH
cittaM prasAdayAm Asa pitur mAtuz ca vIryavAn
kArayAm Asa rAjyaM sa pitari svargate vibhuH
varSANAm ekazatavat sahasraM bhImavikramaH
tata iSTvA mahAyajJair bahubhir bhUridakSiNaiH
tarpayAm Asa devAMz ca pitqMz caiva mahAdyutiH
utpAdya ca bahUn putrAn kulasaMtAnakAriNaH
kAlena mahatA rAjan kAladharmam upeyivAn
sa tvaM rAjendra saMjAtaM zokam etan nivartaya
yathA tvAM kezavaH prAha vyAsaz ca sumahAtapAH
pitRpaitAmahaM rAjyam AsthAya duram udvaha
iSTvA puNyair mahAyajJair iSTA&l lokAn avApsyasi
vaizaMpAyana uvAca
tUSNIMbhUtaM tu rAjAnaM zocamAnaM yudhiSThiram
tapasvI dharmatattvajJaH kRSNadvaipAyano 'bravIt
prajAnAM pAlanaM dharmo rAjJAM rAjIvalocana
dharmaH pramANaM lokasya nityaM dharmAnuvartanam
anutiSThasva vai rAjan pitRpaitAmahaM padam
brAhmaNeSu ca yo dharmaH sa nityo vedanizcitaH
tat pramANaM pramANAnAM zAzvataM bharatarSabha
tasya dharmasya kRtsnasya kSatriyaH parirakSitA
tathA yaH pratihanty asya zAsanaM viSaye naraH
sa bAhubhyAM vinigrAhyo lokayAtrAvighAtakaH
pramANam apramANaM yaH kuryAn mohavazaM gataH
bhRtyo vA yadi vA putras tapasvI vApi kaz cana
pApAn sarvair upAyais tAn niyacched ghAtayeta vA
ato 'nyathA vartamAno rAjA prApnoti kilbiSam
dharmaM vinazyamAnaM hi yo na rakSet sa dharmahA
te tvayA dharmahantAro nihatAH sapadAnugAH
svadharme vartamAnas tvaM kiM nu zocasi pANDava
rAjA hi hanyAd dadyAc ca prajA rakSec ca dharmataH
yudhiSThira uvAca
na te 'bhizaGke vacanaM yad bravISi tapodhana
aparokSo hi te dharmaH sarvadharmabhRtAM vara
mayA hy avadhyA bahavo ghAtitA rAjyakAraNAt
tAny akAryANi me brahman dahanti ca tapanti ca
vyAsa uvAca
Izvaro vA bhavet kartA puruSo vApi bhArata
haTho vA vartate loke karmajaM vA phalaM smRtam
IzvareNa niyuktA hi sAdhv asAdhu ca pArthiva
kurvanti puruSAH karma phalam IzvaragAmi tat
yathA hi puruSaz chindyAd vRkSaM parazunA vane
chettur eva bhavet pApaM parazor na kathaM cana
atha vA tad upAdAnAt prApnuyuH karmaNaH phalam
daNDazastrakRtaM pApaM puruSe tan na vidyate
na caitad iSTaM kaunteya yad anyena phalaM kRtam
prApnuyAd iti tasmAc ca Izvare tan nivezaya
atha vA puruSaH kartA karmaNoH zubhapApayoH
na paraM vidyate tasmAd evam anyac chubhaM kuru
na hi kaz cit kva cid rAjan diSTAt pratinivartate
daNDazastrakRtaM pApaM puruSe tan na vidyate
yadi vA manyase rAjan haThe lokaM pratiSThitam
evam apy azubhaM karma na bhUtaM na bhaviSyati
athAbhipattir lokasya kartavyA zubhapApayoH
abhipannatamaM loke rAjJAm udyatadaNDanam

12032020a
12032020c
12032021a
12032021c
12032022a
12032022c
12032023a
12032023c
12032024a
12032024c
12033001
12033001a
12033001c
12033002a
12033002c
12033003a
12033003c
12033004a
12033004c
12033005a
12033005c
12033006a
12033006c
12033007a
12033007c
12033008a
12033008c
12033009a
12033009c
12033010a
12033010c
12033011a
12033011c
12033012a
12033012c
12034001
12034001a
12034001c
12034002a
12034002c
12034003a
12034003c
12034004a
12034004c
12034005a
12034005c
12034006a
12034006c
12034007a
12034007c
12034008a
12034008c
12034009a
12034009c
12034010a
12034010c
12034011a
12034011c
12034012a
12034012c

athApi loke karmANi samAvartanta bhArata


zubhAzubhaphalaM ceme prApnuvantIti me matiH
evaM satyaM zubhAdezaM karmaNas tat phalaM dhruvam
tyaja tad rAjazArdUla maivaM zoke manaH kRthAH
svadharme vartamAnasya sApavAde 'pi bhArata
evam AtmaparityAgas tava rAjan na zobhanaH
vihitAnIha kaunteya prAyazcittAni karmiNAm
zarIravAMs tAni kuryAd azarIraH parAbhavet
tad rAjaJ jIvamAnas tvaM prAyazcittaM cariSyasi
prAyazcittam akRtvA tu pretya taptAsi bhArata
yudhiSThira uvAca
hatAH putrAz ca pautrAz ca bhrAtaraH pitaras tathA
zvazurA guravaz caiva mAtulAH sapitAmahAH
kSatriyAz ca mahAtmAnaH saMbandhisuhRdas tathA
vayasyA jJAtayaz caiva bhrAtaraz ca pitAmaha
bahavaz ca manuSyendrA nAnAdezasamAgatAH
ghAtitA rAjyalubdhena mayaikena pitAmaha
tAMs tAdRzAn ahaM hatvA dharmanityAn mahIkSitaH
asakRt somapAn vIrAn kiM prApsyAmi tapodhana
dahyAmy anizam adyAhaM cintayAnaH punaH punaH
hInAM pArthivasiMhais taiH zrImadbhiH pRthivIm imAm
dRSTvA jJAtivadhaM ghoraM hatAMz ca zatazaH parAn
koTizaz ca narAn anyAn paritapye pitAmaha
kA nu tAsAM varastrINAm avasthAdya bhaviSyati
vihInAnAM svatanayaiH patibhir bhrAtRbhis tathA
asmAn antakarAn ghorAn pANDavAn vRSNisaMhitAn
AkrozantyaH kRzA dInA nipatantyaz ca bhUtale
apazyantyaH pitqn bhrAtqn patIn putrAMz ca yoSitaH
tyaktvA prANAn priyAn sarvA gamiSyanti yamakSayam
vatsalatvAd dvijazreSTha tatra me nAsti saMzayaH
vyaktaM saukSmyAc ca dharmasya prApsyAmaH strIvadhaM vayam
te vayaM suhRdo hatvA kRtvA pApam anantakam
narake nipatiSyAmo hy adhaHzirasa eva ca
zarIrANi vimokSyAmas tapasogreNa sattama
AzramAMz ca vizeSAMs tvaM mamAcakSva pitAmaha
vaizaMpAyana uvAca
yudhiSThirasya tad vAkyaM zrutvA dvaipAyanas tadA
samIkSya nipuNaM buddhyA RSiH provAca pANDavam
mA viSAdaM kRthA rAjan kSatradharmam anusmara
svadharmeNa hatA hy ete kSatriyAH kSatriyarSabha
kAGkSamANAH zriyaM kRtsnAM pRthivyAM ca mahad yazaH
kRtAntavidhisaMyuktAH kAlena nidhanaM gatAH
na tvaM hantA na bhImo 'pi nArjuno na yamAv api
kAlaH paryAyadharmeNa prANAn Adatta dehinAm
na yasya mAtApitarau nAnugrAhyo 'sti kaz cana
karmasAkSI prajAnAM yas tena kAlena saMhRtAH
hetumAtram idaM tasya kAlasya puruSarSabha
yad dhanti bhUtair bhUtAni tad asmai rUpam aizvaram
karmamUrtyAtmakaM viddhi sAkSiNaM zubhapApayoH
sukhaduHkhaguNodarkaM kAlaM kAlaphalapradam
teSAm api mahAbAho karmANi paricintaya
vinAzahetukAritve yais te kAlavazaM gatAH
Atmanaz ca vijAnIhi niyamavratazIlatAm
yadA tvam IdRzaM karma vidhinAkramya kAritaH
tvaSTreva vihitaM yantraM yathA sthApayitur vaze
karmaNA kAlayuktena tathedaM bhrAmyate jagat
puruSasya hi dRSTvemAm utpattim animittataH
yadRcchayA vinAzaM ca zokaharSAv anarthakau
vyalIkaM cApi yat tv atra cittavaitaMsikaM tava
tadartham iSyate rAjan prAyazcittaM tad Acara

12034013a
12034013c
12034014a
12034014c
12034015a
12034015c
12034016a
12034016c
12034017a
12034017c
12034018a
12034018c
12034019a
12034019c
12034020a
12034020c
12034021a
12034021c
12034022a
12034022c
12034023a
12034023c
12034024a
12034024c
12034025a
12034025c
12034026a
12034026c
12034027a
12034027c
12034028a
12034028c
12034029a
12034029c
12034030a
12034030c
12034031a
12034031c
12034032a
12034032c
12034033a
12034033c
12034034a
12034034c
12034035a
12034035c
12034036a
12034036c
12035001
12035001a
12035001c
12035002
12035002a
12035002c
12035003a
12035003c
12035004a
12035004c
12035005a
12035005c

idaM ca zrUyate pArtha yuddhe devAsure purA


asurA bhrAtaro jyeSThA devAz cApi yavIyasaH
teSAm api zrInimittaM mahAn AsIt samucchrayaH
yuddhaM varSasahasrANi dvAtriMzad abhavat kila
ekArNavAM mahIM kRtvA rudhireNa pariplutAm
jaghnur daityAMs tadA devAs tridivaM caiva lebhire
tathaiva pRthivIM labdhvA brAhmaNA vedapAragAH
saMzritA dAnavAnAM vai sAhyArthe darpamohitAH
zAlAvRkA iti khyAtAs triSu lokeSu bhArata
aSTAzItisahasrANi te cApi vibudhair hatAH
dharmavyucchittim icchanto ye 'dharmasya pravartakAH
hantavyAs te durAtmAno devair daityA ivolbaNAH
ekaM hatvA yadi kule ziSTAnAM syAd anAmayam
kulaM hatvAtha rASTraM vA na tad vRttopaghAtakam
adharmarUpo dharmo hi kaz cid asti narAdhipa
dharmaz cAdharmarUpo 'sti tac ca jJeyaM vipazcitA
tasmAt saMstambhayAtmAnaM zrutavAn asi pANDava
devaiH pUrvagataM mArgam anuyAto 'si bhArata
na hIdRzA gamiSyanti narakaM pANDavarSabha
bhrAtqn AzvAsayaitAMs tvaM suhRdaz ca paraMtapa
yo hi pApasamArambhe kArye tadbhAvabhAvitaH
kurvann api tathaiva syAt kRtvA ca nirapatrapaH
tasmiMs tat kaluSaM sarvaM samAptam iti zabditam
prAyazcittaM na tasyAsti hrAso vA pApakarmaNaH
tvaM tu zuklAbhijAtIyaH paradoSeNa kAritaH
anicchamAnaH karmedaM kRtvA ca paritapyase
azvamedho mahAyajJaH prAyazcittam udAhRtam
tam Ahara mahArAja vipApmaivaM bhaviSyasi
marudbhiH saha jitvArIn maghavAn pAkazAsanaH
ekaikaM kratum AhRtya zatakRtvaH zatakratuH
pUtapApmA jitasvargo lokAn prApya sukhodayAn
marudgaNavRtaH zakraH zuzubhe bhAsayan dizaH
svargaloke mahIyantam apsarobhiH zacIpatim
RSayaH paryupAsante devAz ca vibudhezvaram
so 'yaM tvam iha saMkrAnto vikrameNa vasuMdharAm
nirjitAz ca mahIpAlA vikrameNa tvayAnagha
teSAM purANi rASTrANi gatvA rAjan suhRdvRtaH
bhrAtqn putrAMz ca pautrAMz ca sve sve rAjye 'bhiSecaya
bAlAn api ca garbhasthAn sAntvAni samudAcaran
raJjayan prakRtIH sarvAH paripAhi vasuMdharAm
kumAro nAsti yeSAM ca kanyAs tatrAbhiSecaya
kAmAzayo hi strIvargaH zokam evaM prahAsyati
evam AzvAsanaM kRtvA sarvarASTreSu bhArata
yajasva vAjimedhena yathendro vijayI purA
azocyAs te mahAtmAnaH kSatriyAH kSatriyarSabha
svakarmabhir gatA nAzaM kRtAntabalamohitAH
avAptaH kSatradharmas te rAjyaM prAptam akalmaSam
carasva dharmaM kaunteya zreyAn yaH pretya bhAvikaH
yudhiSThira uvAca
kAni kRtveha karmANi prAyazcittIyate naraH
kiM kRtvA caiva mucyeta tan me brUhi pitAmaha
vyAsa uvAca
akurvan vihitaM karma pratiSiddhAni cAcaran
prAyazcittIyate hy evaM naro mithyA ca vartayan
sUryeNAbhyudito yaz ca brahmacArI bhavaty uta
tathA sUryAbhinirmuktaH kunakhI zyAvadann api
parivittiH parivettA brahmojjho yaz ca kutsakaH
didhiSUpatis tathA yaH syAd agredidhiSur eva ca
avakIrNI bhaved yaz ca dvijAtivadhakas tathA
atIrthe brahmaNas tyAgI tIrthe cApratipAdakaH

12035006a
12035006c
12035007a
12035007c
12035008a
12035008c
12035009a
12035009c
12035010a
12035010c
12035011a
12035011c
12035012a
12035012c
12035013a
12035013c
12035014a
12035014c
12035015a
12035015c
12035016a
12035016c
12035017a
12035017c
12035018a
12035018c
12035019a
12035019c
12035020a
12035020c
12035021a
12035021c
12035022a
12035022c
12035023a
12035023c
12035024a
12035024c
12035025a
12035025c
12035026a
12035026c
12035027a
12035027c
12035028a
12035028c
12035029a
12035029c
12035030a
12035030c
12035031a
12035031c
12035031e
12035032a
12035032c
12036001
12036001a
12036001c
12036002a
12036002c

grAmayAjI ca kaunteya rAjJaz ca parivikrayI


zUdrastrIvadhako yaz ca pUrvaH pUrvas tu garhitaH
vRthApazusamAlambhI vanadAhasya kArakaH
anRtenopacartA ca pratiroddhA guros tathA
yaz cAgnIn apavidhyeta tathaiva brahmavikrayI
etAny enAMsi sarvANi vyutkrAntasamayaz ca yaH
akAryANy api vakSyAmi yAni tAni nibodha me
lokavedaviruddhAni tAny ekAgramanAH zRNu
svadharmasya parityAgaH paradharmasya ca kriyA
ayAjyayAjanaM caiva tathAbhakSyasya bhakSaNam
zaraNAgatasaMtyAgo bhRtyasyAbharaNaM tathA
rasAnAM vikrayaz cApi tiryagyonivadhas tathA
AdhAnAdIni karmANi zaktimAn na karoti yaH
aprayacchaMz ca sarvANi nityaM deyAni bhArata
dakSiNAnAm adAnaM ca brAhmaNasvAbhimarzanam
sarvANy etAny akAryANi prAhur dharmavido janAH
pitrA vibhajate putro yaz ca syAd gurutalpagaH
aprajAyann adharmeNa bhavaty Adharmiko janaH
uktAny etAni karmANi vistareNetareNa ca
yAni kurvann akurvaMz ca prAyazcittIyate janaH
etAny eva tu karmANi kriyamANAni mAnavAn
yeSu yeSu nimitteSu na limpanty atha tac chRNu
pragRhya zastram AyAntam api vedAntagaM raNe
jighAMsantaM nihatyAjau na tena brahmahA bhavet
api cApy atra kaunteya mantro vedeSu paThyate
vedapramANavihitaM taM dharmaM prabravImi te
apetaM brAhmaNaM vRttAd yo hanyAd AtatAyinam
na tena brahmahA sa syAn manyus taM manyum Rcchati
prANAtyaye tathAjJAnAd Acaran madirAm api
acodito dharmaparaH punaH saMskAram arhati
etat te sarvam AkhyAtaM kaunteyAbhakSyabhakSaNam
prAyazcittavidhAnena sarvam etena zudhyati
gurutalpaM hi gurvarthe na dUSayati mAnavam
uddAlakaH zvetaketuM janayAm Asa ziSyataH
steyaM kurvaMs tu gurvartham Apatsu na nibadhyate
bahuzaH kAmakAreNa na ced yaH saMpravartate
anyatra brAhmaNasvebhya AdadAno na duSyati
svayam aprAzitA yaz ca na sa pApena lipyate
prANatrANe 'nRtaM vAcyam Atmano vA parasya vA
gurvarthe strISu caiva syAd vivAhakaraNeSu ca
nAvartate vrataM svapne zukramokSe kathaM cana
AjyahomaH samiddhe 'gnau prAyazcittaM vidhIyate
pArivittyaM ca patite nAsti pravrajite tathA
bhikSite pAradAryaM ca na tad dharmasya dUSakam
vRthApazusamAlambhaM naiva kuryAn na kArayet
anugrahaH pazUNAM hi saMskAro vidhicoditaH
anarhe brAhmaNe dattam ajJAnAt tan na dUSakam
sakAraNaM tathA tIrthe 'tIrthe vA pratipAdanam
striyas tathApacAriNyo niSkRtiH syAd adUSikA
api sA pUyate tena na tu bhartA praduSyate
tattvaM jJAtvA tu somasya vikrayaH syAd adUSakaH
asamarthasya bhRtyasya visargaH syAd adoSavAn
vanadAho gavAm arthe kriyamANo na dUSakaH
uktAny etAni karmANi yAni kurvan na duSyati
prAyazcittAni vakSyAmi vistareNaiva bhArata
vyAsa uvAca
tapasA karmabhiz caiva pradAnena ca bhArata
punAti pApaM puruSaH pUtaz cen na pravartate
ekakAlaM tu bhuJjAnaz caran bhaikSaM svakarmakRt
kapAlapANiH khaTvAGgI brahmacArI sadotthitaH

12036003a
12036003c
12036004a
12036004c
12036005a
12036005c
12036006a
12036006c
12036007a
12036007c
12036008a
12036008c
12036009a
12036009c
12036010a
12036010c
12036011a
12036011c
12036012a
12036012c
12036013a
12036013c
12036014a
12036014c
12036015a
12036015c
12036016a
12036016c
12036017a
12036017c
12036018a
12036018c
12036019a
12036019c
12036020a
12036020c
12036021a
12036021c
12036022a
12036022c
12036023a
12036023c
12036024a
12036024c
12036025a
12036025c
12036026a
12036026c
12036027a
12036027c
12036028a
12036028c
12036029a
12036029c
12036030a
12036030c
12036031a
12036031c
12036032a
12036032c

anasUyur adhaHzAyI karma loke prakAzayan


pUrNair dvAdazabhir varSair brahmahA vipramucyate
SaDbhir varSaiH kRcchrabhojI brahmahA pUyate naraH
mAse mAse samaznaMs tu tribhir varSaiH pramucyate
saMvatsareNa mAsAzI pUyate nAtra saMzayaH
tathaivoparaman rAjan svalpenApi pramucyate
kratunA cAzvamedhena pUyate nAtra saMzayaH
ye cAsyAvabhRthe snAnti ke cid evaMvidhA narAH
te sarve pUtapApmAno bhavantIti parA zrutiH
brAhmaNArthe hato yuddhe mucyate brahmahatyayA
gavAM zatasahasraM tu pAtrebhyaH pratipAdayan
brahmahA vipramucyeta sarvapApebhya eva ca
kapilAnAM sahasrANi yo dadyAt paJcaviMzatim
dogdhrINAM sa ca pApebhyaH sarvebhyo vipramucyate
gosahasraM savatsAnAM dogdhrINAM prANasaMzaye
sAdhubhyo vai daridrebhyo dattvA mucyeta kilbiSAt
zataM vai yas tu kAmbojAn brAhmaNebhyaH prayacchati
niyatebhyo mahIpAla sa ca pApAt pramucyate
manorathaM tu yo dadyAd ekasmA api bhArata
na kIrtayeta dattvA yaH sa ca pApAt pramucyate
surApAnaM sakRt pItvA yo 'gnivarNAM pibed dvijaH
sa pAvayaty athAtmAnam iha loke paratra ca
meruprapAtaM prapataJ jvalanaM vA samAvizan
mahAprasthAnam AtiSThan mucyate sarvakilbiSaiH
bRhaspatisaveneSTvA surApo brAhmaNaH punaH
samitiM brAhmaNair gacched iti vai brAhmaNI zrutiH
bhUmipradAnaM kuryAd yaH surAM pItvA vimatsaraH
punar na ca pibed rAjan saMskRtaH zudhyate naraH
gurutalpI zilAM taptAm AyasIm adhisaMvizet
pANAv AdhAya vA zephaM pravrajed UrdhvadarzanaH
zarIrasya vimokSeNa mucyate karmaNo 'zubhAt
karmabhyo vipramucyante yattAH saMvatsaraM striyaH
mahAvrataM cared yas tu dadyAt sarvasvam eva tu
gurvarthe vA hato yuddhe sa mucyet karmaNo 'zubhAt
anRtenopacartA ca pratiroddhA guros tathA
upahRtya priyaM tasmai tasmAt pApAt pramucyate
avakIrNinimittaM tu brahmahatyAvrataM caret
kharacarmavAsAH SaNmAsaM tathA mucyeta kilbiSAt
paradArApahArI ca parasyApaharan vasu
saMvatsaraM vratI bhUtvA tathA mucyeta kilbiSAt
steyaM tu yasyApaharet tasmai dadyAt samaM vasu
vividhenAbhyupAyena tena mucyeta kilbiSAt
kRcchrAd dvAdazarAtreNa svabhyastena dazAvaram
parivettA bhavet pUtaH parivittiz ca bhArata
nivezyaM tu bhavet tena sadA tArayitA pitqn
na tu striyA bhaved doSo na tu sA tena lipyate
bhajane hy RtunA zuddhaM cAturmAsyaM vidhIyate
striyas tena vizudhyanti iti dharmavido viduH
striyas tv AzaGkitAH pApair nopagamyA hi jAnatA
rajasA tA vizudhyante bhasmanA bhAjanaM yathA
catuSpAt sakalo dharmo brAhmaNAnAM vidhIyate
pAdAvakRSTo rAjanye tathA dharmo vidhIyate
tathA vaizye ca zUdre ca pAdaH pAdo vidhIyate
vidyAd evaMvidhenaiSAM gurulAghavanizcayam
tiryagyonivadhaM kRtvA drumAMz chittvetarAn bahUn
trirAtraM vAyubhakSaH syAt karma ca prathayen naraH
agamyAgamane rAjan prAyazcittaM vidhIyate
ArdravastreNa SaNmAsaM vihAryaM bhasmazAyinA
eSa eva tu sarveSAm akAryANAM vidhir bhavet
brAhmaNoktena vidhinA dRSTAntAgamahetubhiH

12036033a
12036033c
12036034a
12036034c
12036035a
12036035c
12036036a
12036036c
12036037a
12036037c
12036038a
12036038c
12036039a
12036039c
12036040a
12036040c
12036041a
12036041c
12036042a
12036042c
12036043a
12036043c
12036044a
12036044c
12036045a
12036045c
12036046a
12036046c
12037001
12037001a
12037001c
12037002a
12037002c
12037003
12037003a
12037003c
12037004a
12037004c
12037005a
12037005c
12037006a
12037006c
12037007a
12037007c
12037008a
12037008c
12037009a
12037009c
12037010a
12037010c
12037011a
12037011c
12037012a
12037012c
12037012e
12037013a
12037013c
12037013e
12037014a
12037014c

sAvitrIm apy adhIyAnaH zucau deze mitAzanaH


ahiMsro 'mandako 'jalpan mucyate sarvakilbiSaiH
ahaHsu satataM tiSThed abhyAkAzaM nizi svapet
trir ahnas trir nizAyAz ca savAsA jalam Avizet
strIzUdrapatitAMz cApi nAbhibhASed vratAnvitaH
pApAny ajJAnataH kRtvA mucyed evaMvrato dvijaH
zubhAzubhaphalaM pretya labhate bhUtasAkSikaH
atiricyet tayor yat tu tat kartA labhate phalam
tasmAd dAnena tapasA karmaNA ca zubhaM phalam
vardhayed azubhaM kRtvA yathA syAd atirekavAn
kuryAc chubhAni karmANi nimitte pApakarmaNAm
dadyAn nityaM ca vittAni tathA mucyeta kilbiSAt
anurUpaM hi pApasya prAyazcittam udAhRtam
mahApAtakavarjaM tu prAyazcittaM vidhIyate
bhakSyAbhakSyeSu sarveSu vAcyAvAcye tathaiva ca
ajJAnajJAnayo rAjan vihitAny anujAnate
jAnatA tu kRtaM pApaM guru sarvaM bhavaty uta
ajJAnAt skhalite doSe prAyazcittaM vidhIyate
zakyate vidhinA pApaM yathoktena vyapohitum
Astike zraddadhAne tu vidhir eSa vidhIyate
nAstikAzraddadhAneSu puruSeSu kadA cana
dambhadoSapradhAneSu vidhir eSa na dRzyate
ziSTAcAraz ca ziSTaz ca dharmo dharmabhRtAM vara
sevitavyo naravyAghra pretya ceha sukhArthinA
sa rAjan mokSyase pApAt tena pUrveNa hetunA
trANArthaM vA vadhenaiSAm atha vA nRpakarmaNA
atha vA te ghRNA kA cit prAyazcittaM cariSyasi
mA tv evAnAryajuSTena karmaNA nidhanaM gamaH
vaizaMpAyana uvAca
evam ukto bhagavatA dharmarAjo yudhiSThiraH
cintayitvA muhUrtaM tu pratyuvAca tapodhanam
kiM bhakSyaM kim abhakSyaM ca kiM ca deyaM prazasyate
kiM ca pAtram apAtraM vA tan me brUhi pitAmaha
vyAsa uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
siddhAnAM caiva saMvAdaM manoz caiva prajApateH
siddhAs tapovrataparAH samAgamya purA vibhum
dharmaM papracchur AsInam AdikAle prajApatim
katham annaM kathaM dAnaM katham adhyayanaM tapaH
kAryAkAryaM ca naH sarvaM zaMsa vai tvaM prajApate
tair evam ukto bhagavAn manuH svAyaMbhuvo 'bravIt
zuzrUSadhvaM yathAvRttaM dharmaM vyAsasamAsataH
adattasyAnupAdAnaM dAnam adhyayanaM tapaH
ahiMsA satyam akrodhaH kSamejyA dharmalakSaNam
ya eva dharmaH so 'dharmo 'deze 'kAle pratiSThitaH
AdAnam anRtaM hiMsA dharmo vyAvasthikaH smRtaH
dvividhau cApy ubhAv etau dharmAdharmau vijAnatAm
apravRttiH pravRttiz ca dvaividhyaM lokavedayoH
apravRtter amartyatvaM martyatvaM karmaNaH phalam
azubhasyAzubhaM vidyAc chubhasya zubham eva ca
etayoz cobhayoH syAtAM zubhAzubhatayA tathA
daivaM ca daivayuktaM ca prANaz ca pralayaz ca ha
aprekSApUrvakaraNAd azubhAnAM zubhaM phalam
UrdhvaM bhavati saMdehAd iha dRSTArtham eva vA
aprekSApUrvakaraNAt prAyazcittaM vidhIyate
krodhamohakRte caiva dRSTAntAgamahetubhiH
zarIrANAm upaklezo manasaz ca priyApriye
tad auSadhaiz ca mantraiz ca prAyazcittaiz ca zAmyati
jAtizreNyadhivAsAnAM kuladharmAMz ca sarvataH
varjayen na hi taM dharmaM yeSAM dharmo na vidyate

12037015a
12037015c
12037016a
12037016c
12037017a
12037017c
12037018a
12037018c
12037019a
12037019c
12037020a
12037020c
12037021a
12037021c
12037022a
12037022c
12037023a
12037023c
12037024a
12037024c
12037025a
12037025c
12037026a
12037026c
12037027a
12037027c
12037028a
12037028c
12037029a
12037029c
12037030a
12037030c
12037031a
12037031c
12037032a
12037032c
12037033a
12037033c
12037034a
12037034c
12037035a
12037035c
12037036a
12037036c
12037037a
12037037c
12037038a
12037038c
12037039a
12037039c
12037040a
12037040c
12037041a
12037041c
12037042a
12037042c
12037043a
12037043c
12038001
12038001a

daza vA vedazAstrajJAs trayo vA dharmapAThakAH


yad brUyuH kArya utpanne sa dharmo dharmasaMzaye
aruNA mRttikA caiva tathA caiva pipIlakAH
zleSmAtakas tathA viprair abhakSyaM viSam eva ca
abhakSyA brAhmaNair matsyAH zakalair ye vivarjitAH
catuSpAt kacchapAd anyo maNDUkA jalajAz ca ye
bhAsA haMsAH suparNAz ca cakravAkA bakAH plavAH
kaGko madguz ca gRdhrAz ca kAkolUkaM tathaiva ca
kravyAdAH pakSiNaH sarve catuSpAdAz ca daMSTriNaH
yeSAM cobhayato dantAz caturdaMSTrAz ca sarvazaH
eDakAzvakharoSTrINAM sUtikAnAM gavAm api
mAnuSINAM mRgINAM ca na pibed brAhmaNaH payaH
pretAnnaM sUtikAnnaM ca yac ca kiM cid anirdazam
abhojyaM cApy apeyaM ca dhenvA dugdham anirdazam
takSNaz carmAvakartuz ca puMz calyA rajakasya ca
cikitsakasya yac cAnnam abhojyaM rakSiNas tathA
gaNagrAmAbhizastAnAM raGgastrIjIvinaz ca ye
parivittinapuMSAM ca bandidyUtavidAM tathA
vAryamANAhRtaM cAnnaM zuktaM paryuSitaM ca yat
surAnugatam ucchiSTam abhojyaM zeSitaM ca yat
piSTamAMsekSuzAkAnAM vikArAH payasas tathA
saktudhAnAkarambhAz ca nopabhojyAz cirasthitAH
pAyasaM kRsaraM mAMsam apUpAz ca vRthA kRtAH
abhojyAz cApy abhakSyAz ca brAhmaNair gRhamedhibhiH
devAn pitqn manuSyAMz ca munIn gRhyAz ca devatAH
pUjayitvA tataH pazcAd gRhastho bhoktum arhati
yathA pravrajito bhikSur gRhasthaH svagRhe vaset
evaMvRttaH priyair dAraiH saMvasan dharmam ApnuyAt
na dadyAd yazase dAnaM na bhayAn nopakAriNe
na nRttagItazIleSu hAsakeSu ca dhArmikaH
na matte naiva conmatte na stene na cikitsake
na vAgghIne vivarNe vA nAGgahIne na vAmane
na durjane dauSkule vA vratair vA yo na saMskRtaH
azrotriye mRtaM dAnaM brAhmaNe 'brahmavAdini
asamyak caiva yad dattam asamyak ca pratigrahaH
ubhayoH syAd anarthAya dAtur AdAtur eva ca
yathA khadiram Alambya zilAM vApy arNavaM taran
majjate majjate tadvad dAtA yaz ca pratIcchakaH
kASThair Ardrair yathA vahnir upastIrNo na dIpyate
tapaHsvAdhyAyacAritrair evaM hInaH pratigrahI
kapAle yadvad ApaH syuH zvadRtau vA yathA payaH
AzrayasthAnadoSeNa vRttahIne tathA zrutam
nirmantro nirvrato yaH syAd azAstrajJo 'nasUyakaH
anukrozAt pradAtavyaM dIneSv evaM nareSv api
na vai deyam anukrozAd dInAyApy apakAriNe
AptAcaritam ity eva dharma ity eva vA punaH
niSkAraNaM sma tad dattaM brAhmaNe dharmavarjite
bhaved apAtradoSeNa na me 'trAsti vicAraNA
yathA dArumayo hastI yathA carmamayo mRgaH
brAhmaNaz cAnadhIyAnas trayas te nAmadhArakAH
yathA SaNDho 'phalaH strISu yathA gaur gavi cAphalA
zakunir vApy apakSaH syAn nirmantro brAhmaNas tathA
grAmadhAnyaM yathA zUnyaM yathA kUpaz ca nirjalaH
yathA hutam anagnau ca tathaiva syAn nirAkRtau
devatAnAM pitqNAM ca havyakavyavinAzanaH
zatrur arthaharo mUrkho na lokAn prAptum arhati
etat te kathitaM sarvaM yathA vRttaM yudhiSThira
samAsena mahad dhy etac chrotavyaM bharatarSabha
yudhiSThira uvAca
zrotum icchAmi bhagavan vistareNa mahAmune

12038001c
12038002a
12038002c
12038003a
12038003c
12038004a
12038004c
12038005
12038005a
12038005c
12038006a
12038006c
12038007a
12038007c
12038008a
12038008c
12038009a
12038009c
12038010a
12038010c
12038011a
12038011c
12038012a
12038012c
12038013a
12038013c
12038014a
12038014c
12038015a
12038015c
12038016a
12038016c
12038017a
12038017c
12038018a
12038018c
12038019a
12038019c
12038020a
12038020c
12038021a
12038021c
12038022a
12038022c
12038023a
12038023c
12038024a
12038024c
12038025a
12038025c
12038026a
12038026c
12038027a
12038027c
12038028a
12038028c
12038029a
12038029c
12038030a
12038030c

rAjadharmAn dvijazreSTha cAturvarNyasya cAkhilAn


Apatsu ca yathA nItir vidhAtavyA mahIkSitA
dharmyam Alambya panthAnaM vijayeyaM kathaM mahIm
prAyazcittakathA hy eSA bhakSyAbhakSyavivardhitA
kautUhalAnupravaNA harSaM janayatIva me
dharmacaryA ca rAjyaM ca nityam eva virudhyate
yena muhyati me cetaz cintayAnasya nityazaH
vaizaMpAyana uvAca
tam uvAca mahAtejA vyAso vedavidAM varaH
nAradaM samabhiprekSya sarvaM jAnan purAtanam
zrotum icchasi ced dharmAn akhilena yudhiSThira
praihi bhISmaM mahAbAho vRddhaM kurupitAmaham
sa te sarvarahasyeSu saMzayAn manasi sthitAn
chettA bhAgIrathIputraH sarvajJaH sarvadharmavit
janayAm Asa yaM devI divyA tripathagA nadI
sAkSAd dadarza yo devAn sarvAJ zakrapurogamAn
bRhaspatipurogAMz ca devarSIn asakRt prabhuH
toSayitvopacAreNa rAjanItim adhItavAn
uzanA veda yac chAstraM devAsuragurur dvijaH
tac ca sarvaM savaiyAkhyaM prAptavAn kurusattamaH
bhArgavAc cyavanAc cApi vedAn aGgopabRMhitAn
pratipede mahAbuddhir vasiSThAc ca yatavratAt
pitAmahasutaM jyeSThaM kumAraM dIptatejasam
adhyAtmagatitattvajJam upAzikSata yaH purA
mArkaNDeyamukhAt kRtsnaM yatidharmam avAptavAn
rAmAd astrANi zakrAc ca prAptavAn bharatarSabha
mRtyur AtmecchayA yasya jAtasya manujeSv api
tathAnapatyasya sataH puNyalokA divi zrutAH
yasya brahmarSayaH puNyA nityam Asan sabhAsadaH
yasya nAviditaM kiM cij jJAnajJeyeSu vidyate
sa te vakSyati dharmajJaH sUkSmadharmArthatattvavit
tam abhyehi purA prANAn sa vimuJcati dharmavit
evam uktas tu kaunteyo dIrghaprajJo mahAdyutiH
uvAca vadatAM zreSThaM vyAsaM satyavatIsutam
vaizasaM sumahat kRtvA jJAtInAM lomaharSaNam
AgaskRt sarvalokasya pRthivInAzakArakaH
ghAtayitvA tam evAjau chalenAjihmayodhinam
upasaMpraSTum arhAmi tam ahaM kena hetunA
tatas taM nRpatizreSThaM cAturvarNyahitepsayA
punar Aha mahAbAhur yaduzreSTho mahAdyutiH
nedAnIm atinirbandhaM zoke kartum ihArhasi
yad Aha bhagavAn vyAsas tat kuruSva nRpottama
brAhmaNAs tvAM mahAbAho bhrAtaraz ca mahaujasaH
parjanyam iva gharmArtA AzaMsAnA upAsate
hataziSTAz ca rAjAnaH kRtsnaM caiva samAgatam
cAturvarNyaM mahArAja rASTraM te kurujAGgalam
priyArtham api caiteSAM brAhmaNAnAM mahAtmanAm
niyogAd asya ca guror vyAsasyAmitatejasaH
suhRdAM cAsmad AdInAM draupadyAz ca paraMtapa
kuru priyam amitraghna lokasya ca hitaM kuru
evam uktas tu kRSNena rAjA rAjIvalocanaH
hitArthaM sarvalokasya samuttasthau mahAtapAH
so 'nunIto naravyAghro viSTarazravasA svayam
dvaipAyanena ca tathA devasthAnena jiSNunA
etaiz cAnyaiz ca bahubhir anunIto yudhiSThiraH
vyajahAn mAnasaM duHkhaM saMtApaM ca mahAmanAH
zrutavAkyaH zrutanidhiH zrutazravyavizAradaH
vyavasya manasaH zAntim agacchat pANDunandanaH
sa taiH parivRto rAjA nakSatrair iva candramAH
dhRtarASTraM puraskRtya svapuraM praviveza ha

12038031a
12038031c
12038032a
12038032c
12038033a
12038033c
12038034a
12038034c
12038035a
12038035c
12038036a
12038036c
12038037a
12038037c
12038038a
12038038c
12038039a
12038039c
12038040a
12038040c
12038041a
12038041c
12038042a
12038042c
12038043a
12038043c
12038044a
12038044c
12038045a
12038045c
12038046a
12038046c
12038047a
12038047c
12038048a
12038048c
12038049a
12038049c
12039001
12039001a
12039001c
12039002a
12039002c
12039003a
12039003c
12039004a
12039004c
12039005a
12039005c
12039006a
12039006c
12039007a
12039007c
12039008a
12039008c
12039009a
12039009c
12039010a
12039010c
12039011a

pravivikSuH sa dharmajJaH kuntIputro yudhiSThiraH


arcayAm Asa devAMz ca brAhmaNAMz ca sahasrazaH
tato rathaM navaM zubhraM kambalAjinasaMvRtam
yuktaM SoDazabhir gobhiH pANDuraiH zubhalakSaNaiH
mantrair abhyarcitaH puNyaiH stUyamAno maharSibhiH
Aruroha yathA devaH somo 'mRtamayaM ratham
jagrAha razmIn kaunteyo bhImo bhImaparAkramaH
arjunaH pANDuraM chatraM dhArayAm Asa bhAnumat
dhriyamANaM tu tac chatraM pANDuraM tasya mUrdhani
zuzubhe tArakArAjasitam abhram ivAmbare
cAmaravyajane cAsya vIrau jagRhatus tadA
candrarazmiprabhe zubhre mAdrIputrAv alaMkRte
te paJca ratham AsthAya bhrAtaraH samalaMkRtAH
bhUtAnIva samastAni rAjan dadRzire tadA
AsthAya tu rathaM zubhraM yuktam azvair mahAjavaiH
anvayAt pRSThato rAjan yuyutsuH pANDavAgrajam
rathaM hemamayaM zubhraM sainyasugrIvayojitam
saha sAtyakinA kRSNaH samAsthAyAnvayAt kurUn
narayAnena tu jyeSThaH pitA pArthasya bhArata
agrato dharmarAjasya gAndhArIsahito yayau
kurustriyaz ca tAH sarvAH kuntI kRSNA ca draupadI
yAnair uccAvacair jagmur vidureNa puraskRtAH
tato rathAz ca bahulA nAgAz ca samalaMkRtAH
pAdAtAz ca hayAz caiva pRSThataH samanuvrajan
tato vaitAlikaiH sUtair mAgadhaiz ca subhASitaiH
stUyamAno yayau rAjA nagaraM nAgasAhvayam
tat prayANaM mahAbAhor babhUvApratimaM bhuvi
AkulAkulam utsRSTaM hRSTapuSTajanAnvitam
abhiyAne tu pArthasya narair nagaravAsibhiH
nagaraM rAjamArgaz ca yathAvat samalaMkRtam
pANDureNa ca mAlyena patAkAbhiz ca vedibhiH
saMvRto rAjamArgaz ca dhUpanaiz ca sudhUpitaH
atha cUrNaiz ca gandhAnAM nAnApuSpaiH priyaGgubhiH
mAlyadAmabhir Asaktai rAjavezmAbhisaMvRtam
kumbhAz ca nagaradvAri vAripUrNA dRDhA navAH
kanyAH sumanasaz chAgAH sthApitAs tatra tatra ha
tathA svalaMkRtadvAraM nagaraM pANDunandanaH
stUyamAnaH zubhair vAkyaiH praviveza suhRdvRtaH
vaizaMpAyana uvAca
pravezane tu pArthAnAM janasya puravAsinaH
didRkSUNAM sahasrANi samAjagmur bahUny atha
sa rAjamArgaH zuzubhe samalaMkRtacatvaraH
yathA candrodaye rAjan vardhamAno mahodadhiH
gRhANi rAjamArge tu ratnavanti bRhanti ca
prAkampanteva bhAreNa strINAM pUrNAni bhArata
tAH zanair iva savrIDaM prazazaMsur yudhiSThiram
bhImasenArjunau caiva mAdrIputrau ca pANDavau
dhanyA tvam asi pAJcAli yA tvaM puruSasattamAn
upatiSThasi kalyANi maharSIn iva gautamI
tava karmANy amoghAni vratacaryA ca bhAmini
iti kRSNAM mahArAja prazazaMsus tadA striyaH
prazaMsAvacanais tAsAM mithaHzabdaiz ca bhArata
prItijaiz ca tadA zabdaiH puram AsIt samAkulam
tam atItya yathAyuktaM rAjamArgaM yudhiSThiraH
alaMkRtaM zobhamAnam upAyAd rAjavezma ha
tataH prakRtayaH sarvAH paurajAnapadAs tathA
UcuH kathAH karNasukhAH samupetya tatas tataH
diSTyA jayasi rAjendra zatrUJ zatrunisUdana
diSTyA rAjyaM punaH prAptaM dharmeNa ca balena ca
bhava nas tvaM mahArAja rAjeha zaradAM zatam

12039011c
12039012a
12039012c
12039013a
12039013c
12039014a
12039014c
12039015a
12039015c
12039016a
12039016c
12039017a
12039017c
12039018a
12039018c
12039019a
12039019c
12039020a
12039020c
12039021a
12039021c
12039022a
12039022c
12039023a
12039023c
12039024a
12039024c
12039025a
12039025c
12039026a
12039026c
12039027a
12039027c
12039028a
12039028c
12039029a
12039029c
12039030
12039030a
12039030c
12039031
12039031a
12039031c
12039032a
12039032c
12039033
12039033a
12039033c
12039034a
12039034c
12039035
12039035a
12039035c
12039036a
12039036c
12039037a
12039037c
12039038
12039038a
12039038c

prajAH pAlaya dharmeNa yathendras tridivaM nRpa


evaM rAjakuladvAri maGgalair abhipUjitaH
AzIrvAdAn dvijair uktAn pratigRhya samantataH
pravizya bhavanaM rAjA devarAjagRhopamam
zrutvA vijayasaMyuktaM rathAt pazcAd avAtarat
pravizyAbhyantaraM zrImAn daivatAny abhigamya ca
pUjayAm Asa ratnaiz ca gandhair mAlyaiz ca sarvazaH
nizcakrAma tataH zrImAn punar eva mahAyazAH
dadarza brAhmaNAMz caiva so 'bhirUpAn upasthitAn
sa saMvRtas tadA viprair AzIrvAdavivakSubhiH
zuzubhe vimalaz candras tArAgaNavRto yathA
tAn sa saMpUjayAm Asa kaunteyo vidhivad dvijAn
dhaumyaM guruM puraskRtya jyeSThaM pitaram eva ca
sumanomodakai ratnair hiraNyena ca bhUriNA
gobhir vastraiz ca rAjendra vividhaiz ca kim icchakaiH
tataH puNyAhaghoSo 'bhUd divaM stabdhveva bhArata
suhRdAM harSajananaH puNyaH zrutisukhAvahaH
haMsavan neduSAM rAjan dvijAnAM tatra bhAratI
zuzruve vedaviduSAM puSkalArthapadAkSarA
tato dundubhinirghoSaH zaGkhAnAM ca manoramaH
jayaM pravadatAM tatra svanaH prAdurabhUn nRpa
niHzabde ca sthite tatra tato viprajane punaH
rAjAnaM brAhmaNacchadmA cArvAko rAkSaso 'bravIt
tatra duryodhanasakhA bhikSurUpeNa saMvRtaH
sAMkhyaH zikhI tridaNDI ca dhRSTo vigatasAdhvasaH
vRtaH sarvais tadA viprair AzIrvAdavivakSubhiH
paraMsahasrai rAjendra taponiyamasaMsthitaiH
sa duSTaH pApam AzaMsan pANDavAnAM mahAtmanAm
anAmantryaiva tAn viprAMs tam uvAca mahIpatim
ime prAhur dvijAH sarve samAropya vaco mayi
dhig bhavantaM kunRpatiM jJAtighAtinam astu vai
kiM te rAjyena kaunteya kRtvemaM jJAtisaMkSayam
ghAtayitvA gurUMz caiva mRtaM zreyo na jIvitam
iti te vai dvijAH zrutvA tasya ghorasya rakSasaH
vivyathuz cukruzuz caiva tasya vAkyapradharSitAH
tatas te brAhmaNAH sarve sa ca rAjA yudhiSThiraH
vrIDitAH paramodvignAs tUSNIm Asan vizAM pate
yudhiSThira uvAca
prasIdantu bhavanto me praNatasyAbhiyAcataH
pratyApannaM vyasaninaM na mAM dhikkartum arhatha
vaizaMpAyana uvAca
tato rAjan brAhmaNAs te sarva eva vizAM pate
Ucur naitad vaco 'smAkaM zrIr astu tava pArthiva
jajJuz caiva mahAtmAnas tatas taM jJAnacakSuSA
brAhmaNA vedavidvAMsas tapobhir vimalIkRtAH
brAhmaNA UcuH
eSa duryodhanasakhA cArvAko nAma rAkSasaH
parivrAjakarUpeNa hitaM tasya cikIrSati
na vayaM brUma dharmAtman vyetu te bhayam IdRzam
upatiSThatu kalyANaM bhavantaM bhrAtRbhiH saha
vaizaMpAyana uvAca
tatas te brAhmaNAH sarve huMkAraiH krodhamUrchitAH
nirbhartsayantaH zucayo nijaghnuH pAparAkSasam
sa papAta vinirdagdhas tejasA brahmavAdinAm
mahendrAzaninirdagdhaH pAdapo 'GkuravAn iva
pUjitAz ca yayur viprA rAjAnam abhinandya tam
rAjA ca harSam Apede pANDavaH sasuhRjjanaH
vAsudeva uvAca
brAhmaNAs tAta loke 'sminn arcanIyAH sadA mama
ete bhUmicarA devA vAgviSAH suprasAdakAH

12039039a
12039039c
12039040a
12039040c
12039041a
12039041c
12039042a
12039042c
12039043a
12039043c
12039044a
12039044c
12039045a
12039045c
12039046a
12039046c
12039047a
12039047c
12039048a
12039048c
12039049a
12039049c
12040001
12040001a
12040001c
12040002a
12040002c
12040003a
12040003c
12040004a
12040004c
12040005a
12040005c
12040006a
12040006c
12040007a
12040007c
12040008a
12040008c
12040009a
12040009c
12040010a
12040010c
12040011a
12040011c
12040012a
12040012c
12040013a
12040013c
12040014a
12040014c
12040015a
12040015c
12040016a
12040016c
12040017a
12040017c
12040017e
12040018a
12040018c

purA kRtayuge tAta cArvAko nAma rAkSasaH


tapas tepe mahAbAho badaryAM bahuvatsaram
chandyamAno vareNAtha brahmaNA sa punaH punaH
abhayaM sarvabhUtebhyo varayAm Asa bhArata
dvijAvamAnAd anyatra prAdAd varam anuttamam
abhayaM sarvabhUtebhyas tatas tasmai jagatprabhuH
sa tu labdhavaraH pApo devAn amitavikramaH
rAkSasas tApayAm Asa tIvrakarmA mahAbalaH
tato devAH sametyAtha brahmANam idam abruvan
vadhAya rakSasas tasya balaviprakRtAs tadA
tAn uvAcAvyayo devo vihitaM tatra vai mayA
yathAsya bhavitA mRtyur acireNaiva bhArata
rAjA duryodhano nAma sakhAsya bhavitA nRpa
tasya snehAvabaddho 'sau brAhmaNAn avamaMsyate
tatrainaM ruSitA viprA viprakArapradharSitAH
dhakSyanti vAgbalAH pApaM tato nAzaM gamiSyati
sa eSa nihataH zete brahmadaNDena rAkSasaH
cArvAko nRpatizreSTha mA zuco bharatarSabha
hatAs te kSatradharmeNa jJAtayas tava pArthiva
svargatAz ca mahAtmAno vIrAH kSatriyapuMgavAH
sa tvam AtiSTha kalyANaM mA te bhUd glAnir acyuta
zatrUJ jahi prajA rakSa dvijAMz ca pratipAlaya
vaizaMpAyana uvAca
tataH kuntIsuto rAjA gatamanyur gatajvaraH
kAJcane prAGmukho hRSTo nyaSIdat paramAsane
tam evAbhimukhau pIThe sevyAstaraNasaMvRte
sAtyakir vAsudevaz ca niSIdatur ariMdamau
madhye kRtvA tu rAjAnaM bhImasenArjunAv ubhau
niSIdatur mahAtmAnau zlakSNayor maNipIThayoH
dAnte zayyAsane zubhre jAmbUnadavibhUSite
pRthApi sahadevena sahAste nakulena ca
sudharmA viduro dhaumyo dhRtarASTraz ca kauravaH
niSedur jvalanAkAreSv AsaneSu pRthak pRthak
yuyutsuH saMjayaz caiva gAndhArI ca yazasvinI
dhRtarASTro yato rAjA tataH sarva upAvizan
tatropaviSTo dharmAtmA zvetAH sumanaso 'spRzat
svastikAn akSatAn bhUmiM suvarNaM rajataM maNIn
tataH prakRtayaH sarvAH puraskRtya purohitam
dadRzur dharmarAjAnam AdAya bahu maGgalam
pRthivIM ca suvarNaM ca ratnAni vividhAni ca
AbhiSecanikaM bhANDaM sarvasaMbhArasaMbhRtam
kAJcanaudumbarAs tatra rAjatAH pRthivImayAH
pUrNakumbhAH sumanaso lAjA barhIMSi gorasAH
zamIpalAzapuMnAgAH samidho madhusarpiSI
sruva audumbaraH zaGkhAs tathA hemavibhUSitAH
dAzArheNAbhyanujJAtas tatra dhaumyaH purohitaH
prAgudakpravaNAM vedIM lakSaNenopalipya ha
vyAghracarmottare zlakSNe sarvatobhadra Asane
dRDhapAdapratiSThAne hutAzanasamatviSi
upavezya mahAtmAnaM kRSNAM ca drupadAtmajAm
juhAva pAvakaM dhImAn vidhimantrapuraskRtam
abhyaSiJcat patiM pRthvyAH kuntIputraM yudhiSThiram
dhRtarASTraz ca rAjarSiH sarvAH prakRtayas tathA
tato 'nuvAdayAm AsuH paNavAnakadundubhIH
dharmarAjo 'pi tat sarvaM pratijagrAha dharmataH
pUjayAm Asa tAMz cApi vidhivad bhUridakSiNaH
tato niSkasahasreNa brAhmaNAn svasti vAcayat
vedAdhyayanasaMpannAJ zIlavRttasamanvitAn
te prItA brAhmaNA rAjan svasty Ucur jayam eva ca
haMsA iva ca nardantaH prazazaMsur yudhiSThiram

12040019a
12040019c
12040020a
12040020c
12040021a
12040021c
12040022a
12040022c
12041001
12041001a
12041001c
12041002a
12041002c
12041003a
12041003c
12041004a
12041004c
12041005a
12041005c
12041006a
12041006c
12041007a
12041007c
12041007e
12041008a
12041008c
12041008e
12041009a
12041009c
12041010a
12041010c
12041011a
12041011c
12041012a
12041012c
12041013a
12041013c
12041014a
12041014c
12041015a
12041015c
12041016a
12041016c
12041017a
12041017c
12041018a
12041018c
12042001
12042001a
12042001c
12042002a
12042002c
12042002e
12042003a
12042003c
12042004a
12042004c
12042005a
12042005c
12042006a

yudhiSThira mahAbAho diSTyA jayasi pANDava


diSTyA svadharmaM prApto 'si vikrameNa mahAdyute
diSTyA gANDIvadhanvA ca bhImasenaz ca pANDavaH
tvaM cApi kuzalI rAjan mAdrIputrau ca pANDavau
muktA vIrakSayAd asmAt saMgrAmAn nihatadviSaH
kSipram uttarakAlAni kuru kAryANi pANDava
tataH pratyarcitaH sadbhir dharmarAjo yudhiSThiraH
pratipede mahad rAjyaM suhRdbhiH saha bhArata
vaizaMpAyana uvAca
prakRtInAM tu tad vAkyaM dezakAlopasaMhitam
zrutvA yudhiSThiro rAjAthottaraM pratyabhASata
dhanyAH pANDusutA loke yeSAM brAhmaNapuMgavAH
tathyAn vApy atha vAtathyAn guNAn AhuH samAgatAH
anugrAhyA vayaM nUnaM bhavatAm iti me matiH
yatraivaM guNasaMpannAn asmAn brUtha vimatsarAH
dhRtarASTro mahArAjaH pitA no daivataM param
zAsane 'sya priye caiva stheyaM matpriyakAGkSibhiH
etadarthaM hi jIvAmi kRtvA jJAtivadhaM mahat
asya zuzrUSaNaM kAryaM mayA nityam atandriNA
yadi cAham anugrAhyo bhavatAM suhRdAM tataH
dhRtarASTre yathApUrvaM vRttiM vartitum arhatha
eSa nAtho hi jagato bhavatAM ca mayA saha
asyaiva pRthivI kRtsnA pANDavAH sarva eva ca
etan manasi kartavyaM bhavadbhir vacanaM mama
anugamya ca rAjAnaM yatheSTaM gamyatAm iti
paurajAnapadAn sarvAn visRjya kurunandanaH
yauvarAjyena kauravyo bhImasenam ayojayat
mantre ca nizcaye caiva SADguNyasya ca cintane
viduraM buddhisaMpannaM prItimAn vai samAdizat
kRtAkRtaparijJAne tathAyavyayacintane
saMjayaM yojayAm Asa Rddham Rddhair guNair yutam
balasya parimANe ca bhaktavetanayos tathA
nakulaM vyAdizad rAjA karmiNAm anvavekSaNe
paracakroparodhe ca dRptAnAM cAvamardane
yudhiSThiro mahArAjaH phalgunaM vyAdideza ha
dvijAnAM vedakAryeSu kAryeSv anyeSu caiva hi
dhaumyaM purodhasAM zreSThaM vyAdideza paraMtapaH
sahadevaM samIpasthaM nityam eva samAdizat
tena gopyo hi nRpatiH sarvAvastho vizAM pate
yAn yAn amanyad yogyAMz ca yeSu yeSv iha karmasu
tAMs tAMs teSv eva yuyuje prIyamANo mahIpatiH
viduraM saMjayaM caiva yuyutsuM ca mahAmatim
abravIt paravIraghno dharmAtmA dharmavatsalaH
utthAyotthAya yat kAryam asya rAjJaH pitur mama
sarvaM bhavadbhiH kartavyam apramattair yathAtatham
paurajAnapadAnAM ca yAni kAryANi nityazaH
rAjAnaM samanujJApya tAni kAryANi dharmataH
vaizaMpAyana uvAca
tato yudhiSThiro rAjA jJAtInAM ye hatA mRdhe
zrAddhAni kArayAm Asa teSAM pRthag udAradhIH
dhRtarASTro dadau rAjA putrANAm aurdhvadehikam
sarvakAmaguNopetam annaM gAz ca dhanAni ca
ratnAni ca vicitrANi mahArhANi mahAyazAH
yudhiSThiras tu karNasya droNasya ca mahAtmanaH
dhRSTadyumnAbhimanyubhyAM haiDimbasya ca rakSasaH
virATaprabhRtInAM ca suhRdAm upakAriNAm
drupadadraupadeyAnAM draupadyA sahito dadau
brAhmaNAnAM sahasrANi pRthag ekaikam uddizan
dhanaiz ca vastrai ratnaiz ca gobhiz ca samatarpayat
ye cAnye pRthivIpAlA yeSAM nAsti suhRjjanaH

12042006c
12042007a
12042007c
12042008a
12042008c
12042009a
12042009c
12042010a
12042010c
12042011a
12042011c
12042012a
12042012c
12043001
12043001a
12043001c
12043002a
12043002c
12043003a
12043003c
12043004a
12043004c
12043005a
12043005c
12043006a
12043006c
12043007a
12043007c
12043008a
12043008c
12043009a
12043009c
12043010a
12043010c
12043011a
12043011c
12043012a
12043012c
12043013a
12043013c
12043014a
12043014c
12043015a
12043015c
12043016a
12043016c
12043017a
12043017c
gryaH
12044001
12044001a
12044001c
12044002a
12044002c
12044003a
12044003c
12044004a
12044004c
12044005a
12044005c

uddizyoddizya teSAM ca cakre rAjaurdhvadaihikam


sabhAH prapAz ca vividhAs taDAgAni ca pANDavaH
suhRdAM kArayAm Asa sarveSAm aurdhvadaihikam
sa teSAm anRNo bhUtvA gatvA lokeSv avAcyatAm
kRtakRtyo 'bhavad rAjA prajA dharmeNa pAlayan
dhRtarASTraM yathApUrvaM gAndhArIM viduraM tathA
sarvAMz ca kauravAmAtyAn bhRtyAMz ca samapUjayat
yAz ca tatra striyaH kAz cid dhatavIrA hatAtmajAH
sarvAs tAH kauravo rAjA saMpUjyApAlayad ghRNI
dInAndhakRpaNAnAM ca gRhAcchAdanabhojanaiH
AnRzaMsyaparo rAjA cakArAnugrahaM prabhuH
sa vijitya mahIM kRtsnAm AnRNyaM prApya vairiSu
niHsapatnaH sukhI rAjA vijahAra yudhiSThiraH
vaizaMpAyana uvAca
abhiSikto mahAprAjJo rAjyaM prApya yudhiSThiraH
dAzArhaM puNDarIkAkSam uvAca prAJjaliH zuciH
tava kRSNa prasAdena nayena ca balena ca
buddhyA ca yaduzArdUla tathA vikramaNena ca
punaH prAptam idaM rAjyaM pitRpaitAmahaM mayA
namas te puNDarIkAkSa punaH punar ariMdama
tvAm ekam AhuH puruSaM tvAm AhuH sAtvatAM patim
nAmabhis tvAM bahuvidhaiH stuvanti paramarSayaH
vizvakarman namas te 'stu vizvAtman vizvasaMbhava
viSNo jiSNo hare kRSNa vaikuNTha puruSottama
adityAH saptarAtraM tu purANe garbhatAM gataH
pRznigarbhas tvam evaikas triyugaM tvAM vadanty api
zucizravA hRSIkezo ghRtArcir haMsa ucyase
tricakSuH zambhur ekas tvaM vibhur dAmodaro 'pi ca
varAho 'gnir bRhadbhAnur vRSaNas tArkSyalakSaNaH
anIkasAhaH puruSaH zipiviSTa urukramaH
vAciSTha ugraH senAnIH satyo vAjasanir guhaH
acyutaz cyAvano 'rINAM saMkRtir vikRtir vRSaH
kRtavartmA tvam evAdrir vRSagarbho vRSAkapiH
sindhukSid Urmis trikakut tridhAmA trivRd acyutaH
samrAD virAT svarAT caiva surarAD dharmado bhavaH
vibhur bhUr abhibhUH kRSNaH kRSNavartmA tvam eva ca
sviSTakRd bhiSagAvartaH kapilas tvaM ca vAmanaH
yajJo dhruvaH pataMgaz ca jayatsenas tvam ucyase
zikhaNDI nahuSo babhrur divaspRk tvaM punarvasuH
subabhrur ukSo rukmas tvaM suSeNo dundubhis tathA
gabhastinemiH zrIpadmaM puSkaraM puSpadhAraNaH
Rbhur vibhuH sarvasUkSmas tvaM sAvitraM ca paThyase
ambhonidhis tvaM brahmA tvaM pavitraM dhAma dhanva ca
hiraNyagarbhaM tvAm AhuH svadhA svAhA ca kezava
yonis tvam asya pralayaz ca kRSNa; tvam evedaM sRjasi vizvam agre
vizvaM cedaM tvadvaze vizvayone; namo 'stu te zArGgacakrAsipANe
evaM stuto dharmarAjena kRSNaH; sabhAmadhye prItimAn puSkarAkSaH
tam abhyanandad bhArataM puSkalAbhir; vAgbhir jyeSThaM pANDavaM yAdavA
vaizaMpAyana uvAca
tato visarjayAm Asa sarvAH prakRtayo nRpaH
vivizuz cAbhyanujJAtA yathAsvAni gRhANi ca
tato yudhiSThiro rAjA bhImaM bhImaparAkramam
sAntvayann abravId dhImAn arjunaM yamajau tathA
zatrubhir vividhaiH zastraiH kRttadehA mahAraNe
zrAntA bhavantaH subhRzaM tApitAH zokamanyubhiH
araNye duHkhavasatIr matkRte puruSottamAH
bhavadbhir anubhUtAz ca yathA kupuruSais tathA
yathAsukhaM yathAjoSaM jayo 'yam anubhUyatAm
vizrAntA&l labdhavijJAnAJ zvaH sametAsmi vaH punaH

12044006a
12044006c
12044007a
12044007c
12044008a
12044008c
12044009a
12044009c
12044010a
12044010c
12044011a
12044011c
12044012a
12044012c
12044013a
12044013c
12044014a
12044014c
12044015a
12044015c
12044016a
12044016c
12045001
12045001a
12045001c
12045002a
12045002c
12045003
12045003a
12045003c
12045004a
12045004c
12045005a
12045005c
12045006a
12045006c
12045007a
12045007c
12045008a
12045008c
12045009a
12045009c
12045010a
12045010c
12045011a
12045011c
12045012a
12045012c
12045013a
12045013c
12045014a
12045014c
12045015a
12045015c
12045015e
12045016a
12045016c
12045017a
12045017c
12045018a

tato duryodhanagRhaM prAsAdair upazobhitam


bahuratnasamAkIrNaM dAsIdAsasamAkulam
dhRtarASTrAbhyanujJAtaM bhrAtrA dattaM vRkodaraH
pratipede mahAbAhur mandaraM maghavAn iva
yathA duryodhanagRhaM tathA duHzAsanasya ca
prAsAdamAlAsaMyuktaM hematoraNabhUSitam
dAsIdAsasusaMpUrNaM prabhUtadhanadhAnyavat
pratipede mahAbAhur arjuno rAjazAsanAt
durmarSaNasya bhavanaM duHzAsanagRhAd varam
kuberabhavanaprakhyaM maNihemavibhUSitam
nakulAya varArhAya karzitAya mahAvane
dadau prIto mahArAja dharmarAjo yudhiSThiraH
durmukhasya ca vezmAgryaM zrImat kanakabhUSitam
pUrNaM padmadalAkSINAM strINAM zayanasaMkulam
pradadau sahadevAya satataM priyakAriNe
mumude tac ca labdhvA sa kailAsaM dhanado yathA
yuyutsur viduraz caiva saMjayaz ca mahAdyutiH
sudharmA caiva dhaumyaz ca yathAsvaM jagmur AlayAn
saha sAtyakinA zaurir arjunasya nivezanam
viveza puruSavyAghro vyAghro giriguhAm iva
tatra bhakSAnnapAnais te samupetAH sukhoSitAH
sukhaprabuddhA rAjAnam upatasthur yudhiSThiram
janamejaya uvAca
prApya rAjyaM mahAtejA dharmarAjo yudhiSThiraH
yad anyad akarod vipra tan me vaktum ihArhasi
bhagavAn vA hRSIkezas trailokyasya paro guruH
RSe yad akarod vIras tac ca vyAkhyAtum arhasi
vaizaMpAyana uvAca
zRNu rAjendra tattvena kIrtyamAnaM mayAnagha
vAsudevaM puraskRtya yad akurvata pANDavAH
prApya rAjyaM mahAtejA dharmarAjo yudhiSThiraH
cAturvarNyaM yathAyogaM sve sve dharme nyavezayat
brAhmaNAnAM sahasraM ca snAtakAnAM mahAtmanAm
sahasraniSkam ekaikaM vAcayAm Asa pANDavaH
tathAnujIvino bhRtyAn saMzritAn atithIn api
kAmaiH saMtarpayAm Asa kRpaNAMs tarkakAn api
purohitAya dhaumyAya prAdAd ayutazaH sa gAH
dhanaM suvarNaM rajataM vAsAMsi vividhAni ca
kRpAya ca mahArAja guruvRttim avartata
vidurAya ca dharmAtmA pUjAM cakre yatavrataH
bhakSAnnapAnair vividhair vAsobhiH zayanAsanaiH
sarvAn saMtoSayAm Asa saMzritAn dadatAM varaH
labdhaprazamanaM kRtvA sa rAjA rAjasattama
yuyutsor dhArtarASTrasya pUjAM cakre mahAyazAH
dhRtarASTrAya tad rAjyaM gAndhAryai vidurAya ca
nivedya svasthavad rAjann Aste rAjA yudhiSThiraH
tathA sarvaM sa nagaraM prasAdya janamejaya
vAsudevaM mahAtmAnam abhyagacchat kRtAJjaliH
tato mahati paryaGke maNikAJcanabhUSite
dadarza kRSNam AsInaM nIlaM merAv ivAmbudam
jAjvalyamAnaM vapuSA divyAbharaNabhUSitam
pItakauzeyasaMvItaM hemnIvopahitaM maNim
kaustubhena uraHsthena maNinAbhivirAjitam
udyatevodayaM zailaM sUryeNAptakirITinam
naupamyaM vidyate yasya triSu lokeSu kiM cana
so 'bhigamya mahAtmAnaM viSNuM puruSavigraham
uvAca madhurAbhASaH smitapUrvam idaM tadA
sukhena te nizA kaccid vyuSTA buddhimatAM vara
kaccij jJAnAni sarvANi prasannAni tavAcyuta
tava hy Azritya tAM devIM buddhiM buddhimatAM vara

12045018c
12045019a
12045019c
12045020a
12045020c
12046001
12046001a
12046001c
12046002a
12046002c
12046003a
12046003c
12046004a
12046004c
12046005a
12046005c
12046006a
12046006c
12046007a
12046007c
12046008a
12046008c
12046009a
12046009c
12046010
12046010a
12046010c
12046011a
12046011c
12046012a
12046012c
12046013a
12046013c
12046014a
12046014c
12046015a
12046015c
12046016a
12046016c
12046017a
12046017c
12046018a
12046018c
12046019a
12046019c
12046020a
12046020c
12046021a
12046021c
12046022a
12046022c
12046023a
12046023c
12046024a
12046024c
12046025a
12046025c
12046026a
12046026c
12046027a

vayaM rAjyam anuprAptAH pRthivI ca vaze sthitA


bhavatprasAdAd bhagavaMs trilokagativikrama
jayaH prApto yazaz cAgryaM na ca dharmAc cyutA vayam
taM tathA bhASamANaM tu dharmarAjaM yudhiSThiram
novAca bhagavAn kiM cid dhyAnam evAnvapadyata
yudhiSThira uvAca
kim idaM paramAzcaryaM dhyAyasy amitavikrama
kaccil lokatrayasyAsya svasti lokaparAyaNa
caturthaM dhyAnamArgaM tvam Alambya puruSottama
apakrAnto yato deva tena me vismitaM manaH
nigRhIto hi vAyus te paJcakarmA zarIragaH
indriyANi ca sarvANi manasi sthApitAni te
indriyANi manaz caiva buddhau saMvezitAni te
sarvaz caiva gaNo deva kSetrajJe te nivezitaH
neGganti tava romANi sthirA buddhis tathA manaH
sthANukuDyazilAbhUto nirIhaz cAsi mAdhava
yathA dIpo nivAtastho niriGgo jvalate 'cyuta
tathAsi bhagavan deva nizcalo dRDhanizcayaH
yadi zrotum ihArhAmi na rahasyaM ca te yadi
chindhi me saMzayaM deva prapannAyAbhiyAcate
tvaM hi kartA vikartA ca tvaM kSaraM cAkSaraM ca hi
anAdinidhanaz cAdyas tvam eva puruSottama
tvatprapannAya bhaktAya zirasA praNatAya ca
dhyAnasyAsya yathAtattvaM brUhi dharmabhRtAM vara
vaizaMpAyana uvAca
tataH svagocare nyasya mano buddhIndriyANi ca
smitapUrvam uvAcedaM bhagavAn vAsavAnujaH
zaratalpagato bhISmaH zAmyann iva hutAzanaH
mAM dhyAti puruSavyAghras tato me tadgataM manaH
yasya jyAtalanirghoSaM visphUrjitam ivAzaneH
na sahed devarAjo 'pi tam asmi manasA gataH
yenAbhidrutya tarasA samastaM rAjamaNDalam
UDhAs tisraH purA kanyAs tam asmi manasA gataH
trayoviMzatirAtraM yo yodhayAm Asa bhArgavam
na ca rAmeNa nistIrNas tam asmi manasA gataH
yaM gaGgA garbhavidhinA dhArayAm Asa pArthivam
vasiSThaziSyaM taM tAta manasAsmi gato nRpa
divyAstrANi mahAtejA yo dhArayati buddhimAn
sAGgAMz ca caturo vedAMs tam asmi manasA gataH
rAmasya dayitaM ziSyaM jAmadagnyasya pANDava
AdhAraM sarvavidyAnAM tam asmi manasA gataH
ekIkRtyendriyagrAmaM manaH saMyamya medhayA
zaraNaM mAm upAgacchat tato me tadgataM manaH
sa hi bhUtaM ca bhavyaM ca bhavac ca puruSarSabha
vetti dharmabhRtAM zreSThas tato me tadgataM manaH
tasmin hi puruSavyAghre karmabhiH svair divaM gate
bhaviSyati mahI pArtha naSTacandreva zarvarI
tad yudhiSThira gAGgeyaM bhISmaM bhImaparAkramam
abhigamyopasaMgRhya pRccha yat te manogatam
cAturvedyaM cAturhotraM cAturAzramyam eva ca
cAturvarNyasya dharmaM ca pRcchainaM pRthivIpate
tasminn astamite bhISme kauravANAM dhuraMdhare
jJAnAny alpIbhaviSyanti tasmAt tvAM codayAmy aham
tac chrutvA vAsudevasya tathyaM vacanam uttamam
sAzrukaNThaH sa dharmajJo janArdanam uvAca ha
yad bhavAn Aha bhISmasya prabhAvaM prati mAdhava
tathA tan nAtra saMdeho vidyate mama mAnada
mahAbhAgyaM hi bhISmasya prabhAvaz ca mahAtmanaH
zrutaM mayA kathayatAM brAhmaNAnAM mahAtmanAm
bhavAMz ca kartA lokAnAM yad bravIty arisUdana

12046027c
12046028a
12046028c
12046029a
12046029c
12046030a
12046030c
12046031a
12046031c
12046032a
12046032c
12046033a
12046033c
12046034a
12046034c
12046035a
12046035c
12047001
12047001a
12047001c
12047002
12047002a
12047002c
12047003a
12047003c
12047004a
12047004c
12047005a
12047005c
12047006a
12047006c
12047007a
12047007c
12047008a
12047008c
12047009a
12047009c
12047010a
12047010c
12047011a
12047011c
12047012a
12047012c
12047013a
12047013c
12047014a
12047014c
12047015a
12047015c
12047016a
12047016c
12047017a
12047017c
12047018a
12047018c
12047019a
12047019c
12047020a
12047020c
12047021a

tathA tad anabhidhyeyaM vAkyaM yAdavanandana


yatas tv anugrahakRtA buddhis te mayi mAdhava
tvAm agrataH puraskRtya bhISmaM pazyAmahe vayam
AvRtte bhagavaty arke sa hi lokAn gamiSyati
tvaddarzanaM mahAbAho tasmAd arhati kauravaH
tava hy Adyasya devasya kSarasyaivAkSarasya ca
darzanaM tasya lAbhaH syAt tvaM hi brahmamayo nidhiH
zrutvaitad dharmarAjasya vacanaM madhusUdanaH
pArzvasthaM sAtyakiM prAha ratho me yujyatAm iti
sAtyakis tUpaniSkramya kezavasya samIpataH
dArukaM prAha kRSNasya yujyatAM ratha ity uta
sa sAtyaker Azu vaco nizamya; rathottamaM kAJcanabhUSitAGgam
masAragalvarkamayair vibhaGgair; vibhUSitaM hemapinaddhacakram
divAkarAMzuprabham AzugAminaM; vicitranAnAmaNiratnabhUSitam
navoditaM sUryam iva pratApinaM; vicitratArkSyadhvajinaM patAkinam
sugrIvasainyapramukhair varAzvair; manojavaiH kAJcanabhUSitAGgaiH
suyuktam Avedayad acyutAya; kRtAJjalir dAruko rAjasiMha
janamejaya uvAca
zaratalpe zayAnas tu bharatAnAM pitAmahaH
katham utsRSTavAn dehaM kaM ca yogam adhArayat
vaizaMpAyana uvAca
zRNuSvAvahito rAjaJ zucir bhUtvA samAhitaH
bhISmasya kuruzArdUla dehotsargaM mahAtmanaH
nivRttamAtre tv ayana uttare vai divAkare
samAvezayad AtmAnam Atmany eva samAhitaH
vikIrNAMzur ivAdityo bhISmaH zarazataiz citaH
zizye paramayA lakSmyA vRto brAhmaNasattamaiH
vyAsena vedazravasA nAradena surarSiNA
devasthAnena vAtsyena tathAzmakasumantunA
etaiz cAnyair munigaNair mahAbhAgair mahAtmabhiH
zraddhAdamapuraskArair vRtaz candra iva grahaiH
bhISmas tu puruSavyAghraH karmaNA manasA girA
zaratalpagataH kRSNaM pradadhyau prAJjaliH sthitaH
svareNa puSTanAdena tuSTAva madhusUdanam
yogezvaraM padmanAbhaM viSNuM jiSNuM jagatpatim
kRtAJjaliH zucir bhUtvA vAgvidAM pravaraH prabhum
bhISmaH paramadharmAtmA vAsudevam athAstuvat
ArirAdhayiSuH kRSNaM vAcaM jigamiSAmi yAm
tayA vyAsasamAsinyA prIyatAM puruSottamaH
zuciH zuciSadaM haMsaM tatparaH parameSThinam
yuktvA sarvAtmanAtmAnaM taM prapadye prajApatim
yasmin vizvAni bhUtAni tiSThanti ca vizanti ca
guNabhUtAni bhUteze sUtre maNigaNA iva
yasmin nitye tate tantau dRDhe srag iva tiSThati
sadasadgrathitaM vizvaM vizvAGge vizvakarmaNi
hariM sahasrazirasaM sahasracaraNekSaNam
prAhur nArAyaNaM devaM yaM vizvasya parAyaNam
aNIyasAm aNIyAMsaM sthaviSThaM ca sthavIyasAm
garIyasAM gariSThaM ca zreSThaM ca zreyasAm api
yaM vAkeSv anuvAkeSu niSatsUpaniSatsu ca
gRNanti satyakarmANaM satyaM satyeSu sAmasu
caturbhiz caturAtmAnaM sattvasthaM sAtvatAM patim
yaM divyair devam arcanti guhyaiH paramanAmabhiH
yaM devaM devakI devI vasudevAd ajIjanat
bhaumasya brahmaNo guptyai dIptam agnim ivAraNiH
yam ananyo vyapetAzIr AtmAnaM vItakalmaSam
iSTvAnantyAya govindaM pazyaty Atmany avasthitam
purANe puruSaH prokto brahmA prokto yugAdiSu
kSaye saMkarSaNaH proktas tam upAsyam upAsmahe
ativAyvindrakarmANam atisUryAgnitejasam

12047021c
12047022a
12047022c
12047023a
12047023c
12047024a
12047024c
12047025a
12047025c
12047026a
12047026c
12047027a
12047027c
12047028a
12047028c
12047029a
12047029c
12047030a
12047030c
12047031a
12047031c
12047032a
12047032c
12047033a
12047033c
12047034a
12047034c
12047035a
12047035c
12047036a
12047036c
12047037a
12047037c
12047038a
12047038c
12047039a
12047039c
12047040a
12047040c
12047041a
12047041c
12047042a
12047042c
12047043a
12047043c
12047044a
12047044c
12047045a
12047045c
12047046a
12047046c
12047047a
12047047c
12047048a
12047048c
12047049a
12047049c
12047050a
12047050c
12047051a

atibuddhIndriyAtmAnaM taM prapadye prajApatim


yaM vai vizvasya kartAraM jagatas tasthuSAM patim
vadanti jagato 'dhyakSam akSaraM paramaM padam
hiraNyavarNaM yaM garbham aditir daityanAzanam
ekaM dvAdazadhA jajJe tasmai sUryAtmane namaH
zukle devAn pitqn kRSNe tarpayaty amRtena yaH
yaz ca rAjA dvijAtInAM tasmai somAtmane namaH
mahatas tamasaH pAre puruSaM jvalanadyutim
yaM jJAtvA mRtyum atyeti tasmai jJeyAtmane namaH
yaM bRhantaM bRhaty ukthe yam agnau yaM mahAdhvare
yaM viprasaMghA gAyanti tasmai vedAtmane namaH
RgyajuHsAmadhAmAnaM dazArdhahavirAkRtim
yaM saptatantuM tanvanti tasmai yajJAtmane namaH
yaH suparNo yajur nAma chandogAtras trivRcchirAH
rathaMtarabRhatyakSas tasmai stotrAtmane namaH
yaH sahasrasave satre jajJe vizvasRjAm RSiH
hiraNyavarNaH zakunis tasmai haMsAtmane namaH
padAGgaM saMdhiparvANaM svaravyaJjanalakSaNam
yam Ahur akSaraM nityaM tasmai vAgAtmane namaH
yaz cinoti satAM setum RtenAmRtayoninA
dharmArthavyavahArAGgais tasmai satyAtmane namaH
yaM pRthagdharmacaraNAH pRthagdharmaphalaiSiNaH
pRthagdharmaiH samarcanti tasmai dharmAtmane namaH
yaM taM vyaktastham avyaktaM vicinvanti maharSayaH
kSetre kSetrajJam AsInaM tasmai kSetrAtmane namaH
yaM dRgAtmAnam AtmasthaM vRtaM SoDazabhir guNaiH
prAhuH saptadazaM sAMkhyAs tasmai sAMkhyAtmane namaH
yaM vinidrA jitazvAsAH sattvasthAH saMyatendriyAH
jyotiH pazyanti yuJjAnAs tasmai yogAtmane namaH
apuNyapuNyoparame yaM punarbhavanirbhayAH
zAntAH saMnyAsino yAnti tasmai mokSAtmane namaH
yo 'sau yugasahasrAnte pradIptArcir vibhAvasuH
saMbhakSayati bhUtAni tasmai ghorAtmane namaH
saMbhakSya sarvabhUtAni kRtvA caikArNavaM jagat
bAlaH svapiti yaz caikas tasmai mAyAtmane namaH
sahasrazirase tasmai puruSAyAmitAtmane
catuHsamudraparyAyayoganidrAtmane namaH
ajasya nAbhAv adhyekaM yasmin vizvaM pratiSThitam
puSkaraM puSkarAkSasya tasmai padmAtmane namaH
yasya kezeSu jImUtA nadyaH sarvAGgasaMdhiSu
kukSau samudrAz catvAras tasmai toyAtmane namaH
yugeSv Avartate yo 'Mzair dinartvayanahAyanaiH
sargapralayayoH kartA tasmai kAlAtmane namaH
brahma vaktraM bhujau kSatraM kRtsnam UrUdaraM vizaH
pAdau yasyAzritAH zUdrAs tasmai varNAtmane namaH
yasyAgnir AsyaM dyaur mUrdhA khaM nAbhiz caraNau kSitiH
sUryaz cakSur dizaH zrotre tasmai lokAtmane namaH
viSaye vartamAnAnAM yaM taM vaizeSikair guNaiH
prAhur viSayagoptAraM tasmai goptrAtmane namaH
annapAnendhanamayo rasaprANavivardhanaH
yo dhArayati bhUtAni tasmai prANAtmane namaH
paraH kAlAt paro yajJAt paraH sadasatoz ca yaH
anAdir Adir vizvasya tasmai vizvAtmane namaH
yo mohayati bhUtAni sneharAgAnubandhanaiH
sargasya rakSaNArthAya tasmai mohAtmane namaH
AtmajJAnam idaM jJAnaM jJAtvA paJcasv avasthitam
yaM jJAnino 'dhigacchanti tasmai jJAnAtmane namaH
aprameyazarIrAya sarvato 'nantacakSuSe
apAraparimeyAya tasmai cintyAtmane namaH
jaTine daNDine nityaM lambodarazarIriNe

12047051c
12047052a
12047052c
12047053a
12047053c
12047054a
12047054c
12047055a
12047055c
12047056a
12047056c
12047057a
12047057c
12047058a
12047058c
12047059a
12047059c
12047060a
12047060c
12047061a
12047061c
12047062a
12047062c
12047063a
12047063c
12047064a
12047064c
12047065a
12047065c
12047066a
12047066c
12047067a
12047067c
12047068a
12047068c
12047069a
12047069c
12047070a
12047070c
12047071a
12047071c
12047072a
12047072c
12048001
12048001a
12048001c
12048002a
12048002c
12048003a
12048003c
12048004a
12048004c
12048005a
12048005c
12048006a
12048006c
12048007a
12048007c
12048008a
12048008c

kamaNDaluniSaGgAya tasmai brahmAtmane namaH


zUline tridazezAya tryambakAya mahAtmane
bhasmadigdhordhvaliGgAya tasmai rudrAtmane namaH
paJcabhUtAtmabhUtAya bhUtAdinidhanAtmane
akrodhadrohamohAya tasmai zAntAtmane namaH
yasmin sarvaM yataH sarvaM yaH sarvaM sarvataz ca yaH
yaz ca sarvamayo nityaM tasmai sarvAtmane namaH
vizvakarman namas te 'stu vizvAtman vizvasaMbhava
apavargo 'si bhUtAnAM paJcAnAM parataH sthitaH
namas te triSu lokeSu namas te paratastriSu
namas te dikSu sarvAsu tvaM hi sarvaparAyaNam
namas te bhagavan viSNo lokAnAM prabhavApyaya
tvaM hi kartA hRSIkeza saMhartA cAparAjitaH
tena pazyAmi te divyAn bhAvAn hi triSu vartmasu
tac ca pazyAmi tattvena yat te rUpaM sanAtanam
divaM te zirasA vyAptaM padbhyAM devI vasuMdharA
vikrameNa trayo lokAH puruSo 'si sanAtanaH
atasIpuSpasaMkAzaM pItavAsasam acyutam
ye namasyanti govindaM na teSAM vidyate bhayam
yathA viSNumayaM satyaM yathA viSNumayaM haviH
yathA viSNumayaM sarvaM pApmA me nazyatAM tathA
tvAM prapannAya bhaktAya gatim iSTAM jigISave
yac chreyaH puNDarIkAkSa tad dhyAyasva surottama
iti vidyAtapoyonir ayonir viSNur IDitaH
vAgyajJenArcito devaH prIyatAM me janArdanaH
etAvad uktvA vacanaM bhISmas tadgatamAnasaH
nama ity eva kRSNAya praNAmam akarot tadA
abhigamya tu yogena bhaktiM bhISmasya mAdhavaH
traikAlyadarzanaM jJAnaM divyaM dAtuM yayau hariH
tasminn uparate zabde tatas te brahmavAdinaH
bhISmaM vAgbhir bASpakaNThAs tam Anarcur mahAmatim
te stuvantaz ca viprAgryAH kezavaM puruSottamam
bhISmaM ca zanakaiH sarve prazazaMsuH punaH punaH
viditvA bhaktiyogaM tu bhISmasya puruSottamaH
sahasotthAya saMhRSTo yAnam evAnvapadyata
kezavaH sAtyakiz caiva rathenaikena jagmatuH
apareNa mahAtmAnau yudhiSThiradhanaMjayau
bhImaseno yamau cobhau ratham ekaM samAsthitau
kRpo yuyutsuH sUtaz ca saMjayaz cAparaM ratham
te rathair nagarAkAraiH prayAtAH puruSarSabhAH
nemighoSeNa mahatA kampayanto vasuMdharAm
tato giraH puruSavaras tavAnvitA; dvijeritAH pathi sumanAH sa zuzruve
kRtAJjaliM praNatam athAparaM janaM; sa kezihA muditamanAbhyanandata
vaizaMpAyana uvAca
tataH sa ca hRSIkezaH sa ca rAjA yudhiSThiraH
kRpAdayaz ca te sarve catvAraH pANDavAz ca ha
rathais te nagarAkAraiH patAkAdhvajazobhitaiH
yayur Azu kurukSetraM vAjibhiH zIghragAmibhiH
te 'vatIrya kurukSetraM kezamajjAsthisaMkulam
dehanyAsaH kRto yatra kSatriyais tair mahAtmabhiH
gajAzvadehAsthicayaiH parvatair iva saMcitam
narazIrSakapAlaiz ca zaGkhair iva samAcitam
citAsahasrair nicitaM varmazastrasamAkulam
ApAnabhUmiM kAlasya tadA bhuktojjhitAm iva
bhUtasaMghAnucaritaM rakSogaNaniSevitam
pazyantas te kurukSetraM yayur Azu mahArathAH
gacchann eva mahAbAhuH sarvayAdavanandanaH
yudhiSThirAya provAca jAmadagnyasya vikramam
amI rAmahradAH paJca dRzyante pArtha dUrataH
yeSu saMtarpayAm Asa pUrvAn kSatriyazoNitaiH

12048009a
12048009c
12048010
12048010a
12048010c
12048011a
12048011c
12048012a
12048012c
12048013a
12048013c
12048014a
12048014c
12048015
12048015a
H
12048015c
12049001
12049001a
12049001c
12049002a
12049002c
12049003a
12049003c
12049004a
12049004c
12049005a
12049005c
12049006a
12049006c
12049007a
12049007c
12049008a
12049008c
12049009a
12049009c
12049010a
12049010c
12049011a
12049011c
12049012a
12049012c
12049013a
12049013c
12049014a
12049014c
12049015a
12049015c
12049016a
12049016c
12049017a
12049017c
12049018a
12049018c
12049019a
12049019c
12049020a
12049020c
12049021a
12049021c

triHsaptakRtvo vasudhAM kRtvA niHkSatriyAM prabhuH


ihedAnIM tato rAmaH karmaNo virarAma ha
yudhiSThira uvAca
triHsaptakRtvaH pRthivI kRtA niHkSatriyA tadA
rAmeNeti yad Attha tvam atra me saMzayo mahAn
kSatrabIjaM yadA dagdhaM rAmeNa yadupuMgava
kathaM bhUyaH samutpattiH kSatrasyAmitavikrama
mahAtmanA bhagavatA rAmeNa yadupuMgava
katham utsAditaM kSatraM kathaM vRddhiM punar gatam
mahAbhAratayuddhe hi koTizaH kSatriyA hatAH
tathAbhUc ca mahI kIrNA kSatriyair vadatAM vara
evaM me chindhi vArSNeya saMzayaM tArkSyaketana
Agamo hi paraH kRSNa tvatto no vAsavAnuja
vaizaMpAyana uvAca
tato vrajann eva gadAgrajaH prabhuH; zazaMsa tasmai nikhilena tattvata
yudhiSThirAyApratimaujase tadA; yathAbhavat kSatriyasaMkulA mahI
vAsudeva uvAca
zRNu kaunteya rAmasya mayA yAvat parizrutam
maharSINAM kathayatAM kAraNaM tasya janma ca
yathA ca jAmadagnyena koTizaH kSatriyA hatAH
udbhUtA rAjavaMzeSu ye bhUyo bhArate hatAH
jahnor ajahnus tanayo ballavas tasya cAtmajaH
kuziko nAma dharmajJas tasya putro mahIpatiH
ugraM tapaH samAtiSThat sahasrAkSasamo bhuvi
putraM labheyam ajitaM trilokezvaram ity uta
tam ugratapasaM dRSTvA sahasrAkSaH puraMdaraH
samarthaH putrajanane svayam evaitya bhArata
putratvam agamad rAjaMs tasya lokezvarezvaraH
gAdhir nAmAbhavat putraH kauzikaH pAkazAsanaH
tasya kanyAbhavad rAjan nAmnA satyavatI prabho
tAM gAdhiH kaviputrAya sorcIkAya dadau prabhuH
tataH prItas tu kaunteya bhArgavaH kurunandana
putrArthe zrapayAm Asa caruM gAdhes tathaiva ca
AhUya cAha tAM bhAryAm RcIko bhArgavas tadA
upayojyaz carur ayaM tvayA mAtrApy ayaM tava
tasyA janiSyate putro dIptimAn kSatriyarSabhaH
ajayyaH kSatriyair loke kSatriyarSabhasUdanaH
tavApi putraM kalyANi dhRtimantaM taponvitam
zamAtmakaM dvijazreSThaM carur eSa vidhAsyati
ity evam uktvA tAM bhAryAm RcIko bhRgunandanaH
tapasy abhirato dhImAJ jagAmAraNyam eva ha
etasminn eva kAle tu tIrthayAtrAparo nRpaH
gAdhiH sadAraH saMprApta RcIkasyAzramaM prati
carudvayaM gRhItvA tu rAjan satyavatI tadA
bhartur vAkyAd athAvyagrA mAtre hRSTA nyavedayat
mAtA tu tasyAH kaunteya duhitre svaM caruM dadau
tasyAz carum athAjJAtam AtmasaMsthaM cakAra ha
atha satyavatI garbhaM kSatriyAntakaraM tadA
dhArayAm Asa dIptena vapuSA ghoradarzanam
tAm RcIkas tadA dRSTvA dhyAnayogena vai tataH
abravId rAjazArdUla svAM bhAryAM varavarNinIm
mAtrAsi vyaMsitA bhadre caruvyatyAsahetunA
janiSyate hi te putraH krUrakarmA mahAbalaH
janiSyate hi te bhrAtA brahmabhUtas tapodhanaH
vizvaM hi brahma tapasA mayA tatra samarpitam
saivam uktA mahAbhAgA bhartrA satyavatI tadA
papAta zirasA tasmai vepantI cAbravId idam
nArho 'si bhagavann adya vaktum evaMvidhaM vacaH
brAhmaNApasadaM putraM prApsyasIti mahAmune

12049022
12049022a
12049022c
12049023
12049023a
12049023c
12049024
12049024a
12049024c
12049025
12049025a
12049025c
12049026
12049026a
12049026c
12049027
12049027a
12049027c
12049028a
12049028c
12049029a
12049029c
12049029e
12049030a
12049030c
12049031a
12049031c
12049032a
12049032c
12049033a
12049033c
12049034a
12049034c
12049035a
12049035c
12049036a
12049036c
12049037a
12049037c
12049038a
12049038c
12049039a
12049039c
12049040a
12049040c
12049041a
12049041c
12049041e
12049042a
12049042c
12049043a
12049043c
12049044a
12049044c
12049045a
12049045c
12049046a
12049046c
12049047a
12049047c

RcIka uvAca
naiSa saMkalpitaH kAmo mayA bhadre tathA tvayi
ugrakarmA bhavet putraz carur mAtA ca kAraNam
satyavaty uvAca
iccha&l lokAn api mune sRjethAH kiM punar mama
zamAtmakam RjuM putraM labheyaM japatAM vara
RcIka uvAca
noktapUrvaM mayA bhadre svaireSv apy anRtaM vacaH
kim utAgniM samAdhAya mantravac carusAdhane
satyavaty uvAca
kAmam evaM bhavet pautro mameha tava caiva ha
zamAtmakam RjuM putraM labheyaM japatAM vara
RcIka uvAca
putre nAsti vizeSo me pautre vA varavarNini
yathA tvayoktaM tu vacas tathA bhadre bhaviSyati
vAsudeva uvAca
tataH satyavatI putraM janayAm Asa bhArgavam
tapasy abhirataM zAntaM jamadagniM zamAtmakam
vizvAmitraM ca dAyAdaM gAdhiH kuzikanandanaH
prApa brahmarSisamitaM vizvena brahmaNA yutam
ArcIko janayAm Asa jamadagniH sudAruNam
sarvavidyAntagaM zreSThaM dhanurvede ca pAragam
rAmaM kSatriyahantAraM pradIptam iva pAvakam
etasminn eva kAle tu kRtavIryAtmajo balI
arjuno nAma tejasvI kSatriyo haihayAnvayaH
dadAha pRthivIM sarvAM saptadvIpAM sapattanAm
svabAhvastrabalenAjau dharmeNa parameNa ca
tRSitena sa kauravya bhikSitaz citrabhAnunA
sahasrabAhur vikrAntaH prAdAd bhikSAm athAgnaye
grAmAn purANi ghoSAMz ca pattanAni ca vIryavAn
jajvAla tasya bANais tu citrabhAnur didhakSayA
sa tasya puruSendrasya prabhAvena mahAtapAH
dadAha kArtavIryasya zailAn atha vanAni ca
sa zUnyam AzramAraNyaM varuNasyAtmajasya tat
dadAha pavaneneddhaz citrabhAnuH sahaihayaH
Apavas taM tato roSAc chazApArjunam acyuta
dagdhe ''zrame mahArAja kArtavIryeNa vIryavAn
tvayA na varjitaM mohAd yasmAd vanam idaM mama
dagdhaM tasmAd raNe rAmo bAhUMs te chetsyate 'rjuna
arjunas tu mahArAja balI nityaM zamAtmakaH
brahmaNyaz ca zaraNyaz ca dAtA zUraz ca bhArata
tasya putrAH subalinaH zApenAsan pitur vadhe
nimittam avaliptA vai nRzaMsAz caiva nityadA
jamadagnidhenvAs te vatsam Aninyur bharatarSabha
ajJAtaM kArtavIryasya haihayendrasya dhImataH
tato 'rjunasya bAhUMs tu chittvA vai pauruSAnvitaH
taM ruvantaM tato vatsaM jAmadagnyaH svam Azramam
pratyAnayata rAjendra teSAm antaHpurAt prabhuH
arjunasya sutAs te tu saMbhUyAbuddhayas tadA
gatvAzramam asaMbuddhaM jamadagner mahAtmanaH
apAtayanta bhallAgraiH ziraH kAyAn narAdhipa
samitkuzArthaM rAmasya nirgatasya mahAtmanaH
tataH pitRvadhAmarSAd rAmaH paramamanyumAn
niHkSatriyAM pratizrutya mahIM zastram agRhNata
tataH sa bhRguzArdUlaH kArtavIryasya vIryavAn
vikramya nijaghAnAzu putrAn pautrAMz ca sarvazaH
sa haihayasahasrANi hatvA paramamanyumAn
cakAra bhArgavo rAjan mahIM zoNitakardamAm
sa tathA sumahAtejAH kRtvA niHkSatriyAM mahIm
kRpayA parayAviSTo vanam eva jagAma ha

12049048a
12049048c
12049049a
12049049c
12049050a
12049050c
12049051a
12049051c
12049052a
12049052c
12049053a
12049053c
12049054a
12049054c
12049055a
12049055c
12049056a
12049056c
12049057a
12049057c
12049058a
12049058c
12049059a
12049059c
12049060a
12049060c
12049061a
12049061c
12049062a
12049062c
12049063a
12049063c
12049064a
12049064c
12049065a
12049065c
12049066a
12049066c
12049067a
12049067c
12049068a
12049068c
12049069a
12049069c
12049070a
12049070c
12049071a
12049071c
12049072a
12049072c
12049073a
12049073c
12049074a
12049074c
12049075a
12049075c
12049076a
12049076c
12049077a
12049077c

tato varSasahasreSu samatIteSu keSu cit


kSobhaM saMprAptavAMs tIvraM prakRtyA kopanaH prabhuH
vizvAmitrasya pautras tu raibhyaputro mahAtapAH
parAvasur mahArAja kSiptvAha janasaMsadi
ye te yayAtipatane yajJe santaH samAgatAH
pratardanaprabhRtayo rAma kiM kSatriyA na te
mithyApratijJo rAma tvaM katthase janasaMsadi
bhayAt kSatriyavIrANAM parvataM samupAzritaH
sa punaH kSatriyazataiH pRthivIm anusaMtatAm
parAvasos tadA zrutvA zastraM jagrAha bhArgavaH
tato ye kSatriyA rAjaJ zatazas tena jIvitAH
te vivRddhA mahAvIryAH pRthivIpatayo 'bhavan
sa punas tAJ jaghAnAzu bAlAn api narAdhipa
garbhasthais tu mahI vyAptA punar evAbhavat tadA
jAtaM jAtaM sa garbhaM tu punar eva jaghAna ha
arakSaMz ca sutAn kAMz cit tadA kSatriyayoSitaH
triHsaptakRtvaH pRthivIM kRtvA niHkSatriyAM prabhuH
dakSiNAm azvamedhAnte kazyapAyAdadat tataH
kSatriyANAM tu zeSArthaM kareNoddizya kazyapaH
srukpragrahavatA rAjaJ zrImAn vAkyam athAbravIt
gaccha pAraM samudrasya dakSiNasya mahAmune
na te madviSaye rAma vastavyam iha karhi cit
tataH zUrpArakaM dezaM sAgaras tasya nirmame
saMtrAsAj jAmadagnyasya so 'parAntaM mahItalam
kazyapas tu mahArAja pratigRhya mahIm imAm
kRtvA brAhmaNasaMsthAM vai praviveza mahAvanam
tataH zUdrAz ca vaizyAz ca yathAsvairapracAriNaH
avartanta dvijAgryANAM dAreSu bharatarSabha
arAjake jIvaloke durbalA balavattaraiH
bAdhyante na ca vitteSu prabhutvam iha kasya cit
tataH kAlena pRthivI praviveza rasAtalam
arakSyamANA vidhivat kSatriyair dharmarakSibhiH
UruNA dhArayAm Asa kazyapaH pRthivIM tataH
nimajjantIM tadA rAjaMs tenorvIti mahI smRtA
rakSiNaz ca samuddizya prAyAcat pRthivI tadA
prasAdya kazyapaM devI kSatriyAn bAhuzAlinaH
santi brahman mayA guptA nRSu kSatriyapuMgavAH
haihayAnAM kule jAtAs te saMrakSantu mAM mune
asti pauravadAyAdo viDUrathasutaH prabho
RkSaiH saMvardhito vipra RkSavaty eva parvate
tathAnukampamAnena yajvanAthAmitaujasA
parAzareNa dAyAdaH saudAsasyAbhirakSitaH
sarvakarmANi kurute tasyarSeH zUdravad dhi saH
sarvakarmety abhikhyAtaH sa mAM rakSatu pArthivaH
zibeH putro mahAtejA gopatir nAma nAmataH
vane saMrakSito gobhiH so 'bhirakSatu mAM mune
pratardanasya putras tu vatso nAma mahAyazAH
vatsaiH saMvardhito goSThe sa mAM rakSatu pArthivaH
dadhivAhanapautras tu putro divirathasya ha
aGgaH sa gautamenApi gaGgAkUle 'bhirakSitaH
bRhadratho mahAbAhur bhuvi bhUtipuraskRtaH
golAGgUlair mahAbhAgo gRdhrakUTe 'bhirakSitaH
maruttasyAnvavAye tu kSatriyAs turvasos trayaH
marutpatisamA vIrye samudreNAbhirakSitAH
ete kSatriyadAyAdAs tatra tatra parizrutAH
samyaG mAm abhirakSantu tataH sthAsyAmi nizcalA
eteSAM pitaraz caiva tathaiva ca pitAmahAH
madarthaM nihatA yuddhe rAmeNAkliSTakarmaNA
teSAm apacitiz caiva mayA kAryA na saMzayaH
na hy ahaM kAmaye nityam avikrAntena rakSaNam

12049078a
12049078c
12049079a
12049079c
12049080
12049080a
12049080c
12050001
12050001a
12050001c
12050002a
12050002c
12050003a
12050003c
12050004a
12050004c
12050005a
12050005c
12050006a
12050006c
12050007a
12050007c
12050008a
12050008c
12050009a
12050009c
12050010a
12050010c
12050011a
12050011c
12050012a
12050012c
12050013a
12050013c
12050014a
12050014c
12050015a
12050015c
12050016a
12050016c
12050017a
12050017c
12050018a
12050018c
12050019a
12050019c
12050020a
12050020c
12050021a
12050021c
12050022a
12050022c
12050023a
12050023c
12050024a
12050024c
12050025a
12050025c
12050026a
12050026c

tataH pRthivyA nirdiSTAMs tAn samAnIya kazyapaH


abhyaSiJcan mahIpAlAn kSatriyAn vIryasaMmatAn
teSAM putrAz ca pautrAz ca yeSAM vaMzAH pratiSThitAH
evam etat purA vRttaM yan mAM pRcchasi pANDava
vaizaMpAyana uvAca
evaM bruvann eva yadupravIro; yudhiSThiraM dharmabhRtAM variSTham
rathena tenAzu yayau yathArko; vizan prabhAbhir bhagavAMs trilokam
vaizaMpAyana uvAca
tato rAmasya tat karma zrutvA rAjA yudhiSThiraH
vismayaM paramaM gatvA pratyuvAca janArdanam
aho rAmasya vArSNeya zakrasyeva mahAtmanaH
vikramo yena vasudhA krodhAn niHkSatriyA kRtA
gobhiH samudreNa tathA golAGgUlarkSavAnaraiH
guptA rAmabhayodvignAH kSatriyANAM kulodvahAH
aho dhanyo hi loko 'yaM sabhAgyAz ca narA bhuvi
yatra karmedRzaM dharmyaM dvijena kRtam acyuta
tathA yAntau tadA tAta tAv acyutayudhiSThirau
jagmatur yatra gAGgeyaH zaratalpagataH prabhuH
tatas te dadRzur bhISmaM zaraprastarazAyinam
svarazmijAlasaMvItaM sAyaMsUryam ivAnalam
upAsyamAnaM munibhir devair iva zatakratum
deze paramadharmiSThe nadImoghavatIm anu
dUrAd eva tam Alokya kRSNo rAjA ca dharmarAT
catvAraH pANDavAz caiva te ca zAradvatAdayaH
avaskandyAtha vAhebhyaH saMyamya pracalaM manaH
ekIkRtyendriyagrAmam upatasthur mahAmunIn
abhivAdya ca govindaH sAtyakis te ca kauravAH
vyAsAdIMs tAn RSIn pazcAd gAGgeyam upatasthire
tapovRddhiM tataH pRSTvA gAGgeyaM yadukauravAH
parivArya tataH sarve niSeduH puruSarSabhAH
tato nizamya gAGgeyaM zAmyamAnam ivAnalam
kiM cid dInamanA bhISmam iti hovAca kezavaH
kaccij jJAnAni te rAjan prasannAni yathA purA
kaccid avyAkulA caiva buddhis te vadatAM vara
zarAbhighAtaduHkhAt te kaccid gAtraM na dUyate
mAnasAd api duHkhAd dhi zArIraM balavattaram
varadAnAt pituH kAmaM chandamRtyur asi prabho
zaMtanor dharmazIlasya na tv etac chamakAraNam
susUkSmo 'pIha dehe vai zalyo janayate rujam
kiM punaH zarasaMghAtaiz citasya tava bhArata
kAmaM naitat tavAkhyeyaM prANinAM prabhavApyayau
bhavAn hy upadizec chreyo devAnAm api bhArata
yad dhi bhUtaM bhaviSyac ca bhavac ca puruSarSabha
sarvaM taj jJAnavRddhasya tava pANAv ivAhitam
saMsAraz caiva bhUtAnAM dharmasya ca phalodayaH
viditas te mahAprAjJa tvaM hi brahmamayo nidhiH
tvAM hi rAjye sthitaM sphIte samagrAGgam arogiNam
strIsahasraiH parivRtaM pazyAmIhordhvaretasam
Rte zAMtanavAd bhISmAt triSu lokeSu pArthiva
satyasaMdhAn mahAvIryAc chUrAd dharmaikatatparAt
mRtyum AvArya tarasA zaraprastarazAyinaH
nisargaprabhavaM kiM cin na ca tAtAnuzuzruma
satye tapasi dAne ca yajJAdhikaraNe tathA
dhanurvede ca vede ca nityaM caivAnvavekSaNe
anRzaMsaM zuciM dAntaM sarvabhUtahite ratam
mahArathaM tvatsadRzaM na kaM cid anuzuzruma
tvaM hi devAn sagandharvAn sasurAsurarAkSasAn
zakta ekarathenaiva vijetuM nAtra saMzayaH
tvaM hi bhISma mahAbAho vasUnAM vAsavopamaH
nityaM vipraiH samAkhyAto navamo 'navamo guNaiH

12050027a
12050027c
12050028a
12050028c
12050029a
12050029c
12050030a
12050030c
12050031a
12050031c
12050032a
12050032c
12050033a
12050033c
12050034a
12050034c
12050035a
12050035c
12050036a
12050036c
12051001
12051001a
12051001c
12051002a
12051002c
12051003a
12051003c
12051004a
12051004c
12051005a
12051005c
12051006a
12051006c
12051007a
12051007c
12051008a
12051008c
12051009a
12051009c
12051010
12051010a
12051010c
12051011a
12051011c
12051012a
12051012c
12051013a
12051013c
12051014a
12051014c
12051015a
12051015c
12051016a
12051016c
12051017a
12051017c
12051018a
12051018c
12052001
12052001a

ahaM hi tvAbhijAnAmi yas tvaM puruSasattama


tridazeSv api vikhyAtaH svazaktyA sumahAbalaH
manuSyeSu manuSyendra na dRSTo na ca me zrutaH
bhavato yo guNais tulyaH pRthivyAM puruSaH kva cit
tvaM hi sarvair guNai rAjan devAn apy atiricyase
tapasA hi bhavAJ zaktaH sraSTuM lokAMz carAcarAn
tad asya tapyamAnasya jJAtInAM saMkSayeNa vai
jyeSThasya pANDuputrasya zokaM bhISma vyapAnuda
ye hi dharmAH samAkhyAtAz cAturvarNyasya bhArata
cAturAzramyasaMsRSTAs te sarve viditAs tava
cAturvedye ca ye proktAz cAturhotre ca bhArata
sAMkhye yoge ca niyatA ye ca dharmAH sanAtanAH
cAturvarNyena yaz caiko dharmo na sma virudhyate
sevyamAnaH sa caivAdyo gAGgeya viditas tava
itihAsapurANaM ca kArtsnyena viditaM tava
dharmazAstraM ca sakalaM nityaM manasi te sthitam
ye ca ke cana loke 'sminn arthAH saMzayakArakAH
teSAM chettA nAsti loke tvad anyaH puruSarSabha
sa pANDaveyasya manaHsamutthitaM; narendra zokaM vyapakarSa medhayA
bhavadvidhA hy uttamabuddhivistarA; vimuhyamAnasya janasya zAntaye
vaizaMpAyana uvAca
zrutvA tu vacanaM bhISmo vAsudevasya dhImataH
kiM cid unnAmya vadanaM prAJjalir vAkyam abravIt
namas te bhagavan viSNo lokAnAM nidhanodbhava
tvaM hi kartA hRSIkeza saMhartA cAparAjitaH
vizvakarman namas te 'stu vizvAtman vizvasaMbhava
apavargo 'si bhUtAnAM paJcAnAM parataH sthitaH
namas te triSu lokeSu namas te paratas triSu
yogezvara namas te 'stu tvaM hi sarvaparAyaNam
matsaMzritaM yad Attha tvaM vacaH puruSasattama
tena pazyAmi te divyAn bhAvAn hi triSu vartmasu
tac ca pazyAmi tattvena yat te rUpaM sanAtanam
sapta mArgA niruddhAs te vAyor amitatejasaH
divaM te zirasA vyAptaM padbhyAM devI vasuMdharA
dizo bhujau raviz cakSur vIrye zakraH pratiSThitaH
atasIpuSpasaMkAzaM pItavAsasam acyutam
vapur hy anumimImas te meghasyeva savidyutaH
tvatprapannAya bhaktAya gatim iSTAM jigISave
yac chreyaH puNDarIkAkSa tad dhyAyasva surottama
vAsudeva uvAca
yataH khalu parA bhaktir mayi te puruSarSabha
tato vapur mayA divyaM tava rAjan pradarzitam
na hy abhaktAya rAjendra bhaktAyAnRjave na ca
darzayAmy aham AtmAnaM na cAdAntAya bhArata
bhavAMs tu mama bhaktaz ca nityaM cArjavam AsthitaH
dame tapasi satye ca dAne ca nirataH zuciH
arhas tvaM bhISma mAM draSTuM tapasA svena pArthiva
tava hy upasthitA lokA yebhyo nAvartate punaH
paJcAzataM SaT ca kurupravIra; zeSaM dinAnAM tava jIvitasya
tataH zubhaiH karmaphalodayais tvaM; sameSyase bhISma vimucya deham
ete hi devA vasavo vimAnAny; AsthAya sarve jvalitAgnikalpAH
antarhitAs tvAM pratipAlayanti; kASThAM prapadyantam udak pataMgam
vyAvRttamAtre bhagavaty udIcIM; sUrye dizaM kAlavazAt prapanne
gantAsi lokAn puruSapravIra; nAvartate yAn upalabhya vidvAn
amuM ca lokaM tvayi bhISma yAte; jJAnAni naGkSyanty akhilena vIra
ataH sma sarve tvayi saMnikarSaM; samAgatA dharmavivecanAya
tajjJAtizokopahatazrutAya; satyAbhisaMdhAya yudhiSThirAya
prabrUhi dharmArthasamAdhiyuktam; arthyaM vaco 'syApanudAsya zokam
vaizaMpAyana uvAca
tataH kRSNasya tad vAkyaM dharmArthasahitaM hitam

12052001c
12052002a
12052002c
12052003a
12052003c
12052004a
12052004c
12052005a
12052005c
12052006a
12052006c
12052007a
12052007c
12052008a
12052008c
12052009a
12052009c
12052010a
12052010c
12052011a
12052011c
12052012a
12052012c
12052013a
12052013c
12052014
12052014a
12052014c
12052015a
12052015c
12052016a
12052016c
12052017a
12052017c
12052018a
12052018c
12052019a
12052019c
12052020a
12052020c
12052021a
12052021c
12052022
12052022a
12052022c
12052023a
12052023c
12052024a
12052024c
12052025a
12052025c
12052026a
12052026c
12052027a
12052027c
12052028a
12052028c
12052029a
12052029c
12052030a

zrutvA zAMtanavo bhISmaH pratyuvAca kRtAJjaliH


lokanAtha mahAbAho ziva nArAyaNAcyuta
tava vAkyam abhizrutya harSeNAsmi pariplutaH
kiM cAham abhidhAsyAmi vAkpate tava saMnidhau
yadA vAcogataM sarvaM tava vAci samAhitam
yad dhi kiM cit kRtaM loke kartavyaM kriyate ca yat
tvattas tan niHsRtaM deva lokA buddhimayA hi te
kathayed devalokaM yo devarAjasamIpataH
dharmakAmArthazAstrANAM so 'rthAn brUyAt tavAgrataH
zarAbhighAtAd vyathitaM mano me madhusUdana
gAtrANi cAvasIdanti na ca buddhiH prasIdati
na ca me pratibhA kA cid asti kiM cit prabhASitum
pIDyamAnasya govinda viSAnalasamaiH zaraiH
balaM medhAH prajarati prANAH saMtvarayanti ca
marmANi paritapyante bhrAntaM cetas tathaiva ca
daurbalyAt sajjate vAG me sa kathaM vaktum utsahe
sAdhu me tvaM prasIdasva dAzArhakulanandana
tat kSamasva mahAbAho na brUyAM kiM cid acyuta
tvatsaMnidhau ca sIdeta vAcaspatir api bruvan
na dizaH saMprajAnAmi nAkAzaM na ca medinIm
kevalaM tava vIryeNa tiSThAmi madhusUdana
svayam eva prabho tasmAd dharmarAjasya yad dhitam
tad bravIhy Azu sarveSAm AgamAnAM tvam AgamaH
kathaM tvayi sthite loke zAzvate lokakartari
prabrUyAn madvidhaH kaz cid gurau ziSya iva sthite
vAsudeva uvAca
upapannam idaM vAkyaM kauravANAM dhuraMdhare
mahAvIrye mahAsattve sthite sarvArthadarzini
yac ca mAm Attha gAGgeya bANaghAtarujaM prati
gRhANAtra varaM bhISma matprasAdakRtaM vibho
na te glAnir na te mUrchA na dAho na ca te rujA
prabhaviSyanti gAGgeya kSutpipAse na cApy uta
jJAnAni ca samagrANi pratibhAsyanti te 'nagha
na ca te kva cid Asaktir buddheH prAdurbhaviSyati
sattvasthaM ca mano nityaM tava bhISma bhaviSyati
rajas tamobhyAM rahitaM ghanair mukta ivoDurAT
yad yac ca dharmasaMyuktam arthayuktam athApi vA
cintayiSyasi tatrAgryA buddhis tava bhaviSyati
imaM ca rAjazArdUla bhUtagrAmaM caturvidham
cakSur divyaM samAzritya drakSyasy amitavikrama
caturvidhaM prajAjAlaM saMyukto jJAnacakSuSA
bhISma drakSyasi tattvena jale mIna ivAmale
vaizaMpAyana uvAca
tatas te vyAsasahitAH sarva eva maharSayaH
RgyajuHsAmasaMyuktair vacobhiH kRSNam arcayan
tataH sarvArtavaM divyaM puSpavarSaM nabhastalAt
papAta yatra vArSNeyaH sagAGgeyaH sapANDavaH
vAditrANi ca divyAni jaguz cApsarasAM gaNAH
na cAhitam aniSTaM vA kiM cit tatra vyadRzyata
vavau zivaH sukho vAyuH sarvagandhavahaH zuciH
zAntAyAM dizi zAntAz ca prAvadan mRgapakSiNaH
tato muhUrtAd bhagavAn sahasrAMzur divAkaraH
dahan vanam ivaikAnte pratIcyAM pratyadRzyata
tato maharSayaH sarve samutthAya janArdanam
bhISmam AmantrayAM cakrU rAjAnaM ca yudhiSThiram
tataH praNAmam akarot kezavaH pANDavas tathA
sAtyakiH saMjayaz caiva sa ca zAradvataH kRpaH
tatas te dharmaniratAH samyak tair abhipUjitAH
zvaH sameSyAma ity uktvA yatheSTaM tvaritA yayuH
tathaivAmantrya gAGgeyaM kezavas te ca pANDavAH

12052030c
12052031a
H
12052031c
12052032a
12052032c
12052033a
12052033c
12052034a
12052034c
12053001
12053001a
12053001c
12053002a
12053002c
12053003a
12053003c
12053004a
12053004c
12053005a
12053005c
12053006a
12053006c
12053007a
12053007c
12053008a
12053008c
12053009a
12053009c
12053010a
12053010c
12053011a
12053011c
12053012a
12053012c
12053013a
12053013c
12053014
12053014a
12053014c
12053015a
12053015c
12053016a
12053016c
12053017
12053017a
12053017c
12053018a
12053018c
12053019a
12053019c
12053020a
12053020c
12053021a
12053021c
12053022a
12053022c
12053023a
12053023c
12053024a

pradakSiNam upAvRtya rathAn AruruhuH zubhAn


tato rathaiH kAJcanadantakUbarair; mahIdharAbhaiH samadaiz ca dantibhi
hayaiH suparNair iva cAzugAmibhiH; padAtibhiz cAttazarAsanAdibhiH
yayau rathAnAM purato hi sA camUs; tathaiva pazcAd atimAtrasAriNI
puraz ca pazcAc ca yathA mahAnadI; purarkSavantaM girim etya narmadA
tataH purastAd bhagavAn nizAkaraH; samutthitas tAm abhiharSayaMz camUm
divAkarApItarasAs tathauSadhIH; punaH svakenaiva guNena yojayan
tataH puraM surapurasaMnibhadyuti; pravizya te yaduvRSapANDavAs tadA
yathocitAn bhavanavarAn samAvizaJ; zramAnvitA mRgapatayo guhA iva
vaizaMpAyana uvAca
tataH pravizya bhavanaM prasupto madhusUdanaH
yAmamAtrAvazeSAyAM yAminyAM pratyabudhyata
sa dhyAnapatham Azritya sarvajJAnAni mAdhavaH
avalokya tataH pazcAd dadhyau brahma sanAtanam
tataH zrutipurANajJAH zikSitA raktakaNThinaH
astuvan vizvakarmANaM vAsudevaM prajApatim
paThanti pANisvanikAs tathA gAyanti gAyanAH
zaGkhAnakamRdaGgAMz ca pravAdyanta sahasrazaH
vINApaNavaveNUnAM svanaz cAtimanoramaH
prahAsa iva vistIrNaH zuzruve tasya vezmanaH
tathA yudhiSThirasyApi rAjJo maGgalasaMhitAH
uccerur madhurA vAco gItavAditrasaMhitAH
tata utthAya dAzArhaH snAtaH prAJjalir acyutaH
japtvA guhyaM mahAbAhur agnIn Azritya tasthivAn
tataH sahasraM viprANAM caturvedavidAM tathA
gavAM sahasreNaikaikaM vAcayAm Asa mAdhavaH
maGgalAlambhanaM kRtvA AtmAnam avalokya ca
Adarze vimale kRSNas tataH sAtyakim abravIt
gaccha zaineya jAnIhi gatvA rAjanivezanam
api sajjo mahAtejA bhISmaM draSTuM yuthiSThiraH
tataH kRSNasya vacanAt sAtyakis tvarito yayau
upagamya ca rAjAnaM yudhiSThiram uvAca ha
yukto rathavaro rAjan vAsudevasya dhImataH
samIpam Apageyasya prayAsyati janArdanaH
bhavatpratIkSaH kRSNo 'sau dharmarAja mahAdyute
yad atrAnantaraM kRtyaM tad bhavAn kartum arhati
yudhiSThira uvAca
yujyatAM me rathavaraH phalgunApratimadyute
na sainikaiz ca yAtavyaM yAsyAmo vayam eva hi
na ca pIDayitavyo me bhISmo dharmabhRtAM varaH
ataH puraHsarAz cApi nivartantu dhanaMjaya
adyaprabhRti gAGgeyaH paraM guhyaM pravakSyati
tato necchAmi kaunteya pRthagjanasamAgamam
vaizaMpAyana uvAca
tad vAkyam AkarNya tathA kuntIputro dhanaMjayaH
yuktaM rathavaraM tasmA AcacakSe nararSabha
tato yudhiSThiro rAjA yamau bhImArjunAv api
bhUtAnIva samastAni yayuH kRSNanivezanam
Agacchatsv atha kRSNo 'pi pANDaveSu mahAtmasu
zaineyasahito dhImAn ratham evAnvapadyata
rathasthAH saMvidaM kRtvA sukhAM pRSTvA ca zarvarIm
meghaghoSai rathavaraiH prayayus te mahArathAH
meghapuSpaM balAhaM ca sainyaM sugrIvam eva ca
dArukaz codayAm Asa vAsudevasya vAjinaH
te hayA vAsudevasya dArukeNa pracoditAH
gAM khurAgrais tathA rAja&l likhantaH prayayus tadA
te grasanta ivAkAzaM vegavanto mahAbalAH
kSetraM dharmasya kRtsnasya kurukSetram avAtaran
tato yayur yatra bhISmaH zaratalpagataH prabhuH

12053024c
12053025a
12053025c
12053025e
12053026a
12053026c
12053027a
12053027c
12054001
12054001a
12054001c
12054002a
12054002c
12054003a
12054003c
12054004
12054004a
12054004c
12054005a
12054005c
12054006a
12054006c
12054007a
12054007c
12054008a
12054008c
12054009a
12054009c
12054010a
12054010c
12054011a
12054011c
12054012a
12054012c
12054013a
12054013c
12054014a
12054014c
12054015
12054015a
12054015c
12054016a
12054016c
12054017
12054017a
12054017c
12054018a
12054018c
12054019a
12054019c
12054020a
12054020c
12054021a
12054021c
12054022a
12054022c
12054023a
12054023c
12054024a
12054024c

Aste brahmarSibhiH sArdhaM brahmA devagaNair yathA


tato 'vatIrya govindo rathAt sa ca yudhiSThiraH
bhImo gANDIvadhanvA ca yamau sAtyakir eva ca
RSIn abhyarcayAm AsuH karAn udyamya dakSiNAn
sa taiH parivRto rAjA nakSatrair iva candramAH
abhyAjagAma gAGgeyaM brahmANam iva vAsavaH
zaratalpe zayAnaM tam AdityaM patitaM yathA
dadarza sa mahAbAhur bhayAd AgatasAdhvasaH
janamejaya uvAca
dharmAtmani mahAsattve satyasaMdhe jitAtmani
devavrate mahAbhAge zaratalpagate 'cyute
zayAne vIrazayane bhISme zaMtanunandane
gAGgeye puruSavyAghre pANDavaiH paryupasthite
kAH kathAH samavartanta tasmin vIrasamAgame
hateSu sarvasainyeSu tan me zaMsa mahAmune
vaizaMpAyana uvAca
zaratalpagate bhISme kauravANAM dhuraMdhare
Ajagmur RSayaH siddhA nAradapramukhA nRpa
hataziSTAz ca rAjAno yudhiSThirapurogamAH
dhRtarASTraz ca kRSNaz ca bhImArjunayamAs tathA
te 'bhigamya mahAtmAno bharatAnAM pitAmaham
anvazocanta gAGgeyam AdityaM patitaM yathA
muhUrtam iva ca dhyAtvA nArado devadarzanaH
uvAca pANDavAn sarvAn hataziSTAMz ca pArthivAn
prAptakAlaM ca AcakSe bhISmo 'yam anuyujyatAm
astam eti hi gAGgeyo bhAnumAn iva bhArata
ayaM prANAn utsisRkSus taM sarve 'bhyetya pRcchata
kRtsnAn hi vividhAn dharmAMz cAturvarNyasya vetty ayam
eSa vRddhaH purA lokAn saMprApnoti tanutyajAm
taM zIghram anuyuJjadhvaM saMzayAn manasi sthitAn
evam uktA nAradena bhISmam Iyur narAdhipAH
praSTuM cAzaknuvantas te vIkSAM cakruH parasparam
athovAca hRSIkezaM pANDuputro yudhiSThiraH
nAnyas tvad devakIputra zaktaH praSTuM pitAmaham
pravyAhAraya durdharSa tvam agre madhusUdana
tvaM hi nas tAta sarveSAM sarvadharmavid uttamaH
evam uktaH pANDavena bhagavAn kezavas tadA
abhigamya durAdharSaM pravyAhArayad acyutaH
vAsudeva uvAca
kaccit sukhena rajanI vyuSTA te rAjasattama
vispaSTalakSaNA buddhiH kaccic copasthitA tava
kaccij jJAnAni sarvANi pratibhAnti ca te 'nagha
na glAyate ca hRdayaM na ca te vyAkulaM manaH
bhISma uvAca
dAho mohaH zramaz caiva klamo glAnis tathA rujA
tava prasAdAd govinda sadyo vyapagatAnagha
yac ca bhUtaM bhaviSyac ca bhavac ca paramadyute
tat sarvam anupazyAmi pANau phalam ivAhitam
vedoktAz caiva ye dharmA vedAntanihitAz ca ye
tAn sarvAn saMprapazyAmi varadAnAt tavAcyuta
ziSTaiz ca dharmo yaH proktaH sa ca me hRdi vartate
dezajAtikulAnAM ca dharmajJo 'smi janArdana
caturSv AzramadharmeSu yo 'rthaH sa ca hRdi sthitaH
rAjadharmAMz ca sakalAn avagacchAmi kezava
yatra yatra ca vaktavyaM tad vakSyAmi janArdana
tava prasAdAd dhi zubhA mano me buddhir Avizat
yuveva cAsmi saMvRttas tvadanudhyAnabRMhitaH
vaktuM zreyaH samartho 'smi tvatprasAdAj janArdana
svayaM kimarthaM tu bhavAJ zreyo na prAha pANDavam
kiM te vivakSitaM cAtra tad Azu vada mAdhava

12054025
12054025a
12054025c
12054026a
12054026c
12054027a
12054027c
12054028a
12054028c
12054029a
12054029c
12054030a
12054030c
12054031a
12054031c
12054032a
12054032c
12054033a
12054033c
12054034a
12054034c
12054035a
12054035c
12054036a
12054036c
12054037a
12054037c
12054038a
12054038c
12054039a
12054039c
12055001
12055001a
12055001c
12055001e
12055002a
12055002c
12055003a
12055003c
12055004a
12055004c
12055005a
12055005c
12055006a
12055006c
12055007a
12055007c
12055008a
12055008c
12055009a
12055009c
12055010a
12055010c
12055011
12055011a
12055011c
12055012a
12055012c
12055013a
12055013c

vAsudeva uvAca
yazasaH zreyasaz caiva mUlaM mAM viddhi kaurava
mattaH sarve 'bhinirvRttA bhAvAH sadasadAtmakAH
zItAMzuz candra ity ukte ko loke vismayiSyati
tathaiva yazasA pUrNe mayi ko vismayiSyati
AdheyaM tu mayA bhUyo yazas tava mahAdyute
tato me vipulA buddhis tvayi bhISma samAhitA
yAvad dhi pRthivIpAla pRthivI sthAsyate dhruvA
tAvat tavAkSayA kIrtir lokAn anu cariSyati
yac ca tvaM vakSyase bhISma pANDavAyAnupRcchate
vedapravAdA iva te sthAsyanti vasudhAtale
yaz caitena pramANena yokSyaty AtmAnam AtmanA
sa phalaM sarvapuNyAnAM pretya cAnubhaviSyati
etasmAt kAraNAd bhISma matir divyA mayA hi te
dattA yazo vipratheta kathaM bhUyas taveti ha
yAvad dhi prathate loke puruSasya yazo bhuvi
tAvat tasyAkSayaM sthAnaM bhavatIti vinizcitam
rAjAno hataziSTAs tvAM rAjann abhita Asate
dharmAn anuyuyukSantas tebhyaH prabrUhi bhArata
bhavAn hi vayasA vRddhaH zrutAcArasamanvitaH
kuzalo rAjadharmANAM pUrveSAm aparAz ca ye
janmaprabhRti te kaz cid vRjinaM na dadarza ha
jJAtAram anudharmANAM tvAM viduH sarvapArthivAH
tebhyaH piteva putrebhyo rAjan brUhi paraM nayam
RSayaz ca hi devAz ca tvayA nityam upAsitAH
tasmAd vaktavyam eveha tvayA pazyAmy azeSataH
dharmAJ zuzrUSamANebhyaH pRSTena ca satA punaH
vaktavyaM viduSA ceti dharmam Ahur manISiNaH
apratibruvataH kaSTo doSo hi bhavati prabho
tasmAt putraiz ca pautraiz ca dharmAn pRSTaH sanAtanAn
vidvAJ jijJAsamAnais tvaM prabrUhi bharatarSabha
vaizaMpAyana uvAca
athAbravIn mahAtejA vAkyaM kauravanandanaH
hanta dharmAn pravakSyAmi dRDhe vAGmanasI mama
tava prasAdAd govinda bhUtAtmA hy asi zAzvataH
yudhiSThiras tu mAM rAjA dharmAn samanupRcchatu
evaM prIto bhaviSyAmi dharmAn vakSyAmi cAnagha
yasmin rAjarSabhe jAte dharmAtmani mahAtmani
ahRSyann RSayaH sarve sa mAM pRcchatu pANDavaH
sarveSAM dIptayazasAM kurUNAM dharmacAriNAm
yasya nAsti samaH kaz cit sa mAM pRcchatu pANDavaH
dhRtir damo brahmacaryaM kSamA dharmaz ca nityadA
yasminn ojaz ca tejaz ca sa mAM pRcchatu pANDavaH
satyaM dAnaM tapaH zaucaM zAntir dAkSyam asaMbhramaH
yasminn etAni sarvANi sa mAM pRcchatu pANDavaH
yo na kAmAn na saMrambhAn na bhayAn nArthakAraNAt
kuryAd adharmaM dharmAtmA sa mAM pRcchatu pANDavaH
saMbandhino 'tithIn bhRtyAn saMzritopAzritAMz ca yaH
saMmAnayati satkRtya sa mAM pRcchatu pANDavaH
satyanityaH kSamAnityo jJAnanityo 'tithipriyaH
yo dadAti satAM nityaM sa mAM pRcchatu pANDavaH
ijyAdhyayananityaz ca dharme ca nirataH sadA
zAntaH zrutarahasyaz ca sa mAM pRcchatu pANDavaH
vAsudeva uvAca
lajjayA parayopeto dharmAtmA sa yudhiSThiraH
abhizApabhayAd bhIto bhavantaM nopasarpati
lokasya kadanaM kRtvA lokanAtho vizAM pate
abhizApabhayAd bhIto bhavantaM nopasarpati
pUjyAn mAnyAMz ca bhaktAMz ca gurUn saMbandhibAndhavAn
arghyArhAn iSubhir hatvA bhavantaM nopasarpati

12055014
12055014a
12055014c
12055015a
12055015c
12055016a
12055016c
12055017a
12055017c
12055018
12055018a
12055018c
12055019a
12055019c
12055020a
12055020c
12056001
12056001a
12056001c
12056002a
12056002c
12056003a
12056003c
12056004a
12056004c
12056005a
12056005c
12056006a
12056006c
12056007a
12056007c
12056008a
12056008c
12056009a
12056009c
12056010
12056010a
12056010c
12056011a
12056011c
12056012a
12056012c
12056013a
12056013c
12056014a
12056014c
12056015a
12056015c
12056016a
12056016c
12056017a
12056017c
12056018a
12056018c
12056019a
12056019c
12056020a
12056020c
12056021a
12056021c

bhISma uvAca
brAhmaNAnAM yathA dharmo dAnam adhyayanaM tapaH
kSatriyANAM tathA kRSNa samare dehapAtanam
pitqn pitAmahAn putrAn gurUn saMbandhibAndhavAn
mithyApravRttAn yaH saMkhye nihanyAd dharma eva saH
samayatyAgino lubdhAn gurUn api ca kezava
nihanti samare pApAn kSatriyo yaH sa dharmavit
AhUtena raNe nityaM yoddhavyaM kSatrabandhunA
dharmyaM svargyaM ca lokyaM ca yuddhaM hi manur abravIt
vaizaMpAyana uvAca
evam uktas tu bhISmeNa dharmarAjo yudhiSThiraH
vinItavad upAgamya tasthau saMdarzane 'grataH
athAsya pAdau jagrAha bhISmaz cAbhinananda tam
mUrdhni cainam upAghrAya niSIdety abravIt tadA
tam uvAcAtha gAGgeya RSabhaH sarvadhanvinAm
pRccha mAM tAta visrabdhaM mA bhais tvaM kurusattama
vaizaMpAyana uvAca
praNipatya hRSIkezam abhivAdya pitAmaham
anumAnya gurUn sarvAn paryapRcchad yudhiSThiraH
rAjyaM vai paramo dharma iti dharmavido viduH
mahAntam etaM bhAraM ca manye tad brUhi pArthiva
rAjadharmAn vizeSeNa kathayasva pitAmaha
sarvasya jIvalokasya rAjadharmAH parAyaNam
trivargo 'tra samAsakto rAjadharmeSu kaurava
mokSadharmaz ca vispaSTaH sakalo 'tra samAhitaH
yathA hi razmayo 'zvasya dviradasyAGkuzo yathA
narendradharmo lokasya tathA pragrahaNaM smRtam
atra vai saMpramUDhe tu dharme rAjarSisevite
lokasya saMsthA na bhavet sarvaM ca vyAkulaM bhavet
udayan hi yathA sUryo nAzayaty AsuraM tamaH
rAjadharmAs tathAlokyAm AkSipanty azubhAM gatim
tad agre rAjadharmANAm arthatattvaM pitAmaha
prabrUhi bharatazreSTha tvaM hi buddhimatAM varaH
Agamaz ca paras tvattaH sarveSAM naH paraMtapa
bhavantaM hi paraM buddhau vAsudevo 'bhimanyate
bhISma uvAca
namo dharmAya mahate namaH kRSNAya vedhase
brAhmaNebhyo namaskRtya dharmAn vakSyAmi zAzvatAn
zRNu kArtsnyena mattas tvaM rAjadharmAn yudhiSThira
nirucyamAnAn niyato yac cAnyad abhivAJchasi
AdAv eva kuruzreSTha rAjJA raJjanakAmyayA
devatAnAM dvijAnAM ca vartitavyaM yathAvidhi
daivatAny arcayitvA hi brAhmaNAMz ca kurUdvaha
AnRNyaM yAti dharmasya lokena ca sa mAnyate
utthAne ca sadA putra prayatethA yudhiSThira
na hy utthAnam Rte daivaM rAjJAm arthaprasiddhaye
sAdhAraNaM dvayaM hy etad daivam utthAnam eva ca
pauruSaM hi paraM manye daivaM nizcityam ucyate
vipanne ca samArambhe saMtApaM mA sma vai kRthAH
ghaTate vinayas tAta rAjJAm eSa nayaH paraH
na hi satyAd Rte kiM cid rAjJAM vai siddhikAraNam
satye hi rAjA nirataH pretya ceha ca nandati
RSINAm api rAjendra satyam eva paraM dhanam
tathA rAjJaH paraM satyAn nAnyad vizvAsakAraNam
guNavAJ zIlavAn dAnto mRdur dharmyo jitendriyaH
sudarzaH sthUlalakSyaz ca na bhrazyeta sadA zriyaH
ArjavaM sarvakAryeSu zrayethAH kurunandana
punar nayavicAreNa trayIsaMvaraNena ca
mRdur hi rAjA satataM laGghyo bhavati sarvazaH
tIkSNAc codvijate lokas tasmAd ubhayam Acara

12056022a
12056022c
12056023a
12056023c
12056024a
12056024c
12056025a
12056025c
12056026a
12056026c
12056027a
12056027c
12056028a
12056028c
12056029a
12056029c
12056030a
12056030c
12056031a
12056031c
12056032a
12056032c
12056033a
12056033c
12056034a
12056034c
12056035a
12056035c
12056036a
12056036c
12056037a
12056037c
12056038a
12056038c
12056039a
12056039c
12056040a
12056040c
12056041a
12056041c
12056042a
12056042c
12056043a
12056043c
12056044a
12056044c
12056045a
12056045c
12056046a
12056046c
12056047a
12056047c
12056048a
12056048c
12056049a
12056049c
12056050a
12056050c
12056051a
12056051c

adaNDyAz caiva te nityaM viprAH syur dadatAM vara


bhUtam etat paraM loke brAhmaNA nAma bhArata
manunA cApi rAjendra gItau zlokau mahAtmanA
dharmeSu sveSu kauravya hRdi tau kartum arhasi
adbhyo 'gnir brahmataH kSatram azmano loham utthitam
teSAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniSu zAmyati
ayo hanti yadAzmAnam agniz cApo 'bhipadyate
brahma ca kSatriyo dveSTi tadA sIdanti te trayaH
etaj jJAtvA mahArAja namasyA eva te dvijAH
bhaumaM brahma dvijazreSThA dhArayanti zamAnvitAH
evaM caiva naravyAghra lokatantravighAtakAH
nigrAhyA eva satataM bAhubhyAM ye syur IdRzAH
zlokau cozanasA gItau purA tAta maharSiNA
tau nibodha mahAprAjJa tvam ekAgramanA nRpa
udyamya zastram AyAntam api vedAntagaM raNe
nigRhNIyAt svadharmeNa dharmApekSI narezvaraH
vinazyamAnaM dharmaM hi yo rakSati sa dharmavit
na tena bhrUNahA sa syAn manyus taM manum Rcchati
evaM caiva narazreSTha rakSyA eva dvijAtayaH
svaparAddhAn api hi tAn viSayAnte samutsRjet
abhizastam api hy eSAM kRpAyIta vizAM pate
brahmaghne gurutalpe ca bhrUNahatye tathaiva ca
rAjadviSTe ca viprasya viSayAnte visarjanam
vidhIyate na zArIraM bhayam eSAM kadA cana
dayitAz ca narAs te syur nityaM puruSasattama
na kozaH paramo hy anyo rAjJAM puruSasaMcayAt
durgeSu ca mahArAja SaTsu ye zAstranizcitAH
sarveSu teSu manyante naradurgaM sudustaram
tasmAn nityaM dayA kAryA cAturvarNye vipazcitA
dharmAtmA satyavAk caiva rAjA raJjayati prajAH
na ca kSAntena te bhAvyaM nityaM puruSasattama
adharmyo hi mRdU rAjA kSamAvAn iva kuJjaraH
bArhaspatye ca zAstre vai zlokA viniyatAH purA
asminn arthe mahArAja tan me nigadataH zRNu
kSamamANaM nRpaM nityaM nIcaH paribhavej janaH
hastiyantA gajasyeva zira evArurukSati
tasmAn naiva mRdur nityaM tIkSNo vApi bhaven nRpaH
vasante 'rka iva zrImAn na zIto na ca gharmadaH
pratyakSeNAnumAnena tathaupamyopadezataH
parIkSyAs te mahArAja sve pare caiva sarvadA
vyasanAni ca sarvANi tyajethA bhUridakSiNa
na caiva na prayuJjIta saGgaM tu parivarjayet
nityaM hi vyasanI loke paribhUto bhavaty uta
udvejayati lokaM cApy atidveSI mahIpatiH
bhavitavyaM sadA rAjJA garbhiNIsahadharmiNA
kAraNaM ca mahArAja zRNu yenedam iSyate
yathA hi garbhiNI hitvA svaM priyaM manaso 'nugam
garbhasya hitam Adhatte tathA rAjJApy asaMzayam
vartitavyaM kuruzreSTha nityaM dharmAnuvartinA
svaM priyaM samabhityajya yad yal lokahitaM bhavet
na saMtyAjyaM ca te dhairyaM kadA cid api pANDava
dhIrasya spaSTadaNDasya na hy AjJA pratihanyate
parihAsaz ca bhRtyais te na nityaM vadatAM vara
kartavyo rAjazArdUla doSam atra hi me zRNu
avamanyanti bhartAraM saMharSAd upajIvinaH
sve sthAne na ca tiSThanti laGghayanti hi tad vacaH
preSyamANA vikalpante guhyaM cApy anuyuJjate
ayAcyaM caiva yAcante 'bhojyAny AhArayanti ca
krudhyanti paridIpyanti bhUmim adhyAsate 'sya ca
utkocair vaJcanAbhiz ca kAryANy anuvihanti ca

12056052a
12056052c
12056053a
12056053c
12056054a
12056054c
12056055a
12056055c
12056056a
12056056c
12056057a
12056057c
12056057e
12056058a
12056058c
12056059a
12056059c
12056059e
12056060a
12056060c
12057001
12057001a
12057001c
12057002a
12057002c
12057003a
12057003c
12057004a
12057004c
12057005a
12057005c
12057006a
12057006c
12057007a
12057007c
12057008a
12057008c
12057009a
12057009c
12057010a
12057010c
12057011a
12057011c
12057012a
12057012c
12057013a
12057013c
12057014a
12057014c
12057015a
12057015c
12057016a
12057016c
12057017a
12057017c
12057018a
12057018c
12057019a
12057019c
12057020a

jarjaraM cAsya viSayaM kurvanti pratirUpakaiH


strIr akSibhiz ca sajjante tulyaveSA bhavanti ca
vAtaM ca SThIvanaM caiva kurvate cAsya saMnidhau
nirlajjA narazArdUla vyAharanti ca tadvacaH
hayaM vA dantinaM vApi rathaM nRpatisaMmatam
adhirohanty anAdRtya harSule pArthive mRdau
idaM te duSkaraM rAjann idaM te durviceSTitam
ity evaM suhRdo nAma bruvanti pariSadgatAH
kruddhe cAsmin hasanty eva na ca hRSyanti pUjitAH
saMgharSazIlAz ca sadA bhavanty anyonyakAraNAt
visraMsayanti mantraM ca vivRNvanti ca duSkRtam
lIlayA caiva kurvanti sAvajJAs tasya zAsanam
alaMkaraNabhojyaM ca tathA snAnAnulepanam
helamAnA naravyAghra svasthAs tasyopazRNvate
nindanti svAn adhIkArAn saMtyajanti ca bhArata
na vRttyA parituSyanti rAjadeyaM haranti ca
krIDituM tena cecchanti sasUtreNeva pakSiNA
asmatpraNeyo rAjeti loke caiva vadanty uta
ete caivApare caiva doSAH prAdurbhavanty uta
nRpatau mArdavopete harSule ca yudhiSThira
bhISma uvAca
nityodyuktena vai rAjJA bhavitavyaM yudhiSThira
prazAmyate ca rAjA hi nArIvodyamavarjitaH
bhagavAn uzanA cAha zlokam atra vizAM pate
tam ihaikamanA rAjan gadatas tvaM nibodha me
dvAv etau grasate bhUmiH sarpo bilazayAn iva
rAjAnaM cAviroddhAraM brAhmaNaM cApravAsinam
tad etan narazArdUla hRdi tvaM kartum arhasi
saMdheyAn api saMdhatsva virodhyAMz ca virodhaya
saptAGge yaz ca te rAjye vaiparItyaM samAcaret
gurur vA yadi vA mitraM pratihantavya eva saH
maruttena hi rAjJAyaM gItaH zlokaH purAtanaH
rAjyAdhikAre rAjendra bRhaspatimataH purA
guror apy avaliptasya kAryAkAryam ajAnataH
utpathapratipannasya parityAgo vidhIyate
bAhoH putreNa rAjJA ca sagareNeha dhImatA
asamaJjAH suto jyeSThas tyaktaH paurahitaiSiNA
asamaJjAH sarayvAM prAk paurANAM bAlakAn nRpa
nyamajjayad ataH pitrA nirbhartsya sa vivAsitaH
RSiNoddAlakenApi zvetaketur mahAtapAH
mithyA viprAn upacaran saMtyakto dayitaH sutaH
lokaraJjanam evAtra rAjJAM dharmaH sanAtanaH
satyasya rakSaNaM caiva vyavahArasya cArjavam
na hiMsyAt paravittAni deyaM kAle ca dApayet
vikrAntaH satyavAk kSAnto nRpo na calate pathaH
guptamantro jitakrodho zAstrArthagatanizcayaH
dharme cArthe ca kAme ca mokSe ca satataM rataH
trayyA saMvRtarandhraz ca rAjA bhavitum arhati
vRjinasya narendrANAM nAnyat saMvaraNAt param
cAturvarNyasya dharmAz ca rakSitavyA mahIkSitA
dharmasaMkararakSA hi rAjJAM dharmaH sanAtanaH
na vizvasec ca nRpatir na cAtyarthaM na vizvaset
SADguNyaguNadoSAMz ca nityaM buddhyAvalokayet
dviTchidradarzI nRpatir nityam eva prazasyate
trivargaviditArthaz ca yuktacAropadhiz ca yaH
kozasyopArjanaratir yamavaizravaNopamaH
vettA ca dazavargasya sthAnavRddhikSayAtmanaH
abhRtAnAM bhaved bhartA bhRtAnAM cAnvavekSakaH
nRpatiH sumukhaz ca syAt smitapUrvAbhibhASitA
upAsitA ca vRddhAnAM jitatandrIr alolupaH

12057020c
12057021a
12057021c
12057022a
12057022c
12057023a
12057023c
12057024a
12057024c
12057025a
12057025c
12057026a
12057026c
12057027a
12057027c
12057028a
12057028c
12057029a
12057029c
12057030a
12057030c
12057031a
12057031c
12057032a
12057032c
12057033a
12057033c
12057034a
12057034c
12057035a
12057035c
12057036a
12057036c
12057037a
12057037c
12057038a
12057038c
12057039a
12057039c
12057040a
12057040c
12057041a
12057041c
12057042a
12057042c
12057043a
12057043c
12057044a
12057044c
12057045a
12057045c
12058001
12058001a
12058001c
12058002a
12058002c
12058003a
12058003c
12058004a
12058004c

satAM vRtte sthitamatiH santo hy AcAradarzinaH


na cAdadIta vittAni satAM hastAt kadA cana
asadbhyas tu samAdadyAt sadbhyaH saMpratipAdayet
svayaM prahartAdAtA ca vazyAtmA vazyasAdhanaH
kAle dAtA ca bhoktA ca zuddhAcAras tathaiva ca
zUrAn bhaktAn asaMhAryAn kule jAtAn arogiNaH
ziSTAJ ziSTAbhisaMbandhAn mAnino nAvamAninaH
vidyAvido lokavidaH paralokAnvavekSakAn
dharmeSu niratAn sAdhUn acalAn acalAn iva
sahAyAn satataM kuryAd rAjA bhUtipuraskRtaH
tais tulyaz ca bhaved bhogaiz chatramAtrAjJayAdhikaH
pratyakSA ca parokSA ca vRttiz cAsya bhavet sadA
evaM kRtvA narendro hi na khedam iha vindati
sarvAtizaGkI nRpatir yaz ca sarvaharo bhavet
sa kSipram anRjur lubdhaH svajanenaiva bAdhyate
zucis tu pRthivIpAlo lokacittagrahe rataH
na pataty aribhir grastaH patitaz cAvatiSThate
akrodhano 'thAvyasanI mRdudaNDo jitendriyaH
rAjA bhavati bhUtAnAM vizvAsyo himavAn iva
prAjJo nyAyaguNopetaH pararandhreSu tatparaH
sudarzaH sarvavarNAnAM nayApanayavit tathA
kSiprakArI jitakrodhaH suprasAdo mahAmanAH
arogaprakRtir yuktaH kriyAvAn avikatthanaH
ArabdhAny eva kAryANi na paryavasitAni ca
yasya rAjJaH pradRzyante sa rAjA rAjasattamaH
putrA iva pitur gehe viSaye yasya mAnavAH
nirbhayA vicariSyanti sa rAjA rAjasattamaH
agUDhavibhavA yasya paurA rASTranivAsinaH
nayApanayavettAraH sa rAjA rAjasattamaH
svakarmaniratA yasya janA viSayavAsinaH
asaMghAtaratA dAntAH pAlyamAnA yathAvidhi
vazyA neyA vinItAz ca na ca saMgharSazIlinaH
viSaye dAnarucayo narA yasya sa pArthivaH
na yasya kUTakapaTaM na mAyA na ca matsaraH
viSaye bhUmipAlasya tasya dharmaH sanAtanaH
yaH satkaroti jJAnAni neyaH paurahite rataH
satAM dharmAnugas tyAgI sa rAjA rAjyam arhati
yasya cAraz ca mantraz ca nityaM caiva kRtAkRte
na jJAyate hi ripubhiH sa rAjA rAjyam arhati
zlokaz cAyaM purA gIto bhArgaveNa mahAtmanA
AkhyAte rAmacarite nRpatiM prati bhArata
rAjAnaM prathamaM vindet tato bhAryAM tato dhanam
rAjany asati lokasya kuto bhAryA kuto dhanam
tad rAjan rAjasiMhAnAM nAnyo dharmaH sanAtanaH
Rte rakSAM suvispaSTAM rakSA lokasya dhAraNam
prAcetasena manunA zlokau cemAv udAhRtau
rAjadharmeSu rAjendra tAv ihaikamanAH zRNu
SaD etAn puruSo jahyAd bhinnAM nAvam ivArNave
apravaktAram AcAryam anadhIyAnam Rtvijam
arakSitAraM rAjAnaM bhAryAM cApriyavAdinIm
grAmakAmaM ca gopAlaM vanakAmaM ca nApitam
bhISma uvAca
etat te rAjadharmANAM navanItaM yudhiSThira
bRhaspatir hi bhagavAn nAnyaM dharmaM prazaMsati
vizAlAkSaz ca bhagavAn kAvyaz caiva mahAtapAH
sahasrAkSo mahendraz ca tathA prAcetaso manuH
bharadvAjaz ca bhagavAMs tathA gaurazirA muniH
rAjazAstrapraNetAro brahmaNyA brahmavAdinaH
rakSAm eva prazaMsanti dharmaM dharmabhRtAM vara
rAjJAM rAjIvatAmrAkSa sAdhanaM cAtra vai zRNu

12058005a
12058005c
12058006a
12058006c
12058007a
12058007c
12058008a
12058008c
12058009a
12058009c
12058010a
12058010c
12058011a
12058011c
12058012a
12058012c
12058013a
12058013c
12058014a
12058014c
12058015a
12058015c
12058016a
12058016c
12058017a
12058017c
12058018a
12058018c
12058019a
12058019c
12058020a
12058020c
12058021a
12058021c
12058022a
12058022c
12058023a
12058023c
12058024a
12058024c
12058025
12058025a
12058025c
12058026a
12058026c
12058027a
12058027c
12058028a
12058028c
12058029a
12058029c
12058030a
12058030c
12059001
12059001a
12059001c
12059002a
12059002c
12059003a
12059003c

cAraz ca praNidhiz caiva kAle dAnam amatsaraH


yuktyAdAnaM na cAdAnam ayogena yudhiSThira
satAM saMgrahaNaM zauryaM dAkSyaM satyaM prajAhitam
anArjavair Arjavaiz ca zatrupakSasya bhedanam
sAdhUnAm aparityAgaH kulInAnAM ca dhAraNam
nicayaz ca niceyAnAM sevA buddhimatAm api
balAnAM harSaNaM nityaM prajAnAm anvavekSaNam
kAryeSv akhedaH kozasya tathaiva ca vivardhanam
puraguptir avizvAsaH paurasaMghAtabhedanam
ketanAnAM ca jIrNAnAm avekSA caiva sIdatAm
dvividhasya ca daNDasya prayogaH kAlacoditaH
arimadhyasthamitrANAM yathAvac cAnvavekSaNam
upajApaz ca bhRtyAnAm AtmanaH paradarzanAt
avizvAsaH svayaM caiva parasyAzvAsanaM tathA
nItidharmAnusaraNaM nityam utthAnam eva ca
ripUNAm anavajJAnaM nityaM cAnAryavarjanam
utthAnaM hi narendrANAM bRhaspatir abhASata
rAjadharmasya yan mUlaM zlokAMz cAtra nibodha me
utthAnenAmRtaM labdham utthAnenAsurA hatAH
utthAnena mahendreNa zraiSThyaM prAptaM divIha ca
utthAnadhIraH puruSo vAgdhIrAn adhitiSThati
utthAnadhIraM vAgdhIrA ramayanta upAsate
utthAnahIno rAjA hi buddhimAn api nityazaH
dharSaNIyo ripUNAM syAd bhujaMga iva nirviSaH
na ca zatrur avajJeyo durbalo 'pi balIyasA
alpo 'pi hi dahaty agnir viSam alpaM hinasti ca
ekAzvenApi saMbhUtaH zatrur durgasamAzritaH
taM taM tApayate dezam api rAjJaH samRddhinaH
rAjJo rahasyaM yad vAkyaM jayArthaM lokasaMgrahaH
hRdi yac cAsya jihmaM syAt kAraNArthaM ca yad bhavet
yac cAsya kAryaM vRjinam Arjavenaiva dhAryate
dambhanArthAya lokasya dharmiSThAm Acaret kriyAm
rAjyaM hi sumahat tantraM durdhAryam akRtAtmabhiH
na zakyaM mRdunA voDhum AghAtasthAnam uttamam
rAjyaM sarvAmiSaM nityam Arjaveneha dhAryate
tasmAn mizreNa satataM vartitavyaM yudhiSThira
yady apy asya vipattiH syAd rakSamANasya vai prajAH
so 'py asya vipulo dharma evaMvRttA hi bhUmipAH
eSa te rAjadharmANAM lezaH samanuvarNitaH
bhUyas te yatra saMdehas tad brUhi vadatAM vara
vaizaMpAyana uvAca
tato vyAsaz ca bhagavAn devasthAno 'zmanA saha
vAsudevaH kRpaz caiva sAtyakiH saMjayas tathA
sAdhu sAdhv iti saMhRSTAH puSyamANair ivAnanaiH
astuvaMs te naravyAghraM bhISmaM dharmabhRtAM varam
tato dInamanA bhISmam uvAca kurusattamaH
netrAbhyAm azrupUrNAbhyAM pAdau tasya zanaiH spRzan
zva idAnIM svasaMdehaM prakSyAmi tvA pitAmaha
upaiti savitApy astaM rasam ApIya pArthivam
tato dvijAtIn abhivAdya kezavaH; kRpaz ca te caiva yudhiSThirAdayaH
pradakSiNIkRtya mahAnadIsutaM; tato rathAn Aruruhur mudA yutAH
dRSadvatIM cApy avagAhya suvratAH; kRtodakAryAH kRtajapyamaGgalAH
upAsya saMdhyAM vidhivat paraMtapAs; tataH puraM te vivizur gajAhvayam
vaizaMpAyana uvAca
tataH kAlyaM samutthAya kRtapaurvAhNikakriyAH
yayus te nagarAkArai rathaiH pANDavayAdavAH
prapadya ca kurukSetraM bhISmam AsAdya cAnagham
sukhAM ca rajanIM pRSTvA gAGgeyaM rathinAM varam
vyAsAdIn abhivAdyarSIn sarvais taiz cAbhinanditAH
niSedur abhito bhISmaM parivArya samantataH

12059004a
12059004c
12059005a
12059005c
12059006a
12059006c
12059007a
12059007c
12059008a
12059008c
12059009a
12059009c
12059010a
12059010c
12059011a
12059011c
12059012a
12059012c
12059013
12059013a
12059013c
12059014a
12059014c
12059015a
12059015c
12059016a
12059016c
12059017a
12059017c
12059018a
12059018c
12059019a
12059019c
12059020a
12059020c
12059021a
12059021c
12059022a
12059022c
12059023a
12059023c
12059024a
12059024c
12059025a
12059025c
12059026a
12059026c
12059027a
12059027c
12059028a
12059028c
12059029a
12059029c
12059030a
12059030c
12059031a
12059031c
12059032a
12059032c
12059033a

tato rAjA mahAtejA dharmarAjo yudhiSThiraH


abravIt prAJjalir bhISmaM pratipUjyAbhivAdya ca
ya eSa rAjA-rAjeti zabdaz carati bhArata
katham eSa samutpannas tan me brUhi pitAmaha
tulyapANizirogrIvas tulyabuddhIndriyAtmakaH
tulyaduHkhasukhAtmA ca tulyapRSThabhujodaraH
tulyazukrAsthimajjaz ca tulyamAMsAsRg eva ca
niHzvAsocchvAsatulyaz ca tulyaprANazarIravAn
samAnajanmamaraNaH samaH sarvaguNair nRNAm
viziSTabuddhIJ zUrAMz ca katham eko 'dhitiSThati
katham eko mahIM kRtsnAM vIrazUrAryasaMkulAm
rakSaty api ca loko 'sya prasAdam abhivAJchati
ekasya ca prasAdena kRtsno lokaH prasIdati
vyAkulenAkulaH sarvo bhavatIti vinizcayaH
etad icchAmy ahaM sarvaM tattvena bharatarSabha
zrotuM tan me yathAtattvaM prabrUhi vadatAM vara
naitat kAraNam alpaM hi bhaviSyati vizAM pate
yad ekasmiJ jagat sarvaM devavad yAti saMnatim
bhISma uvAca
niyatas tvaM narazreSTha zRNu sarvam azeSataH
yathA rAjyaM samutpannam Adau kRtayuge 'bhavat
naiva rAjyaM na rAjAsIn na daNDo na ca dANDikaH
dharmeNaiva prajAH sarvA rakSanti ca parasparam
pAlayAnAs tathAnyonyaM narA dharmeNa bhArata
khedaM paramam Ajagmus tatas tAn moha Avizat
te mohavazam ApannA mAnavA manujarSabha
pratipattivimohAc ca dharmas teSAm anInazat
naSTAyAM pratipattau tu mohavazyA narAs tadA
lobhasya vazam ApannAH sarve bhAratasattama
aprAptasyAbhimarzaM tu kurvanto manujAs tataH
kAmo nAmAparas tatra samapadyata vai prabho
tAMs tu kAmavazaM prAptAn rAgo nAma samaspRzat
raktAz ca nAbhyajAnanta kAryAkAryaM yudhiSThira
agamyAgamanaM caiva vAcyAvAcyaM tathaiva ca
bhakSyAbhakSyaM ca rAjendra doSAdoSaM ca nAtyajan
viplute naraloke 'smiMs tato brahma nanAza ha
nAzAc ca brahmaNo rAjan dharmo nAzam athAgamat
naSTe brahmaNi dharme ca devAs trAsam athAgaman
te trastA narazArdUla brahmANaM zaraNaM yayuH
prapadya bhagavantaM te devA lokapitAmaham
UcuH prAJjalayaH sarve duHkhazokabhayArditAH
bhagavan naralokasthaM naSTaM brahma sanAtanam
lobhamohAdibhir bhAvais tato no bhayam Avizat
brahmaNaz ca praNAzena dharmo 'py anazad Izvara
tataH sma samatAM yAtA martyais tribhuvanezvara
adho hi varSam asmAkaM martyAs tUrdhvapravarSiNaH
kriyAvyuparamAt teSAM tato 'gacchAma saMzayam
atra niHzreyasaM yan nas tad dhyAyasva pitAmaha
tvatprabhAvasamuttho 'sau prabhAvo no vinazyati
tAn uvAca surAn sarvAn svayaMbhUr bhagavAMs tataH
zreyo 'haM cintayiSyAmi vyetu vo bhIH surarSabhAH
tato 'dhyAyasahasrANAM zataM cakre svabuddhijam
yatra dharmas tathaivArthaH kAmaz caivAnuvarNitaH
trivarga iti vikhyAto gaNa eSa svayaMbhuvA
caturtho mokSa ity eva pRthagarthaH pRthaggaNaH
mokSasyApi trivargo 'nyaH proktaH sattvaM rajas tamaH
sthAnaM vRddhiH kSayaz caiva trivargaz caiva daNDajaH
AtmA dezaz ca kAlaz cApy upAyAH kRtyam eva ca
sahAyAH kAraNaM caiva SaDvargo nItijaH smRtaH
trayI cAnvIkSikI caiva vArtA ca bharatarSabha

12059033c
12059034a
12059034c
12059035a
12059035c
12059036a
12059036c
12059037a
12059037c
12059038a
12059038c
12059039a
12059039c
12059040a
12059040c
12059041a
12059041c
12059042a
12059042c
12059043a
12059043c
12059044a
12059044c
12059045a
12059045c
12059046a
12059046c
12059047a
12059047c
12059048a
12059048c
12059049a
12059049c
12059050a
12059050c
12059051a
12059051c
12059052a
12059052c
12059053a
12059053c
12059054a
12059054c
12059055a
12059055c
12059056a
12059056c
12059057a
12059057c
12059058a
12059058c
12059059a
12059059c
12059060a
12059060c
12059061a
12059061c
12059062a
12059062c
12059063a

daNDanItiz ca vipulA vidyAs tatra nidarzitAH


amAtyarakSApraNidhI rAjaputrasya rakSaNam
cAraz ca vividhopAyaH praNidhiz ca pRthagvidhaH
sAma copapradAnaM ca bhedo daNDaz ca pANDava
upekSA paJcamI cAtra kArtsnyena samudAhRtA
mantraz ca varNitaH kRtsnas tathA bhedArtha eva ca
vibhraMzaz caiva mantrasya siddhyasiddhyoz ca yat phalam
saMdhiz ca vividhAbhikhyo hIno madhyas tathottamaH
bhayasatkAravittAkhyaH kArtsnyena parivarNitaH
yAtrAkAlAz ca catvAras trivargasya ca vistaraH
vijayo dharmayuktaz ca tathArthavijayaz ca ha
Asuraz caiva vijayas tathA kArtsnyena varNitaH
lakSaNaM paJcavargasya trividhaM cAtra varNitam
prakAzaz cAprakAzaz ca daNDo 'tha parizabditaH
prakAzo 'STavidhas tatra guhyas tu bahuvistaraH
rathA nAgA hayAz caiva pAdAtAz caiva pANDava
viSTir nAvaz carAz caiva dezikAH pathi cASTakam
aGgAny etAni kauravya prakAzAni balasya tu
jaGgamAjaGgamAz coktAz cUrNayogA viSAdayaH
sparze cAbhyavahArye cApy upAMzur vividhaH smRtaH
arir mitram udAsIna ity ete 'py anuvarNitAH
kRtsnA mArgaguNAz caiva tathA bhUmiguNAz ca ha
AtmarakSaNam AzvAsaH spazAnAM cAnvavekSaNam
kalpanA vividhAz cApi nRnAgarathavAjinAm
vyUhAz ca vividhAbhikhyA vicitraM yuddhakauzalam
utpAtAz ca nipAtAz ca suyuddhaM supalAyanam
zastrANAM pAyanajJAnaM tathaiva bharatarSabha
balavyasanamuktaM ca tathaiva balaharSaNam
pIDanAskandakAlaz ca bhayakAlaz ca pANDava
tathA khAtavidhAnaM ca yogasaMcAra eva ca
caurATavyabalaiz cograiH pararASTrasya pIDanam
agnidair garadaiz caiva pratirUpakacArakaiH
zreNimukhyopajApena vIrudhaz chedanena ca
dUSaNena ca nAgAnAm AzaGkAjananena ca
Arodhanena bhaktasya pathaz copArjanena ca
saptAGgasya ca rAjyasya hrAsavRddhisamaJjasam
dUtasAmarthyayogaz ca rASTrasya ca vivardhanam
arimadhyasthamitrANAM samyak coktaM prapaJcanam
avamardaH pratIghAtas tathaiva ca balIyasAm
vyavahAraH susUkSmaz ca tathA kaNTakazodhanam
zamo vyAyAmayogaz ca yogo dravyasya saMcayaH
abhRtAnAM ca bharaNaM bhRtAnAM cAnvavekSaNam
arthakAle pradAnaM ca vyasaneSv aprasaGgitA
tathA rAjaguNAz caiva senApatiguNAz ca ye
kAraNasya ca kartuz ca guNadoSAs tathaiva ca
duSTeGgitaM ca vividhaM vRttiz caivAnujIvinAm
zaGkitatvaM ca sarvasya pramAdasya ca varjanam
alabdhalipsA labdhasya tathaiva ca vivardhanam
pradAnaM ca vivRddhasya pAtrebhyo vidhivat tathA
visargo 'rthasya dharmArtham arthArthaM kAmahetunA
caturtho vyasanAghAte tathaivAtrAnuvarNitaH
krodhajAni tathogrANi kAmajAni tathaiva ca
dazoktAni kuruzreSTha vyasanAny atra caiva ha
mRgayAkSAs tathA pAnaM striyaz ca bharatarSabha
kAmajAny Ahur AcAryAH proktAnIha svayaMbhuvA
vAkpAruSyaM tathogratvaM daNDapAruSyam eva ca
Atmano nigrahas tyAgo 'thArthadUSaNam eva ca
yantrANi vividhAny eva kriyAs teSAM ca varNitAH
avamardaH pratIghAtaH ketanAnAM ca bhaJjanam
caityadrumANAm Amardo rodhaHkarmAntanAzanam

12059063c
12059064a
12059064c
12059065a
12059065c
12059066a
12059066c
12059067a
12059067c
12059068a
12059068c
12059069a
12059069c
12059070a
12059070c
12059071a
12059071c
12059072a
12059072c
12059073a
12059073c
12059074a
12059074c
12059075a
12059075c
12059076a
12059076c
12059077a
12059077c
12059078a
12059078c
12059079a
12059079c
12059080a
12059080c
12059081a
12059081c
12059082a
12059082c
12059083a
12059083c
12059084a
12059084c
12059085a
12059085c
12059086a
12059086c
12059087a
12059087c
12059088a
12059088c
12059089a
12059089c
12059090a
12059090c
12059091a
12059091c
12059092a
12059092c
12059093a

apaskaro 'tha gamanaM tathopAsyA ca varNitA


paNavAnakazaGkhAnAM bherINAM ca yudhAM vara
upArjanaM ca dravyANAM paramarma ca tAni SaT
labdhasya ca prazamanaM satAM caiva hi pUjanam
vidvadbhir ekIbhAvaz ca prAtarhomavidhijJatA
maGgalAlambhanaM caiva zarIrasya pratikriyA
AhArayojanaM caiva nityam Astikyam eva ca
ekena ca yathottheyaM satyatvaM madhurA giraH
utsavAnAM samAjAnAM kriyAH ketanajAs tathA
pratyakSA ca parokSA ca sarvAdhikaraNeSu ca
vRttir bharatazArdUla nityaM caivAnvavekSaNam
adaNDyatvaM ca viprANAM yuktyA daNDanipAtanam
anujIvisvajAtibhyo guNeSu parirakSaNam
rakSaNaM caiva paurANAM svarASTrasya vivardhanam
maNDalasthA ca yA cintA rAjan dvAdazarAjikA
dvAsaptatimatiz caiva proktA yA ca svayaMbhuvA
dezajAtikulAnAM ca dharmAH samanuvarNitAH
dharmaz cArthaz ca kAmaz ca mokSaz cAtrAnuvarNitaH
upAyaz cArthalipsA ca vividhA bhUridakSiNAH
mUlakarmakriyA cAtra mAyA yogaz ca varNitaH
dUSaNaM srotasAm atra varNitaM ca sthirAmbhasAm
yair yair upAyair lokaz ca na caled AryavartmanaH
tat sarvaM rAjazArdUla nItizAstre 'nuvarNitam
etat kRtvA zubhaM zAstraM tataH sa bhagavAn prabhuH
devAn uvAca saMhRSTaH sarvAJ zakrapurogamAn
upakArAya lokasya trivargasthApanAya ca
navanItaM sarasvatyA buddhir eSA prabhAvitA
daNDena sahitA hy eSA lokarakSaNakArikA
nigrahAnugraharatA lokAn anu cariSyati
daNDena nIyate ceyaM daNDaM nayati cApy uta
daNDanItir iti proktA trI&l lokAn anuvartate
SADguNyaguNasAraiSA sthAsyaty agre mahAtmasu
mahattvAt tasya daNDasya nItir vispaSTalakSaNA
nayacAraz ca vipulo yena sarvam idaM tatam
Agamaz ca purANAnAM maharSINAM ca saMbhavaH
tIrthavaMzaz ca vaMzaz ca nakSatrANAM yudhiSThira
sakalaM cAturAzramyaM cAturhotraM tathaiva ca
cAturvarNyaM tathaivAtra cAturvedyaM ca varNitam
itihAsopavedAz ca nyAyaH kRtsnaz ca varNitaH
tapo jJAnam ahiMsA ca satyAsatye nayaH paraH
vRddhopasevA dAnaM ca zaucam utthAnam eva ca
sarvabhUtAnukampA ca sarvam atropavarNitam
bhuvi vAcogataM yac ca tac ca sarvaM samarpitam
tasmin paitAmahe zAstre pANDavaitad asaMzayam
dharmArthakAmamokSAz ca sakalA hy atra zabditAH
tatas tAM bhagavAn nItiM pUrvaM jagrAha zaMkaraH
bahurUpo vizAlAkSaH zivaH sthANur umApatiH
yugAnAm AyuSo hrAsaM vijJAya bhagavAJ zivaH
saMcikSepa tataH zAstraM mahArthaM brahmaNA kRtam
vaizAlAkSam iti proktaM tad indraH pratyapadyata
dazAdhyAyasahasrANi subrahmaNyo mahAtapAH
bhagavAn api tac chAstraM saMcikSepa puraMdaraH
sahasraiH paJcabhis tAta yad uktaM bAhudantakam
adhyAyAnAM sahasrais tu tribhir eva bRhaspatiH
saMcikSepezvaro buddhyA bArhaspatyaM tad ucyate
adhyAyAnAM sahasreNa kAvyaH saMkSepam abravIt
tac chAstram amitaprajJo yogAcAryo mahAtapAH
evaM lokAnurodhena zAstram etan maharSibhiH
saMkSiptam Ayur vijJAya martyAnAM hrAsi pANDava
atha devAH samAgamya viSNum UcuH prajApatim

12059093c
12059094a
12059094c
12059095a
12059095c
12059096a
12059096c
12059097a
12059097c
12059098a
12059098c
12059099a
12059099c
12059100a
12059100c
12059101a
12059101c
12059102a
12059102c
12059103a
12059103c
12059104a
12059104c
12059105a
12059105c
12059106a
12059106c
12059107a
12059107c
12059108a
12059108c
12059109a
12059109c
12059110a
12059110c
12059111a
12059111c
12059112a
12059112c
12059113a
12059113c
12059114a
12059114c
12059115a
12059115c
12059116a
12059116c
12059117a
12059117c
12059118a
12059118c
12059119a
12059119c
12059120a
12059120c
12059121a
12059121c
12059122a
12059122c
12059123a

eko yo 'rhati martyebhyaH zraiSThyaM taM vai samAdiza


tataH saMcintya bhagavAn devo nArAyaNaH prabhuH
taijasaM vai virajasaM so 'sRjan mAnasaM sutam
virajAs tu mahAbhAga vibhutvaM bhuvi naicchata
nyAsAyaivAbhavad buddhiH praNItA tasya pANDava
kIrtimAMs tasya putro 'bhUt so 'pi paJcAtigo 'bhavat
kardamas tasya ca sutaH so 'py atapyan mahat tapaH
prajApateH kardamasya anaGgo nAma vai sutaH
prajAnAM rakSitA sAdhur daNDanItivizAradaH
anaGgaputro 'tibalo nItimAn adhigamya vai
abhipede mahIrAjyam athendriyavazo 'bhavat
mRtyos tu duhitA rAjan sunIthA nAma mAnasI
prakhyAtA triSu lokeSu yA sA venam ajIjanat
taM prajAsu vidharmANaM rAgadveSavazAnugam
mantrapUtaiH kuzair jaghnur RSayo brahmavAdinaH
mamanthur dakSiNaM corum RSayas tasya mantrataH
tato 'sya vikRto jajJe hrasvAGgaH puruSo bhuvi
dagdhasthANupratIkAzo raktAkSaH kRSNamUrdhajaH
niSIdety evam Ucus tam RSayo brahmavAdinaH
tasmAn niSAdAH saMbhUtAH krUrAH zailavanAzrayAH
ye cAnye vindhyanilayA mlecchAH zatasahasrazaH
bhUyo 'sya dakSiNaM pANiM mamanthus te maharSayaH
tataH puruSa utpanno rUpeNendra ivAparaH
kavacI baddhanistriMzaH sazaraH sazarAsanaH
vedavedAGgavic caiva dhanurvede ca pAragaH
taM daNDanItiH sakalA zritA rAjan narottamam
tataH sa prAJjalir vainyo maharSIMs tAn uvAca ha
susUkSmA me samutpannA buddhir dharmArthadarzinI
anayA kiM mayA kAryaM tan me tattvena zaMsata
yan mAM bhavanto vakSyanti kAryam arthasamanvitam
tad ahaM vai kariSyAmi nAtra kAryA vicAraNA
tam Ucur atha devAs te te caiva paramarSayaH
niyato yatra dharmo vai tam azaGkaH samAcara
priyApriye parityajya samaH sarveSu jantuSu
kAmakrodhau ca lobhaM ca mAnaM cotsRjya dUrataH
yaz ca dharmAt pravicalel loke kaz cana mAnavaH
nigrAhyas te sa bAhubhyAM zazvad dharmam avekSataH
pratijJAM cAdhirohasva manasA karmaNA girA
pAlayiSyAmy ahaM bhaumaM brahma ity eva cAsakRt
yaz cAtra dharmanIty ukto daNDanItivyapAzrayaH
tam azaGkaH kariSyAmi svavazo na kadA cana
adaNDyA me dvijAz ceti pratijAnISva cAbhibho
lokaM ca saMkarAt kRtsnAt trAtAsmIti paraMtapa
vainyas tatas tAn uvAca devAn RSipurogamAn
brAhmaNA me sahAyAz ced evam astu surarSabhAH
evam astv iti vainyas tu tair ukto brahmavAdibhiH
purodhAz cAbhavat tasya zukro brahmamayo nidhiH
mantriNo vAlakhilyAs tu sArasvatyo gaNo hy abhUt
maharSir bhagavAn gargas tasya sAMvatsaro 'bhavat
AtmanASTama ity eva zrutir eSA parA nRSu
utpannau bandinau cAsya tatpUrvau sUtamAgadhau
samatAM vasudhAyAz ca sa samyag upapAdayat
vaiSamyaM hi paraM bhUmer AsId iti ha naH zrutam
sa viSNunA ca devena zakreNa vibudhaiH saha
RSibhiz ca prajApAlye brahmaNA cAbhiSecitaH
taM sAkSAt pRthivI bheje ratnAny AdAya pANDava
sAgaraH saritAM bhartA himavAMz cAcalottamaH
zakraz ca dhanam akSayyaM prAdAt tasya yudhiSThira
rukmaM cApi mahAmeruH svayaM kanakaparvataH
yakSarAkSasabhartA ca bhagavAn naravAhanaH

12059123c
12059124a
12059124c
12059124e
12059125a
12059125c
12059126a
12059126c
12059127a
12059127c
12059128a
12059128c
12059129a
12059129c
12059130a
12059130c
12059131a
12059131c
12059132a
12059132c
12059133a
12059133c
12059134a
12059134c
12059135a
12059135c
12059136a
12059136c
12059137a
12059137c
12059138a
12059138c
12059139a
12059139c
12059140a
12059140c
12059141a
12059141c
12060001
12060001a
12060001c
12060002a
12060002c
12060003a
12060003c
12060004a
12060004c
12060005a
12060005c
12060006
12060006a
12060006c
12060007a
12060007c
12060008a
12060008c
12060009a
12060009c
12060010a
12060010c

dharme cArthe ca kAme ca samarthaM pradadau dhanam


hayA rathAz ca nAgAz ca koTizaH puruSAs tathA
prAdurbabhUvur vainyasya cintanAd eva pANDava
na jarA na ca durbhikSaM nAdhayo vyAdhayas tathA
sarIsRpebhyaH stenebhyo na cAnyonyAt kadA cana
bhayam utpadyate tatra tasya rAjJo 'bhirakSaNAt
teneyaM pRthivI dugdhA sasyAni daza sapta ca
yakSarAkSasanAgaiz cApIpsitaM yasya yasya yat
tena dharmottaraz cAyaM kRto loko mahAtmanA
raJjitAz ca prajAH sarvAs tena rAjeti zabdyate
brAhmaNAnAM kSatatrANAt tataH kSatriya ucyate
prathitA dhanataz ceyaM pRthivI sAdhubhiH smRtA
sthApanaM cAkarod viSNuH svayam eva sanAtanaH
nAtivartiSyate kaz cid rAjaMs tvAm iti pArthiva
tapasA bhagavAn viSNur Aviveza ca bhUmipam
devavan naradevAnAM namate yaj jagan nRpa
daNDanItyA ca satataM rakSitaM taM narezvara
nAdharSayat tataH kaz cic cAranityAc ca darzanAt
AtmanA karaNaiz caiva samasyeha mahIkSitaH
ko hetur yad vaze tiSThel loko daivAd Rte guNAt
viSNor lalATAt kamalaM sauvarNam abhavat tadA
zrIH saMbhUtA yato devI patnI dharmasya dhImataH
zriyaH sakAzAd arthaz ca jAto dharmeNa pANDava
atha dharmas tathaivArthaH zrIz ca rAjye pratiSThitA
sukRtasya kSayAc caiva svarlokAd etya medinIm
pArthivo jAyate tAta daNDanItivazAnugaH
mahattvena ca saMyukto vaiSNavena naro bhuvi
buddhyA bhavati saMyukto mAhAtmyaM cAdhigacchati
sthApanAm atha devAnAM na kaz cid ativartate
tiSThaty ekasya ca vaze taM ced anuvidhIyate
zubhaM hi karma rAjendra zubhatvAyopakalpate
tulyasyaikasya yasyAyaM loko vacasi tiSThati
yo hy asya mukham adrAkSIt somya so 'sya vazAnugaH
subhagaM cArthavantaM ca rUpavantaM ca pazyati
tato jagati rAjendra satataM zabditaM budhaiH
devAz ca naradevAz ca tulyA iti vizAM pate
etat te sarvam AkhyAtaM mahattvaM prati rAjasu
kArtsnyena bharatazreSTha kim anyad iha vartatAm
vaizaMpAyana uvAca
tataH punaH sa gAGgeyam abhivAdya pitAmaham
prAJjalir niyato bhUtvA paryapRcchad yudhiSThiraH
ke dharmAH sarvavarNAnAM cAturvarNyasya ke pRthak
caturNAm AzramANAM ca rAjadharmAz ca ke matAH
kena svid vardhate rASTraM rAjA kena vivardhate
kena paurAz ca bhRtyAz ca vardhante bharatarSabha
kozaM daNDaM ca durgaM ca sahAyAn mantriNas tathA
RtvikpurohitAcAryAn kIdRzAn varjayen nRpaH
keSu vizvasitavyaM syAd rAjJAM kasyAM cid Apadi
kuto vAtmA dRDho rakSyas tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
namo dharmAya mahate namaH kRSNAya vedhase
brAhmaNebhyo namaskRtvA dharmAn vakSyAmi zAzvatAn
akrodhaH satyavacanaM saMvibhAgaH kSamA tathA
prajanaH sveSu dAreSu zaucam adroha eva ca
ArjavaM bhRtyabharaNaM navaite sArvavarNikAH
brAhmaNasya tu yo dharmas taM te vakSyAmi kevalam
damam eva mahArAja dharmam AhuH purAtanam
svAdhyAyo 'dhyApanaM caiva tatra karma samApyate
taM ced vittam upAgacched vartamAnaM svakarmaNi
akurvANaM vikarmANi zAntaM prajJAnatarpitam

12060011a
12060011c
12060012a
12060012c
12060013a
12060013c
12060014a
12060014c
12060015a
12060015c
12060016a
12060016c
12060017a
12060017c
12060018a
12060018c
12060019a
12060019c
12060020a
12060020c
12060021a
12060021c
12060022a
12060022c
12060022e
12060023a
12060023c
12060024a
12060024c
12060025a
12060025c
12060026a
12060026c
12060027a
12060027c
12060028a
12060028c
12060029a
12060029c
12060030a
12060030c
12060031a
12060031c
12060032a
12060032c
12060033a
12060033c
12060034a
12060034c
12060034e
12060035a
12060035c
12060035e
12060036a
12060036c
12060037a
12060037c
12060038a
12060038c
12060039a

kurvItApatyasaMtAnam atho dadyAd yajeta ca


saMvibhajya hi bhoktavyaM dhanaM sadbhir itISyate
pariniSThitakAryas tu svAdhyAyenaiva brAhmaNaH
kuryAd anyan na vA kuryAn maitro brAhmaNa ucyate
kSatriyasyApi yo dharmas taM te vakSyAmi bhArata
dadyAd rAjA na yAceta yajeta na tu yAjayet
nAdhyApayed adhIyIta prajAz ca paripAlayet
nityodyukto dasyuvadhe raNe kuryAt parAkramam
ye ca kratubhir IjAnAH zrutavantaz ca bhUmipAH
ya evAhavajetAras ta eSAM lokajittamAH
avikSatena dehena samarAd yo nivartate
kSatriyo nAsya tat karma prazaMsanti purAvidaH
vadhaM hi kSatrabandhUnAM dharmam AhuH pradhAnataH
nAsya kRtyatamaM kiM cid anyad dasyunibarhaNAt
dAnam adhyayanaM yajJo yogaH kSemo vidhIyate
tasmAd rAjJA vizeSeNa yoddhavyaM dharmam IpsatA
sveSu dharmeSv avasthApya prajAH sarvA mahIpatiH
dharmeNa sarvakRtyAni samaniSThAni kArayet
pariniSThitakAryaH syAn nRpatiH paripAlanAt
kuryAd anyan na vA kuryAd aindro rAjanya ucyate
vaizyasyApIha yo dharmas taM te vakSyAmi bhArata
dAnam adhyayanaM yajJaH zaucena dhanasaMcayaH
pitRvat pAlayed vaizyo yuktaH sarvapazUn iha
vikarma tad bhaved anyat karma yad yat samAcaret
rakSayA sa hi teSAM vai mahat sukham avApnuyAt
prajApatir hi vaizyAya sRSTvA paridade pazUn
brAhmaNAya ca rAjJe ca sarvAH paridade prajAH
tasya vRttiM pravakSyAmi yac ca tasyopajIvanam
SaNNAm ekAM pibed dhenuM zatAc ca mithunaM haret
laye ca saptamo bhAgas tathA zRGge kalA khure
sasyasya sarvabIjAnAm eSA sAMvatsarI bhRtiH
na ca vaizyasya kAmaH syAn na rakSeyaM pazUn iti
vaizye cecchati nAnyena rakSitavyAH kathaM cana
zUdrasyApi hi yo dharmas taM te vakSyAmi bhArata
prajApatir hi varNAnAM dAsaM zUdram akalpayat
tasmAc chUdrasya varNAnAM paricaryA vidhIyate
teSAM zuzrUSaNAc caiva mahat sukham avApnuyAt
zUdra etAn paricaret trIn varNAn anasUyakaH
saMcayAMz ca na kurvIta jAtu zUdraH kathaM cana
pApIyAn hi dhanaM labdhvA vaze kuryAd garIyasaH
rAjJA vA samanujJAtaH kAmaM kurvIta dhArmikaH
tasya vRttiM pravakSyAmi yac ca tasyopajIvanam
avazyabharaNIyo hi varNAnAM zUdra ucyate
chatraM veSTanam auzIram upAnad vyajanAni ca
yAtayAmAni deyAni zUdrAya paricAriNe
adhAryANi vizIrNAni vasanAni dvijAtibhiH
zUdrAyaiva vidheyAni tasya dharmadhanaM hi tat
yaz ca kaz cid dvijAtInAM zUdraH zuzrUSur Avrajet
kalpyAM tasya tu tenAhur vRttiM dharmavido janAH
deyaH piNDo 'napetAya bhartavyau vRddhadurbalau
zUdreNa ca na hAtavyo bhartA kasyAM cid Apadi
atirekeNa bhartavyo bhartA dravyaparikSaye
na hi svam asti zUdrasya bhartRhAryadhano hy asau
uktas trayANAM varNAnAM yajJas trayyaiva bhArata
svAhAkAranamaskArau mantraH zUdre vidhIyate
tAbhyAM zUdraH pAkayajJair yajeta vratavAn svayam
pUrNapAtramayIm AhuH pAkayajJasya dakSiNAm
zUdraH paijavano nAma sahasrANAM zataM dadau
aindrAgnena vidhAnena dakSiNAm iti naH zrutam
ato hi sarvavarNAnAM zraddhAyajJo vidhIyate

12060039c
12060040a
12060040c
12060041a
12060041c
12060041e
12060042a
12060042c
12060043a
12060043c
12060043e
12060044a
12060044c
12060045a
12060045c
12060046a
12060046c
12060047a
12060047c
12060048a
12060048c
12060049a
12060049c
12060050a
12060050c
12060051a
12060051c
12060051e
12060052a
12060052c
12061001
12061001a
12061001c
12061002a
12061002c
12061003a
12061003c
12061004a
12061004c
12061005a
12061005c
12061006a
12061006c
12061007a
12061007c
12061008a
12061008c
12061009a
12061009c
12061010a
12061010c
12061011a
12061011c
12061012a
12061012c
12061013a
12061013c
12061014a
12061014c
12061015a

daivataM hi mahac chraddhA pavitraM yajatAM ca yat


daivataM paramaM viprAH svena svena parasparam
ayajann iha satrais te tais taiH kAmaiH sanAtanaiH
saMsRSTA brAhmaNair eva triSu varNeSu sRSTayaH
devAnAm api ye devA yad brUyus te paraM hi tat
tasmAd varNaiH sarvayajJAH saMsRjyante na kAmyayA
RgyajuHsAmavit pUjyo nityaM syAd devavad dvijaH
anRgyajur asAmA tu prAjApatya upadravaH
yajJo manISayA tAta sarvavarNeSu bhArata
nAsya yajJahano devA Ihante netare janAH
tasmAt sarveSu varNeSu zraddhAyajJo vidhIyate
svaM daivataM brAhmaNAH svena nityaM; parAn varNAn ayajann evam AsIt
ArocitA naH sumahAn sa dharmaH; sRSTo brahmaNA triSu varNeSu dRSTaH
tasmAd varNA Rjavo jAtidharmAH; saMsRjyante tasya vipAka eSaH
ekaM sAma yajur ekam Rg ekA; vipraz caiko 'nizcayas teSu dRSTaH
atra gAthA yajJagItAH kIrtayanti purAvidaH
vaikhAnasAnAM rAjendra munInAM yaSTum icchatAm
udite 'nudite vApi zraddadhAno jitendriyaH
vahniM juhoti dharmeNa zraddhA vai kAraNaM mahat
yat skannam asya tat pUrvaM yad askannaM tad uttaram
bahUni yajJarUpANi nAnAkarmaphalAni ca
tAni yaH saMvijAnAti jJAnanizcayanizcitaH
dvijAtiH zraddhayopetaH sa yaSTuM puruSo 'rhati
steno vA yadi vA pApo yadi vA pApakRttamaH
yaSTum icchati yajJaM yaH sAdhum eva vadanti tam
RSayas taM prazaMsanti sAdhu caitad asaMzayam
sarvathA sarvavarNair hi yaSTavyam iti nizcayaH
na hi yajJasamaM kiM cit triSu lokeSu vidyate
tasmAd yaSTavyam ity AhuH puruSeNAnasUyatA
zraddhApavitram Azritya yathAzakti prayacchatA
bhISma uvAca
AzramANAM mahAbAho zRNu satyaparAkrama
caturNAm iha varNAnAM karmANi ca yudhiSThira
vAnaprasthaM bhaikSacaryAM gArhasthyaM ca mahAzramam
brahmacaryAzramaM prAhuz caturthaM brAhmaNair vRtam
jaTAkaraNasaMskAraM dvijAtitvam avApya ca
AdhAnAdIni karmANi prApya vedam adhItya ca
sadAro vApy adAro vA AtmavAn saMyatendriyaH
vAnaprasthAzramaM gacchet kRtakRtyo gRhAzramAt
tatrAraNyakazAstrANi samadhItya sa dharmavit
UrdhvaretAH prajAyitvA gacchaty akSarasAtmatAm
etAny eva nimittAni munInAm UrdhvaretasAm
kartavyAnIha vipreNa rAjann Adau vipazcitA
caritabrahmacaryasya brAhmaNasya vizAM pate
bhaikSacaryAsv adhIkAraH prazasta iha mokSiNaH
yatrAstamitazAyI syAn niragnir aniketanaH
yathopalabdhajIvI syAn munir dAnto jitendriyaH
nirAzIH syAt sarvasamo nirbhogo nirvikAravAn
vipraH kSemAzramaM prApto gacchaty akSarasAtmatAm
adhItya vedAn kRtasarvakRtyaH; saMtAnam utpAdya sukhAni bhuktvA
samAhitaH pracared duzcaraM taM; gArhasthyadharmaM munidharmadRSTam
svadAratuSTa RtukAlagAmI; niyogasevI nazaTho najihmaH
mitAzano devaparaH kRtajJaH; satyo mRduz cAnRzaMsaH kSamAvAn
dAnto vidheyo havyakavye 'pramatto; annasya dAtA satataM dvijebhyaH
amatsarI sarvaliGgipradAtA; vaitAnanityaz ca gRhAzramI syAt
athAtra nArAyaNagItam Ahur; maharSayas tAta mahAnubhAvAH
mahArtham atyarthatapaHprayuktaM; tad ucyamAnaM hi mayA nibodha
satyArjavaM cAtithipUjanaM ca; dharmas tathArthaz ca ratiz ca dAre
niSevitavyAni sukhAni loke; hy asmin pare caiva mataM mamaitat
bharaNaM putradArANAM vedAnAM pAraNaM tathA

12061015c
12061016a
12061016c
12061017a
12061017c
12061018a
12061018c
12061019a
12061019c
12061020a
12061020c
12061021a
12061021c
12062001
12062001a
12062001c
12062002
12062002a
12062002c
12062003a
12062003c
12062004a
12062004c
12062005a
12062005c
12062006a
12062006c
12062007a
12062007c
12062008a
12062008c
12062009a
12062009c
12062010a
12062010c
12062011a
12062011c
12063001
12063001a
12063001c
12063002a
12063002c
12063003a
12063003c
12063004a
12063004c
12063005a
12063005c
12063006a
12063006c
12063007a
12063007c
12063008a
12063008c
12063009a
12063009c
12063010a
12063010c
12063011a
12063011c

satAM tam AzramaM zreSThaM vadanti paramarSayaH


evaM hi yo brAhmaNo yajJazIlo; gArhasthyam adhyAvasate yathAvat
gRhasthavRttiM pravizodhya samyak; svarge vizuddhaM phalam Apnute saH
tasya dehaparityAgAd iSTAH kAmAkSayA matAH
AnantyAyopatiSThanti sarvatokSiziromukhAH
khAdann eko japann ekaH sarpann eko yudhiSThira
ekasminn eva AcArye zuzrUSur malapaGkavAn
brahmacArI vratI nityaM nityaM dIkSAparo vazI
avicArya tathA vedaM kRtyaM kurvan vaset sadA
zuzrUSAM satataM kurvan guroH saMpraNameta ca
SaTkarmasv anivRttaz ca napravRttaz ca sarvazaH
na caraty adhikAreNa sevitaM dviSato na ca
eSo ''zramapadas tAta brahmacAriNa iSyate
yudhiSThira uvAca
zivAn sukhAn mahodarkAn ahiMsrA&l lokasaMmatAn
brUhi dharmAn sukhopAyAn madvidhAnAM sukhAvahAn
bhISma uvAca
brAhmaNasyeha catvAra AzramA vihitAH prabho
varNAs tAn anuvartante trayo bharatasattama
uktAni karmANi bahUni rAjan; svargyANi rAjanyaparAyaNAni
nemAni dRSTAntavidhau smRtAni; kSAtre hi sarvaM vihitaM yathAvat
kSAtrANi vaizyAni ca sevamAnaH; zaudrANi karmANi ca brAhmaNaH san
asmi&l loke nindito mandacetAH; pare ca loke nirayaM prayAti
yA saMjJA vihitA loke dAse zuni vRke pazau
vikarmaNi sthite vipre tAM saMjJAM kuru pANDava
SaTkarmasaMpravRttasya AzrameSu caturSv api
sarvadharmopapannasya saMbhUtasya kRtAtmanaH
brAhmaNasya vizuddhasya tapasy abhiratasya ca
nirAziSo vadAnyasya lokA hy akSarasaMjJitAH
yo yasmin kurute karma yAdRzaM yena yatra ca
tAdRzaM tAdRzenaiva sa guNaM pratipadyate
vRddhyA kRSivaNiktvena jIvasaMjIvanena ca
vettum arhasi rAjendra svAdhyAyagaNitaM mahat
kAlasaMcoditaH kAlaH kAlaparyAyanizcitaH
uttamAdhamamadhyAni karmANi kurute 'vazaH
antavanti pradAnAni purA zreyaskarANi ca
svakarmanirato loko hy akSaraH sarvatomukhaH
bhISma uvAca
jyAkarSaNaM zatrunibarhaNaM ca; kRSir vaNijyA pazupAlanaM ca
zuzrUSaNaM cApi tathArthahetor; akAryam etat paramaM dvijasya
sevyaM tu brahmaSaTkarma gRhasthena manISiNA
kRtakRtyasya cAraNye vAso viprasya zasyate
rAjapraiSyaM kRSidhanaM jIvanaM ca vaNijyayA
kauTilyaM kaulaTeyaM ca kusIdaM ca vivarjayet
zUdro rAjan bhavati brahmabandhur; duzcAritryo yaz ca dharmAd apetaH
vRSalIpatiH pizuno nartakaz ca; grAmapraiSyo yaz ca bhaved vikarmA
japan vedAn ajapaMz cApi rAjan; samaH zUdrair dAsavac cApi bhojyaH
ete sarve zUdrasamA bhavanti; rAjann etAn varjayed devakRtye
nirmaryAde cAzane krUravRttau; hiMsAtmake tyaktadharmasvavRtte
havyaM kavyaM yAni cAnyAni rAjan; deyAny adeyAni bhavanti tasmin
tasmAd dharmo vihito brAhmaNasya; damaH zaucaM cArjavaM cApi rAjan
tathA viprasyAzramAH sarva eva; purA rAjan brahmaNA vai nisRSTAH
yaH syAd dAntaH somapa AryazIlaH; sAnukrozaH sarvasaho nirAzIH
Rjur mRdur anRzaMsaH kSamAvAn; sa vai vipro netaraH pApakarmA
zUdraM vaizyaM rAjaputraM ca rAja&l; lokAH sarve saMzritA dharmakAmAH
tasmAd varNAJ jAtidharmeSu saktAn; matvA viSNur necchati pANDuputra
loke cedaM sarvalokasya na syAc; cAturvarNyaM vedavAdAz ca na syuH
sarvAz cejyAH sarvalokakriyAz ca; sadyaH sarve cAzramasthA na vai syuH
yaz ca trayANAM varNAnAm icched Azramasevanam
kartum AzramadRSTAMz ca dharmAMs tAJ zRNu pANDava

12063012a
12063012c
12063013a
12063013c
12063014a
12063014c
12063015a
12063015c
12063016a
12063016c
12063017a
12063017c
12063018a
12063018c
12063019a
12063019c
12063020a
12063020c
12063021a
12063021c
12063022a
12063022c
12063023a
12063023c
12063024a
12063024c
12063025a
12063025c
12063026a
12063026c
12063027a
12063027c
12063028a
12063028c
12063029a
12063029c
12063030a
12063030c
12064001
12064001a
12064001c
12064002a
12064002c
12064003a
12064003c
12064004a
12064004c
12064005a
12064005c
12064006a
12064006c
12064006e
12064007a
12064007c
12064007e
12064008a
12064008c
12064009a
12064009c
12064010a

zuzrUSAkRtakRtyasya kRtasaMtAnakarmaNaH
abhyanujJApya rAjAnaM zUdrasya jagatIpate
alpAntaragatasyApi dazadharmagatasya vA
AzramA vihitAH sarve varjayitvA nirAziSam
bhaikSacaryAM na tu prAhus tasya tad dharmacAriNaH
tathA vaizyasya rAjendra rAjaputrasya caiva hi
kRtakRtyo vayotIto rAjJaH kRtaparizramaH
vaizyo gacched anujJAto nRpeNAzramamaNDalam
vedAn adhItya dharmeNa rAjazAstrANi cAnagha
saMtAnAdIni karmANi kRtvA somaM niSevya ca
pAlayitvA prajAH sarvA dharmeNa vadatAM vara
rAjasUyAzvamedhAdIn makhAn anyAMs tathaiva ca
samAnIya yathApAThaM viprebhyo dattadakSiNaH
saMgrAme vijayaM prApya tathAlpaM yadi vA bahu
sthApayitvA prajApAlaM putraM rAjye ca pANDava
anyagotraM prazastaM vA kSatriyaM kSatriyarSabha
arcayitvA pitqn samyak pitRyajJair yathAvidhi
devAn yajJair RSIn vedair arcitvA caiva yatnataH
antakAle ca saMprApte ya icched AzramAntaram
AnupUrvyAzramAn rAjan gatvA siddhim avApnuyAt
rAjarSitvena rAjendra bhaikSacaryAdhvasevayA
apetagRhadharmo 'pi carej jIvitakAmyayA
na caitan naiSThikaM karma trayANAM bharatarSabha
caturNAM rAjazArdUla prAhur AzramavAsinAm
bahv AyattaM kSatriyair mAnavAnAM; lokazreSThaM dharmam AsevamAnaiH
sarve dharmAH sopadharmAs trayANAM; rAjJo dharmAd iti vedAc chRNomi
yathA rAjan hastipade padAni; saMlIyante sarvasattvodbhavAni
evaM dharmAn rAjadharmeSu sarvAn; sarvAvasthaM saMpralInAn nibodha
alpAzrayAn alpaphalAn vadanti; dharmAn anyAn dharmavido manuSyAH
mahAzrayaM bahukalyANarUpaM; kSAtraM dharmaM netaraM prAhur AryAH
sarve dharmA rAjadharmapradhAnAH; sarve dharmAH pAlyamAnA bhavanti
sarvatyAgo rAjadharmeSu rAjaMs; tyAge cAhur dharmam agryaM purANam
majjet trayI daNDanItau hatAyAM; sarve dharmA na bhaveyur viruddhAH
sarve dharmAz cAzramANAM gatAH syuH; kSAtre tyakte rAjadharme purANe
sarve tyAgA rAjadharmeSu dRSTAH; sarvA dIkSA rAjadharmeSu coktAH
sarve yogA rAjadharmeSu coktAH; sarve lokA rAjadharmAn praviSTAH
yathA jIvAH prakRtau vadhyamAnA; dharmAzritAnAm upapIDanAya
evaM dharmA rAjadharmair viyuktAH; sarvAvasthaM nAdriyante svadharmam
bhISma uvAca
cAturAzramyadharmAz ca jAtidharmAz ca pANDava
lokapAlottarAz caiva kSAtre dharme vyavasthitAH
sarvANy etAni dharmANi kSAtre bharatasattama
nirAziSo jIvaloke kSAtre dharme vyavasthitAH
apratyakSaM bahudvAraM dharmam AzramavAsinAm
prarUpayanti tadbhAvam Agamair eva zAzvatam
apare vacanaiH puNyair vAdino lokanizcayam
anizcayajJA dharmANAm adRSTAnte pare ratAH
pratyakSasukhabhUyiSTham AtmasAkSikam acchalam
sarvalokahitaM dharmaM kSatriyeSu pratiSThitam
dharmAzramavyavasinAM brAhmaNAnAM yudhiSThira
yathA trayANAM varNAnAM saMkhyAtopazrutiH purA
rAjadharmeSv anupamA lokyA sucaritair iha
udAhRtaM te rAjendra yathA viSNuM mahaujasam
sarvabhUtezvaraM devaM prabhuM nArAyaNaM purA
jagmuH subahavaH zUrA rAjAno daNDanItaye
ekaikam AtmanaH karma tulayitvAzrame purA
rAjAnaH paryupAtiSThan dRSTAntavacane sthitAH
sAdhyA devA vasavaz cAzvinau ca; rudrAz ca vizve marutAM gaNAz ca
sRSTAH purA Adidevena devA; kSAtre dharme vartayante ca siddhAH
atra te vartayiSyAmi dharmam arthavinizcayam

12064010c
12064010e
12064011a
12064011c
12064012a
12064012c
12064013a
12064013c
12064014a
12064014c
12064015
12064015a
12064015c
12064016a
12064016c
12064017a
12064017c
am
12064018
12064018a
12064018c
m
12064019a
ca
12064019c
12064020
12064020a
12064020c
12064021a
12064021c
nti
12064022a
12064022c
12064023a
12064023c
12064024a
12064024c
12064025a
12064025c
12064026a
12064026c
12064027a
12064027c
12064028a
12064028c
12064029a
12064029c
12065001
12065001a
12065001c
12065002a
12065002c
12065003a
12065003c
12065004a
12065004c
12065005a
12065005c
12065006a
m

nirmaryAde vartamAne dAnavaikAyane kRte


babhUva rAjA rAjendra mAndhAtA nAma vIryavAn
purA vasumatIpAlo yajJaM cakre didRkSayA
anAdimadhyanidhanaM devaM nArAyaNaM prati
sa rAjA rAjazArdUla mAndhAtA parameSThinaH
jagrAha zirasA pAdau yajJe viSNor mahAtmanaH
darzayAm Asa taM viSNU rUpam AsthAya vAsavam
sa pArthivair vRtaH sadbhir arcayAm Asa taM prabhum
tasya pArthivasaMghasya tasya caiva mahAtmanaH
saMvAdo 'yaM mahAn AsId viSNuM prati mahAdyute
indra uvAca
kim iSyate dharmabhRtAM variSTha; yad draSTukAmo 'si tam aprameyam
anantamAyAmitasattvavIryaM; nArAyaNaM hy AdidevaM purANam
nAsau devo vizvarUpo mayApi; zakyo draSTuM brahmaNA vApi sAkSAt
ye 'nye kAmAs tava rAjan hRdisthA; dAsyAmi tAMs tvaM hi martyeSu rAjA
satye sthito dharmaparo jitendriyaH; zUro dRDhaM prItirataH surANAm
buddhyA bhaktyA cottamazraddhayA ca; tatas te 'haM dadmi varaM yatheST
mAndhAtovAca
asaMzayaM bhagavann AdidevaM; drakSyAmy ahaM zirasAhaM prasAdya
tyaktvA bhogAn dharmakAmo hy araNyam; icche gantuM satpathaM lokajuSTa
kSAtrAd dharmAd vipulAd aprameyAl; lokAH prAptAH sthApitaM svaM yazaz
dharmo yo 'sAv AdidevAt pravRtto; lokajyeSThas taM na jAnAmi kartum
indra uvAca
asainiko 'dharmaparaz carethAH; parAM gatiM lapsyase cApramattaH
kSAtro dharmo hy AdidevAt pravRttaH; pazcAd anye zeSabhUtAz ca dharmAH
zeSAH sRSTA hy antavanto hy anantAH; suprasthAnAH kSatradharmAviziSTAH
asmin dharme sarvadharmAH praviSTAs; tasmAd dharmaM zreSTham imaM vada
karmaNA vai purA devA RSayaz cAmitaujasaH
trAtAH sarve pramathyArIn kSatradharmeNa viSNunA
yadi hy asau bhagavAn nAhaniSyad; ripUn sarvAn vasumAn aprameyaH
na brAhmaNA na ca lokAdikartA; na saddharmA nAdidharmA bhaveyuH
imAm urvIM na jayed vikrameNa; devazreSTho 'sau purA ced ameyaH
cAturvarNyaM cAturAzramyadharmAH; sarve na syur brahmaNo vai vinAzAt
dRSTA dharmAH zatadhA zAzvatena; kSAtreNa dharmeNa punaH pravRttAH
yuge yuge hy AdidharmAH pravRttA; lokajyeSThaM kSatradharmaM vadanti
AtmatyAgaH sarvabhUtAnukampA; lokajJAnaM mokSaNaM pAlanaM ca
viSaNNAnAM mokSaNaM pIDitAnAM; kSAtre dharme vidyate pArthivAnAm
nirmaryAdAH kAmamanyupravRttA; bhItA rAjJo nAdhigacchanti pApam
ziSTAz cAnye sarvadharmopapannAH; sAdhvAcArAH sAdhu dharmaM caranti
putravat paripAlyAni liGgadharmeNa pArthivaiH
loke bhUtAni sarvANi vicaranti na saMzayaH
sarvadharmaparaM kSatraM lokajyeSThaM sanAtanam
zazvad akSaraparyantam akSaraM sarvatomukham
indra uvAca
evaMvIryaH sarvadharmopapannaH; kSAtraH zreSThaH sarvadharmeSu dharmaH
pAlyo yuSmAbhir lokasiMhair udArair; viparyaye syAd abhAvaH prajAnAm
bhuvaH saMskAraM rAjasaMskArayogam; abhaikSacaryAM pAlanaM ca prajAnAm
vidyAd rAjA sarvabhUtAnukampAM; dehatyAgaM cAhave dharmam agryam
tyAgaM zreSThaM munayo vai vadanti; sarvazreSTho yaH zarIraM tyajeta
nityaM tyaktaM rAjadharmeSu sarvaM; pratyakSaM te bhUmipAlAH sadaite
bahuzrutyA guruzuzrUSayA vA; parasya vA saMhananAd vadanti
nityaM dharmaM kSatriyo brahmacArI; cared eko hy AzramaM dharmakAmaH
sAmAnyArthe vyavahAre pravRtte; priyApriye varjayann eva yatnAt
cAturvarNyasthApanAt pAlanAc ca; tais tair yogair niyamair aurasaiz ca
sarvodyogair AzramaM dharmam AhuH; kSAtraM jyeSThaM sarvadharmopapanna

12065006c
anti
12065007a
12065007c
H
12065008a
12065008c
12065009a
12065009c
12065010a
12065010c
12065011a
12065011c
12065012a
12065012c
12065013
12065013a
12065013c
12065014a
12065014c
12065015a
12065015c
12065016a
12065016c
12065017
12065017a
12065017c
12065018a
12065018c
12065019a
12065019c
12065020a
12065020c
12065021a
12065021c
12065022a
12065022c
12065023
12065023a
12065023c
12065024
12065024a
12065024c
12065025a
12065025c
12065026a
12065026c
12065027a
12065027c
12065028a
12065028c
12065029a
12065029c
12065030a
12065030c
12065031a
12065031c
12065032
12065032a
12065032c

svaM svaM dharmaM ye na caranti varNAs; tAMs tAn dharmAn ayathAvad vad
nirmaryAde nityam arthe vinaSTAn; Ahus tAn vai pazubhUtAn manuSyAn
yathA nItiM gamayaty arthalobhAc; chreyAMs tasmAd AzramaH kSatradharma
traividyAnAM yA gatir brAhmaNAnAM; yaz caivokto 'thAzramo brAhmaNAnAm
etat karma brAhmaNasyAhur agryam; anyat kurvaJ zUdravac chastravadhyaH
cAturAzramyadharmAz ca vedadharmAz ca pArthiva
brAhmaNenAnugantavyA nAnyo vidyAt kathaM cana
anyathA vartamAnasya na sA vRttiH prakalpyate
karmaNA vyajyate dharmo yathaiva zvA tathaiva saH
yo vikarmasthito vipro na sa sanmAnam arhati
karmasv anupayuJjAnam avizvAsyaM hi taM viduH
ete dharmAH sarvavarNAz ca vIrair; utkraSTavyAH kSatriyair eSa dharmaH
tasmAj jyeSThA rAjadharmA na cAnye; vIryajyeSThA vIradharmA matA me
mAndhAtovAca
yavanAH kirAtA gAndhArAz cInAH zabarabarbarAH
zakAs tuSArAH kahvAz ca pahlavAz cAndhramadrakAH
oDrAH pulindA ramaThAH kAcA mlecchAz ca sarvazaH
brahmakSatraprasUtAz ca vaizyAH zUdrAz ca mAnavAH
kathaM dharmaM careyus te sarve viSayavAsinaH
madvidhaiz ca kathaM sthApyAH sarve te dasyujIvinaH
etad icchAmy ahaM zrotuM bhagavaMs tad bravIhi me
tvaM bandhubhUto hy asmAkaM kSatriyANAM surezvara
indra uvAca
mAtApitror hi kartavyA zuzrUSA sarvadasyubhiH
AcAryaguruzuzrUSA tathaivAzramavAsinAm
bhUmipAlAnAM ca zuzrUSA kartavyA sarvadasyubhiH
vedadharmakriyAz caiva teSAM dharmo vidhIyate
pitRyajJAs tathA kUpAH prapAz ca zayanAni ca
dAnAni ca yathAkAlaM dvijeSu dadyur eva te
ahiMsA satyam akrodho vRttidAyAnupAlanam
bharaNaM putradArANAM zaucam adroha eva ca
dakSiNA sarvayajJAnAM dAtavyA bhUtim icchatA
pAkayajJA mahArhAz ca kartavyAH sarvadasyubhiH
etAny evaMprakArANi vihitAni purAnagha
sarvalokasya karmANi kartavyAnIha pArthiva
mAndhAtovAca
dRzyante mAnavA loke sarvavarNeSu dasyavaH
liGgAntare vartamAnA AzrameSu caturSv api
indra uvAca
vinaSTAyAM daNDanItau rAjadharme nirAkRte
saMpramuhyanti bhUtAni rAjadaurAtmyato nRpa
asaMkhyAtA bhaviSyanti bhikSavo liGginas tathA
AzramANAM vikalpAz ca nivRtte 'smin kRte yuge
azRNvAnAH purANAnAM dharmANAM pravarA gatIH
utpathaM pratipatsyante kAmamanyusamIritAH
yadA nivartyate pApo daNDanItyA mahAtmabhiH
tadA dharmo na calate sadbhUtaH zAzvataH paraH
paralokaguruM caiva rAjAnaM yo 'vamanyate
na tasya dattaM na hutaM na zrAddhaM phalati kva cit
mAnuSANAm adhipatiM devabhUtaM sanAtanam
devAz ca bahu manyante dharmakAmaM narezvaram
prajApatir hi bhagavAn yaH sarvam asRjaj jagat
sa pravRttinivRttyarthaM dharmANAM kSatram icchati
pravRttasya hi dharmasya buddhyA yaH smarate gatim
sa me mAnyaz ca pUjyaz ca tatra kSatraM pratiSThitam
bhISma uvAca
evam uktvA sa bhagavAn marudgaNavRtaH prabhuH
jagAma bhavanaM viSNur akSaraM paramaM padam

12065033a
12065033c
12065034a
12065034c
12065035a
12065035c
12066001
12066001a
12066001c
12066002
12066002a
12066002c
12066003a
12066003c
12066004a
12066004c
12066005a
12066005c
12066006a
12066006c
12066007a
12066007c
12066008a
12066008c
12066009a
12066009c
12066010a
12066010c
12066011a
12066011c
12066012a
12066012c
12066013a
12066013c
12066014a
12066014c
12066015a
12066015c
12066016a
12066016c
12066017a
12066017c
12066018a
12066018c
12066019a
12066019c
12066020a
12066020c
12066021a
12066021c
12066022a
12066022c
12066023a
12066023c
12066024a
12066024c
12066025a
12066025c
12066026a
12066026c

evaM pravartite dharme purA sucarite 'nagha


kaH kSatram avamanyeta cetanAvAn bahuzrutaH
anyAyena pravRttAni nivRttAni tathaiva ca
antarA vilayaM yAnti yathA pathi vicakSuSaH
Adau pravartite cakre tathaivAdiparAyaNe
vartasva puruSavyAghra saMvijAnAmi te 'nagha
yudhiSThira uvAca
zrutA me kathitAH pUrvaiz catvAro mAnavAzramAH
vyAkhyAnam eSAm AcakSva pRcchato me pitAmaha
bhISma uvAca
viditAH sarva eveha dharmAs tava yudhiSThira
yathA mama mahAbAho viditAH sAdhusaMmatAH
yat tu liGgAntaragataM pRcchase mAM yudhiSThira
dharmaM dharmabhRtAM zreSTha tan nibodha narAdhipa
sarvANy etAni kaunteya vidyante manujarSabha
sAdhvAcArapravRttAnAM cAturAzramyakarmaNAm
akAmadveSayuktasya daNDanItyA yudhiSThira
samekSiNaz ca bhUteSu bhaikSAzramapadaM bhavet
vetty AdAnavisargaM yo nigrahAnugrahau tathA
yathoktavRtter vIrasya kSemAzramapadaM bhavet
jJAtisaMbandhimitrANi vyApannAni yudhiSThira
samabhyuddharamANasya dIkSAzramapadaM bhavet
AhnikaM bhUtayajJAMz ca pitRyajJAMz ca mAnuSAn
kurvataH pArtha vipulAn vanyAzramapadaM bhavet
pAlanAt sarvabhUtAnAM svarASTraparipAlanAt
dIkSA bahuvidhA rAjJo vanyAzramapadaM bhavet
vedAdhyayananityatvaM kSamAthAcAryapUjanam
tathopAdhyAyazuzrUSA brahmAzramapadaM bhavet
ajihmam azaThaM mArgaM sevamAnasya bhArata
sarvadA sarvabhUteSu brahmAzramapadaM bhavet
vAnaprastheSu vipreSu traividyeSu ca bhArata
prayacchato 'rthAn vipulAn vanyAzramapadaM bhavet
sarvabhUteSv anukrozaM kurvatas tasya bhArata
AnRzaMsyapravRttasya sarvAvasthaM padaM bhavet
bAlavRddheSu kauravya sarvAvasthaM yudhiSThira
anukrozaM vidadhataH sarvAvasthaM padaM bhavet
balAtkRteSu bhUteSu paritrANaM kurUdvaha
zaraNAgateSu kauravya kurvan gArhasthyam Avaset
carAcarANAM bhUtAnAM rakSAm api ca sarvazaH
yathArhapUjAM ca sadA kurvan gArhasthyam Avaset
jyeSThAnujyeSThapatnInAM bhrAtqNAM putranaptRNAm
nigrahAnugrahau pArtha gArhasthyam iti tat tapaH
sAdhUnAm arcanIyAnAM prajAsu viditAtmanAm
pAlanaM puruSavyAghra gRhAzramapadaM bhavet
AzramasthAni sarvANi yas tu vezmani bhArata
AdadIteha bhojyena tad gArhasthyaM yudhiSThira
yaH sthitaH puruSo dharme dhAtrA sRSTe yathArthavat
AzramANAM sa sarveSAM phalaM prApnoty anuttamam
yasmin na nazyanti guNAH kaunteya puruSe sadA
AzramasthaM tam apy Ahur narazreSThaM yudhiSThira
sthAnamAnaM vayomAnaM kulamAnaM tathaiva ca
kurvan vasati sarveSu hy AzrameSu yudhiSThira
dezadharmAMz ca kaunteya kuladharmAMs tathaiva ca
pAlayan puruSavyAghra rAjA sarvAzramI bhavet
kAle vibhUtiM bhUtAnAm upahArAMs tathaiva ca
arhayan puruSavyAghra sAdhUnAm Azrame vaset
dazadharmagataz cApi yo dharmaM pratyavekSate
sarvalokasya kaunteya rAjA bhavati so ''zramI
ye dharmakuzalA loke dharmaM kurvanti sAdhavaH
pAlitA yasya viSaye pAdo 'Mzas tasya bhUpateH

12066027a
12066027c
12066028a
12066028c
12066029a
12066029c
12066030a
12066030c
12066031a
12066031c
12066032a
12066032c
12066033a
12066033c
12066034a
12066034c
12066035a
12066035c
12066036a
12066036c
12066037a
12066037c
12067001
12067001a
12067001c
12067002
12067002a
12067002c
12067003a
12067003c
12067004a
12067004c
12067005a
12067005c
12067006a
12067006c
12067007a
12067007c
12067008a
12067008c
12067009a
12067009c
12067010a
12067010c
12067011a
12067011c
12067012a
12067012c
12067013a
12067013c
12067014a
12067014c
12067015a
12067015c
12067016a
12067016c
12067017a
12067017c
12067018a
12067018c

dharmArAmAn dharmaparAn ye na rakSanti mAnavAn


pArthivAH puruSavyAghra teSAM pApaM haranti te
ye ca rakSAsahAyAH syuH pArthivAnAM yudhiSThira
te caivAMzaharAH sarve dharme parakRte 'nagha
sarvAzramapade hy Ahur gArhasthyaM dIptanirNayam
pAvanaM puruSavyAghra yaM vayaM paryupAsmahe
Atmopamas tu bhUteSu yo vai bhavati mAnavaH
nyastadaNDo jitakrodhaH sa pretya labhate sukham
dharmotthitA sattvavIryA dharmasetuvaTAkarA
tyAgavAtAdhvagA zIghrA naus tvA saMtArayiSyati
yadA nivRttaH sarvasmAt kAmo yo 'sya hRdi sthitaH
tadA bhavati sattvasthas tato brahma samaznute
suprasannas tu bhAvena yogena ca narAdhipa
dharmaM puruSazArdUla prApsyase pAlane rataH
vedAdhyayanazIlAnAM viprANAM sAdhukarmaNAm
pAlane yatnam AtiSTha sarvalokasya cAnagha
vane carati yo dharmam AzrameSu ca bhArata
rakSayA tacchataguNaM dharmaM prApnoti pArthivaH
eSa te vividho dharmaH pANDavazreSTha kIrtitaH
anutiSTha tvam enaM vai pUrvair dRSTaM sanAtanam
cAturAzramyam ekAgraH cAturvarNyaM ca pANDava
dharmaM puruSazArdUla prApsyase pAlane rataH
yudhiSThira uvAca
cAturAzramya ukto 'tra cAturvarNyas tathaiva ca
rASTrasya yat kRtyatamaM tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
rASTrasyaitat kRtyatamaM rAjJa evAbhiSecanam
anindram abalaM rASTraM dasyavo 'bhibhavanti ca
arAjakeSu rASTreSu dharmo na vyavatiSThate
parasparaM ca khAdanti sarvathA dhig arAjakam
indram enaM pravRNute yad rAjAnam iti zrutiH
yathaivendras tathA rAjA saMpUjyo bhUtim icchatA
nArAjakeSu rASTreSu vastavyam iti vaidikam
nArAjakeSu rASTreSu havyam agnir vahaty api
atha ced abhivarteta rAjyArthI balavattaraH
arAjakAni rASTrANi hatarAjAni vA punaH
pratyudgamyAbhipUjyaH syAd etad atra sumantritam
na hi pApAt pApataram asti kiM cid arAjakAt
sa cet samanupazyeta samagraM kuzalaM bhavet
balavAn hi prakupitaH kuryAn niHzeSatAm api
bhUyAMsaM labhate klezaM yA gaur bhavati durduhA
suduhA yA tu bhavati naiva tAM klezayanty uta
yad ataptaM praNamati na tat saMtApayanty uta
yac ca svayaM nataM dAru na tat saMnAmayanty api
etayopamayA dhIraH saMnameta balIyase
indrAya sa praNamate namate yo balIyase
tasmAd rAjaiva kartavyaH satataM bhUtim icchatA
na dhanArtho na dArArthas teSAM yeSAm arAjakam
prIyate hi haran pApaH paravittam arAjake
yadAsya uddharanty anye tadA rAjAnam icchati
pApA api tadA kSemaM na labhante kadA cana
ekasya hi dvau harato dvayoz ca bahavo 'pare
adAsaH kriyate dAso hriyante ca balAt striyaH
etasmAt kAraNAd devAH prajApAlAn pracakrire
rAjA cen na bhavel loke pRthivyAM daNDadhArakaH
zUle matsyAn ivApakSyan durbalAn balavattarAH
arAjakAH prajAH pUrvaM vinezur iti naH zrutam
parasparaM bhakSayanto matsyA iva jale kRzAn
tAH sametya tataz cakruH samayAn iti naH zrutam
vAkkrUro daNDapuruSo yaz ca syAt pAradArikaH

12067018e
12067019a
12067019c
12067020a
12067020c
12067021a
12067021c
12067022
12067022a
12067022c
12067023
12067023a
12067023c
12067023e
12067024a
12067024c
12067025a
12067025c
12067026a
12067026c
12067027a
12067027c
12067028a
12067028c
12067029a
12067029c
12067030a
12067030c
12067031a
12067031c
12067032a
12067032c
12067033a
12067033c
12067034a
12067034c
12067035a
12067035c
12067036a
12067036c
12067037a
12067037c
12067038a
12067038c
12068001
12068001a
12068001c
12068002
12068002a
12068002c
12068003a
12068003c
12068004a
12068004c
12068005a
12068005c
12068006a
12068006c
12068007a
12068007c

yaz ca na svam athAdadyAt tyAjyA nas tAdRzA iti


vizvAsanArthaM varNAnAM sarveSAm avizeSataH
tAs tathA samayaM kRtvA samaye nAvatasthire
sahitAs tAs tadA jagmur asukhArtAH pitAmaham
anIzvarA vinazyAmo bhagavann IzvaraM diza
yaM pUjayema saMbhUya yaz ca naH paripAlayet
tAbhyo manuM vyAdideza manur nAbhinananda tAH
manur uvAca
bibhemi karmaNaH krUrAd rAjyaM hi bhRzaduSkaram
vizeSato manuSyeSu mithyAvRttiSu nityadA
bhISma uvAca
tam abruvan prajA mA bhaiH karmaNaino gamiSyati
pazUnAm adhipaJcAzad dhiraNyasya tathaiva ca
dhAnyasya dazamaM bhAgaM dAsyAmaH kozavardhanam
mukhyena zastrapatreNa ye manuSyAH pradhAnataH
bhavantaM te 'nuyAsyanti mahendram iva devatAH
sa tvaM jAtabalo rAjan duSpradharSaH pratApavAn
sukhe dhAsyasi naH sarvAn kubera iva nairRtAn
yaM ca dharmaM cariSyanti prajA rAjJA surakSitAH
caturthaM tasya dharmasya tvatsaMsthaM no bhaviSyati
tena dharmeNa mahatA sukhalabdhena bhAvitaH
pAhy asmAn sarvato rAjan devAn iva zatakratuH
vijayAyAzu niryAhi pratapan razmimAn iva
mAnaM vidhama zatrUNAM dharmo jayatu naH sadA
sa niryayau mahAtejA balena mahatA vRtaH
mahAbhijanasaMpannas tejasA prajvalann iva
tasya tAM mahimAM dRSTvA mahendrasyeva devatAH
apatatrasire sarve svadharme ca dadhur manaH
tato mahIM pariyayau parjanya iva vRSTimAn
zamayan sarvataH pApAn svakarmasu ca yojayan
evaM ye bhUtim iccheyuH pRthivyAM mAnavAH kva cit
kuryU rAjAnam evAgre prajAnugrahakAraNAt
namasyeyuz ca taM bhaktyA ziSyA iva guruM sadA
devA iva sahasrAkSaM prajA rAjAnam antike
satkRtaM svajaneneha paro 'pi bahu manyate
svajanena tv avajJAtaM pare paribhavanty uta
rAjJaH paraiH paribhavaH sarveSAm asukhAvahaH
tasmAc chatraM ca patraM ca vAsAMsy AbharaNAni ca
bhojanAny atha pAnAni rAjJe dadyur gRhANi ca
AsanAni ca zayyAz ca sarvopakaraNAni ca
guptAtmA syAd durAdharSaH smitapUrvAbhibhASitA
AbhASitaz ca madhuraM pratibhASeta mAnavAn
kRtajJo dRDhabhaktiH syAt saMvibhAgI jitendriyaH
IkSitaH prativIkSeta mRdu carju ca valgu ca
yudhiSThira uvAca
kim Ahur daivataM viprA rAjAnaM bharatarSabha
manuSyANAm adhipatiM tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
bRhaspatiM vasumanA yathA papraccha bhArata
rAjA vasumanA nAma kausalyo dhImatAM varaH
maharSiM paripapraccha kRtaprajJo bRhaspatim
sarvaM vainayikaM kRtvA vinayajJo bRhaspateH
dakSiNAnantaro bhUtvA praNamya vidhipUrvakam
vidhiM papraccha rAjyasya sarvabhUtahite rataH
prajAnAM hitam anvicchan dharmamUlaM vizAM pate
kena bhUtAni vardhante kSayaM gacchanti kena ca
kam arcanto mahAprAjJa sukham atyantam ApnuyuH
iti pRSTo mahArAjJA kausalyenAmitaujasA
rAjasatkAram avyagraH zazaMsAsmai bRhaspatiH

12068008a
12068008c
12068009a
12068009c
12068010a
12068010c
12068011a
12068011c
12068012a
12068012c
12068013a
12068013c
12068014a
12068014c
12068015a
12068015c
12068016a
12068016c
12068017a
12068017c
12068018a
12068018c
12068019a
12068019c
12068020a
12068020c
12068021a
12068021c
12068022a
12068022c
12068023a
12068023c
12068024a
12068024c
12068025a
12068025c
12068026a
12068026c
12068027a
12068027c
12068028a
12068028c
12068029a
12068029c
12068030a
12068030c
12068031a
12068031c
12068032a
12068032c
12068033a
12068033c
12068034a
12068034c
12068035a
12068035c
12068036a
12068036c
12068037a
12068037c

rAjamUlo mahArAja dharmo lokasya lakSyate


prajA rAjabhayAd eva na khAdanti parasparam
rAjA hy evAkhilaM lokaM samudIrNaM samutsukam
prasAdayati dharmeNa prasAdya ca virAjate
yathA hy anudaye rAjan bhUtAni zazisUryayoH
andhe tamasi majjeyur apazyantaH parasparam
yathA hy anudake matsyA nirAkrande vihaMgamAH
vihareyur yathAkAmam abhisRtya punaH punaH
vimathyAtikrameraMz ca viSahyApi parasparam
abhAvam acireNaiva gaccheyur nAtra saMzayaH
evam eva vinA rAjJA vinazyeyur imAH prajAH
andhe tamasi majjeyur agopAH pazavo yathA
hareyur balavanto hi durbalAnAM parigrahAn
hanyur vyAyacchamAnAMz ca yadi rAjA na pAlayet
yAnaM vastram alaMkArAn ratnAni vividhAni ca
hareyuH sahasA pApA yadi rAjA na pAlayet
mamedam iti loke 'smin na bhavet saMparigrahaH
vizvalopaH pravarteta yadi rAjA na pAlayet
mAtaraM pitaraM vRddham AcAryam atithiM gurum
kliznIyur api hiMsyur vA yadi rAjA na pAlayet
pated bahuvidhaM zastraM bahudhA dharmacAriSu
adharmaH pragRhItaH syAd yadi rAjA na pAlayet
vadhabandhapariklezo nityam arthavatAM bhavet
mamatvaM ca na vindeyur yadi rAjA na pAlayet
antaz cAkAzam eva syAl loko 'yaM dasyusAd bhavet
patec ca narakaM ghoraM yadi rAjA na pAlayet
na yonipoSo varteta na kRSir na vaNikpathaH
majjed dharmas trayI na syAd yadi rAjA na pAlayet
na yajJAH saMpravarteran vidhivat svAptadakSiNAH
na vivAhAH samAjA vA yadi rAjA na pAlayet
na vRSAH saMpravarteran na mathyeraMz ca gargarAH
ghoSAH praNAzaM gaccheyur yadi rAjA na pAlayet
trastam udvignahRdayaM hAhAbhUtam acetanam
kSaNena vinazet sarvaM yadi rAjA na pAlayet
na saMvatsarasatrANi tiSTheyur akutobhayAH
vidhivad dakSiNAvanti yadi rAjA na pAlayet
brAhmaNAz caturo vedAn nAdhIyeraMs tapasvinaH
vidyAsnAtAs tapaHsnAtA yadi rAjA na pAlayet
hasto hastaM sa muSNIyAd bhidyeran sarvasetavaH
bhayArtaM vidravet sarvaM yadi rAjA na pAlayet
na labhed dharmasaMzleSaM hataviprahato janaH
kartA svecchendriyo gacched yadi rAjA na pAlayet
anayAH saMpravarteran bhaved vai varNasaMkaraH
durbhikSam Avized rASTraM yadi rAjA na pAlayet
vivRtya hi yathAkAmaM gRhadvArANi zerate
manuSyA rakSitA rAjJA samantAd akutobhayAH
nAkruSTaM sahate kaz cit kuto hastasya laGghanam
yadi rAjA manuSyeSu trAtA bhavati dhArmikaH
striyaz cApuruSA mArgaM sarvAlaMkArabhUSitAH
nirbhayAH pratipadyante yadA rakSati bhUmipaH
dharmam eva prapadyante na hiMsanti parasparam
anugRhNanti cAnyonyaM yadA rakSati bhUmipaH
yajante ca trayo varNA mahAyajJaiH pRthagvidhaiH
yuktAz cAdhIyate zAstraM yadA rakSati bhUmipaH
vArtAmUlo hy ayaM lokas trayyA vai dhAryate sadA
tat sarvaM vartate samyag yadA rakSati bhUmipaH
yadA rAjA dhuraM zreSThAm AdAya vahati prajAH
mahatA balayogena tadA lokaH prasIdati
yasyAbhAve ca bhUtAnAm abhAvaH syAt samantataH
bhAve ca bhAvo nityaH syAt kas taM na pratipUjayet

12068038a
12068038c
12068039a
12068039c
12068040a
12068040c
12068041a
12068041c
12068042a
12068042c
12068043a
12068043c
12068044a
12068044c
12068045a
12068045c
12068046a
12068046c
12068047a
12068047c
12068048a
12068048c
12068049a
12068049c
12068050a
12068050c
12068051a
12068051c
12068052a
12068052c
12068053a
12068053c
12068054a
12068054c
12068055a
12068055c
12068056a
12068056c
12068057a
12068057c
12068058a
12068058c
12068059a
12068059c
12068060a
12068060c
m
12068061a
12068061c
12069001
12069001a
12069001c
12069002a
12069002c
12069003
12069003a
12069003c
12069004a
12069004c
12069005a

tasya yo vahate bhAraM sarvalokasukhAvaham


tiSThet priyahite rAjJa ubhau lokau hi yo jayet
yas tasya puruSaH pApaM manasApy anucintayet
asaMzayam iha kliSTaH pretyApi narakaM patet
na hi jAtv avamantavyo manuSya iti bhUmipaH
mahatI devatA hy eSA nararUpeNa tiSThati
kurute paJca rUpANi kAlayuktAni yaH sadA
bhavaty agnis tathAdityo mRtyur vaizravaNo yamaH
yadA hy AsId ataH pApAn dahaty ugreNa tejasA
mithyopacarito rAjA tadA bhavati pAvakaH
yadA pazyati cAreNa sarvabhUtAni bhUmipaH
kSemaM ca kRtvA vrajati tadA bhavati bhAskaraH
azucIMz ca yadA kruddhaH kSiNoti zatazo narAn
saputrapautrAn sAmAtyAMs tadA bhavati so 'ntakaH
yadA tv adhArmikAn sarvAMs tIkSNair daNDair niyacchati
dhArmikAMz cAnugRhNAti bhavaty atha yamas tadA
yadA tu dhanadhArAbhis tarpayaty upakAriNaH
Acchinatti ca ratnAni vividhAny apakAriNAm
zriyaM dadAti kasmai cit kasmAc cid apakarSati
tadA vaizravaNo rAja&l loke bhavati bhUmipaH
nAsyApavAde sthAtavyaM dakSeNAkliSTakarmaNA
dharmyam AkAGkSatA lAbham IzvarasyAnasUyatA
na hi rAjJaH pratIpAni kurvan sukham avApnuyAt
putro bhrAtA vayasyo vA yady apy Atmasamo bhavet
kuryAt kRSNagatiH zeSaM jvalito 'nilasArathiH
na tu rAjJAbhipannasya zeSaM kva cana vidyate
tasya sarvANi rakSyANi dUrataH parivarjayet
mRtyor iva jugupseta rAjasvaharaNAn naraH
nazyed abhimRzan sadyo mRgaH kUTam iva spRzan
Atmasvam iva saMrakSed rAjasvam iha buddhimAn
mahAntaM narakaM ghoram apratiSTham acetasaH
patanti cirarAtrAya rAjavittApahAriNaH
rAjA bhojo virAT samrAT kSatriyo bhUpatir nRpaH
ya evaM stUyate zabdaiH kas taM nArcitum icchati
tasmAd bubhUSur niyato jitAtmA saMyatendriyaH
medhAvI smRtimAn dakSaH saMzrayeta mahIpatim
kRtajJaM prAjJam akSudraM dRDhabhaktiM jitendriyam
dharmanityaM sthitaM sthityAM mantriNaM pUjayen nRpaH
dRDhabhaktiM kRtaprajJaM dharmajJaM saMyatendriyam
zUram akSudrakarmANaM niSiddhajanam Azrayet
rAjA pragalbhaM puruSaM karoti; rAjA kRzaM bRMhayate manuSyam
rAjAbhipannasya kutaH sukhAni; rAjAbhyupetaM sukhinaM karoti
rAjA prajAnAM hRdayaM garIyo; gatiH pratiSThA sukham uttamaM ca
yam AzritA lokam imaM paraM ca; jayanti samyak puruSA narendram
narAdhipaz cApy anuziSya medinIM; damena satyena ca sauhRdena
mahadbhir iSTvA kratubhir mahAyazAs; triviSTape sthAnam upaiti satkRta
sa evam ukto guruNA kausalyo rAjasattamaH
prayatnAt kRtavAn vIraH prajAnAM paripAlanam
yudhiSThira uvAca
pArthivena vizeSeNa kiM kAryam avaziSyate
kathaM rakSyo janapadaH kathaM rakSyAz ca zatravaH
kathaM cAraM prayuJjIta varNAn vizvAsayet katham
kathaM bhRtyAn kathaM dArAn kathaM putrAMz ca bhArata
bhISma uvAca
rAjavRttaM mahArAja zRNuSvAvahito 'khilam
yat kAryaM pArthivenAdau pArthivaprakRtena vA
AtmA jeyaH sadA rAjJA tato jeyAz ca zatravaH
ajitAtmA narapatir vijayeta kathaM ripUn
etAvAn AtmavijayaH paJcavargavinigrahaH

12069005c
12069006a
12069006c
12069007a
12069007c
12069008a
12069008c
12069009a
12069009c
12069010a
12069010c
12069011a
12069011c
12069012a
12069012c
12069013a
12069013c
12069014a
12069014c
12069015a
12069015c
12069016a
12069016c
12069017a
12069017c
12069018a
12069018c
12069019a
12069019c
12069020a
12069020c
12069021a
12069021c
12069022a
12069022c
12069022e
12069023a
12069023c
12069023e
12069024a
12069024c
12069025a
12069025c
12069026a
12069026c
12069027a
12069027c
12069028a
12069028c
12069029a
12069029c
12069030a
12069030c
12069031a
12069031c
12069032a
12069032c
12069033a
12069033c
12069034a

jitendriyo narapatir bAdhituM zaknuyAd arIn


nyaseta gulmAn durgeSu saMdhau ca kurunandana
nagaropavane caiva purodyAneSu caiva ha
saMsthAneSu ca sarveSu pureSu nagarasya ca
madhye ca narazArdUla tathA rAjanivezane
praNidhIMz ca tataH kuryAj jaDAndhabadhirAkRtIn
puMsaH parIkSitAn prAjJAn kSutpipAsAtapakSamAn
amAtyeSu ca sarveSu mitreSu trividheSu ca
putreSu ca mahArAja praNidadhyAt samAhitaH
pure janapade caiva tathA sAmantarAjasu
yathA na vidyur anyonyaM praNidheyAs tathA hi te
cArAMz ca vidyAt prahitAn pareNa bharatarSabha
ApaNeSu vihAreSu samavAyeSu bhikSuSu
ArAmeSu tathodyAne paNDitAnAM samAgame
vezeSu catvare caiva sabhAsv AvasatheSu ca
evaM vihanyAc cAreNa paracAraM vicakSaNaH
cAreNa vihataM sarvaM hataM bhavati pANDava
yadA tu hInaM nRpatir vidyAd AtmAnam AtmanA
amAtyaiH saha saMmantrya kuryAt saMdhiM balIyasA
ajJAyamAno hInatve kuryAt saMdhiM pareNa vai
lipsur vA kaM cid evArthaM tvaramANo vicakSaNaH
guNavanto mahotsAhA dharmajJAH sAdhavaz ca ye
saMdadhIta nRpas taiz ca rASTraM dharmeNa pAlayan
ucchidyamAnam AtmAnaM jJAtvA rAjA mahAmatiH
pUrvApakAriNo hanyAl lokadviSTAMz ca sarvazaH
yo nopakartuM zaknoti nApakartuM mahIpatiH
azakyarUpaz coddhartum upekSyas tAdRzo bhavet
yAtrAM yAyAd avijJAtam anAkrandam anantaram
vyAsaktaM ca pramattaM ca durbalaM ca vicakSaNaH
yAtrAm AjJApayed vIraH kalyapuSTabalaH sukhI
pUrvaM kRtvA vidhAnaM ca yAtrAyAM nagare tathA
na ca vazyo bhaved asya nRpo yady api vIryavAn
hInaz ca balavIryAbhyAM karzayaMs taM parAvaset
rASTraM ca pIDayet tasya zastrAgniviSamUrchanaiH
amAtyavallabhAnAM ca vivAdAMs tasya kArayet
varjanIyaM sadA yuddhaM rAjyakAmena dhImatA
upAyais tribhir AdAnam arthasyAha bRhaspatiH
sAntvenAnupradAnena bhedena ca narAdhipa
yam arthaM zaknuyAt prAptuM tena tuSyed dhi paNDitaH
AdadIta baliM caiva prajAbhyaH kurunandana
SaDbhAgam amitaprajJas tAsAm evAbhiguptaye
dazadharmagatebhyo yad vasu bahv alpam eva ca
tan nAdadIta sahasA paurANAM rakSaNAya vai
yathA putrAs tathA paurA draSTavyAs te na saMzayaH
bhaktiz caiSAM prakartavyA vyavahAre pradarzite
sutaM ca sthApayed rAjA prAjJaM sarvArthadarzinam
vyavahAreSu satataM tatra rAjyaM vyavasthitam
Akare lavaNe zulke tare nAgavane tathA
nyased amAtyAn nRpatiH svAptAn vA puruSAn hitAn
samyag daNDadharo nityaM rAjA dharmam avApnuyAt
nRpasya satataM daNDaH samyag dharme prazasyate
vedavedAGgavit prAjJaH sutapasvI nRpo bhavet
dAnazIlaz ca satataM yajJazIlaz ca bhArata
ete guNAH samastAH syur nRpasya satataM sthirAH
kriyAlope tu nRpateH kutaH svargaH kuto yazaH
yadA tu pIDito rAjA bhaved rAjJA balIyasA
tridhA tv Akrandya mitrANi vidhAnam upakalpayet
ghoSAn nyaseta mArgeSu grAmAn utthApayed api
pravezayec ca tAn sarvAJ zAkhAnagarakeSv api
ye guptAz caiva durgAz ca dezAs teSu pravezayet

12069034c
12069035a
12069035c
12069036a
12069036c
12069037a
12069037c
12069038a
12069038c
12069039a
12069039c
12069040a
12069040c
12069041a
12069041c
12069042a
12069042c
12069043a
12069043c
12069044a
12069044c
12069045a
12069045c
12069046a
12069046c
12069047a
12069047c
12069048a
12069048c
12069049a
12069049c
12069050a
12069050c
12069051a
12069051c
12069052a
12069052c
12069053a
12069053c
12069054a
12069054c
12069055a
12069055c
12069056a
12069056c
12069057a
12069057c
12069058a
12069058c
12069059a
12069059c
12069060a
12069060c
12069061a
12069061c
12069062a
12069062c
12069063a
12069063c
12069064a

dhanino balamukhyAMz ca sAntvayitvA punaH punaH


sasyAbhihAraM kuryAc ca svayam eva narAdhipaH
asaMbhave pravezasya dAhayed agninA bhRzam
kSetrastheSu ca sasyeSu zatror upajapen narAn
vinAzayed vA sarvasvaM balenAtha svakena vai
nadISu mArgeSu sadA saMkramAn avasAdayet
jalaM nisrAvayet sarvam anisrAvyaM ca dUSayet
tadAtvenAyatIbhiz ca vivadan bhUmyanantaram
pratIghAtaH parasyAjau mitrakAle 'py upasthite
durgANAM cAbhito rAjA mUlacchedaM prakArayet
sarveSAM kSudravRkSANAM caityavRkSAn vivarjayet
pravRddhAnAM ca vRkSANAM zAkhAH pracchedayet tathA
caityAnAM sarvathA varjyam api patrasya pAtanam
prakaNThIH kArayet samyag AkAzajananIs tathA
ApUrayec ca parikhAH sthANunakrajhaSAkulAH
kaDaGgadvArakANi syur ucchvAsArthe purasya ha
teSAM ca dvAravad guptiH kAryA sarvAtmanA bhavet
dvAreSu ca gurUNy eva yantrANi sthApayet sadA
Aropayec chataghnIz ca svAdhInAni ca kArayet
kASThAni cAbhihAryANi tathA kUpAMz ca khAnayet
saMzodhayet tathA kUpAn kRtAn pUrvaM payorthibhiH
tRNacchannAni vezmAni paGkenApi pralepayet
nirharec ca tRNaM mAse caitre vahnibhayAt puraH
naktam eva ca bhaktAni pAcayeta narAdhipaH
na divAgnir jvaled gehe varjayitvAgnihotrikam
karmArAriSTazAlAsu jvaled agniH samAhitaH
gRhANi ca pravizyAtha vidheyaH syAd dhutAzanaH
mahAdaNDaz ca tasya syAd yasyAgnir vai divA bhavet
praghoSayed athaivaM ca rakSaNArthaM purasya vai
bhikSukAMz cAkrikAMz caiva kSIbonmattAn kuzIlavAn
bAhyAn kuryAn narazreSTha doSAya syur hi te 'nyathA
catvareSu ca tIrtheSu sabhAsv AvasatheSu ca
yathArhavarNaM praNidhiM kuryAt sarvatra pArthivaH
vizAlAn rAjamArgAMz ca kArayeta narAdhipaH
prapAz ca vipaNIz caiva yathoddezaM samAdizet
bhANDAgArAyudhAgArAn dhAnyAgArAMz ca sarvazaH
azvAgArAn gajAgArAn balAdhikaraNAni ca
parikhAz caiva kauravya pratolIH saMkaTAni ca
na jAtu kaz cit pazyet tu guhyam etad yudhiSThira
atha saMnicayaM kuryAd rAjA parabalArditaH
tailaM madhu ghRtaM sasyam auSadhAni ca sarvazaH
aGgArakuzamuJjAnAM palAzazaraparNinAm
yavasendhanadigdhAnAM kArayeta ca saMcayAn
AyudhAnAM ca sarveSAM zaktyRSTiprAsavarmaNAm
saMcayAn evamAdInAM kArayeta narAdhipaH
auSadhAni ca sarvANi mUlAni ca phalAni ca
caturvidhAMz ca vaidyAn vai saMgRhNIyAd vizeSataH
naTAz ca nartakAz caiva mallA mAyAvinas tathA
zobhayeyuH puravaraM modayeyuz ca sarvazaH
yataH zaGkA bhavec cApi bhRtyato vApi mantritaH
paurebhyo nRpater vApi svAdhInAn kArayeta tAn
kRte karmaNi rAjendra pUjayed dhanasaMcayaiH
mAnena ca yathArheNa sAntvena vividhena ca
nirvedayitvA tu paraM hatvA vA kurunandana
gatAnRNyo bhaved rAjA yathA zAstreSu darzitam
rAjJA saptaiva rakSyANi tAni cApi nibodha me
AtmAmAtyaz ca kozaz ca daNDo mitrANi caiva hi
tathA janapadaz caiva puraM ca kurunandana
etat saptAtmakaM rAjyaM paripAlyaM prayatnataH
SADguNyaM ca trivargaM ca trivargam aparaM tathA

12069064c
12069065a
12069065c
12069066a
12069066c
12069067a
12069067c
12069068a
12069068c
12069069a
12069069c
12069070a
12069070c
12069071a
12069071c
12070001
12070001a
12070001c
12070002
12070002a
12070002c
12070003a
12070003c
12070004a
12070004c
12070005a
12070005c
12070006a
12070006c
12070007a
12070007c
12070008a
12070008c
12070009a
12070009c
12070010a
12070010c
12070011a
12070011c
12070012a
12070012c
12070013a
12070013c
12070014a
12070014c
12070015a
12070015c
12070016a
12070016c
12070017a
12070017c
12070018a
12070018c
12070019a
12070019c
12070020a
12070020c
12070021a
12070021c
12070022a

yo vetti puruSavyAghra sa bhunakti mahIm imAm


SADguNyam iti yat proktaM tan nibodha yudhiSThira
saMdhAyAsanam ity eva yAtrAsaMdhAnam eva ca
vigRhyAsanam ity eva yAtrAM saMparigRhya ca
dvaidhIbhAvas tathAnyeSAM saMzrayo 'tha parasya ca
trivargaz cApi yaH proktas tam ihaikamanAH zRNu
kSayaH sthAnaM ca vRddhiz ca trivargam aparaM tathA
dharmaz cArthaz ca kAmaz ca sevitavyo 'tha kAlataH
dharmeNa hi mahIpAlaz ciraM pAlayate mahIm
asminn arthe ca yau zlokau gItAv aGgirasA svayam
yAdavIputra bhadraM te zrotum arhasi tAv api
kRtvA sarvANi kAryANi samyak saMpAlya medinIm
pAlayitvA tathA paurAn paratra sukham edhate
kiM tasya tapasA rAjJaH kiM ca tasyAdhvarair api
apAlitAH prajA yasya sarvA dharmavinAkRtAH
yudhiSThira uvAca
daNDanItiz ca rAjA ca samastau tAv ubhAv api
kasya kiM kurvataH siddhyai tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
mahAbhAgyaM daNDanItyAH siddhaiH zabdaiH sahetukaiH
zRNu me zaMsato rAjan yathAvad iha bhArata
daNDanItiH svadharmebhyaz cAturvarNyaM niyacchati
prayuktA svAminA samyag adharmebhyaz ca yacchati
cAturvarNye svadharmasthe maryAdAnAm asaMkare
daNDanItikRte kSeme prajAnAm akutobhaye
some prayatnaM kurvanti trayo varNA yathAvidhi
tasmAd devamanuSyANAM sukhaM viddhi samAhitam
kAlo vA kAraNaM rAjJo rAjA vA kAlakAraNam
iti te saMzayo mA bhUd rAjA kAlasya kAraNam
daNDanItyA yadA rAjA samyak kArtsnyena vartate
tadA kRtayugaM nAma kAlaH zreSThaH pravartate
bhavet kRtayuge dharmo nAdharmo vidyate kva cit
sarveSAm eva varNAnAM nAdharme ramate manaH
yogakSemAH pravartante prajAnAM nAtra saMzayaH
vaidikAni ca karmANi bhavanty aviguNAny uta
Rtavaz ca sukhAH sarve bhavanty uta nirAmayAH
prasIdanti narANAM ca svaravarNamanAMsi ca
vyAdhayo na bhavanty atra nAlpAyur dRzyate naraH
vidhavA na bhavanty atra nRzaMso nAbhijAyate
akRSTapacyA pRthivI bhavanty oSadhayas tathA
tvakpatraphalamUlAni vIryavanti bhavanti ca
nAdharmo vidyate tatra dharma eva tu kevalaH
iti kArtayugAn etAn guNAn viddhi yudhiSThira
daNDanItyA yadA rAjA trIn aMzAn anuvartate
caturtham aMzam utsRjya tadA tretA pravartate
azubhasya caturthAMzas trIn aMzAn anuvartate
kRSTapacyaiva pRthivI bhavanty oSadhayas tathA
ardhaM tyaktvA yadA rAjA nItyardham anuvartate
tatas tu dvAparaM nAma sa kAlaH saMpravartate
azubhasya tadA ardhaM dvAv aMzAv anuvartate
kRSTapacyaiva pRthivI bhavaty alpaphalA tathA
daNDanItiM parityajya yadA kArtsnyena bhUmipaH
prajAH kliznAty ayogena pravizyati tadA kaliH
kalAv adharmo bhUyiSThaM dharmo bhavati tu kva cit
sarveSAm eva varNAnAM svadharmAc cyavate manaH
zUdrA bhaikSeNa jIvanti brAhmaNAH paricaryayA
yogakSemasya nAzaz ca vartate varNasaMkaraH
vaidikAni ca karmANi bhavanti viguNAny uta
Rtavo nasukhAH sarve bhavanty Amayinas tathA
hrasanti ca manuSyANAM svaravarNamanAMsy uta

12070022c
12070023a
12070023c
12070024a
12070024c
12070025a
12070025c
12070026a
12070026c
12070027a
12070027c
12070028a
12070028c
12070029a
12070029c
12070030a
12070030c
12070031a
12070031c
12070032a
12070032c
12071001
12071001a
12071001c
12071002
12071002a
12071002c
12071003a
12071003c
12071004a
12071004c
12071005a
12071005c
12071006a
12071006c
12071007a
12071007c
12071008a
12071008c
12071009a
12071009c
12071010a
12071010c
12071011a
12071011c
12071012a
12071012c
12071013a
12071013c
12071014
12071014a
12071014c
12072001
12072001a
12072001c
12072002
12072002a
12072002c
12072003a
12072003c

vyAdhayaz ca bhavanty atra mriyante cAgatAyuSaH


vidhavAz ca bhavanty atra nRzaMsA jAyate prajA
kva cid varSati parjanyaH kva cit sasyaM prarohati
rasAH sarve kSayaM yAnti yadA necchati bhUmipaH
prajAH saMrakSituM samyag daNDanItisamAhitaH
rAjA kRtayugasraSTA tretAyA dvAparasya ca
yugasya ca caturthasya rAjA bhavati kAraNam
kRtasya karaNAd rAjA svargam atyantam aznute
tretAyAH karaNAd rAjA svargaM nAtyantam aznute
pravartanAd dvAparasya yathAbhAgam upAznute
kaleH pravartanAd rAjA pApam atyantam aznute
tato vasati duSkarmA narake zAzvatIH samAH
prajAnAM kalmaSe magno 'kIrtiM pApaM ca vindati
daNDanItiM puraskRtya vijAnan kSatriyaH sadA
anavAptaM ca lipseta labdhaM ca paripAlayet
lokasya sImantakarI maryAdA lokabhAvanI
samyaG nItA daNDanItir yathA mAtA yathA pitA
yasyAM bhavanti bhUtAni tad viddhi bharatarSabha
eSa eva paro dharmo yad rAjA daNDanItimAn
tasmAt kauravya dharmeNa prajAH pAlaya nItimAn
evaMvRttaH prajA rakSan svargaM jetAsi durjayam
yudhiSThira uvAca
kena vRttena vRttajJa vartamAno mahIpatiH
sukhenArthAn sukhodarkAn iha ca pretya cApnuyAt
bhISma uvAca
iyaM guNAnAM SaTtriMzat SaTtriMzadguNasaMyutA
yAn guNAMs tu guNopetaH kurvan guNam avApnuyAt
cared dharmAn akaTuko muJcet snehaM na nAstikaH
anRzaMsaz cared arthaM caret kAmam anuddhataH
priyaM brUyAd akRpaNaH zUraH syAd avikatthanaH
dAtA nApAtravarSI syAt pragalbhaH syAd aniSThuraH
saMdadhIta na cAnAryair vigRhNIyAn na bandhubhiH
nAnAptaiH kArayec cAraM kuryAt kAryam apIDayA
arthAn brUyAn na cAsatsu guNAn brUyAn na cAtmanaH
AdadyAn na ca sAdhubhyo nAsatpuruSam Azrayet
nAparIkSya nayed daNDaM na ca mantraM prakAzayet
visRjen na ca lubdhebhyo vizvasen nApakAriSu
anIrSur guptadAraH syAc cokSaH syAd aghRNI nRpaH
striyaM seveta nAtyarthaM mRSTaM bhuJjIta nAhitam
astabdhaH pUjayen mAnyAn gurUn seved amAyayA
arced devAn na dambhena zriyam icched akutsitAm
seveta praNayaM hitvA dakSaH syAn na tv akAlavit
sAntvayen na ca bhogArtham anugRhNan na cAkSipet
praharen na tv avijJAya hatvA zatrUn na zeSayet
krodhaM kuryAn na cAkasmAn mRduH syAn nApakAriSu
evaM carasva rAjyastho yadi zreya ihecchasi
ato 'nyathA narapatir bhayam Rcchaty anuttamam
iti sarvAn guNAn etAn yathoktAn yo 'nuvartate
anubhUyeha bhadrANi pretya svarge mahIyate
vaizaMpAyana uvAca
idaM vacaH zAMtanavasya zuzruvAn; yudhiSThiraH pANDavamukhyasaMvRtaH
tadA vavande ca pitAmahaM nRpo; yathoktam etac ca cakAra buddhimAn
yudhiSThira uvAca
kathaM rAjA prajA rakSan nAdhibandhena yujyate
dharme ca nAparAdhnoti tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
samAsenaiva te tAta dharmAn vakSyAmi nizcitAn
vistareNa hi dharmANAM na jAtv antam avApnuyAt
dharmaniSThAJ zrutavato vedavratasamAhitAn
arcitAn vAsayethAs tvaM gRhe guNavato dvijAn

12072004a
12072004c
12072005a
12072005c
12072006a
12072006c
12072007a
12072007c
12072008a
12072008c
12072009a
12072009c
12072010a
12072010c
12072011a
12072011c
12072012a
12072012c
12072013a
12072013c
12072014a
12072014c
12072015a
12072015c
12072016a
12072016c
12072017a
12072017c
12072018a
12072018c
12072019a
12072019c
12072020a
12072020c
12072021a
12072021c
12072022a
12072022c
12072023a
12072023c
12072024a
12072024c
12072025a
12072025c
12072026a
12072026c
12072027a
12072027c
12072028a
12072028c
12072029a
12072029c
12072030a
12072030c
12072031a
12072031c
12072032a
12072032c
12072032e
12072033a

pratyutthAyopasaMgRhya caraNAv abhivAdya ca


atha sarvANi kurvIthAH kAryANi sapurohitaH
dharmakAryANi nirvartya maGgalAni prayujya ca
brAhmaNAn vAcayethAs tvam arthasiddhijayAziSaH
Arjavena ca saMpanno dhRtyA buddhyA ca bhArata
arthArthaM parigRhNIyAt kAmakrodhau ca varjayet
kAmakrodhau puraskRtya yo 'rthaM rAjAnutiSThati
na sa dharmaM na cApy arthaM parigRhNAti bAlizaH
mA sma lubdhAMz ca mUrkhAMz ca kAme cArtheSu yUyujaH
alubdhAn buddhisaMpannAn sarvakarmasu yojayet
mUrkho hy adhikRto 'rtheSu kAryANAm avizAradaH
prajAH kliznAty ayogena kAmadveSasamanvitaH
baliSaSThena zulkena daNDenAthAparAdhinAm
zAstranItena lipsethA vetanena dhanAgamam
dApayitvA karaM dharmyaM rASTraM nityaM yathAvidhi
azeSAn kalpayed rAjA yogakSemAn atandritaH
gopAyitAraM dAtAraM dharmanityam atandritam
akAmadveSasaMyuktam anurajyanti mAnavAH
mA smAdharmeNa lAbhena lipsethAs tvaM dhanAgamam
dharmArthAv adhruvau tasya yo 'pazAstraparo bhavet
apazAstraparo rAjA saMcayAn nAdhigacchati
asthAne cAsya tad vittaM sarvam eva vinazyati
arthamUlo 'pahiMsAM ca kurute svayam AtmanaH
karair azAstradRSTair hi mohAt saMpIDayan prajAH
Udhaz chindyAd dhi yo dhenvAH kSIrArthI na labhet payaH
evaM rASTram ayogena pIDitaM na vivardhate
yo hi dogdhrIm upAste tu sa nityaM labhate payaH
evaM rASTram upAyena bhuJjAno labhate phalam
atha rASTram upAyena bhujyamAnaM surakSitam
janayaty atulAM nityaM kozavRddhiM yudhiSThira
dogdhi dhAnyaM hiraNyaM ca prajA rAjJi surakSitA
nityaM svebhyaH parebhyaz ca tRptA mAtA yathA payaH
mAlAkAropamo rAjan bhava mAGgArikopamaH
tathA yuktaz ciraM rASTraM bhoktuM zakyasi pAlayan
paracakrAbhiyAnena yadi te syAd dhanakSayaH
atha sAmnaiva lipsethA dhanam abrAhmaNeSu yat
mA sma te brAhmaNaM dRSTvA dhanasthaM pracalen manaH
antyAyAm apy avasthAyAM kim u sphItasya bhArata
dhanAni tebhyo dadyAs tvaM yathAzakti yathArhataH
sAntvayan parirakSaMz ca svargam Apsyasi durjayam
evaM dharmeNa vRttena prajAs tvaM paripAlayan
svantaM puNyaM yazovantaM prApsyase kurunandana
dharmeNa vyavahAreNa prajAH pAlaya pANDava
yudhiSThira tathA yukto nAdhibandhena yokSyase
eSa eva paro dharmo yad rAjA rakSate prajAH
bhUtAnAM hi yathA dharme rakSaNaM ca parA dayA
tasmAd evaM paraM dharmaM manyante dharmakovidAH
yad rAjA rakSaNe yukto bhUteSu kurute dayAm
yad ahnA kurute pApam arakSan bhayataH prajAH
rAjA varSasahasreNa tasyAntam adhigacchati
yad ahnA kurute puNyaM prajA dharmeNa pAlayan
daza varSasahasrANi tasya bhuGkte phalaM divi
sviSTiH svadhItiH sutapA lokAJ jayati yAvataH
kSaNena tAn avApnoti prajA dharmeNa pAlayan
evaM dharmaM prayatnena kaunteya paripAlayan
iha puNyaphalaM labdhvA nAdhibandhena yokSyase
svargaloke ca mahatIM zriyaM prApsyasi pANDava
asaMbhavaz ca dharmANAm IdRzAnAm arAjasu
tasmAd rAjaiva nAnyo 'sti yo mahat phalam ApnuyAt
sa rAjyam Rddhimat prApya dharmeNa paripAlayan

12072033c
12073001
12073001a
12073001c
12073002a
12073002c
12073003
12073003a
12073003c
12073004
12073004a
12073004c
12073005a
12073005c
12073006a
12073006c
12073007a
12073007c
12073008a
12073008c
12073009
12073009a
12073009c
12073010
12073010a
12073010c
12073011a
12073011c
12073012a
12073012c
12073013a
12073013c
12073014a
12073014c
12073015a
12073015c
12073016a
12073016c
12073017a
12073017c
12073018a
12073018c
12073019a
12073019c
12073020a
12073020c
12073021a
12073021c
12073022a
12073022c
12073023a
12073023c
12073024a
12073024c
12073025a
12073025c
12073026a
12073026c
12074001
12074001a

indraM tarpaya somena kAmaiz ca suhRdo janAn


bhISma uvAca
ya eva tu sato rakSed asataz ca nibarhayet
sa eva rAjJA kartavyo rAjan rAjapurohitaH
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
purUravasa ailasya saMvAdaM mAtarizvanaH
aila uvAca
kutaH svid brAhmaNo jAto varNAz cApi kutas trayaH
kasmAc ca bhavati zreyAn etad vAyo vicakSva me
vAyur uvAca
brahmaNo mukhataH sRSTo brAhmaNo rAjasattama
bAhubhyAM kSatriyaH sRSTa UrubhyAM vaizya ucyate
varNAnAM paricaryArthaM trayANAM puruSarSabha
varNaz caturthaH pazcAt tu padbhyAM zUdro vinirmitaH
brAhmaNo jAtamAtras tu pRthivIm anvajAyata
IzvaraH sarvabhUtAnAM dharmakozasya guptaye
tataH pRthivyA goptAraM kSatriyaM daNDadhAriNam
dvitIyaM varNam akarot prajAnAm anuguptaye
vaizyas tu dhanadhAnyena trIn varNAn bibhRyAd imAn
zUdro hy enAn paricared iti brahmAnuzAsanam
aila uvAca
dvijasya kSatrabandhor vA kasyeyaM pRthivI bhavet
dharmataH saha vittena samyag vAyo pracakSva me
vAyur uvAca
viprasya sarvam evaitad yat kiM cij jagatIgatam
jyeSThenAbhijaneneha tad dharmakuzalA viduH
svam eva brAhmaNo bhuGkte svaM vaste svaM dadAti ca
gurur hi sarvavarNAnAM jyeSThaH zreSThaz ca vai dvijaH
patyabhAve yathA strI hi devaraM kurute patim
AnantaryAt tathA kSatraM pRthivI kurute patim
eSa te prathamaH kalpa Apady anyo bhaved ataH
yadi svarge paraM sthAnaM dharmataH parimArgasi
yaH kaz cid vijayed bhUmiM brAhmaNAya nivedayet
zrutavRttopapannAya dharmajJAya tapasvine
svadharmaparitRptAya yo na vittaparo bhavet
yo rAjAnaM nayed buddhyA sarvataH paripUrNayA
brAhmaNo hi kule jAtaH kRtaprajJo vinItavAk
zreyo nayati rAjAnaM bruvaMz citrAM sarasvatIm
rAjA carati yaM dharmaM brAhmaNena nidarzitam
zuzrUSur anahaMvAdI kSatradharmavrate sthitaH
tAvatA sa kRtaprajJaz ciraM yazasi tiSThati
tasya dharmasya sarvasya bhAgI rAjapurohitaH
evam eva prajAH sarvA rAjAnam abhisaMzritAH
samyagvRttAH svadharmasthA na kutaz cid bhayAnvitAH
rASTre caranti yaM dharmaM rAjJA sAdhv abhirakSitAH
caturthaM tasya dharmasya rAjA bhAgaM sa vindati
devA manuSyAH pitaro gandharvoragarAkSasAH
yajJam evopajIvanti nAsti ceSTam arAjake
ito dattena jIvanti devatAH pitaras tathA
rAjany evAsya dharmasya yogakSemaH pratiSThitaH
chAyAyAm apsu vAyau ca sukham uSNe 'dhigacchati
agnau vAsasi sUrye ca sukhaM zIte 'dhigacchati
zabde sparze rase rUpe gandhe ca ramate manaH
teSu bhogeSu sarveSu nabhIto labhate sukham
abhayasyaiva yo dAtA tasyaiva sumahat phalam
na hi prANasamaM dAnaM triSu lokeSu vidyate
indro rAjA yamo rAjA dharmo rAjA tathaiva ca
rAjA bibharti rUpANi rAjJA sarvam idaM dhRtam
bhISma uvAca
rAjJA purohitaH kAryo bhaved vidvAn bahuzrutaH

12074001c
12074002a
12074002c
12074003a
12074003c
12074004a
12074004c
12074005a
12074005c
12074006a
12074006c
12074007
12074007a
12074007c
12074008
12074008a
ha
12074008c
12074009a
12074009c
12074010a
12074010c
12074011a
12074011c
12074012a
12074012c
am
12074013a
12074013c
ti
12074014a
12074014c
12074015a
12074015c
12074016a
12074016c
12074017a
12074017c
12074018
12074018a
12074018c
12074019
12074019a
12074019c
12074020
12074020a
12074020c
12074021
12074021a
12074021c
12074022
12074022a
12074022c
12074023
12074023a
12074023c
t
12074024
12074024a
12074024c

ubhau samIkSya dharmArthAv aprameyAv anantaram


dharmAtmA dharmavid yeSAM rAjJAM rAjan purohitaH
rAjA caivaMguNo yeSAM kuzalaM teSu sarvazaH
ubhau prajA vardhayato devAn pUrvAn parAn pitqn
yau sameyAsthitau dharme zraddheyau sutapasvinau
parasparasya suhRdau saMmatau samacetasau
brahmakSatrasya saMmAnAt prajAH sukham avApnuyuH
vimAnanAt tayor eva prajA nazyeyur eva ha
brahmakSatraM hi sarveSAM dharmANAM mUlam ucyate
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
ailakazyapasaMvAdaM taM nibodha yudhiSThira
aila uvAca
yadA hi brahma prajahAti kSatraM; kSatraM yadA vA prajahAti brahma
anvag balaM katame 'smin bhajante; tathAbalyaM katame 'smin viyanti
kazyapa uvAca
vyRddhaM rASTraM bhavati kSatriyasya; brahma kSatraM yatra virudhyate
anvag balaM dasyavas tad bhajante; 'balyaM tathA tatra viyanti santaH
naiSAm ukSA vardhate nota usrA; na gargaro mathyate no yajante
naiSAM putrA vedam adhIyate ca; yadA brahma kSatriyAH saMtyajanti
naiSAm ukSA vardhate jAtu gehe; nAdhIyate saprajA no yajante
apadhvastA dasyubhUtA bhavanti; ye brAhmaNAH kSatriyAn saMtyajanti
etau hi nityasaMyuktAv itaretaradhAraNe
kSatraM hi brahmaNo yonir yoniH kSatrasya ca dvijAH
ubhAv etau nityam abhiprapannau; saMprApatur mahatIM zrIpratiSThAm
tayoH saMdhir bhidyate cet purANas; tataH sarvaM bhavati hi saMpramUDh
nAtra plavaM labhate pAragAmI; mahAgAdhe naur iva saMpraNunnA
cAturvarNyaM bhavati ca saMpramUDhaM; tataH prajAH kSayasaMsthA bhavan
brahmavRkSo rakSyamANo madhu hema ca varSati
arakSyamANaH satatam azru pApaM ca varSati
abrahmacArI caraNAd apeto; yadA brahmA brahmaNi trANam icchet
Azcaryazo varSati tatra devas; tatrAbhIkSNaM duHsahAz cAvizanti
striyaM hatvA brAhmaNaM vApi pApaH; sabhAyAM yatra labhate 'nuvAdam
rAjJaH sakAze na bibheti cApi; tato bhayaM jAyate kSatriyasya
pApaiH pApe kriyamANe 'tivelaM; tato rudro jAyate deva eSaH
pApaiH pApAH saMjanayanti rudraM; tataH sarvAn sAdhvasAdhUn hinasti
aila uvAca
kuto rudraH kIdRzo vApi rudraH; sattvaiH sattvaM dRzyate vadhyamAnam
etad vidvan kazyapa me pracakSva; yato rudro jAyate deva eSaH
kazyapa uvAca
AtmA rudro hRdaye mAnavAnAM; svaM svaM dehaM paradehaM ca hanti
vAtotpAtaiH sadRzaM rudram Ahur; dAvair jImUtaiH sadRzaM rUpam asya
aila uvAca
na vai vAtaM parivRnoti kaz cin; na jImUto varSati naiva dAvaH
tathAyukto dRzyate mAnaveSu; kAmadveSAd badhyate mucyate ca
kazyapa uvAca
yathaikagehe jAtavedAH pradIptaH; kRtsnaM grAmaM pradahet sa tvarAvAn
vimohanaM kurute deva eSa; tataH sarvaM spRzyate puNyapApaiH
aila uvAca
yadi daNDaH spRzate puNyabhAjaM; pApaiH pApe kriyamANe 'vizeSAt
kasya hetoH sukRtaM nAma kuryAd; duSkRtaM vA kasya hetor na kuryAt
kazyapa uvAca
asaMtyAgAt pApakRtAm apApAMs; tulyo daNDaH spRzate mizrabhAvAt
zuSkeNArdraM dahyate mizrabhAvAn; na mizraH syAt pApakRdbhiH kathaM ci
aila uvAca
sAdhvasAdhUn dhArayatIha bhUmiH; sAdhvasAdhUMs tApayatIha sUryaH
sAdhvasAdhUn vAtayatIha vAyur; Apas tathA sAdhvasAdhUn vahanti

12074025
12074025a
12074025c
12074026a
12074026c
12074027a
12074027c
12074028a
12074028c
12074029a
12074029c
12074030a
12074030c
12074031a
12074031c
12074032a
12074032c
12075001
12075001a
12075001c
12075002a
12075002c
12075003a
12075003c
12075004a
12075004c
12075005a
12075005c
12075006a
12075006c
12075007a
12075007c
12075008a
12075008c
12075009a
12075009c
12075010a
12075010c
12075011a
12075011c
12075012a
12075012c
12075013a
12075013c
12075014a
12075014c
12075015a
12075015c
12075016a
12075016c
12075017a
12075017c
12075018
12075018a
12075018c
12075019
12075019a
12075019c
12075020a
12075020c

kazyapa uvAca
evam asmin vartate loka eva; nAmutraivaM vartate rAjaputra
pretyaitayor antaravAn vizeSo; yo vai puNyaM carate yaz ca pApam
puNyasya loko madhumAn ghRtArcir; hiraNyajyotir amRtasya nAbhiH
tatra pretya modate brahmacArI; na tatra mRtyur na jarA nota duHkham
pApasya loko nirayo 'prakAzo; nityaM duHkhaH zokabhUyiSTha eva
tatrAtmAnaM zocate pApakarmA; bahvIH samAH prapatann apratiSThaH
mitho bhedAd brAhmaNakSatriyANAM; prajA duHkhaM duHsahaM cAvizanti
evaM jJAtvA kArya eveha vidvAn; purohito naikavidyo nRpeNa
taM caivAnvabhiSicyeta tathA dharmo vidhIyate
agryo hi brAhmaNaH proktaH sarvasyaiveha dharmataH
pUrvaM hi brAhmaNAH sRSTA iti dharmavido viduH
jyeSThenAbhijanenAsya prAptaM sarvaM yad uttaram
tasmAn mAnyaz ca pUjyaz ca brAhmaNaH prasRtAgrabhuk
sarvaM zreSThaM variSThaM ca nivedyaM tasya dharmataH
avazyam etat kartavyaM rAjJA balavatApi hi
brahma vardhayati kSatraM kSatrato brahma vardhate
bhISma uvAca
yogakSemo hi rASTrasya rAjany Ayatta ucyate
yogakSemaz ca rAjJo 'pi samAyattaH purohite
yatAdRSTaM bhayaM brahma prajAnAM zamayaty uta
dRSTaM ca rAjA bAhubhyAM tad rASTraM sukham edhate
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
mucukundasya saMvAdaM rAjJo vaizravaNasya ca
mucukundo vijityemAM pRthivIM pRthivIpatiH
jijJAsamAnaH svabalam abhyayAd alakAdhipam
tato vaizravaNo rAjA rakSAMsi samavAsRjat
te balAny avamRdnantaH prAcaraMs tasya nairRtAH
sa hanyamAne sainye sve mucukundo narAdhipaH
garhayAm Asa vidvAMsaM purohitam ariMdamaH
tata ugraM tapas taptvA vasiSTho brahmavittamaH
rakSAMsy apAvadhIt tatra panthAnaM cApy avindata
tato vaizravaNo rAjA mucukundam adarzayat
vadhyamAneSu sainyeSu vacanaM cedam abravIt
tvatto hi balinaH pUrve rAjAnaH sapurohitAH
na caivaM samavartaMs te yathA tvam iha vartase
te khalv api kRtAstrAz ca balavantaz ca bhUmipAH
Agamya paryupAsante mAm IzaM sukhaduHkhayoH
yady asti bAhuvIryaM te tad darzayitum arhasi
kiM brAhmaNabalena tvam atimAtraM pravartase
mucukundas tataH kruddhaH pratyuvAca dhanezvaram
nyAyapUrvam asaMrabdham asaMbhrAntam idaM vacaH
brahmakSatram idaM sRSTam ekayoni svayaMbhuvA
pRthag balavidhAnaM ca tal lokaM parirakSati
tapomantrabalaM nityaM brAhmaNeSu pratiSThitam
astrabAhubalaM nityaM kSatriyeSu pratiSThitam
tAbhyAM saMbhUya kartavyaM prajAnAM paripAlanam
tathA ca mAM pravartantaM garhayasy alakAdhipa
tato 'bravId vaizravaNo rAjAnaM sapurohitam
nAhaM rAjyam anirdiSTaM kasmai cid vidadhAmy uta
nAcchinde cApi nirdiSTam iti jAnIhi pArthiva
prazAdhi pRthivIM vIra maddattAm akhilAm imAm
mucukunda uvAca
nAhaM rAjyaM bhavaddattaM bhoktum icchAmi pArthiva
bAhuvIryArjitaM rAjyam aznIyAm iti kAmaye
bhISma uvAca
tato vaizravaNo rAjA vismayaM paramaM yayau
kSatradharme sthitaM dRSTvA mucukundam asaMbhramam
tato rAjA mucukundaH so 'nvazAsad vasuMdharAm
bAhuvIryArjitAM samyak kSatradharmam anuvrataH

12075021a
12075021c
12075022a
12075022c
12076001
12076001a
12076001c
12076002
12076002a
12076002c
12076003a
12076003c
12076004a
12076004c
12076005a
12076005c
12076006a
12076006c
12076007a
12076007c
12076008a
12076008c
12076009a
12076009c
12076009e
12076010a
12076010c
12076011a
12076011c
12076012a
12076012c
12076013a
12076013c
12076014a
12076014c
12076015
12076015a
12076015c
12076016a
12076016c
12076017a
12076017c
12076018
12076018a
12076018c
12076019a
12076019c
12076020a
12076020c
12076021a
12076021c
12076022a
12076022c
12076023a
12076023c
12076024a
12076024c
12076025a
12076025c
12076026a

evaM yo brahmavid rAjA brahmapUrvaM pravartate


jayaty avijitAm urvIM yazaz ca mahad aznute
nityodako brAhmaNaH syAn nityazastraz ca kSatriyaH
tayor hi sarvam AyattaM yat kiM cij jagatIgatam
yudhiSThira uvAca
yayA vRttyA mahIpAlo vivardhayati mAnavAn
puNyAMz ca lokAJ jayati tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
dAnazIlo bhaved rAjA yajJazIlaz ca bhArata
upavAsatapaHzIlaH prajAnAM pAlane rataH
sarvAz caiva prajA nityaM rAjA dharmeNa pAlayet
utthAnenApramAdena pUjayec caiva dhArmikAn
rAjJA hi pUjito dharmas tataH sarvatra pUjyate
yad yad Acarate rAjA tat prajAnAM hi rocate
nityam udyatadaNDaz ca bhaven mRtyur ivAriSu
nihanyAt sarvato dasyUn na kAmAt kasya cit kSamet
yaM hi dharmaM carantIha prajA rAjJA surakSitAH
caturthaM tasya dharmasya rAjA bhArata vindati
yad adhIte yad yajate yad dadAti yad arcati
rAjA caturthabhAk tasya prajA dharmeNa pAlayan
yad rASTre 'kuzalaM kiM cid rAjJo 'rakSayataH prajAH
caturthaM tasya pApasya rAjA bhArata vindati
apy AhuH sarvam eveti bhUyo 'rdham iti nizcayaH
karmaNaH pRthivIpAla nRzaMso 'nRtavAg api
tAdRzAt kilbiSAd rAjA zRNu yena pramucyate
pratyAhartum azakyaM syAd dhanaM corair hRtaM yadi
svakozAt tat pradeyaM syAd azaktenopajIvatA
sarvavarNaiH sadA rakSyaM brahmasvaM brAhmaNAs tathA
na stheyaM viSaye teSu yo 'pakuryAd dvijAtiSu
brahmasve rakSyamANe hi sarvaM bhavati rakSitam
teSAM prasAde nirvRtte kRtakRtyo bhaven nRpaH
parjanyam iva bhUtAni mahAdrumam iva dvijAH
narAs tam upajIvanti nRpaM sarvArthasAdhakam
na hi kAmAtmanA rAjJA satataM zaThabuddhinA
nRzaMsenAtilubdhena zakyAH pAlayituM prajAH
yudhiSThira uvAca
nAhaM rAjyasukhAnveSI rAjyam icchAmy api kSaNam
dharmArthaM rocaye rAjyaM dharmaz cAtra na vidyate
tad alaM mama rAjyena yatra dharmo na vidyate
vanam eva gamiSyAmi tasmAd dharmacikIrSayA
tatra medhyeSv araNyeSu nyastadaNDo jitendriyaH
dharmam ArAdhayiSyAmi munir mUlaphalAzanaH
bhISma uvAca
vedAhaM tava yA buddhir AnRzaMsyaguNaiva sA
na ca zuddhAnRzaMsyena zakyaM mahad upAsitum
api tu tvA mRduM dAntam atyAryam atidhArmikam
klIbaM dharmaghRNAyuktaM na loko bahu manyate
rAjadharmAn avekSasva pitRpaitAmahocitAn
naitad rAjJAm atho vRttaM yathA tvaM sthAtum icchasi
na hi vaiklavyasaMsRSTam AnRzaMsyam ihAsthitaH
prajApAlanasaMbhUtaM prAptA dharmaphalaM hy asi
na hy etAm AziSaM pANDur na ca kunty anvayAcata
na caitAM prAjJatAM tAta yayA carasi medhayA
zauryaM balaM ca sattvaM ca pitA tava sadAbravIt
mAhAtmyaM balam audAryaM tava kunty anvayAcata
nityaM svAhA svadhA nityam ubhe mAnuSadaivate
putreSv AzAsate nityaM pitaro daivatAni ca
dAnam adhyayanaM yajJaH prajAnAM paripAlanam
dharmam etam adharmaM vA janmanaivAbhyajAyithAH
kAle dhuri niyuktAnAM vahatAM bhAra Ahite

12076026c
12076027a
12076027c
12076028a
12076028c
12076029a
12076029c
12076030a
12076030c
12076031a
12076031c
12076032a
12076032c
12076033
12076033a
12076033c
12076034
12076034a
12076034c
12076035a
12076035c
12076036a
12076036c
12076037a
12076037c
12077001
12077001a
12077001c
12077002
12077002a
12077002c
12077003a
12077003c
12077004a
12077004c
12077005a
12077005c
12077006a
12077006c
12077007a
12077007c
12077008a
12077008c
12077009a
12077009c
12077010a
12077010c
12077011a
12077011c
12077012a
12077012c
12077013a
12077013c
12077014a
12077014c
12078001
12078001a
12078001c
12078002
12078002a

sIdatAm api kaunteya na kIrtir avasIdati


samantato viniyato vahaty askhalito hi yaH
nirdoSakarmavacanAt siddhiH karmaNa eva sA
naikAntavinipAtena vicacAreha kaz cana
dharmI gRhI vA rAjA vA brahmacAry atha vA punaH
alpaM tu sAdhubhUyiSThaM yat karmodAram eva tat
kRtam evAkRtAc chreyo na pApIyo 'sty akarmaNaH
yadA kulIno dharmajJaH prApnoty aizvaryam uttamam
yogakSemas tadA rAjan kuzalAyaiva kalpate
dAnenAnyaM balenAnyam anyaM sUnRtayA girA
sarvataH parigRhNIyAd rAjyaM prApyeha dhArmikaH
yaM hi vaidyAH kule jAtA avRttibhayapIDitAH
prApya tRptAH pratiSThanti dharmaH ko 'bhyadhikas tataH
yudhiSThira uvAca
kiM nv ataH paramaM svargyaM kA nv ataH prItir uttamA
kiM nv ataH paramaizvaryaM brUhi me yadi manyase
bhISma uvAca
yasmin pratiSThitAH samyak kSemaM vindanti tatkSaNam
sa svargajittamo 'smAkaM satyam etad bravImi te
tvam eva prItimAMs tasmAt kurUNAM kurusattama
bhava rAjA jaya svargaM sato rakSAsato jahi
anu tvA tAta jIvantu suhRdaH sAdhubhiH saha
parjanyam iva bhUtAni svAdudrumam ivANDajAH
dhRSTaM zUraM prahartAram anRzaMsaM jitendriyam
vatsalaM saMvibhaktAram anu jIvantu tvAM janAH
yudhiSThira uvAca
svakarmaNy apare yuktAs tathaivAnye vikarmaNi
teSAM vizeSam AcakSva brAhmaNAnAM pitAmaha
bhISma uvAca
vidyAlakSaNasaMpannAH sarvatrAmnAyadarzinaH
ete brahmasamA rAjan brAhmaNAH parikIrtitAH
RtvigAcAryasaMpannAH sveSu karmasv avasthitAH
ete devasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta
Rtvik purohito mantrI dUto 'thArthAnuzAsakaH
ete kSatrasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta
azvArohA gajArohA rathino 'tha padAtayaH
ete vaizyasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta
janmakarmavihInA ye kadaryA brahmabandhavaH
ete zUdrasamA rAjan brAhmaNAnAM bhavanty uta
azrotriyAH sarva eva sarve cAnAhitAgnayaH
tAn sarvAn dhArmiko rAjA baliM viSTiM ca kArayet
AhvAyakA devalakA nakSatragrAmayAjakAH
ete brAhmaNacaNDAlA mahApathikapaJcamAH
etebhyo balim AdadyAd dhInakozo mahIpatiH
Rte brahmasamebhyaz ca devakalpebhya eva ca
abrAhmaNAnAM vittasya svAmI rAjeti vaidikam
brAhmaNAnAM ca ye ke cid vikarmasthA bhavanty uta
vikarmasthAs tu nopekSyA jAtu rAjJA kathaM cana
niyamyAH saMvibhajyAz ca dharmAnugrahakAmyayA
yasya sma viSaye rAjJaH steno bhavati vai dvijaH
rAjJa evAparAdhaM taM manyante tadvido janAH
avRttyA yo bhavet steno vedavit snAtakas tathA
rAjan sa rAjJA bhartavya iti dharmavido viduH
sa cen no parivarteta kRtavRttiH paraMtapa
tato nirvAsanIyaH syAt tasmAd dezAt sabAndhavaH
yudhiSThira uvAca
keSAM rAjA prabhavati vittasya bharatarSabha
kayA ca vRttyA varteta tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
abrAhmaNAnAM vittasya svAmI rAjeti vaidikam

12078002c
12078003a
12078003c
12078004a
12078004c
12078005a
12078005c
12078006a
12078006c
12078007a
12078007c
12078008
12078008a
12078008c
12078009a
12078009c
12078010a
12078010c
12078011a
12078011c
12078012a
12078012c
12078013a
12078013c
12078014a
12078014c
12078015a
12078015c
12078016a
12078016c
12078017a
12078017c
12078018a
12078018c
12078019a
12078019c
12078020a
12078020c
12078021a
12078021c
12078022a
12078022c
12078023a
12078023c
12078024a
12078024c
12078025a
12078025c
12078026a
12078026c
12078027a
12078027c
12078028a
12078028c
12078029
12078029a
12078029c
12078030a
12078030c
12078031a

brAhmaNAnAM ca ye ke cid vikarmasthA bhavanty uta


vikarmasthAz ca nopekSyA viprA rAjJA kathaM cana
iti rAjJAM purAvRttam abhijalpanti sAdhavaH
yasya sma viSaye rAjJaH steno bhavati vai dvijaH
rAjJa evAparAdhaM taM manyante kilbiSaM nRpa
abhizastam ivAtmAnaM manyante tena karmaNA
tasmAd rAjarSayaH sarve brAhmaNAn anvapAlayan
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
gItaM kekayarAjena hriyamANena rakSasA
kekayAnAm adhipatiM rakSo jagrAha dAruNam
svAdhyAyenAnvitaM rAjann araNye saMzitavratam
rAjovAca
na me steno janapade na kadaryo na madyapaH
nAnAhitAgnir nAyajvA mAmakAntaram AvizaH
na ca me brAhmaNo 'vidvAn nAvratI nApy asomapaH
nAnAhitAgnir viSaye mAmakAntaram AvizaH
nAnAptadakSiNair yajJair yajante viSaye mama
adhIte nAvratI kaz cin mAmakAntaram AvizaH
adhIyate 'dhyApayanti yajante yAjayanti ca
dadati pratigRhNanti SaTsu karmasv avasthitAH
pUjitAH saMvibhaktAz ca mRdavaH satyavAdinaH
brAhmaNA me svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH
na yAcante prayacchanti satyadharmavizAradAH
nAdhyApayanty adhIyante yajante na ca yAjakAH
brAhmaNAn parirakSanti saMgrAmeSv apalAyinaH
kSatriyA me svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH
kRSigorakSavANijyam upajIvanty amAyayA
apramattAH kriyAvantaH suvratAH satyavAdinaH
saMvibhAgaM damaM zaucaM sauhRdaM ca vyapAzritAH
mama vaizyAH svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH
trIn varNAn anutiSThanti yathAvad anasUyakAH
mama zUdrAH svakarmasthA mAmakAntaram AvizaH
kRpaNAnAthavRddhAnAM durbalAturayoSitAm
saMvibhaktAsmi sarveSAM mAmakAntaram AvizaH
kuladezAdidharmANAM prathitAnAM yathAvidhi
avyucchettAsmi sarveSAM mAmakAntaram AvizaH
tapasvino me viSaye pUjitAH paripAlitAH
saMvibhaktAz ca satkRtya mAmakAntaram AvizaH
nAsaMvibhajya bhoktAsmi na vizAmi parastriyam
svatantro jAtu na krIDe mAmakAntaram AvizaH
nAbrahmacArI bhikSAvAn bhikSur vAbrahmacArikaH
anRtvijaM hutaM nAsti mAmakAntaram AvizaH
nAvajAnAmy ahaM vRddhAn na vaidyAn na tapasvinaH
rASTre svapati jAgarmi mAmakAntaram AvizaH
vedAdhyayanasaMpannas tapasvI sarvadharmavit
svAmI sarvasya rAjyasya zrImAn mama purohitaH
dAnena divyAn abhivAJchAmi lokAn; satyenAtho brAhmaNAnAM ca guptyA
zuzrUSayA cApi gurUn upaimi; na me bhayaM vidyate rAkSasebhyaH
na me rASTre vidhavA brahmabandhur; na brAhmaNaH kRpaNo nota coraH
na pArajAyI na ca pApakarmA; na me bhayaM vidyate rAkSasebhyaH
na me zastrair anirbhinnam aGge dvyaGgulam antaram
dharmArthaM yudhyamAnasya mAmakAntaram AvizaH
gobrAhmaNe ca yajJe ca nityaM svastyayanaM mama
AzAsate janA rASTre mAmakAntaram AvizaH
rAkSasa uvAca
yasmAt sarvAsv avasthAsu dharmam evAnvavekSase
tasmAt prApnuhi kaikeya gRhAn svasti vrajAmy aham
yeSAM gobrAhmaNA rakSyAH prajA rakSyAz ca kekaya
na rakSobhyo bhayaM teSAM kuta eva tu mAnuSAt
yeSAM purogamA viprA yeSAM brahmabalaM balam

12078031c
12078032
12078032a
12078032c
12078033a
12078033c
12078034a
12078034c
12079001
12079001a
12079001c
12079002
12079002a
12079002c
12079003
12079003a
12079003c
12079004
12079004a
12079004c
12079005a
12079005c
12079006a
12079006c
12079007a
12079007c
12079008a
12079008c
12079009a
12079009c
12079010a
12079010c
12079011a
12079011c
12079012
12079012a
12079012c
12079013a
12079013c
12079014
12079014a
12079014c
12079015a
12079015c
12079016a
12079016c
12079017a
12079017c
12079018a
12079018c
12079019
12079019a
12079019c
12079020
12079020a
12079020c
12079021a
12079021c
12079022a
12079022c

priyAtithyAs tathA dArAs te vai svargajito narAH


bhISma uvAca
tasmAd dvijAtIn rakSeta te hi rakSanti rakSitAH
AzIr eSAM bhaved rAjJAM rASTraM samyak pravardhate
tasmAd rAjJA vizeSeNa vikarmasthA dvijAtayaH
niyamyAH saMvibhajyAz ca prajAnugrahakAraNAt
ya evaM vartate rAjA paurajAnapadeSv iha
anubhUyeha bhadrANi prApnotIndrasalokatAm
yudhiSThira uvAca
vyAkhyAtA kSatradharmeNa vRttir Apatsu bhArata
kathaM cid vaizyadharmeNa jIved vA brAhmaNo na vA
bhISma uvAca
azaktaH kSatradharmeNa vaizyadharmeNa vartayet
kRSigorakSam AsthAya vyasane vRttisaMkSaye
yudhiSThira uvAca
kAni paNyAni vikrINan svargalokAn na hIyate
brAhmaNo vaizyadharmeNa vartayan bharatarSabha
bhISma uvAca
surA lavaNam ity eva tilAn kesariNaH pazUn
RSabhAn madhu mAMsaM ca kRtAnnaM ca yudhiSThira
sarvAsv avasthAsv etAni brAhmaNaH parivarjayet
eteSAM vikrayAt tAta brAhmaNo narakaM vrajet
ajo 'gnir varuNo meSaH sUryo 'zvaH pRthivI virAT
dhenur yajJaz ca somaz ca na vikreyAH kathaM cana
pakvenAmasya nimayaM na prazaMsanti sAdhavaH
nimayet pakvam Amena bhojanArthAya bhArata
vayaM siddham aziSyAmo bhavAn sAdhayatAm idam
evaM samIkSya nimayan nAdharmo 'sti kadA cana
atra te vartayiSyAmi yathA dharmaH purAtanaH
vyavahArapravRttAnAM tan nibodha yudhiSThira
bhavate 'haM dadAnIdaM bhavAn etat prayacchatu
rucite vartate dharmo na balAt saMpravartate
ity evaM saMpravartanta vyavahArAH purAtanAH
RSINAm itareSAM ca sAdhu cedam asaMzayam
yudhiSThira uvAca
atha tAta yadA sarvAH zastram Adadate prajAH
vyutkrAmanti svadharmebhyaH kSatrasya kSIyate balam
rAjA trAtA na loke syAt kiM tadA syAt parAyaNam
etan me saMzayaM brUhi vistareNa pitAmaha
bhISma uvAca
dAnena tapasA yajJair adroheNa damena ca
brAhmaNapramukhA varNAH kSemam iccheyur AtmanaH
teSAM ye vedabalinas ta utthAya samantataH
rAjJo balaM vardhayeyur mahendrasyeva devatAH
rAjJo hi kSIyamANasya brahmaivAhuH parAyaNam
tasmAd brahmabalenaiva samuttheyaM vijAnatA
yadA tu vijayI rAjA kSemaM rASTre 'bhisaMdadhet
tadA varNA yathAdharmam AvizeyuH svakarmasu
unmaryAde pravRtte tu dasyubhiH saMkare kRte
sarve varNA na duSyeyuH zastravanto yudhiSThira
yudhiSThira uvAca
atha cet sarvataH kSatraM praduSyed brAhmaNAn prati
kas tasya brAhmaNas trAtA ko dharmaH kiM parAyaNam
bhISma uvAca
tapasA brahmacaryeNa zastreNa ca balena ca
amAyayA mAyayA ca niyantavyaM tadA bhavet
kSatrasyAbhipravRddhasya brAhmaNeSu vizeSataH
brahmaiva saMniyantR syAt kSatraM hi brahmasaMbhavam
adbhyo 'gnir brahmataH kSatram azmano loham utthitam
teSAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniSu zAmyati

12079023a
12079023c
12079024a
12079024c
12079025a
12079025c
12079026a
12079026c
12079027a
12079027c
12079028a
12079028c
12079028e
12079029a
12079029c
12079029e
12079030a
12079030c
12079031a
12079031c
12079032a
12079032c
12079033a
12079033c
12079034
12079034a
12079034c
12079035a
12079035c
12079036a
12079036c
12079037
12079037a
12079037c
12079038a
12079038c
12079039a
12079039c
12079040a
12079040c
12079041a
12079041c
12079042a
12079042c
12079043a
12079043c
12080001
12080001a
12080001c
12080002
12080002a
12080002c
12080003a
12080003c
12080004a
12080004c
12080005a
12080005c
12080006a
12080006c

yadA chinatty ayo 'zmAnam agniz cApo 'bhipadyate


kSatraM ca brAhmaNaM dveSTi tadA zAmyanti te trayaH
tasmAd brahmaNi zAmyanti kSatriyANAM yudhiSThira
samudIrNAny ajeyAni tejAMsi ca balAni ca
brahmavIrye mRdUbhUte kSatravIrye ca durbale
duSTeSu sarvavarNeSu brAhmaNAn prati sarvazaH
ye tatra yuddhaM kurvanti tyaktvA jIvitam AtmanaH
brAhmaNAn parirakSanto dharmam AtmAnam eva ca
manasvino manyumantaH puNyalokA bhavanti te
brAhmaNArthaM hi sarveSAM zastragrahaNam iSyate
ati sviSTasvadhItAnAM lokAn ati tapasvinAm
anAzakAgnyor vizatAM zUrA yAnti parAM gatim
evam evAtmanas tyAgAn nAnyaM dharmaM vidur janAH
tebhyo namaz ca bhadraM ca ye zarIrANi juhvati
brahmadviSo niyacchantas teSAM no 'stu salokatA
brahmalokajitaH svargyAn vIrAMs tAn manur abravIt
yathAzvamedhAvabhRthe snAtAH pUtA bhavanty uta
duSkRtaH sukRtaz caiva tathA zastrahatA raNe
bhavaty adharmo dharmo hi dharmAdharmAv ubhAv api
kAraNAd dezakAlasya dezakAlaH sa tAdRzaH
maitrAH krUrANi kurvanto jayanti svargam uttamam
dharmyAH pApAni kurvanto gacchanti paramAM gatim
brAhmaNas triSu kAleSu zastraM gRhNan na duSyati
AtmatrANe varNadoSe durgasya niyameSu ca
yudhiSThira uvAca
abhyutthite dasyubale kSatrArthe varNasaMkare
saMpramUDheSu varNeSu yady anyo 'bhibhaved balI
brAhmaNo yadi vA vaizyaH zUdro vA rAjasattama
dasyubhyo 'tha prajA rakSed daNDaM dharmeNa dhArayan
kAryaM kuryAn na vA kuryAt saMvAryo vA bhaven na vA
na sma zastraM grahItavyam anyatra kSatrabandhutaH
bhISma uvAca
apAre yo bhavet pAram aplave yaH plavo bhavet
zUdro vA yadi vApy anyaH sarvathA mAnam arhati
yam Azritya narA rAjan vartayeyur yathAsukham
anAthAH pAlyamAnA vai dasyubhiH paripIDitAH
tam eva pUjayeraMs te prItyA svam iva bAndhavam
mahad dhy abhIkSNaM kauravya kartA sanmAnam arhati
kim ukSNAvahatA kRtyaM kiM dhenvA cApy adugdhayA
vandhyayA bhAryayA ko 'rthaH ko 'rtho rAjJApy arakSatA
yathA dArumayo hastI yathA carmamayo mRgaH
yathA hy anetraH zakaTaH pathi kSetraM yathoSaram
evaM brahmAnadhIyAnaM rAjA yaz ca na rakSitA
na varSati ca yo meghaH sarva ete nirarthakAH
nityaM yas tu sato rakSed asataz ca nibarhayet
sa eva rAjA kartavyas tena sarvam idaM dhRtam
yudhiSThira uvAca
kvasamutthAH kathaMzIlA RtvijaH syuH pitAmaha
kathaMvidhAz ca rAjendra tad brUhi vadatAM vara
bhISma uvAca
pratikarma purAcAra RtvijAM sma vidhIyate
Adau chandAMsi vijJAya dvijAnAM zrutam eva ca
ye tv ekaratayo nityaM dhIrA nApriyavAdinaH
parasparasya suhRdaH saMmatAH samadarzinaH
yeSv AnRzaMsyaM satyaM cApy ahiMsA tapa Arjavam
adroho nAbhimAnaz ca hrIs titikSA damaH zamaH
hrImAn satyadhRtir dAnto bhUtAnAm avihiMsakaH
akAmadveSasaMyuktas tribhiH zuklaiH samanvitaH
ahiMsako jJAnatRptaH sa brahmAsanam arhati
ete mahartvijas tAta sarve mAnyA yathAtatham

12080007
12080007a
12080007c
12080008a
12080008c
12080009a
12080009c
12080010
12080010a
12080010c
12080011a
12080011c
12080012a
12080012c
12080013a
12080013c
12080013e
12080014a
12080014c
12080014e
12080015a
12080015c
12080016a
12080016c
12080017a
12080017c
12080018a
12080018c
12080019a
12080019c
12080020a
12080020c
12081001
12081001a
12081001c
12081002a
12081002c
12081003
12081003a
12081003c
12081004a
12081004c
12081005a
12081005c
12081006a
12081006c
12081007a
12081007c
12081008a
12081008c
12081009a
12081009c
12081010a
12081010c
12081011a
12081011c
12081012a
12081012c
12081013a
12081013c

yudhiSThira uvAca
yad idaM vedavacanaM dakSiNAsu vidhIyate
idaM deyam idaM deyaM na kva cid vyavatiSThate
nedaM prati dhanaM zAstram Apaddharmam azAstrataH
AjJA zAstrasya ghoreyaM na zaktiM samavekSate
zraddhAm Arabhya yaSTavyam ity eSA vaidikI zrutiH
mithyopetasya yajJasya kim u zraddhA kariSyati
bhISma uvAca
na vedAnAM paribhavAn na zAThyena na mAyayA
kaz cin mahad avApnoti mA te bhUd buddhir IdRzI
yajJAGgaM dakSiNAs tAta vedAnAM paribRMhaNam
na mantrA dakSiNAhInAs tArayanti kathaM cana
zaktis tu pUrNapAtreNa saMmitAnavamA bhavet
avazyaM tAta yaSTavyaM tribhir varNair yathAvidhi
somo rAjA brAhmaNAnAm ity eSA vaidikI zrutiH
taM ca vikretum icchanti na vRthA vRttir iSyate
tena krItena dharmeNa tato yajJaH pratAyate
ity evaM dharmataH khyAtam RSibhir dharmavAdibhiH
pumAn yajJaz ca somaz ca nyAyavRtto yathA bhavet
anyAyavRttaH puruSo na parasya na cAtmanaH
zarIraM yajJapAtrANi ity eSA zrUyate zrutiH
tAni samyak praNItAni brAhmaNAnAM mahAtmanAm
tapo yajJAd api zreSTham ity eSA paramA zrutiH
tat te tapaH pravakSyAmi vidvaMs tad api me zRNu
ahiMsA satyavacanam AnRzaMsyaM damo ghRNA
etat tapo vidur dhIrA na zarIrasya zoSaNam
aprAmANyaM ca vedAnAM zAstrANAM cAtilaGghanam
avyavasthA ca sarvatra tad vai nAzanam AtmanaH
nibodha dazahotqNAM vidhAnaM pArtha yAdRzam
cittiH sruk cittam AjyaM ca pavitraM jJAnam uttamam
sarvaM jihmaM mRtyupadam ArjavaM brahmaNaH padam
etAvAJ jJAnaviSayaH kiM pralApaH kariSyati
yudhiSThira uvAca
yad apy alpataraM karma tad apy ekena duSkaram
puruSeNAsahAyena kim u rAjyaM pitAmaha
kiMzIlaH kiMsamAcAro rAjJo 'rthasacivo bhavet
kIdRze vizvased rAjA kIdRze nApi vizvaset
bhISma uvAca
caturvidhAni mitrANi rAjJAM rAjan bhavanty uta
sahArtho bhajamAnaz ca sahajaH kRtrimas tathA
dharmAtmA paJcamaM mitraM sa tu naikasya na dvayoH
yato dharmas tato vA syAn madhyastho vA tato bhavet
yas tasyArtho na roceta na taM tasya prakAzayet
dharmAdharmeNa rAjAnaz caranti vijigISavaH
caturNAM madhyamau zreSThau nityaM zaGkyau tathAparau
sarve nityaM zaGkitavyAH pratyakSaM kAryam AtmanaH
na hi rAjJA pramAdo vai kartavyo mitrarakSaNe
pramAdinaM hi rAjAnaM lokAH paribhavanty uta
asAdhuH sAdhutAm eti sAdhur bhavati dAruNaH
ariz ca mitraM bhavati mitraM cApi praduSyati
anityacittaH puruSas tasmin ko jAtu vizvaset
tasmAt pradhAnaM yat kAryaM pratyakSaM tat samAcaret
ekAntena hi vizvAsaH kRtsno dharmArthanAzakaH
avizvAsaz ca sarvatra mRtyunA na viziSyate
akAlamRtyur vizvAso vizvasan hi vipadyate
yasmin karoti vizvAsam icchatas tasya jIvati
tasmAd vizvasitavyaM ca zaGkitavyaM ca keSu cit
eSA nItigatis tAta lakSmIz caiva sanAtanI
yaM manyeta mamAbhAvAd imam arthAgamaH spRzet
nityaM tasmAc chaGkitavyam amitraM taM vidur budhAH

12081014a
12081014c
12081015a
12081015c
12081016a
12081016c
12081017a
12081017c
12081018a
12081018c
12081019a
12081019c
12081020a
12081020c
12081021a
12081021c
12081022a
12081022c
12081023a
12081023c
12081024a
12081024c
12081025a
12081025c
12081026a
12081026c
12081027a
12081027c
12081028a
12081028c
12081029a
12081029c
12081030a
12081030c
12081031a
12081031c
12081032a
12081032c
12081033a
12081033c
12081034a
12081034c
12081035a
12081035c
12081036a
12081036c
12081037a
12081037c
12081038a
12081038c
12081039a
12081039c
12081040a
12081040c
12081041a
12081041c
12082001
12082001a
12082001c
12082002

yasya kSetrAd apy udakaM kSetram anyasya gacchati


na tatrAnicchatas tasya bhidyeran sarvasetavaH
tathaivAty udakAd bhItas tasya bhedanam icchati
yam evaMlakSaNaM vidyAt tam amitraM vinirdizet
yaH samRddhyA na tuSyeta kSaye dInataro bhavet
etad uttamamitrasya nimittam abhicakSate
yaM manyeta mamAbhAvAd asyAbhAvo bhaved iti
tasmin kurvIta vizvAsaM yathA pitari vai tathA
taM zaktyA vardhamAnaz ca sarvataH paribRMhayet
nityaM kSatAd vArayati yo dharmeSv api karmasu
kSatAd bhItaM vijAnIyAd uttamaM mitralakSaNam
ye tasya kSatam icchanti te tasya ripavaH smRtAH
vyasanAn nityabhIto 'sau samRddhyAm eva tRpyate
yat syAd evaMvidhaM mitraM tad Atmasamam ucyate
rUpavarNasvaropetas titikSur anasUyakaH
kulInaH zIlasaMpannaH sa te syAt pratyanantaraH
medhAvI smRtimAn dakSaH prakRtyA cAnRzaMsavAn
yo mAnito 'mAnito vA na saMdUSyet kadA cana
Rtvig vA yadi vAcAryaH sakhA vAtyantasaMstutaH
gRhe vased amAtyas te yaH syAt paramapUjitaH
sa te vidyAt paraM mantraM prakRtiM cArthadharmayoH
vizvAsas te bhavet tatra yathA pitari vai tathA
naiva dvau na trayaH kAryA na mRSyeran parasparam
ekArthAd eva bhUtAnAM bhedo bhavati sarvadA
kIrtipradhAno yaz ca syAd yaz ca syAt samaye sthitaH
samarthAn yaz ca na dveSTi samarthAn kurute ca yaH
yo na kAmAd bhayAl lobhAt krodhAd vA dharmam utsRjet
dakSaH paryAptavacanaH sa te syAt pratyanantaraH
zUraz cAryaz ca vidvAMz ca pratipattivizAradaH
kulInaH zIlasaMpannas titikSur anasUyakaH
ete hy amAtyAH kartavyAH sarvakarmasv avasthitAH
pUjitAH saMvibhaktAz ca susahAyAH svanuSThitAH
kRtsnam ete vinikSiptAH pratirUpeSu karmasu
yuktA mahatsu kAryeSu zreyAMsy utpAdayanti ca
ete karmANi kurvanti spardhamAnA mithaH sadA
anutiSThanti caivArthAn AcakSANAH parasparam
jJAtibhyaz caiva bibhyethA mRtyor iva yataH sadA
uparAjeva rAjardhiM jJAtir na sahate sadA
Rjor mRdor vadAnyasya hrImataH satyavAdinaH
nAnyo jJAter mahAbAho vinAzam abhinandati
ajJAtitA nAtisukhA nAvajJeyAs tv ataH param
ajJAtimantaM puruSaM pare paribhavanty uta
nikRtasya narair anyair jJAtir eva parAyaNam
nAnyair nikAraM sahate jJAter jJAtiH kadA cana
AtmAnam eva jAnAti nikRtaM bAndhavair api
teSu santi guNAz caiva nairguNyaM teSu lakSyate
nAjJAtir anugRhNAti nAjJAtir digdham asyati
ubhayaM jJAtilokeSu dRzyate sAdhv asAdhu ca
tAn mAnayet pUjayec ca nityaM vAcA ca karmaNA
kuryAc ca priyam etebhyo nApriyaM kiM cid Acaret
vizvastavad avizvastas teSu varteta sarvadA
na hi doSo guNo veti nispRktas teSu dRzyate
tasyaivaM vartamAnasya puruSasyApramAdinaH
amitrAH saMprasIdanti tathA mitrIbhavanty api
ya evaM vartate nityaM jJAtisaMbandhimaNDale
mitreSv amitreSv aizvarye ciraM yazasi tiSThati
yudhiSThira uvAca
evam agrAhyake tasmiJ jJAtisaMbandhimaNDale
mitreSv amitreSv api ca kathaM bhAvo vibhAvyate
bhISma uvAca

12082002a
12082002c
12082003
12082003a
12082003c
12082004a
12082004c
12082005a
12082005c
12082006a
12082006c
12082007a
12082007c
12082008a
12082008c
12082009a
12082009c
12082010a
12082010c
12082011a
12082011c
12082012a
12082012c
12082013
12082013a
12082013c
12082014a
12082014c
12082015a
12082015c
12082016a
12082016c
12082017a
12082017c
12082018a
12082018c
12082019a
12082019c
12082020
12082020a
12082020c
12082021
12082021a
12082021c
12082022a
12082022c
12082023a
12082023c
12082024a
12082024c
12082025a
12082025c
12082026a
12082026c
12082027a
12082027c
12082028a
12082028c
12082029a
12082029c

atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam


vAsudevasya saMvAdaM surarSer nAradasya ca
vAsudeva uvAca
nAsuhRt paramaM mantraM nAradArhati veditum
apaNDito vApi suhRt paNDito vApi nAtmavAn
sa te sauhRdam AsthAya kiM cid vakSyAmi nArada
kRtsnAM ca buddhiM saMprekSya saMpRcche tridivaMgama
dAsyam aizvaryavAdena jJAtInAM vai karomy aham
ardhabhoktAsmi bhogAnAM vAgduruktAni ca kSame
araNIm agnikAmo vA mathnAti hRdayaM mama
vAcA duruktaM devarSe tan me dahati nityadA
balaM saMkarSaNe nityaM saukumAryaM punar gade
rUpeNa mattaH pradyumnaH so 'sahAyo 'smi nArada
anye hi sumahAbhAgA balavanto durAsadAH
nityotthAnena saMpannA nAradAndhakavRSNayaH
yasya na syur na vai sa syAd yasya syuH kRcchram eva tat
dvAbhyAM nivArito nityaM vRNomy ekataraM na ca
syAtAM yasyAhukAkrUrau kiM nu duHkhataraM tataH
yasya vApi na tau syAtAM kiM nu duHkhataraM tataH
so 'haM kitavamAteva dvayor api mahAmune
ekasya jayam AzaMse dvitIyasyAparAjayam
mamaivaM klizyamAnasya nAradobhayataH sadA
vaktum arhasi yac chreyo jJAtInAm Atmanas tathA
nArada uvAca
Apado dvividhAH kRSNa bAhyAz cAbhyantarAz ca ha
prAdurbhavanti vArSNeya svakRtA yadi vAnyataH
seyam AbhyantarA tubhyam Apat kRcchrA svakarmajA
akrUrabhojaprabhavAH sarve hy ete tadanvayAH
arthahetor hi kAmAd vAdvArA bIbhatsayApi vA
AtmanA prAptam aizvaryam anyatra pratipAditam
kRtamUlam idAnIM taj jAtazabdaM sahAyavat
na zakyaM punar AdAtuM vAntam annam iva tvayA
babhrUgrasenayo rAjyaM nAptuM zakyaM kathaM cana
jJAtibhedabhayAt kRSNa tvayA cApi vizeSataH
tac cet sidhyet prayatnena kRtvA karma suduSkaram
mahAkSayavyayaM vA syAd vinAzo vA punar bhavet
anAyasena zastreNa mRdunA hRdayacchidA
jihvAm uddhara sarveSAM parimRjyAnumRjya ca
vAsudeva uvAca
anAyasaM mune zastraM mRdu vidyAm ahaM katham
yenaiSAm uddhare jihvAM parimRjyAnumRjya ca
nArada uvAca
zaktyAnnadAnaM satataM titikSA dama Arjavam
yathArhapratipUjA ca zastram etad anAyasam
jJAtInAM vaktukAmAnAM kaTUni ca laghUni ca
girA tvaM hRdayaM vAcaM zamayasva manAMsi ca
nAmahApuruSaH kaz cin nAnAtmA nAsahAyavAn
mahatIM dhuram Adatte tAm udyamyorasA vaha
sarva eva guruM bhAram anaDvAn vahate same
durge pratIkaH sugavo bhAraM vahati durvaham
bhedAd vinAzaH saMghAnAM saMghamukhyo 'si kezava
yathA tvAM prApya notsIded ayaM saMghas tathA kuru
nAnyatra buddhikSAntibhyAM nAnyatrendriyanigrahAt
nAnyatra dhanasaMtyAgAd gaNaH prAjJe 'vatiSThate
dhanyaM yazasyam AyuSyaM svapakSodbhAvanaM zubham
jJAtInAm avinAzaH syAd yathA kRSNa tathA kuru
AyatyAM ca tadAtve ca na te 'sty aviditaM prabho
SADguNyasya vidhAnena yAtrAyAnavidhau tathA
mAdhavAH kukurA bhojAH sarve cAndhakavRSNayaH
tvayy AsaktA mahAbAho lokA lokezvarAz ca ye

12082030a
12082030c
12082030e
12083001
12083001a
12083001c
12083002a
12083002c
12083003a
12083003c
12083004a
12083004c
12083005a
12083005c
12083006a
12083006c
12083007a
12083007c
12083008a
12083008c
12083009a
12083009c
12083010a
12083010c
12083011a
12083011c
12083012a
12083012c
12083013a
12083013c
12083014a
12083014c
12083015a
12083015c
12083016a
12083016c
12083017a
12083017c
12083018a
12083018c
12083019a
12083019c
12083020a
12083020c
12083021a
12083021c
12083022a
12083022c
12083023
12083023a
12083023c
12083024a
12083024c
12083025a
12083025c
12083026a
12083026c
12083027a
12083027c
12083028a

upAsate hi tvadbuddhim RSayaz cApi mAdhava


tvaM guruH sarvabhUtAnAM jAnISe tvaM gatAgatam
tvAm AsAdya yaduzreSTham edhante jJAtinaH sukham
bhISma uvAca
eSA prathamato vRttir dvitIyAM zRNu bhArata
yaH kaz cij janayed arthaM rAjJA rakSyaH sa mAnavaH
hriyamANam amAtyena bhRto vA yadi vAbhRtaH
yo rAjakozaM nazyantam AcakSIta yudhiSThira
zrotavyaM tasya ca raho rakSyaz cAmAtyato bhavet
amAtyA hy upahantAraM bhUyiSThaM ghnanti bhArata
rAjakozasya goptAraM rAjakozavilopakAH
sametya sarve bAdhante sa vinazyaty arakSitaH
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
muniH kAlakavRkSIyaH kausalyaM yad uvAca ha
kosalAnAm AdhipatyaM saMprApte kSemadarzini
muniH kAlakavRkSIya AjagAmeti naH zrutam
sa kAkaM paJjare baddhvA viSayaM kSemadarzinaH
pUrvaM paryacarad yuktaH pravRttyarthI punaH punaH
adhIye vAyasIM vidyAM zaMsanti mama vAyasAH
anAgatam atItaM ca yac ca saMprati vartate
iti rASTre paripatan bahuzaH puruSaiH saha
sarveSAM rAjayuktAnAM duSkRtaM paripRSTavAn
sa buddhvA tasya rASTrasya vyavasAyaM hi sarvazaH
rAjayuktApacArAMz ca sarvAn buddhvA tatas tataH
tam eva kAkam AdAya rAjAnaM draSTum Agamat
sarvajJo 'smIti vacanaM bruvANaH saMzitavrataH
sa sma kausalyam Agamya rAjAmAtyam alaMkRtam
prAha kAkasya vacanAd amutredaM tvayA kRtam
asau cAsau ca jAnIte rAjakozas tvayA hRtaH
evam AkhyAti kAko 'yaM tac chIghram anugamyatAm
tathAnyAn api sa prAha rAjakozaharAn sadA
na cAsya vacanaM kiM cid akRtaM zrUyate kva cit
tena viprakRtAH sarve rAjayuktAH kurUdvaha
tam atikramya suptasya nizi kAkam apothayan
vAyasaM tu vinirbhinnaM dRSTvA bANena paJjare
pUrvAhNe brAhmaNo vAkyaM kSemadarzinam abravIt
rAjaMs tvAm abhayaM yAce prabhuM prANadhanezvaram
anujJAtas tvayA brUyAM vacanaM tvatpuro hitam
mitrArtham abhisaMtapto bhaktyA sarvAtmanA gataH
ayaM tavArthaM harate yo brUyAd akSamAnvitaH
saMbubodhayiSur mitraM sadazvam iva sArathiH
atimanyuprasakto hi prasajya hitakAraNam
tathAvidhasya suhRdaH kSantavyaM saMvijAnatA
aizvaryam icchatA nityaM puruSeNa bubhUSatA
taM rAjA pratyuvAcedaM yan mA kiM cid bhavAn vadet
kasmAd ahaM na kSameyam AkAGkSann Atmano hitam
brAhmaNa pratijAnIhi prabrUhi yadi cecchasi
kariSyAmi hi te vAkyaM yad yan mAM vipra vakSyasi
munir uvAca
jJAtvA nayAn apAyAMz ca bhRtyatas te bhayAni ca
bhaktyA vRttiM samAkhyAtuM bhavato 'ntikam Agamam
prAg evoktaz ca doSo 'yam AcAryair nRpasevinAm
agatIkagatir hy eSA yA rAjJA saha jIvikA
AzIviSaiz ca tasyAhuH saMgataM yasya rAjabhiH
bahumitrAz ca rAjAno bahvamitrAs tathaiva ca
tebhyaH sarvebhya evAhur bhayaM rAjopasevinAm
athaiSAm ekato rAjan muhUrtAd eva bhIr bhavet
naikAntenApramAdo hi kartuM zakyo mahIpatau
na tu pramAdaH kartavyaH kathaM cid bhUtim icchatA
pramAdAd dhi skhaled rAjA skhalite nAsti jIvitam

12083028c
12083029a
12083029c
12083030a
12083030c
12083031a
12083031c
12083031e
12083032a
12083032c
12083033a
12083033c
12083033e
12083034a
12083034c
12083035a
12083035c
12083036a
12083036c
12083037a
12083037c
12083038a
12083038c
12083039a
12083039c
12083040a
12083040c
12083041a
12083041c
12083042a
12083042c
12083043a
12083043c
12083044a
12083044c
12083045a
12083045c
12083045e
12083046a
12083046c
12083046e
12083047a
12083047c
12083048a
12083048c
12083049a
12083049c
12083050a
12083050c
12083050e
12083051a
12083051c
12083052a
12083052c
12083053a
12083053c
12083053e
12083054a
12083054c
12083055

agniM dIptam ivAsIded rAjAnam upazikSitaH


AzIviSam iva kruddhaM prabhuM prANadhanezvaram
yatnenopacaren nityaM nAham asmIti mAnavaH
durvyAhRtAc chaGkamAno duSkRtAd duradhiSThitAt
durAsitAd durvrajitAd iGgitAd aGgaceSTitAt
devateva hi sarvArthAn kuryAd rAjA prasAditaH
vaizvAnara iva kruddhaH samUlam api nirdahet
iti rAjan mayaH prAha vartate ca tathaiva tat
atha bhUyAMsam evArthaM kariSyAmi punaH punaH
dadAty asmadvidho 'mAtyo buddhisAhAyyam Apadi
vAyasaz caiva me rAjann antakAyAbhisaMhitaH
na ca me 'tra bhavAn garhyo na ca yeSAM bhavAn priyaH
hitAhitAMs tu budhyethA mA parokSamatir bhava
ye tv AdAnaparA eva vasanti bhavato gRhe
abhUtikAmA bhUtAnAM tAdRzair me 'bhisaMhitam
ye vA bhavadvinAzena rAjyam icchanty anantaram
antarair abhisaMdhAya rAjan sidhyanti nAnyathA
teSAm ahaM bhayAd rAjan gamiSyAmy anyam Azramam
tair hi me saMdhito bANaH kAke nipatitaH prabho
chadmanA mama kAkaz ca gamito yamasAdanam
dRSTaM hy etan mayA rAjaMs tapodIrgheNa cakSuSA
bahunakrajhaSagrAhAM timiMgilagaNAyutAm
kAkena baDizenemAm atArSaM tvAm ahaM nadIm
sthANvazmakaNTakavatIM vyAghrasiMhagajAkulAm
durAsadAM duSpravezAM guhAM haimavatIm iva
agninA tAmasaM durgaM naubhir ApyaM ca gamyate
rAjadurgAvataraNe nopAyaM paNDitA viduH
gahanaM bhavato rAjyam andhakAratamovRtam
neha vizvasituM zakyaM bhavatApi kuto mayA
ato nAyaM zubho vAsas tulye sadasatI iha
vadho hy evAtra sukRte duSkRte na ca saMzayaH
nyAyato duSkRte ghAtaH sukRte syAt kathaM vadhaH
neha yuktaM ciraM sthAtuM javenAto vrajed budhaH
sItA nAma nadI rAjan plavo yasyAM nimajjati
tathopamAm imAM manye vAgurAM sarvaghAtinIm
madhuprapAto hi bhavAn bhojanaM viSasaMyutam
asatAm iva te bhAvo vartate na satAm iva
AzIviSaiH parivRtaH kUpas tvam iva pArthiva
durgatIrthA bRhatkUlA karIrIvetrasaMyutA
nadI madhurapAnIyA yathA rAjaMs tathA bhavAn
zvagRdhragomAyuyuto rAjahaMsasamo hy asi
yathAzritya mahAvRkSaM kakSaH saMvardhate mahAn
tatas taM saMvRNoty eva tam atItya ca vardhate
tenaivopendhano nUnaM dAvo dahati dAruNaH
tathopamA hy amAtyAs te rAjaMs tAn parizodhaya
bhavataiva kRtA rAjan bhavatA paripAlitAH
bhavantaM paryavajJAya jighAMsanti bhavatpriyam
uSitaM zaGkamAnena pramAdaM parirakSatA
antaHsarpa ivAgAre vIrapatnyA ivAlaye
zIlaM jijJAsamAnena rAjJaz ca sahajIvinA
kaccij jitendriyo rAjA kaccid abhyantarA jitAH
kaccid eSAM priyo rAjA kaccid rAjJaH priyAH prajAH
jijJAsur iha saMprAptas tavAhaM rAjasattama
tasya me rocase rAjan kSudhitasyeva bhojanam
amAtyA me na rocante vitRSNasya yathodakam
bhavato 'rthakRd ity eva mayi doSo hi taiH kRtaH
vidyate kAraNaM nAnyad iti me nAtra saMzayaH
na hi teSAm ahaM drugdhas tat teSAM doSavad gatam
arer hi durhatAd bheyaM bhagnapRSThAd ivoragAt
rAjovAca

12083055a
12083055c
12083056a
12083056c
12083057a
12083057c
12083058
12083058a
12083058c
12083059a
12083059c
12083060a
12083060c
12083061a
12083061c
12083062a
12083062c
12083063a
12083063c
12083064a
12083064c
12083065
12083065a
12083065c
12083066a
12083066c
12083067a
12083067c
12084001
12084001a
12084001c
12084002a
12084002c
12084003a
12084003c
12084004a
12084004c
12084005a
12084005c
12084006a
12084006c
12084007a
12084007c
12084008a
12084008c
12084009a
12084009c
12084010a
12084010c
12084011a
12084011c
12084012a
12084012c
12084013a
12084013c
12084014a
12084014c
12084015a
12084015c
12084016a

bhUyasA paribarheNa satkAreNa ca bhUyasA


pUjito brAhmaNazreSTha bhUyo vasa gRhe mama
ye tvAM brAhmaNa necchanti na te vatsyanti me gRhe
bhavataiva hi taj jJeyaM yad idAnIm anantaram
yathA syAd duSkRto daNDo yathA ca sukRtaM kRtam
tathA samIkSya bhagavaJ zreyase viniyuGkSva mAm
munir uvAca
adarzayann imaM doSam ekaikaM durbalaM kuru
tataH kAraNam AjJAya puruSaM puruSaM jahi
ekadoSA hi bahavo mRdnIyur api kaNTakAn
mantrabhedabhayAd rAjaMs tasmAd etad bravImi te
vayaM tu brAhmaNA nAma mRdudaNDAH kRpAlavaH
svasti cecchAmi bhavataH pareSAM ca yathAtmanaH
rAjann AtmAnam AcakSe saMbandhI bhavato hy aham
muniH kAlakavRkSIya ity evam abhisaMjJitaH
pituH sakhA ca bhavataH saMmataH satyasaMgaraH
vyApanne bhavato rAjye rAjan pitari saMsthite
sarvakAmAn parityajya tapas taptaM tadA mayA
snehAt tvAM prabravImy etan mA bhUyo vibhramed iti
ubhe dRSTvA duHkhasukhe rAjyaM prApya yadRcchayA
rAjyenAmAtyasaMsthena kathaM rAjan pramAdyasi
bhISma uvAca
tato rAjakule nAndI saMjajJe bhUyasI punaH
purohitakule caiva saMprApte brAhmaNarSabhe
ekacchatrAM mahIM kRtvA kausalyAya yazasvine
muniH kAlakavRkSIya Ije kratubhir uttamaiH
hitaM tad vacanaM zrutvA kausalyo 'nvaziSan mahIm
tathA ca kRtavAn rAjA yathoktaM tena bhArata
bhISma uvAca
hrIniSedhAH sadA santaH satyArjavasamanvitAH
zaktAH kathayituM samyak te tava syuH sabhAsadaH
atyADhyAMz cAtizUrAMz ca brAhmaNAMz ca bahuzrutAn
susaMtuSTAMz ca kaunteya mahotsAhAMz ca karmasu
etAn sahAyA&l lipsethAH sarvAsv Apatsu bhArata
kulInaH pUjito nityaM na hi zaktiM nigUhati
prasannaM hy aprasannaM vA pIDitaM hRtam eva vA
Avartayati bhUyiSThaM tad eko hy anupAlitaH
kulInA dezajAH prAjJA rUpavanto bahuzrutAH
pragalbhAz cAnuraktAz ca te tava syuH paricchadAH
dauSkuleyAz ca lubdhAz ca nRzaMsA nirapatrapAH
te tvAM tAta niSeveyur yAvad ArdrakapANayaH
arthamAnArghyasatkArair bhogair uccAvacaiH priyAn
yAn arthabhAjo manyethAs te te syuH sukhabhAginaH
abhinnavRttA vidvAMsaH sadvRttAz caritavratAH
na tvAM nityArthino jahyur akSudrAH satyavAdinaH
anAryA ye na jAnanti samayaM mandacetasaH
tebhyaH pratijugupsethA jAnIyAH samayacyutAn
naikam icched gaNaM hitvA syAc ced anyataragrahaH
yas tv eko bahubhiH zreyAn kAmaM tena gaNaM tyajet
zreyaso lakSaNaM hy etad vikramo yasya dRzyate
kIrtipradhAno yaz ca syAt samaye yaz ca tiSThati
samarthAn pUjayed yaz ca nAspardhyaiH spardhate ca yaH
na ca kAmAd bhayAt krodhAl lobhAd vA dharmam utsRjet
amAnI satyavAk zakto jitAtmA mAnyamAnitA
sa te mantrasahAyaH syAt sarvAvasthaM parIkSitaH
kulInaH satyasaMpannas titikSur dakSa AtmavAn
zUraH kRtajJaH satyaz ca zreyasaH pArtha lakSaNam
tasyaivaM vartamAnasya puruSasya vijAnataH
amitrAH saMprasIdanti tato mitrIbhavanty api
ata Urdhvam amAtyAnAM parIkSeta guNAguNAn

12084016c
12084017a
12084017c
12084018a
12084018c
12084019a
12084019c
12084020a
12084020c
12084021a
12084021c
12084022a
12084022c
12084023a
12084023c
12084024a
12084024c
12084025a
12084025c
12084026a
12084026c
12084027a
12084027c
12084028a
12084028c
12084029a
12084029c
12084030a
12084030c
12084031a
12084031c
12084032a
12084032c
12084033a
12084033c
12084034a
12084034c
12084035a
12084035c
12084036a
12084036c
12084037a
12084037c
12084038a
12084038c
12084039a
12084039c
12084040a
12084040c
12084041a
12084041c
12084042a
12084042c
12084043a
12084043c
12084044a
12084044c
12084045a
12084045c
12084046a

saMyatAtmA kRtaprajJo bhUtikAmaz ca bhUmipaH


saMbaddhAH puruSair Aptair abhijAtaiH svadezajaiH
ahAryair avyabhIcAraiH sarvataH suparIkSitaiH
yodhAH srauvAs tathA maulAs tathaivAnye 'py avaskRtAH
kartavyA bhUtikAmena puruSeNa bubhUSatA
yeSAM vainayikI buddhiH prakRtA caiva zobhanA
tejo dhairyaM kSamA zaucam anurAga sthitir dhRtiH
parIkSitaguNAn nityaM prauDhabhAvAn dhuraMdharAn
paJcopadhAvyatItAMz ca kuryAd rAjArthakAriNaH
paryAptavacanAn vIrAn pratipattivizAradAn
kulInAn satyasaMpannAn iGgitajJAn aniSThurAn
dezakAlavidhAnajJAn bhartRkAryahitaiSiNaH
nityam artheSu sarveSu rAjA kurvIta mantriNaH
hInatejA hy asaMhRSTo naiva jAtu vyavasyati
avazyaM janayaty eva sarvakarmasu saMzayAn
evam alpazruto mantrI kalyANAbhijano 'py uta
dharmArthakAmayukto 'pi nAlaM mantraM parIkSitum
tathaivAnabhijAto 'pi kAmam astu bahuzrutaH
anAyaka ivAcakSur muhyaty UhyeSu karmasu
yo vA hy asthirasaMkalpo buddhimAn AgatAgamaH
upAyajJo 'pi nAlaM sa karma yApayituM ciram
kevalAt punar AcArAt karmaNo nopapadyate
parimarzo vizeSANAm azrutasyeha durmateH
mantriNy ananurakte tu vizvAso na hi vidyate
tasmAd ananuraktAya naiva mantraM prakAzayet
vyathayed dhi sa rAjAnaM mantribhiH sahito 'nRjuH
mArutopahatacchidraiH pravizyAgnir iva drumam
saMkrudhyaty ekadA svAmI sthAnAc caivApakarSati
vAcA kSipati saMrabdhas tataH pazcAt prasIdati
tAni tAny anuraktena zakyAny anutitikSitum
mantriNAM ca bhavet krodho visphUrjitam ivAzaneH
yas tu saMharate tAni bhartuH priyacikIrSayA
samAnasukhaduHkhaM taM pRcched artheSu mAnavam
anRjus tv anurakto 'pi saMpannaz cetarair guNaiH
rAjJaH prajJAnayukto 'pi na mantraM zrotum arhati
yo 'mitraiH saha saMbaddho na paurAn bahu manyate
sa suhRt tAdRzo rAjJo na mantraM zrotum arhati
avidvAn azuciH stabdhaH zatrusevI vikatthanaH
sa suhRt krodhano lubdho na mantraM zrotum arhati
Agantuz cAnurakto 'pi kAmam astu bahuzrutaH
satkRtaH saMvibhakto vA na mantraM zrotum arhati
yas tv alpenApi kAryeNa sakRd AkSArito bhavet
punar anyair guNair yukto na mantraM zrotum arhati
kRtaprajJaz ca medhAvI budho jAnapadaH zuciH
sarvakarmasu yaH zuddhaH sa mantraM zrotum arhati
jJAnavijJAnasaMpannaH prakRtijJaH parAtmanoH
suhRd Atmasamo rAjJaH sa mantraM zrotum arhati
satyavAk zIlasaMpanno gambhIraH satrapo mRduH
pitRpaitAmaho yaH syAt sa mantraM zrotum arhati
saMtuSTaH saMmataH satyaH zauTIro dveSyapApakaH
mantravit kAlavic chUraH sa mantraM zrotum arhati
sarvalokaM samaM zaktaH sAntvena kurute vaze
tasmai mantraH prayoktavyo daNDam AdhitsatA nRpa
paurajAnapadA yasmin vizvAsaM dharmato gatAH
yoddhA nayavipazcic ca sa mantraM zrotum arhati
tasmAt sarvair guNair etair upapannAH supUjitAH
mantriNaH prakRtijJAH syus tryavarA mahad IpsavaH
svAsu prakRtiSu chidraM lakSayeran parasya ca
mantriNo mantramUlaM hi rAjJo rASTraM vivardhate
nAsya chidraM paraH pazyec chidreSu param anviyAt

12084046c
12084047a
12084047c
12084048a
12084048c
12084049a
12084049c
12084050a
12084050c
12084051a
12084051c
12084052a
12084052c
12084053a
12084053c
t
12084054a
12084054c
12085001
12085001a
12085001c
12085002
12085002a
12085002c
12085003
12085003a
12085003c
12085004a
12085004c
12085005a
12085005c
12085006a
12085006c
12085007a
12085007c
12085008a
12085008c
12085009a
12085009c
12085010a
12085010c
12085011
12085011a
12085011c
12086001
12086001a
12086001c
12086002
12086002a
12086002c
12086003
12086003a
12086003c
12086004a
12086004c
12086005
12086005a
12086005c
12086006a
12086006c

gUhet kUrma ivAGgAni rakSed vivaram AtmanaH


mantragrAhA hi rAjyasya mantriNo ye manISiNaH
mantrasaMhanano rAjA mantrAGgAnItaro janaH
rAjyaM praNidhimUlaM hi mantrasAraM pracakSate
svAminaM tv anuvartanti vRttyartham iha mantriNaH
sa vinIya madakrodhau mAnam IrSyAM ca nirvRtaH
nityaM paJcopadhAtItair mantrayet saha mantribhiH
teSAM trayANAM vividhaM vimarzaM; budhyeta cittaM vinivezya tatra
svanizcayaM taM paranizcayaM ca; nivedayed uttaramantrakAle
dharmArthakAmajJam upetya pRcched; yukto guruM brAhmaNam uttamArtham
niSThA kRtA tena yadA saha syAt; taM tatra mArgaM praNayed asaktam
evaM sadA mantrayitavyam Ahur; ye mantratattvArthavinizcayajJAH
tasmAt tvam evaM praNayeH sadaiva; mantraM prajAsaMgrahaNe samartham
na vAmanAH kubjakRzA na khaJjA; nAndhA jaDAH strI na napuMsakaM ca
na cAtra tiryaG na puro na pazcAn; nordhvaM na cAdhaH pracareta kaz ci
Aruhya vAtAyanam eva zUnyaM; sthalaM prakAzaM kuzakAzahInam
vAgaGgadoSAn parihRtya mantraM; saMmantrayet kAryam ahInakAlam
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
bRhaspatez ca saMvAdaM zakrasya ca yudhiSThira
zakra uvAca
kiM svid ekapadaM brahman puruSaH samyag Acaran
pramANaM sarvabhUtAnAM yazaz caivApnuyAn mahat
bRhaspatir uvAca
sAntvam ekapadaM zakra puruSaH samyag Acaran
pramANaM sarvabhUtAnAM yazaz caivApnuyAn mahat
etad ekapadaM zakra sarvalokasukhAvaham
Acaran sarvabhUteSu priyo bhavati sarvadA
yo hi nAbhASate kiM cit satataM bhrukuTImukhaH
dveSyo bhavati bhUtAnAM sa sAntvam iha nAcaran
yas tu pUrvam abhiprekSya pUrvam evAbhibhASate
smitapUrvAbhibhASI ca tasya lokaH prasIdati
dAnam eva hi sarvatra sAntvenAnabhijalpitam
na prINayati bhUtAni nirvyaJjanam ivAzanam
adAtA hy api bhUtAnAM madhurAm Irayan giram
sarvalokam imaM zakra sAntvena kurute vaze
tasmAt sAntvaM prakartavyaM daNDam AdhitsatAm iha
phalaM ca janayaty evaM na cAsyodvijate janaH
sukRtasya hi sAntvasya zlakSNasya madhurasya ca
samyag AsevyamAnasya tulyaM jAtu na vidyate
bhISma uvAca
ity uktaH kRtavAn sarvaM tathA zakraH purodhasA
tathA tvam api kaunteya samyag etat samAcara
yudhiSThira uvAca
kathaM svid iha rAjendra pAlayan pArthivaH prajAH
prati dharmaM vizeSeNa kIrtim Apnoti zAzvatIm
bhISma uvAca
vyavahAreNa zuddhena prajApAlanatatparaH
prApya dharmaM ca kIrtiM ca lokAv Apnoty ubhau zuciH
yudhiSThira uvAca
kIdRzaM vyavahAraM tu kaiz ca vyavaharen nRpaH
etat pRSTo mahAprAjJa yathAvad vaktum arhasi
ye caite pUrvakathitA guNAs te puruSaM prati
naikasmin puruSe hy ete vidyanta iti me matiH
bhISma uvAca
evam etan mahAprAjJa yathA vadasi buddhimAn
durlabhaH puruSaH kaz cid ebhir guNaguNair yutaH
kiM tu saMkSepataH zIlaM prayatne neha durlabham
vakSyAmi tu yathAmAtyAn yAdRzAMz ca kariSyasi

12086007a
12086007c
12086008a
12086008c
12086009a
12086009c
12086010a
12086010c
12086011a
12086011c
12086012a
12086012c
12086013a
12086013c
12086014a
12086014c
12086015a
12086015c
12086016a
12086016c
12086017a
12086017c
12086018a
12086018c
12086019a
12086019c
12086020a
12086020c
12086021a
12086021c
12086022a
12086022c
12086023a
12086023c
12086024a
12086024c
12086025a
12086025c
12086026a
12086026c
12086027a
12086027c
12086028a
12086028c
12086029a
12086029c
12086030a
12086030c
12086031a
12086031c
12086032a
12086032c
12086033a
12086033c
12087001
12087001a
12087001c
12087002
12087002a
12087002c

caturo brAhmaNAn vaidyAn pragalbhAn sAttvikAJ zucIn


trIMz ca zUdrAn vinItAMz ca zucIn karmaNi pUrvake
aSTAbhiz ca guNair yuktaM sUtaM paurANikaM caret
paJcAzadvarSavayasaM pragalbham anasUyakam
matismRtisamAyuktaM vinItaM samadarzanam
kArye vivadamAnAnAM zaktam artheSv alolupam
vivarjitAnAM vyasanaiH sughoraiH saptabhir bhRzam
aSTAnAM mantriNAM madhye mantraM rAjopadhArayet
tataH saMpreSayed rASTre rASTrAyAtha ca darzayet
anena vyavahAreNa draSTavyAs te prajAH sadA
na cApi gUDhaM kAryaM te grAhyaM kAryopaghAtakam
kArye khalu vipanne tvAM so 'dharmas tAMz ca pIDayet
vidravec caiva rASTraM te zyenAt pakSigaNA iva
parisravec ca satataM naur vizIrNeva sAgare
prajAH pAlayato 'samyag adharmeNeha bhUpateH
hArdaM bhayaM saMbhavati svargaz cAsya virudhyate
atha yo 'dharmataH pAti rAjAmAtyo 'tha vAtmajaH
dharmAsane niyuktaH san dharmamUlaM nararSabha
kAryeSv adhikRtAH samyag akurvanto nRpAnugAH
AtmAnaM purataH kRtvA yAnty adhaH sahapArthivAH
balAtkRtAnAM balibhiH kRpaNaM bahu jalpatAm
nAtho vai bhUmipo nityam anAthAnAM nRNAM bhavet
tataH sAkSibalaM sAdhu dvaidhe vAdakRtaM bhavet
asAkSikam anAthaM vA parIkSyaM tad vizeSataH
aparAdhAnurUpaM ca daNDaM pApeSu pAtayet
udvejayed dhanair RddhAn daridrAn vadhabandhanaiH
vinayair api durvRttAn prahArair api pArthivaH
sAntvenopapradAnena ziSTAMz ca paripAlayet
rAjJo vadhaM cikIrSed yas tasya citro vadho bhavet
AjIvakasya stenasya varNasaMkarakasya ca
samyak praNayato daNDaM bhUmipasya vizAM pate
yuktasya vA nAsty adharmo dharma eveha zAzvataH
kAmakAreNa daNDaM tu yaH kuryAd avicakSaNaH
sa ihAkIrtisaMyukto mRto narakam ApnuyAt
na parasya zravAd eva pareSAM daNDam arpayet
AgamAnugamaM kRtvA badhnIyAn mokSayeta vA
na tu hanyAn nRpo jAtu dUtaM kasyAM cid Apadi
dUtasya hantA nirayam Avizet sacivaiH saha
yathoktavAdinaM dUtaM kSatradharmarato nRpaH
yo hanyAt pitaras tasya bhrUNahatyAm avApnuyuH
kulInaH zIlasaMpanno vAgmI dakSaH priyaMvadaH
yathoktavAdI smRtimAn dUtaH syAt saptabhir guNaiH
etair eva guNair yuktaH pratIhAro 'sya rakSitA
zirorakSaz ca bhavati guNair etaiH samanvitaH
dharmArthazAstratattvajJaH saMdhivigrahako bhavet
matimAn dhRtimAn dhImAn rahasyavinigUhitA
kulInaH satyasaMpannaH zakto 'mAtyaH prazaMsitaH
etair eva guNair yuktas tathA senApatir bhavet
vyUhayantrAyudhIyAnAM tattvajJo vikramAnvitaH
varSazItoSNavAtAnAM sahiSNuH pararandhravit
vizvAsayet parAMz caiva vizvasen na tu kasya cit
putreSv api hi rAjendra vizvAso na prazasyate
etac chAstrArthatattvaM tu tavAkhyAtaM mayAnagha
avizvAso narendrANAM guhyaM paramam ucyate
yudhiSThira uvAca
kathaMvidhaM puraM rAjA svayam Avastum arhati
kRtaM vA kArayitvA vA tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
yatra kaunteya vastavyaM saputrabhrAtRbandhunA
nyAyyaM tatra paripraSTuM guptiM vRttiM ca bhArata

12087003a
12087003c
12087004a
12087004c
12087005a
12087005c
12087006a
12087006c
12087007a
12087007c
12087008a
12087008c
12087009a
12087009c
12087010a
12087010c
12087011a
12087011c
12087012a
12087012c
12087013a
12087013c
12087014a
12087014c
12087015a
12087015c
12087016a
12087016c
12087017a
12087017c
12087018a
12087018c
12087019a
12087019c
12087020a
12087020c
12087021a
12087021c
12087022a
12087022c
12087023a
12087023c
12087024a
12087024c
12087025a
12087025c
12087026a
12087026c
12087027a
12087027c
12087028a
12087028c
12087029a
12087029c
12087030a
12087030c
12087031a
12087031c
12087032a
12087032c

tasmAt te vartayiSyAmi durgakarma vizeSataH


zrutvA tathA vidhAtavyam anuSTheyaM ca yatnataH
SaDvidhaM durgam AsthAya purANy atha nivezayet
sarvasaMpatpradhAnaM yad bAhulyaM vApi saMbhavet
dhanvadurgaM mahIdurgaM giridurgaM tathaiva ca
manuSyadurgam abdurgaM vanadurgaM ca tAni SaT
yat puraM durgasaMpannaM dhAnyAyudhasamanvitam
dRDhaprAkAraparikhaM hastyazvarathasaMkulam
vidvAMsaH zilpino yatra nicayAz ca susaMcitAH
dhArmikaz ca jano yatra dAkSyam uttamam AsthitaH
UrjasvinaranAgAzvaM catvarApaNazobhitam
prasiddhavyavahAraM ca prazAntam akutobhayam
suprabhaM sAnunAdaM ca suprazastanivezanam
zUrADhyajanasaMpannaM brahmaghoSAnunAditam
samAjotsavasaMpannaM sadApUjitadaivatam
vazyAmAtyabalo rAjA tat puraM svayam Avaset
tatra kozaM balaM mitraM vyavahAraM ca vardhayet
pure janapade caiva sarvadoSAn nivartayet
bhANDAgArAyudhAgAraM prayatnenAbhivardhayet
nicayAn vardhayet sarvAMs tathA yantragadAgadAn
kASThalohatuSAGgAradAruzRGgAsthivaiNavAn
majjAsnehavasAkSaudram auSadhagrAmam eva ca
zaNaM sarjarasaM dhAnyam AyudhAni zarAMs tathA
carma snAyu tathA vetraM muJjabalbajadhanvanAn
AzayAz codapAnAz ca prabhUtasalilA varAH
niroddhavyAH sadA rAjJA kSIriNaz ca mahIruhAH
satkRtAz ca prayatnena AcAryartvikpurohitAH
maheSvAsAH sthapatayaH sAMvatsaracikitsakAH
prAjJA medhAvino dAntA dakSAH zUrA bahuzrutAH
kulInAH sattvasaMpannA yuktAH sarveSu karmasu
pUjayed dhArmikAn rAjA nigRhNIyAd adhArmikAn
niyuJjyAc ca prayatnena sarvavarNAn svakarmasu
bAhyam AbhyantaraM caiva paurajAnapadaM janam
cAraiH suviditaM kRtvA tataH karma prayojayet
cArAn mantraM ca kozaM ca mantraM caiva vizeSataH
anutiSThet svayaM rAjA sarvaM hy atra pratiSThitam
udAsInArimitrANAM sarvam eva cikIrSitam
pure janapade caiva jJAtavyaM cAracakSuSA
tatas tathA vidhAtavyaM sarvam evApramAdataH
bhaktAn pUjayatA nityaM dviSataz ca nigRhNatA
yaSTavyaM kratubhir nityaM dAtavyaM cApy apIDayA
prajAnAM rakSaNaM kAryaM na kAryaM karma garhitam
kRpaNAnAthavRddhAnAM vidhavAnAM ca yoSitAm
yogakSemaM ca vRttiM ca nityam eva prakalpayet
AzrameSu yathAkAlaM celabhAjanabhojanam
sadaivopahared rAjA satkRtyAnavamanya ca
AtmAnaM sarvakAryANi tApase rAjyam eva ca
nivedayet prayatnena tiSThet prahvaz ca sarvadA
sarvArthatyAginaM rAjA kule jAtaM bahuzrutam
pUjayet tAdRzaM dRSTvA zayanAsanabhojanaiH
tasmin kurvIta vizvAsaM rAjA kasyAM cid Apadi
tApaseSu hi vizvAsam api kurvanti dasyavaH
tasmin nidhIn AdadhIta prajJAM paryAdadIta ca
na cApy abhIkSNaM seveta bhRzaM vA pratipUjayet
anyaH kAryaH svarASTreSu pararASTreSu cAparaH
aTavISv aparaH kAryaH sAmantanagareSu ca
teSu satkArasaMskArAn saMvibhAgAMz ca kArayet
pararASTrATavIstheSu yathA svaviSaye tathA
te kasyAM cid avasthAyAM zaraNaM zaraNArthine
rAjJe dadyur yathAkAmaM tApasAH saMzitavratAH

12087033a
12087033c
12088001
12088001a
12088001c
12088002
12088002a
12088002c
12088003a
12088003c
12088004a
12088004c
12088005a
12088005c
12088006a
12088006c
12088007a
12088007c
12088007e
12088008a
12088008c
12088009a
12088009c
12088010a
12088010c
12088010e
12088011a
12088011c
12088012a
12088012c
12088013a
12088013c
12088014a
12088014c
12088015a
12088015c
12088016a
12088016c
12088017a
12088017c
12088018a
12088018c
12088019a
12088019c
12088020a
12088020c
12088021a
12088021c
12088022a
12088022c
12088023a
12088023c
12088024a
12088024c
12088025a
12088025c
12088026a
12088026c
12088027a
12088027c

eSa te lakSaNoddezaH saMkSepeNa prakIrtitaH


yAdRzaM nagaraM rAjA svayam Avastum arhati
yudhiSThira uvAca
rASTraguptiM ca me rAjan rASTrasyaiva ca saMgraham
samyag jijJAsamAnAya prabrUhi bharatarSabha
bhISma uvAca
rASTraguptiM ca te samyag rASTrasyaiva ca saMgraham
hanta sarvaM pravakSyAmi tattvam ekamanAH zRNu
grAmasyAdhipatiH kAryo dazagrAmyas tathAparaH
dviguNAyAH zatasyaivaM sahasrasya ca kArayet
grAme yAn grAmadoSAMz ca grAmikaH paripAlayet
tAn brUyAd dazapAyAsau sa tu viMzatipAya vai
so 'pi viMzatyadhipatir vRttaM jAnapade jane
grAmANAM zatapAlAya sarvam eva nivedayet
yAni grAmINabhojyAni grAmikas tAny upAznuyAt
dazapas tena bhartavyas tenApi dviguNAdhipaH
grAmaM grAmazatAdhyakSo bhoktum arhati satkRtaH
mahAntaM bharatazreSTha susphItajanasaMkulam
tatra hy anekam AyattaM rAjJo bhavati bhArata
zAkhAnagaram arhas tu sahasrapatir uttamam
dhAnyahairaNyabhogena bhoktuM rASTriya udyataH
tathA yad grAmakRtyaM syAd grAmikRtyaM ca te svayam
dharmajJaH sacivaH kaz cit tat prapazyed atandritaH
nagare nagare ca syAd ekaH sarvArthacintakaH
uccaiHsthAne ghorarUpo nakSatrANAm iva grahaH
bhavet sa tAn parikrAmet sarvAn eva sadA svayam
vikrayaM krayam adhvAnaM bhaktaM ca saparivyayam
yogakSemaM ca saMprekSya vaNijaH kArayet karAn
utpattiM dAnavRttiM ca zilpaM saMprekSya cAsakRt
zilpapratikarAn eva zilpinaH prati kArayet
uccAvacakarA nyAyyAH pUrvarAjJAM yudhiSThira
yathA yathA na hIyeraMs tathA kuryAn mahIpatiH
phalaM karma ca saMprekSya tataH sarvaM prakalpayet
phalaM karma ca nirhetu na kaz cit saMpravartayet
yathA rAjA ca kartA ca syAtAM karmaNi bhAginau
samavekSya tathA rAjJA praNeyAH satataM karAH
nocchindyAd Atmano mUlaM pareSAM vApi tRSNayA
IhAdvArANi saMrudhya rAjA saMprItidarzanaH
pradviSanti parikhyAtaM rAjAnam atikhAdinam
pradviSTasya kutaH zreyaH saMpriyo labhate priyam
vatsaupamyena dogdhavyaM rASTram akSINabuddhinA
bhRto vatso jAtabalaH pIDAM sahati bhArata
na karma kurute vatso bhRzaM dugdho yudhiSThira
rASTram apy atidugdhaM hi na karma kurute mahat
yo rASTram anugRhNAti parigRhya svayaM nRpaH
saMjAtam upajIvan sa labhate sumahat phalam
ApadarthaM hi nicayAn rAjAna iha cinvate
rASTraM ca kozabhUtaM syAt kozo vezmagatas tathA
paurajAnapadAn sarvAn saMzritopAzritAMs tathA
yathAzakty anukampeta sarvAn abhyantarAn api
bAhyaM janaM bhedayitvA bhoktavyo madhyamaH sukham
evaM na saMprakupyante janAH sukhitaduHkhitAH
prAg eva tu karAdAnam anubhASya punaH punaH
saMnipatya svaviSaye bhayaM rASTre pradarzayet
iyam Apat samutpannA paracakrabhayaM mahat
api nAntAya kalpeta veNor iva phalAgamaH
arayo me samutthAya bahubhir dasyubhiH saha
idam AtmavadhAyaiva rASTram icchanti bAdhitum
asyAm Apadi ghorAyAM saMprApte dAruNe bhaye
paritrANAya bhavatAM prArthayiSye dhanAni vaH

12088028a
12088028c
12088029a
12088029c
12088030a
12088030c
12088031a
12088031c
12088032a
12088032c
12088033a
12088033c
12088034a
12088034c
12088035a
12088035c
12088036a
12088036c
12088037a
12088037c
12088038a
12088038c
12089001
12089001a
12089001c
12089002
12089002a
12089002c
12089003a
12089003c
12089004a
12089004c
12089005a
12089005c
12089006a
12089006c
12089007a
12089007c
12089008a
12089008c
12089009a
12089009c
12089010a
12089010c
12089011a
12089011c
12089012a
12089012c
12089013a
12089013c
12089014a
12089014c
12089015a
12089015c
12089016a
12089016c
12089017a
12089017c
12089017e
12089018a

pratidAsye ca bhavatAM sarvaM cAhaM bhayakSaye


nArayaH pratidAsyanti yad dhareyur balAd itaH
kalatram AditaH kRtvA nazyet svaM svayam eva hi
api cet putradArArtham arthasaMcaya iSyate
nandAmi vaH prabhAvena putrANAm iva codaye
yathAzakty anugRhNAmi rASTrasyApIDayA ca vaH
Apatsv eva ca voDhavyaM bhavadbhiH sadgavair iva
na vaH priyataraM kAryaM dhanaM kasyAM cid Apadi
iti vAcA madhurayA zlakSNayA sopacArayA
svarazmIn abhyavasRjed yugam AdAya kAlavit
pracAraM bhRtyabharaNaM vyayaM gogrAmato bhayam
yogakSemaM ca saMprekSya gominaH kArayet karAn
upekSitA hi nazyeyur gomino 'raNyavAsinaH
tasmAt teSu vizeSeNa mRdupUrvaM samAcaret
sAntvanaM rakSaNaM dAnam avasthA cApy abhIkSNazaH
gominAM pArtha kartavyaM saMvibhAgAH priyANi ca
ajasram upayoktavyaM phalaM gomiSu sarvataH
prabhAvayati rASTraM ca vyavahAraM kRSiM tathA
tasmAd gomiSu yatnena prItiM kuryAd vicakSaNaH
dayAvAn apramattaz ca karAn saMpraNayan mRdUn
sarvatra kSemacaraNaM sulabhaM tAta gomibhiH
na hy ataH sadRzaM kiM cid dhanam asti yudhiSThira
yudhiSThira uvAca
yadA rAjA samartho 'pi kozArthI syAn mahAmate
kathaM pravarteta tadA tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
yathAdezaM yathAkAlam api caiva yathAbalam
anuziSyAt prajA rAjA dharmArthI taddhite rataH
yathA tAsAM ca manyeta zreya Atmana eva ca
tathA dharmyANi sarvANi rAjA rASTre pravartayet
madhudohaM duhed rASTraM bhramarAn na vipAtayet
vatsApekSI duhec caiva stanAMz ca na vikuTTayet
jalaukAvat pibed rASTraM mRdunaiva narAdhipa
vyAghrIva ca haret putram adaSTvA mA pated iti
alpenAlpena deyena vardhamAnaM pradApayet
tato bhUyas tato bhUyaH kAmaM vRddhiM samAcaret
damayann iva damyAnAM zazvad bhAraM pravardhayet
mRdupUrvaM prayatnena pAzAn abhyavahArayet
sakRt pAzAvakIrNAs te na bhaviSyanti durdamAH
ucitenaiva bhoktavyAs te bhaviSyanti yatnataH
tasmAt sarvasamArambho durlabhaH puruSavrajaH
yathAmukhyAn sAntvayitvA bhoktavya itaro janaH
tatas tAn bhedayitvAtha parasparavivakSitAn
bhuJjIta sAntvayitvaiva yathAsukham ayatnataH
na cAsthAne na cAkAle karAn ebhyo 'nupAtayet
AnupUrvyeNa sAntvena yathAkAlaM yathAvidhi
upAyAn prabravImy etAn na me mAyA vivakSitA
anupAyena damayan prakopayati vAjinaH
pAnAgArANi vezAz ca vezaprApaNikAs tathA
kuzIlavAH sakitavA ye cAnye ke cid IdRzAH
niyamyAH sarva evaite ye rASTrasyopaghAtakAH
ete rASTre hi tiSThanto bAdhante bhadrikAH prajAH
na kena cid yAcitavyaH kaz cit kiM cid anApadi
iti vyavasthA bhUtAnAM purastAn manunA kRtA
sarve tathA na jIveyur na kuryuH karma ced iha
sarva eva trayo lokA na bhaveyur asaMzayam
prabhur niyamane rAjA ya etAn na niyacchati
bhuGkte sa tasya pApasya caturbhAgam iti zrutiH
tathA kRtasya dharmasya caturbhAgam upAznute
sthAnAny etAni saMgamya prasaGge bhUtinAzanaH

12089018c
12089019a
12089019c
12089020a
12089020c
12089021a
12089021c
12089022a
12089022c
12089023a
12089023c
12089024a
12089024c
12089025a
12089025c
12089026a
12089026c
12089027a
12089027c
12089028a
12089028c
12089029a
12089029c
12090001
12090001a
12090001c
12090002a
12090002c
12090003a
12090003c
12090004a
12090004c
12090005a
12090005c
12090006a
12090006c
12090007a
12090007c
12090008a
12090008c
12090009a
12090009c
12090010a
12090010c
12090011a
12090011c
12090012a
12090012c
12090013a
12090013c
12090014a
12090014c
12090015a
12090015c
12090015e
12090016a
12090016c
12090017a
12090017c
12090017e

kAmaprasaktaH puruSaH kim akAryaM vivarjayet


Apady eva tu yAceran yeSAM nAsti parigrahaH
dAtavyaM dharmatas tebhyas tv anukrozAd dayArthinA
mA te rASTre yAcanakA mA te bhUyuz ca dasyavaH
iSTAdAtAra evaite naite bhUtasya bhAvakAH
ye bhUtAny anugRhNanti vardhayanti ca ye prajAH
te te rASTre pravartantAM mA bhUtAnAm abhAvakAH
daNDyAs te ca mahArAja dhanAdAnaprayojanAH
prayogaM kArayeyus tAn yathA balikarAMs tathA
kRSigorakSyavANijyaM yac cAnyat kiM cid IdRzam
puruSaiH kArayet karma bahubhiH saha karmibhiH
naraz cet kRSigorakSyaM vANijyaM cApy anuSThitaH
saMzayaM labhate kiM cit tena rAjA vigarhyate
dhaninaH pUjayen nityaM yAnAcchAdanabhojanaiH
vaktavyAz cAnugRhNIdhvaM pUjAH saha mayeti ha
aGgam etan mahad rAjJAM dhanino nAma bhArata
kakudaM sarvabhUtAnAM dhanastho nAtra saMzayaH
prAjJaH zUro dhanasthaz ca svAmI dhArmika eva ca
tapasvI satyavAdI ca buddhimAMz cAbhirakSati
tasmAd eteSu sarveSu prItimAn bhava pArthiva
satyam Arjavam akrodham AnRzaMsyaM ca pAlaya
evaM daNDaM ca kozaM ca mitraM bhUmiM ca lapsyase
satyArjavaparo rAjan mitrakozasamanvitaH
bhISma uvAca
vanaspatIn bhakSyaphalAn na chindyur viSaye tava
brAhmaNAnAM mUlaphalaM dharmyam Ahur manISiNaH
brAhmaNebhyo 'tiriktaM ca bhuJjIrann itare janAH
na brAhmaNoparodhena hared anyaH kathaM cana
vipraz cet tyAgam AtiSThed AkhyAyAvRttikarzitaH
parikalpyAsya vRttiH syAt sadArasya narAdhipa
sa cen nopanivarteta vAcyo brAhmaNasaMsadi
kasminn idAnIM maryAdAm ayaM lokaH kariSyati
asaMzayaM nivarteta na ced vakSyaty ataH param
pUrvaM parokSaM kartavyam etat kaunteya zAsanam
Ahur etaj janA brahman na caitac chraddadhAmy aham
nimantryaz ca bhaved bhogair avRttyA cet tadAcaret
kRSigorakSyavANijyaM lokAnAm iha jIvanam
UrdhvaM caiva trayI vidyA sA bhUtAn bhAvayaty uta
tasyAM prayatamAnAyAM ye syus tatparipanthinaH
dasyavas tadvadhAyeha brahmA kSatram athAsRjat
zatrUJ jahi prajA rakSa yajasva kratubhir nRpa
yudhyasva samare vIro bhUtvA kauravanandana
saMrakSyAn pAlayed rAjA yaH sa rAjAryakRttamaH
ye ke cit tAn na rakSanti tair artho nAsti kaz cana
sadaiva rAjJA boddhavyaM sarvalokAd yudhiSThira
tasmAd dhetor hi bhuJjIta manuSyAn eva mAnavaH
antarebhyaH parAn rakSan parebhyaH punar antarAn
parAn parebhyaH svAn svebhyaH sarvAn pAlaya nityadA
AtmAnaM sarvato rakSan rAjA rakSeta medinIm
AtmamUlam idaM sarvam Ahur hi viduSo janAH
kiM chidraM ko 'nuSaGgo me kiM vAsty avinipAtitam
kuto mAm Asraved doSa iti nityaM vicintayet
guptaiz cArair anumataiH pRthivIm anucArayet
sunItaM yadi me vRttaM prazaMsanti na vA punaH
kaccid rocej janapade kaccid rASTre ca me yazaH
dharmajJAnAM dhRtimatAM saMgrAmeSv apalAyinAm
rASTraM ca ye 'nujIvanti ye ca rAjJo 'nujIvinaH
amAtyAnAM ca sarveSAM madhyasthAnAM ca sarvazaH
ye ca tvAbhiprazaMseyur nindeyur atha vA punaH
sarvAn supariNItAMs tAn kArayeta yudhiSThira

12090018a
12090018c
12090019a
12090019c
12090020a
12090020c
12090021a
12090021c
12090022a
12090022c
12090023a
12090023c
12090024a
12090024c
12090025a
12090025c
12091001
12091001a
12091001c
12091002a
12091002c
12091003
12091003a
12091003c
12091004a
12091004c
12091005a
12091005c
12091006a
12091006c
12091007a
12091007c
12091008a
12091008c
12091009a
12091009c
12091010a
12091010c
12091011a
12091011c
12091012a
12091012c
12091013a
12091013c
12091014a
12091014c
12091015a
12091015c
12091016a
12091016c
12091017a
12091017c
12091018a
12091018c
12091019a
12091019c
12091020a
12091020c
12091021a
12091021c

ekAntena hi sarveSAM na zakyaM tAta rocitum


mitrAmitram atho madhyaM sarvabhUteSu bhArata
tulyabAhubalAnAM ca guNair api niSevinAm
kathaM syAd adhikaH kaz cit sa tu bhuJjIta mAnavAn
ye carA hy acarAn adyur adaMSTrAn daMSTriNas tathA
AzIviSA iva kruddhA bhujagA bhujagAn iva
etebhyaz cApramattaH syAt sadA yatto yudhiSThira
bhAruNDasadRzA hy ete nipatanti pramAdyataH
kaccit te vaNijo rASTre nodvijante karArditAH
krINanto bahu vAlpena kAntArakRtanizramAH
kaccit kRSikarA rASTraM na jahaty atipIDitAH
ye vahanti dhuraM rAjJAM saMbharantItarAn api
ito dattena jIvanti devAH pitRgaNAs tathA
manuSyoragarakSAMsi vayAMsi pazavas tathA
eSA te rASTravRttiz ca rASTraguptiz ca bhArata
etam evArtham Azritya bhUyo vakSyAmi pANDava
bhISma uvAca
yAn aGgirAH kSatradharmAn utathyo brahmavittamaH
mAndhAtre yauvanAzvAya prItimAn abhyabhASata
sa yathAnuzazAsainam utathyo brahmavittamaH
tat te sarvaM pravakSyAmi nikhilena yudhiSThira
utathya uvAca
dharmAya rAjA bhavati na kAmakaraNAya tu
mAndhAtar evaM jAnIhi rAjA lokasya rakSitA
rAjA carati vai dharmaM devatvAyaiva gacchati
na ced dharmaM sa carati narakAyaiva gacchati
dharme tiSThanti bhUtAni dharmo rAjani tiSThati
taM rAjA sAdhu yaH zAsti sa rAjA pRthivIpatiH
rAjA paramadharmAtmA lakSmIvAn pApa ucyate
devAz ca garhAM gacchanti dharmo nAstIti cocyate
adharme vartamAnAnAm arthasiddhiH pradRzyate
tad eva maGgalaM sarvaM lokaH samanuvartate
ucchidyate dharmavRttam adharmo vartate mahAn
bhayam Ahur divArAtraM yadA pApo na vAryate
na vedAn anuvartanti vratavanto dvijAtayaH
na yajJAMs tanvate viprA yadA pApo na vAryate
vadhyAnAm iva sarveSAM mano bhavati vihvalam
manuSyANAM mahArAja yadA pApo na vAryate
ubhau lokAv abhiprekSya rAjAnam RSayaH svayam
asRjan sumahad bhUtam ayaM dharmo bhaviSyati
yasmin dharmo virAjeta taM rAjAnaM pracakSate
yasmin vilIyate dharmas taM devA vRSalaM viduH
vRSo hi bhagavAn dharmo yas tasya kurute hy alam
vRSalaM taM vidur devAs tasmAd dharmaM na lopayet
dharme vardhati vardhanti sarvabhUtAni sarvadA
tasmin hrasati hIyante tasmAd dharmaM pravardhayet
dhanAt sravati dharmo hi dhAraNAd veti nizcayaH
akAryANAM manuSyendra sa sImAntakaraH smRtaH
prabhavArthaM hi bhUtAnAM dharmaH sRSTaH svayaMbhuvA
tasmAt pravardhayed dharmaM prajAnugrahakAraNAt
tasmAd dhi rAjazArdUla dharmaH zreSTha iti smRtaH
sa rAjA yaH prajAH zAsti sAdhukRt puruSarSabhaH
kAmakrodhAv anAdRtya dharmam evAnupAlayet
dharmaH zreyaskaratamo rAjJAM bharatasattama
dharmasya brAhmaNA yonis tasmAt tAn pUjayet sadA
brAhmaNAnAM ca mAndhAtaH kAmAn kuryAd amatsarI
teSAM hy akAmakaraNAd rAjJaH saMjAyate bhayam
mitrANi ca na vardhante tathAmitrIbhavanty api
brAhmaNAn vai tadAsUyAd yadA vairocano baliH
athAsmAc chrIr apAkrAmad yAsminn AsIt pratApinI

12091022a
12091022c
12091023a
12091023c
12091024a
12091024c
12091025a
12091025c
12091026a
12091026c
12091027a
12091027c
12091028a
12091028c
12091029a
12091029c
12091030a
12091030c
12091031a
12091031c
12091032a
12091032c
12091033a
12091033c
12091034a
12091034c
12091035a
12091035c
12091036a
12091036c
12091037a
12091037c
12091038a
12091038c
12092001
12092001a
12092001c
12092002a
12092002c
12092003a
12092003c
12092004a
12092004c
12092005a
12092005c
12092006a
12092006c
12092007a
12092007c
12092008a
12092008c
12092009a
12092009c
12092010a
12092010c
12092011a
12092011c
12092012a
12092012c
12092013a

tatas tasmAd apakramya sAgacchat pAkazAsanam


atha so 'nvatapat pazcAc chriyaM dRSTvA puraMdare
etat phalam asUyAyA abhimAnasya cAbhibho
tasmAd budhyasva mAndhAtar mA tvA jahyAt pratApinI
darpo nAma zriyaH putro jajJe 'dharmAd iti zrutiH
tena devAsurA rAjan nItAH subahuzo vazam
rAjarSayaz ca bahavas tasmAd budhyasva pArthiva
rAjA bhavati taM jitvA dAsas tena parAjitaH
sa yathA darpasahitam adharmaM nAnusevase
tathA vartasva mAndhAtaz ciraM cet sthAtum icchasi
mattAt pramattAt pogaNDAd unmattAc ca vizeSataH
tadabhyAsAd upAvartAd ahitAnAM ca sevanAt
nigRhItAd amAtyAc ca strIbhyaz caiva vizeSataH
parvatAd viSamAd durgAd dhastino 'zvAt sarIsRpAt
etebhyo nityayattaH syAn naktaMcaryAM ca varjayet
atyAyaM cAtimAnaM ca dambhaM krodhaM ca varjayet
avijJAtAsu ca strISu klIbAsu svairiNISu ca
parabhAryAsu kanyAsu nAcaren maithunaM nRpaH
kuleSu pAparakSAMsi jAyante varNasaMkarAt
apumAMso 'GgahInAz ca sthUlajihvA vicetasaH
ete cAnye ca jAyante yadA rAjA pramAdyati
tasmAd rAjJA vizeSeNa vartitavyaM prajAhite
kSatriyasya pramattasya doSaH saMjAyate mahAn
adharmAH saMpravartante prajAsaMkarakArakAH
azIte vidyate zItaM zIte zItaM na vidyate
avRSTir ativRSTiz ca vyAdhiz cAvizati prajAH
nakSatrANy upatiSThanti grahA ghorAs tathApare
utpAtAz cAtra dRzyante bahavo rAjanAzanAH
arakSitAtmA yo rAjA prajAz cApi na rakSati
prajAz ca tasya kSIyante tAz ca so 'nu vinazyati
dvAv AdadAte hy ekasya dvayoz ca bahavo 'pare
kumAryaH saMpralupyante tadAhur nRpadUSaNam
mamaitad iti naikasya manuSyeSv avatiSThate
tyaktvA dharmaM yadA rAjA pramAdam anutiSThati
utathya uvAca
kAlavarSI ca parjanyo dharmacArI ca pArthivaH
saMpad yadaiSA bhavati sA bibharti sukhaM prajAH
yo na jAnAti nirhantuM vastrANAM rajako malam
raktAni vA zodhayituM yathA nAsti tathaiva saH
evam eva dvijendrANAM kSatriyANAM vizAm api
zUdrAz caturNAM varNAnAM nAnAkarmasv avasthitAH
karma zUdre kRSir vaizye daNDanItiz ca rAjani
brahmacaryaM tapo mantrAH satyaM cApi dvijAtiSu
teSAM yaH kSatriyo veda vastrANAm iva zodhanam
zIladoSAn vinirhantuM sa pitA sa prajApatiH
kRtaM tretA dvAparaz ca kaliz ca bharatarSabha
rAjavRttAni sarvANi rAjaiva yugam ucyate
cAturvarNyaM tathA vedAz cAturAzramyam eva ca
sarvaM pramuhyate hy etad yadA rAjA pramAdyati
rAjaiva kartA bhUtAnAM rAjaiva ca vinAzakaH
dharmAtmA yaH sa kartA syAd adharmAtmA vinAzakaH
rAjJo bhAryAz ca putrAz ca bAndhavAH suhRdas tathA
sametya sarve zocanti yadA rAjA pramAdyati
hastino 'zvAz ca gAvaz cApy uSTrAzvataragardabhAH
adharmavRtte nRpatau sarve sIdanti pArthiva
durbalArthaM balaM sRSTaM dhAtrA mAndhAtar ucyate
abalaM tan mahad bhUtaM yasmin sarvaM pratiSThitam
yac ca bhUtaM sa bhajate bhUtA ye ca tadanvayAH
adharmasthe hi nRpatau sarve sIdanti pArthiva
durbalasya hi yac cakSur muner AzIviSasya ca

12092013c
12092014a
12092014c
12092015a
12092015c
12092016a
12092016c
12092017a
12092017c
12092018a
12092018c
12092019a
12092019c
12092020a
12092020c
12092021a
12092021c
12092022a
12092022c
12092023a
12092023c
12092024a
12092024c
12092025a
12092025c
12092026a
12092026c
12092027a
12092027c
12092028a
12092028c
12092029a
12092029c
12092030a
12092030c
12092031a
12092031c
12092032a
12092032c
12092033a
12092033c
12092034a
12092034c
12092035a
12092035c
12092036a
12092036c
12092037a
12092037c
12092038a
12092038c
12092039a
12092039c
12092040a
12092040c
12092041a
12092041c
12092042a
12092042c
12092043a

aviSahyatamaM manye mA sma durbalam AsadaH


durbalAMs tAta budhyethA nityam evAvimAnitAn
mA tvAM durbalacakSUMSi pradaheyuH sabAndhavam
na hi durbaladagdhasya kule kiM cit prarohati
AmUlaM nirdahaty eva mA sma durbalam AsadaH
abalaM vai balAc chreyo yac cAtibalavad balam
balasyAbaladagdhasya na kiM cid avaziSyate
vimAnito hatotkruSTas trAtAraM cen na vindati
amAnuSakRtas tatra daNDo hanti narAdhipam
mA sma tAta bale stheyA bAdhiSThA mApi durbalam
mA tvA durbalacakSUMSi dhakSyanty agnir ivAzrayam
yAni mithyAbhizastAnAM patanty azrUNi rodatAm
tAni putrAn pazUn ghnanti teSAM mithyAbhizAsatAm
yadi nAtmani putreSu na cet pautreSu naptRSu
na hi pApaM kRtaM karma sadyaH phalati gaur iva
yatrAbalo vadhyamAnas trAtAraM nAdhigacchati
mahAn daivakRtas tatra daNDaH patati dAruNaH
yuktA yadA jAnapadA bhikSante brAhmaNA iva
abhIkSNaM bhikSudoSeNa rAjAnaM ghnanti tAdRzAH
rAjJo yadA janapade bahavo rAjapUruSAH
anayenopavartante tad rAjJaH kilbiSaM mahat
yadA yuktA nayanty arthAn kAmAd arthavazena vA
kRpaNaM yAcamAnAnAM tad rAjJo vaizasaM mahat
mahAvRkSo jAyate vardhate ca; taM caiva bhUtAni samAzrayanti
yadA vRkSaz chidyate dahyate vA; tadAzrayA aniketA bhavanti
yadA rASTre dharmam agryaM caranti; saMskAraM vA rAjaguNaM bruvANAH
tair evAdharmaz carito dharmamohAt; tUrNaM jahyAt sukRtaM duSkRtaM ca
yatra pApA jJAyamAnAz caranti; satAM kalir vindati tatra rAjJaH
yadA rAjA zAsti narAn naziSyAn; na tad rAjyaM vardhate bhUmipAla
yaz cAmAtyaM mAnayitvA yathArhaM; mantre ca yuddhe ca nRpo niyuJjyAt
pravardhate tasya rASTraM nRpasya; bhuGkte mahIM cApy akhilAM cirAya
atrApi sukRtaM karma vAcaM caiva subhASitAm
samIkSya pUjayan rAjA dharmaM prApnoty anuttamam
saMvibhajya yadA bhuGkte na cAnyAn avamanyate
nihanti balinaM dRptaM sa rAjJo dharma ucyate
trAyate hi yadA sarvaM vAcA kAyena karmaNA
putrasyApi na mRSyec ca sa rAjJo dharma ucyate
yadA zAraNikAn rAjA putravat parirakSati
bhinatti na ca maryAdAM sa rAjJo dharma ucyate
yadAptadakSiNair yajJair yajate zraddhayAnvitaH
kAmadveSAv anAdRtya sa rAjJo dharma ucyate
kRpaNAnAthavRddhAnAM yadAzru vyapamArSTi vai
harSaM saMjanayan nqNAM sa rAjJo dharma ucyate
vivardhayati mitrANi tathArIMz cApakarSati
saMpUjayati sAdhUMz ca sa rAjJo dharma ucyate
satyaM pAlayati prAptyA nityaM bhUmiM prayacchati
pUjayaty atithIn bhRtyAn sa rAjJo dharma ucyate
nigrahAnugrahau cobhau yatra syAtAM pratiSThitau
asmi&l loke pare caiva rAjA tat prApnute phalam
yamo rAjA dhArmikANAM mAndhAtaH paramezvaraH
saMyacchan bhavati prANAn nasaMyacchaMs tu pApakaH
RtvikpurohitAcAryAn satkRtyAnavamanya ca
yadA samyak pragRhNAti sa rAjJo dharma ucyate
yamo yacchati bhUtAni sarvANy evAvizeSataH
tasya rAjJAnukartavyaM yantavyA vidhivat prajAH
sahasrAkSeNa rAjA hi sarva evopamIyate
sa pazyati hi yaM dharmaM sa dharmaH puruSarSabha
apramAdena zikSethAH kSamAM buddhiM dhRtiM matim
bhUtAnAM sattvajijJAsAM sAdhv asAdhu ca sarvadA
saMgrahaH sarvabhUtAnAM dAnaM ca madhurA ca vAk

12092043c
12092044a
12092044c
12092045a
12092045c
12092046a
12092046c
12092047a
12092047c
12092048a
12092048c
12092049a
12092049c
12092050a
12092050c
12092051a
12092051c
12092052a
12092052c
12092053a
12092053c
12092054a
12092054c
12092055
12092055a
12092055c
12092056a
12092056c
12093001
12093001a
12093001c
12093002
12093002a
12093002c
12093003a
12093003c
12093004a
12093004c
12093005a
12093005c
12093006a
12093006c
12093007a
12093007c
12093008a
12093008c
12093009a
12093009c
12093010a
12093010c
12093011a
12093011c
12093012a
12093012c
12093013a
12093013c
12093014a
12093014c
12093015a
12093015c

paurajAnapadAz caiva goptavyAH svA yathA prajAH


na jAtv adakSo nRpatiH prajAH zaknoti rakSitum
bhAro hi sumahAMs tAta rAjyaM nAma suduSkaram
tad daNDavin nRpaH prAjJaH zUraH zaknoti rakSitum
na hi zakyam adaNDena klIbenAbuddhinApi vA
abhirUpaiH kule jAtair dakSair bhaktair bahuzrutaiH
sarvA buddhIH parIkSethAs tApasAzramiNAm api
tatas tvaM sarvabhUtAnAM dharmaM vetsyasi vai param
svadeze paradeze vA na te dharmo vinazyati
dharmaz cArthaz ca kAmaz ca dharma evottaro bhavet
asmi&l loke pare caiva dharmavit sukham edhate
tyajanti dArAn prANAMz ca manuSyAH pratipUjitAH
saMgrahaz caiva bhUtAnAM dAnaM ca madhurA ca vAk
apramAdaz ca zaucaM ca tAta bhUtikaraM mahat
etebhyaz caiva mAndhAtaH satataM mA pramAdithAH
apramatto bhaved rAjA chidradarzI parAtmanoH
nAsya chidraM paraH pazyec chidreSu param anviyAt
etad vRttaM vAsavasya yamasya varuNasya ca
rAjarSINAM ca sarveSAM tat tvam apy anupAlaya
tat kuruSva mahArAja vRttaM rAjarSisevitam
AtiSTha divyaM panthAnam ahnAya bharatarSabha
dharmavRttaM hi rAjAnaM pretya ceha ca bhArata
devarSipitRgandharvAH kIrtayanty amitaujasaH
bhISma uvAca
sa evam ukto mAndhAtA tenotathyena bhArata
kRtavAn avizaGkas tad ekaH prApa ca medinIm
bhavAn api tathA samyaG mAndhAteva mahIpatiH
dharmaM kRtvA mahIM rakSan svarge sthAnam avApsyasi
yudhiSThira uvAca
kathaM dharme sthAtum icchan rAjA varteta dhArmikaH
pRcchAmi tvA kuruzreSTha tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
gItaM dRSTArthatattvena vAmadevena dhImatA
rAjA vasumanA nAma kausalyo balavAJ zuciH
maharSiM paripapraccha vAmadevaM yazasvinam
dharmArthasahitaM vAkyaM bhagavann anuzAdhi mAm
yena vRttena vai tiSThan na cyaveyaM svadharmataH
tam abravId vAmadevas tapasvI japatAM varaH
hemavarNam upAsInaM yayAtim iva nAhuSam
dharmam evAnuvartasva na dharmAd vidyate param
dharme sthitA hi rAjAno jayanti pRthivIm imAm
arthasiddheH paraM dharmaM manyate yo mahIpatiH
RtAM ca kurute buddhiM sa dharmeNa virocate
adharmadarzI yo rAjA balAd eva pravartate
kSipram evApayAto 'smAd ubhau prathamamadhyamau
asatpApiSThasacivo vadhyo lokasya dharmahA
sahaiva parivAreNa kSipram evAvasIdati
arthAnAm ananuSThAtA kAmacArI vikatthanaH
api sarvAM mahIM labdhvA kSipram eva vinazyati
athAdadAnaH kalyANam anasUyur jitendriyaH
vardhate matimAn rAjA srotobhir iva sAgaraH
na pUrNo 'smIti manyeta dharmataH kAmato 'rthataH
buddhito mitrataz cApi satataM vasudhAdhipaH
eteSv eva hi sarveSu lokayAtrA pratiSThitA
etAni zRNva&l labhate yazaH kIrtiM zriyaH prajAH
evaM yo dharmasaMrambhI dharmArthaparicintakaH
arthAn samIkSyArabhate sa dhruvaM mahad aznute
adAtA hy anatisneho daNDenAvartayan prajAH
sAhasaprakRtI rAjA kSipram eva vinazyati

12093016a
12093016c
12093017a
12093017c
12093018a
12093018c
12093019a
12093019c
12094001
12094001a
12094001c
12094002a
12094002c
12094003a
12094003c
12094004a
12094004c
12094005a
12094005c
12094006a
12094006c
12094007a
12094007c
12094008a
12094008c
12094009a
12094009c
12094010a
12094010c
12094011a
12094011c
12094012a
12094012c
12094013a
12094013c
12094014a
12094014c
12094015a
12094015c
12094016a
12094016c
12094017a
12094017c
12094018a
12094018c
12094019a
12094019c
12094020a
12094020c
12094021a
12094021c
12094022a
12094022c
12094023a
12094023c
12094024a
12094024c
12094025a
12094025c
12094026a

atha pApaM kRtaM buddhyA na ca pazyaty abuddhimAn


akIrtyApi samAyukto mRto narakam aznute
atha mAnayitur dAtuH zuklasya rasavedinaH
vyasanaM svam ivotpannaM vijighAMsanti mAnavAH
yasya nAsti gurur dharme na cAnyAn anupRcchati
sukhatantro 'rthalAbheSu na ciraM mahad aznute
gurupradhAno dharmeSu svayam arthAnvavekSitA
dharmapradhAno lokeSu suciraM mahad aznute
vAmadeva uvAca
yatrAdharmaM praNayate durbale balavattaraH
tAM vRttim upajIvanti ye bhavanti tadanvayAH
rAjAnam anuvartante taM pApAbhipravartakam
avinItamanuSyaM tat kSipraM rASTraM vinazyati
yad vRttim upajIvanti prakRtisthasya mAnavAH
tad eva viSamasthasya svajano 'pi na mRSyate
sAhasaprakRtir yatra kurute kiM cid ulbaNam
azAstralakSaNo rAjA kSipram eva vinazyati
yo 'tyantAcaritAM vRttiM kSatriyo nAnuvartate
jitAnAm ajitAnAM ca kSatradharmAd apaiti saH
dviSantaM kRtakarmANaM gRhItvA nRpatI raNe
yo na mAnayate dveSAt kSatradharmAd apaiti saH
zaktaH syAt sumukho rAjA kuryAt kAruNyam Apadi
priyo bhavati bhUtAnAM na ca vibhrazyate zriyaH
apriyaM yasya kurvIta bhUyas tasya priyaM caret
nacireNa priyaH sa syAd yo 'priyaH priyam Acaret
mRSAvAdaM pariharet kuryAt priyam ayAcitaH
na ca kAmAn na saMrambhAn na dveSAd dharmam utsRjet
nApatrapeta prazneSu nAbhibhavyAM giraM sRjet
na tvareta na cAsUyet tathA saMgRhyate paraH
priye nAtibhRzaM hRSyed apriye na ca saMjvaret
na muhyed arthakRcchreSu prajAhitam anusmaran
yaH priyaM kurute nityaM guNato vasudhAdhipaH
tasya karmANi sidhyanti na ca saMtyajyate zriyA
nivRttaM pratikUlebhyo vartamAnam anupriye
bhaktaM bhajeta nRpatis tad vai vRttaM satAm iha
aprakIrNendriyaM prAjJam atyantAnugataM zucim
zaktaM caivAnuraktaM ca yuJjyAn mahati karmaNi
evam eva guNair yukto yo na rajyati bhUmipam
bhartur artheSv asUyantaM na taM yuJjIta karmaNi
mUDham aindriyakaM lubdham anAryacaritaM zaTham
anatItopadhaM hiMsraM durbuddhim abahuzrutam
tyaktopAttaM madyarataM dyUtastrImRgayAparam
kArye mahati yo yuJjyAd dhIyate sa nRpaH zriyaH
rakSitAtmA tu yo rAjA rakSyAn yaz cAnurakSati
prajAz ca tasya vardhante dhruvaM ca mahad aznute
ye ke cid bhUmipatayas tAn sarvAn anvavekSayet
suhRdbhir anabhikhyAtais tena rAjA na riSyate
apakRtya balasthasya dUrastho 'smIti nAzvaset
zyenAnucaritair hy ete nipatanti pramAdyataH
dRDhamUlas tv aduSTAtmA viditvA balam AtmanaH
abalAn abhiyuJjIta na tu ye balavattarAH
vikrameNa mahIM labdhvA prajA dharmeNa pAlayan
Ahave nidhanaM kuryAd rAjA dharmaparAyaNaH
maraNAntam idaM sarvaM neha kiM cid anAmayam
tasmAd dharme sthito rAjA prajA dharmeNa pAlayet
rakSAdhikaraNaM yuddhaM tathA dharmAnuzAsanam
mantracintyaM sukhaM kAle paJcabhir vardhate mahI
etAni yasya guptAni sa rAjA rAjasattama
satataM vartamAno 'tra rAjA bhuGkte mahIm imAm
naitAny ekena zakyAni sAtatyenAnvavekSitum

12094026c
12094027a
12094027c
12094028a
12094028c
12094029a
12094029c
12094030a
12094030c
12094031a
12094031c
12094032a
12094032c
12094033a
12094033c
12094034a
12094034c
12094035a
12094035c
12094036a
12094036c
12094037a
12094037c
12094038a
12094038c
12095001
12095001a
12095001c
12095002a
12095002c
12095003a
12095003c
12095004a
12095004c
12095005a
12095005c
12095006a
12095006c
12095007a
12095007c
12095008a
12095008c
12095009a
12095009c
12095010a
12095010c
12095011a
12095011c
12095012a
12095012c
12095013
12095013a
12095013c
12096001
12096001a
12096001c
12096002
12096002a
12096002c
12096003a

eteSv AptAn pratiSThApya rAjA bhuGkte mahIM ciram


dAtAraM saMvibhaktAraM mArdavopagataM zucim
asaMtyaktamanuSyaM ca taM janAH kurvate priyam
yas tu niHzreyasaM jJAtvA jJAnaM tat pratipadyate
Atmano matam utsRjya taM loko 'nuvidhIyate
yo 'rthakAmasya vacanaM prAtikUlyAn na mRSyate
zRNoti pratikUlAni vimanA nacirAd iva
agrAmyacaritAM buddhim atyantaM yo na budhyate
jitAnAm ajitAnAM ca kSatradharmAd apaiti saH
mukhyAn amAtyAn yo hitvA nihInAn kurute priyAn
sa vai vyasanam AsAdya gAdham Arto na vindati
yaH kalyANaguNAJ jJAtIn dveSAn naivAbhimanyate
adRDhAtmA dRDhakrodho nAsyArtho ramate 'ntike
atha yo guNasaMpannAn hRdayasyApriyAn api
priyeNa kurute vazyAMz ciraM yazasi tiSThati
nAkAle praNayed arthAn nApriye jAtu saMjvaret
priye nAtibhRzaM hRSyed yujyetArogyakarmaNi
ke mAnuraktA rAjAnaH ke bhayAt samupAzritAH
madhyasthadoSAH ke caiSAm iti nityaM vicintayet
na jAtu balavAn bhUtvA durbale vizvaset kva cit
bhAruNDasadRzA hy ete nipatanti pramAdyataH
api sarvair guNair yuktaM bhartAraM priyavAdinam
abhidruhyati pApAtmA tasmAd dhi vibhiSej janAt
etAM rAjopaniSadaM yayAtiH smAha nAhuSaH
manuSyavijaye yukto hanti zatrUn anuttamAn
vAmadeva uvAca
ayuddhenaiva vijayaM vardhayed vasudhAdhipaH
jaghanyam Ahur vijayaM yo yuddhena narAdhipa
na cApy alabdhaM lipseta mUle nAtidRDhe sati
na hi durbalamUlasya rAjJo lAbho vidhIyate
yasya sphIto janapadaH saMpannaH priyarAjakaH
saMtuSTapuSTasacivo dRDhamUlaH sa pArthivaH
yasya yodhAH susaMtuSTAH sAntvitAH sUpadhAsthitAH
alpenApi sa daNDena mahIM jayati bhUmipaH
paurajAnapadA yasya svanuraktAH supUjitAH
sadhanA dhAnyavantaz ca dRDhamUlaH sa pArthivaH
prabhAvakAlAv adhikau yadA manyeta cAtmanaH
tadA lipseta medhAvI parabhUmiM dhanAny uta
bhogeSv adayamAnasya bhUteSu ca dayAvataH
vardhate tvaramANasya viSayo rakSitAtmanaH
takSaty AtmAnam evaiSa vanaM parazunA yathA
yaH samyag vartamAneSu sveSu mithyA pravartate
na vai dviSantaH kSIyante rAjJo nityam api ghnataH
krodhaM niyantuM yo veda tasya dveSTA na vidyate
yad AryajanavidviSTaM karma tan nAcared budhaH
yat kalyANam abhidhyAyet tatrAtmAnaM niyojayet
nainam anye 'vajAnanti nAtmanA paritapyate
kRtyazeSeNa yo rAjA sukhAny anububhUSati
idaMvRttaM manuSyeSu vartate yo mahIpatiH
ubhau lokau vinirjitya vijaye saMpratiSThate
bhISma uvAca
ity ukto vAmadevena sarvaM tat kRtavAn nRpaH
tathA kurvaMs tvam apy etau lokau jetA na saMzayaH
yudhiSThira uvAca
atha yo vijigISeta kSatriyaH kSatriyaM yudhi
kas tasya dharmyo vijaya etat pRSTo bravIhi me
bhISma uvAca
sasahAyo 'sahAyo vA rASTram Agamya bhUmipaH
brUyAd ahaM vo rAjeti rakSiSyAmi ca vaH sadA
mama dharmyaM baliM datta kiM vA mAM pratipatsyatha

12096003c
12096004a
12096004c
12096005a
12096005c
12096006
12096006a
12096006c
12096007
12096007a
12096007c
12096008a
12096008c
12096009a
12096009c
12096010a
12096010c
12096011a
12096011c
12096012a
12096012c
12096013a
12096013c
12096013e
12096014a
12096014c
12096015a
12096015c
12096016a
12096016c
12096017a
12096017c
12096018a
12096018c
12096019a
12096019c
12096020a
12096020c
12096021a
12096021c
12096021e
12097001
12097001a
12097001c
12097002a
12097002c
12097003a
12097003c
12097004a
12097004c
12097005a
12097005c
12097006a
12097006c
12097007a
12097007c
12097008a
12097008c
12097008e
12097009a

te cet tam AgataM tatra vRNuyuH kuzalaM bhavet


te ced akSatriyAH santo virudhyeyuH kathaM cana
sarvopAyair niyantavyA vikarmasthA narAdhipa
azaktaM kSatriyaM matvA zastraM gRhNAty athAparaH
trANAyApy asamarthaM taM manyamAnam atIva ca
yudhiSThira uvAca
atha yaH kSatriyo rAjA kSatriyaM pratyupAvrajet
kathaM sa pratiyoddhavyas tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
nAsaMnaddho nAkavaco yoddhavyaH kSatriyo raNe
eka ekena vAcyaz ca visRjasva kSipAmi ca
sa cet saMnaddha Agacchet saMnaddhavyaM tato bhavet
sa cet sasainya Agacchet sasainyas tam athAhvayet
sa cen nikRtyA yudhyeta nikRtyA taM prayodhayet
atha ced dharmato yudhyed dharmeNaiva nivArayet
nAzvena rathinaM yAyAd udiyAd rathinaM rathI
vyasane na prahartavyaM na bhItAya jitAya ca
neSur lipto na karNI syAd asatAm etad Ayudham
jayArtham eva yoddhavyaM na krudhyed ajighAMsataH
sAdhUnAM tu mithobhedAt sAdhuz ced vyasanI bhavet
savraNo nAbhihantavyo nAnapatyaH kathaM cana
bhagnazastro vipannAzvaz chinnajyo hatavAhanaH
cikitsyaH syAt svaviSaye prApyo vA svagRhAn bhavet
nirvraNo 'pi ca moktavya eSa dharmaH sanAtanaH
tasmAd dharmeNa yoddhavyaM manuH svAyaMbhuvo 'bravIt
satsu nityaM satAM dharmas tam AsthAya na nAzayet
yo vai jayaty adharmeNa kSatriyo vardhamAnakaH
AtmAnam AtmanA hanti pApo nikRtijIvanaH
karma caitad asAdhUnAm asAdhuM sAdhunA jayet
dharmeNa nidhanaM zreyo na jayaH pApakarmaNA
nAdharmaz carito rAjan sadyaH phalati gaur iva
mUlAny asya prazAkhAz ca dahan samanugacchati
pApena karmaNA vittaM labdhvA pApaH prahRSyati
sa vardhamAnaH steyena pApaH pApe prasajjati
na dharmo 'stIti manvAnaH zucIn avahasann iva
azraddadhAnabhAvAc ca vinAzam upagacchati
sa baddho vAruNaiH pAzair amartya iva manyate
mahAdRtir ivAdhmAtaH svakRtena vivardhate
tataH samUlo hriyate nadIkUlAd iva drumaH
athainam abhinindanti bhinnaM kumbham ivAzmani
tasmAd dharmeNa vijayaM kAmaM lipseta bhUmipaH
bhISma uvAca
nAdharmeNa mahIM jetuM lipseta jagatIpatiH
adharmavijayaM labdhvA ko 'numanyeta bhUmipaH
adharmayukto vijayo hy adhruvo 'svargya eva ca
sAdayaty eSa rAjAnaM mahIM ca bharatarSabha
vizIrNakavacaM caiva tavAsmIti ca vAdinam
kRtAJjaliM nyastazastraM gRhItvA na vihiMsayet
balenAvajito yaz ca na taM yudhyeta bhUmipaH
saMvatsaraM vipraNayet tasmAj jAtaH punar bhavet
nArvAk saMvatsarAt kanyA spraSTavyA vikramAhRtA
evam eva dhanaM sarvaM yac cAnyat sahasAhRtam
na tu vandhyaM dhanaM tiSThet pibeyur brAhmaNAH payaH
yuJjIran vApy anaDuhaH kSantavyaM vA tadA bhavet
rAjJA rAjaiva yoddhavyas tathA dharmo vidhIyate
nAnyo rAjAnam abhyased arAjanyaH kathaM cana
anIkayoH saMhatayor yadIyAd brAhmaNo 'ntarA
zAntim icchann ubhayato na yoddhavyaM tadA bhavet
maryAdAM zAzvatIM bhindyAd brAhmaNaM yo 'bhilaGghayet
atha cel laGghayed enAM maryAdAM kSatriyabruvaH

12097009c
12097010a
12097010c
12097010e
12097011a
12097011c
12097012a
12097012c
12097013a
12097013c
12097014a
12097014c
12097015a
12097015c
12097016a
12097016c
12097017a
12097017c
12097018a
12097018c
12097019a
12097019c
12097020a
12097020c
12097021a
12097021c
12097022a
12097022c
12097023a
12097023c
12098001
12098001a
12098001c
12098002a
12098002c
12098003
12098003a
12098003c
12098004a
12098004c
12098005a
12098005c
12098006a
12098006c
12098007a
12098007c
12098008a
12098008c
12098009a
12098009c
12098010a
12098010c
12098011a
12098011c
12098012a
12098012c
12098013a
12098013c
12098014a
12098014c

aprazasyas tad UrdhvaM syAd anAdeyaz ca saMsadi


yA tu dharmavilopena maryAdAbhedanena ca
tAM vRttiM nAnuvarteta vijigISur mahIpatiH
dharmalabdhAd dhi vijayAt ko lAbho 'bhyadhiko bhavet
sahasA nAmya bhUtAni kSipram eva prasAdayet
sAntvena bhogadAnena sa rAjJAM paramo nayaH
bhujyamAnA hy ayogena svarASTrAd abhitApitAH
amitrAn paryupAsIran vyasanaughapratIkSiNaH
amitropagrahaM cAsya te kuryuH kSipram Apadi
saMduSTAH sarvato rAjan rAjavyasanakAGkSiNaH
nAmitro vinikartavyo nAticchedyaH kathaM cana
jIvitaM hy apy aticchinnaH saMtyajaty ekadA naraH
alpenApi hi saMyuktas tuSyaty evAparAdhikaH
zuddhaM jIvitam evApi tAdRzo bahu manyate
yasya sphIto janapadaH saMpannaH priyarAjakaH
saMtuSTabhRtyasacivo dRDhamUlaH sa pArthivaH
RtvikpurohitAcAryA ye cAnye zrutasaMmatAH
pUjArhAH pUjitA yasya sa vai lokajid ucyate
etenaiva ca vRttena mahIM prApa surottamaH
anv eva caindraM vijayaM vyajigISanta pArthivAH
bhUmivarjaM puraM rAjA jitvA rAjAnam Ahave
amRtAz cauSadhIH zazvad AjahAra pratardanaH
agnihotrANy agnizeSaM havir bhAjanam eva ca
AjahAra divodAsas tato viprakRto 'bhavat
sarAjakAni rASTrANi nAbhAgo dakSiNAM dadau
anyatra zrotriyasvAc ca tApasasvAc ca bhArata
uccAvacAni vRttAni dharmajJAnAM yudhiSThira
Asan rAjJAM purANAnAM sarvaM tan mama rocate
sarvavidyAtirekAd vA jayam icchen mahIpatiH
na mAyayA na dambhena ya icched bhUtim AtmanaH
yudhiSThira uvAca
kSatradharmAn na pApIyAn dharmo 'sti bharatarSabha
abhiyAne ca yuddhe ca rAjA hanti mahAjanam
atha sma karmaNA yena lokAJ jayati pArthivaH
vidvaJ jijJAsamAnAya prabrUhi bharatarSabha
bhISma uvAca
nigraheNa ca pApAnAM sAdhUnAM pragraheNa ca
yajJair dAnaiz ca rAjAno bhavanti zucayo 'malAH
uparundhanti rAjAno bhUtAni vijayArthinaH
ta eva vijayaM prApya vardhayanti punaH prajAH
apavidhyanti pApAni dAnayajJatapobalaiH
anugraheNa bhUtAnAM puNyam eSAM pravardhate
yathaiva kSetranirdAtA nirdan vai kSetram ekadA
hinasti kakSaM dhAnyaM ca na ca dhAnyaM vinazyati
evaM zastrANi muJcanto ghnanti vadhyAn athaikadA
tasyaiSA niSkRtiH kRtsnA bhUtAnAM bhAvanaM punaH
yo bhUtAni dhanajyAnAd vadhAt klezAc ca rakSati
dasyubhyaH prANadAnAt sa dhanadaH sukhado virAT
sa sarvayajJair IjAno rAjAthAbhayadakSiNaiH
anubhUyeha bhadrANi prApnotIndrasalokatAm
brAhmaNArthe samutpanne yo 'bhiniHsRtya yudhyate
AtmAnaM yUpam ucchritya sa yajJo 'nantadakSiNaH
abhIto vikiraJ zatrUn pratigRhNaJ zarAMs tathA
na tasmAt tridazAH zreyo bhuvi pazyanti kiM cana
tasya yAvanti zastrANi tvacaM bhindanti saMyuge
tAvataH so 'znute lokAn sarvakAmaduho 'kSayAn
na tasya rudhiraM gAtrAd AvedhebhyaH pravartate
sa ha tenaiva raktena sarvapApaiH pramucyate
yAni duHkhAni sahate vraNAnAm abhitApane
na tato 'sti tapo bhUya iti dharmavido viduH

12098015a
12098015c
12098016a
12098016c
12098017a
12098017c
12098018a
12098018c
12098019a
12098019c
12098020a
12098020c
12098021a
12098021c
12098022a
12098022c
12098023a
12098023c
12098024a
12098024c
12098025a
12098025c
12098026a
12098026c
12098027a
12098027c
12098028a
12098028c
12098029a
12098029c
12098030a
12098030c
12098031a
12098031c
12099001
12099001a
12099001c
12099002
12099002a
12099002c
12099003a
12099003c
12099004a
12099004c
12099005a
12099005c
12099006a
12099006c
12099007a
12099007c
12099008a
12099008c
12099009a
12099009c
12099010a
12099010c
12099011a
12099011c
12099012
12099012a

pRSThato bhIravaH saMkhye vartante 'dhamapUruSAH


zUrAc charaNam icchantaH parjanyAd iva jIvanam
yadi zUras tathA kSeme pratirakSet tathA bhaye
pratirUpaM janAH kuryur na ca tad vartate tathA
yadi te kRtam AjJAya namaskuryuH sadaiva tam
yuktaM nyAyyaM ca kuryus te na ca tad vartate tathA
puruSANAM samAnAnAM dRzyate mahad antaram
saMgrAme 'nIkavelAyAm utkruSTe 'bhipatatsu ca
pataty abhimukhaH zUraH parAn bhIruH palAyate
AsthAyAsvargyam adhvAnaM sahAyAn viSame tyajan
mA sma tAMs tAdRzAMs tAta janiSThAH puruSAdhamAn
ye sahAyAn raNe hitvA svastimanto gRhAn yayuH
asvasti tebhyaH kurvanti devA indrapurogamAH
tyAgena yaH sahAyAnAM svAn prANAMs trAtum icchati
taM hanyuH kASThaloSTair vA daheyur vA kaTAgninA
pazuvan mArayeyur vA kSatriyA ye syur IdRzAH
adharmaH kSatriyasyaiSa yac chayyAmaraNaM bhavet
visRjaJ zleSmapittAni kRpaNaM paridevayan
avikSatena dehena pralayaM yo 'dhigacchati
kSatriyo nAsya tat karma prazaMsanti purAvidaH
na gRhe maraNaM tAta kSatriyANAM prazasyate
zauTIrANAm azauTIram adharmyaM kRpaNaM ca tat
idaM duHkham aho kaSTaM pApIya iti niSTanan
pratidhvastamukhaH pUtir amAtyAn bahu zocayan
arogANAM spRhayate muhur mRtyum apIcchati
vIro dRpto 'bhimAnI ca nedRzaM mRtyum arhati
raNeSu kadanaM kRtvA jJAtibhiH parivAritaH
tIkSNaiH zastraiH suvikliSTaH kSatriyo mRtyum arhati
zUro hi satyamanyubhyAm AviSTo yudhyate bhRzam
kRtyamAnAni gAtrANi parair naivAvabudhyate
sa saMkhye nidhanaM prApya prazastaM lokapUjitam
svadharmaM vipulaM prApya zakrasyaiti salokatAm
sarvo yodhaH paraM tyaktum AviSTas tyaktajIvitaH
prApnotIndrasya sAlokyaM zUraH pRSTham adarzayan
yudhiSThira uvAca
ke lokA yudhyamAnAnAM zUrANAm anivartinAm
bhavanti nidhanaM prApya tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
ambarISasya saMvAdam indrasya ca yudhiSThira
ambarISo hi nAbhAgaH svargaM gatvA sudurlabham
dadarza suralokasthaM zakreNa sacivaM saha
sarvatejomayaM divyaM vimAnavaram Asthitam
upary upari gacchantaM svaM vai senApatiM prabhum
sa dRSTvopari gacchantaM senApatim udAradhIH
RddhiM dRSTvA sudevasya vismitaH prAha vAsavam
sAgarAntAM mahIM kRtsnAm anuziSya yathAvidhi
cAturvarNye yathAzAstraM pravRtto dharmakAmyayA
brahmacaryeNa ghoreNa AcAryakulasevayA
vedAn adhItya dharmeNa rAjazAstraM ca kevalam
atithIn annapAnena pitqMz ca svadhayA tathA
RSIn svAdhyAyadIkSAbhir devAn yajJair anuttamaiH
kSatradharme sthito bhUtvA yathAzAstraM yathAvidhi
udIkSamANaH pRtanAM jayAmi yudhi vAsava
devarAja sudevo 'yaM mama senApatiH purA
AsId yodhaH prazAntAtmA so 'yaM kasmAd atIva mAm
nAnena kratubhir mukhyair iSTaM naiva dvijAtayaH
tarpitA vidhivac chakra so 'yaM kasmAd atIva mAm
indra uvAca
etasya vitatas tAta sudevasya babhUva ha

12099012c
12099013a
12099013c
12099014
12099014a
12099014c
12099015
12099015a
12099015c
12099016a
12099016c
12099017a
12099017c
12099018a
12099018c
12099019a
12099019c
12099020a
12099020c
12099021a
12099021c
12099022a
12099022c
12099023a
12099023c
12099023e
12099024a
12099024c
12099025a
12099025c
12099025e
12099026a
12099026c
12099027a
12099027c
12099028a
12099028c
12099029a
12099029c
12099030a
12099030c
12099031a
12099031c
12099032a
12099032c
12099033a
12099033c
12099034a
12099034c
12099035a
12099035c
12099036a
12099036c
12099037a
12099037c
12099038a
12099038c
12099039a
12099039c
12099040a

saMgrAmayajJaH sumahAn yaz cAnyo yudhyate naraH


saMnaddho dIkSitaH sarvo yodhaH prApya camUmukham
yuddhayajJAdhikArastho bhavatIti vinizcayaH
ambarISa uvAca
kAni yajJe havIMSy atra kim AjyaM kA ca dakSiNA
Rtvijaz cAtra ke proktAs tan me brUhi zatakrato
indra uvAca
RtvijaH kuJjarAs tatra vAjino 'dhvaryavas tathA
havIMSi paramAMsAni rudhiraM tv Ajyam eva ca
sRgAlagRdhrakAkolAH sadasyAs tatra satriNaH
AjyazeSaM pibanty ete haviH prAznanti cAdhvare
prAsatomarasaMghAtAH khaDgazaktiparazvadhAH
jvalanto nizitAH pItAH srucas tasyAtha satriNaH
cApavegAyatas tIkSNaH parakAyAvadAraNaH
RjuH sunizitaH pItaH sAyako 'sya sruvo mahAn
dvIpicarmAvanaddhaz ca nAgadantakRtatsaruH
hastihastagataH khaDgaH sphyo bhavet tasya saMyuge
jvalitair nizitaiH pItaiH prAsazaktiparazvadhaiH
zaikyAyasamayais tIkSNair abhighAto bhaved vasu
AvegAd yat tu rudhiraM saMgrAme syandate bhuvi
sAsya pUrNAhutir hotre samRddhA sarvakAmadhuk
chindhi bhindhIti yasyaitac chrUyate vAhinImukhe
sAmAni sAmagAs tasya gAyanti yamasAdane
havirdhAnaM tu tasyAhuH pareSAM vAhinImukham
kuJjarANAM hayAnAM ca varmiNAM ca samuccayaH
agniH zyenacito nAma tasya yajJe vidhIyate
uttiSThati kabandho 'tra sahasre nihate tu yaH
sa yUpas tasya zUrasya khAdiro 'STAzrir ucyate
iDopahUtaM krozanti kuJjarA aGkuzeritAH
vyAghuSTatalanAdena vaSaTkAreNa pArthiva
udgAtA tatra saMgrAme trisAmA dundubhiH smRtaH
brahmasve hriyamANe yaH priyAM yuddhe tanuM tyajet
AtmAnaM yUpam ucchritya sa yajJo 'nantadakSiNaH
bhartur arthe tu yaH zUro vikramed vAhinImukhe
bhayAn na ca nivarteta tasya lokA yathA mama
nIlacandrAkRtaiH khaDgair bAhubhiH parighopamaiH
yasya vedir upastIrNA tasya lokA yathA mama
yas tu nAvekSate kaM cit sahAyaM vijaye sthitaH
vigAhya vAhinImadhyaM tasya lokA yathA mama
yasya tomarasaMghATA bherImaNDUkakacchapA
vIrAsthizarkarA durgA mAMsazoNitakardamA
asicarmaplavA sindhuH kezazaivalazAdvalA
azvanAgarathaiz caiva saMbhinnaiH kRtasaMkramA
patAkAdhvajavAnIrA hatavAhanavAhinI
zoNitodA susaMpUrNA dustarA pAragair naraiH
hatanAgamahAnakrA paralokavahAzivA
RSTikhaDgadhvajAnUkA gRdhrakaGkavaDaplavA
puruSAdAnucaritA bhIrUNAM kazmalAvahA
nadI yodhamahAyajJe tad asyAvabhRthaM smRtam
vedI yasya tv amitrANAM zirobhir avakIryate
azvaskandhair gajaskandhais tasya lokA yathA mama
patnIzAlA kRtA yasya pareSAM vAhinImukham
havirdhAnaM svavAhinyas tad asyAhur manISiNaH
sadaz cAntarayodhAgnir AgnIdhraz cottarAM dizam
zatrusenAkalatrasya sarvalokAn adUrataH
yadA tUbhayato vyUho bhavaty AkAzam agrataH
sAsya vedI tathA yajJe nityaM vedAs trayo 'gnayaH
yas tu yodhaH parAvRttaH saMtrasto hanyate paraiH
apratiSThaM sa narakaM yAti nAsty atra saMzayaH
yasya zoNitavegena nadI syAt samabhiplutA

12099040c
12099041a
12099041c
12099042a
12099042c
12099043a
12099043c
12099044a
12099044c
12099045a
12099045c
12099046a
12099046c
12099047a
12099047c
12099048a
12099048c
12099049a
12099049c
12099050
12099050a
12099050c
12100001
12100001a
12100001c
12100002a
12100002c
12100003a
12100003c
12100004a
12100004c
12100005a
12100005c
12100006a
12100006c
12100007a
12100007c
12100008a
12100008c
12100009a
12100009c
12100010a
12100010c
12100011a
12100011c
12100012a
12100012c
12100013a
12100013c
12100014a
12100014c
12100015a
12100015c
12100016a
12100016c
12100017a
12100017c
12100018a
12100018c
12101001

kezamAMsAsthisaMkIrNA sa gacchet paramAM gatim


yas tu senApatiM hatvA tadyAnam adhirohati
sa viSNuvikramakrAmI bRhaspatisamaH kratuH
nAyakaM vA pramANaM vA yo vA syAt tatra pUjitaH
jIvagrAhaM nigRhNAti tasya lokA yathA mama
Ahave nihataM zUraM na zoceta kadA cana
azocyo hi hataH zUraH svargaloke mahIyate
na hy annaM nodakaM tasya na snAnaM nApy azaucakam
hatasya kartum icchanti tasya lokAJ zRNuSva me
varApsaraHsahasrANi zUram Ayodhane hatam
tvaramANA hi dhAvanti mama bhartA bhaved iti
etat tapaz ca puNyaM ca dharmaz caiva sanAtanaH
catvAraz cAzramAs tasya yo yuddhe na palAyate
vRddhaM balaM na hantavyaM naiva strI na ca vai dvijaH
tRNapUrNamukhaz caiva tavAsmIti ca yo vadet
ahaM vRtraM balaM pAkaM zatamAyaM virocanam
durAvAryaM ca namuciM naikamAyaM ca zambaram
vipracittiM ca daiteyaM danoH putrAMz ca sarvazaH
prahrAdaM ca nihatyAjau tato devAdhipo 'bhavam
bhISma uvAca
ity etac chakravacanaM nizamya pratigRhya ca
yodhAnAm AtmanaH siddhim ambarISo 'bhipannavAn
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
pratardano maithilaz ca saMgrAmaM yatra cakratuH
yajJopavItI saMgrAme janako maithilo yathA
yodhAn uddharSayAm Asa tan nibodha yudhiSThira
janako maithilo rAjA mahAtmA sarvatattvavit
yodhAn svAn darzayAm Asa svargaM narakam eva ca
abhItAnAm ime lokA bhAsvanto hanta pazyata
pUrNA gandharvakanyAbhiH sarvakAmaduho 'kSayAH
ime palAyamAnAnAM narakAH pratyupasthitAH
akIrtiH zAzvatI caiva patitavyam anantaram
tAn dRSTvArIn vijayato bhUtvA saMtyAgabuddhayaH
narakasyApratiSThasya mA bhUta vazavartinaH
tyAgamUlaM hi zUrANAM svargadvAram anuttamam
ity uktAs te nRpatinA yodhAH parapuraMjaya
vyajayanta raNe zatrUn harSayanto janezvaram
tasmAd AtmavatA nityaM sthAtavyaM raNamUrdhani
gajAnAM rathino madhye rathAnAm anu sAdinaH
sAdinAm antarA sthApyaM pAdAtam iha daMzitam
ya evaM vyUhate rAjA sa nityaM jayate dviSaH
tasmAd evaM vidhAtavyaM nityam eva yudhiSThira
sarve sukRtam icchantaH suyuddhenAtimanyavaH
kSobhayeyur anIkAni sAgaraM makarA iva
harSayeyur viSaNNAMz ca vyavasthApya parasparam
jitAM ca bhUmiM rakSeta bhagnAn nAtyanusArayet
punar AvartamAnAnAM nirAzAnAM ca jIvite
na vegaH susaho rAjaMs tasmAn nAtyanusArayet
na hi prahartum icchanti zUrAH prAdravatAM bhayAt
tasmAt palAyamAnAnAM kuryAn nAtyanusAraNam
carANAm acarA hy annam adaMSTrA daMSTriNAm api
apANayaH pANimatAm annaM zUrasya kAtarAH
samAnapRSThodarapANipAdAH; pazcAc chUraM bhIravo 'nuvrajanti
ato bhayArtAH praNipatya bhUyaH; kRtvAJjalIn upatiSThanti zUrAn
zUrabAhuSu loko 'yaM lambate putravat sadA
tasmAt sarvAsv avasthAsu zUraH saMmAnam arhati
na hi zauryAt paraM kiM cit triSu lokeSu vidyate
zUraH sarvaM pAlayati sarvaM zUre pratiSThitam
yudhiSThira uvAca

12101001a
12101001c
12101002
12101002a
12101002c
12101002e
12101003a
12101003c
12101003e
12101004a
12101004c
12101005a
12101005c
12101006a
12101006c
12101007a
12101007c
12101008a
12101008c
12101008e
12101009a
12101009c
12101010a
12101010c
12101010e
12101011a
12101011c
12101012a
12101012c
12101013a
12101013c
12101014a
12101014c
12101015a
12101015c
12101016a
12101016c
12101017a
12101017c
12101018a
12101018c
12101019a
12101019c
12101020a
12101020c
12101021a
12101021c
12101022a
12101022c
12101023a
12101023c
12101024a
12101024c
12101025a
12101025c
12101025e
12101026a
12101026c
12101027a
12101027c

yathA jayArthinaH senAM nayanti bharatarSabha


ISad dharmaM prapIDyApi tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
satyena hi sthitA dharmA upapattyA tathApare
sAdhvAcAratayA ke cit tathaivaupayikA api
upAyadharmAn vakSyAmi siddhArthAn arthadharmayoH
nirmaryAdA dasyavas tu bhavanti paripanthinaH
teSAM prativighAtArthaM pravakSyAmy atha naigamam
kAryANAM saMprasiddhyarthaM tAn upAyAn nibodha me
ubhe prajJe veditavye RjvI vakrA ca bhArata
jAnan vakrAM na seveta pratibAdheta cAgatAm
amitrA eva rAjAnaM bhedenopacaranty uta
tAM rAjA nikRtiM jAnan yathAmitrAn prabAdhate
gajAnAM pArzvacarmANi govRSAjagarANi ca
zalyakaGkaTalohAni tanutrANi matAni ca
zitapItAni zastrANi saMnAhAH pItalohitAH
nAnAraJjanaraktAH syuH patAkAH ketavaz ca te
RSTayas tomarAH khaDgA nizitAz ca parazvadhAH
phalakAny atha carmANi pratikalpyAny anekazaH
abhinItAni zastrANi yodhAz ca kRtanizramAH
caitryAM vA mArgazIrSyAM vA senAyogaH prazasyate
pakvasasyA hi pRthivI bhavaty ambumatI tathA
naivAtizIto nAtyuSNaH kAlo bhavati bhArata
tasmAt tadA yojayeta pareSAM vyasaneSu vA
eteSu yogAH senAyAH prazastAH parabAdhane
jalavAMs tRNavAn mArgaH samo gamyaH prazasyate
cArair hi vihitAbhyAsaH kuzalair vanagocaraiH
navyAraNyair na zakyeta gantuM mRgagaNair iva
tasmAt sarvAsu senAsu yojayanti jayArthinaH
AvAsas toyavAn durgaH paryAkAzaH prazasyate
pareSAm upasarpANAM pratiSedhas tathA bhavet
AkAzaM tu vanAbhyAze manyante guNavattaram
bahubhir guNajAtais tu ye yuddhakuzalA janAH
upanyAso 'pasarpANAM padAtInAM ca gUhanam
atha zatrupratIghAtam ApadarthaM parAyaNam
saptarSIn pRSThataH kRtvA yudhyerann acalA iva
anena vidhinA rAjaJ jigISetApi durjayAn
yato vAyur yataH sUryo yataH zukras tato jayaH
pUrvaM pUrvaM jyAya eSAM saMnipAte yudhiSThira
akardamAm anudakAm amaryAdAm aloSTakAm
azvabhUmiM prazaMsanti ye yuddhakuzalA janAH
samA nirudakAkAzA rathabhUmiH prazasyate
nIcadrumA mahAkakSA sodakA hastiyodhinAm
bahudurgA mahAvRkSA vetraveNubhir AstRtA
padAtInAM kSamA bhUmiH parvatopavanAni ca
padAtibahulA senA dRDhA bhavati bhArata
rathAzvabahulA senA sudineSu prazasyate
padAtinAgabahulA prAvRTkAle prazasyate
guNAn etAn prasaMkhyAya dezakAlau prayojayet
evaM saMcintya yo yAti tithinakSatrapUjitaH
vijayaM labhate nityaM senAM samyak prayojayan
prasuptAMs tRSitAJ zrAntAn prakIrNAn nAbhighAtayet
mokSe prayANe calane pAnabhojanakAlayoH
atikSiptAn vyatikSiptAn vihatAn pratanUkRtAn
suvisrambhAn kRtArambhAn upanyAsapratApitAn
bahizcarAn upanyAsAn kRtvA vezmAnusAriNaH
pAraMparyAgate dvAre ye ke cid anuvartinaH
paricaryAvaroddhAro ye ca ke cana valginaH
anIkaM ye prabhindanti bhinnaM ye sthagayanti ca
samAnAzanapAnAs te kAryA dviguNavetanAH

12101028a
12101028c
12101029a
12101029c
12101030a
12101030c
12101031a
12101031c
12101032a
12101032c
12101033a
12101033c
12101034a
12101034c
12101035a
12101035c
12101036a
12101036c
12101037a
12101037c
12101038a
12101038c
12101039a
12101039c
12101040a
12101040c
12101041a
12101041c
12101042a
12101042c
12101043a
12101043c
12101044a
12101044c
12101045a
12101045c
12101046a
12101046c
12101047a
12101047c
12102001
12102001a
12102001c
12102002
12102002a
12102002c
12102003a
12102003c
12102004a
12102004c
12102005a
12102005c
12102006a
12102006c
12102007a
12102007c
12102008a
12102008c
12102009a
12102009c

dazAdhipatayaH kAryAH zatAdhipatayas tathA


teSAM sahasrAdhipatiM kuryAc chUram atandritam
yathAmukhyaM saMnipAtya vaktavyAH sma zapAmahe
yathA jayArthaM saMgrAme na jahyAma parasparam
ihaiva te nivartantAM ye naH ke cana bhIravaH
na ghAtayeyuH pradaraM kurvANAs tumule sati
AtmAnaM ca svapakSaM ca palAyan hanti saMyuge
dravyanAzo vadho 'kIrtir ayazaz ca palAyane
amanojJAsukhA vAcaH puruSasya palAyataH
pratispandauSThadantasya nyastasarvAyudhasya ca
hitvA palAyamAnasya sahAyAn prANasaMzaye
amitrair anubaddhasya dviSatAm astu nas tathA
manuSyApasadA hy ete ye bhavanti parAGmukhAH
rAzivardhanamAtrAs te naiva te pretya no iha
amitrA hRSTamanasaH pratyudyAnti palAyinam
jayinaM suhRdas tAta vandanair maGgalena ca
yasya sma vyasane rAjann anumodanti zatravaH
tad asahyataraM duHkham ahaM manye vadhAd api
zriyaM jAnIta dharmasya mUlaM sarvasukhasya ca
sA bhIrUNAM parAn yAti zUras tAm adhigacchati
te vayaM svargam icchantaH saMgrAme tyaktajIvitAH
jayanto vadhyamAnA vA prAptum arhAma sadgatim
evaM saMzaptazapathAH samabhityaktajIvitAH
amitravAhinIM vIrAH saMpragAhanty abhIravaH
agrataH puruSAnIkam asicarmavatAM bhavet
pRSThataH zakaTAnIkaM kalatraM madhyatas tathA
pareSAM pratighAtArthaM padAtInAM ca gUhanam
api hy asmin pare gRddhA bhaveyur ye purogamAH
ye purastAd abhimatAH sattvavanto manasvinaH
te pUrvam abhivarteraMs tAn anvag itare janAH
api coddharSaNaM kAryaM bhIrUNAm api yatnataH
skandhadarzanamAtraM tu tiSTheyur vA samIpataH
saMhatAn yodhayed alpAn kAmaM vistArayed bahUn
sUcImukham anIkaM syAd alpAnAM bahubhiH saha
saMprayuddhe prahRSTe vA satyaM vA yadi vAnRtam
pragRhya bAhUn krozeta bhagnA bhagnAH parA iti
AgataM no mitrabalaM praharadhvam abhItavat
zabdavanto 'nudhAveyuH kurvanto bhairavaM ravam
kSveDAH kilakilAH zaGkhAH krakacA goviSANikAn
bherImRdaGgapaNavAn nAdayeyuz ca kuJjarAn
yudhiSThira uvAca
kiMzIlAH kiMsamutthAnAH kathaMrUpAz ca bhArata
kiMsaMnAhAH kathaMzastrA janAH syuH saMyuge nRpa
bhISma uvAca
yathAcaritam evAtra zastrapatraM vidhIyate
AcArAd eva puruSas tathA karmasu vartate
gAndhArAH sindhusauvIrA nakharaprAsayodhinaH
AbhIravaH subalinas tadbalaM sarvapAragam
sarvazastreSu kuzalAH sattvavanto hy uzInarAH
prAcyA mAtaGgayuddheSu kuzalAH zaThayodhinaH
tathA yavanakAmbojA mathurAm abhitaz ca ye
ete niyuddhakuzalA dAkSiNAtyAsicarmiNaH
sarvatra zUrA jAyante mahAsattvA mahAbalAH
prAya eSa samuddiSTo lakSaNAni tu me zRNu
siMhazArdUlavAGnetrAH siMhazArdUlagAminaH
pArAvatakuliGgAkSAH sarve zUrAH pramAthinaH
mRgasvarA dvIpinetrA RSabhAkSAs tathApare
pravAdinaH sucaNDAz ca krodhinaH kiMnarIsvanAH
meghasvanAH kruddhamukhAH ke cit karabhanisvanAH
jihmanAsAnujaGghAz ca dUragA dUrapAtinaH

12102010a
12102010c
12102011a
12102011c
12102012a
12102012c
12102013a
12102013c
12102014a
12102014c
12102015a
12102015c
12102016a
12102016c
12102017a
12102017c
12102018a
12102018c
12102019a
12102019c
12102020a
12102020c
12103001
12103001a
12103001c
12103002
12103002a
12103002c
12103003a
12103003c
12103004a
12103004c
12103005a
12103005c
12103006a
12103006c
12103007a
12103007c
12103008a
12103008c
12103009a
12103009c
12103010a
12103010c
12103011a
12103011c
12103012a
Am
12103012c
12103013a
12103013c
12103014a
12103014c
12103015a
12103015c
12103016a
12103016c
12103017a
12103017c
12103018a

biDAlakubjAs tanavas tanukezAs tanutvacaH


zUrAz capalacittAz ca te bhavanti durAsadAH
godhAnimIlitAH ke cin mRduprakRtayo 'pi ca
turaMgagatinirghoSAs te narAH pArayiSNavaH
susaMhatAH pratanavo vyUDhoraskAH susaMsthitAH
pravAditena nRtyanti hRSyanti kalaheSu ca
gambhIrAkSA niHsRtAkSAH piGgalA bhrukuTImukhAH
nakulAkSAs tathA caiva sarve zUrAs tanutyajaH
jihmAkSAH pralalATAz ca nirmAMsahanavo 'pi ca
vakrabAhvaGgulIsaktAH kRzA dhamanisaMtatAH
pravizanty ativegena saMparAye 'bhyupasthite
vAraNA iva saMmattAs te bhavanti durAsadAH
dIptasphuTitakezAntAH sthUlapArzvahanUmukhAH
unnatAMsAH pRthugrIvA vikaTAH sthUlapiNDikAH
udvRttAz caiva sugrIvA vinatA vihagA iva
piNDazIrSAhivaktrAz ca vRSadaMzamukhA iva
ugrasvanA manyumanto yuddheSv ArAvasAriNaH
adharmajJAvaliptAz ca ghorA raudrapradarzinaH
tyaktAtmAnaH sarva ete antyajA hy anivartinaH
puraskAryAH sadA sainye hanyante ghnanti cApi te
adhArmikA bhinnavRttAH sAdhv evaiSAM parAbhavaH
evam eva prakupyanti rAjJo 'py ete hy abhIkSNazaH
yudhiSThira uvAca
jaitryA vA kAni rUpANi bhavanti puruSarSabha
pRtanAyAH prazastAni tAnIhecchAmi veditum
bhISma uvAca
jaitryA vA yAni rUpANi bhavanti puruSarSabha
pRtanAyAH prazastAni tAni vakSyAmi sarvazaH
daivaM pUrvaM vikurute mAnuSe kAlacodite
tad vidvAMso 'nupazyanti jJAnadIrgheNa cakSuSA
prAyazcittavidhiM cAtra japahomAMz ca tadvidaH
maGgalAni ca kurvantaH zamayanty ahitAny api
udIrNamanaso yodhA vAhanAni ca bhArata
yasyAM bhavanti senAyAM dhruvaM tasyAM jayaM vadet
anv enAM vAyavo vAnti tathaivendradhanUMSi ca
anuplavante meghAz ca tathAdityasya razmayaH
gomAyavaz cAnulomA vaDA gRdhrAz ca sarvazaH
Acareyur yadA senAM tadA siddhir anuttamA
prasannabhAH pAvaka UrdhvarazmiH; pradakSiNAvartazikho vidhUmaH
puNyA gandhAz cAhutInAM pravAnti; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH
gambhIrazabdAz ca mahAsvanAz ca; zaGkhAz ca bheryaz ca nadanti yatra
yuyutsavaz cApratIpA bhavanti; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH
iSTA mRgAH pRSThato vAmataz ca; saMprasthitAnAM ca gamiSyatAM ca
jighAMsatAM dakSiNAH siddhim Ahur; ye tv agratas te pratiSedhayanti
maGgalyazabdAH zakunA vadanti; haMsAH krauJcAH zatapatrAz ca cASAH
hRSTA yodhAH sattvavanto bhavanti; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH
zastraiH patraiH kavacaiH ketubhiz ca; subhAnubhir mukhavarNaiz ca yUn
bhrAjiSmatI duSpratiprekSaNIyA; yeSAM camUs te 'bhibhavanti zatrUn
zuzrUSavaz cAnabhimAninaz ca; parasparaM sauhRdam AsthitAz ca
yeSAM yodhAH zaucam anuSThitAz ca; jayasyaitad bhAvino rUpam AhuH
zabdAH sparzAs tathA gandhA vicaranti manaHpriyAH
dhairyaM cAvizate yodhAn vijayasya mukhaM tu tat
iSTo vAmaH praviSTasya dakSiNaH pravivikSataH
pazcAt saMsAdhayaty arthaM purastAt pratiSedhati
saMbhRtya mahatIM senAM caturaGgAM yudhiSThira
sAmnaivAvartane pUrvaM prayatethAs tato yudhi
jaghanya eSa vijayo yad yuddhaM nAma bhArata
yAdRcchiko yudhi jayo daivo veti vicAraNam
apAm iva mahAvegas trastA mRgagaNA iva

12103018c
12103019a
12103019c
12103020a
12103020c
12103021a
12103021c
12103022a
12103022c
12103023a
12103023c
12103024a
12103024c
12103025a
12103025c
12103026a
12103026c
12103027a
12103027c
12103028a
12103028c
12103029a
12103029c
12103030a
12103030c
12103031a
12103031c
12103032a
12103032c
12103033a
12103033c
12103034a
12103034c
12103035a
12103035c
12103036a
12103036c
12103037a
12103037c
12103038a
12103038c
12103039a
12103039c
12103040a
12103040c
12103041a
12103041c
12104001
12104001a
12104001c
12104002
12104002a
12104002c
12104003a
12104003c
12104004a
12104004c
12104005a
12104005c
12104006a

durnivAryatamA caiva prabhagnA mahatI camUH


bhagnA ity eva bhajyante vidvAMso 'pi nakAraNam
udArasArA mahatI rurusaMghopamA camUH
parasparajJAH saMhRSTAs tyaktaprANAH sunizcitAH
api paJcAzatiH zUrA mRdnanti paravAhinIm
atha vA paJca SaT sapta sahitAH kRtanizcayAH
kulInAH pUjitAH samyag vijayantIha zAtravAn
saMnipAto na gantavyaH zakye sati kathaM cana
sAntvabhedapradAnAnAM yuddham uttaram ucyate
saMsarpaNAd dhi senAyA bhayaM bhIrUn prabAdhate
vajrAd iva prajvalitAd iyaM kva nu patiSyati
abhiprayAtAM samitiM jJAtvA ye pratiyAnty atha
teSAM spandanti gAtrANi yodhAnAM viSayasya ca
viSayo vyathate rAjan sarvaH sasthANujaGgamaH
zastrapratApataptAnAM majjA sIdati dehinAm
teSAM sAntvaM krUramizraM praNetavyaM punaH punaH
saMpIDyamAnA hi pare yogam AyAnti sarvazaH
antarANAM ca bhedArthaM cArAn abhyavacArayet
yaz ca tasmAt paro rAjA tena saMdhiH prazasyate
na hi tasyAnyathA pIDA zakyA kartuM tathAvidhA
yathA sArdham amitreNa sarvataH pratibAdhanam
kSamA vai sAdhumAyA hi na hi sAdhv akSamA sadA
kSamAyAz cAkSamAyAz ca viddhi pArtha prayojanam
vijitya kSamamANasya yazo rAjJo 'bhivardhate
mahAparAdhA hy apy asmin vizvasanti hi zatravaH
manyate karzayitvA tu kSamA sAdhv iti zambaraH
asaMtaptaM tu yad dAru pratyeti prakRtiM punaH
naitat prazaMsanty AcAryA na ca sAdhu nidarzanam
aklezenAvinAzena niyantavyAH svaputravat
dveSyo bhavati bhUtAnAm ugro rAjA yudhiSThira
mRdum apy avamanyante tasmAd ubhayabhAg bhavet
prahariSyan priyaM brUyAt praharann api bhArata
prahRtya ca kRpAyeta zocann iva rudann iva
na me priyaM yat sa hataH saMprAhaivaM puro vacaH
na cakartha ca me vAkyam ucyamAnaH punaH punaH
aho jIvitam AkAGkSe nedRzo vadham arhati
sudurlabhAH supuruSAH saMgrAmeSv apalAyinaH
kRtaM mamApriyaM tena yenAyaM nihato mRdhe
iti vAcA vadan hantqn pUjayeta rahogataH
hantqNAM cAhatAnAM ca yat kuryur aparAdhinaH
krozed bAhuM pragRhyApi cikIrSaJ janasaMgraham
evaM sarvAsv avasthAsu sAntvapUrvaM samAcaran
priyo bhavati bhUtAnAM dharmajJo vItabhIr nRpaH
vizvAsaM cAtra gacchanti sarvabhUtAni bhArata
vizvastaH zakyate bhoktuM yathAkAmam upasthitaH
tasmAd vizvAsayed rAjA sarvabhUtAny amAyayA
sarvataH parirakSec ca yo mahIM bhoktum icchati
yudhiSThira uvAca
kathaM mRdau kathaM tIkSNe mahApakSe ca pArthiva
arau varteta nRpatis tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
bRhaspatez ca saMvAdam indrasya ca yudhiSThira
bRhaspatiM devapatir abhivAdya kRtAJjaliH
upasaMgamya papraccha vAsavaH paravIrahA
ahiteSu kathaM brahman vartayeyam atandritaH
asamucchidya caivenAn niyaccheyam upAyataH
senayor vyatiSaGgeNa jayaH sAdhAraNo bhavet
kiM kurvANaM na mAM jahyAj jvalitA zrIH pratApinI
tato dharmArthakAmAnAM kuzalaH pratibhAnavAn

12104006c
12104007a
12104007c
12104007e
12104008a
12104008c
12104009a
12104009c
12104010a
12104010c
12104010e
12104011a
12104011c
12104012a
12104012c
12104013a
12104013c
12104014a
12104014c
12104015a
12104015c
12104016a
12104016c
12104017a
12104017c
12104018a
12104018c
12104019a
12104019c
12104020a
12104020c
12104021a
12104021c
12104022a
12104022c
12104023a
12104023c
12104024a
12104024c
12104025a
12104025c
12104026a
12104026c
12104027a
12104027c
12104028a
12104028c
12104029a
12104029c
12104030a
12104030c
12104031a
12104031c
12104032a
12104032c
12104033a
12104033c
12104034a
12104034c
12104035a

rAjadharmavidhAnajJaH pratyuvAca puraMdaram


na jAtu kalahenecchen niyantum apakAriNaH
bAlasaMsevitaM hy etad yad amarSo yad akSamA
na zatrur vivRtaH kAryo vadham asyAbhikAGkSatA
krodhaM balam amarSaM ca niyamyAtmajam Atmani
amitram upaseveta vizvastavad avizvasan
priyam eva vaden nityaM nApriyaM kiM cid Acaret
viramec chuSkavairebhyaH kaNThAyAsaM ca varjayet
yathA vaitaMsiko yukto dvijAnAM sadRzasvanaH
tAn dvijAn kurute vazyAMs tathA yukto mahIpatiH
vazaM copanayec chatrUn nihanyAc ca puraMdara
na nityaM paribhUyArIn sukhaM svapiti vAsava
jAgarty eva ca duSTAtmA saMkare 'gnir ivotthitaH
na saMnipAtaH kartavyaH sAmAnye vijaye sati
vizvAsyaivopasaMnyAsyo vaze kRtvA ripuH prabho
saMpradhArya sahAmAtyair mantravidbhir mahAtmabhiH
upekSamANo 'vajJAte hRdayenAparAjitaH
athAsya praharet kAle kiM cid vicalite pade
daNDaM ca dUSayed asya puruSair AptakAribhiH
AdimadhyAvasAnajJaH pracchannaM ca vicArayet
balAni dUSayed asya jAnaMz caiva pramANataH
bhedenopapradAnena saMsRjann auSadhais tathA
na tv eva celasaMsargaM racayed aribhiH saha
dIrghakAlam api kSAntvA vihanyAd eva zAtravAn
kAlAkAGkSI yAmayec ca yathA visrambham ApnuyuH
na sadyo 'rIn vinirhanyAd dRSTasya vijayo 'jvaraH
na yaH zalyaM ghaTTayati navaM ca kurute vraNam
prApte ca praharet kAle na sa saMvartate punaH
hantukAmasya devendra puruSasya ripuM prati
yaH kAlo hi vyatikrAmet puruSaM kAlakAGkSiNam
durlabhaH sa punaH kAlaH kAladharmacikIrSuNA
aurjasthyaM vijayed evaM saMgRhNan sAdhusaMmatAn
kAlena sAdhayen nityaM nAprApte 'bhinipIDayet
vihAya kAmaM krodhaM ca tathAhaMkAram eva ca
yukto vivaram anvicched ahitAnAM puraMdara
mArdavaM daNDa AlasyaM pramAdaz ca surottama
mAyAz ca vividhAH zakra sAdhayanty avicakSaNam
nihatyaitAni catvAri mAyAM pratividhAya ca
tataH zaknoti zatrUNAM prahartum avicArayan
yadaivaikena zakyeta guhyaM kartuM tadAcaret
yacchanti sacivA guhyaM mitho vidrAvayanty api
azakyam iti kRtvA vA tato 'nyaiH saMvidaM caret
brahmadaNDam adRSTeSu dRSTeSu caturaGgiNIm
bhedaM ca prathamaM yuJjyAt tUSNIMdaNDaM tathaiva ca
kAle prayojayed rAjA tasmiMs tasmiMs tadA tadA
praNipAtaM ca gaccheta kAle zatror balIyasaH
yukto 'sya vadham anvicched apramattaH pramAdyataH
praNipAtena dAnena vAcA madhurayA bruvan
amitram upaseveta na tu jAtu vizaGkayet
sthAnAni zaGkitAnAM ca nityam eva vivarjayet
na ca teSv Azvased drugdhvA jAgratIha nirAkRtAH
na hy ato duSkaraM karma kiM cid asti surottama
yathA vividhavRttAnAm aizvaryam amarAdhipa
tathA vividhazIlAnAm api saMbhava ucyate
yateta yogam AsthAya mitrAmitrAn avArayan
mRdum apy avamanyante tIkSNAd udvijate janaH
mAtIkSNo mAmRdur bhUs tvaM tIkSNo bhava mRdur bhava
yathA vapre vegavati sarvataHsaMplutodake
nityaM vivaraNAd bAdhas tathA rAjyaM pramAdyataH
na bahUn abhiyuJjIta yaugapadyena zAtravAn

12104035c
12104036a
12104036c
12104037a
12104037c
12104038a
12104038c
12104039a
12104039c
12104040a
12104040c
12104041a
12104041c
12104042a
12104042c
12104043a
H
12104043c
12104044
12104044a
12104044c
12104045
12104045a
12104045c
12104046a
12104046c
12104047a
12104047c
12104048a
12104048c
12104049a
12104049c
12104050a
12104050c
12104051a
12104051c
12104052
12104052a
12104052c
12105001
12105001a
12105001c
12105002
12105002a
12105002c
12105003a
12105003c
12105003e
12105004a
12105004c
12105005a
12105005c
12105006a
12105006c
12105007a
12105007c
12105008a
12105008c
12105009a
12105009c

sAmnA dAnena bhedena daNDena ca puraMdara


ekaikam eSAM niSpiMSaJ ziSTeSu nipuNaM caret
na ca zakto 'pi medhAvI sarvAn evArabhen nRpaH
yadA syAn mahatI senA hayanAgarathAkulA
padAtiyantrabahulA svanuraktA SaDaGginI
yadA bahuvidhAM vRddhiM manyate pratilomataH
tadA vivRtya prahared dasyUnAm avicArayan
na sAma daNDopaniSat prazasyate; na mArdavaM zatruSu yAtrikaM sadA
na sasyaghAto na ca saMkarakriyA; na cApi bhUyaH prakRter vicAraNA
mAyAvibhedAnupasarjanAni; pApaM tathaiva spazasaMprayogAt
Aptair manuSyair upacArayeta; pureSu rASTreSu ca saMprayuktaH
purANi caiSAm anusRtya bhUmipAH; pureSu bhogAn nikhilAn ihAjayan
pureSu nItiM vihitAM yathAvidhi; prayojayanto balavRtrasUdana
pradAya gUDhAni vasUni nAma; pracchidya bhogAn avadhAya ca svAn
duSTAH svadoSair iti kIrtayitvA; pureSu rASTreSu ca yojayanti
tathaiva cAnyai ratizAstravedibhiH; svalaMkRtaiH zAstravidhAnadRSTibhi
suzikSitair bhASyakathAvizAradaiH; pareSu kRtyAn upadhArayasva
indra uvAca
kAni liGgAni duSTasya bhavanti dvijasattama
kathaM duSTaM vijAnIyAd etat pRSTo bravIhi me
bRhaspatir uvAca
parokSam aguNAn Aha sadguNAn abhyasUyati
parair vA kIrtyamAneSu tUSNIm Aste parAGmukhaH
tUSNIMbhAve 'pi hi jJAnaM na ced bhavati kAraNam
vizvAsam oSThasaMdaMzaM zirasaz ca prakampanam
karoty abhIkSNaM saMsRSTam asaMsRSTaz ca bhASate
adRSTito vikurute dRSTvA vA nAbhibhASate
pRthag etya samaznAti nedam adya yathAvidhi
Asane zayane yAne bhAvA lakSyA vizeSataH
Artir Arte priye prItir etAvan mitralakSaNam
viparItaM tu boddhavyam arilakSaNam eva tat
etAny evaM yathoktAni budhyethAs tridazAdhipa
puruSANAM praduSTAnAM svabhAvo balavattaraH
iti duSTasya vijJAnam uktaM te surasattama
nizAmya zAstratattvArthaM yathAvad amarezvara
bhISma uvAca
sa tad vacaH zatrunibarhaNe ratas; tathA cakArAvitathaM bRhaspateH
cacAra kAle vijayAya cArihA; vazaM ca zatrUn anayat puraMdaraH
yudhiSThira uvAca
dhArmiko 'rthAn asaMprApya rAjAmAtyaiH prabAdhitaH
cyutaH kozAc ca daNDAc ca sukham icchan kathaM caret
bhISma uvAca
atrAyaM kSemadarzIyam itihAso 'nugIyate
tat te 'haM saMpravakSyAmi tan nibodha yudhiSThira
kSemadarzaM nRpasutaM yatra kSINabalaM purA
muniH kAlakavRkSIya AjagAmeti naH zrutam
taM papracchopasaMgRhya kRcchrAm Apadam AsthitaH
artheSu bhAgI puruSa IhamAnaH punaH punaH
alabdhvA madvidho rAjyaM brahman kiM kartum arhati
anyatra maraNAt steyAd anyatra parasaMzrayAt
kSudrAd anyatra cAcArAt tan mamAcakSva sattama
vyAdhinA cAbhipannasya mAnasenetareNa vA
bahuzrutaH kRtaprajJas tvadvidhaH zaraNaM bhavet
nirvidya hi naraH kAmAn niyamya sukham edhate
tyaktvA prItiM ca zokaM ca labdhvAprItimayaM vasu
sukham arthAzrayaM yeSAm anuzocAmi tAn aham
mama hy arthAH subahavo naSTAH svapna ivAgatAH
duSkaraM bata kurvanti mahato 'rthAMs tyajanti ye
vayaM tv enAn parityaktum asato 'pi na zaknumaH

12105010a
12105010c
12105011a
12105011c
12105012a
12105012c
12105013a
12105013c
12105014a
12105014c
12105015a
12105015c
12105016a
12105016c
12105017a
12105017c
12105018a
12105018c
12105019a
12105019c
12105020a
12105020c
12105021a
12105021c
12105022a
12105022c
12105023a
12105023c
12105024a
12105024c
12105025
12105025a
12105025c
12105026a
12105026c
12105027
12105027a
12105027c
12105028a
12105028c
12105029a
12105029c
12105030a
12105030c
12105031a
12105031c
12105032a
12105032c
12105033a
12105033c
12105033e
12105034a
12105034c
12105035a
12105035c
12105036a
12105036c
12105037a
12105037c
12105038a

imAm avasthAM saMprAptaM dInam ArtaM zriyaz cyutam


yad anyat sukham astIha tad brahmann anuzAdhi mAm
kausalyenaivam uktas tu rAjaputreNa dhImatA
muniH kAlakavRkSIyaH pratyuvAca mahAdyutiH
purastAd eva te buddhir iyaM kAryA vijAnataH
anityaM sarvam evedam ahaM ca mama cAsti yat
yat kiM cin manyase 'stIti sarvaM nAstIti viddhi tat
evaM na vyathate prAjJaH kRcchrAm apy ApadaM gataH
yad dhi bhUtaM bhaviSyac ca dhruvaM tan na bhaviSyati
evaM viditavedyas tvam adharmebhyaH pramokSyase
yac ca pUrve samAhAre yac ca pUrvatare pare
sarvaM tan nAsti tac caiva taj jJAtvA ko 'nusaMjvaret
bhUtvA ca na bhavaty etad abhUtvA ca bhavaty api
zoke na hy asti sAmarthyaM zokaM kuryAt kathaM naraH
kva nu te 'dya pitA rAjan kva nu te 'dya pitAmahaH
na tvaM pazyasi tAn adya na tvA pazyanti te 'pi ca
Atmano 'dhruvatAM pazyaMs tAMs tvaM kim anuzocasi
buddhyA caivAnubudhyasva dhruvaM hi na bhaviSyasi
ahaM ca tvaM ca nRpate zatravaH suhRdaz ca te
avazyaM na bhaviSyAmaH sarvaM ca na bhaviSyati
ye tu viMzativarSA vai triMzadvarSAz ca mAnavAH
arvAg eva hi te sarve mariSyanti zaracchatAt
api cen mahato vittAd vipramucyeta pUruSaH
naitan mameti tan matvA kurvIta priyam AtmanaH
anAgataM yan na mameti vidyAd; atikrAntaM yan na mameti vidyAt
diSTaM balIya iti manyamAnAs; te paNDitAs tat satAM sthAnam AhuH
anADhyAz cApi jIvanti rAjyaM cApy anuzAsate
buddhipauruSasaMpannAs tvayA tulyAdhikA janAH
na ca tvam iva zocanti tasmAt tvam api mA zucaH
kiM nu tvaM tair na vai zreyAMs tulyo vA buddhipauruSaiH
rAjaputra uvAca
yAdRcchikaM mamAsIt tad rAjyam ity eva cintaye
hriyate sarvam evedaM kAlena mahatA dvija
tasyaivaM hriyamANasya srotaseva tapodhana
phalam etat prapazyAmi yathAlabdhena vartaye
munir uvAca
anAgatam atItaM ca yathA tathyavinizcayAt
nAnuzocasi kausalya sarvArtheSu tathA bhava
avApyAn kAmayasvArthAn nAnavApyAn kadA cana
pratyutpannAn anubhavan mA zucas tvam anAgatAn
yathA labdhopapannArthas tathA kausalya raMsyase
kaccic chuddhasvabhAvena zriyA hIno na zocasi
purastAd bhUtapUrvatvAd dhInabhAgyo hi durmatiH
dhAtAraM garhate nityaM labdhArthAMz ca na mRSyate
anarhAn api caivAnyAn manyate zrImato janAn
etasmAt kAraNAd etad duHkhaM bhUyo 'nuvartate
IrSyAticchedasaMpannA rAjan puruSamAninaH
kaccit tvaM na tathA prAjJa matsarI kosalAdhipa
sahasva zriyam anyeSAM yady api tvayi nAsti sA
anyatrApi satIM lakSmIM kuzalA bhuJjate janAH
abhiviSyandate zrIr hi saty api dviSato janAt
zriyaM ca putrapautraM ca manuSyA dharmacAriNaH
tyAgadharmavido vIrAH svayam eva tyajanty uta
bahu saMkasukaM dRSTvA vivitsAsAdhanena ca
tathAnye saMtyajanty enaM matvA paramadurlabham
tvaM punaH prAjJarUpaH san kRpaNaM paritapyase
akAmyAn kAmayAno 'rthAn parAcInAn upadrutAn
tAM buddhim upajijJAsus tvam evainAn parityaja
anarthAMz cArtharUpeNa arthAMz cAnartharUpataH
arthAyaiva hi keSAM cid dhananAzo bhavaty uta

12105038c
12105039a
12105039c
12105040a
12105040c
12105041a
12105041c
12105042a
12105042c
12105043a
12105043c
12105044a
12105044c
12105045a
12105045c
12105046a
12105046c
12105046e
12105047a
12105047c
12105047e
12105048a
12105048c
12105049a
12105049c
12105050a
12105050c
12105051a
12105051c
12105052a
12105052c
12105053a
12105053c
12106001
12106001a
12106001c
12106002a
12106002c
12106003a
12106003c
12106003e
12106004
12106004a
12106004c
12106005
12106005a
12106005c
12106006a
12106006c
12106007a
12106007c
12106008a
12106008c
12106009a
12106009c
12106010a
12106010c
12106010e
12106011a
12106011c

anantyaM taM sukhaM matvA zriyam anyaH parIkSate


ramamANaH zriyA kaz cin nAnyac chreyo 'bhimanyate
tathA tasyehamAnasya samArambho vinazyati
kRcchrAl labdham abhipretaM yadA kausalya nazyati
tadA nirvidyate so 'rthAt paribhagnakramo naraH
dharmam eke 'bhipadyante kalyANAbhijanA narAH
paratra sukham icchanto nirvidyeyuz ca laukikAt
jIvitaM saMtyajanty eke dhanalobhaparA narAH
na jIvitArthaM manyante puruSA hi dhanAd Rte
pazya teSAM kRpaNatAM pazya teSAm abuddhitAm
adhruve jIvite mohAd arthatRSNAm upAzritAH
saMcaye ca vinAzAnte maraNAnte ca jIvite
saMyoge viprayogAnte ko nu vipraNayen manaH
dhanaM vA puruSaM rAjan puruSo vA punar dhanam
avazyaM prajahAty etat tad vidvAn ko 'nusaMjvaret
anyeSAm api nazyanti suhRdaz ca dhanAni ca
pazya buddhyA manuSyANAM rAjann Apadam AtmanaH
niyaccha yaccha saMyaccha indriyANi mano giram
pratiSiddhAn avApyeSu durlabheSv ahiteSu ca
pratikRSTeSu bhAveSu vyatikRSTeSv asaMbhave
prajJAnatRpto vikrAntas tvadvidho nAnuzocati
alpam icchann acapalo mRdur dAntaH susaMzitaH
brahmacaryopapannaz ca tvadvidho naiva muhyati
na tv eva jAlmIM kApAlIM vRttim eSitum arhasi
nRzaMsavRttiM pApiSThAM duHkhAM kApuruSocitAm
api mUlaphalAjIvo ramasvaiko mahAvane
vAgyataH saMgRhItAtmA sarvabhUtadayAnvitaH
sadRzaM paNDitasyaitad ISAdantena dantinA
yad eko ramate 'raNye yac cApy alpena tuSyati
mahAhradaH saMkSubhita Atmanaiva prasIdati
etad evaMgatasyAhaM sukhaM pazyAmi kevalam
asaMbhave zriyo rAjan hInasya sacivAdibhiH
daive pratiniviSTe ca kiM zreyo manyate bhavAn
munir uvAca
atha cet pauruSaM kiM cit kSatriyAtmani pazyasi
bravImi hanta te nItiM rAjyasya pratipattaye
tAM cec chakSyasy anuSThAtuM karma caiva kariSyasi
zRNu sarvam azeSeNa yat tvAM vakSyAmi tattvataH
AcariSyasi cet karma mahato 'rthAn avApsyasi
rAjyaM rAjyasya mantraM vA mahatIM vA punaH zriyam
yady etad rocate rAjan punar brUhi bravImi te
rAjaputra uvAca
bravItu bhagavAn nItim upapanno 'smy ahaM prabho
amogham idam adyAstu tvayA saha samAgatam
munir uvAca
hitvA stambhaM ca mAnaM ca krodhaharSau bhayaM tathA
praty amitraM niSevasva praNipatya kRtAJjaliH
tam uttamena zaucena karmaNA cAbhirAdhaya
dAtum arhati te vRttiM vaidehaH satyasaMgaraH
pramANaM sarvabhUteSu pragrahaM ca gamiSyasi
tataH sahAyAn sotsAhA&l lapsyase 'vyasanAJ zucIn
vartamAnaH svazAstre vai saMyatAtmA jitendriyaH
abhyuddharati cAtmAnaM prasAdayati ca prajAH
tenaiva tvaM dhRtimatA zrImatA cAbhisatkRtaH
pramANaM sarvabhUteSu gatvA pragrahaNaM mahat
tataH suhRdbalaM labdhvA mantrayitvA sumantritam
antarair bhedayitvArIn bilvaM bilvena zAtaya
parair vA saMvidaM kRtvA balam apy asya ghAtaya
alabhyA ye zubhA bhAvAH striyaz cAcchAdanAni ca
zayyAsanAni yAnAni mahArhANi gRhANi ca

12106012a
12106012c
12106013a
12106013c
12106014a
12106014c
12106015a
12106015c
12106016a
12106016c
12106017a
12106017c
12106018a
12106018c
12106018e
12106019a
12106019c
12106020a
12106020c
12106021a
12106021c
12106022a
12106022c
12106023a
12106023c
12106024a
12106024c
12107001
12107001a
12107001c
12107002a
12107002c
12107003a
12107003c
12107004
12107004a
12107004c
12107005a
12107005c
12107006a
12107006c
12107007a
12107007c
12107008a
12107008c
12107009
12107009a
12107009c
12107010a
12107010c
12107011a
12107011c
12107012a
12107012c
12107012e
12107013a
12107013c
12107013e
12107014a
12107014c

pakSiNo mRgajAtAni rasA gandhAH phalAni ca


teSv eva sajjayethAs tvaM yathA nazyet svayaM paraH
yady eva pratiSeddhavyo yady upekSaNam arhati
na jAtu vivRtaH kAryaH zatrur vinayam icchatA
vasasva paramAmitraviSaye prAjJasaMmate
bhajasva zvetakAkIyair mitrAdhamam anarthakaiH
ArambhAMz cAsya mahato duSkarAMs tvaM prayojaya
nadIbandhavirodhAMz ca balavadbhir virudhyatAm
udyAnAni mahArhANi zayanAny AsanAni ca
pratibhogasukhenaiva kozam asya virecaya
yajJadAnaprazaMsAsmai brAhmaNeSv anuvarNyatAm
te tvatpriyaM kariSyanti taM ceSyanti vRkA iva
asaMzayaM puNyazIlaH prApnoti paramAM gatim
triviSTape puNyatamaM sthAnaM prApnoti pArthivaH
kozakSaye tv amitrANAM vazaM kausalya gacchati
ubhayatra prasaktasya dharme cAdharma eva ca
balArthamUlaM vyucchidyet tena nandanti zatravaH
nindyAsya mAnuSaM karma daivam asyopavarNaya
asaMzayaM daivaparaH kSipram eva vinazyati
yAjayainaM vizvajitA sarvasvena viyujyatAm
tato gacchatv asiddhArthaH pIDyamAno mahAjanam
tyAgadharmavidaM muNDaM kaM cid asyopavarNaya
api tyAgaM bubhUSeta kaccid gacched anAmayam
siddhenauSadhayogena sarvazatruvinAzinA
nAgAn azvAn manuSyAMz ca kRtakair upaghAtaya
ete cAnye ca bahavo dambhayogAH sunizcitAH
zakyA viSahatA kartuM naklIbena nRpAtmaja
rAjaputra uvAca
na nikRtyA na dambhena brahmann icchAmi jIvitum
nAdharmayuktAn iccheyam arthAn sumahato 'py aham
purastAd eva bhagavan mayaitad apavarjitam
yena mAM nAbhizaGketa yad vA kRtsnaM hitaM bhavet
AnRzaMsyena dharmeNa loke hy asmiJ jijIviSuH
nAham etad alaM kartuM naitan mayy upapadyate
munir uvAca
upapannas tvam etena yathA kSatriya bhASase
prakRtyA hy upapanno 'si buddhyA cAdbhutadarzana
ubhayor eva vAm arthe yatiSye tava tasya ca
saMzleSaM vA kariSyAmi zAzvataM hy anapAyinam
tvAdRzaM hi kule jAtam anRzaMsaM bahuzrutam
amAtyaM ko na kurvIta rAjyapraNayakovidam
yas tvaM pravrajito rAjyAd vyasanaM cottamaM gataH
AnRzaMsyena vRttena kSatriyecchasi jIvitum
AgantA madgRhaM tAta vaidehaH satyasaMgaraH
yathAhaM taM niyokSyAmi tat kariSyaty asaMzayam
bhISma uvAca
tata AhUya vaidehaM munir vacanam abravIt
ayaM rAjakule jAto viditAbhyantaro mama
Adarza iva zuddhAtmA zAradaz candramA iva
nAsmin pazyAmi vRjinaM sarvato me parIkSitaH
tena te saMdhir evAstu vizvasAsmin yathA mayi
na rAjyam anamAtyena zakyaM zAstum amitrahan
amAtyaH zUra eva syAd buddhisaMpanna eva ca
tAbhyAM caiva bhayaM rAjJaH pazya rAjyasya yojanam
dharmAtmanAM kva cil loke nAnyAsti gatir IdRzI
kRtAtmA rAjaputro 'yaM satAM mArgam anuSThitaH
susaMgRhItas tv evaiSa tvayA dharmapurogamaH
saMsevyamAnaH zatrUMs te gRhNIyAn mahato gaNAn
yady ayaM pratiyudhyet tvAM svakarma kSatriyasya tat
jigISamANas tvAM yuddhe pitRpaitAmahe pade

12107015a
12107015c
12107016a
12107016c
12107017a
12107017c
12107018a
12107018c
12107019a
12107019c
12107020a
12107020c
12107021a
12107021c
12107022a
12107022c
12107023a
12107023c
12107024a
12107024c
12107025a
12107025c
12107026a
12107026c
12107027a
12107027c
12108001
12108001a
12108001c
12108002a
12108002c
12108003a
12108003c
12108004a
12108004c
12108005a
12108005c
12108006a
12108006c
12108007a
12108007c
12108008a
12108008c
12108009a
12108009c
12108010
12108010a
12108010c
12108011a
12108011c
12108012a
12108012c
12108013a
12108013c
12108014a
12108014c
12108015a
12108015c
12108016a
12108016c

tvaM cApi pratiyudhyethA vijigISuvrate sthitaH


ayuddhvaiva niyogAn me vaze vaideha te sthitaH
sa tvaM dharmam avekSasva tyaktvAdharmam asAMpratam
na hi kAmAn na ca drohAt svadharmaM hAtum arhasi
naiva nityaM jayas tAta naiva nityaM parAjayaH
tasmAd bhojayitavyaz ca bhoktavyaz ca paro janaH
Atmany eva hi saMdRzyAv ubhau jayaparAjayau
niHzeSakAriNAM tAta niHzeSakaraNAd bhayam
ity uktaH pratyuvAcedaM vacanaM brAhmaNarSabham
abhipUjyAbhisatkRtya pUjArham anumAnya ca
yathA brUyAn mahAprAjJo yathA brUyAd bahuzrutaH
zreyaskAmo yathA brUyAd ubhayor yat kSamaM bhavet
tathA vacanam ukto 'smi kariSyAmi ca tat tathA
etad dhi paramaM zreyo na me 'trAsti vicAraNA
tataH kausalyam AhUya vaideho vAkyam abravIt
dharmato nItitaz caiva balena ca jito mayA
so 'haM tvayA tv AtmaguNair jitaH pArthivasattama
AtmAnam anavajJAya jitavad vartatAM bhavAn
nAvamanye ca te buddhiM nAvamanye ca pauruSam
nAvamanye jayAmIti jitavad vartatAM bhavAn
yathAvat pUjito rAjan gRhaM gantAsi me gRhAt
tataH saMpUjya tau vipraM vizvastau jagmatur gRhAn
vaidehas tv atha kausalyaM pravezya gRham aJjasA
pAdyArghyamadhuparkais taM pUjArhaM pratyapUjayat
dadau duhitaraM cAsmai ratnAni vividhAni ca
eSa rAjJAM paro dharmaH sahyau jayaparAjayau
yudhiSThira uvAca
brAhmaNakSatriyavizAM zUdrANAM ca paraMtapa
dharmo vRttaM ca vRttiz ca vRttyupAyaphalAni ca
rAjJAM vRttaM ca kozaz ca kozasaMjananaM mahat
amAtyaguNavRddhiz ca prakRtInAM ca vardhanam
SADguNyaguNakalpaz ca senAnItis tathaiva ca
duSTasya ca parijJAnam aduSTasya ca lakSaNam
samahInAdhikAnAM ca yathAval lakSaNoccayaH
madhyamasya ca tuSTyarthaM yathA stheyaM vivardhatA
kSINasaMgrahavRttiz ca yathAvat saMprakIrtitA
laghunAdezarUpeNa granthayogena bhArata
vijigISos tathAvRttam uktaM caiva tathaiva te
gaNAnAM vRttim icchAmi zrotuM matimatAM vara
yathA gaNAH pravardhante na bhidyante ca bhArata
arIn hi vijigISante suhRdaH prApnuvanti ca
bhedamUlo vinAzo hi gaNAnAm upalabhyate
mantrasaMvaraNaM duHkhaM bahUnAm iti me matiH
etad icchAmy ahaM zrotuM nikhilena paraMtapa
yathA ca te na bhidyeraMs tac ca me brUhi pArthiva
bhISma uvAca
gaNAnAM ca kulAnAM ca rAjJAM ca bharatarSabha
vairasaMdIpanAv etau lobhAmarSau janAdhipa
lobham eko hi vRNute tato 'marSam anantaram
tau kSayavyayasaMyuktAv anyonyajanitAzrayau
cAramantrabalAdAnaiH sAmadAnavibhedanaiH
kSayavyayabhayopAyaiH karzayantItaretaram
tatra dAnena bhidyante gaNAH saMghAtavRttayaH
bhinnA vimanasaH sarve gacchanty arivazaM bhayAt
bhedAd gaNA vinazyanti bhinnAH sUpajapAH paraiH
tasmAt saMghAtayogeSu prayateran gaNAH sadA
arthA hy evAdhigamyante saMghAtabalapauruSAt
bAhyAz ca maitrIM kurvanti teSu saMghAtavRttiSu
jJAnavRddhAn prazaMsantaH zuzrUSantaH parasparam
vinivRttAbhisaMdhAnAH sukham edhanti sarvazaH

12108017a
12108017c
12108018a
12108018c
12108019a
12108019c
12108020a
12108020c
12108021a
12108021c
12108022a
12108022c
12108023a
12108023c
12108024a
12108024c
12108025a
12108025c
12108025e
12108026a
12108026c
12108027a
12108027c
12108028a
12108028c
12108029a
12108029c
12108030a
12108030c
12108031a
12108031c
12109001
12109001a
12109001c
12109002a
12109002c
12109003
12109003a
12109003c
12109004a
12109004c
12109005a
12109005c
12109006a
12109006c
12109007a
12109007c
12109008a
12109008c
12109008e
12109009a
12109009c
12109010a
12109010c
12109010e
12109011a
12109011c
12109012a
12109012c
12109013a

dharmiSThAn vyavahArAMz ca sthApayantaz ca zAstrataH


yathAvat saMpravartanto vivardhante gaNottamAH
putrAn bhrAtqn nigRhNanto vinaye ca sadA ratAH
vinItAMz ca pragRhNanto vivardhante gaNottamAH
cAramantravidhAneSu kozasaMnicayeSu ca
nityayuktA mahAbAho vardhante sarvato gaNAH
prAjJAJ zUrAn maheSvAsAn karmasu sthirapauruSAn
mAnayantaH sadA yuktA vivardhante gaNA nRpa
dravyavantaz ca zUrAz ca zastrajJAH zAstrapAragAH
kRcchrAsv Apatsu saMmUDhAn gaNAn uttArayanti te
krodho bhedo bhayo daNDaH karzanaM nigraho vadhaH
nayanty arivazaM sadyo gaNAn bharatasattama
tasmAn mAnayitavyAs te gaNamukhyAH pradhAnataH
lokayAtrA samAyattA bhUyasI teSu pArthiva
mantraguptiH pradhAneSu cAraz cAmitrakarzana
na gaNAH kRtsnazo mantraM zrotum arhanti bhArata
gaNamukhyais tu saMbhUya kAryaM gaNahitaM mithaH
pRthag gaNasya bhinnasya vimatasya tato 'nyathA
arthAH pratyavasIdanti tathAnarthA bhavanti ca
teSAm anyonyabhinnAnAM svazaktim anutiSThatAm
nigrahaH paNDitaiH kAryaH kSipram eva pradhAnataH
kuleSu kalahA jAtAH kulavRddhair upekSitAH
gotrasya rAjan kurvanti gaNasaMbhedakArikAm
AbhyantaraM bhayaM rakSyaM surakSyaM bAhyato bhayam
abhyantarAd bhayaM jAtaM sadyo mUlaM nikRntati
akasmAt krodhalobhAd vA mohAd vApi svabhAvajAt
anyonyaM nAbhibhASante tat parAbhavalakSaNam
jAtyA ca sadRzAH sarve kulena sadRzAs tathA
na tu zauryeNa buddhyA vA rUpadravyeNa vA punaH
bhedAc caiva pramAdAc ca nAmyante ripubhir gaNAH
tasmAt saMghAtam evAhur gaNAnAM zaraNaM mahat
yudhiSThira uvAca
mahAn ayaM dharmapatho bahuzAkhaz ca bhArata
kiM svid eveha dharmANAm anuSTheyatamaM matam
kiM kAryaM sarvadharmANAM garIyo bhavato matam
yathAyaM puruSo dharmam iha ca pretya cApnuyAt
bhISma uvAca
mAtApitror gurUNAM ca pUjA bahumatA mama
atra yukto naro lokAn yazaz ca mahad aznute
yad ete hy abhijAnIyuH karma tAta supUjitAH
dharmyaM dharmaviruddhaM vA tat kartavyaM yudhiSThira
na tair anabhyanujJAto dharmam anyaM prakalpayet
yam ete 'bhyanujAnIyuH sa dharma iti nizcayaH
eta eva trayo lokA eta evAzramAs trayaH
eta eva trayo vedA eta eva trayo 'gnayaH
pitA hy agnir gArhapatyo mAtAgnir dakSiNaH smRtaH
gurur AhavanIyas tu sAgnitretA garIyasI
triSv apramAdyann eteSu trI&l lokAn avajeSyasi
pitRvRttyA tv imaM lokaM mAtRvRttyA tathAparam
brahmalokaM guror vRttyA nityam eva cariSyasi
samyag eteSu vartasva triSu lokeSu bhArata
yazaH prApsyasi bhadraM te dharmaM ca sumahAphalam
naitAn atizayej jAtu nAtyaznIyAn na dUSayet
nityaM paricarec caiva tad vai sukRtam uttamam
kIrtiM puNyaM yazo lokAn prApsyase ca janAdhipa
sarve tasyAdRtA lokA yasyaite traya AdRtAH
anAdRtAs tu yasyaite sarvAs tasyAphalAH kriyAH
naivAyaM na paro lokas tasya caiva paraMtapa
amAnitA nityam eva yasyaite guravas trayaH
na cAsmin na pare loke yazas tasya prakAzate

12109013c
12109014a
12109014c
12109014e
12109015a
12109015c
12109016a
12109016c
12109016e
12109017a
12109017c
12109017e
12109018a
12109018c
12109018e
12109019a
12109019c
12109020a
12109020c
12109021a
12109021c
12109022a
12109022c
12109023a
12109023c
12109023e
12109024a
12109024c
12109025a
12109025c
12109026a
12109026c
12109027a
12109027c
12109028a
12109028c
12110001
12110001a
12110001c
12110002a
12110002c
12110003a
12110003c
12110004
12110004a
12110004c
12110005a
12110005c
12110006a
12110006c
12110007a
12110007c
12110008a
12110008c
12110009a
12110009c
12110010a
12110010c
12110011a
12110011c

na cAnyad api kalyANaM pAratraM samudAhRtam


tebhya eva tu tat sarvaM kRtyayA visRjAmy aham
tad AsIn me zataguNaM sahasraguNam eva ca
tasmAn me saMprakAzante trayo lokA yudhiSThira
dazaiva tu sadAcAryaH zrotriyAn atiricyate
dazAcAryAn upAdhyAya upAdhyAyAn pitA daza
pitqn daza tu mAtaikA sarvAM vA pRthivIm api
gurutvenAbhibhavati nAsti mAtRsamo guruH
gurur garIyAn pitRto mAtRtaz ceti me matiH
ubhau hi mAtApitarau janmani vyupayujyataH
zarIram etau sRjataH pitA mAtA ca bhArata
AcAryaziSTA yA jAtiH sA divyA sAjarAmarA
avadhyA hi sadA mAtA pitA cApy apakAriNau
na saMduSyati tat kRtvA na ca te dUSayanti tam
dharmAya yatamAnAnAM vidur devAH saharSibhiH
ya AvRNoty avitathena karNAv; RtaM bruvann amRtaM saMprayacchan
taM vai manye pitaraM mAtaraM ca; tasmai na druhyet kRtam asya jAnan
vidyAM zrutvA ye guruM nAdriyante; pratyAsannaM manasA karmaNA vA
yathaiva te gurubhir bhAvanIyAs; tathA teSAM guravo 'py arcanIyAH
tasmAt pUjayitavyAz ca saMvibhajyAz ca yatnataH
guravo 'rcayitavyAz ca purANaM dharmam icchatA
yena prItAz ca pitaras tena prItaH pitAmahaH
prINAti mAtaraM yena pRthivI tena pUjitA
yena prINAty upAdhyAyaM tena syAd brahma pUjitam
mAtRtaH pitRtaz caiva tasmAt pUjyatamo guruH
RSayaz ca hi devAz ca prIyante pitRbhiH saha
na kena cana vRttena hy avajJeyo gurur bhavet
na ca mAtA na ca pitA tAdRzo yAdRzo guruH
na te 'vamAnam arhanti na ca te dUSayanti tam
gurUNAm eva satkAraM vidur devAH saharSibhiH
upAdhyAyaM pitaraM mAtaraM ca; ye 'bhidruhyanti manasA karmaNA vA
teSAM pApaM bhrUNahatyAviziSTaM; tasmAn nAnyaH pApakRd asti loke
mitradruhaH kRtaghnasya strIghnasya pizunasya ca
caturNAM vayam eteSAM niSkRtiM nAnuzuzrumaH
etat sarvam atidezena sRSTaM; yat kartavyaM puruSeNeha loke
etac chreyo nAnyad asmAd viziSTaM; sarvAn dharmAn anusRtyaitad uktam
yudhiSThira uvAca
kathaM dharme sthAtum icchan naro varteta bhArata
vidvaJ jijJAsamAnAya prabrUhi bharatarSabha
satyaM caivAnRtaM cobhe lokAn AvRtya tiSThataH
tayoH kim Acared rAjan puruSo dharmanizcitaH
kiM svit satyaM kim anRtaM kiM svid dharmyaM sanAtanam
kasmin kAle vadet satyaM kasmin kAle 'nRtaM vadet
bhISma uvAca
satyasya vacanaM sAdhu na satyAd vidyate param
yad bhUloke sudurjJAtaM tat te vakSyAmi bhArata
bhavet satyaM na vaktavyaM vaktavyam anRtaM bhavet
yatrAnRtaM bhavet satyaM satyaM vApy anRtaM bhavet
tAdRze muhyate bAlo yatra satyam aniSThitam
satyAnRte vinizcitya tato bhavati dharmavit
apy anAryo 'kRtaprajJaH puruSo 'pi sudAruNaH
sumahat prApnuyAt puNyaM balAko 'ndhavadhAd iva
kim AzcaryaM ca yan mUDho dharmakAmo 'py adharmavit
sumahat prApnuyAt pApaM gaGgAyAm iva kauzikaH
tAdRzo 'yam anuprazno yatra dharmaH sudurvacaH
duSkaraH pratisaMkhyAtuM tarkeNAtra vyavasyati
prabhAvArthAya bhUtAnAM dharmapravacanaM kRtam
yat syAd ahiMsAsaMyuktaM sa dharma iti nizcayaH
dhAraNAd dharma ity Ahur dharmeNa vidhRtAH prajAH
yat syAd dhAraNasaMyuktaM sa dharma iti nizcayaH

12110012a
12110012c
12110013a
12110013c
12110014a
12110014c
12110015a
12110015c
12110016a
12110016c
12110017a
12110017c
12110017e
12110018a
12110018c
12110018e
12110019a
12110019c
12110020a
12110020c
12110021a
12110021c
12110022a
12110022c
12110023a
12110023c
12110024a
12110024c
12110024e
12110025a
12110025c
12110026a
12110026c
12111001
12111001a
12111001c
12111002
12111002a
12111002c
12111003a
12111003c
12111004a
12111004c
12111005a
12111005c
12111006a
12111006c
12111007a
12111007c
12111008a
12111008c
12111009a
12111009c
12111010a
12111010c
12111011a
12111011c
12111012a
12111012c
12111013a

zrutidharma iti hy eke nety Ahur apare janAH


na tu tat pratyasUyAmo na hi sarvaM vidhIyate
ye 'nyAyena jihIrSanto dhanam icchanti karhi cit
tebhyas tan na tad AkhyeyaM sa dharma iti nizcayaH
akUjanena cen mokSo nAtra kUjet kathaM cana
avazyaM kUjitavyaM vA zaGkeran vApy akUjanAt
zreyas tatrAnRtaM vaktuM satyAd iti vicAritam
yaH pApaiH saha saMbandhAn mucyate zapathAd iti
na ca tebhyo dhanaM deyaM zakye sati kathaM cana
pApebhyo hi dhanaM dattaM dAtAram api pIDayet
svazarIroparodhena varam AdAtum icchataH
satyasaMpratipattyarthaM ye brUyuH sAkSiNaH kva cit
anuktvA tatra tad vAcyaM sarve te 'nRtavAdinaH
prANAtyaye vivAhe ca vaktavyam anRtaM bhavet
arthasya rakSaNArthAya pareSAM dharmakAraNAt
pareSAM dharmam AkAGkSan nIcaH syAd dharmabhikSukaH
pratizrutya tu dAtavyaM zvaHkAryas tu balAtkRtaH
yaH kaz cid dharmasamayAt pracyuto 'dharmam AsthitaH
zaThaH svadharmam utsRjya tam icched upajIvitum
sarvopAyair nihantavyaH pApo nikRtijIvanaH
dhanam ity eva pApAnAM sarveSAm iha nizcayaH
ye 'viSahyA hy asaMbhojyA nikRtyA patanaM gatAH
cyutA devamanuSyebhyo yathA pretAs tathaiva te
dhanAdAnAd duHkhataraM jIvitAd viprayojanam
ayaM vo rocatAM dharma iti vAcyaH prayatnataH
na kaz cid asti pApAnAM dharma ity eSa nizcayaH
tathAgataM ca yo hanyAn nAsau pApena lipyate
svakarmaNA hataM hanti hata eva sa hanyate
teSu yaH samayaM kaz cit kurvIta hatabuddhiSu
yathA kAkaz ca gRdhraz ca tathaivopadhijIvinaH
UrdhvaM dehavimokSAnte bhavanty etAsu yoniSu
yasmin yathA vartate yo manuSyas; tasmiMs tathA vartitavyaM sa dharmaH
mAyAcAro mAyayA vartitavyaH; sAdhvAcAraH sAdhunA pratyudeyaH
yudhiSThira uvAca
klizyamAneSu bhUteSu tais tair bhAvais tatas tataH
durgANy atitared yena tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
AzrameSu yathokteSu yathoktaM ye dvijAtayaH
vartante saMyatAtmAno durgANy atitaranti te
ye dambhAn na japanti sma yeSAM vRttiz ca saMvRtA
viSayAMz ca nigRhNanti durgANy atitaranti te
vAsayanty atithIn nityaM nityaM ye cAnasUyakAH
nityaM svAdhyAyazIlAz ca durgANy atitaranti te
mAtApitroz ca ye vRttiM vartante dharmakovidAH
varjayanti divAsvapnaM durgANy atitaranti te
sveSu dAreSu vartante nyAyavRtteSv RtAv Rtau
agnihotraparAH santo durgANy atitaranti te
ye na lobhAn nayanty arthAn rAjAno rajasAvRtAH
viSayAn parirakSanto durgANy atitaranti te
AhaveSu ca ye zUrAs tyaktvA maraNajaM bhayam
dharmeNa jayam icchanto durgANy atitaranti te
ye pApAni na kurvanti karmaNA manasA girA
nikSiptadaNDA bhUteSu durgANy atitaranti te
ye vadantIha satyAni prANatyAge 'py upasthite
pramANabhUtA bhUtAnAM durgANy atitaranti te
anadhyAyeSu ye viprAH svAdhyAyaM naiva kurvate
taponityAH sutapaso durgANy atitaranti te
karmANy akuhakArthAni yeSAM vAcaz ca sUnRtAH
yeSAm arthAz ca sAdhvarthA durgANy atitaranti te
ye tapaz ca tapasyanti kaumArabrahmacAriNaH

12111013c
12111014a
12111014c
12111015a
12111015c
12111016a
12111016c
12111017a
12111017c
12111018a
12111018c
12111019a
12111019c
12111020a
12111020c
12111021a
12111021c
12111022a
12111022c
12111023a
12111023c
12111024a
12111024c
12111025a
12111025c
12111026a
12111026c
12111027a
12111027c
12111028a
12111028c
12111029a
12111029c
12112001
12112001a
12112001c
12112002
12112002a
12112002c
12112003a
12112003c
12112004a
12112004c
12112005a
12112005c
12112006a
12112006c
12112007a
12112007c
12112008a
12112008c
12112009a
12112009c
12112010a
12112010c
12112011a
12112011c
12112012a
12112012c
12112013a

vidyAvedavratasnAtA durgANy atitaranti te


ye ca saMzAntarajasaH saMzAntatamasaz ca ye
satye sthitA mahAtmAno durgANy atitaranti te
yeSAM na kaz cit trasati trasanti na ca kasya cit
yeSAm Atmasamo loko durgANy atitaranti te
parazriyA na tapyante ye santaH puruSarSabhAH
grAmyAd annAn nivRttAz ca durgANy atitaranti te
sarvAn devAn namasyanti sarvAn dharmAMz ca zRNvate
ye zraddadhAnA dAntAz ca durgANy atitaranti te
ye na mAnitam icchanti mAnayanti ca ye param
mAnyamAnA na manyante durgANy atitaranti te
ye zrAddhAni ca kurvanti tithyAM tithyAM prajArthinaH
suvizuddhena manasA durgANy atitaranti te
ye krodhaM naiva kurvanti kruddhAn saMzamayanti ca
na ca kupyanti bhRtyebhyo durgANy atitaranti te
madhu mAMsaM ca ye nityaM varjayantIha mAnavAH
janmaprabhRti madyaM ca durgANy atitaranti te
yAtrArthaM bhojanaM yeSAM saMtAnArthaM ca maithunam
vAk satyavacanArthAya durgANy atitaranti te
IzvaraM sarvabhUtAnAM jagataH prabhavApyayam
bhaktA nArAyaNaM ye ca durgANy atitaranti te
ya eSa raktapadmAkSaH pItavAsA mahAbhujaH
suhRd bhrAtA ca mitraM ca saMbandhI ca tavAcyutaH
ya imAn sakalA&l lokAMz carmavat pariveSTayet
icchan prabhur acintyAtmA govindaH puruSottamaH
sthitaH priyahite jiSNoH sa eSa puruSarSabha
rAjaMs tava ca durdharSo vaikuNThaH puruSottamaH
ya enaM saMzrayantIha bhaktyA nArAyaNaM harim
te tarantIha durgANi na me 'trAsti vicAraNA
durgAtitaraNaM ye ca paThanti zrAvayanti ca
pAThayanti ca viprebhyo durgANy atitaranti te
iti kRtyasamuddezaH kIrtitas te mayAnagha
saMtared yena durgANi paratreha ca mAnavaH
yudhiSThira uvAca
asaumyAH saumyarUpeNa saumyAz cAsaumyadarzinaH
IdRzAn puruSAMs tAta kathaM vidyAmahe vayam
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
vyAghragomAyusaMvAdaM taM nibodha yudhiSThira
purikAyAM puri purA zrImatyAM pauriko nRpaH
parahiMsAruciH krUro babhUva puruSAdhamaH
sa tv AyuSi parikSINe jagAmAnIpsitAM gatim
gomAyutvaM ca saMprApto dUSitaH pUrvakarmaNA
saMsmRtya pUrvajAtiM sa nirvedaM paramaM gataH
na bhakSayati mAMsAni parair upahRtAny api
ahiMsraH sarvabhUteSu satyavAk sudRDhavrataH
cakAra ca yathAkAmam AhAraM patitaiH phalaiH
zmazAne tasya cAvAso gomAyoH saMmato 'bhavat
janmabhUmyanurodhAc ca nAnyad vAsam arocayat
tasya zaucam amRSyantaH sarve te sahajAtayaH
cAlayanti sma tAM buddhiM vacanaiH prazrayottaraiH
vasan pitRvane raudre zaucaM lapsitum icchasi
iyaM vipratipattis te yadA tvaM pizitAzanaH
tatsamo vA bhavAsmAbhir bhakSyAn dAsyAmahe vayam
bhuGkSva zaucaM parityajya yad dhi bhuktaM tad asti te
iti teSAM vacaH zrutvA pratyuvAca samAhitaH
madhuraiH prazritair vAkyair hetumadbhir aniSThuraiH
apramANaM prasUtir me zIlataH kriyate kulam
prArthayiSye tu tat karma yena vistIryate yazaH
zmazAne yadi vAso me samAdhir me nizAmyatAm

12112013c
12112014a
12112014c
12112015a
12112015c
12112016a
12112016c
12112017a
12112017c
12112018a
12112018c
12112019a
12112019c
12112020a
12112020c
12112021a
12112021c
12112022a
12112022c
12112023a
12112023c
12112024a
12112024c
12112025a
12112025c
12112026a
12112026c
12112027a
12112027c
12112028a
12112028c
12112029a
12112029c
12112030a
12112030c
12112031a
12112031c
12112032a
12112032c
12112033a
12112033c
12112034a
12112034c
12112035a
12112035c
12112036a
12112036c
12112037a
12112037c
12112038a
12112038c
12112039a
12112039c
12112040a
12112040c
12112041a
12112041c
12112042a
12112042c
12112043a

AtmA phalati karmANi nAzramo dharmalakSaNam


Azrame yo dvijaM hanyAd gAM vA dadyAd anAzrame
kiM nu tat pAtakaM na syAt tad vA dattaM vRthA bhavet
bhavantaH sarvalobhena kevalaM bhakSaNe ratAH
anubandhe tu ye doSAs tAn na pazyanti mohitAH
apratyayakRtAM garhyAm arthApanayadUSitAm
iha cAmutra cAniSTAM tasmAd vRttiM na rocaye
taM zuciM paNDitaM matvA zArdUlaH khyAtavikramaH
kRtvAtmasadRzAM pUjAM sAcivye 'vardhayat svayam
saumya vijJAtarUpas tvaM gaccha yAtrAM mayA saha
vriyantAm IpsitA bhogAH parihAryAz ca puSkalAH
tIkSNA vayam iti khyAtA bhavato jJApayAmahe
mRdupUrvaM ghAtinas te zreyaz cAdhigamiSyati
atha saMpUjya tad vAkyaM mRgendrasya mahAtmanaH
gomAyuH prazritaM vAkyaM babhASe kiM cid AnataH
sadRzaM mRgarAjaitat tava vAkyaM madantare
yat sahAyAn mRgayase dharmArthakuzalAJ zucIn
na zakyam anamAtyena mahattvam anuzAsitum
duSTAmAtyena vA vIra zarIraparipanthinA
sahAyAn anuraktAMs tu yatetAnupasaMhitAn
parasparam asaMghuSTAn vijigISUn alolupAn
tAn atItopadhAn prAjJAn hite yuktAn manasvinaH
pUjayethA mahAbhAgAn yathAcAryAn yathA pitqn
na tv evaM mama saMtoSAd rocate 'nyan mRgAdhipa
na kAmaye sukhAn bhogAn aizvaryaM vA tvadAzrayam
na yokSyati hi me zIlaM tava bhRtyaiH purAtanaiH
te tvAM vibhedayiSyanti duHkhazIlA madantare
saMzrayaH zlAghanIyas tvam anyeSAm api bhAsvatAm
kRtAtmA sumahAbhAgaH pApakeSv apy adAruNaH
dIrghadarzI mahotsAhaH sthUlalakSyo mahAbalaH
kRtI cAmoghakartAsi bhAvyaiz ca samalaMkRtaH
kiM tu svenAsmi saMtuSTo duHkhA vRttir anuSThitA
sevAyAz cApi nAbhijJaH svacchandena vanecaraH
rAjopakrozadoSAz ca sarve saMzrayavAsinAm
vanacaryA ca niHsaGgA nirbhayA niravagrahA
nRpeNAhUyamAnasya yat tiSThati bhayaM hRdi
na tat tiSThati tuSTAnAM vane mUlaphalAzinAm
pAnIyaM vA nirAyAsaM svAdv annaM vA bhayottaram
vicArya khalu pazyAmi tat sukhaM yatra nirvRtiH
aparAdhair na tAvanto bhRtyAH ziSTA narAdhipaiH
upaghAtair yathA bhRtyA dUSitA nidhanaM gatAH
yadi tv etan mayA kAryaM mRgendro yadi manyate
samayaM kRtam icchAmi vartitavyaM yathA mayi
madIyA mAnanIyAs te zrotavyaM ca hitaM vacaH
kalpitA yA ca te vRttiH sA bhavet tava susthirA
na mantrayeyam anyais te sacivaiH saha karhi cit
nItimantaH parIpsanto vRthA brUyuH pare mayi
eka ekena saMgamya raho brUyAM hitaM tava
na ca te jJAtikAryeSu praSTavyo 'haM hitAhite
mayA saMmantrya pazcAc ca na hiMsyAH sacivAs tvayA
madIyAnAM ca kupito mA tvaM daNDaM nipAtayeH
evam astv iti tenAsau mRgendreNAbhipUjitaH
prAptavAn matisAcivyaM gomAyur vyAghrayonitaH
taM tathA satkRtaM dRSTvA yujyamAnaM ca karmaNi
prAdviSan kRtasaMghAtAH pUrvabhRtyA muhur muhuH
mitrabuddhyA ca gomAyuM sAntvayitvA pravezya ca
doSeSu samatAM netum aicchann azubhabuddhayaH
anyathA hy ucitAH pUrvaM paradravyApahAriNaH
azaktAH kiM cid AdAtuM dravyaM gomAyuyantritAH
vyutthAnaM cAtra kAGkSadbhiH kathAbhiH pravilobhyate

12112043c
12112044a
12112044c
12112045a
12112045c
12112046a
12112046c
12112047a
12112047c
12112048a
12112048c
12112049a
12112049c
12112050a
12112050c
12112051a
12112051c
12112052a
12112052c
12112053a
12112053c
12112053e
12112054a
12112054c
12112055a
12112055c
12112056a
12112056c
12112057a
12112057c
12112058a
12112058c
12112058e
12112059a
12112059c
12112060a
12112060c
12112061a
12112061c
12112062a
12112062c
12112063a
12112063c
12112064a
12112064c
12112065a
12112065c
12112066a
12112066c
12112067a
12112067c
12112068a
12112068c
12112069a
12112069c
12112070a
12112070c
12112071a
12112071c
12112072a

dhanena mahatA caiva buddhir asya vilobhyate


na cApi sa mahAprAjJas tasmAd dhairyAc cacAla ha
athAsya samayaM kRtvA vinAzAya sthitAH pare
IpsitaM ca mRgendrasya mAMsaM yat tatra saMskRtam
apanIya svayaM tad dhi tair nyastaM tasya vezmani
yadarthaM cApy apahRtaM yena yac caiva mantritam
tasya tad viditaM sarvaM kAraNArthaM ca marSitam
samayo 'yaM kRtas tena sAcivyam upagacchatA
nopaghAtas tvayA grAhyo rAjan maitrIm ihecchatA
bhojane copahartavye tan mAMsaM na sma dRzyate
mRgarAjena cAjJaptaM mRgyatAM cora ity uta
kRtakaiz cApi tan mAMsaM mRgendrAyopavarNitam
sacivenopanItaM te viduSA prAjJamAninA
saroSas tv atha zArdUlaH zrutvA gomAyucApalam
babhUvAmarSito rAjA vadhaM cAsyAbhyarocayat
chidraM tu tasya tad dRSTvA procus te pUrvamantriNaH
sarveSAm eva so 'smAkaM vRttibhaGgeSu vartate
idaM cAsyedRzaM karma vAllabhyena tu rakSyate
zrutaz ca svAminA pUrvaM yAdRzo naiSa tAdRzaH
vAGmAtreNaiva dharmiSThaH svabhAvena tu dAruNaH
dharmacchadmA hy ayaM pApo vRthAcAraparigrahaH
kAryArthaM bhojanArtheSu vrateSu kRtavAJ zramam
mAMsApanayanaM jJAtvA vyAghras teSAM tu tad vacaH
AjJApayAm Asa tadA gomAyur vadhyatAm iti
zArdUlavacanaM zrutvA zArdUlajananI tataH
mRgarAjaM hitair vAkyaiH saMbodhayitum Agamat
putra naitat tvayA grAhyaM kapaTArambhasaMvRtam
karmasaMgharSajair doSair duSyaty azucibhiH zuciH
nocchritaM sahate kaz cit prakriyA vairakArikA
zucer api hi yuktasya doSa eva nipAtyate
lubdhAnAM zucayo dveSyAH kAtarANAM tarasvinaH
mUrkhANAM paNDitA dveSyA daridrANAM mahAdhanAH
adhArmikANAM dharmiSThA virUpANAM surUpakAH
bahavaH paNDitA lubdhAH sarve mAyopajIvinaH
kuryur doSam adoSasya bRhaspatimater api
zUnyAt tac ca gRhAn mAMsaM yad adyApahRtaM tava
necchate dIyamAnaM ca sAdhu tAvad vimRzyatAm
asatyAH satyasaMkAzAH satyAz cAsatyadarzinaH
dRzyante vividhA bhAvAs teSu yuktaM parIkSaNam
talavad dRzyate vyoma khadyoto havyavAD iva
na caivAsti talaM vyomni na khadyote hutAzanaH
tasmAt pratyakSadRSTo 'pi yuktam arthaH parIkSitum
parIkSya jJApayan hy arthAn na pazcAt paritapyate
na duSkaram idaM putra yat prabhur ghAtayet param
zlAghanIyA ca varyA ca loke prabhavatAM kSamA
sthApito 'yaM putra tvayA sAmanteSv adhi vizrutaH
duHkhenAsAdyate pAtraM dhAryatAm eSa te suhRt
dUSitaM paradoSair hi gRhNIte yo 'nyathA zucim
svayaM saMdUSitAmAtyaH kSipram eva vinazyati
tasmAd athArisaMghAtAd gomAyoH kaz cid AgataH
dharmAtmA tena cAkhyAtaM yathaitat kapaTaM kRtam
tato vijJAtacAritraH satkRtya sa vimokSitaH
pariSvaktaz ca sasnehaM mRgendreNa punaH punaH
anujJApya mRgendraM tu gomAyur nItizAstravit
tenAmarSeNa saMtaptaH prAyam Asitum aicchata
zArdUlas tatra gomAyuM snehAt prasrutalocanaH
avArayat sa dharmiSThaM pUjayA pratipUjayan
taM sa gomAyur Alokya snehAd AgatasaMbhramam
babhASe praNato vAkyaM bASpagadgadayA girA
pUjito 'haM tvayA pUrvaM pazcAc caiva vimAnitaH

12112072c
12112073a
12112073c
12112074a
12112074c
12112075a
12112075c
12112076a
12112076c
12112077a
12112077c
12112078a
12112078c
12112079a
12112079c
12112080a
12112080c
12112081a
12112081c
12112082a
12112082c
12112083a
12112083c
12112084a
12112084c
12112085a
12112085c
12112086a
12112086c
12113001
12113001a
12113001c
12113002
12113002a
12113002c
12113003a
12113003c
12113004a
12113004c
12113005a
12113005c
12113006
12113006a
12113006c
12113007
12113007a
12113007c
12113008a
12113008c
12113009a
12113009c
12113010a
12113010c
12113011a
12113011c
12113012a
12113012c
12113013a
12113013c
12113014a

pareSAm AspadaM nIto vastuM nArhAmy ahaM tvayi


svasaMtuSTAz cyutAH sthAnAn mAnAt pratyavaropitAH
svayaM copahRtA bhRtyA ye cApy upahRtAH paraiH
parikSINAz ca lubdhAz ca krUrAH kArAbhitApitAH
hRtasvA mAnino ye ca tyaktopAttA mahepsavaH
saMtApitAz ca ye ke cid vyasanaughapratIkSiNaH
antarhitAH sopahitAH sarve te parasAdhanAH
avamAnena yuktasya sthApitasya ca me punaH
kathaM yAsyasi vizvAsam aham eSyAmi vA punaH
samartha iti saMgRhya sthApayitvA parIkSya ca
kRtaM ca samayaM bhittvA tvayAham avamAnitaH
prathamaM yaH samAkhyAtaH zIlavAn iti saMsadi
na vAcyaM tasya vaiguNyaM pratijJAM parirakSatA
evaM cAvamatasyeha vizvAsaM kiM prayAsyasi
tvayi caiva hy avizvAse mamodvego bhaviSyati
zaGkitas tvam ahaM bhItaH pare chidrAnudarzinaH
asnigdhAz caiva dustoSAH karma caitad bahucchalam
duHkhena zleSyate bhinnaM zliSTaM duHkhena bhidyate
bhinnazliSTA tu yA prItir na sA snehena vartate
kaz cid eva hi bhItas tu dRzyate na parAtmanoH
kAryApekSA hi vartante bhAvAH snigdhAs tu durlabhAH
suduHkhaM puruSajJAnaM cittaM hy eSAM calAcalam
samartho vApy azakto vA zateSv eko 'dhigamyate
akasmAt prakriyA nqNAm akasmAc cApakarSaNam
zubhAzubhe mahattvaM ca prakartuM buddhilAghavAt
evaM bahuvidhaM sAntvam uktvA dharmArthahetumat
prasAdayitvA rAjAnaM gomAyur vanam abhyagAt
agRhyAnunayaM tasya mRgendrasya sa buddhimAn
gomAyuH prAyam AsInas tyaktvA dehaM divaM yayau
yudhiSThira uvAca
kiM pArthivena kartavyaM kiM ca kRtvA sukhI bhavet
tan mamAcakSva tattvena sarvaM dharmabhRtAM vara
bhISma uvAca
hanta te 'haM pravakSyAmi zRNu kAryaikanizcayam
yathA rAjJeha kartavyaM yac ca kRtvA sukhI bhavet
na tv evaM vartitavyaM sma yathedam anuzuzrumaH
uSTrasya sumahad vRttaM tan nibodha yudhiSThira
jAtismaro mahAn uSTraH prAjApatyayugodbhavaH
tapaH sumahad AtiSThad araNye saMzitavrataH
tapasas tasya cAnte vai prItimAn abhavat prabhuH
vareNa chandayAm Asa tataz cainaM pitAmahaH
uSTra uvAca
bhagavaMs tvatprasAdAn me dIrghA grIvA bhaved iyam
yojanAnAM zataM sAgraM yA gacchec carituM vibho
bhISma uvAca
evam astv iti coktaH sa varadena mahAtmanA
pratilabhya varaM zreSThaM yayAv uSTraH svakaM vanam
sa cakAra tad AlasyaM varadAnAt sa durmatiH
na caicchac carituM gantuM durAtmA kAlamohitaH
sa kadA cit prasAryaivaM tAM grIvAM zatayojanAm
cacArAzrAntahRdayo vAtaz cAgAt tato mahAn
sa guhAyAM zirogrIvaM nidhAya pazur AtmanaH
AstAtha varSam abhyAgAt sumahat plAvayaj jagat
atha zItaparItAGgo jambukaH kSucchramAnvitaH
sadAras tAM guhAm Azu praviveza jalArditaH
sa dRSTvA mAMsajIvI tu subhRzaM kSucchramAnvitaH
abhakSayat tato grIvAm uSTrasya bharatarSabha
yadA tv abudhyatAtmAnaM bhakSyamANaM sa vai pazuH
tadA saMkocane yatnam akarod bhRzaduHkhitaH
yAvad Urdhvam adhaz caiva grIvAM saMkSipate pazuH

12113014c
12113015a
12113015c
12113016a
12113016c
12113017a
12113017c
12113018a
12113018c
12113019a
12113019c
12113020a
12113020c
12113021a
12113021c
12114001
12114001a
12114001c
12114002
12114002a
12114002c
12114003a
12114003c
12114004a
12114004c
12114005a
12114005c
12114006a
12114006c
12114007a
12114007c
12114008a
12114008c
12114009a
12114009c
12114010a
12114010c
12114011a
12114011c
12114012a
12114012c
12114013a
12114013c
12114014a
12114014c
12115001
12115001a
12115001c
12115002
12115002a
12115002c
12115003a
12115003c
12115004a
12115004c
12115005a
12115005c
12115005e
12115006a
12115006c

tAvat tena sadAreNa jambukena sa bhakSitaH


sa hatvA bhakSayitvA ca jambukoSTraM tatas tadA
vigate vAtavarSe ca nizcakrAma guhAmukhAt
evaM durbuddhinA prAptam uSTreNa nidhanaM tadA
Alasyasya kramAt pazya mahad doSam upAgatam
tvam apy etaM vidhiM tyaktvA yogena niyatendriyaH
vartasva buddhimUlaM hi vijayaM manur abravIt
buddhizreSThAni karmANi bAhumadhyAni bhArata
tAni jaGghAjaghanyAni bhArapratyavarANi ca
rAjyaM tiSThati dakSasya saMgRhItendriyasya ca
guptamantrazrutavataH susahAyasya cAnagha
parIkSyakAriNo 'rthAz ca tiSThantIha yudhiSThira
sahAyayuktena mahI kRtsnA zakyA prazAsitum
idaM hi sadbhiH kathitaM vidhijJaiH; purA mahendrapratimaprabhAva
mayApi coktaM tava zAstradRSTyA; tvam atra yuktaH pracarasva rAjan
yudhiSThira uvAca
rAjA rAjyam anuprApya durbalo bharatarSabha
amitrasyAtivRddhasya kathaM tiSThed asAdhanaH
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
saritAM caiva saMvAdaM sAgarasya ca bhArata
surArinilayaH zazvat sAgaraH saritAM patiH
papraccha saritaH sarvAH saMzayaM jAtam AtmanaH
samUlazAkhAn pazyAmi nihatAMz chAyino drumAn
yuSmAbhir iha pUrNAbhir anyAMs tatra na vetasam
akAyaz cAlpasAraz ca vetasaH kUlajaz ca vaH
avajJAya nazakyo vA kiM cid vA tena vaH kRtam
tad ahaM zrotum icchAmi sarvAsAm eva vo matam
yathA kUlAni cemAni bhittvA nAnIyate vazam
tataH prAha nadI gaGgA vAkyam uttaram arthavat
hetumad grAhakaM caiva sAgaraM saritAM patim
tiSThanty ete yathAsthAnaM nagA hy ekaniketanAH
tatas tyajanti tat sthAnaM prAtilomyAd acetasaH
vetaso vegam AyAntaM dRSTvA namati netaraH
sa ca vege 'bhyatikrAnte sthAnam AsAdya tiSThati
kAlajJaH samayajJaz ca sadA vazyaz ca nodrumaH
anulomas tathAstabdhas tena nAbhyeti vetasaH
mArutodakavegena ye namanty unnamanti ca
oSadhyaH pAdapA gulmA na te yAnti parAbhavam
yo hi zatror vivRddhasya prabhor vadhavinAzane
pUrvaM na sahate vegaM kSipram eva sa nazyati
sArAsAraM balaM vIryam Atmano dviSataz ca yaH
jAnan vicarati prAjJo na sa yAti parAbhavam
evam eva yadA vidvAn manyetAtibalaM ripum
saMzrayed vaitasIM vRttim evaM prajJAnalakSaNam
yudhiSThira uvAca
vidvAn mUrkhapragalbhena mRdus tIkSNena bhArata
AkruzyamAnaH sadasi kathaM kuryAd ariMdama
bhISma uvAca
zrUyatAM pRthivIpAla yathaiSo 'rtho 'nugIyate
sadA sucetAH sahate narasyehAlpacetasaH
aruSyan kruzyamAnasya sukRtaM nAma vindati
duSkRtaM cAtmano marSI ruSyaty evApamArSTi vai
TiTTibhaM tam upekSeta vAzamAnam ivAturam
lokavidveSam Apanno niSphalaM pratipadyate
iti sa zlAghate nityaM tena pApena karmaNA
idam ukto mayA kaz cit saMmato janasaMsadi
sa tatra vrIDitaH zuSko mRtakalpo 'vatiSThati
zlAghann azlAghanIyena karmaNA nirapatrapaH
upekSitavyo dAntena tAdRzaH puruSAdhamaH

12115007a
12115007c
12115007e
12115008a
12115008c
12115009a
12115009c
12115010a
12115010c
12115011a
12115011c
12115012a
12115012c
12115013a
12115013c
12115014a
12115014c
12115015a
12115015c
12115016a
12115016c
12115017a
12115017c
12115018a
12115018c
12115019a
12115019c
12115020a
12115020c
am
12116001
12116001a
12116001c
12116002a
12116002c
12116003a
12116003c
12116004a
12116004c
12116005a
12116005c
12116006a
12116006c
12116007a
12116007c
12116008a
12116008c
12116009a
12116009c
12116010a
12116010c
12116011a
12116011c
12116012a
12116012c
12116013a
12116013c
12116013e
12116014
12116014a

yad yad brUyAd alpamatis tat tad asya sahet sadA


prAkRto hi prazaMsan vA nindan vA kiM kariSyati
vane kAka ivAbuddhir vAzamAno nirarthakam
yadi vAgbhiH prayogaH syAt prayoge pApakarmaNaH
vAg evArtho bhavet tasya na hy evArtho jighAMsataH
niSekaM viparItaM sa AcaSTe vRttaceSTayA
mayUra iva kaupInaM nRtyan saMdarzayann iva
yasyAvAcyaM na loke 'sti nAkAryaM vApi kiM cana
vAcaM tena na saMdadhyAc chuciH saMkliSTakarmaNA
pratyakSaM guNavAdI yaH parokSaM tu vinindakaH
sa mAnavaH zvaval loke naSTalokaparAyaNaH
tAdRg janazatasyApi yad dadAti juhoti ca
parokSeNApavAdena tan nAzayati sa kSaNAt
tasmAt prAjJo naraH sadyas tAdRzaM pApacetasam
varjayet sAdhubhir varjyaM sArameyAmiSaM yathA
parivAdaM bruvANo hi durAtmA vai mahAtmane
prakAzayati doSAn svAn sarpaH phaNam ivocchritam
taM svakarmANi kurvANaM pratikartuM ya icchati
bhasmakUTa ivAbuddhiH kharo rajasi majjati
manuSyazAlAvRkam aprazAntaM; janApavAde satataM niviSTam
mAtaGgam unmattam ivonnadantaM; tyajeta taM zvAnam ivAtiraudram
adhIrajuSTe pathi vartamAnaM; damAd apetaM vinayAc ca pApam
arivrataM nityam abhUtikAmaM; dhig astu taM pApamatiM manuSyam
pratyucyamAnas tu hi bhUya ebhir; nizAmya mA bhUs tvam athArtarUpaH
uccasya nIcena hi saMprayogaM; vigarhayanti sthirabuddhayo ye
kruddho dazArdhena hi tADayed vA; sa pAMsubhir vApakiret tuSair vA
vivRtya dantAMz ca vibhISayed vA; siddhaM hi mUrkhe kupite nRzaMse
vigarhaNAM paramadurAtmanA kRtAM; saheta yaH saMsadi durjanAn naraH
paThed idaM cApi nidarzanaM sadA; na vAGmayaM sa labhati kiM cid apriy
yudhiSThira uvAca
pitAmaha mahAprAjJa saMzayo me mahAn ayam
sa cchettavyas tvayA rAjan bhavAn kulakaro hi naH
puruSANAm ayaM tAta durvRttAnAM durAtmanAm
kathito vAkyasaMcAras tato vijJApayAmi te
yad dhitaM rAjyatantrasya kulasya ca sukhodayam
AyatyAM ca tadAtve ca kSemavRddhikaraM ca yat
putrapautrAbhirAmaM ca rASTravRddhikaraM ca yat
annapAne zarIre ca hitaM yat tad bravIhi me
abhiSikto hi yo rAjA rAjyastho mitrasaMvRtaH
asuhRt samupeto vA sa kathaM raJjayet prajAH
yo hy asatpragraharatiH sneharAgabalAtkRtaH
indriyANAm anIzatvAd asajjanabubhUSakaH
tasya bhRtyA viguNatAM yAnti sarve kulodgatAH
na ca bhRtyaphalair arthaiH sa rAjA saMprayujyate
etAn me saMzayasthasya rAjadharmAn sudurlabhAn
bRhaspatisamo buddhyA bhavAJ zaMsitum arhati
zaMsitA puruSavyAghra tvaM naH kulahite rataH
kSattA caiva paTuprajJo yo naH zaMsati sarvadA
tvattaH kulahitaM vAkyaM zrutvA rAjyahitodayam
amRtasyAvyayasyeva tRptaH svapsyAmy ahaM sukham
kIdRSAH saMnikarSasthA bhRtyAH syur vA guNAnvitAH
kIdRzaiH kiMkulInair vA saha yAtrA vidhIyate
na hy eko bhRtyarahito rAjA bhavati rakSitA
rAjyaM cedaM janaH sarvas tat kulIno 'bhizaMsati
na hi prazAstuM rAjyaM hi zakyam ekena bhArata
asahAyavatA tAta naivArthAH ke cid apy uta
labdhuM labdhvA cApi sadA rakSituM bharatarSabha
bhISma uvAca
yasya bhRtyajanaH sarvo jJAnavijJAnakovidaH

12116014c
12116015a
12116015c
12116016a
12116016c
12116017a
12116017c
12116018a
12116018c
12116019a
12116019c
12116020a
12116020c
12116021a
12116021c
12116022a
12116022c
12117001
12117001a
12117001c
12117002a
12117002c
12117003a
12117003c
12117004a
12117004c
12117005a
12117005c
12117006a
12117006c
12117007a
12117007c
12117008a
12117008c
12117009a
12117009c
12117010a
12117010c
12117011a
12117011c
12117012a
12117012c
12117013a
12117013c
12117014a
12117014c
12117015
12117015a
12117015c
12117016
12117016a
12117016c
12117017a
12117017c
12117018a
12117018c
12117019a
12117019c
12117019e
12117020a

hitaiSI kulajaH snigdhaH sa rAjyaphalam aznute


mantriNo yasya kulajA asaMhAryAH sahoSitAH
nRpater matidAH santi saMbandhajJAnakovidAH
anAgatavidhAtAraH kAlajJAnavizAradAH
atikrAntam azocantaH sa rAjyaphalam aznute
samaduHkhasukhA yasya sahAyAH satyakAriNaH
arthacintAparA yasya sa rAjyaphalam aznute
yasya nArto janapadaH saMnikarSagataH sadA
akSudraH satpathAlambI sa rAjyaphalabhAg bhavet
kozAkSapaTalaM yasya kozavRddhikarair janaiH
Aptais tuSTaiz ca satataM dhAryate sa nRpottamaH
koSThAgAram asaMhAryair AptaiH saMcayatatparaiH
pAtrabhUtair alubdhaiz ca pAlyamAnaM guNIbhavet
vyavahAraz ca nagare yasya karmaphalodayaH
dRzyate zaGkhalikhitaH sa dharmaphalabhAg bhavet
saMgRhItamanuSyaz ca yo rAjA rAjadharmavit
SaDvargaM pratigRhNan sa dharmAt phalam upAznute
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
nidarzanakaraM loke sajjanAcaritaM sadA
asyaivArthasya sadRzaM yac chrutaM me tapovane
jAmadagnyasya rAmasya yad uktam RSisattamaiH
vane mahati kasmiMz cid amanuSyaniSevite
RSir mUlaphalAhAro niyato niyatendriyaH
dIkSAdamaparaH zAntaH svAdhyAyaparamaH zuciH
upavAsavizuddhAtmA satataM satpathe sthitaH
tasya saMdRzya sadbhAvam upaviSTasya dhImataH
sarvasattvAH samIpasthA bhavanti vanacAriNaH
siMhavyAghrAH sazarabhA mattAz caiva mahAgajAH
dvIpinaH khaDgabhallUkA ye cAnye bhImadarzanAH
te sukhapraznadAH sarve bhavanti kSatajAzanAH
tasyarSeH ziSyavac caiva nyagbhUtAH priyakAriNaH
dattvA ca te sukhapraznaM sarve yAnti yathAgatam
grAmyas tv ekaH pazus tatra nAjahAc chvA mahAmunim
bhakto 'nuraktaH satatam upavAsakRzo 'balaH
phalamUlotkarAhAraH zAntaH ziSTAkRtir yathA
tasyarSer upaviSTasya pAdamUle mahAmuneH
manuSyavad gato bhAvaH snehabaddho 'bhavad bhRzam
tato 'bhyayAn mahAvIryo dvIpI kSatajabhojanaH
zvArtham atyantasaMduSTaH krUraH kAla ivAntakaH
lelihyamAnas tRSitaH pucchAsphoTanatatparaH
vyAditAsyaH kSudhAbhagnaH prArthayAnas tadAmiSam
taM dRSTvA krUram AyAntaM jIvitArthI narAdhipa
provAca zvA muniM tatra yat tac chRNu mahAmate
zvazatrur bhagavann atra dvIpI mAM hantum icchati
tvatprasAdAd bhayaM na syAt tasmAn mama mahAmune
munir uvAca
na bhayaM dvIpinaH kAryaM mRtyutas te kathaM cana
eSa zvarUparahito dvIpI bhavasi putraka
bhISma uvAca
tataH zvA dvIpitAM nIto jAmbUnadanibhAkRtiH
citrAGgo visphuran hRSTo vane vasati nirbhayaH
tato 'bhyayAn mahAraudro vyAditAsyaH kSudhAnvitaH
dvIpinaM lelihad vaktro vyAghro rudhiralAlasaH
vyAghraM dRSTvA kSudhAbhagnaM daMSTriNaM vanagocaram
dvIpI jIvitarakSArtham RSiM zaraNam eyivAn
tataH saMvAsajaM sneham RSiNA kurvatA sadA
sa dvIpI vyAghratAM nIto ripubhir balavattaraH
tato dRSTvA sa zArdUlo nAbhyahaMs taM vizAM pate
sa tu zvA vyAghratAM prApya balavAn pizitAzanaH

12117020c
12117021a
12117021c
12117022a
12117022c
12117023a
12117023c
12117024a
12117024c
12117025a
12117025c
12117026a
12117026c
12117027a
12117027c
12117028a
12117028c
12117029a
12117029c
12117030a
12117030c
12117031a
12117031c
12117032a
12117032c
12117033a
12117033c
12117034a
12117034c
12117035a
12117035c
12117035e
12117036a
12117036c
12117037a
12117037c
12117038a
12117038c
12117039a
12117039c
12117040a
12117040c
12117041a
12117041c
12117042a
12117042c
12117043a
12117043c
12117044a
12117044c
12118001
12118001a
12118001c
12118002a
12118002c
12118003a
12118003c
12118004a
12118004c
12118005a

na mUlaphalabhogeSu spRhAm apy akarot tadA


yathA mRgapatir nityaM prakAGkSati vanaukasaH
tathaiva sa mahArAja vyAghraH samabhavat tadA
vyAghras tUTajamUlasthas tRptaH supto hatair mRgaiH
nAgaz cAgAt tam uddezaM matto megha ivotthitaH
prabhinnakaraTaH prAMzuH padmI vitatamastakaH
suviSANo mahAkAyo meghagambhIranisvanaH
taM dRSTvA kuJjaraM mattam AyAntaM madagarvitam
vyAghro hastibhayAt trastas tam RSiM zaraNaM yayau
tato 'nayat kuJjaratAM taM vyAghram RSisattamaH
mahAmeghopamaM dRSTvA taM sa bhIto 'bhavad gajaH
tataH kamalaSaNDAni zallakIgahanAni ca
vyacarat sa mudA yuktaH padmareNuvibhUSitaH
kadA cid ramamANasya hastinaH sumukhaM tadA
RSes tasyoTajasthasya kAlo 'gacchan nizAnizam
athAjagAma taM dezaM kesarI kesarAruNaH
girikandarajo bhImaH siMho nAgakulAntakaH
taM dRSTvA siMham AyAntaM nAgaH siMhabhayAkulaH
RSiM zaraNam Apede vepamAno bhayAturaH
tataH sa siMhatAM nIto nAgendro muninA tadA
vanyaM nAgaNayat siMhaM tulyajAtisamanvayAt
dRSTvA ca so 'nazat siMho vanyo bhIsannavAgbalaH
sa cAzrame 'vasat siMhas tasminn eva vane sukhI
na tv anye kSudrapazavas tapovananivAsinaH
vyadRzyanta bhayatrastA jIvitAkAGkSiNaH sadA
kadA cit kAlayogena sarvaprANivihiMsakaH
balavAn kSatajAhAro nAnAsattvabhayaMkaraH
aSTapAd UrdhvacaraNaH zarabho vanagocaraH
taM siMhaM hantum Agacchan munes tasya nivezanam
taM muniH zarabhaM cakre balotkaTam ariMdama
tataH sa zarabho vanyo muneH zarabham agrataH
dRSTvA balinam atyugraM drutaM saMprAdravad bhayAt
sa evaM zarabhasthAne nyasto vai muninA tadA
muneH pArzvagato nityaM zArabhyaM sukham AptavAn
tataH zarabhasaMtrastAH sarve mRgagaNA vanAt
dizaH saMprAdravan rAjan bhayAj jIvitakAGkSiNaH
zarabho 'py atisaMduSTo nityaM prANivadhe rataH
phalamUlAzanaM zAntaM naicchat sa pizitAzanaH
tato rudhiratarSeNa balinA zarabho 'nvitaH
iyeSa taM muniM hantum akRtajJaH zvayonijaH
tatas tena tapaHzaktyA vidito jJAnacakSuSA
vijJAya ca mahAprAjJo muniH zvAnaM tam uktavAn
zvA tvaM dvIpitvam Apanno dvIpI vyAghratvam AgataH
vyAghro nAgo madapaTur nAgaH siMhatvam AptavAn
siMho 'tibalasaMyukto bhUyaH zarabhatAM gataH
mayA snehaparItena na vimRSTaH kulAnvayaH
yasmAd evam apApaM mAM pApa hiMsitum icchasi
tasmAt svayonim ApannaH zvaiva tvaM hi bhaviSyasi
tato munijanadveSAd duSTAtmA zvAkRto 'budhaH
RSiNA zarabhaH zaptaH svaM rUpaM punar AptavAn
bhISma uvAca
sa zvA prakRtim ApannaH paraM dainyam upAgamat
RSiNA huMkRtaH pApas tapovanabahiSkRtaH
evaM rAjJA matimatA viditvA zIlazaucatAm
ArjavaM prakRtiM sattvaM kulaM vRttaM zrutaM damam
anukrozaM balaM vIryaM bhAvaM saMprazamaM kSamAm
bhRtyA ye yatra yogyAH syus tatra sthApyAH suzikSitAH
nAparIkSya mahIpAlaH prakartuM bhRtyam arhati
akulInanarAkIrNo na rAjA sukham edhate
kulajaH prakRto rAjJA tatkulInatayA sadA

12118005c
12118006a
12118006c
12118007a
12118007c
12118008a
12118008c
12118009a
12118009c
12118010a
12118010c
12118011a
12118011c
12118012a
12118012c
12118013a
12118013c
12118014a
12118014c
12118015a
12118015c
12118016a
12118016c
12118017a
12118017c
12118018a
12118018c
12118019a
12118019c
12118020a
12118020c
12118021a
12118021c
12118022a
12118022c
12118023a
12118023c
12118024a
12118024c
12118025a
12118025c
12118026a
12118026c
12118027a
12118027c
12118028a
12118028c
12119001
12119001a
12119001c
12119002a
12119002c
12119003a
12119003c
12119004a
12119004c
12119005a
12119005c
12119006a
12119006c

na pApe kurute buddhiM nindyamAno 'py anAgasi


akulInas tu puruSaH prakRtaH sAdhusaMkSayAt
durlabhaizvaryatAM prApto ninditaH zatrutAM vrajet
kulInaM zikSitaM prAjJaM jJAnavijJAnakovidam
sarvazAstrArthatattvajJaM sahiSNuM dezajaM tathA
kRtajJaM balavantaM ca kSAntaM dAntaM jitendriyam
alubdhaM labdhasaMtuSTaM svAmimitrabubhUSakam
sacivaM dezakAlajJaM sarvasaMgrahaNe ratam
satkRtaM yuktamanasaM hitaiSiNam atandritam
yuktAcAraM svaviSaye saMdhivigrahakovidam
rAjJas trivargavettAraM paurajAnapadapriyam
khAtakavyUhatattvajJaM balaharSaNakovidam
iGgitAkAratattvajJaM yAtrAyAnavizAradam
hastizikSAsu tattvajJam ahaMkAravivarjitam
pragalbhaM dakSiNaM dAntaM balinaM yuktakAriNam
cokSaM cokSajanAkIrNaM suveSaM sukhadarzanam
nAyakaM nItikuzalaM guNaSaSTyA samanvitam
astabdhaM prazritaM zaktaM mRduvAdinam eva ca
dhIraM zlakSNaM maharddhiM ca dezakAlopapAdakam
sacivaM yaH prakurute na cainam avamanyate
tasya vistIryate rAjyaM jyotsnA grahapater iva
etair eva guNair yukto rAjA zAstravizAradaH
eSTavyo dharmaparamaH prajApAlanatatparaH
dhIro marSI zuciH zIghraH kAle puruSakAravit
zuzrUSuH zrutavAJ zrotA UhApohavizAradaH
medhAvI dhAraNAyukto yathAnyAyopapAdakaH
dAntaH sadA priyAbhASI kSamAvAMz ca viparyaye
dAnAcchede svayaMkArI sudvAraH sukhadarzanaH
Artahastaprado nityam AptaMmanyo naye rataH
nAhaMvAdI na nirdvaMdvo na yatkiMcanakArakaH
kRte karmaNy amoghAnAM kartA bhRtyajanapriyaH
saMgRhItajano 'stabdhaH prasannavadanaH sadA
dAtA bhRtyajanAvekSI na krodhI sumahAmanAH
yuktadaNDo na nirdaNDo dharmakAryAnuzAsakaH
cAranetraH parAvekSI dharmArthakuzalaH sadA
rAjA guNazatAkIrNa eSTavyas tAdRzo bhavet
yodhAz caiva manuSyendra sarvair guNaguNair vRtAH
anveSTavyAH supuruSAH sahAyA rAjyadhAraNAH
na vimAnayitavyAz ca rAjJA vRddhim abhIpsatA
yodhAH samarazauTIrAH kRtajJAH zastrakovidAH
dharmazAstrasamAyuktAH padAtijanasaMyutAH
arthamAnavivRddhAz ca rathacaryAvizAradAH
iSvastrakuzalA yasya tasyeyaM nRpater mahI
sarvasaMgrahaNe yukto nRpo bhavati yaH sadA
utthAnazIlo mitrADhyaH sa rAjA rAjasattamaH
zakyA azvasahasreNa vIrAroheNa bhArata
saMgRhItamanuSyeNa kRtsnA jetuM vasuMdharA
bhISma uvAca
evaM zunAsamAn bhRtyAn svasthAne yo narAdhipaH
niyojayati kRtyeSu sa rAjyaphalam aznute
na zvA svasthAnam utkramya pramANam abhi satkRtaH
AropyaH zvA svakAt sthAnAd utkramyAnyat prapadyate
svajAtikulasaMpannAH sveSu karmasv avasthitAH
prakartavyA budhA bhRtyA nAsthAne prakriyA kSamA
anurUpANi karmANi bhRtyebhyo yaH prayacchati
sa bhRtyaguNasaMpannaM rAjA phalam upAznute
zarabhaH zarabhasthAne siMhaH siMha ivorjitaH
vyAghro vyAghra iva sthApyo dvIpI dvIpI yathA tathA
karmasv ihAnurUpeSu nyasyA bhRtyA yathAvidhi
pratilomaM na bhRtyAs te sthApyAH karmaphalaiSiNA

12119007a
12119007c
12119008a
12119008c
12119009a
12119009c
12119010a
12119010c
12119011a
12119011c
12119012a
12119012c
12119013a
12119013c
12119014a
12119014c
12119015a
12119015c
12119016a
12119016c
12119017a
12119017c
12119018a
12119018c
12119019a
12119019c
12119020a
12119020c
12120001
12120001a
12120001c
12120002a
12120002c
12120003
12120003a
12120003c
12120004a
12120004c
12120005a
12120005c
12120006a
12120006c
12120007a
12120007c
12120008a
12120008c
12120009a
12120009c
12120009e
12120010a
12120010c
12120011a
12120011c
12120012a
12120012c
12120013a
12120013c
12120013e
12120014a
12120014c

yaH pramANam atikramya pratilomaM narAdhipaH


bhRtyAn sthApayate 'buddhir na sa raJjayate prajAH
na bAlizA na ca kSudrA na cApratimitendriyAH
nAkulInA narAH pArzve sthApyA rAjJA hitaiSiNA
sAdhavaH kuzalAH zUrA jJAnavanto 'nasUyakAH
akSudrAH zucayo dakSA narAH syuH pAripArzvakAH
nyagbhUtAs tatparAH kSAntAz caukSAH prakRtijAH zubhAH
sve sve sthAne 'parikruSTAs te syU rAjJo bahizcarAH
siMhasya satataM pArzve siMha eva jano bhavet
asiMhaH siMhasahitaH siMhaval labhate phalam
yas tu siMhaH zvabhiH kIrNaH siMhakarmaphale rataH
na sa siMhaphalaM bhoktuM zaktaH zvabhir upAsitaH
evam etair manuSyendra zUraiH prAjJair bahuzrutaiH
kulInaiH saha zakyeta kRtsnAM jetuM vasuMdharAm
nAvaidyo nAnRjuH pArzve nAvidyo nAmahAdhanaH
saMgrAhyo vasudhApAlair bhRtyo bhRtyavatAM vara
bANavad visRtA yAnti svAmikAryaparA janAH
ye bhRtyAH pArthivahitAs teSAM sAntvaM prayojayet
kozaz ca satataM rakSyo yatnam AsthAya rAjabhiH
kozamUlA hi rAjAnaH kozamUlakaro bhava
koSThAgAraM ca te nityaM sphItaM dhAnyaiH susaMcitam
sadAstu satsu saMnyastaM dhanadhAnyaparo bhava
nityayuktAz ca te bhRtyA bhavantu raNakovidAH
vAjinAM ca prayogeSu vaizAradyam iheSyate
jJAtibandhujanAvekSI mitrasaMbandhisaMvRtaH
paurakAryahitAnveSI bhava kauravanandana
eSA te naiSThikI buddhiH prajJA cAbhihitA mayA
zvA te nidarzanaM tAta kiM bhUyaH zrotum icchasi
yudhiSThira uvAca
rAjavRttAny anekAni tvayA proktAni bhArata
pUrvaiH pUrvaniyuktAni rAjadharmArthavedibhiH
tad eva vistareNoktaM pUrvair dRSTaM satAM matam
praNayaM rAjadharmANAM prabrUhi bharatarSabha
bhISma uvAca
rakSaNaM sarvabhUtAnAm iti kSatre paraM matam
tad yathA rakSaNaM kuryAt tathA zRNu mahIpate
yathA barhANi citrANi bibharti bhujagAzanaH
tathA bahuvidhaM rAjA rUpaM kurvIta dharmavit
taikSNyaM jihmatvam AdAntyaM satyam Arjavam eva ca
madhyasthaH sattvam AtiSThaMs tathA vai sukham Rcchati
yasminn arthe hitaM yat syAt tad varNaM rUpam Avizet
bahurUpasya rAjJo hi sUkSmo 'py artho na sIdati
nityaM rakSitamantraH syAd yathA mUkaH zaracchikhI
zlakSNAkSaratanuH zrImAn bhavec chAstravizAradaH
ApaddvAreSu yattaH syAj jalaprasravaNeSv iva
zailavarSodakAnIva dvijAn siddhAn samAzrayet
arthakAmaH zikhAM rAjA kuryAd dharmadhvajopamAm
nityam udyatadaNDaH syAd Acarec cApramAdataH
loke cAyavyayau dRSTvA vRkSAd vRkSam ivAplavan
mRjAvAn syAt svayUthyeSu bhAvAni caraNaiH kSipet
jAtapakSaH parispanded rakSed vaikalyam AtmanaH
doSAn vivRNuyAc chatroH parapakSAn vidhUnayet
kAnaneSv iva puSpANi barhIvArthAn samAcaret
ucchritAn Azrayet sphItAn narendrAn acalopamAn
zrayec chAyAm avijJAtAM guptaM zaraNam Azrayet
prAvRSIvAsitagrIvo majjeta nizi nirjane
mAyUreNa guNenaiva strIbhiz cAlakSitaz caret
na jahyAc ca tanutrANaM rakSed AtmAnam AtmanA
cArabhUmiSv abhigamAn pAzAMz ca parivarjayet
pIDayec cApi tAM bhUmiM praNazyed gahane punaH

12120015a
12120015c
12120016a
12120016c
12120016e
12120017a
12120017c
12120017e
12120018a
12120018c
12120018e
12120019a
12120019c
12120019e
12120020a
12120020c
12120021a
12120021c
12120022a
12120022c
12120023a
12120023c
12120024a
12120024c
12120025a
12120025c
12120026a
12120026c
12120027a
12120027c
12120028a
12120028c
12120029a
12120029c
12120030a
12120030c
12120031a
12120031c
12120032a
12120032c
12120033a
12120033c
12120034a
12120034c
12120035a
daH
12120035c
12120036a
12120036c
12120037a
12120037c
12120038a
12120038c
12120039a
12120039c
12120040a
12120040c
am
12120041a
12120041c

hanyAt kruddhAn ativiSAn ye jihmagatayo 'hitAn


nAzrayed bAlabarhANi sannivAsAni vAsayet
sadA barhinibhaH kAmaM prasaktikRtam Acaret
sarvataz cAdadet prajJAM pataMgAn gahaneSv iva
evaM mayUravad rAjA svarASTraM paripAlayet
AtmavRddhikarIM nItiM vidadhIta vicakSaNaH
AtmasaMyamanaM buddhyA parabuddhyAvatAraNam
buddhyA cAtmaguNaprAptir etac chAstranidarzanam
paraM cAzvAsayet sAmnA svazaktiM copalakSayet
AtmanaH parimarzena buddhiM buddhyA vicArayet
sAntvayogamatiH prAjJaH kAryAkAryavicArakaH
nigUDhabuddhir dhIraH syAd vaktavye vakSyate tathA
saMnikRSTAM kathAM prAjJo yadi buddhyA bRhaspatiH
svabhAvam eSyate taptaM kRSNAyasam ivodake
anuyuJjIta kRtyAni sarvANy eva mahIpatiH
Agamair upadiSTAni svasya caiva parasya ca
kSudraM krUraM tathA prAjJaM zUraM cArthavizAradam
svakarmaNi niyuJjIta ye cAnye vacanAdhikAH
apy adRSTvA niyuktAni anurUpeSu karmasu
sarvAMs tAn anuvarteta svarAMs tantrIr ivAyatA
dharmANAm avirodhena sarveSAM priyam Acaret
mamAyam iti rAjA yaH sa parvata ivAcalaH
vyavasAyaM samAdhAya sUryo razmim ivAyatAm
dharmam evAbhirakSeta kRtvA tulye priyApriye
kulaprakRtidezAnAM dharmajJAn mRdubhASiNaH
madhye vayasi nirdoSAn hite yuktAJ jitendriyAn
alubdhAJ zikSitAn dAntAn dharmeSu pariniSThitAn
sthApayet sarvakAryeSu rAjA dharmArtharakSiNaH
etenaiva prakAreNa kRtyAnAm AgatiM gatim
yuktaH samanutiSTheta tuSTaz cArair upaskRtaH
amoghakrodhaharSasya svayaM kRtyAnvavekSiNaH
Atmapratyayakozasya vasudhaiva vasuMdharA
vyaktaz cAnugraho yasya yathArthaz cApi nigrahaH
guptAtmA guptarASTraz ca sa rAjA rAjadharmavit
nityaM rASTram avekSeta gobhiH sUrya ivotpatan
cArAMz ca nacarAn vidyAt tathA buddhyA na saMjvaret
kAlaprAptam upAdadyAn nArthaM rAjA prasUcayet
ahany ahani saMduhyAn mahIM gAm iva buddhimAn
yathA krameNa puSpebhyaz cinoti madhu SaTpadaH
tathA dravyam upAdAya rAjA kurvIta saMcayam
yad dhi guptAvaziSTaM syAt tad dhitaM dharmakAmayoH
saMcayAnuvisargI syAd rAjA zAstravid AtmavAn
nAlpam arthaM paribhaven nAvamanyeta zAtravAn
buddhyAvabudhyed AtmAnaM na cAbuddhiSu vizvaset
dhRtir dAkSyaM saMyamo buddhir agryA; dhairyaM zauryaM dezakAlo 'pramA
svalpasya vA mahato vApi vRddhau; dhanasyaitAny aSTa samindhanAni
agnistoko vardhate hy Ajyasikto; bIjaM caikaM bahusAhasram eti
kSayodayau vipulau saMnizAmya; tasmAd alpaM nAvamanyeta vidvAn
bAlo 'bAlaH sthaviro vA ripur yaH; sadA pramattaM puruSaM nihanyAt
kAlenAnyas tasya mUlaM hareta; kAlajJAtA pArthivAnAM variSThaH
haret kIrtiM dharmam asyoparundhyAd; arthe dIrghaM vIryam asyopahanyAt
ripur dveSTA durbalo vA balI vA; tasmAc chatrau naiva heDed yatAtmA
kSayaM zatroH saMcayaM pAlanaM cApy; ubhau cArthau sahitau dharmakAmau
ataz cAnyan matimAn saMdadhIta; tasmAd rAjA buddhimantaM zrayeta
buddhir dIptA balavantaM hinasti; balaM buddhyA vardhate pAlyamAnam
zatrur buddhyA sIdate vardhamAno; buddheH pazcAt karma yat tat prazast
sarvAn kAmAn kAmayAno hi dhIraH; sattvenAlpenAplute hInadehaH
yathAtmAnaM prArthayate 'rthamAnaiH; zreyaHpAtraM pUrayate hy analpam

12120042a
12120042c
12120043a
12120043c
12120044a
12120044c
12120045a
12120045c
12120046a
12120046c
12120047a
12120047c
12120048a
12120048c
12120049a
12120049c
12120050a
12120050c
12120051a
12120051c
12120052a
12120052c
12120053a
12120053c
12120054a
12120054c
12121001
12121001a
12121001c
12121002a
12121002c
12121003a
12121003c
12121004a
12121004c
12121005a
12121005c
12121006a
12121006c
12121007a
12121007c
12121007e
12121008
12121008a
12121008c
12121009a
12121009c
12121009e
12121010a
12121010c
12121010e
12121011a
12121011c
12121012a
12121012c
12121013a
12121013c
12121014a
12121014c
12121015a

tasmAd rAjA pragRhItaH pareSu; mUlaM lakSmyAH sarvato 'bhyAdadIta


dIrghaM kAlam api saMpIDyamAno; vidyutsaMpAtam iva mAnorjitaH syAt
vidyA tapo vA vipulaM dhanaM vA; sarvam etad vyavasAyena zakyam
brahma yattaM nivasati dehavatsu; tasmAd vidyAd vyavasAyaM prabhUtam
yatrAsate matimanto manasvinaH; zakro viSNur yatra sarasvatI ca
vasanti bhUtAni ca yatra nityaM; tasmAd vidvAn nAvamanyeta deham
lubdhaM hanyAt saMpradAnena nityaM; lubdhas tRptiM paravittasya naiti
sarvo lubdhaH karmaguNopabhoge; yo 'rthair hIno dharmakAmau jahAti
dhanaM bhojyaM putradAraM samRddhiM; sarvo lubdhaH prArthayate pareSAm
lubdhe doSAH saMbhavantIha sarve; tasmAd rAjA na pragRhNIta lubdhAn
saMdarzane satpuruSaM jaghanyam api codayet
ArambhAn dviSatAM prAjJaH sarvAn arthAMs tu sUdayet
dharmAnviteSu vijJAto mantrI guptaz ca pANDava
Apto rAjan kulInaz ca paryApto rAjyasaMgrahe
vidhipravRttAn naradevadharmAn; uktAn samAsena nibodha buddhyA
imAn vidadhyAd vyanusRtya yo vai; rAjA mahIM pAlayituM sa zaktaH
anItijaM yady avidhAnajaM sukhaM; haThapraNItaM vividhaM pradRzyate
na vidyate tasya gatir mahIpater; na vidyate rASTrajam uttamaM sukham
dhanair viziSTAn matizIlapUjitAn; guNopapannAn yudhi dRSTavikramAn
guNeSu dRSTAn acirAd ihAtmavAn; sato 'bhisaMdhAya nihanti zAtravAn
pazyed upAyAn vividhaiH kriyApathair; na cAnupAyena matiM nivezayet
zriyaM viziSTAM vipulaM yazo dhanaM; na doSadarzI puruSaH samaznute
prItipravRttau vinivartane tathA; suhRtsu vijJAya nivRtya cobhayoH
yad eva mitraM gurubhAram Avahet; tad eva susnigdham udAhared budhaH
etAn mayoktAMs tava rAjadharmAn; nRNAM ca guptau matim Adadhatsva
avApsyase puNyaphalaM sukhena; sarvo hi lokottamadharmamUlaH
yudhiSThira uvAca
ayaM pitAmahenokto rAjadharmaH sanAtanaH
Izvaraz ca mahAdaNDo daNDe sarvaM pratiSThitam
devatAnAm RSINAM ca pitqNAM ca mahAtmanAm
yakSarakSaHpizAcAnAM martyAnAM ca vizeSataH
sarveSAM prANinAM loke tiryakSv api nivAsinAm
sarvavyApI mahAtejA daNDaH zreyAn iti prabho
ity etad uktaM bhavatA sarvaM daNDyaM carAcaram
dRzyate lokam AsaktaM sasurAsuramAnuSam
etad icchAmy ahaM jJAtuM tattvena bharatarSabha
ko daNDaH kIdRzo daNDaH kiMrUpaH kiMparAyaNaH
kimAtmakaH kathaMbhUtaH katimUrtiH kathaMprabhuH
jAgarti sa kathaM daNDaH prajAsv avahitAtmakaH
kaz ca pUrvAparam idaM jAgarti paripAlayan
kaz ca vijJAyate pUrvaM ko 'paro daNDasaMjJitaH
kiMsaMsthaz ca bhaved daNDaH kA cAsya gatir iSyate
bhISma uvAca
zRNu kauravya yo daNDo vyavahAryo yathA ca saH
yasmin hi sarvam AyattaM sa daNDa iha kevalaH
dharmasyAkhyA mahArAja vyavahAra itISyate
tasya lopaH kathaM na syAl lokeSv avahitAtmanaH
ity arthaM vyavahArasya vyavahAratvam iSyate
api caitat purA rAjan manunA proktam AditaH
supraNItena daNDena priyApriyasamAtmanA
prajA rakSati yaH samyag dharma eva sa kevalaH
athoktam etad vacanaM prAg eva manunA purA
janma coktaM vasiSThena brahmaNo vacanaM mahat
prAg idaM vacanaM proktam ataH prAgvacanaM viduH
vyavahArasya cAkhyAnAd vyavahAra ihocyate
daNDAt trivargaH satataM supraNItAt pravartate
daivaM hi paramo daNDo rUpato 'gnir ivocchikhaH
nIlotpaladalazyAmaz caturdaMSTraz caturbhujaH
aSTapAn naikanayanaH zaGkukarNordhvaromavAn
jaTI dvijihvas tAmrAsyo mRgarAjatanucchadaH

12121015c
12121016a
12121016c
12121017a
12121017c
12121018a
12121018c
12121019a
12121019c
12121020a
12121020c
12121021a
12121021c
12121022a
12121022c
12121023a
12121023c
12121024a
12121024c
12121025a
12121025c
12121026a
12121026c
12121027a
12121027c
12121028a
12121028c
12121029a
12121029c
12121030a
12121030c
12121031a
12121031c
12121032a
12121032c
12121033a
12121033c
12121034a
12121034c
12121035a
12121035c
12121036a
12121036c
12121037a
12121037c
12121038a
12121038c
12121039a
12121039c
12121040a
12121040c
12121041a
12121041c
12121042a
12121042c
12121043a
12121043c
12121044a
12121044c
12121045a

etad rUpaM bibharty ugraM daNDo nityaM durAvaraH


asir gadA dhanuH zaktis trizUlaM mudgaraH zaraH
musalaM parazuz cakraM prAso daNDarSTitomarAH
sarvapraharaNIyAni santi yAnIha kAni cit
daNDa eva hi sarvAtmA loke carati mUrtimAn
bhindaMz chindan rujan kRntan dArayan pATayaMs tathA
ghAtayann abhidhAvaMz ca daNDa eva caraty uta
asir vizasano dharmas tIkSNavartmA durAsadaH
zrIgarbho vijayaH zAstA vyavahAraH prajAgaraH
zAstraM brAhmaNamantraz ca zAstA prAgvacanaM gataH
dharmapAlo 'kSaro devaH satyago nityago grahaH
asaGgo rudratanayo manujyeSThaH zivaMkaraH
nAmAny etAni daNDasya kIrtitAni yudhiSThira
daNDo hi bhagavAn viSNur yajJo nArAyaNaH prabhuH
zazvad rUpaM mahad bibhran mahApuruSa ucyate
yathoktA brahmakanyeti lakSmIr nItiH sarasvatI
daNDanItir jagaddhAtrI daNDo hi bahuvigrahaH
arthAnarthau sukhaM duHkhaM dharmAdharmau balAbale
daurbhAgyaM bhAgadheyaM ca puNyApuNye guNAguNau
kAmAkAmAv Rtur mAsaH zarvarI divasaH kSaNaH
aprasAdaH prasAdaz ca harSaH krodhaH zamo damaH
daivaM puruSakAraz ca mokSAmokSau bhayAbhaye
hiMsAhiMse tapo yajJaH saMyamo 'tha viSAviSam
antaz cAdiz ca madhyaM ca kRtyAnAM ca prapaJcanam
madaH pramAdo darpaz ca dambho dhairyaM nayAnayau
azaktiH zaktir ity eva mAnastambhau vyayAvyayau
vinayaz ca visargaz ca kAlAkAlau ca bhArata
anRtaM jJAjJatA satyaM zraddhAzraddhe tathaiva ca
klIbatA vyavasAyaz ca lAbhAlAbhau jayAjayau
tIkSNatA mRdutA mRtyur AgamAnAgamau tathA
virAddhiz caiva rAddhiz ca kAryAkArye balAbale
asUyA cAnasUyA ca dharmAdharmau tathaiva ca
apatrapAnapatrape hrIz ca saMpad vipac ca ha
tejaH karmaNi pANDityaM vAkzaktis tattvabuddhitA
evaM daNDasya kauravya loke 'smin bahurUpatA
na syAd yadIha daNDo vai pramatheyuH parasparam
bhayAd daNDasya cAnyonyaM ghnanti naiva yudhiSThira
daNDena rakSyamANA hi rAjann aharahaH prajAH
rAjAnaM vardhayantIha tasmAd daNDaH parAyaNam
vyavasthApayati kSipram imaM lokaM narezvara
satye vyavasthito dharmo brAhmaNeSv avatiSThate
dharmayuktA dvijAH zreSThA vedayuktA bhavanti ca
babhUva yajJo vedebhyo yajJaH prINAti devatAH
prItAz ca devatA nityam indre paridadaty uta
annaM dadAti zakraz cApy anugRhNann imAH prajAH
prANAz ca sarvabhUtAnAM nityam anne pratiSThitAH
tasmAt prajAH pratiSThante daNDo jAgarti tAsu ca
evaMprayojanaz caiva daNDaH kSatriyatAM gataH
rakSan prajAH prajAgarti nityaM suvihito 'kSaraH
IzvaraH puruSaH prANaH sattvaM vittaM prajApatiH
bhUtAtmA jIva ity eva nAmabhiH procyate 'STabhiH
adadad daNDa evAsmai dhruvam aizvaryam eva ca
bale nayaz ca saMyuktaH sadA paJcavidhAtmakaH
kulabAhudhanAmAtyAH prajJA coktA balAni ca
AhAryaM cASTakair dravyair balam anyad yudhiSThira
hastino 'zvA rathAH pattir nAvo viSTis tathaiva ca
daizikAz cArakAz caiva tad aSTAGgaM balaM smRtam
aSTAGgasya tu yuktasya hastino hastiyAyinaH
azvArohAH padAtAz ca mantriNo rasadAz ca ye
bhikSukAH prADvivAkAz ca mauhUrtA daivacintakAH

12121045c
12121046a
12121046c
12121047a
12121047c
12121047e
12121048a
12121048c
12121048e
12121049a
12121049c
12121050a
12121050c
12121051a
12121051c
12121052a
12121052c
12121053a
12121053c
12121054a
12121054c
12121054e
12121055a
12121055c
12121055e
12121056a
12121056c
12121057a
12121057c
12122001
12122001a
12122001c
12122002a
12122002c
12122003a
12122003c
12122004a
12122004c
12122005a
12122005c
12122006a
12122006c
12122007a
12122007c
12122008a
12122008c
12122009a
12122009c
12122010a
12122010c
12122011a
12122011c
12122012a
12122012c
12122013a
12122013c
12122014
12122014a
12122014c
12122015a

kozo mitrANi dhAnyaM ca sarvopakaraNAni ca


saptaprakRti cASTAGgaM zarIram iha yad viduH
rAjyasya daNDa evAGgaM daNDaH prabhava eva ca
IzvareNa prayatnena dhAraNe kSatriyasya hi
daNDo dattaH samAnAtmA daNDo hIdaM sanAtanam
rAjJAM pUjyatamo nAnyo yathAdharmapradarzanaH
brahmaNA lokarakSArthaM svadharmasthApanAya ca
bhartRpratyaya utpanno vyavahAras tathAparaH
tasmAd yaH sahito dRSTo bhartRpratyayalakSaNaH
vyavahAras tu vedAtmA vedapratyaya ucyate
maulaz ca narazArdUla zAstroktaz ca tathAparaH
ukto yaz cApi daNDo 'sau bhartRpratyayalakSaNaH
jJeyo na sa narendrastho daNDapratyaya eva ca
daNDapratyayadRSTo 'pi vyavahArAtmakaH smRtaH
vyavahAraH smRto yaz ca sa vedaviSayAtmakaH
yaz ca vedaprasUtAtmA sa dharmo guNadarzakaH
dharmapratyaya utpanno yathAdharmaH kRtAtmabhiH
vyavahAraH prajAgoptA brahmadiSTo yudhiSThira
trIn dhArayati lokAn vai satyAtmA bhUtivardhanaH
yaz ca daNDaH sa dRSTo no vyavahAraH sanAtanaH
vyavahAraz ca yo dRSTaH sa dharma iti naH zrutaH
yaz ca vedaH sa vai dharmo yaz ca dharmaH sa satpathaH
brahmA prajApatiH pUrvaM babhUvAtha pitAmahaH
lokAnAM sa hi sarveSAM sasurAsurarakSasAm
samanuSyoragavatAM kartA caiva sa bhUtakRt
tato no vyavahAro 'yaM bhartRpratyayalakSaNaH
tasmAd idam avocAma vyavahAranidarzanam
mAtA pitA ca bhrAtA ca bhAryA cAtha purohitaH
nAdaNDyo vidyate rAjJAM yaH svadharme na tiSThati
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
aGgeSu rAjA dyutimAn vasuhoma iti zrutaH
sa rAjA dharmanityaH san saha patnyA mahAtapAH
muJjapRSThaM jagAmAtha devarSigaNapUjitam
tatra zRGge himavato merau kanakaparvate
yatra muJjavaTe rAmo jaTAharaNam Adizat
tadAprabhRti rAjendra RSibhiH saMzitavrataiH
muJjapRSTha iti proktaH sa dezo rudrasevitaH
sa tatra bahubhir yuktaH sadA zrutimayair guNaiH
brAhmaNAnAm anumato devarSisadRzo 'bhavat
taM kadA cid adInAtmA sakhA zakrasya mAnitaH
abhyAgacchan mahIpAlo mAndhAtA zatrukarzanaH
so 'bhisRtya tu mAndhAtA vasuhomaM narAdhipam
dRSTvA prakRSTaM tapasA vinayenAbhyatiSThata
vasuhomo 'pi rAjJo vai gAm arghyaM ca nyavedayat
aSTAGgasya ca rAjyasya papraccha kuzalaM tadA
sadbhir AcaritaM pUrvaM yathAvad anuyAyinam
apRcchad vasuhomas taM rAjan kiM karavANi te
so 'bravIt paramaprIto mAndhAtA rAjasattamam
vasuhomaM mahAprAjJam AsInaM kurunandana
bRhaspater mataM rAjann adhItaM sakalaM tvayA
tathaivauzanasaM zAstraM vijJAtaM te narAdhipa
tad ahaM zrotum icchAmi daNDa utpadyate katham
kiM vApi pUrvaM jAgarti kiM vA paramam ucyate
kathaM kSatriyasaMsthaz ca daNDaH saMpraty avasthitaH
brUhi me sumahAprAjJa dadAmy AcAryavetanam
vasuhoma uvAca
zRNu rAjan yathA daNDaH saMbhUto lokasaMgrahaH
prajAvinayarakSArthaM dharmasyAtmA sanAtanaH
brahmA yiyakSur bhagavAn sarvalokapitAmahaH

12122015c
12122016a
12122016c
12122017a
12122017c
12122018a
12122018c
12122019a
12122019c
12122020a
12122020c
12122021a
12122021c
12122022a
12122022c
12122023a
12122023c
12122024a
12122024c
12122025a
12122025c
12122026a
12122026c
12122027a
12122027c
12122028a
12122028c
12122029a
12122029c
12122030a
12122030c
12122031a
12122031c
12122032a
12122032c
12122033a
12122033c
12122034a
12122034c
12122035a
12122035c
12122036a
12122036c
12122037a
12122037c
12122038a
12122038c
12122039a
12122039c
12122039e
12122040a
12122040c
12122041a
12122041c
12122042a
12122042c
12122043a
12122043c
12122044a
12122044c

RtvijaM nAtmanA tulyaM dadarzeti hi naH zrutam


sa garbhaM zirasA devo varSapUgAn adhArayat
pUrNe varSasahasre tu sa garbhaH kSuvato 'patat
sa kSupo nAma saMbhUtaH prajApatir ariMdama
Rtvig AsIt tadA rAjan yajJe tasya mahAtmanaH
tasmin pravRtte satre tu brahmaNaH pArthivarSabha
hRSTarUpapracAratvAd daNDaH so 'ntarhito 'bhavat
tasminn antarhite cAtha prajAnAM saMkaro 'bhavat
naiva kAryaM na cAkAryaM bhojyAbhojyaM na vidyate
peyApeyaM kutaH siddhir hiMsanti ca parasparam
gamyAgamyaM tadA nAsIt parasvaM svaM ca vai samam
parasparaM vilumpante sArameyA ivAmiSam
abalaM balino jaghnur nirmaryAdam avartata
tataH pitAmaho viSNuM bhagavantaM sanAtanam
saMpUjya varadaM devaM mahAdevam athAbravIt
atra sAdhv anukampAM vai kartum arhasi kevalam
saMkaro na bhaved atra yathA vai tad vidhIyatAm
tataH sa bhagavAn dhyAtvA ciraM zUlajaTAdharaH
AtmAnam AtmanA daNDam asRjad devasattamaH
tasmAc ca dharmacaraNAM nItiM devIM sarasvatIm
asRjad daNDanItiH sA triSu lokeSu vizrutA
bhUyaH sa bhagavAn dhyAtvA ciraM zUlavarAyudhaH
tasya tasya nikAyasya cakAraikaikam Izaram
devAnAm IzvaraM cakre devaM dazazatekSaNam
yamaM vaivasvataM cApi pitqNAm akarot patim
dhanAnAM rakSasAM cApi kuberam api cezvaram
parvatAnAM patiM meruM saritAM ca mahodadhim
apAM rAjye surANAM ca vidadhe varuNaM prabhum
mRtyuM prANezvaram atho tejasAM ca hutAzanam
rudrANAm api cezAnaM goptAraM vidadhe prabhuH
mahAtmAnaM mahAdevaM vizAlAkSaM sanAtanam
vasiSTham IzaM viprANAM vasUnAM jAtavedasam
tejasAM bhAskaraM cakre nakSatrANAM nizAkaram
vIrudhAm aMzumantaM ca bhUtAnAM ca prabhuM varam
kumAraM dvAdazabhujaM skandaM rAjAnam Adizat
kAlaM sarvezam akarot saMhAravinayAtmakam
mRtyoz caturvibhAgasya duHkhasya ca sukhasya ca
IzvaraH sarvadehas tu rAjarAjo dhanAdhipaH
sarveSAm eva rudrANAM zUlapANir iti zrutiH
tam ekaM brahmaNaH putram anujAtaM kSupaM dadau
prajAnAm adhipaM zreSThaM sarvadharmabhRtAm api
mahAdevas tatas tasmin vRtte yajJe yathAvidhi
daNDaM dharmasya goptAraM viSNave satkRtaM dadau
viSNur aGgirase prAdAd aGgirA munisattamaH
prAdAd indramarIcibhyAM marIcir bhRgave dadau
bhRgur dadAv RSibhyas tu taM daNDaM dharmasaMhitam
RSayo lokapAlebhyo lokapAlAH kSupAya ca
kSupas tu manave prAdAd AdityatanayAya ca
putrebhyaH zrAddhadevas tu sUkSmadharmArthakAraNAt
taM dadau sUryaputras tu manur vai rakSaNAtmakam
vibhajya daNDaH kartavyo dharmeNa na yadRcchayA
durvAcA nigraho bandho hiraNyaM bAhyataHkriyA
vyaGgatvaM ca zarIrasya vadho vA nAlpakAraNAt
zarIrapIDAs tAs tAs tu dehatyAgo vivAsanam
AnupUrvyA ca daNDo 'sau prajA jAgarti pAlayan
indro jAgarti bhagavAn indrAd agnir vibhAvasuH
agner jAgarti varuNo varuNAc ca prajApatiH
prajApates tato dharmo jAgarti vinayAtmakaH
dharmAc ca brahmaNaH putro vyavasAyaH sanAtanaH
vyavasAyAt tatas tejo jAgarti paripAlayan

12122045a
12122045c
12122046a
12122046c
12122047a
12122047c
12122048a
12122048c
12122049a
12122049c
12122049e
12122050a
12122050c
12122051a
12122051c
12122052a
12122052c
12122053a
12122053c
12122054
12122054a
12122054c
12122055a
12122055c
12123001
12123001a
12123001c
12123002a
12123002c
12123003
12123003a
12123003c
12123004a
12123004c
12123005a
12123005c
12123006a
12123006c
12123007a
12123007c
12123008a
12123008c
12123009a
12123009c
12123010a
12123010c
12123011a
12123011c
12123012a
12123012c
12123013a
12123013c
12123014
12123014a
12123014c
12123015a
12123015c
12123016a
12123016c
12123017a

oSadhyas tejasas tasmAd oSadhibhyaz ca parvatAH


parvatebhyaz ca jAgarti raso rasaguNAt tathA
jAgarti nirRtir devI jyotIMSi nirRter api
vedAH pratiSThA jyotirbhyas tato hayazirAH prabhuH
brahmA pitAmahas tasmAj jAgarti prabhur avyayaH
pitAmahAn mahAdevo jAgarti bhagavAJ zivaH
vizvedevAH zivAc cApi vizvebhyaz ca tatharSayaH
RSibhyo bhagavAn somaH somAd devAH sanAtanAH
devebhyo brAhmaNA loke jAgratIty upadhAraya
brAhmaNebhyaz ca rAjanyA lokAn rakSanti dharmataH
sthAvaraM jaGgamaM caiva kSatriyebhyaH sanAtanam
prajA jAgrati loke 'smin daNDo jAgarti tAsu ca
sarvasaMkSepako daNDaH pitAmahasamaH prabhuH
jAgarti kAlaH pUrvaM ca madhye cAnte ca bhArata
IzvaraH sarvalokasya mahAdevaH prajApatiH
devadevaH zivaH zarvo jAgarti satataM prabhuH
kapardI zaMkaro rudro bhavaH sthANur umApatiH
ity eSa daNDo vikhyAta Adau madhye tathAvare
bhUmipAlo yathAnyAyaM vartetAnena dharmavit
bhISma uvAca
itIdaM vasuhomasya zRNuyAd yo mataM naraH
zrutvA ca samyag varteta sa kAmAn ApnuyAn nRpaH
iti te sarvam AkhyAtaM yo daNDo manujarSabha
niyantA sarvalokasya dharmAkrAntasya bhArata
yudhiSThira uvAca
tAta dharmArthakAmAnAM zrotum icchAmi nizcayam
lokayAtrA hi kArtsnyena triSv eteSu pratiSThitA
dharmArthakAmAH kiMmUlAs trayANAM prabhavaz ca kaH
anyonyaM cAnuSajjante vartante ca pRthak pRthak
bhISma uvAca
yadA te syuH sumanaso lokasaMsthArthanizcaye
kAlaprabhavasaMsthAsu sajjante ca trayas tadA
dharmamUlas tu deho 'rthaH kAmo 'rthaphalam ucyate
saMkalpamUlAs te sarve saMkalpo viSayAtmakaH
viSayAz caiva kArtsnyena sarva AhArasiddhaye
mUlam etat trivargasya nivRttir mokSa ucyate
dharmaH zarIrasaMguptir dharmArthaM cArtha iSyate
kAmo ratiphalaz cAtra sarve caite rajasvalAH
saMnikRSTAMz cared enAn na cainAn manasA tyajet
vimuktas tamasA sarvAn dharmAdIn kAmanaiSThikAn
zreSThabuddhis trivargasya yad ayaM prApnuyAt kSaNAt
buddhyA budhyed ihArthe na tad ahnA tu nikRSTayA
apadhyAnamalo dharmo malo 'rthasya nigUhanam
saMpramodamalaH kAmo bhUyaH svaguNavartitaH
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
kAmandasya ca saMvAdam aGgAriSThasya cobhayoH
kAmandam RSim AsInam abhivAdya narAdhipaH
aGgAriSTho 'tha papraccha kRtvA samayaparyayam
yaH pApaM kurute rAjA kAmamohabalAtkRtaH
pratyAsannasya tasyarSe kiM syAt pApapraNAzanam
adharmo dharma iti ha yo 'jJAnAd Acared iha
taM cApi prathitaM loke kathaM rAjA nivartayet
kAmanda uvAca
yo dharmArthau samutsRjya kAmam evAnuvartate
sa dharmArthaparityAgAt prajJAnAzam ihArchati
prajJApraNAzako mohas tathA dharmArthanAzakaH
tasmAn nAstikatA caiva durAcAraz ca jAyate
durAcArAn yadA rAjA praduSTAn na niyacchati
tasmAd udvijate lokaH sarpAd vezmagatAd iva
taM prajA nAnuvartante brAhmaNA na ca sAdhavaH

12123017c
12123018a
12123018c
12123019a
12123019c
12123020a
12123020c
12123021a
12123021c
12123022a
12123022c
12123023a
12123023c
12123024a
12123024c
12124001
12124001a
12124001c
12124002a
12124002c
12124003a
12124003c
12124004
12124004a
12124004c
12124005a
12124005c
12124006a
12124006c
12124007a
12124007c
12124008a
12124008c
12124009a
12124009c
12124010a
12124010c
12124011
12124011a
12124011c
12124012a
12124012c
12124013a
12124013c
12124014
12124014a
12124014c
12124015a
12124015c
12124016a
12124016c
12124017a
12124017c
12124018a
12124018c
12124019a
12124019c
12124020a
12124020c
12124021a

tataH saMkSayam Apnoti tathA vadhyatvam eti ca


apadhvastas tv avamato duHkhaM jIvati jIvitam
jIvec ca yad apadhvastas tac chuddhaM maraNaM bhavet
atraitad Ahur AcAryAH pApasya ca nibarhaNam
sevitavyA trayI vidyA satkAro brAhmaNeSu ca
mahAmanA bhaved dharme vivahec ca mahAkule
brAhmaNAMz cApi seveta kSamAyuktAn manasvinaH
japed udakazIlaH syAt sumukho nAnyad AsthitaH
dharmAnvitAn saMpravized bahiH kRtvaiva duSkRtIn
prasAdayen madhurayA vAcApy atha ca karmaNA
ity asmIti vaden nityaM pareSAM kIrtayan guNAn
apApo hy evam AcAraH kSipraM bahumato bhavet
pApAny api ca kRcchrANi zamayen nAtra saMzayaH
guravo 'pi paraM dharmaM yad brUyus tat tathA kuru
gurUNAM hi prasAdAd dhi zreyaH param avApsyasi
yudhiSThira uvAca
ime janA narazreSTha prazaMsanti sadA bhuvi
dharmasya zIlam evAdau tato me saMzayo mahAn
yadi tac chakyam asmAbhir jJAtuM dharmabhRtAM vara
zrotum icchAmi tat sarvaM yathaitad upalabhyate
kathaM nu prApyate zIlaM zrotum icchAmi bhArata
kiMlakSaNaM ca tat proktaM brUhi me vadatAM vara
bhISma uvAca
purA duryodhaneneha dhRtarASTrAya mAnada
AkhyAtaM tapyamAnena zriyaM dRSTvA tathAgatAm
indraprasthe mahArAja tava sabhrAtRkasya ha
sabhAyAM cAvahasanaM tat sarvaM zRNu bhArata
bhavatas tAM sabhAM dRSTvA samRddhiM cApy anuttamAm
duryodhanas tadAsInaH sarvaM pitre nyavedayat
zrutvA ca dhRtarASTro 'pi duryodhanavacas tadA
abravIt karNasahitaM duryodhanam idaM vacaH
kimarthaM tapyase putra zrotum icchAmi tattvataH
zrutvA tvAm anuneSyAmi yadi samyag bhaviSyasi
yathA tvaM mahad aizvaryaM prAptaH parapuraMjaya
kiMkarA bhrAtaraH sarve mitrAH saMbandhinas tathA
AcchAdayasi prAvArAn aznAsi pizitodanam
AjAneyA vahanti tvAM kasmAc chocasi putraka
duryodhana uvAca
daza tAni sahasrANi snAtakAnAM mahAtmanAm
bhuJjate rukmapAtrISu yudhiSThiranivezane
dRSTvA ca tAM sabhAM divyAM divyapuSpaphalAnvitAm
azvAMs tittirakalmASAn ratnAni vividhAni ca
dRSTvA tAM pANDaveyAnAm Rddhim indropamAM zubhAm
amitrANAM sumahatIm anuzocAmi mAnada
dhRtarASTra uvAca
yadIcchasi zriyaM tAta yAdRzIM tAM yudhiSThire
viziSTAM vA naravyAghra zIlavAn bhava putraka
zIlena hi trayo lokAH zakyA jetuM na saMzayaH
na hi kiM cid asAdhyaM vai loke zIlavatAM bhavet
ekarAtreNa mAndhAtA tryaheNa janamejayaH
saptarAtreNa nAbhAgaH pRthivIM pratipedivAn
ete hi pArthivAH sarve zIlavanto damAnvitAH
atas teSAM guNakrItA vasudhA svayam Agamat
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
nAradena purA proktaM zIlam Azritya bhArata
prahrAdena hRtaM rAjyaM mahendrasya mahAtmanaH
zIlam Azritya daityena trailokyaM ca vazIkRtam
tato bRhaspatiM zakraH prAJjaliH samupasthitaH
uvAca ca mahAprAjJaH zreya icchAmi veditum
tato bRhaspatis tasmai jJAnaM naiHzreyasaM param

12124021c
12124022a
12124022c
12124023
12124023a
12124023c
12124024
12124024a
12124024c
12124025a
12124025c
12124026a
12124026c
12124027a
12124027c
12124028a
12124028c
12124029a
12124029c
12124030a
12124030c
12124031a
12124031c
12124032a
12124032c
12124033
12124033a
12124033c
12124034a
12124034c
12124035a
12124035c
12124036a
12124036c
12124037a
12124037c
12124038
12124038a
12124038c
12124039a
12124039c
12124040a
12124040c
12124041
12124041a
12124041c
12124042
12124042a
12124042c
12124043a
12124043c
12124044a
12124044c
12124045a
12124045c
12124046a
12124046c
12124047a
12124047c
12124047e

kathayAm Asa bhagavAn devendrAya kurUdvaha


etAvac chreya ity eva bRhaspatir abhASata
indras tu bhUyaH papraccha kva vizeSo bhaved iti
bRhaspatir uvAca
vizeSo 'sti mahAMs tAta bhArgavasya mahAtmanaH
tatrAgamaya bhadraM te bhUya eva puraMdara
dhRtarASTra uvAca
Atmanas tu tataH zreyo bhArgavAt sumahAyazAH
jJAnam Agamayat prItyA punaH sa paramadyutiH
tenApi samanujJAto bhArgaveNa mahAtmanA
zreyo 'stIti punar bhUyaH zukram Aha zatakratuH
bhArgavas tv Aha dharmajJaH prahrAdasya mahAtmanaH
jJAnam asti vizeSeNa tato hRSTaz ca so 'bhavat
sa tato brAhmaNo bhUtvA prahrAdaM pAkazAsanaH
sRtvA provAca medhAvI zreya icchAmi veditum
prahrAdas tv abravId vipraM kSaNo nAsti dvijarSabha
trailokyarAjye saktasya tato nopadizAmi te
brAhmaNas tv abravId vAkyaM kasmin kAle kSaNo bhavet
tatopadiSTam icchAmi yad yat kAryAntaraM bhavet
tataH prIto 'bhavad rAjA prahrAdo brahmavAdine
tathety uktvA zubhe kAle jJAnatattvaM dadau tadA
brAhmaNo 'pi yathAnyAyaM guruvRttim anuttamAm
cakAra sarvabhAvena yadvat sa manasecchati
pRSTaz ca tena bahuzaH prAptaM katham ariMdama
trailokyarAjyaM dharmajJa kAraNaM tad bravIhi me
prahrAda uvAca
nAsUyAmi dvijazreSTha rAjAsmIti kadA cana
kavyAni vadatAM tAta saMyacchAmi vahAmi ca
te visrabdhAH prabhASante saMyacchanti ca mAM sadA
te mA kavyapade saktaM zuzrUSum anasUyakam
dharmAtmAnaM jitakrodhaM saMyataM saMyatendriyam
samAcinvanti zAstAraH kSaudraM madhv iva makSikAH
so 'haM vAgagrapiSTAnAM rasAnAm avalehitA
svajAtyAn adhitiSThAmi nakSatrANIva candramAH
etat pRthivyAm amRtam etac cakSur anuttamam
yad brAhmaNamukhe kavyam etac chrutvA pravartate
dhRtarASTra uvAca
etAvac chreya ity Aha prahrAdo brahmavAdinam
zuzrUSitas tena tadA daityendro vAkyam abravIt
yathAvad guruvRttyA te prIto 'smi dvijasattama
varaM vRNISva bhadraM te pradAtAsmi na saMzayaH
kRtam ity eva daityendram uvAca sa ca vai dvijaH
prahrAdas tv abravIt prIto gRhyatAM vara ity uta
brAhmaNa uvAca
yadi rAjan prasannas tvaM mama cecchasi ced dhitam
bhavataH zIlam icchAmi prAptum eSa varo mama
dhRtarASTra uvAca
tataH prItaz ca daityendro bhayaM cAsyAbhavan mahat
vare pradiSTe vipreNa nAlpatejAyam ity uta
evam astv iti taM prAha prahrAdo vismitas tadA
upAkRtya tu viprAya varaM duHkhAnvito 'bhavat
datte vare gate vipre cintAsIn mahatI tataH
prahrAdasya mahArAja nizcayaM na ca jagmivAn
tasya cintayatas tAta chAyAbhUtaM mahAdyute
tejo vigrahavat tAta zarIram ajahAt tadA
tam apRcchan mahAkAyaM prahrAdaH ko bhavAn iti
pratyAha nanu zIlo 'smi tyakto gacchAmy ahaM tvayA
tasmin dvijavare rAjan vatsyAmy aham aninditam
yo 'sau ziSyatvam Agamya tvayi nityaM samAhitaH
ity uktvAntarhitaM tad vai zakraM cAnvavizat prabho

12124048a
12124048c
12124049a
12124049c
12124050a
12124050c
12124051a
12124051c
12124052a
12124052c
12124052e
12124053a
12124053c
12124053e
12124054a
12124054c
12124055a
12124055c
12124056a
12124056c
12124057a
12124057c
12124058
12124058a
12124058c
12124059a
12124059c
12124060a
12124060c
12124061
12124061a
12124061c
12124062a
12124062c
12124063
12124063a
12124063c
12124064a
12124064c
12124065a
12124065c
12124066a
12124066c
12124067a
12124067c
12124068a
12124068c
12124069
12124069a
12124069c
12125001
12125001a
12125001c
12125002a
12125002c
12125003a
12125003c
12125004a
12125004c
12125005a

tasmiMs tejasi yAte tu tAdRgrUpas tato 'paraH


zarIrAn niHsRtas tasya ko bhavAn iti cAbravIt
dharmaM prahrAda mAM viddhi yatrAsau dvijasattamaH
tatra yAsyAmi daityendra yataH zIlaM tato hy aham
tato 'paro mahArAja prajvalann iva tejasA
zarIrAn niHsRtas tasya prahrAdasya mahAtmanaH
ko bhavAn iti pRSTaz ca tam Aha sa mahAdyutiH
satyam asmy asurendrAgrya yAsye 'haM dharmam anv iha
tasminn anugate dharmaM puruSe puruSo 'paraH
nizcakrAma tatas tasmAt pRSTaz cAha mahAtmanA
vRttaM prahrAda mAM viddhi yataH satyaM tato hy aham
tasmin gate mahAzvetaH zarIrAt tasya niryayau
pRSTaz cAha balaM viddhi yato vRttam ahaM tataH
ity uktvA ca yayau tatra yato vRttaM narAdhipa
tataH prabhAmayI devI zarIrAt tasya niryayau
tAm apRcchat sa daityendraH sA zrIr ity evam abravIt
uSitAsmi sukhaM vIra tvayi satyaparAkrame
tvayA tyaktA gamiSyAmi balaM yatra tato hy aham
tato bhayaM prAdurAsIt prahrAdasya mahAtmanaH
apRcchata ca tAM bhUyaH kva yAsi kamalAlaye
tvaM hi satyavratA devI lokasya paramezvarI
kaz cAsau brAhmaNazreSThas tattvam icchAmi veditum
zrIr uvAca
sa zakro brahmacArI ca yas tvayA copazikSitaH
trailokye te yad aizvaryaM tat tenApahRtaM prabho
zIlena hi tvayA lokAH sarve dharmajJa nirjitAH
tad vijJAya mahendreNa tava zIlaM hRtaM prabho
dharmaH satyaM tathA vRttaM balaM caiva tathA hy aham
zIlamUlA mahAprAjJa sadA nAsty atra saMzayaH
bhISma uvAca
evam uktvA gatA tu zrIs te ca sarve yudhiSThira
duryodhanas tu pitaraM bhUya evAbravId idam
zIlasya tattvam icchAmi vettuM kauravanandana
prApyate ca yathA zIlaM tam upAyaM vadasva me
dhRtarASTra uvAca
sopAyaM pUrvam uddiSTaM prahrAdena mahAtmanA
saMkSepatas tu zIlasya zRNu prAptiM narAdhipa
adrohaH sarvabhUteSu karmaNA manasA girA
anugrahaz ca dAnaM ca zIlam etat prazasyate
yad anyeSAM hitaM na syAd AtmanaH karma pauruSam
apatrapeta vA yena na tat kuryAt kathaM cana
tat tu karma tathA kuryAd yena zlAgheta saMsadi
etac chIlaM samAsena kathitaM kurusattama
yady apy azIlA nRpate prApnuvanti kva cic chriyam
na bhuJjate ciraM tAta samUlAz ca patanti te
etad viditvA tattvena zIlavAn bhava putraka
yadIcchasi zriyaM tAta suviziSTAM yudhiSThirAt
bhISma uvAca
etat kathitavAn putre dhRtarASTro narAdhipa
etat kuruSva kaunteya tataH prApsyasi tat phalam
yudhiSThira uvAca
zIlaM pradhAnaM puruSe kathitaM te pitAmaha
katham AzA samutpannA yA ca sA tad vadasva me
saMzayo me mahAn eSa samutpannaH pitAmaha
chettA ca tasya nAnyo 'sti tvattaH parapuraMjaya
pitAmahAzA mahatI mamAsId dhi suyodhane
prApte yuddhe tu yad yuktaM tat kartAyam iti prabho
sarvasyAzA sumahatI puruSasyopajAyate
tasyAM vihanyamAnAyAM duHkho mRtyur asaMzayam
so 'haM hatAzo durbuddhiH kRtas tena durAtmanA

12125005c
12125006a
12125006c
12125007a
12125007c
12125008
12125008a
12125008c
12125009a
12125009c
12125010a
12125010c
12125011a
12125011c
12125012a
12125012c
12125013a
12125013c
12125014a
12125014c
12125015a
12125015c
12125016a
12125016c
12125017a
12125017c
12125018a
12125018c
12125019a
12125019c
12125020a
12125020c
12125021a
12125021c
12125022a
12125022c
12125023a
12125023c
12125023e
12125024a
12125024c
12125025a
12125025c
12125025e
12125026a
12125026c
12125026e
12125027a
12125027c
12125028a
12125028c
12125029a
12125029c
12125029e
12125030a
12125030c
12125031a
12125031c
12125031e
12125032a

dhArtarASTreNa rAjendra pazya mandAtmatAM mama


AzAM mahattarAM manye parvatAd api sadrumAt
AkAzAd api vA rAjann aprameyaiva vA punaH
eSA caiva kuruzreSTha durvicintyA sudurlabhA
durlabhatvAc ca pazyAmi kim anyad durlabhaM tataH
bhISma uvAca
atra te vartayiSyAmi yudhiSThira nibodha tat
itihAsaM sumitrasya nirvRttam RSabhasya ca
sumitro nAma rAjarSir haihayo mRgayAM gataH
sasAra sa mRgaM viddhvA bANena nataparvaNA
sa mRgo bANam AdAya yayAv amitavikramaH
sa ca rAjA balI tUrNaM sasAra mRgam antikAt
tato nimnaM sthalaM caiva sa mRgo 'dravad AzugaH
muhUrtam eva rAjendra samena sa pathAgamat
tataH sa rAjA tAruNyAd aurasena balena ca
sasAra bANAsanabhRt sakhaDgo haMsavat tadA
tIrtvA nadAn nadIz caiva palvalAni vanAni ca
atikramyAbhyatikramya sasAraiva vane caran
sa tu kAmAn mRgo rAjann AsAdyAsAdya taM nRpam
punar abhyeti javano javena mahatA tataH
sa tasya bANair bahubhiH samabhyasto vanecaraH
prakrIDann iva rAjendra punar abhyeti cAntikam
punaz ca javam AsthAya javano mRgayUthapaH
atItyAtItya rAjendra punar abhyeti cAntikam
tasya marmacchidaM ghoraM sumitro 'mitrakarzanaH
samAdAya zarazreSThaM kArmukAn niravAsRjat
tato gavyUtimAtreNa mRgayUthapayUthapaH
tasya bANapathaM tyaktvA tasthivAn prahasann iva
tasmin nipatite bANe bhUmau prajvalite tataH
praviveza mahAraNyaM mRgo rAjApy athAdravat
pravizya tu mahAraNyaM tApasAnAm athAzramam
AsasAda tato rAjA zrAntaz copAvizat punaH
taM kArmukadharaM dRSTvA zramArtaM kSudhitaM tadA
sametya RSayas tasmin pUjAM cakrur yathAvidhi
RSayo rAjazArdUlam apRcchan svaM prayojanam
kena bhadramukhArthena saMprApto 'si tapovanam
padAtir baddhanistriMzo dhanvI bANI narezvara
etad icchAma vijJAtuM kutaH prApto 'si mAnada
kasmin kule hi jAtas tvaM kiMnAmAsi bravIhi naH
tataH sa rAjA sarvebhyo dvijebhyaH puruSarSabha
Acakhyau tad yathAnyAyaM paricaryAM ca bhArata
haihayAnAM kule jAtaH sumitro mitranandanaH
carAmi mRgayUthAni nighnan bANaiH sahasrazaH
balena mahatA guptaH sAmAtyaH sAvarodhanaH
mRgas tu viddho bANena mayA sarati zalyavAn
taM dravantam anu prApto vanam etad yadRcchayA
bhavatsakAze naSTazrIr hatAzaH zramakarzitaH
kiM nu duHkham ato 'nyad vai yad ahaM zramakarzitaH
bhavatAm AzramaM prApto hatAzo naSTalakSaNaH
na rAjalakSaNatyAgo na purasya tapodhanAH
duHkhaM karoti tat tIvraM yathAzA vihatA mama
himavAn vA mahAzailaH samudro vA mahodadhiH
mahattvAn nAnvapadyetAM rodasyor antaraM yathA
AzAyAs tapasi zreSThAs tathA nAntam ahaM gataH
bhavatAM viditaM sarvaM sarvajJA hi tapodhanAH
bhavantaH sumahAbhAgAs tasmAt prakSyAmi saMzayam
AzAvAn puruSo yaH syAd antarikSam athApi vA
kiM nu jyAyastaraM loke mahattvAt pratibhAti vaH
etad icchAmi tattvena zrotuM kim iha durlabham
yadi guhyaM taponityA na vo brUteha mAciram

12125032c
12125033a
12125033c
12125034a
12125034c
12126001
12126001a
12126001c
12126002a
12126002c
12126003a
12126003c
12126004a
12126004c
12126005a
12126005c
12126006a
12126006c
12126007a
12126007c
12126008a
12126008c
12126009a
12126009c
12126010a
12126010c
12126011a
12126011c
12126012a
12126012c
12126013a
12126013c
12126014a
12126014c
12126015a
12126015c
12126016a
12126016c
12126017a
12126017c
12126018a
12126018c
12126019a
12126019c
12126020a
12126020c
12126021a
12126021c
12126022a
12126022c
12126023a
12126023c
12126024a
12126024c
12126025a
12126025c
12126026a
12126026c
12126027
12126027a

na hi guhyam ataH zrotum icchAmi dvijapuMgavAH


bhavattapovighAto vA yena syAd virame tataH
yadi vAsti kathAyogo yo 'yaM prazno mayeritaH
etat kAraNasAmagryaM zrotum icchAmi tattvataH
bhavanto hi taponityA brUyur etat samAhitAH
bhISma uvAca
tatas teSAM samastAnAm RSINAm RSisattamaH
RSabho nAma viprarSiH smayann iva tato 'bravIt
purAhaM rAjazArdUla tIrthAny anucaran prabho
samAsAditavAn divyaM naranArAyaNAzramam
yatra sA badarI ramyA hrado vaihAyasas tathA
yatra cAzvazirA rAjan vedAn paThati zAzvatAn
tasmin sarasi kRtvAhaM vidhivat tarpaNaM purA
pitqNAM devatAnAM ca tato ''zramam iyAM tadA
remAte yatra tau nityaM naranArAyaNAv RSI
adUrAd AzramaM kaM cid vAsArtham agamaM tataH
tataz cIrAjinadharaM kRzam uccam atIva ca
adrAkSam RSim AyAntaM tanuM nAma taponidhim
anyair narair mahAbAho vapuSASTaguNAnvitam
kRzatA cApi rAjarSe na dRSTA tAdRzI kva cit
zarIram api rAjendra tasya kAniSThikAsamam
grIvA bAhU tathA pAdau kezAz cAdbhutadarzanAH
ziraH kAyAnurUpaM ca karNau netre tathaiva ca
tasya vAk caiva ceSTA ca sAmAnye rAjasattama
dRSTvAhaM taM kRzaM vipraM bhItaH paramadurmanAH
pAdau tasyAbhivAdyAtha sthitaH prAJjalir agrataH
nivedya nAma gotraM ca pitaraM ca nararSabha
pradiSTe cAsane tena zanair aham upAvizam
tataH sa kathayAm Asa kathA dharmArthasaMhitAH
RSimadhye mahArAja tatra dharmabhRtAM varaH
tasmiMs tu kathayaty eva rAjA rAjIvalocanaH
upAyAj javanair azvaiH sabalaH sAvarodhanaH
smaran putram araNye vai naSTaM paramadurmanAH
bhUridyumnapitA dhImAn raghuzreSTho mahAyazAH
iha drakSyAmi taM putraM drakSyAmIheti pArthivaH
evam AzAkRto rAjaMz caran vanam idaM purA
durlabhaH sa mayA draSTuM nUnaM paramadhArmikaH
ekaH putro mahAraNye naSTa ity asakRt tadA
durlabhaH sa mayA draSTum AzA ca mahatI mama
tayA parItagAtro 'haM mumUrSur nAtra saMzayaH
etac chrutvA sa bhagavAMs tanur munivarottamaH
avAkzirA dhyAnaparo muhUrtam iva tasthivAn
tam anudhyAntam AlakSya rAjA paramadurmanAH
uvAca vAkyaM dInAtmA mandaM mandam ivAsakRt
durlabhaM kiM nu viprarSe AzAyAz caiva kiM bhavet
bravItu bhagavAn etad yadi guhyaM na tan mayi
maharSir bhagavAMs tena pUrvam AsId vimAnitaH
bAlizAM buddhim AsthAya mandabhAgyatayAtmanaH
arthayan kalazaM rAjan kAJcanaM valkalAni ca
nirviNNaH sa tu viprarSir nirAzaH samapadyata
evam uktvAbhivAdyAtha tam RSiM lokapUjitam
zrAnto nyaSIdad dharmAtmA yathA tvaM narasattama
arghyaM tataH samAnIya pAdyaM caiva mahAn RSiH
AraNyakena vidhinA rAjJe sarvaM nyavedayat
tatas te munayaH sarve parivArya nararSabham
upAvizan puraskRtya saptarSaya iva dhruvam
apRcchaMz caiva te tatra rAjAnam aparAjitam
prayojanam idaM sarvam Azramasya pravezanam
rAjovAca
vIradyumna iti khyAto rAjAhaM dikSu vizrutaH

12126027c
12126028a
12126028c
12126029
12126029a
12126029c
12126030a
12126030c
12126031a
12126031c
12126032a
12126032c
12126033
12126033a
12126033c
12126034
12126034a
12126034c
12126035a
12126035c
12126036
12126036a
12126036c
12126037a
12126037c
12126038a
12126038c
12126039
12126039a
12126039c
12126040a
12126040c
12126041a
12126041c
12126042a
12126042c
12126043
12126043a
12126043c
12126044
12126044a
12126044c
12126045
12126045a
12126045c
12126046a
12126046c
12126047a
12126047c
12126048a
12126048c
12126049a
12126049c
12126050
12126050a
12126050c
12126051a
12126051c
12126052a
12126052c

bhUridyumnaM sutaM naSTam anveSTuM vanam AgataH


ekaputraH sa viprAgrya bAla eva ca so 'nagha
na dRzyate vane cAsmiMs tam anveSTuM carAmy aham
RSabha uvAca
evam ukte tu vacane rAjJA munir adhomukhaH
tUSNIm evAbhavat tatra na ca pratyuktavAn nRpam
sa hi tena purA vipro rAjJA nAtyarthamAnitaH
AzAkRzaM ca rAjendra tapo dIrghaM samAsthitaH
pratigraham ahaM rAjJAM na kariSye kathaM cana
anyeSAM caiva varNAnAm iti kRtvA dhiyaM tadA
AzA hi puruSaM bAlaM lAlApayati tasthuSI
tAm ahaM vyapaneSyAmi iti kRtvA vyavasthitaH
rAjovAca
AzAyAH kiM kRzatvaM ca kiM ceha bhuvi durlabham
bravItu bhagavAn etat tvaM hi dharmArthadarzivAn
RSabha uvAca
tataH saMsmRtya tat sarvaM smArayiSyann ivAbravIt
rAjAnaM bhagavAn vipras tataH kRzatanus tanuH
kRzatve na samaM rAjann AzAyA vidyate nRpa
tasyA vai durlabhatvAt tu prArthitAH pArthivA mayA
rAjovAca
kRzAkRze mayA brahman gRhIte vacanAt tava
durlabhatvaM ca tasyaiva vedavAkyam iva dvija
saMzayas tu mahAprAjJa saMjAto hRdaye mama
tan me sattama tattvena vaktum arhasi pRcchataH
tvattaH kRzataraM kiM nu bravItu bhagavAn idam
yadi guhyaM na te vipra loke 'smin kiM nu durlabham
kRzatanur uvAca
durlabho 'py atha vA nAsti yo 'rthI dhRtim ivApnuyAt
sudurlabhataras tAta yo 'rthinaM nAvamanyate
saMzrutya nopakriyate paraM zaktyA yathArhataH
saktA yA sarvabhUteSu sAzA kRzatarI mayA
ekaputraH pitA putre naSTe vA proSite tathA
pravRttiM yo na jAnAti sAzA kRzatarI mayA
prasave caiva nArINAM vRddhAnAM putrakAritA
tathA narendra dhaninAm AzA kRzatarI mayA
RSabha uvAca
etac chrutvA tato rAjan sa rAjA sAvarodhanaH
saMspRzya pAdau zirasA nipapAta dvijarSabhe
rAjovAca
prasAdaye tvA bhagavan putreNecchAmi saMgatim
vRNISva ca varaM vipra yam icchasi yathAvidhi
RSabha uvAca
abravIc ca hi taM vAkyaM rAjA rAjIvalocanaH
satyam etad yathA vipra tvayoktaM nAsty ato mRSA
tataH prahasya bhagavAMs tanur dharmabhRtAM varaH
putram asyAnayat kSipraM tapasA ca zrutena ca
taM samAnAyya putraM tu tadopAlabhya pArthivam
AtmAnaM darzayAm Asa dharmaM dharmabhRtAM varaH
saMdarzayitvA cAtmAnaM divyam adbhutadarzanam
vipApmA vigatakrodhaz cacAra vanam antikAt
etad dRSTaM mayA rAjaMs tataz ca vacanaM zrutam
AzAm apanayasvAzu tataH kRzatarIm imAm
bhISma uvAca
sa tatrokto mahArAja RSabheNa mahAtmanA
sumitro 'panayat kSipram AzAM kRzatarIM tadA
evaM tvam api kaunteya zrutvA vANIm imAM mama
sthiro bhava yathA rAjan himavAn acalottamaH
tvaM hi draSTA ca zrotA ca kRcchreSv arthakRteSv iha
zrutvA mama mahArAja na saMtaptum ihArhasi

12127001
12127001a
12127001c
12127002
12127002a
12127002c
12127003a
12127003c
12127004a
12127004c
12127005a
12127005c
12127006a
12127006c
12127007a
12127007c
12127008
12127008a
12127008c
12127009
12127009a
12127009c
12127010a
12127010c
12128001
12128001a
12128001c
12128002a
12128002c
12128003a
12128003c
12128004a
12128004c
12128005
12128005a
12128005c
12128006a
12128006c
12128007a
12128007c
12128008a
12128008c
12128008e
12128009a
12128009c
12128009e
12128010a
12128010c
12128011a
12128011c
12128012a
12128012c
12128013a
12128013c
12128014a
12128014c
12128015a
12128015c
12128016a
12128016c

yudhiSThira uvAca
nAmRtasyeva paryAptir mamAsti bruvati tvayi
tasmAt kathaya bhUyas tvaM dharmam eva pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
gautamasya ca saMvAdaM yamasya ca mahAtmanaH
pAriyAtragiriM prApya gautamasyAzramo mahAn
uvAsa gautamo yatra kAlaM tad api me zRNu
SaSTiM varSasahasrANi so 'tapyad gautamas tapaH
tam ugratapasaM yuktaM tapasA bhAvitaM munim
upayAto naravyAghra lokapAlo yamas tadA
tam apazyat sutapasam RSiM vai gautamaM munim
sa taM viditvA brahmarSir yamam Agatam ojasA
prAJjaliH prayato bhUtvA upasRptas tapodhanaH
taM dharmarAjo dRSTvaiva namaskRtya nararSabham
nyamantrayata dharmeNa kriyatAM kim iti bruvan
gautama uvAca
mAtApitRbhyAm AnRNyaM kiM kRtvA samavApnuyAt
kathaM ca lokAn aznAti puruSo durlabhAJ zubhAn
yama uvAca
tapaHzaucavatA nityaM satyadharmaratena ca
mAtApitror aharahaH pUjanaM kAryam aJjasA
azvamedhaiz ca yaSTavyaM bahubhiH svAptadakSiNaiH
tena lokAn upAznAti puruSo 'dbhutadarzanAn
yudhiSThira uvAca
mitraiH prahIyamANasya bahvamitrasya kA gatiH
rAjJaH saMkSINakozasya balahInasya bhArata
duSTAmAtyasahAyasya srutamantrasya sarvataH
rAjyAt pracyavamAnasya gatim anyAm apazyataH
paracakrAbhiyAtasya durbalasya balIyasA
asaMvihitarASTrasya dezakAlAvajAnataH
aprApyaM ca bhavet sAntvaM bhedo vApy atipIDanAt
jIvitaM cArthahetor vA tatra kiM sukRtaM bhavet
bhISma uvAca
guhyaM mA dharmam aprAkSIr atIva bharatarSabha
apRSTo notsahe vaktuM dharmam enaM yudhiSThira
dharmo hy aNIyAn vacanAd buddhez ca bharatarSabha
zrutvopAsya sadAcAraiH sAdhur bhavati sa kva cit
karmaNA buddhipUrveNa bhavaty ADhyo na vA punaH
tAdRzo 'yam anupraznaH sa vyavasyas tvayA dhiyA
upAyaM dharmabahulaM yAtrArthaM zRNu bhArata
nAham etAdRzaM dharmaM bubhUSe dharmakAraNAt
duHkhAdAna ihADhyeSu syAt tu pazcAt kSamo mataH
anugamya gatInAM ca sarvAsAm eva nizcayam
yathA yathA hi puruSo nityaM zAstram avekSate
tathA tathA vijAnAti vijJAnaM cAsya rocate
avijJAnAd ayogaz ca puruSasyopajAyate
avijJAnAd ayogo hi yogo bhUtikaraH punaH
azaGkamAno vacanam anasUyur idaM zRNu
rAjJaH kozakSayAd eva jAyate balasaMkSayaH
kozaM saMjanayed rAjA nirjalebhyo yathA jalam
kAlaM prApyAnugRhNIyAd eSa dharmo 'tra sAMpratam
upAyadharmaM prApyainaM pUrvair AcaritaM janaiH
anyo dharmaH samarthAnAm Apatsv anyaz ca bhArata
prAkkozaH procyate dharmo buddhir dharmAd garIyasI
dharmaM prApya nyAyavRttim abalIyAn na vindati
yasmAd dhanasyopapattir ekAntena na vidyate
tasmAd Apady adharmo 'pi zrUyate dharmalakSaNaH
adharmo jAyate yasminn iti vai kavayo viduH
anantaraH kSatriyasya iti vai vicikitsase

12128017a
12128017c
12128018a
12128018c
12128019a
12128019c
12128020a
12128020c
12128021a
12128021c
12128022a
12128022c
12128023a
12128023c
12128024a
12128024c
12128025a
12128025c
12128026a
12128026c
12128027a
12128027c
12128028a
12128028c
12128029a
12128029c
12128030a
12128030c
12128031a
12128031c
12128032a
12128032c
12128033a
12128033c
12128034a
12128034c
12128035a
12128035c
12128036a
12128036c
12128037a
12128037c
12128038a
12128038c
12128038e
12128039a
12128039c
12128040a
12128040c
12128041a
12128041c
12128042a
12128042c
12128043a
12128043c
12128044a
12128044c
12128045a
12128045c
12128046a

yathAsya dharmo na glAyen neyAc chatruvazaM yathA


tat kartavyam ihety Ahur nAtmAnam avasAdayet
sannAtmA naiva dharmasya na parasya na cAtmanaH
sarvopAyair ujjihIrSed AtmAnam iti nizcayaH
tatra dharmavidAM tAta nizcayo dharmanaipuNe
udyamo jIvanaM kSatre bAhuvIryAd iti zrutiH
kSatriyo vRttisaMrodhe kasya nAdAtum arhati
anyatra tApasasvAc ca brAhmaNasvAc ca bhArata
yathA vai brAhmaNaH sIdann ayAjyam api yAjayet
abhojyAnnAni cAznIyAt tathedaM nAtra saMzayaH
pIDitasya kim advAram utpatho nidhRtasya vA
advArataH pradravati yadA bhavati pIDitaH
tasya kozabalajyAnyA sarvalokaparAbhavaH
bhaikSacaryA na vihitA na ca viTzUdrajIvikA
svadharmAnantarA vRttir yAnyAn anupajIvataH
vahataH prathamaM kalpam anukalpena jIvanam
Apadgatena dharmANAm anyAyenopajIvanam
api hy etad brAhmaNeSu dRSTaM vRttiparikSaye
kSatriye saMzayaH kaH syAd ity etan nizcitaM sadA
AdadIta viziSTebhyo nAvasIdet kathaM cana
hantAraM rakSitAraM ca prajAnAM kSatriyaM viduH
tasmAt saMrakSatA kAryam AdAnaM kSatrabandhunA
anyatra rAjan hiMsAyA vRttir nehAsti kasya cit
apy araNyasamutthasya ekasya carato muneH
na zaGkhalikhitAM vRttiM zakyam AsthAya jIvitum
vizeSataH kuruzreSTha prajApAlanam IpsatA
parasparAbhisaMrakSA rAjJA rASTreNa cApadi
nityam eveha kartavyA eSa dharmaH sanAtanaH
rAjA rASTraM yathApatsu dravyaughaiH parirakSati
rASTreNa rAjA vyasane parirakSyas tathA bhavet
kozaM daNDaM balaM mitraM yad anyad api saMcitam
na kurvItAntaraM rASTre rAjA parigate kSudhA
bIjaM bhaktena saMpAdyam iti dharmavido viduH
atraitac chambarasyAhur mahAmAyasya darzanam
dhik tasya jIvitaM rAjJo rASTre yasyAvasIdati
avRttyAntyamanuSyo 'pi yo vai veda ziber vacaH
rAjJaH kozabalaM mUlaM kozamUlaM punar balam
tan mUlaM sarvadharmANAM dharmamUlAH punaH prajAH
nAnyAn apIDayitveha kozaH zakyaH kuto balam
tadarthaM pIDayitvA ca doSaM na prAptum arhati
akAryam api yajJArthaM kriyate yajJakarmasu
etasmAt kAraNAd rAjA na doSaM prAptum arhati
arthArtham anyad bhavati viparItam athAparam
anarthArtham athApy anyat tat sarvaM hy arthalakSaNam
evaM buddhyA saMprapazyen medhAvI kAryanizcayam
yajJArtham anyad bhavati yajJe nArthas tathAparaH
yajJasyArthArtham evAnyat tat sarvaM yajJasAdhanam
upamAm atra vakSyAmi dharmatattvaprakAzinIm
yUpaM chindanti yajJArthaM tatra ye paripanthinaH
drumAH ke cana sAmantA dhruvaM chindanti tAn api
te cApi nipatanto 'nyAn nighnanti ca vanaspatIn
evaM kozasya mahato ye narAH paripanthinaH
tAn ahatvA na pazyAmi siddhim atra paraMtapa
dhanena jayate lokAv ubhau param imaM tathA
satyaM ca dharmavacanaM yathA nAsty adhanas tathA
sarvopAyair AdadIta dhanaM yajJaprayojanam
na tulyadoSaH syAd evaM kAryAkAryeSu bhArata
naitau saMbhavato rAjan kathaM cid api bhArata
na hy araNyeSu pazyAmi dhanavRddhAn ahaM kva cit
yad idaM dRzyate vittaM pRthivyAm iha kiM cana

12128046c
12128047a
12128047c
12128048a
12128048c
12128049a
12128049c
12128049e
12129001
12129001a
12129001c
12129002a
12129002c
12129003a
12129003c
12129004
12129004a
12129004c
12129005a
12129005c
12129006a
12129006c
12129007a
12129007c
12129008a
12129008c
12129009
12129009a
12129009c
12129010
12129010a
12129010c
12129011a
12129011c
12129012a
12129012c
12129013a
12129013c
12129014a
12129014c
12130001
12130001a
12130001c
12130002a
12130002c
12130003
12130003a
12130003c
12130004a
12130004c
12130005a
12130005c
12130006a
12130006c
12130007a
12130007c
12130008a
12130008c
12130009a
12130009c

mamedaM syAn mamedaM syAd ity ayaM kAGkSate janaH


na ca rAjyasamo dharmaH kaz cid asti paraMtapa
dharmaM zaMsanti te rAjJAm Apadartham ito 'nyathA
dAnena karmaNA cAnye tapasAnye tapasvinaH
buddhyA dAkSyeNa cApy anye cinvanti dhanasaMcayAn
adhanaM durbalaM prAhur dhanena balavAn bhavet
sarvaM dhanavataH prApyaM sarvaM tarati kozavAn
kozAd dharmaz ca kAmaz ca paro lokas tathApy ayam
yudhiSThira uvAca
kSINasya dIrghasUtrasya sAnukrozasya bandhuSu
viraktapaurarASTrasya nirdravyanicayasya ca
parizaGkitamukhyasya srutamantrasya bhArata
asaMbhAvitamitrasya bhinnAmAtyasya sarvazaH
paracakrAbhiyAtasya durbalasya balIyasA
Apannacetaso brUhi kiM kAryam avaziSyate
bhISma uvAca
bAhyaz ced vijigISuH syAd dharmArthakuzalaH zuciH
javena saMdhiM kurvIta pUrvAn pUrvAn vimokSayan
adharmavijigISuz ced balavAn pApanizcayaH
AtmanaH saMnirodhena saMdhiM tenAbhiyojayet
apAsya rAjadhAnIM vA tared anyena vApadam
tadbhAvabhAve dravyANi jIvan punar upArjayet
yAs tu syuH kevalatyAgAc chakyAs taritum ApadaH
kas tatrAdhikam AtmAnaM saMtyajed arthadharmavit
avarodhAj jugupseta kA sapatnadhane dayA
na tv evAtmA pradAtavyaH zakye sati kathaM cana
yudhiSThira uvAca
Abhyantare prakupite bAhye copanipIDite
kSINe koze srute mantre kiM kAryam avaziSyate
bhISma uvAca
kSipraM vA saMdhikAmaH syAt kSipraM vA tIkSNavikramaH
padApanayanaM kSipram etAvat sAMparAyikam
anuraktena puSTena hRSTena jagatIpate
alpenApi hi sainyena mahIM jayati pArthivaH
hato vA divam Arohed vijayI kSitim Avaset
yuddhe tu saMtyajan prANAJ zakrasyaiti salokatAm
sarvalokAgamaM kRtvA mRdutvaM gantum eva ca
vizvAsAd vinayaM kuryAd vyavasyed vApy upAnahau
apakramitum icched vA yathAkAmaM tu sAntvayet
viliGgamitvA mitreNa tataH svayam upakramet
yudhiSThira uvAca
hIne paramake dharme sarvalokAtilaGghini
sarvasmin dasyusAd bhUte pRthivyAm upajIvane
kenAsmin brAhmaNo jIvej jaghanye kAla Agate
asaMtyajan putrapautrAn anukrozAt pitAmaha
bhISma uvAca
vijJAnabalam AsthAya jIvitavyaM tathAgate
sarvaM sAdhvartham evedam asAdhvarthaM na kiM cana
asAdhubhyo nirAdAya sAdhubhyo yaH prayacchati
AtmAnaM saMkramaM kRtvA kRtsnadharmavid eva saH
suroSeNAtmano rAjan rAjye sthitim akopayan
adattam apy AdadIta dAtur vittaM mameti vA
vijJAnabalapUto yo vartate ninditeSv api
vRttavijJAnavAn dhIraH kas taM kiM vaktum arhati
yeSAM balakRtA vRttir naiSAm anyAbhirocate
tejasAbhipravardhante balavanto yudhiSThira
yad eva prakRtaM zAstram avizeSeNa vindati
tad eva madhyAH sevante medhAvI cApy athottaram
RtvikpurohitAcAryAn satkRtair abhipUjitAn
na brAhmaNAn yAtayeta doSAn prApnoti yAtayan

12130010a
12130010c
12130011a
12130011c
12130012a
12130012c
12130013a
12130013c
12130014a
12130014c
12130014e
12130015a
12130015c
12130015e
12130016a
12130016c
12130017a
12130017c
12130018a
12130018c
12130019a
12130019c
12130020a
12130020c
12130021a
12130021c
12131001
12131001a
12131001c
12131002a
12131002c
12131003a
12131003c
12131004a
12131004c
12131005a
12131005c
12131006a
12131006c
12131007a
12131007c
12131008a
12131008c
12131008e
12131009a
12131009c
12131010a
12131010c
12131010e
12131011a
12131011c
12131012a
12131012c
12131013a
12131013c
12131014a
12131014c
12131015a
12131015c
12131015e

etat pramANaM lokasya cakSur etat sanAtanam


tatpramANo 'vagAheta tena tat sAdhv asAdhu vA
bahUni grAmavAstavyA roSAd brUyuH parasparam
na teSAM vacanAd rAjA satkuryAd yAtayeta vA
na vAcyaH parivAdo vai na zrotavyaH kathaM cana
karNAv eva pidhAtavyau prastheyaM vA tato 'nyataH
na vai satAM vRttam etat parivAdo na paizunam
guNAnAm eva vaktAraH santaH satsu yudhiSThira
yathA samadhurau damyau sudAntau sAdhuvAhinau
dhuram udyamya vahatas tathA varteta vai nRpaH
yathA yathAsya vahataH sahAyAH syus tathApare
AcAram eva manyante garIyo dharmalakSaNam
apare naivam icchanti ye zaGkhalikhitapriyAH
mArdavAd atha lobhAd vA te brUyur vAkyam IdRzam
ArSam apy atra pazyanti vikarmasthasya yApanam
na cArSAt sadRzaM kiM cit pramANaM vidyate kva cit
devA api vikarmasthaM yAtayanti narAdhamam
vyAjena vindan vittaM hi dharmAt tu parihIyate
sarvataH satkRtaH sadbhir bhUtiprabhavakAraNaiH
hRdayenAbhyanujJAto yo dharmas taM vyavasyati
yaz caturguNasaMpannaM dharmaM veda sa dharmavit
aher iva hi dharmasya padaM duHkhaM gaveSitum
yathA mRgasya viddhasya mRgavyAdhaH padaM nayet
kakSe rudhirapAtena tathA dharmapadaM nayet
evaM sadbhir vinItena pathA gantavyam acyuta
rAjarSINAM vRttam etad avagaccha yudhiSThira
bhISma uvAca
svarASTrAt pararASTrAc ca kozaM saMjanayen nRpaH
kozAd dhi dharmaH kaunteya rAjyamUlaH pravartate
tasmAt saMjanayet kozaM saMhRtya paripAlayet
paripAlyAnugRhNIyAd eSa dharmaH sanAtanaH
na kozaH zuddhazaucena na nRzaMsena jAyate
padaM madhyamam AsthAya kozasaMgrahaNaM caret
abalasya kutaH kozo hy akozasya kuto balam
abalasya kuto rAjyam arAjJaH zrIH kuto bhavet
uccair vRtteH zriyo hAnir yathaiva maraNaM tathA
tasmAt kozaM balaM mitrANy atha rAjA vivardhayet
hInakozaM hi rAjAnam avajAnanti mAnavAH
na cAsyAlpena tuSyanti kAryam abhyutsahanti ca
zriyo hi kAraNAd rAjA satkriyAM labhate parAm
sAsya gUhati pApAni vAso guhyam iva striyAH
Rddhim asyAnuvartante purA viprakRtA janAH
zAlAvRkA ivAjasraM jighAMsUn iva vindati
IdRzasya kuto rAjJaH sukhaM bharatasattama
udyacched eva na glAyed udyamo hy eva pauruSam
apy aparvaNi bhajyeta na nameteha kasya cit
apy araNyaM samAzritya cared dasyugaNaiH saha
na tv evoddhRtamaryAdair dasyubhiH sahitaz caret
dasyUnAM sulabhA senA raudrakarmasu bhArata
ekAntena hy amaryAdAt sarvo 'py udvijate janaH
dasyavo 'py upazaGkante niranukrozakAriNaH
sthApayed eva maryAdAM janacittaprasAdinIm
alpApy atheha maryAdA loke bhavati pUjitA
nAyaM loko 'sti na para iti vyavasito janaH
nAlaM gantuM ca vizvAsaM nAstike bhayazaGkini
yathA sadbhiH parAdAnam ahiMsA dasyubhis tathA
anurajyanti bhUtAni samaryAdeSu dasyuSu
ayudhyamAnasya vadho dArAmarzaH kRtaghnatA
brahmavittasya cAdAnaM niHzeSakaraNaM tathA
striyA moSaH paristhAnaM dasyuSv etad vigarhitam

12131016a
12131016c
12131016e
12131017a
12131017c
12131018a
12131018c
12132001
12132001a
12132001c
12132001e
12132002a
12132002c
12132003a
12132003c
12132004a
12132004c
12132005a
12132005c
12132006a
12132006c
12132007a
12132007c
12132007e
12132008a
12132008c
12132009a
12132009c
12132010a
12132010c
12132011a
12132011c
12132012a
12132012c
12132013a
12132013c
12132014a
12132014c
12132015a
12132015c
12132015e
12133001
12133001a
12133001c
12133002a
12133002c
12133003a
12133003c
12133004a
12133004c
12133005a
12133005c
12133006a
12133006c
12133007a
12133007c
12133008a
12133008c
12133009a
12133009c

sa eSa eva bhavati dasyur etAni varjayan


abhisaMdadhate ye na vinAzAyAsya bhArata
nazeSam evopAlabhya na kurvantIti nizcayaH
tasmAt sazeSaM kartavyaM svAdhInam api dasyubhiH
na balastho 'ham asmIti nRzaMsAni samAcaret
sazeSakAriNas tAta zeSaM pazyanti sarvataH
niHzeSakAriNo nityam azeSakaraNAd bhayam
bhISma uvAca
atra karmAntavacanaM kIrtayanti purAvidaH
pratyakSAv eva dharmArthau kSatriyasya vijAnataH
tatra na vyavadhAtavyaM parokSA dharmayApanA
adharmo dharma ity etad yathA vRkapadaM tathA
dharmAdharmaphale jAtu na dadarzeha kaz cana
bubhUSed balavAn eva sarvaM balavato vaze
zriyaM balam amAtyAMz ca balavAn iha vindati
yo hy anADhyaH sa patitas tad ucchiSTaM yad alpakam
bahv apathyaM balavati na kiM cit trAyate bhayAt
ubhau satyAdhikArau tau trAyete mahato bhayAt
ati dharmAd balaM manye balAd dharmaH pravartate
bale pratiSThito dharmo dharaNyAm iva jaGgamaH
dhUmo vAyor iva vazaM balaM dharmo 'nuvartate
anIzvare balaM dharmo drumaM vallIva saMzritA
vazyo balavatAM dharmaH sukhaM bhogavatAm iva
nAsty asAdhyaM balavatAM sarvaM balavatAM zuci
durAcAraH kSINabalaH parimANaM niyacchati
atha tasmAd udvijate sarvo loko vRkAd iva
apadhvasto hy avamato duHkhaM jIvati jIvitam
jIvitaM yad avakSiptaM yathaiva maraNaM tathA
yad enam AhuH pApena cAritreNa vinikSatam
sa bhRzaM tapyate 'nena vAkzalyena parikSataH
atraitad Ahur AcAryAH pApasya parimokSaNe
trayIM vidyAM niSeveta tathopAsIta sa dvijAn
prasAdayen madhurayA vAcApy atha ca karmaNA
mahAmanAz caiva bhaved vivahec ca mahAkule
ity asmIti vaded evaM pareSAM kIrtayan guNAn
japed udakazIlaH syAt pezalo nAtijalpanaH
brahmakSatraM saMpravized bahu kRtvA suduSkaram
ucyamAno 'pi lokena bahu tat tad acintayan
apApo hy evam AcAraH kSipraM bahumato bhavet
sukhaM vittaM ca bhuJjIta vRttenaitena gopayet
loke ca labhate pUjAM paratra ca mahat phalam
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
yathA dasyuH samaryAdaH pretyabhAve na nazyati
prahartA matimAJ zUraH zrutavAn anRzaMsavAn
rakSann akSayiNaM dharmaM brahmaNyo gurupUjakaH
niSAdyAM kSatriyAj jAtaH kSatradharmAnupAlakaH
kApavyo nAma naiSAdir dasyutvAt siddhim AptavAn
araNye sAyapUrvAhNe mRgayUthaprakopitA
vidhijJo mRgajAtInAM nipAnAnAM ca kovidaH
sarvakAnanadezajJaH pAriyAtracaraH sadA
dharmajJaH sarvabhUtAnAm amogheSur dRDhAyudhaH
apy anekazatAH senA eka eva jigAya saH
sa vRddhAv andhapitarau mahAraNye 'bhyapUjayat
madhumAMsair mUlaphalair annair uccAvacair api
satkRtya bhojayAm Asa samyak paricacAra ca
AraNyakAn pravrajitAn brAhmaNAn paripAlayan
api tebhyo mRgAn hatvA ninAya ca mahAvane
ye sma na pratigRhNanti dasyubhojanazaGkayA
teSAm Asajya geheSu kAlya eva sa gacchati

12133010a
12133010c
12133011
12133011a
12133011c
12133012a
12133012c
12133013
12133013a
12133013c
12133014a
12133014c
12133015a
12133015c
12133016a
12133016c
12133017a
12133017c
12133018a
12133018c
12133019a
12133019c
12133020a
12133020c
12133021a
12133021c
12133022a
12133022c
12133023
12133023a
12133023c
12133024a
12133024c
12133025a
12133025c
12133026a
12133026c
12134001
12134001a
12134001c
12134002a
12134002c
12134003a
12134003c
12134004a
12134004c
12134005a
12134005c
12134006a
12134006c
12134007a
12134007c
12134008a
12134008c
12134009a
12134009c
12134010a
12134010c
12135001
12135001a

taM bahUni sahasrANi grAmaNitve 'bhivavrire


nirmaryAdAni dasyUnAM niranukrozakAriNAm
dasyava UcuH
muhUrtadezakAlajJa prAjJa zIladRDhAyudha
grAmaNIr bhava no mukhyaH sarveSAm eva saMmataH
yathA yathA vakSyasi naH kariSyAmas tathA tathA
pAlayAsmAn yathAnyAyaM yathA mAtA yathA pitA
kApavya uvAca
mA vadhIs tvaM striyaM bhIruM mA zizuM mA tapasvinam
nAyudhyamAno hantavyo na ca grAhyA balAt striyaH
sarvathA strI na hantavyA sarvasattveSu yudhyatA
nityaM gobrAhmaNe svasti yoddhavyaM ca tadarthataH
sasyaM ca nApahantavyaM sIravighnaM ca mA kRthAH
pUjyante yatra devAz ca pitaro 'tithayas tathA
sarvabhUteSv api ca vai brAhmaNo mokSam arhati
kAryA cApacitis teSAM sarvasvenApi yA bhavet
yasya hy ete saMpraruSTA mantrayanti parAbhavam
na tasya triSu lokeSu trAtA bhavati kaz cana
yo brAhmaNAn paribhaved vinAzaM vApi rocayet
sUryodaya ivAvazyaM dhruvaM tasya parAbhavaH
ihaiva phalam AsInaH pratyAkAGkSati zaktitaH
ye ye no na pradAsyanti tAMs tAn senAbhiyAsyati
ziSTyarthaM vihito daNDo na vadhArthaM vinizcayaH
ye ca ziSTAn prabAdhante dharmas teSAM vadhaH smRtaH
ye hi rASTroparodhena vRttiM kurvanti ke cana
tad eva te 'nu mIyante kuNapaM kRmayo yathA
ye punar dharmazAstreNa varterann iha dasyavaH
api te dasyavo bhUtvA kSipraM siddhim avApnuyuH
bhISma uvAca
tat sarvam upacakrus te kApavyasyAnuzAsanam
vRttiM ca lebhire sarve pApebhyaz cApy upAraman
kApavyaH karmaNA tena mahatIM siddhim AptavAn
sAdhUnAm Acaran kSemaM dasyUn pApAn nivartayan
idaM kApavyacaritaM yo nityam anukIrtayet
nAraNyebhyaH sa bhUtebhyo bhayam Archet kadA cana
bhayaM tasya na martyebhyo nAmartyebhyaH kathaM cana
na sato nAsato rAjan sa hy araNyeSu gopatiH
bhISma uvAca
atra gAthA brahmagItAH kIrtayanti purAvidaH
yena mArgeNa rAjAnaH kozaM saMjanayanti ca
na dhanaM yajJazIlAnAM hAryaM devasvam eva tat
dasyUnAM niSkriyANAM ca kSatriyo hartum arhati
imAH prajAH kSatriyANAM rakSyAz cAdyAz ca bhArata
dhanaM hi kSatriyasyeha dvitIyasya na vidyate
tad asya syAd balArthaM vA dhanaM yajJArtham eva vA
abhogyA hy oSadhIz chittvA bhogyA eva pacanty uta
yo vai na devAn na pitqn na martyAn haviSArcati
AnantikAM tAM dhanitAm Ahur vedavido janAH
haret tad draviNaM rAjan dhArmikaH pRthivIpatiH
na hi tat prINayel lokAn na kozaM tadvidhaM nRpaH
asAdhubhyo nirAdAya sAdhubhyo yaH prayacchati
AtmAnaM saMkramaM kRtvA manye dharmavid eva saH
audbhijjA jantavaH ke cid yuktavAco yathA tathA
aniSTataH saMbhavanti tathAyajJaH pratAyate
yathaiva daMzamazakaM yathA cANDapipIlikam
saiva vRttir ayajJeSu tathA dharmo vidhIyate
yathA hy akasmAd bhavati bhUmau pAMsutRNolapam
tathaiveha bhaved dharmaH sUkSmaH sUkSmataro 'pi ca
bhISma uvAca
atraiva cedam avyagraH zRNv AkhyAnam anuttamam

12135001c
12135002a
12135002c
12135003a
12135003c
12135004a
12135004c
12135005a
12135005c
12135006a
12135006c
12135007a
12135007c
12135008a
12135008c
12135009a
12135009c
12135010a
12135010c
12135011a
12135011c
12135012a
12135012c
12135013a
12135013c
12135014a
12135014c
12135015a
12135015c
12135016a
12135016c
12135017a
12135017c
12135018a
12135018c
12135019a
12135019c
12135020a
12135020c
12135021a
12135021c
12135022a
12135022c
12135023a
12135023c
12136001
12136001a
12136001c
12136002a
12136002c
12136003a
12136003c
12136004a
12136004c
12136005a
12136005c
12136006a
12136006c
12136007a
12136007c

dIrghasUtraM samAzritya kAryAkAryavinizcaye


nAtigAdhe jalasthAye suhRdaH zakulAs trayaH
prabhUtamatsye kaunteya babhUvuH sahacAriNaH
atraikaH prAptakAlajJo dIrghadarzI tathAparaH
dIrghasUtraz ca tatraikas trayANAM jalacAriNAm
kadA cit taj jalasthAyaM matsyabandhAH samantataH
niHsrAvayAm Asur atho nimneSu vividhair mukhaiH
prakSIyamANaM taM buddhvA jalasthAyaM bhayAgame
abravId dIrghadarzI tu tAv ubhau suhRdau tadA
iyam Apat samutpannA sarveSAM salilaukasAm
zIghram anyatra gacchAmaH panthA yAvan na duSyati
anAgatam anarthaM hi sunayair yaH prabAdhate
na sa saMzayam Apnoti rocatAM vAM vrajAmahe
dIrghasUtras tu yas tatra so 'bravIt samyag ucyate
na tu kAryA tvarA yAvad iti me nizcitA matiH
atha saMpratipattijJaH prAbravId dIrghadarzinam
prApte kAle na me kiM cin nyAyataH parihAsyate
evam ukto nirAkrAmad dIrghadarzI mahAmatiH
jagAma srotasaikena gambhIrasalilAzayam
tataH prasrutatoyaM taM samIkSya salilAzayam
babandhur vividhair yogair matsyAn matsyopajIvinaH
viloDyamAne tasmiMs tu srutatoye jalAzaye
agacchad grahaNaM tatra dIrghasUtraH sahAparaiH
uddAnaM kriyamANaM ca matsyAnAM vIkSya rajjubhiH
pravizyAntaram anyeSAm agrasat pratipattimAn
grastam eva tad uddAnaM gRhItvAsta tathaiva saH
sarvAn eva tu tAMs tatra te vidur grathitA iti
tataH prakSAlyamAneSu matsyeSu vimale jale
tyaktvA rajjuM vimukto 'bhUc chIghraM saMpratipattimAn
dIrghasUtras tu mandAtmA hInabuddhir acetanaH
maraNaM prAptavAn mUDho yathaivopahatendriyaH
evaM prAptatamaM kAlaM yo mohAn nAvabudhyate
sa vinazyati vai kSipraM dIrghasUtro yathA jhaSaH
Adau na kurute zreyaH kuzalo 'smIti yaH pumAn
sa saMzayam avApnoti yathA saMpratipattimAn
anAgatavidhAnaM tu yo naraH kurute kSamam
zreyaH prApnoti so 'tyarthaM dIrghadarzI yathA hy asau
kalAH kASThA muhUrtAz ca dinA nADyaH kSaNA lavAH
pakSA mAsAz ca Rtavas tulyAH saMvatsarANi ca
pRthivI deza ity uktaH kAlaH sa ca na dRzyate
abhipretArthasiddhyarthaM nyAyato yac ca tat tathA
etau dharmArthazAstreSu mokSazAstreSu carSibhiH
pradhAnAv iti nirdiSTau kAmezAbhimatau nRNAm
parIkSyakArI yuktas tu samyak samupapAdayet
dezakAlAv abhipretau tAbhyAM phalam avApnuyAt
yudhiSThira uvAca
sarvatra buddhiH kathitA zreSThA te bharatarSabha
anAgatA tathotpannA dIrghasUtrA vinAzinI
tad icchAmi parAM buddhiM zrotuM bharatasattama
yathA rAjan na muhyeta zatrubhiH parivAritaH
dharmArthakuzala prAjJa sarvazAstravizArada
pRcchAmi tvA kuruzreSTha tan me vyAkhyAtum arhasi
zatrubhir bahubhir grasto yathA varteta pArthivaH
etad icchAmy ahaM zrotuM sarvam eva yathAvidhi
viSamasthaM hi rAjAnaM zatravaH paripanthinaH
bahavo 'py ekam uddhartuM yatante pUrvatApitAH
sarvataH prArthyamAnena durbalena mahAbalaiH
ekenaivAsahAyena zakyaM sthAtuM kathaM bhavet
kathaM mitram ariM caiva vindeta bharatarSabha
ceSTitavyaM kathaM cAtra zatror mitrasya cAntare

12136008a
12136008c
12136009a
12136009c
12136010a
12136010c
12136011a
12136011c
12136012
12136012a
12136012c
12136013a
12136013c
12136014a
12136014c
12136015a
12136015c
12136016a
12136016c
12136017a
12136017c
12136018a
12136018c
12136019a
12136019c
12136020a
12136020c
12136021a
12136021c
12136022a
12136022c
12136023a
12136023c
12136024a
12136024c
12136025a
12136025c
12136026a
12136026c
12136027a
12136027c
12136028a
12136028c
12136029a
12136029c
12136030a
12136030c
12136031a
12136031c
12136032a
12136032c
12136033a
12136033c
12136034a
12136034c
12136035a
12136035c
12136036a
12136036c
12136037a

prajJAtalakSaNe rAjann amitre mitratAM gate


kathaM nu puruSaH kuryAt kiM vA kRtvA sukhI bhavet
vigrahaM kena vA kuryAt saMdhiM vA kena yojayet
kathaM vA zatrumadhyastho vartetAbalavAn iti
etad vai sarvakRtyAnAM paraM kRtyaM paraMtapa
naitasya kaz cid vaktAsti zrotA cApi sudurlabhaH
Rte zAMtanavAd bhISmAt satyasaMdhAj jitendriyAt
tad anviSya mahAbAho sarvam etad vadasva me
bhISma uvAca
tvadyukto 'yam anuprazno yudhiSThira guNodayaH
zRNu me putra kArtsnyena guhyam Apatsu bhArata
amitro mitratAM yAti mitraM cApi praduSyati
sAmarthyayogAt kAryANAM tadgatyA hi sadA gatiH
tasmAd vizvasitavyaM ca vigrahaM ca samAcaret
dezaM kAlaM ca vijJAya kAryAkAryavinizcaye
saMdhAtavyaM budhair nityaM vyavasyaM ca hitArthibhiH
amitrair api saMdheyaM prANA rakSyAz ca bhArata
yo hy amitrair naro nityaM na saMdadhyAd apaNDitaH
na so 'rtham ApnuyAt kiM cit phalAny api ca bhArata
yas tv amitreNa saMdhatte mitreNa ca virudhyate
arthayuktiM samAlokya sumahad vindate phalam
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
mArjArasya ca saMvAdaM nyagrodhe mUSakasya ca
vane mahati kasmiMz cin nyagrodhaH sumahAn abhUt
latAjAlaparicchanno nAnAdvijagaNAyutaH
skandhavAn meghasaMkAzaH zItacchAyo manoramaH
vairantyam abhito jAtas tarur vyAlamRgAkulaH
tasya mUlaM samAzritya kRtvA zatamukhaM bilam
vasati sma mahAprAjJaH palito nAma mUSakaH
zAkhAz ca tasya saMzritya vasati sma sukhaM puraH
lomazo nAma mArjAraH pakSisattvAvasAdakaH
tatra cAgatya caNDAlo vairantyakRtaketanaH
ayojayat tam unmAthaM nityam astaM gate ravau
tatra snAyumayAn pAzAn yathAvat saMnidhAya saH
gRhaM gatvA sukhaM zete prabhAtAm eti zarvarIm
tatra sma nityaM badhyante naktaM bahuvidhA mRgAH
kadA cit tatra mArjAras tv apramatto 'py abadhyata
tasmin baddhe mahAprAjJaH zatrau nityAtatAyini
taM kAlaM palito jJAtvA vicacAra sunirbhayaH
tenAnucaratA tasmin vane vizvastacAriNA
bhakSaM vicaramANena nacirAd dRSTam AmiSam
sa tam unmAtham Aruhya tad AmiSam abhakSayat
tasyopari sapatnasya baddhasya manasA hasan
AmiSe tu prasaktaH sa kadA cid avalokayan
apazyad aparaM ghoram AtmanaH zatrum Agatam
zaraprasUnasaMkAzaM mahIvivarazAyinam
nakulaM harikaM nAma capalaM tAmralocanam
tena mUSakagandhena tvaramANam upAgatam
bhakSArthaM lelihad vaktraM bhUmAv UrdhvamukhaM sthitam
zAkhAgatam ariM cAnyad apazyat koTarAlayam
ulUkaM candrakaM nAma tIkSNatuNDaM kSapAcaram
gatasya viSayaM tasya nakulolUkayos tadA
athAsyAsId iyaM cintA tat prApya sumahad bhayam
Apady asyAM sukaSTAyAM maraNe samupasthite
samantAd bhaya utpanne kathaM kAryaM hitaiSiNA
sa tathA sarvato ruddhaH sarvatra samadarzanaH
abhavad bhayasaMtaptaz cakre cemAM parAM gatim
Apad vinAzabhUyiSThA zataikIyaM ca jIvitam
samantasaMzayA ceyam asmAn Apad upasthitA
gataM hi sahasA bhUmiM nakulo mAM samApnuyAt

12136037c
12136038a
12136038c
12136039a
12136039c
12136040a
12136040c
12136041a
12136041c
12136042a
12136042c
12136043a
12136043c
12136044a
12136044c
12136044e
12136045a
12136045c
12136046a
12136046c
12136047a
12136047c
12136048a
12136048c
12136049a
12136049c
12136050a
12136050c
12136051a
12136051c
12136052a
12136052c
12136053a
12136053c
12136054a
12136054c
12136055a
12136055c
12136056a
12136056c
12136057a
12136057c
12136058a
12136058c
12136059a
12136059c
12136060a
12136060c
12136061a
12136061c
12136062a
12136062c
12136063a
12136063c
12136064a
12136064c
12136065a
12136065c
12136066a
12136066c

ulUkaz ceha tiSThantaM mArjAraH pAzasaMkSayAt


na tv evAsmadvidhaH prAjJaH saMmohaM gantum arhati
kariSye jIvite yatnaM yAvad ucchvAsanigraham
na hi buddhyAnvitAH prAjJA nItizAstravizAradAH
saMbhramanty ApadaM prApya mahato 'rthAn avApya ca
na tv anyAm iha mArjArAd gatiM pazyAmi sAMpratam
viSamastho hy ayaM jantuH kRtyaM cAsya mahan mayA
jIvitArthI kathaM tv adya prArthitaH zatrubhis tribhiH
tasmAd imam ahaM zatruM mArjAraM saMzrayAmi vai
kSatravidyAM samAzritya hitam asyopadhAraye
yenemaM zatrusaMghAtaM matipUrveNa vaJcaye
ayam atyantazatrur me vaiSamyaM paramaM gataH
mUDho grAhayituM svArthaM saMgatyA yadi zakyate
kadA cid vyasanaM prApya saMdhiM kuryAn mayA saha
balinA saMniviSTasya zatror api parigrahaH
kArya ity Ahur AcAryA viSame jIvitArthinA
zreyAn hi paNDitaH zatrur na ca mitram apaNDitam
mama hy amitre mArjAre jIvitaM saMpratiSThitam
hantainaM saMpravakSyAmi hetum AtmAbhirakSaNe
apIdAnIm ayaM zatruH saMgatyA paNDito bhavet
tato 'rthagatitattvajJaH saMdhivigrahakAlavit
sAntvapUrvam idaM vAkyaM mArjAraM mUSako 'bravIt
sauhRdenAbhibhASe tvA kaccin mArjAra jIvasi
jIvitaM hi tavecchAmi zreyaH sAdhAraNaM hi nau
na te saumya viSattavyaM jIviSyasi yathA purA
ahaM tvAm uddhariSyAmi prANAJ jahyAM hi te kRte
asti kaz cid upAyo 'tra puSkalaH pratibhAti mAm
yena zakyas tvayA mokSaH prAptuM zreyo yathA mayA
mayA hy upAyo dRSTo 'yaM vicArya matim AtmanaH
AtmArthaM ca tvadarthaM ca zreyaH sAdhAraNaM hi nau
idaM hi nakulolUkaM pApabuddhy abhitaH sthitam
na dharSayati mArjAra tena me svasti sAMpratam
kUjaMz capalanetro 'yaM kauziko mAM nirIkSate
nagazAkhAgrahas tiSThaMs tasyAhaM bhRzam udvije
satAM sAptapadaM sakhyaM savAso me 'si paNDitaH
sAMvAsyakaM kariSyAmi nAsti te mRtyuto bhayam
na hi zaknoSi mArjAra pAzaM chettuM vinA mayA
ahaM chetsyAmi te pAzaM yadi mAM tvaM na hiMsasi
tvam Azrito nagasyAgraM mUlaM tv aham upAzritaH
ciroSitAv ihAvAM vai vRkSe 'smin viditaM hi te
yasminn Azvasate kaz cid yaz ca nAzvasate kva cit
na tau dhIrAH prazaMsanti nityam udvignacetasau
tasmAd vivardhatAM prItiH satyA saMgatir astu nau
kAlAtItam apArthaM hi na prazaMsanti paNDitAH
arthayuktim imAM tAvad yathAbhUtAM nizAmaya
tava jIvitam icchAmi tvaM mamecchasi jIvitam
kaz cit tarati kASThena sugambhIrAM mahAnadIm
sa tArayati tat kASThaM sa ca kASThena tAryate
IdRzo nau samAyogo bhaviSyati sunistaraH
ahaM tvAM tArayiSyAmi tvaM ca mAM tArayiSyasi
evam uktvA tu palitas tadartham ubhayor hitam
hetumad grahaNIyaM ca kAlAkAGkSI vyapaikSata
atha suvyAhRtaM tasya zrutvA zatrur vicakSaNaH
hetumad grahaNIyArthaM mArjAro vAkyam abravIt
buddhimAn vAkyasaMpannas tad vAkyam anuvarNayan
tAm avasthAm avekSyAntyAM sAmnaiva pratyapUjayat
tatas tIkSNAgradazano vaiDUryamaNilocanaH
mUSakaM mandam udvIkSya mArjAro lomazo 'bravIt
nandAmi saumya bhadraM te yo mAM jIvantam icchasi
zreyaz ca yadi jAnISe kriyatAM mA vicAraya

12136067a
12136067c
12136068a
12136068c
12136069a
12136069c
12136070a
12136070c
12136071a
12136071c
12136072a
12136072c
12136073a
12136073c
12136074a
12136074c
12136075a
12136075c
12136076a
12136076c
12136077a
12136077c
12136078a
12136078c
12136079a
12136079c
12136080a
12136080c
12136081a
12136081c
12136082a
12136082c
12136083a
12136083c
12136084a
12136084c
12136085a
12136085c
12136086a
12136086c
12136087a
12136087c
12136088a
12136088c
12136089a
12136089c
12136090a
12136090c
12136091a
12136091c
12136092a
12136092c
12136093a
12136093c
12136094a
12136094c
12136095a
12136095c
12136096a
12136096c

ahaM hi dRDham Apannas tvam Apannataro mayA


dvayor ApannayoH saMdhiH kriyatAM mA vicAraya
vidhatsva prAptakAlaM yat kAryaM sidhyatu cAvayoH
mayi kRcchrAd vinirmukte na vinaGkSyati te kRtam
nyastamAno 'smi bhakto 'smi ziSyas tvaddhitakRt tathA
nidezavazavartI ca bhavantaM zaraNaM gataH
ity evam uktaH palito mArjAraM vazam Agatam
vAkyaM hitam uvAcedam abhinItArtham arthavat
udAraM yad bhavAn Aha naitac citraM bhavadvidhe
vidito yas tu mArgo me hitArthaM zRNu taM mama
ahaM tvAnupravekSyAmi nakulAn me mahad bhayam
trAyasva mAM mA vadhIz ca zakto 'smi tava mokSaNe
ulUkAc caiva mAM rakSa kSudraH prArthayate hi mAm
ahaM chetsyAmi te pAzAn sakhe satyena te zape
tad vacaH saMgataM zrutvA lomazo yuktam arthavat
harSAd udvIkSya palitaM svAgatenAbhyapUjayat
sa taM saMpUjya palitaM mArjAraH sauhRde sthitaH
suvicintyAbravId dhIraH prItas tvarita eva hi
kSipram Agaccha bhadraM te tvaM me prANasamaH sakhA
tava prAjJa prasAdAd dhi kSipraM prApsyAmi jIvitam
yad yad evaMgatenAdya zakyaM kartuM mayA tava
tad AjJApaya kartAhaM saMdhir evAstu nau sakhe
asmAt te saMzayAn muktaH samitragaNabAndhavaH
sarvakAryANi kartAhaM priyANi ca hitAni ca
muktaz ca vyasanAd asmAt saumyAham api nAma te
prItim utpAdayeyaM ca pratikartuM ca zaknuyAm
grAhayitvA tu taM svArthaM mArjAraM mUSakas tadA
praviveza suvisrabdhaH samyag arthAMz cacAra ha
evam AzvAsito vidvAn mArjAreNa sa mUSakaH
mArjArorasi visrabdhaH suSvApa pitRmAtRvat
lInaM tu tasya gAtreSu mArjArasyAtha mUSakam
tau dRSTvA nakulolUkau nirAzau jagmatur gRhAn
lInas tu tasya gAtreSu palito dezakAlavit
ciccheda pAzAn nRpate kAlAkAGkSI zanaiH zanaiH
atha bandhaparikliSTo mArjAro vIkSya mUSakam
chindantaM vai tadA pAzAn atvarantaM tvarAnvitaH
tam atvarantaM palitaM pAzAnAM chedane tadA
saMcodayitum Arebhe mArjAro mUSakaM tadA
kiM saumya nAbhitvarase kiM kRtArtho 'vamanyase
chindhi pAzAn amitraghna purA zvapaca eti saH
ity uktas tvaratA tena matimAn palito 'bravIt
mArjAram akRtaprajJaM vazyam AtmahitaM vacaH
tUSNIM bhava na te saumya tvarA kAryA na saMbhramaH
vayam evAtra kAlajJA na kAlaH parihAsyate
akAle kRtyam ArabdhaM kartuM nArthAya kalpate
tad eva kAla ArabdhaM mahate 'rthAya kalpate
akAlavipramuktAn me tvatta eva bhayaM bhavet
tasmAt kAlaM pratIkSasva kim iti tvarase sakhe
yAvat pazyAmi caNDAlam AyAntaM zastrapANinam
tataz chetsyAmi te pAzaM prApte sAdhAraNe bhaye
tasmin kAle pramuktas tvaM tarum evAdhirohasi
na hi te jIvitAd anyat kiM cit kRtyaM bhaviSyati
tato bhavaty atikrAnte traste bhIte ca lomaza
ahaM bilaM pravekSyAmi bhavAJ zAkhAM gamiSyati
evam uktas tu mArjAro mUSakeNAtmano hitam
vacanaM vAkyatattvajJo jIvitArthI mahAmatiH
athAtmakRtyatvaritaH samyak prazrayam Acaran
uvAca lomazo vAkyaM mUSakaM cirakAriNam
na hy evaM mitrakAryANi prItyA kurvanti sAdhavaH
yathA tvaM mokSitaH kRcchrAt tvaramANena vai mayA

12136097a
12136097c
12136098a
12136098c
12136099a
12136099c
12136100a
12136100c
12136101a
12136101c
12136102a
12136102c
12136103a
12136103c
12136104a
12136104c
12136105a
12136105c
12136106a
12136106c
12136107a
12136107c
12136108a
12136108c
12136109a
12136109c
12136110a
12136110c
12136111a
12136111c
12136112a
12136112c
12136113a
12136113c
12136114a
12136114c
12136115a
12136115c
12136116a
12136116c
12136117a
12136117c
12136117e
12136118a
12136118c
12136119a
12136119c
12136120a
12136120c
12136121a
12136121c
12136122a
12136122c
12136123a
12136123c
12136124a
12136124c
12136125a
12136125c
12136126a

tathaiva tvaramANena tvayA kAryaM hitaM mama


yatnaM kuru mahAprAjJa yathA svasty Avayor bhavet
atha vA pUrvavairaM tvaM smaran kAlaM vikarSasi
pazya duSkRtakarmatvaM vyaktam AyuHkSayo mama
yac ca kiM cin mayAjJAnAt purastAd vipriyaM kRtam
na tan manasi kartavyaM kSamaye tvAM prasIda me
tam evaMvAdinaM prAjJaH zAstravid buddhisaMmataH
uvAcedaM vacaH zreSThaM mArjAraM mUSakas tadA
zrutaM me tava mArjAra svam arthaM parigRhNataH
mamApi tvaM vijAnIhi svam arthaM parigRhNataH
yan mitraM bhItavat sAdhyaM yan mitraM bhayasaMhitam
surakSitaM tataH kAryaM pANiH sarpamukhAd iva
kRtvA balavatA saMdhim AtmAnaM yo na rakSati
apathyam iva tad bhuktaM tasyAnarthAya kalpate
na kaz cit kasya cin mitraM na kaz cit kasya cit suhRt
arthair arthA nibadhyante gajair vanagajA iva
na hi kaz cit kRte kArye kartAraM samavekSate
tasmAt sarvANi kAryANi sAvazeSANi kArayet
tasmin kAle 'pi ca bhavAn divAkIrtibhayAnvitaH
mama na grahaNe zaktaH palAyanaparAyaNaH
chinnaM tu tantubAhulyaM tantur eko 'vazeSitaH
chetsyAmy ahaM tad apy Azu nirvRto bhava lomaza
tayoH saMvadator evaM tathaivApannayor dvayoH
kSayaM jagAma sA rAtrir lomazaM cAvizad bhayam
tataH prabhAtasamaye vikRtaH kRSNapiGgalaH
sthUlasphig vikaco rUkSaH zvacakraparivAritaH
zaGkukarNo mahAvaktraH palito ghoradarzanaH
parigho nAma caNDAlaH zastrapANir adRzyata
taM dRSTvA yamadUtAbhaM mArjAras trastacetanaH
uvAca palitaM bhItaH kim idAnIM kariSyasi
atha cApi susaMtrastau taM dRSTvA ghoradarzanam
kSaNena nakulolUkau nairAzyaM jagmatus tadA
balinau matimantau ca saMghAtaM cApy upAgatau
azakyau sunayAt tasmAt saMpradharSayituM balAt
kAryArthaM kRtasaMdhI tau dRSTvA mArjAramUSakau
ulUkanakulau tUrNaM jagmatuH svaM svam Alayam
tataz ciccheda taM tantuM mArjArasya sa mUSakaH
vipramukto 'tha mArjAras tam evAbhyapatad drumam
sa ca tasmAd bhayAn mukto mukto ghoreNa zatruNA
bilaM viveza palitaH zAkhAM bheje ca lomazaH
unmAtham apy athAdAya caNDAlo vIkSya sarvazaH
vihatAzaH kSaNenAtha tasmAd dezAd apAkramat
jagAma ca svabhavanaM caNDAlo bharatarSabha
tatas tasmAd bhayAn mukto durlabhaM prApya jIvitam
bilasthaM pAdapAgrasthaH palitaM lomazo 'bravIt
akRtvA saMvidaM kAM cit sahasAham upaplutaH
kRtajJaM kRtakalyANaM kaccin mAM nAbhizaGkase
gatvA ca mama vizvAsaM dattvA ca mama jIvitam
mitropabhogasamaye kiM tvaM naivopasarpasi
kRtvA hi pUrvaM mitrANi yaH pazcAn nAnutiSThati
na sa mitrANi labhate kRcchrAsv Apatsu durmatiH
tat kRto 'haM tvayA mitraM sAmarthyAd AtmanaH sakhe
sa mAM mitratvam Apannam upabhoktuM tvam arhasi
yAni me santi mitrANi ye ca me santi bAndhavAH
sarve tvAM pUjayiSyanti ziSyA gurum iva priyam
ahaM ca pUjayiSye tvAM samitragaNabAndhavam
jIvitasya pradAtAraM kRtajJaH ko na pUjayet
Izvaro me bhavAn astu zarIrasya gRhasya ca
arthAnAM caiva sarveSAm anuzAstA ca me bhava
amAtyo me bhava prAjJa piteva hi prazAdhi mAm

12136126c
12136127a
12136127c
12136128a
12136128c
12136129a
12136129c
12136130a
12136130c
12136131a
12136131c
12136132a
12136132c
12136133a
12136133c
12136134a
12136134c
12136135a
12136135c
12136136a
12136136c
12136137a
12136137c
12136138a
12136138c
12136139a
12136139c
12136140a
12136140c
12136141a
12136141c
12136142a
12136142c
12136143a
12136143c
12136144a
12136144c
12136145a
12136145c
12136146a
12136146c
12136147a
12136147c
12136148a
12136148c
12136149a
12136149c
12136150a
12136150c
12136151a
12136151c
12136152a
12136152c
12136153a
12136153c
12136154a
12136154c
12136155a
12136155c
12136156a

na te 'sti bhayam asmatto jIvitenAtmanaH zape


buddhyA tvam uzanAH sAkSAd bale tv adhikRtA vayam
tvanmantrabalayukto hi vindeta jayam eva ha
evam uktaH paraM sAntvaM mArjAreNa sa mUSakaH
uvAca paramArthajJaH zlakSNam AtmahitaM vacaH
yad bhavAn Aha tat sarvaM mayA te lomaza zrutam
mamApi tAvad bruvataH zRNu yat pratibhAti mAm
veditavyAni mitrANi boddhavyAz cApi zatravaH
etat susUkSmaM loke 'smin dRzyate prAjJasaMmatam
zatrurUpAz ca suhRdo mitrarUpAz ca zatravaH
sAntvitAs te na budhyante rAgalobhavazaM gatAH
nAsti jAtyA ripur nAma mitraM nAma na vidyate
sAmarthyayogAj jAyante mitrANi ripavas tathA
yo yasmiJ jIvati svArthaM pazyet tAvat sa jIvati
sa tasya tAvan mitraM syAd yAvan na syAd viparyayaH
nAsti maitrI sthirA nAma na ca dhruvam asauhRdam
arthayuktyA hi jAyante mitrANi ripavas tathA
mitraM ca zatrutAm eti kasmiMz cit kAlaparyaye
zatruz ca mitratAm eti svArtho hi balavattaraH
yo vizvasati mitreSu na cAzvasati zatruSu
arthayuktim avijJAya calitaM tasya jIvitam
arthayuktim avijJAya yaH zubhe kurute matim
mitre vA yadi vA zatrau tasyApi calitA matiH
na vizvased avizvaste vizvaste 'pi na vizvaset
vizvAsAd bhayam utpannaM mUlAny api nikRntati
arthayuktyA hi dRzyante pitA mAtA sutAs tathA
mAtulA bhAgineyAz ca tathA saMbandhibAndhavAH
putraM hi mAtApitaru tyajataH patitaM priyam
loko rakSati cAtmAnaM pazya svArthasya sAratAm
taM manye nikRtiprajJaM yo mokSaM pratyanantaram
kRtyaM mRgayase kartuM sukhopAyam asaMzayam
asmin nilaya eva tvaM nyagrodhAd avatAritaH
pUrvaM niviSTam unmAthaM capalatvAn na buddhavAn
Atmanaz capalo nAsti kuto 'nyeSAM bhaviSyati
tasmAt sarvANi kAryANi capalo hanty asaMzayam
bravIti madhuraM kaM cit priyo me ha bhavAn iti
tan mithyAkaraNaM sarvaM vistareNApi me zRNu
kAraNAt priyatAm eti dveSyo bhavati kAraNAt
arthArthI jIvaloko 'yaM na kaz cit kasya cit priyaH
sakhyaM sodarayor bhrAtror daMpatyor vA parasparam
kasya cin nAbhijAnAmi prItiM niSkAraNAm iha
yady api bhrAtaraH kruddhA bhAryA vA kAraNAntare
svabhAvatas te prIyante netaraH prIyate janaH
priyo bhavati dAnena priyavAdena cAparaH
mantrahomajapair anyaH kAryArthaM prIyate janaH
utpanne kAraNe prItir nAsti nau kAraNAntare
pradhvaste kAraNasthAne sA prItir vinivartate
kiM nu tat kAraNaM manye yenAhaM bhavataH priyaH
anyatrAbhyavahArArthAt tatrApi ca budhA vayam
kAlo hetuM vikurute svArthas tam anuvartate
svArthaM prAjJo 'bhijAnAti prAjJaM loko 'nuvartate
na tv IdRzaM tvayA vAcyaM viduSi svArthapaNDite
akAle 'viSamasthasya svArthahetur ayaM tava
tasmAn nAhaM cale svArthAt susthitaH saMdhivigrahe
abhrANAm iva rUpANi vikurvanti kSaNe kSaNe
adyaiva hi ripur bhUtvA punar adyaiva sauhRdam
punaz ca ripur adyaiva yuktInAM pazya cApalam
AsIt tAvat tu maitrI nau yAvad dhetur abhUt purA
sA gatA saha tenaiva kAlayuktena hetunA
tvaM hi me 'tyantataH zatruH sAmarthyAn mitratAM gataH

12136156c
12136157a
12136157c
12136158a
12136158c
12136159a
12136159c
12136160a
12136160c
12136161a
12136161c
12136162a
12136162c
12136163a
12136163c
12136164a
12136164c
12136165a
12136165c
12136166a
12136166c
12136167a
12136167c
12136168a
12136168c
12136169a
12136169c
12136170a
12136170c
12136171a
12136171c
12136172a
12136172c
12136173a
12136173c
12136174a
12136174c
12136175a
12136175c
12136176a
12136176c
12136177a
12136177c
12136178a
12136178c
12136179a
12136179c
12136180a
12136180c
12136181a
12136181c
12136182a
12136182c
12136183a
12136183c
12136184a
12136184c
12136185a
12136185c
12136186a

tat kRtyam abhinirvRttaM prakRtiH zatrutAM gatA


so 'ham evaM praNItAni jJAtvA zAstrANi tattvataH
pravizeyaM kathaM pAzaM tvatkRtaM tad vadasva me
tvadvIryeNa vimukto 'haM madvIryeNa tathA bhavAn
anyonyAnugrahe vRtte nAsti bhUyaH samAgamaH
tvaM hi saumya kRtArtho 'dya nirvRttArthAs tathA vayam
na te 'sty anyan mayA kRtyaM kiM cid anyatra bhakSaNAt
aham annaM bhavAn bhoktA durbalo 'haM bhavAn balI
nAvayor vidyate saMdhir niyukte viSame bale
saMmanye 'haM tava prajJAM yan mokSAt pratyanantaram
bhakSyaM mRgayase nUnaM sukhopAyam asaMzayam
bhakSyArtham eva baddhas tvaM sa muktaH prasRtaH kSudhA
zAstrajJam abhisaMdhAya nUnaM bhakSayitAdya mAm
jAnAmi kSudhitaM hi tvAm AhArasamayaz ca te
sa tvaM mAm abhisaMdhAya bhakSyaM mRgayase punaH
yac cApi putradAraM svaM tat saMnisRjase mayi
zuzrUSAM nAma me kartuM sakhe mama na tatkSamam
tvayA mAM sahitaM dRSTvA priyA bhAryA sutAz ca ye
kasmAn mAM te na khAdeyur hRSTAH praNayinas tvayi
nAhaM tvayA sameSyAmi vRtto hetuH samAgame
zivaM dhyAyasva me 'trasthaH sukRtaM smaryate yadi
zatror annAdyabhUtaH san kliSTasya kSudhitasya ca
bhakSyaM mRgayamANasya kaH prAjJo viSayaM vrajet
svasti te 'stu gamiSyAmi dUrAd api tavodvije
nAhaM tvayA sameSyAmi nirvRto bhava lomaza
balavat saMnikarSo hi na kadA cit prazasyate
prazAntAd api me prAjJa bhetavyaM balinaH sadA
yadi tv arthena me kAryaM brUhi kiM karavANi te
kAmaM sarvaM pradAsyAmi na tv AtmAnaM kadA cana
AtmArthe saMtatis tyAjyA rAjyaM ratnaM dhanaM tathA
api sarvasvam utsRjya rakSed AtmAnam AtmanA
aizvaryadhanaratnAnAM pratyamitre 'pi tiSThatAm
dRSTA hi punarAvRttir jIvatAm iti naH zrutam
na tv AtmanaH saMpradAnaM dhanaratnavad iSyate
AtmA tu sarvato rakSyo dArair api dhanair api
AtmarakSitatantrANAM suparIkSitakAriNAm
Apado nopapadyante puruSANAM svadoSajAH
zatrUn samyag vijAnanti durbalA ye balIyasaH
teSAM na cAlyate buddhir AtmArthaM kRtanizcayA
ity abhivyaktam evAsau palitenAvabhartsitaH
mArjAro vrIDito bhUtvA mUSakaM vAkyam abravIt
saMmanye 'haM tava prajJAM yas tvaM mama hite rataH
uktavAn arthatattvena mayA saMbhinnadarzanaH
na tu mAm anyathA sAdho tvaM vijJAtum ihArhasi
prANapradAnajaM tvatto mama sauhRdam Agatam
dharmajJo 'smi guNajJo 'smi kRtajJo 'smi vizeSataH
mitreSu vatsalaz cAsmi tvadvidheSu vizeSataH
tan mAm evaMgate sAdho na yAvayitum arhasi
tvayA hi yAvyamAno 'haM prANAJ jahyAM sabAndhavaH
dhik zabdo hi budhair dRSTo madvidheSu manasviSu
maraNaM dharmatattvajJa na mAM zaGkitum arhasi
iti saMstUyamAno hi mArjAreNa sa mUSakaH
manasA bhAvagambhIraM mArjAraM vAkyam abravIt
sAdhur bhavAJ zrutArtho 'smi prIyate na ca vizvase
saMstavair vA dhanaughair vA nAhaM zakyaH punas tvayA
na hy amitravazaM yAnti prAjJA niSkAraNaM sakhe
asminn arthe ca gAthe dve nibodhozanasA kRte
zatrusAdhAraNe kRtye kRtvA saMdhiM balIyasA
samAhitaz cared yuktyA kRtArthaz ca na vizvaset
tasmAt sarvAsv avasthAsu rakSej jIvitam AtmanaH

12136186c
12136187a
12136187c
12136188a
12136188c
12136189a
12136189c
12136190a
12136190c
12136191a
12136191c
12136192a
12136192c
12136193a
12136193c
12136194a
12136194c
12136195a
12136195c
12136196a
12136196c
12136197a
12136197c
12136198a
12136198c
12136199a
12136199c
12136200a
12136200c
12136201a
12136201c
12136202a
12136202c
12136203a
12136203c
12136204a
12136204c
12136205a
12136205c
12136206a
12136206c
12136207a
12136207c
12136208a
12136208c
12136209a
12136209c
12136210a
12136210c
12136211a
12136211c
12137001
12137001a
12137001c
12137002a
12137002c
12137003a
12137003c
12137004
12137004a

dravyANi saMtatiz caiva sarvaM bhavati jIvataH


saMkSepo nItizAstrANAm avizvAsaH paro mataH
nRSu tasmAd avizvAsaH puSkalaM hitam AtmanaH
vadhyante na hy avizvastAH zatrubhir durbalA api
vizvastAs tv Azu vadhyante balavanto 'pi durbalaiH
tvadvidhebhyo mayA hy AtmA rakSyo mArjAra sarvadA
rakSa tvam api cAtmAnaM caNDAlAj jAtikilbiSAt
sa tasya bruvatas tv evaM saMtrAsAj jAtasAdhvasaH
svabilaM hi javenAzu mArjAraH prayayau tataH
tataH zAstrArthatattvajJo buddhisAmarthyam AtmanaH
vizrAvya palitaH prAjJo bilam anyaj jagAma ha
evaM prajJAvatA buddhyA durbalena mahAbalAH
ekena bahavo 'mitrAH palitenAbhisaMdhitAH
ariNApi samarthena saMdhiM kurvIta paNDitaH
mUSakaz ca biDAlaz ca muktAv anyonyasaMzrayAt
ity eSa kSatradharmasya mayA mArgo 'nudarzitaH
vistareNa mahIpAla saMkSepeNa punaH zRNu
anyonyakRtavairau tu cakratuH prItim uttamAm
anyonyam abhisaMdhAtum abhUc caiva tayor matiH
tatra prAjJo 'bhisaMdhatte samyag buddhibalAzrayAt
abhisaMdhIyate prAjJaH pramAdAd api cAbudhaiH
tasmAd abhItavad bhIto vizvastavad avizvasan
na hy apramattaz calati calito vA vinazyati
kAlena ripuNA saMdhiH kAle mitreNa vigrahaH
kArya ity eva tattvajJAH prAhur nityaM yudhiSThira
evaM matvA mahArAja zAstrArtham abhigamya ca
abhiyukto 'pramattaz ca prAg bhayAd bhItavac caret
bhItavat saMvidhiH kAryaH pratisaMdhis tathaiva ca
bhayAd utpadyate buddhir apramattAbhiyogajA
na bhayaM vidyate rAjan bhItasyAnAgate bhaye
abhItasya tu visrambhAt sumahaj jAyate bhayam
na bhIrur iti cAtyantaM mantro 'deyaH kathaM cana
avijJAnAd dhi vijJAte gacched AspadadarziSu
tasmAd abhItavad bhIto vizvastavad avizvasan
kAryANAM gurutAM buddhvA nAnRtaM kiM cid Acaret
evam etan mayA proktam itihAsaM yudhiSThira
zrutvA tvaM suhRdAM madhye yathAvat samupAcara
upalabhya matiM cAgryAm arimitrAntaraM tathA
saMdhivigrahakAlaM ca mokSopAyaM tathApadi
zatrusAdhAraNe kRtye kRtvA saMdhiM balIyasA
samAgamaM cared yuktyA kRtArtho na ca vizvaset
aviruddhAM trivargeNa nItim etAM yudhiSThira
abhyuttiSTha zrutAd asmAd bhUyas tvaM raJjayan prajAH
brAhmaNaiz cApi te sArdhaM yAtrA bhavatu pANDava
brAhmaNA hi paraM zreyo divi ceha ca bhArata
ete dharmasya vettAraH kRtajJAH satataM prabho
pUjitAH zubhakarmANaH pUrvajityA narAdhipa
rAjyaM zreyaH paraM rAjan yazaH kIrtiM ca lapsyase
kulasya saMtatiM caiva yathAnyAyaM yathAkramam
dvayor imaM bhArata saMdhivigrahaM; subhASitaM buddhivizeSakAritam
tathAnvavekSya kSitipena sarvadA; niSevitavyaM nRpa zatrumaNDale
yudhiSThira uvAca
ukto mantro mahAbAho na vizvAso 'sti zatruSu
kathaM hi rAjA varteta yadi sarvatra nAzvaset
vizvAsAd dhi paraM rAjJo rAjann utpadyate bhayam
kathaM vai nAzvasan rAjA zatrUJ jayati pArthiva
etan me saMzayaM chindhi mano me saMpramuhyati
avizvAsakathAm etAm upazrutya pitAmaha
bhISma uvAca
zRNu kaunteya yo vRtto brahmadattanivezane

12137004c
12137005a
12137005c
12137006a
12137006c
12137007a
12137007c
12137008a
12137008c
12137009a
12137009c
12137009e
12137010a
12137010c
12137010e
12137011a
12137011c
12137012a
12137012c
12137013a
12137013c
12137014a
12137014c
12137015a
12137015c
12137016a
12137016c
12137017a
12137017c
12137018a
12137018c
12137019a
12137019c
12137020
12137020a
12137020c
12137021
12137021a
12137021c
12137022a
12137022c
12137023a
12137023c
12137024a
12137024c
12137025a
12137025c
12137026a
12137026c
12137027a
12137027c
12137028a
12137028c
12137029a
12137029c
12137030a
12137030c
12137031
12137031a
12137031c

pUjanyA saha saMvAdo brahmadattasya pArthiva


kAmpilye brahmadattasya antaHpuranivAsinI
pUjanI nAma zakunI dIrghakAlaM sahoSitA
rutajJA sarvabhUtAnAM yathA vai jIvajIvakaH
sarvajJA sarvadharmajJA tiryagyonigatApi sA
abhiprajAtA sA tatra putram ekaM suvarcasam
samakAlaM ca rAjJo 'pi devyAH putro vyajAyata
samudratIraM gatvA sA tv AjahAra phaladvayam
puSTyarthaM ca svaputrasya rAjaputrasya caiva ha
phalam ekaM sutAyAdAd rAjaputrAya cAparam
amRtAsvAdasadRzaM balatejovivardhanam
tatrAgacchat parAM vRddhiM rAjaputraH phalAzanAt
dhAtryA hastagataz cApi tenAkrIData pakSiNA
zUnye tu tam upAdAya pakSiNaM samajAtakam
hatvA tataH sa rAjendra dhAtryA hastam upAgamat
atha sA zakunI rAjann Agamat phalahArikA
apazyan nihataM putraM tena bAlena bhUtale
bASpapUrNamukhI dInA dRSTvA sA tu hataM sutam
pUjanI duHkhasaMtaptA rudatI vAkyam abravIt
kSatriye saMgataM nAsti na prItir na ca sauhRdam
kAraNe saMbhajantIha kRtArthAH saMtyajanti ca
kSatriyeSu na vizvAsaH kAryaH sarvopaghAtiSu
apakRtyApi satataM sAntvayanti nirarthakam
aham asya karomy adya sadRzIM vairayAtanAm
kRtaghnasya nRzaMsasya bhRzaM vizvAsaghAtinaH
sahasaMjAtavRddhasya tathaiva sahabhojinaH
zaraNAgatasya ca vadhas trividhaM hy asya kilbiSam
ity uktvA caraNAbhyAM tu netre nRpasutasya sA
bhittvA svasthA tata idaM pUjanI vAkyam abravIt
icchayaiva kRtaM pApaM sadya evopasarpati
kRtapratikriyaM teSAM na nazyati zubhAzubham
pApaM karma kRtaM kiM cin na tasmin yadi vidyate
nipAtyate 'sya putreSu na cet pautreSu naptRSu
brahmadatta uvAca
asti vai kRtam asmAbhir asti pratikRtaM tvayA
ubhayaM tat samIbhUtaM vasa pUjani mA gamaH
pUjany uvAca
sakRt kRtAparAdhasya tatraiva parilambataH
na tad budhAH prazaMsanti zreyas tatrApasarpaNam
sAntve prayukte nRpate kRtavaire na vizvaset
kSipraM prabadhyate mUDho na hi vairaM prazAmyati
anyonyaM kRtavairANAM putrapautraM nigacchati
putrapautre vinaSTe tu paralokaM nigacchati
sarveSAM kRtavairANAm avizvAsaH sukhAvahaH
ekAntato na vizvAsaH kAryo vizvAsaghAtakaH
na vizvased avizvaste vizvaste 'pi na vizvaset
kAmaM vizvAsayed anyAn pareSAM tu na vizvaset
mAtA pitA bAndhavAnAM variSThau; bhAryA jarA bIjamAtraM tu putraH
bhrAtA zatruH klinnapANir vayasya; AtmA hy ekaH sukhaduHkhasya vettA
anyonyakRtavairANAM na saMdhir upapadyate
sa ca hetur atikrAnto yadartham aham Avasam
pUjitasyArthamAnAbhyAM jantoH pUrvApakAriNaH
ceto bhavaty avizvastaM pUrvaM trAsayate balAt
pUrvaM saMmAnanA yatra pazcAc caiva vimAnanA
jahyAt taM sattvavAn vAsaM saMmAnitavimAnitaH
uSitAsmi tavAgAre dIrghakAlam ahiMsitA
tad idaM vairam utpannaM sukham Assva vrajAmy aham
brahmadatta uvAca
yatkRte pratikuryAd vai na sa tatrAparAdhnuyAt
anRNas tena bhavati vasa pUjani mA gamaH

12137032
12137032a
12137032c
12137033
12137033a
12137033c
12137034
12137034a
12137034c
12137035a
12137035c
12137036
12137036a
12137036c
12137037a
12137037c
12137038
12137038a
12137038c
12137039a
12137039c
12137040a
12137040c
12137041a
12137041c
12137042a
12137042c
12137043a
12137043c
12137044a
12137044c
12137045
12137045a
12137045c
12137046a
12137046c
12137047a
12137047c
12137048a
12137048c
12137049a
12137049c
12137050
12137050a
12137050c
12137051a
12137051c
12137052a
12137052c
12137053a
12137053c
12137054a
12137054c
12137055a
12137055c
12137056a
12137056c
12137057a
12137057c
12137058a

pUjany uvAca
na kRtasya na kartuz ca sakhyaM saMdhIyate punaH
hRdayaM tatra jAnAti kartuz caiva kRtasya ca
brahmadatta uvAca
kRtasya caiva kartuz ca sakhyaM saMdhIyate punaH
vairasyopazamo dRSTaH pApaM nopAznute punaH
pUjany uvAca
nAsti vairam upakrAntaM sAntvito 'smIti nAzvaset
vizvAsAd badhyate bAlas tasmAc chreyo hy adarzanam
tarasA ye na zakyante zastraiH sunizitair api
sAmnA te vinigRhyante gajA iva kareNubhiH
brahmadatta uvAca
saMvAsAj jAyate sneho jIvitAntakareSv api
anyonyasya ca vizvAsaH zvapacena zuno yathA
anyonyakRtavairANAM saMvAsAn mRdutAM gatam
naiva tiSThati tad vairaM puSkarastham ivodakam
pUjany uvAca
vairaM paJcasamutthAnaM tac ca budhyanti paNDitAH
strIkRtaM vAstujaM vAgjaM sasapatnAparAdhajam
tatra dAtA nihantavyaH kSatriyeNa vizeSataH
prakAzaM vAprakAzaM vA buddhvA dezabalAdikam
kRtavaire na vizvAsaH kAryas tv iha suhRdy api
channaM saMtiSThate vairaM gUDho 'gnir iva dAruSu
na vittena na pAruSyair na sAntvena na ca zrutaiH
vairAgniH zAmyate rAjann aurvAgnir iva sAgare
na hi vairAgnir udbhUtaH karma vApy aparAdhajam
zAmyaty adagdhvA nRpate vinA hy ekatarakSayAt
satkRtasyArthamAnAbhyAM syAt tu pUrvApakAriNaH
naiva zAntir na vizvAsaH karma trAsayate balAt
naivApakAre kasmiMz cid ahaM tvayi tathA bhavAn
vizvAsAd uSitA pUrvaM nedAnIM vizvasAmy aham
brahmadatta uvAca
kAlena kriyate kAryaM tathaiva vividhAH kriyAH
kAlenaiva pravartante kaH kasyehAparAdhyati
tulyaM cobhe pravartete maraNaM janma caiva ha
kAryate caiva kAlena tannimittaM hi jIvati
badhyante yugapat ke cid ekaikasya na cApare
kAlo dahati bhUtAni saMprApyAgnir ivendhanam
nAhaM pramANaM naiva tvam anyonyakaraNe zubhe
kAlo nityam upAdhatte sukhaM duHkhaM ca dehinAm
evaM vaseha sasnehA yathAkAlam ahiMsitA
yat kRtaM tac ca me kSAntaM tvaM caiva kSama pUjani
pUjany uvAca
yadi kAlaH pramANaM te na vairaM kasya cid bhavet
kasmAt tv apacitiM yAnti bAndhavA bAndhave hate
kasmAd devAsurAH pUrvam anyonyam abhijaghnire
yadi kAlena niryANaM sukhaduHkhe bhavAbhavau
bhiSajo bheSajaM kartuM kasmAd icchanti rogiNe
yadi kAlena pacyante bheSajaiH kiM prayojanam
pralApaH kriyate kasmAt sumahAJ zokamUrchitaiH
yadi kAlaH pramANaM te kasmAd dharmo 'sti kartRSu
tava putro mamApatyaM hatavAn hiMsito mayA
anantaraM tvayA cAhaM bandhanIyA mahIpate
ahaM hi putrazokena kRtapApA tavAtmaje
tathA tvayA prahartavyaM mayi tattvaM ca me zRNu
bhakSArthaM krIDanArthaM vA narA vAJchanti pakSiNaH
tRtIyo nAsti saMyogo vadhabandhAd Rte kSamaH
vadhabandhabhayAd eke mokSatantram upAgatAH
maraNotpAtajaM duHkham Ahur dharmavido janAH
sarvasya dayitAH prANAH sarvasya dayitAH sutAH

12137058c
12137059a
12137059c
12137060a
12137060c
12137061a
12137061c
12137062a
12137062c
12137063a
12137063c
12137064a
12137064c
12137065a
12137065c
12137066a
12137066c
12137067a
12137067c
12137068a
12137068c
12137069a
12137069c
12137070a
12137070c
12137071
12137071a
12137071c
12137072
12137072a
12137072c
12137073a
12137073c
12137074a
12137074c
12137075a
12137075c
12137076a
12137076c
12137077a
12137077c
12137078a
12137078c
12137079a
12137079c
12137080a
12137080c
12137081a
12137081c
12137082a
12137082c
12137083a
12137083c
12137084a
12137084c
12137085a
12137085c
12137086a
12137086c
12137087a

duHkhAd udvijate sarvaH sarvasya sukham Ipsitam


duHkhaM jarA brahmadatta duHkham arthaviparyayaH
duHkhaM cAniSTasaMvAso duHkham iSTaviyogajam
vairabandhakRtaM duHkhaM hiMsAjaM strIkRtaM tathA
duHkhaM sukhena satataM janAd viparivartate
na duHkhaM paraduHkhe vai ke cid Ahur abuddhayaH
yo duHkhaM nAbhijAnAti sa jalpati mahAjane
yas tu zocati duHkhArtaH sa kathaM vaktum utsahet
rasajJaH sarvaduHkhasya yathAtmani tathA pare
yat kRtaM te mayA rAjaMs tvayA ca mama yat kRtam
na tad varSazataiH zakyaM vyapohitum ariMdama
AvayoH kRtam anyonyaM tatra saMdhir na vidyate
smRtvA smRtvA hi te putraM navaM vairaM bhaviSyati
vairam antikam Asajya yaH prItiM kartum icchati
mRnmayasyeva bhagnasya tasya saMdhir na vidyate
nizcitaz cArthazAstrajJair avizvAsaH sukhodayaH
uzanAz cAtha gAthe dve prahrAdAyAbravIt purA
ye vairiNaH zraddadhate satye satyetare 'pi vA
te zraddadhAnA vadhyante madhu zuSkatRNair yathA
na hi vairANi zAmyanti kuleSv A dazamAd yugAt
AkhyAtAraz ca vidyante kule ced vidyate pumAn
upaguhya hi vairANi sAntvayanti narAdhipAH
athainaM pratipiMSanti pUrNaM ghaTam ivAzmani
sadA na vizvased rAjan pApaM kRtveha kasya cit
apakRtya pareSAM hi vizvAsAd duHkham aznute
brahmadatta uvAca
nAvizvAsAc cinvate 'rthAn nehante cApi kiM cana
bhayAd ekatarAn nityaM mRtakalpA bhavanti ca
pUjany uvAca
yasyeha vraNinau pAdau padbhyAM ca parisarpati
kSaNyete tasya tau pAdau suguptam abhidhAvataH
netrAbhyAM sarujAbhyAM yaH prativAtam udIkSate
tasya vAyurujAtyarthaM netrayor bhavati dhruvam
duSTaM panthAnam Azritya yo mohAd abhipadyate
Atmano balam ajJAtvA tad antaM tasya jIvitam
yas tu varSam avijJAya kSetraM kRSati mAnavaH
hInaM puruSakAreNa sasyaM naivApnute punaH
yaz ca tiktaM kaSAyaM vApy AsvAdavidhuraM hitam
AhAraM kurute nityaM so 'mRtatvAya kalpate
pathyaM bhuktvA naro lobhAd yo 'nyad aznAti bhojanam
pariNAmam avijJAya tad antaM tasya jIvitam
daivaM puruSakAraz ca sthitAv anyonyasaMzrayAt
udAttAnAM karma tantraM daivaM klIbA upAsate
karma cAtmahitaM kAryaM tIkSNaM vA yadi vA mRdu
grasyate 'karmazIlas tu sadAnarthair akiMcanaH
tasmAt saMzayite 'py arthe kArya eva parAkramaH
sarvasvam api saMtyajya kAryam AtmahitaM naraiH
vidyA zauryaM ca dAkSyaM ca balaM dhairyaM ca paJcamam
mitrANi sahajAny Ahur vartayantIha yair budhAH
nivezanaM ca kupyaM ca kSetraM bhAryA suhRjjanaH
etAny upacitAny AhuH sarvatra labhate pumAn
sarvatra ramate prAjJaH sarvatra ca virocate
na vibhISayate kaM cid bhISito na bibheti ca
nityaM buddhimato hy arthaH svalpako 'pi vivardhate
dAkSyeNa kurute karma saMyamAt pratitiSThati
gRhasnehAvabaddhAnAM narANAm alpamedhasAm
kustrI khAdati mAMsAni mAghamA segavAm iva
gRhaM kSetrANi mitrANi svadeza iti cApare
ity evam avasIdanti narA buddhiviparyaye
utpatet sarujAd dezAd vyAdhidurbhikSapIDitAt

12137087c
12137088a
12137088c
12137089a
12137089c
12137090a
12137090c
12137091a
12137091c
12137092a
12137092c
12137093a
12137093c
12137094a
12137094c
12137095a
12137095c
12137096a
12137096c
12137097a
12137097c
12137098a
12137098c
12137099a
12137099c
12137100a
12137100c
12137101a
12137101c
12137102a
12137102c
12137103a
12137103c
12137104a
12137104c
12137105a
12137105c
12137106a
12137106c
12137107a
12137107c
12137108
12137108a
12137108c
12137109a
12137109c
12138001
12138001a
12138001c
12138002
12138002a
12138002c
12138003a
12138003c
12138004a
12138004c
12138005a
12138005c
12138006a
12138006c

anyatra vastuM gacched vA vased vA nityamAnitaH


tasmAd anyatra yAsyAmi vastuM nAham ihotsahe
kRtam etad anAhAryaM tava putreNa pArthiva
kubhAryAM ca kuputraM ca kurAjAnaM kusauhRdam
kusaMbandhaM kudezaM ca dUrataH parivarjayet
kumitre nAsti vizvAsaH kubhAryAyAM kuto ratiH
kurAjye nirvRtir nAsti kudeze na prajIvyate
kumitre saMgataM nAsti nityam asthirasauhRde
avamAnaH kusaMbandhe bhavaty arthaviparyaye
sA bhAryA yA priyaM brUte sa putro yatra nirvRtiH
tan mitraM yatra vizvAsaH sa dezo yatra jIvyate
yatra nAsti balAtkAraH sa rAjA tIvrazAsanaH
na caiva hy abhisaMbandho daridraM yo bubhUSati
bhAryA dezo 'tha mitrANi putrasaMbandhibAndhavAH
etat sarvaM guNavati dharmanetre mahIpatau
adharmajJasya vilayaM prajA gacchanty anigrahAt
rAjA mUlaM trivargasya apramatto 'nupAlayan
baliSaDbhAgam uddhRtya baliM tam upayojayet
na rakSati prajAH samyag yaH sa pArthivataskaraH
dattvAbhayaM yaH svayam eva rAjA; na tat pramANaM kurute yathAvat
sa sarvalokAd upalabhya pApam; adharmabuddhir nirayaM prayAti
dattvAbhayaM yaH sma rAjA pramANaM kurute sadA
sa sarvasukhakRj jJeyaH prajA dharmeNa pAlayan
pitA mAtA gurur goptA vahnir vaizravaNo yamaH
sapta rAjJo guNAn etAn manur Aha prajApatiH
pitA hi rAjA rASTrasya prajAnAM yo 'nukampakaH
tasmin mithyApraNIte hi tiryag gacchati mAnavaH
saMbhAvayati mAteva dInam abhyavapadyate
dahaty agnir ivAniSTAn yamayan bhavate yamaH
iSTeSu visRjaty arthAn kubera iva kAmadaH
gurur dharmopadezena goptA ca paripAlanAt
yas tu raJjayate rAjA paurajAnapadAn guNaiH
na tasya bhrazyate rAjyaM guNadharmAnupAlanAt
svayaM samupajAnan hi paurajAnapadakriyAH
sa sukhaM modate bhUpa iha loke paratra ca
nityodvignAH prajA yasya karabhAraprapIDitAH
anarthair vipralupyante sa gacchati parAbhavam
prajA yasya vivardhante sarasIva mahotpalam
sa sarvayajJaphalabhAg rAjA loke mahIyate
balinA vigraho rAjan na kathaM cit prazasyate
balinA vigRhItasya kuto rAjyaM kutaH sukham
bhISma uvAca
saivam uktvA zakunikA brahmadattaM narAdhipam
rAjAnaM samanujJApya jagAmAthepsitAM dizam
etat te brahmadattasya pUjanyA saha bhASitam
mayoktaM bharatazreSTha kim anyac chrotum icchasi
yudhiSThira uvAca
yugakSayAt parikSINe dharme loke ca bhArata
dasyubhiH pIDyamAne ca kathaM stheyaM pitAmaha
bhISma uvAca
hanta te kathayiSyAmi nItim Apatsu bhArata
utsRjyApi ghRNAM kAle yathA varteta bhUmipaH
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
bharadvAjasya saMvAdaM rAjJaH zatruMtapasya ca
rAjA zatruMtapo nAma sauvIrANAM mahArathaH
kaNiGkam upasaMgamya papracchArthavinizcayam
alabdhasya kathaM lipsA labdhaM kena vivardhate
vardhitaM pAlayet kena pAlitaM praNayet katham
tasmai vinizcayArthaM sa paripRSTArthanizcayaH
uvAca brAhmaNo vAkyam idaM hetumad uttaram

12138007a
12138007c
12138008a
12138008c
12138009a
12138009c
12138010a
12138010c
12138011a
12138011c
12138012a
12138012c
12138013a
12138013c
12138014a
12138014c
12138015a
12138015c
12138016a
12138016c
12138017a
12138017c
12138018a
12138018c
12138019a
12138019c
12138020a
12138020c
12138020e
12138021a
12138021c
12138022a
12138022c
12138023a
12138023c
12138024a
12138024c
12138025a
12138025c
12138026a
12138026c
12138027a
12138027c
12138028a
12138028c
12138029a
12138029c
12138030a
12138030c
12138031a
12138031c
12138032a
12138032c
12138033a
12138033c
12138034a
12138034c
12138035a
12138035c
12138036a

nityam udyatadaNDaH syAn nityaM vivRtapauruSaH


acchidraz chidradarzI ca pareSAM vivarAnugaH
nityam udyatadaNDasya bhRzam udvijate janaH
tasmAt sarvANi bhUtAni daNDenaiva prarodhayet
evam eva prazaMsanti paNDitAs tattvadarzinaH
tasmAc catuSTaye tasmin pradhAno daNDa ucyate
chinnamUle hy adhiSThAne sarve tajjIvino hatAH
kathaM hi zAkhAs tiSTheyuz chinnamUle vanaspatau
mUlam evAditaz chindyAt parapakSasya paNDitaH
tataH sahAyAn pakSaM ca sarvam evAnusArayet
sumantritaM suvikrAntaM suyuddhaM supalAyitam
ApadAM padakAleSu kurvIta na vicArayet
vAGmAtreNa vinItaH syAd dhRdayena yathA kSuraH
zlakSNapUrvAbhibhASI ca kAmakrodhau vivarjayet
sapatnasahite kArye kRtvA saMdhiM na vizvaset
apakrAmet tataH kSipraM kRtakAryo vicakSaNaH
zatruM ca mitrarUpeNa sAntvenaivAbhisAntvayet
nityazaz codvijet tasmAt sarpAd vezmagatAd iva
yasya buddhiM paribhavet tam atItena sAntvayet
anAgatena duSprajJaM pratyutpannena paNDitam
aJjaliM zapathaM sAntvaM praNamya zirasA vadet
azruprapAtanaM caiva kartavyaM bhUtim icchatA
vahed amitraM skandhena yAvat kAlaviparyayaH
athainam Agate kAle bhindyAd ghaTam ivAzmani
muhUrtam api rAjendra tindukAlAtavaj jvalet
na tuSAgnir ivAnarcir dhUmAyeta naraz ciram
nAnarthakenArthavattvaM kRtaghnena samAcaret
arthe tu zakyate bhoktuM kRtakAryo 'vamanyate
tasmAt sarvANi kAryANi sAvazeSANi kArayet
kokilasya varAhasya meroH zUnyasya vezmanaH
vyADasya bhakticitrasya yac chreSThaM tat samAcaret
utthAyotthAya gacchec ca nityayukto ripor gRhAn
kuzalaM cApi pRccheta yady apy akuzalaM bhavet
nAlasAH prApnuvanty arthAn na klIbA na ca mAninaH
na ca lokaravAd bhItA na ca zazvat pratIkSiNaH
nAsya chidraM paro vidyAd vidyAc chidraM parasya tu
gUhet kUrma ivAGgAni rakSed vivaram AtmanaH
bakavac cintayed arthAn siMhavac ca parAkramet
vRkavac cAvalumpeta zazavac ca viniSpatet
pAnam akSAs tathA nAryo mRgayA gItavAditam
etAni yuktyA seveta prasaGgo hy atra doSavAn
kuryAt tRNamayaM cApaM zayIta mRgazAyikAm
andhaH syAd andhavelAyAM bAdhiryam api saMzrayet
dezaM kAlaM samAsAdya vikrameta vicakSaNaH
dezakAlAbhyatIto hi vikramo niSphalo bhavet
kAlAkAlau saMpradhArya balAbalam athAtmanaH
parasparabalaM jJAtvA tathAtmAnaM niyojayet
daNDenopanataM zatruM yo rAjA na niyacchati
sa mRtyum upagUhyAste garbham azvatarI yathA
supuSpitaH syAd aphalaH phalavAn syAd durAruhaH
AmaH syAt pakvasaMkAzo na ca zIryeta kasya cit
AzAM kAlavatIM kuryAt tAM ca vighnena yojayet
vighnaM nimittato brUyAn nimittaM cApi hetutaH
bhItavat saMvidhAtavyaM yAvad bhayam anAgatam
AgataM tu bhayaM dRSTvA prahartavyam abhItavat
na saMzayam anAruhya naro bhadrANi pazyati
saMzayaM punar Aruhya yadi jIvati pazyati
anAgataM vijAnIyAd yacched bhayam upasthitam
punar vRddhikSayAt kiM cid abhivRttaM nizAmayet
pratyupasthitakAlasya sukhasya parivarjanam

12138036c
12138037a
12138037c
12138038a
12138038c
12138039a
12138039c
12138040a
12138040c
12138041a
12138041c
12138042a
12138042c
12138043a
12138043c
12138044a
12138044c
12138045a
12138045c
12138046a
12138046c
12138047a
12138047c
12138048a
12138048c
12138049a
12138049c
12138050a
12138050c
12138051a
12138051c
12138052a
12138052c
12138053a
12138053c
12138054a
12138054c
12138055a
12138055c
12138056a
12138056c
12138056e
12138057a
12138057c
12138058a
12138058c
12138059a
12138059c
12138060a
12138060c
12138061a
12138061c
12138062a
12138062c
12138063a
12138063c
12138064a
12138064c
12138065a
12138065c

anAgatasukhAzA ca naiSa buddhimatAM nayaH


yo 'riNA saha saMdhAya sukhaM svapiti vizvasan
sa vRkSAgraprasupto vA patitaH pratibudhyate
karmaNA yena teneha mRdunA dAruNena vA
uddhared dInam AtmAnaM samartho dharmam Acaret
ye sapatnAH sapatnAnAM sarvAMs tAn apavatsayet
Atmanaz cApi boddhavyAz cArAH praNihitAH paraiH
cAraH suvihitaH kArya Atmano 'tha parasya ca
pASaNDAMs tApasAdIMz ca pararASTraM pravezayet
udyAneSu vihAreSu prapAsv AvasatheSu ca
pAnAgAreSu vezeSu tIrtheSu ca sabhAsu ca
dharmAbhicAriNaH pApAz cArA lokasya kaNTakAH
samAgacchanti tAn buddhvA niyacchec chamayed api
na vizvased avizvaste vizvaste nApi vizvaset
vizvastaM bhayam anveti nAparIkSya ca vizvaset
vizvAsayitvA tu paraM tattvabhUtena hetunA
athAsya praharet kAle kiM cid vicalite pade
azaGkyam api zaGketa nityaM zaGketa zaGkitAt
bhayaM hi zaGkitAj jAtaM samUlam api kRntati
avadhAnena maunena kASAyeNa jaTAjinaiH
vizvAsayitvA dveSTAram avalumped yathA vRkaH
putro vA yadi vA bhrAtA pitA vA yadi vA suhRt
arthasya vighnaM kurvANA hantavyA bhUtivardhanAH
guror apy avaliptasya kAryAkAryam ajAnataH
utpathapratipannasya daNDo bhavati zAsanam
pratyutthAnAbhivAdAbhyAM saMpradAnena kasya cit
pratipuSkalaghAtI syAt tIkSNatuNDa iva dvijaH
nAcchittvA paramarmANi nAkRtvA karma dAruNam
nAhatvA matsyaghAtIva prApnoti paramAM zriyam
nAsti jAtyA ripur nAma mitraM nAma na vidyate
sAmarthyayogAj jAyante mitrANi ripavas tathA
amitraM naiva muJceta bruvantaM karuNAny api
duHkhaM tatra na kurvIta hanyAt pUrvApakAriNam
saMgrahAnugrahe yatnaH sadA kAryo 'nasUyatA
nigrahaz cApi yatnena kartavyo bhUtim icchatA
prahariSyan priyaM brUyAt prahRtyApi priyottaram
api cAsya ziraz chittvA rudyAc choced athApi vA
nimantrayeta sAntvena saMmAnena titikSayA
AzAkAraNam ity etat kartavyaM bhUtim icchatA
na zuSkavairaM kurvIta na bAhubhyAM nadIM taret
apArthakam anAyuSyaM goviSANasya bhakSaNam
dantAz ca parighRSyante rasaz cApi na labhyate
trivarge trividhA pIDAnubandhAs traya eva ca
anubandhavadhau jJAtvA pIDAM hi parivarjayet
RNazeSo 'gnizeSaz ca zatruzeSas tathaiva ca
punaH punar vivardheta svalpo 'py anivAritaH
vardhamAnam RNaM tiSThat paribhUtAz ca zatravaH
Avahanty anayaM tIvraM vyAdhayaz cApy upekSitAH
nAsamyak kRtakArI syAd apramattaH sadA bhavet
kaNTako 'pi hi duzchinno vikAraM kurute ciram
vadhena ca manuSyANAM mArgANAM dUSaNena ca
AkarANAM vinAzaiz ca pararASTraM vinAzayet
gRdhradRSTir bakAlInaH zvaceSTaH siMhavikramaH
anudvignaH kAkazaGkI bhujaMgacaritaM caret
zreNimukhyopajApeSu vallabhAnunayeSu ca
amAtyAn parirakSeta bhedasaMghAtayor api
mRdur ity avamanyante tIkSNa ity udvijanti ca
tIkSNakAle ca tIkSNaH syAn mRdukAle mRdur bhavet
mRdunA sumRduM hanti mRdunA hanti dAruNam
nAsAdhyaM mRdunA kiM cit tasmAt tIkSNataraM mRdu

12138066a
12138066c
12138067a
12138067c
12138068a
raH
12138068c
ayet
12138069a
12138069c
12138070a
12138070c
12139001
12139001a
12139001c
12139002a
12139002c
12139003a
12139003c
12139004a
12139004c
12139005a
12139005c
12139006a
12139006c
12139007a
12139007c
12139008a
12139008c
12139009
12139009a
12139009c
12139010a
12139010c
12139011a
12139011c
12139012a
12139012c
12139013a
12139013c
12139014a
12139014c
12139015a
12139015c
12139016a
12139016c
12139017a
12139017c
12139018a
12139018c
12139019a
12139019c
12139020a
12139020c
12139021a
12139021c
12139022a
12139022c
12139023a
12139023c

kAle mRdur yo bhavati kAle bhavati dAruNaH


sa sAdhayati kRtyAni zatrUMz caivAdhitiSThati
paNDitena viruddhaH san dUre 'smIti na vizvaset
dIrghau buddhimato bAhU yAbhyAM hiMsati hiMsitaH
na tat tared yasya na pAram uttaren; na tad dhared yat punar Aharet pa
na tat khaned yasya na mUlam utkhanen; na taM hanyAd yasya ziro na pAt
itIdam uktaM vRjinAbhisaMhitaM; na caitad evaM puruSaH samAcaret
paraprayuktaM tu kathaM nizAmayed; ato mayoktaM bhavato hitArthinA
yathAvad uktaM vacanaM hitaM tadA; nizamya vipreNa suvIrarASTriyaH
tathAkarod vAkyam adInacetanaH; zriyaM ca dIptAM bubhuje sabAndhavaH
yudhiSThira uvAca
hIne paramake dharme sarvalokAtilaGghini
adharme dharmatAM nIte dharme cAdharmatAM gate
maryAdAsu prabhinnAsu kSubhite dharmanizcaye
rAjabhiH pIDite loke corair vApi vizAM pate
sarvAzrameSu mUDheSu karmasUpahateSu ca
kAmAn mohAc ca lobhAc ca bhayaM pazyatsu bhArata
avizvasteSu sarveSu nityabhIteSu pArthiva
nikRtyA hanyamAneSu vaJcayatsu parasparam
saMpradIpteSu dezeSu brAhmaNye cAbhipIDite
avarSati ca parjanye mitho bhede samutthite
sarvasmin dasyusAd bhUte pRthivyAm upajIvane
kena svid brAhmaNo jIvej jaghanye kAla Agate
atityakSuH putrapautrAn anukrozAn narAdhipa
katham Apatsu varteta tan me brUhi pitAmaha
kathaM ca rAjA varteta loke kaluSatAM gate
katham arthAc ca dharmAc ca na hIyeta paraMtapa
bhISma uvAca
rAjamUlA mahArAja yogakSemasuvRSTayaH
prajAsu vyAdhayaz caiva maraNaM ca bhayAni ca
kRtaM tretA dvAparaz ca kaliz ca bharatarSabha
rAjamUlAni sarvANi mama nAsty atra saMzayaH
tasmiMs tv abhyAgate kAle prajAnAM doSakArake
vijJAnabalam AsthAya jIvitavyaM tadA bhavet
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
vizvAmitrasya saMvAdaM caNDAlasya ca pakkaNe
tretAdvAparayoH saMdhau purA daivavidhikramAt
anAvRSTir abhUd ghorA rAjan dvAdazavArSikI
prajAnAm abhivRddhAnAM yugAnte paryupasthite
tretAnirmokSasamaye dvAparapratipAdane
na vavarSa sahasrAkSaH pratilomo 'bhavad guruH
jagAma dakSiNaM mArgaM somo vyAvRttalakSaNaH
nAvazyAyo 'pi rAtryante kuta evAbhrarAjayaH
nadyaH saMkSiptatoyaughAH kva cid antargatAbhavan
sarAMsi saritaz caiva kUpAH prasravaNAni ca
hatatviTkAny alakSyanta nisargAd daivakAritAt
upazuSkajalasthAyA vinivRttasabhAprapA
nivRttayajJasvAdhyAyA nirvaSaTkAramaGgalA
utsannakRSigorakSyA nivRttavipaNApaNA
nivRttapUgasamayA saMpranaSTamahotsavA
asthikaGkAlasaMkIrNA hAhAbhUtajanAkulA
zUnyabhUyiSThanagarA dagdhagrAmanivezanA
kva cic coraiH kva cic chastraiH kva cid rAjabhir AturaiH
parasparabhayAc caiva zUnyabhUyiSThanirjanA
gatadaivatasaMkalpA vRddhabAlavinAkRtA
gojAvimahiSair hInA parasparaharAharA
hataviprA hatArakSA pranaSTauSadhisaMcayA
zyAvabhUtanaraprAyA babhUva vasudhA tadA

12139024a
12139024c
12139025a
12139025c
12139026a
12139026c
12139027a
12139027c
12139028a
12139028c
12139029a
12139029c
12139030a
12139030c
12139031a
12139031c
12139032a
12139032c
12139033a
12139033c
12139034a
12139034c
12139035a
12139035c
12139036a
12139036c
12139037a
12139037c
12139038a
12139038c
12139039a
12139039c
12139040a
12139040c
12139041a
12139041c
12139042a
12139042c
12139043a
12139043c
12139044a
12139044c
12139045a
12139045c
12139046a
12139046c
12139047a
12139047c
12139048a
12139048c
12139049a
12139049c
12139050a
12139050c
12139051a
12139051c
12139052a
12139052c
12139053a
12139053c

tasmin pratibhaye kAle kSINe dharme yudhiSThira


babhramuH kSudhitA martyAH khAdantaH sma parasparam
RSayo niyamAMs tyaktvA parityaktAgnidaivatAH
AzramAn saMparityajya paryadhAvann itas tataH
vizvAmitro 'tha bhagavAn maharSir aniketanaH
kSudhA parigato dhImAn samantAt paryadhAvata
sa kadA cit paripataJ zvapacAnAM nivezanam
hiMsrANAM prANihantqNAm AsasAda vane kva cit
vibhinnakalazAkIrNaM zvacarmAcchAdanAyutam
varAhakharabhagnAsthikapAlaghaTasaMkulam
mRtacelaparistIrNaM nirmAlyakRtabhUSaNam
sarpanirmokamAlAbhiH kRtacihnakuTImaTham
ulUkapakSadhvajibhir devatAyatanair vRtam
lohaghaNTApariSkAraM zvayUthaparivAritam
tat pravizya kSudhAviSTo gAdheH putro mahAn RSiH
AhArAnveSaNe yuktaH paraM yatnaM samAsthitaH
na ca kva cid avindat sa bhikSamANo 'pi kauzikaH
mAMsam annaM mUlaphalam anyad vA tatra kiM cana
aho kRcchraM mayA prAptam iti nizcitya kauzikaH
papAta bhUmau daurbalyAt tasmiMz caNDAlapakkaNe
cintayAm Asa sa muniH kiM nu me sukRtaM bhavet
kathaM vRthA na mRtyuH syAd iti pArthivasattama
sa dadarza zvamAMsasya kutantIM vitatAM muniH
caNDAlasya gRhe rAjan sadyaH zastrahatasya ca
sa cintayAm Asa tadA steyaM kAryam ito mayA
na hIdAnIm upAyo 'nyo vidyate prANadhAraNe
Apatsu vihitaM steyaM viziSTasamahInataH
paraM paraM bhavet pUrvam asteyam iti nizcayaH
hInAd Adeyam Adau syAt samAnAt tadanantaram
asaMbhavAd AdadIta viziSTAd api dhArmikAt
so 'ham antAvasAnAnAM haramANaH parigrahAt
na steyadoSaM pazyAmi hariSyAmy etad AmiSam
etAM buddhiM samAsthAya vizvAmitro mahAmuniH
tasmin deze prasuSvApa patito yatra bhArata
sa vigADhAM nizAM dRSTvA supte caNDAlapakkaNe
zanair utthAya bhagavAn praviveza kuTImaTham
sa supta eva caNDAlaH zleSmApihitalocanaH
paribhinnasvaro rUkSa uvAcApriyadarzanaH
kaH kutantIM ghaTTayati supte caNDAlapakkaNe
jAgarmi nAvasupto 'smi hato 'sIti ca dAruNaH
vizvAmitro 'ham ity eva sahasA tam uvAca saH
sahasAbhyAgatabhayaH sodvegas tena karmaNA
caNDAlas tad vacaH zrutvA maharSer bhAvitAtmanaH
zayanAd upasaMbhrAnta iyeSotpatituM tataH
sa visRjyAzru netrAbhyAM bahumAnAt kRtAJjaliH
uvAca kauzikaM rAtrau brahman kiM te cikIrSitam
vizvAmitras tu mAtaGgam uvAca parisAntvayan
kSudhito 'haM gataprANo hariSyAmi zvajAghanIm
avasIdanti me prANAH smRtir me nazyati kSudhA
svadharmaM budhyamAno 'pi hariSyAmi zvajAghanIm
aTan bhaikSaM na vindAmi yadA yuSmAkam Alaye
tadA buddhiH kRtA pApe hariSyAmi zvajAghanIm
tRSitaH kaluSaM pAtA nAsti hrIr azanArthinaH
kSud dharmaM dUSayaty atra hariSyAmi zvajAghanIm
agnir mukhaM purodhAz ca devAnAM zucipAd vibhuH
yathA sa sarvabhug brahmA tathA mAM viddhi dharmataH
tam uvAca sa caNDAlo maharSe zRNu me vacaH
zrutvA tathA samAtiSTha yathA dharmAn na hIyase
mRgANAm adhamaM zvAnaM pravadanti manISiNaH
tasyApy adhama uddezaH zarIrasyorujAghanI

12139054a
12139054c
12139055a
12139055c
12139056a
12139056c
12139057a
12139057c
12139058a
12139058c
12139059a
12139059c
12139060a
12139060c
12139061a
12139061c
12139062a
12139062c
12139063a
12139063c
12139064
12139064a
12139064c
nAm
12139065
12139065a
am
12139065c
12139066
12139066a
12139066c
12139067
12139067a
12139067c
12139068
12139068a
12139068c
12139069
12139069a
12139069c
12139070
12139070a
12139070c
12139071
12139071a
12139071c
12139072
12139072a
12139072c
12139073
12139073a
12139073c
12139074
12139074a
12139074c
12139075
12139075a
12139075c
12139076a
12139076c

nedaM samyag vyavasitaM maharSe karma vaikRtam


caNDAlasvasya haraNam abhakSyasya vizeSataH
sAdhv anyam anupazya tvam upAyaM prANadhAraNe
na mAMsalobhAt tapaso nAzas te syAn mahAmune
jAnato 'vihito mArgo na kAryo dharmasaMkaraH
mA sma dharmaM parityAkSIs tvaM hi dharmavid uttamaH
vizvAmitras tato rAjann ity ukto bharatarSabha
kSudhArtaH pratyuvAcedaM punar eva mahAmuniH
nirAhArasya sumahAn mama kAlo 'bhidhAvataH
na vidyate 'bhyupAyaz ca kaz cin me prANadhAraNe
yena tena vizeSeNa karmaNA yena kena cit
abhyujjIvet sIdamAnaH samartho dharmam Acaret
aindro dharmaH kSatriyANAM brAhmaNAnAm athAgnikaH
brahmavahnir mama balaM bhakSyAmi samayaM kSudhA
yathA yathA vai jIved dhi tat kartavyam apIDayA
jIvitaM maraNAc chreyo jIvan dharmam avApnuyAt
so 'haM jIvitam AkAGkSann abhakSasyApi bhakSaNam
vyavasye buddhipUrvaM vai tad bhavAn anumanyatAm
jIvan dharmaM cariSyAmi praNotsyAmy azubhAni ca
tapobhir vidyayA caiva jyotIMSIva mahat tamaH
zvapaca uvAca
naitat khAdan prApsyase prANam anyaM; nAyur dIrghaM nAmRtasyeva tRptim
bhikSAm anyAM bhikSa mA te mano 'stu; zvabhakSaNe zvA hy abhakSo dvijA
vizvAmitra uvAca
na durbhikSe sulabhaM mAMsam anyac; chvapAka nAnnaM na ca me 'sti vitt
kSudhArtaz cAham agatir nirAzaH; zvamAMse cAsmin SaDrasAn sAdhu manye
zvapaca uvAca
paJca paJcanakhA bhakSyA brahmakSatrasya vai dvija
yadi zAstraM pramANaM te mAbhakSye mAnasaM kRthAH
vizvAmitra uvAca
agastyenAsuro jagdho vAtApiH kSudhitena vai
aham ApadgataH kSubdho bhakSayiSye zvajAghanIm
zvapaca uvAca
bhikSAm anyAm Ahareti na caitat kartum arhasi
na nUnaM kAryam etad vai hara kAmaM zvajAghanIm
vizvAmitra uvAca
ziSTA vai kAraNaM dharme tadvRttam anuvartaye
parAM medhyAzanAd etAM bhakSyAM manye zvajAghanIm
zvapaca uvAca
asatA yat samAcIrNaM na sa dharmaH sanAtanaH
nAvRttam anukAryaM vai mA chalenAnRtaM kRthAH
vizvAmitra uvAca
na pAtakaM nAvamatam RSiH san kartum arhasi
samau ca zvamRgau manye tasmAd bhakSyA zvajAghanI
zvapaca uvAca
yad brAhmaNArthe kRtam arthitena; tenarSiNA tac ca bhakSyAdhikAram
sa vai dharmo yatra na pApam asti; sarvair upAyair hi sa rakSitavyaH
vizvAmitra uvAca
mitraM ca me brAhmaNaz cAyam AtmA; priyaz ca me pUjyatamaz ca loke
taM bhartukAmo 'ham imAM hariSye; nRzaMsAnAm IdRzAnAM na bibhye
zvapaca uvAca
kAmaM narA jIvitaM saMtyajanti; na cAbhakSyaiH pratikurvanti tatra
sarvAn kAmAn prApnuvantIha vidvan; priyasva kAmaM sahitaH kSudhA vai
vizvAmitra uvAca
sthAne tAvat saMzayaH pretyabhAve; niHsaMzayaM karmaNAM vA vinAzaH
ahaM punar varta ity AzayAtmA; mUlaM rakSan bhakSayiSyAmy abhakSyam
buddhyAtmake vyastam astIti tuSTo; mohAd ekatvaM yathA carma cakSuH
yady apy enaH saMzayAd AcarAmi; nAhaM bhaviSyAmi yathA tvam eva

12139077
12139077a
12139077c
12139078
12139078a
12139078c
12139079
12139079a
12139079c
12139080
12139080a
12139080c
12139081
12139081a
12139081c
12139082
12139082a
12139082c
12139083
12139083a
12139083c
12139084
12139084a
12139084c
12139085
12139085a
12139085c
a
12139086
12139086a
12139086c
12139087
12139087a
12139087c
12139088
12139088a
12139088c
12139089a
12139089c
12139090a
12139090c
12139091a
12139091c
12139092a
12139092c
12139093a
12139093c
12139094a
12139094c
12140001
12140001a
12140001c
12140002a
12140002c
12140003
12140003a
12140003c
12140004a
12140004c
12140005a

zvapaca uvAca
patanIyam idaM duHkham iti me vartate matiH
duSkRtI brAhmaNaM santaM yas tvAm aham upAlabhe
vizvAmitra uvAca
pibanty evodakaM gAvo maNDUkeSu ruvatsv api
na te 'dhikAro dharme 'sti mA bhUr AtmaprazaMsakaH
zvapaca uvAca
suhRd bhUtvAnuzAsmi tvA kRpA hi tvayi me dvija
tad evaM zreya Adhatsva mA lobhAc chvAnam AdithAH
vizvAmitra uvAca
suhRn me tvaM sukhepsuz ced Apado mAM samuddhara
jAne 'haM dharmato ''tmAnaM zvAnIm utsRja jAghanIm
zvapaca uvAca
naivotsahe bhavate dAtum etAM; nopekSituM hriyamANaM svam annam
ubhau syAvaH svamalenAvaliptau; dAtAhaM ca tvaM ca vipra pratIcchan
vizvAmitra uvAca
adyAham etad vRjinaM karma kRtvA; jIvaMz cariSyAmi mahApavitram
prapUtAtmA dharmam evAbhipatsye; yad etayor guru tad vai bravIhi
zvapaca uvAca
Atmaiva sAkSI kila lokakRtye; tvam eva jAnAsi yad atra duSTam
yo hy Adriyed bhakSyam iti zvamAMsaM; manye na tasyAsti vivarjanIyam
vizvAmitra uvAca
upAdAne khAdane vAsya doSaH; kAryo nyAyair nityam atrApavAdaH
yasmin na hiMsA nAnRte vAkyalezo; bhakSyakriyA tatra na tad garIyaH
zvapaca uvAca
yady eSa hetus tava khAdanasya; na te vedaH kAraNaM nAnyadharmaH
tasmAd abhakSye bhakSaNAd vA dvijendra; doSaM na pazyAmi yathedam Atth
vizvAmitra uvAca
na pAtakaM bhakSaNam asya dRSTaM; surAM pItvA patatItIha zabdaH
anyonyakarmANi tathA tathaiva; na lezamAtreNa kRtyaM hinasti
zvapaca uvAca
asthAnato hInataH kutsitAd vA; taM vidvAMsaM bAdhate sAdhuvRttam
sthAnaM punar yo labhate niSaGgAt; tenApi daNDaH sahitavya eva
bhISma uvAca
evam uktvA nivavRte mAtaGgaH kauzikaM tadA
vizvAmitro jahAraiva kRtabuddhiH zvajAghanIm
tato jagrAha paJcAGgIM jIvitArthI mahAmuniH
sadAras tAm upAkRtya vane yAto mahAmuniH
etasminn eva kAle tu pravavarSAtha vAsavaH
saMjIvayan prajAH sarvA janayAm Asa cauSadhIH
vizvAmitro 'pi bhagavAMs tapasA dagdhakilbiSaH
kAlena mahatA siddhim avApa paramAdbhutAm
evaM vidvAn adInAtmA vyasanastho jijIviSuH
sarvopAyair upAyajJo dInam AtmAnam uddharet
etAM buddhiM samAsthAya jIvitavyaM sadA bhavet
jIvan puNyam avApnoti naro bhadrANi pazyati
tasmAt kaunteya viduSA dharmAdharmavinizcaye
buddhim AsthAya loke 'smin vartitavyaM yatAtmanA
yudhiSThira uvAca
yad idaM ghoram uddiSTam azraddheyam ivAnRtam
asti svid dasyumaryAdA yAm ahaM parivarjaye
saMmuhyAmi viSIdAmi dharmo me zithilIkRtaH
udyamaM nAdhigacchAmi kutaz cit paricintayan
bhISma uvAca
naitac chuddhAgamAd eva tava dharmAnuzAsanam
prajJAsamavatAro 'yaM kavibhiH saMbhRtaM madhu
bahvyaH pratividhAtavyAH prajJA rAjJA tatas tataH
naikazAkhena dharmeNa yAtraiSA saMpravartate
buddhisaMjananaM rAjJAM dharmam AcaratAM sadA

12140005c
12140006a
12140006c
12140007a
12140007c
12140008a
12140008c
12140009a
12140009c
12140010a
12140010c
12140011a
12140011c
12140012a
12140012c
12140013a
12140013c
12140014a
12140014c
12140015a
12140015c
12140015e
12140016a
12140016c
12140017a
12140017c
12140018a
12140018c
12140019a
12140019c
12140020a
12140020c
12140021a
12140021c
12140022a
12140022c
12140023a
12140023c
12140024a
12140024c
12140024e
12140025a
12140025c
12140026a
12140026c
12140027a
12140027c
12140028a
12140028c
12140029a
12140029c
12140030a
12140030c
12140031a
12140031c
12140032a
12140032c
12140033a
12140033c
12140034

jayo bhavati kauravya tadA tad viddhi me vacaH


buddhizreSThA hi rAjAno jayanti vijayaiSiNaH
dharmaH pratividhAtavyo buddhyA rAjJA tatas tataH
naikazAkhena dharmeNa rAjJAM dharmo vidhIyate
durbalasya kutaH prajJA purastAd anudAhRtA
advaidhajJaH pathi dvaidhe saMzayaM prAptum arhati
buddhidvaidhaM veditavyaM purastAd eva bhArata
pArzvataHkaraNaM prajJA viSUcI tv ApagA iva
janas tUccAritaM dharmaM vijAnAty anyathAnyathA
samyagvijJAninaH ke cin mithyAvijJAnino 'pare
tad vai yathAtathaM buddhvA jJAnam Adadate satAm
parimuSNanti zAstrANi dharmasya paripanthinaH
vaiSamyam arthavidyAnAM nairarthyAt khyApayanti te
AjijIviSavo vidyAM yazaskAmAH samantataH
te sarve narapApiSThA dharmasya paripanthinaH
apakvamatayo mandA na jAnanti yathAtatham
sadA hy azAstrakuzalAH sarvatrApariniSThitAH
parimuSNanti zAstrANi zAstradoSAnudarzinaH
vijJAnam atha vidyAnAM na samyag iti vartate
nindayA paravidyAnAM svAM vidyAM khyApayanti ye
vAgastrA vAkchurImattvA dugdhavidyAphalA iva
tAn vidyAvaNijo viddhi rAkSasAn iva bhArata
vyAjena kRtsno vidito dharmas te parihAsyate
na dharmavacanaM vAcA na buddhyA ceti naH zrutam
iti bArhaspataM jJAnaM provAca maghavA svayam
na tv eva vacanaM kiM cid animittAd ihocyate
svavinItena zAstreNa vyavasyanti tathApare
lokayAtrAm ihaike tu dharmam Ahur manISiNaH
samuddiSTaM satAM dharmaM svayam Uhen na paNDitaH
amarSAc chAstrasaMmohAd avijJAnAc ca bhArata
zAstraM prAjJasya vadataH samUhe yAty adarzanam
AgatAgamayA buddhyA vacanena prazasyate
ajJAnAj jJAnahetutvAd vacanaM sAdhu manyate
anapAhatam evedaM nedaM zAstram apArthakam
daiteyAn uzanAH prAha saMzayacchedane purA
jJAnam avyapadezyaM hi yathA nAsti tathaiva tat
tena tvaM chinnamUlena kaM toSayitum arhasi
atathyavihitaM yo vA nedaM vAkyam upAznuyAt
ugrAyaiva hi sRSTo 'si karmaNe na tv avekSase
aGgemAm anvavekSasva rAjanItiM bubhUSitum
yayA pramucyate tv anyo yadarthaM ca pramodate
ajo 'zvaH kSatram ity etat sadRzaM brahmaNA kRtam
tasmAn natIkSNabhUtAnAM yAtrA kA cit prasidhyati
yas tv avadhyavadhe doSaH sa vadhyasyAvadhe smRtaH
eSaiva khalu maryAdA yAm ayaM parivarjayet
tasmAt tIkSNaH prajA rAjA svadharme sthApayed uta
anyonyaM bhakSayanto hi pracareyur vRkA iva
yasya dasyugaNA rASTre dhvAGkSA matsyAJ jalAd iva
viharanti parasvAni sa vai kSatriyapAMsanaH
kulInAn sacivAn kRtvA vedavidyAsamanvitAn
prazAdhi pRthivIM rAjan prajA dharmeNa pAlayan
vihInajam akarmANaM yaH pragRhNAti bhUmipaH
ubhayasyAvizeSajJas tad vai kSatraM napuMsakam
naivograM naiva cAnugraM dharmeNeha prazasyate
ubhayaM na vyatikrAmed ugro bhUtvA mRdur bhava
kaSTaH kSatriyadharmo 'yaM sauhRdaM tvayi yat sthitam
ugre karmaNi sRSTo 'si tasmAd rAjyaM prazAdhi vai
aziSTanigraho nityaM ziSTasya paripAlanam
iti zakro 'bravId dhImAn Apatsu bharatarSabha
yudhiSThira uvAca

12140034a
12140034c
12140035
12140035a
12140035c
12140036a
12140036c
12140037a
12140037c
12141001
12141001a
12141001c
12141002
12141002a
12141002c
12141003a
12141003c
12141004a
12141004c
12141005
12141005a
12141005c
12141006
12141006a
12141006c
12141007a
12141007c
12141008a
12141008c
12141009a
12141009c
12141010a
12141010c
12141011a
12141011c
12141012a
12141012c
12141013a
12141013c
12141014a
12141014c
12141015a
12141015c
12141016a
12141016c
12141017a
12141017c
12141018a
12141018c
12141019a
12141019c
12141020a
12141020c
12141021a
12141021c
12141022a
12141022c
12141023a
12141023c
12141024a

asti svid dasyumaryAdA yAm anyo nAtilaGghayet


pRcchAmi tvAM satAM zreSTha tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
brAhmaNAn eva seveta vidyAvRddhAMs tapasvinaH
zrutacAritravRttADhyAn pavitraM hy etad uttamam
yA devatAsu vRttis te sAstu vipreSu sarvadA
kruddhair hi vipraiH karmANi kRtAni bahudhA nRpa
teSAM prItyA yazo mukhyam aprItyA tu viparyayaH
prItyA hy amRtavad viprAH kruddhAz caiva yathA viSam
yudhiSThira uvAca
pitAmaha mahAprAjJa sarvazAstravizArada
zaraNaM pAlayAnasya yo dharmas taM vadasva me
bhISma uvAca
mahAn dharmo mahArAja zaraNAgatapAlane
arhaH praSTuM bhavAMz caiva praznaM bharatasattama
nRgaprabhRtayo rAjan rAjAnaH zaraNAgatAn
paripAlya mahArAja saMsiddhiM paramAM gatAH
zrUyate hi kapotena zatruH zaraNam AgataH
pUjitaz ca yathAnyAyaM svaiz ca mAMsair nimantritaH
yudhiSThira uvAca
kathaM kapotena purA zatruH zaraNam AgataH
svamAMsair bhojitaH kAM ca gatiM lebhe sa bhArata
bhISma uvAca
zRNu rAjan kathAM divyAM sarvapApapraNAzinIm
nRpater mucukundasya kathitAM bhArgaveNa ha
imam arthaM purA pArtha mucukundo narAdhipaH
bhArgavaM paripapraccha praNato bharatarSabha
tasmai zuzrUSamANAya bhArgavo 'kathayat kathAm
iyaM yathA kapotena siddhiH prAptA narAdhipa
dharmanizcayasaMyuktAM kAmArthasahitAM kathAm
zRNuSvAvahito rAjan gadato me mahAbhuja
kaz cit kSudrasamAcAraH pRthivyAM kAlasaMmataH
cacAra pRthivIM pApo ghoraH zakunilubdhakaH
kAkola iva kRSNAGgo rUkSaH pApasamAhitaH
yavamadhyaH kRzagrIvo hrasvapAdo mahAhanuH
naiva tasya suhRt kaz cin na saMbandhI na bAndhavaH
sa hi taiH saMparityaktas tena ghoreNa karmaNA
sa vai kSArakam AdAya dvijAn hatvA vane sadA
cakAra vikrayaM teSAM pataMgAnAM narAdhipa
evaM tu vartamAnasya tasya vRttiM durAtmanaH
agamat sumahAn kAlo na cAdharmam abudhyata
tasya bhAryAsahAyasya ramamANasya zAzvatam
daivayogavimUDhasya nAnyA vRttir arocata
tataH kadA cit tasyAtha vanasthasya samudgataH
pAtayann iva vRkSAMs tAn sumahAn vAtasaMbhramaH
meghasaMkulam AkAzaM vidyunmaNDalamaNDitam
saMchannaM sumuhUrtena nausthAneneva sAgaraH
vAridhArAsamUhaiz ca saMprahRSTaH zatakratuH
kSaNena pUrayAm Asa salilena vasuMdharAm
tato dhArAkule loke saMbhraman naSTacetanaH
zItArtas tad vanaM sarvam AkulenAntarAtmanA
naiva nimnaM sthalaM vApi so 'vindata vihaMgahA
pUrito hi jalaughena mArgas tasya vanasya vai
pakSiNo vAtavegena hatA lInAs tadAbhavan
mRgAH siMhA varAhAz ca sthalAny Azritya tasthire
mahatA vAtavarSeNa trAsitAs te vanaukasaH
bhayArtAz ca kSudhArtAz ca babhramuH sahitA vane
sa tu zItahatair gAtrair jagAmaiva na tasthivAn
so 'pazyad vanaSaNDeSu meghanIlaM vanaspatim
tArADhyaM kumudAkAram AkAzaM nirmalaM ca ha

12141024c
12141025a
12141025c
12141025e
12141026a
12141026c
12141027a
12141027c
12142001
12142001a
12142001c
12142002a
12142002c
12142003a
12142003c
12142004a
12142004c
12142005a
12142005c
12142006a
12142006c
12142007a
12142007c
12142008a
12142008c
12142009a
12142009c
12142010a
12142010c
12142011a
12142011c
12142012a
12142012c
12142013a
12142013c
12142014a
12142014c
12142015a
12142015c
12142016a
12142016c
12142017a
12142017c
12142018a
12142018c
12142019a
12142019c
12142019e
12142020a
12142020c
12142021a
12142021c
12142022a
12142022c
12142023a
12142023c
12142024a
12142024c
12142025a
12142025c

meghair muktaM nabho dRSTvA lubdhakaH zItavihvalaH


dizo 'valokayAm Asa velAM caiva durAtmavAn
dUre grAmanivezaz ca tasmAd dezAd iti prabho
kRtabuddhir vane tasmin vastuM tAM rajanIM tadA
so 'JjaliM prayataH kRtvA vAkyam Aha vanaspatim
zaraNaM yAmi yAny asmin daivatAnIha bhArata
sa zilAyAM ziraH kRtvA parNAny AstIrya bhUtale
duHkhena mahatAviSTas tataH suSvApa pakSihA
bhISma uvAca
atha vRkSasya zAkhAyAM vihaMgaH sasuhRjjanaH
dIrghakAloSito rAjaMs tatra citratanUruhaH
tasya kAlyaM gatA bhAryA carituM nAbhyavartata
prAptAM ca rajanIM dRSTvA sa pakSI paryatapyata
vAtavarSaM mahac cAsIn na cAgacchati me priyA
kiM nu tat kAraNaM yena sAdyApi na nivartate
api svasti bhavet tasyAH priyAyA mama kAnane
tayA virahitaM hIdaM zUnyam adya gRhaM mama
yadi sA raktanetrAntA citrAGgI madhurasvarA
adya nAbhyeti me kAntA na kAryaM jIvitena me
patidharmaratA sAdhvI prANebhyo 'pi garIyasI
sA hi zrAntaM kSudhArtaM ca jAnIte mAM tapasvinI
anuraktA hitA caiva snigdhA caiva pativratA
yasya vai tAdRzI bhAryA dhanyaH sa manujo bhuvi
bhAryA hi paramo nAthaH puruSasyeha paThyate
asahAyasya loke 'smi&l lokayAtrAsahAyinI
tathA rogAbhibhUtasya nityaM kRcchragatasya ca
nAsti bhAryAsamaM kiM cin narasyArtasya bheSajam
nAsti bhAryAsamo bandhur nAsti bhAryAsamA gatiH
nAsti bhAryAsamo loke sahAyo dharmasAdhanaH
evaM vilapatas tasya dvijasyArtasya tatra vai
gRhItA zakunaghnena bhAryA zuzrAva bhAratIm
na sA strIty abhibhASA syAd yasyA bhartA na tuSyati
agnisAkSikam apy etad bhartA hi zaraNaM striyaH
iti saMcintya duHkhArtA bhartAraM duHkhitaM tadA
kapotI lubdhakenAtha yattA vacanam abravIt
hanta vakSyAmi te zreyaH zrutvA ca kuru tat tathA
zaraNAgatasaMtrAtA bhava kAnta vizeSataH
eSa zAkunikaH zete tava vAsaM samAzritaH
zItArtaz ca kSudhArtaz ca pUjAm asmai prayojaya
yo hi kaz cid dvijaM hanyAd gAM vA lokasya mAtaram
zaraNAgataM ca yo hanyAt tulyaM teSAM ca pAtakam
yAsmAkaM vihitA vRttiH kApotI jAtidharmataH
sA nyAyyAtmavatA nityaM tvadvidhenAbhivartitum
yas tu dharmaM yathAzakti gRhastho hy anuvartate
sa pretya labhate lokAn akSayAn iti zuzruma
sa tvaM saMtAnavAn adya putravAn api ca dvija
tat svadehe dayAM tyaktvA dharmArthau parigRhya vai
pUjAm asmai prayuGkSva tvaM prIyetAsya mano yathA
iti sA zakunI vAkyaM kSArakasthA tapasvinI
atiduHkhAnvitA procya bhartAraM samudaikSata
sa patnyA vacanaM zrutvA dharmayuktisamanvitam
harSeNa mahatA yukto bASpavyAkulalocanaH
taM vai zAkunikaM dRSTvA vidhidRSTena karmaNA
pUjayAm Asa yatnena sa pakSI pakSijIvinam
uvAca ca svAgataM te brUhi kiM karavANy aham
saMtApaz ca na kartavyaH svagRhe vartate bhavAn
tad bravItu bhavAn kSipraM kiM karomi kim icchasi
praNayena bravImi tvAM tvaM hi naH zaraNAgataH
zaraNAgatasya kartavyam Atithyam iha yatnataH
paJcayajJapravRttena gRhasthena vizeSataH

12142026a
12142026c
12142027a
12142027c
12142028a
12142028c
12142029a
12142029c
12142030a
12142030c
12142031a
12142031c
12142032a
12142032c
12142033a
12142033c
12142034a
12142034c
12142035a
12142035c
12142036a
12142036c
12142037a
12142037c
12142038a
12142038c
12142039a
12142039c
12142040a
12142040c
12142041a
12142041c
12142042a
12142042c
12142043a
12142043c
12142044a
12142044c
12143001
12143001a
12143001c
12143002a
12143002c
12143003a
12143003c
12143003e
12143004a
12143004c
12143005a
12143005c
12143006a
12143006c
12143007a
12143007c
12143008a
12143008c
12143008e
12143009a
12143009c
12143010a

paJcayajJAMs tu yo mohAn na karoti gRhAzramI


tasya nAyaM na ca paro loko bhavati dharmataH
tad brUhi tvaM suvisrabdho yat tvaM vAcA vadiSyasi
tat kariSyAmy ahaM sarvaM mA tvaM zoke manaH kRthAH
tasya tad vacanaM zrutvA zakuner lubdhako 'bravIt
bAdhate khalu mA zItaM himatrANaM vidhIyatAm
evam uktas tataH pakSI parNAny AstIrya bhUtale
yathAzuSkANi yatnena jvalanArthaM drutaM yayau
sa gatvAGgArakarmAntaM gRhItvAgnim athAgamat
tataH zuSkeSu parNeSu pAvakaM so 'bhyadIdipat
susaMdIptaM mahat kRtvA tam Aha zaraNAgatam
pratApaya suvisrabdhaM svagAtrANy akutobhayaH
sa tathoktas tathety uktvA lubdho gAtrANy atApayat
agnipratyAgataprANas tataH prAha vihaMgamam
dattam AhAram icchAmi tvayA kSud bAdhate hi mAm
tad vacaH sa pratizrutya vAkyam Aha vihaMgamaH
na me 'sti vibhavo yena nAzayAmi tava kSudhAm
utpannena hi jIvAmo vayaM nityaM vanaukasaH
saMcayo nAsti cAsmAkaM munInAm iva kAnane
ity uktvA sa tadA tatra vivarNavadano 'bhavat
kathaM nu khalu kartavyam iti cintAparaH sadA
babhUva bharatazreSTha garhayan vRttim AtmanaH
muhUrtAl labdhasaMjJas tu sa pakSI pakSighAtakam
uvAca tarpayiSye tvAM muhUrtaM pratipAlaya
ity uktvA zuSkaparNaiH sa saMprajvAlya hutAzanam
harSeNa mahatA yuktaH kapotaH punar abravIt
devAnAM ca munInAM ca pitqNAM ca mahAtmanAm
zrutapUrvo mayA dharmo mahAn atithipUjane
kuruSvAnugrahaM me 'dya satyam etad bravImi te
nizcitA khalu me buddhir atithipratipUjane
tataH satyapratijJo vai sa pakSI prahasann iva
tam agniM triH parikramya praviveza mahIpate
agnimadhyaM praviSTaM taM lubdho dRSTvAtha pakSiNam
cintayAm Asa manasA kim idaM nu kRtaM mayA
aho mama nRzaMsasya garhitasya svakarmaNA
adharmaH sumahAn ghoro bhaviSyati na saMzayaH
evaM bahuvidhaM bhUri vilalApa sa lubdhakaH
garhayan svAni karmANi dvijaM dRSTvA tathAgatam
bhISma uvAca
tatas taM lubdhakaH pazyan kRpayAbhipariplutaH
kapotam agnau patitaM vAkyaM punar uvAca ha
kim IdRzaM nRzaMsena mayA kRtam abuddhinA
bhaviSyati hi me nityaM pAtakaM hRdi jIvataH
sa vinindann athAtmAnaM punaH punar uvAca ha
dhiG mAm astu sudurbuddhiM sadA nikRtinizcayam
zubhaM karma parityajya yo 'haM zakunilubdhakaH
nRzaMsasya mamAdyAyaM pratyAdezo na saMzayaH
dattaH svamAMsaM dadatA kapotena mahAtmanA
so 'haM tyakSye priyAn prANAn putradAraM visRjya ca
upadiSTo hi me dharmaH kapotenAtidharmiNA
adya prabhRti dehaM svaM sarvabhogair vivarjitam
yathA svalpaM jalaM grISme zoSayiSyAmy ahaM tathA
kSutpipAsAtapasahaH kRzo dhamanisaMtataH
upavAsair bahuvidhaiz cariSye pAralaukikam
aho dehapradAnena darzitAtithipUjanA
tasmAd dharmaM cariSyAmi dharmo hi paramA gatiH
dRSTo hi dharmo dharmiSThair yAdRzo vihagottame
evam uktvA vinizcitya raudrakarmA sa lubdhakaH
mahAprasthAnam Azritya prayayau saMzitavrataH
tato yaSTiM zalAkAz ca kSArakaM paJjaraM tathA

12143010c
12144001
12144001a
12144001c
12144002a
12144002c
12144002e
12144003a
12144003c
12144004a
12144004c
12144005a
12144005c
12144006a
12144006c
12144007a
12144007c
12144008a
12144008c
12144009a
12144009c
12144010a
12144010c
12144011a
12144011c
12144012a
12144012c
12145001
12145001a
12145001c
12145002a
12145002c
12145003a
12145003c
12145004a
12145004c
12145004e
12145005a
12145005c
12145006a
12145006c
12145007a
12145007c
12145008a
12145008c
12145009a
12145009c
12145010a
12145010c
12145011a
12145011c
12145012a
12145012c
12145013a
12145013c
12145014a
12145014c
12145015a
12145015c
12145016a

tAMz ca baddhA kapotAn sa saMpramucyotsasarja ha


bhISma uvAca
tato gate zAkunike kapotI prAha duHkhitA
saMsmRtya bhartAram atho rudatI zokamUrchitA
nAhaM te vipriyaM kAnta kadA cid api saMsmare
sarvA vai vidhavA nArI bahuputrApi khecara
zocyA bhavati bandhUnAM patihInA manasvinI
lAlitAhaM tvayA nityaM bahumAnAc ca sAntvitA
vacanair madhuraiH snigdhair asakRt sumanoharaiH
kandareSu ca zailAnAM nadInAM nirjhareSu ca
drumAgreSu ca ramyeSu ramitAhaM tvayA priya
AkAzagamane caiva sukhitAhaM tvayA sukham
vihRtAsmi tvayA kAnta tan me nAdyAsti kiM cana
mitaM dadAti hi pitA mitaM mAtA mitaM sutaH
amitasya tu dAtAraM bhartAraM kA na pUjayet
nAsti bhartRsamo nAtho na ca bhartRsamaM sukham
visRjya dhanasarvasvaM bhartA vai zaraNaM striyAH
na kAryam iha me nAtha jIvitena tvayA vinA
patihInApi kA nArI satI jIvitum utsahet
evaM vilapya bahudhA karuNaM sA suduHkhitA
pativratA saMpradIptaM praviveza hutAzanam
tataz citrAmbaradharaM bhartAraM sAnvapazyata
vimAnasthaM sukRtibhiH pUjyamAnaM mahAtmabhiH
citramAlyAmbaradharaM sarvAbharaNabhUSitam
vimAnazatakoTIbhir AvRtaM puNyakIrtibhiH
tataH svargagataH pakSI bhAryayA saha saMgataH
karmaNA pUjitas tena reme tatra sa bhAryayA
bhISma uvAca
vimAnasthau tu tau rAja&l lubdhako vai dadarza ha
dRSTvA tau daMpatI duHkhAd acintayata sadgatim
kIdRzeneha tapasA gaccheyaM paramAM gatim
iti buddhyA vinizcitya gamanAyopacakrame
mahAprasthAnam Azritya lubdhakaH pakSijIvanaH
nizceSTo mArutAhAro nirmamaH svargakAGkSayA
tato 'pazyat suvistIrNaM hRdyaM padmavibhUSitam
nAnAdvijagaNAkIrNaM saraH zItajalaM zubham
pipAsArto 'pi tad dRSTvA tRptaH syAn nAtra saMzayaH
upavAsakRzo 'tyarthaM sa tu pArthiva lubdhakaH
upasarpata saMhRSTaH zvApadAdhyuSitaM vanam
mahAntaM nizcayaM kRtvA lubdhakaH praviveza ha
pravizann eva ca vanaM nigRhItaH sa kaNTakaiH
sa kaNTakavibhugnAGgo lohitArdrIkRtacchaviH
babhrAma tasmin vijane nAnAmRgasamAkule
tato drumANAM mahatAM pavanena vane tadA
udatiSThata saMgharSAt sumahAn havyavAhanaH
tad vanaM vRkSasaMkIrNaM latAviTapasaMkulam
dadAha pAvakaH kruddho yugAntAgnisamaprabhaH
sajvAlaiH pavanoddhUtair visphuliGgaiH samanvitaH
dadAha tad vanaM ghoraM mRgapakSisamAkulam
tataH sa dehamokSArthaM saMprahRSTena cetasA
abhyadhAvata saMvRddhaM pAvakaM lubdhakas tadA
tatas tenAgninA dagdho lubdhako naSTakilbiSaH
jagAma paramAM siddhiM tadA bharatasattama
tataH svargastham AtmAnaM so 'pazyad vigatajvaraH
yakSagandharvasiddhAnAM madhye bhrAjantam indravat
evaM khalu kapotaz ca kapotI ca pativratA
lubdhakena saha svargaM gatAH puNyena karmaNA
yApi caivaMvidhA nArI bhartAram anuvartate
virAjate hi sA kSipraM kapotIva divi sthitA
evam etat purA vRttaM lubdhakasya mahAtmanaH

12145016c
12145017a
12145017c
12145018a
12145018c
12145018e
12146001
12146001a
12146001c
12146002
12146002a
12146002c
12146003a
12146003c
12146004a
12146004c
12146005a
12146005c
12146006a
12146006c
12146007a
12146007c
12146008a
12146008c
12146009a
12146009c
12146010a
12146010c
12146011a
12146011c
12146012a
12146012c
12146013a
12146013c
12146014a
12146014c
12146015a
12146015c
12146016a
12146016c
12146017a
12146017c
12146018a
12146018c
12147001
12147001a
12147001c
12147002a
12147002c
12147003a
12147003c
12147004a
12147004c
12147005a
12147005c
12147006a
12147006c
12147007a
12147007c
12147008a

kapotasya ca dharmiSThA gatiH puNyena karmaNA


yaz cedaM zRNuyAn nityaM yaz cedaM parikIrtayet
nAzubhaM vidyate tasya manasApi pramAdyataH
yudhiSThira mahAn eSa dharmo dharmabhRtAM vara
goghneSv api bhaved asmin niSkRtiH pApakarmaNaH
niSkRtir na bhavet tasmin yo hanyAc charaNAgatam
yudhiSThira uvAca
abuddhipUrvaM yaH pApaM kuryAd bharatasattama
mucyate sa kathaM tasmAd enasas tad vadasva me
bhISma uvAca
atra te varNayiSye 'ham itihAsaM purAtanam
indrotaH zaunako vipro yad Aha janamejayam
AsId rAjA mahAvIryaH pArikSij janamejayaH
abuddhipUrvaM brahmahatyA tam Agacchan mahIpatim
taM brAhmaNAH sarva eva tatyajuH sapurohitAH
jagAma sa vanaM rAjA dahyamAno divAnizam
sa prajAbhiH parityaktaz cakAra kuzalaM mahat
ativelaM tapas tepe dahyamAnaH sa manyunA
tatretihAsaM vakSyAmi dharmasyAsyopabRMhaNam
dahyamAnaH pApakRtyA jagAma janamejayaH
variSyamANa indrotaM zaunakaM saMzitavratam
samAsAdyopajagrAha pAdayoH paripIDayan
tato bhIto mahAprAjJo jagarhe subhRzaM tadA
kartA pApasya mahato bhrUNahA kim ihAgataH
kiM tavAsmAsu kartavyaM mA mA sprAkSIH kathaM cana
gaccha gaccha na te sthAnaM prINAty asmAn iha dhruvam
rudhirasyeva te gandhaH zavasyeva ca darzanam
azivaH zivasaMkAzo mRto jIvann ivATasi
antarmRtyur azuddhAtmA pApam evAnucintayan
prabudhyase prasvapiSi vartase carase sukhI
moghaM te jIvitaM rAjan parikliSTaM ca jIvasi
pApAyeva ca sRSTo 'si karmaNe ha yavIyase
bahu kalyANam icchanta Ihante pitaraH sutAn
tapasA devatejyAbhir vandanena titikSayA
pitRvaMzam imaM pazya tvatkRte narakaM gatam
nirarthAH sarva evaiSAm AzAbandhAs tvadAzrayAH
yAn pUjayanto vindanti svargam Ayur yazaH sukham
teSu te satataM dveSo brAhmaNeSu nirarthakaH
imaM lokaM vimucya tvam avAGmUrdhA patiSyasi
azAzvatIH zAzvatIz ca samAH pApena karmaNA
adyamAno jantugRdhraiH zitikaNThair ayomukhaiH
tato 'pi punar AvRttaH pApayoniM gamiSyasi
yad idaM manyase rAjan nAyam asti paraH kutaH
pratismArayitAras tvAM yamadUtA yamakSaye
bhISma uvAca
evam uktaH pratyuvAca taM muniM janamejayaH
garhyaM bhavAn garhayati nindyaM nindati mA bhavAn
dhikkAryaM mA dhikkurute tasmAt tvAhaM prasAdaye
sarvaM hIdaM svakRtaM me jvalAmy agnAv ivAhitaH
svakarmANy abhisaMdhAya nAbhinandati me manaH
prAptaM nUnaM mayA ghoraM bhayaM vaivasvatAd api
tat tu zalyam anirhRtya kathaM zakSyAmi jIvitum
sarvamanyUn vinIya tvam abhi mA vada zaunaka
mahAnasaM brAhmaNAnAM bhaviSyAmy arthavAn punaH
astu zeSaM kulasyAsya mA parAbhUd idaM kulam
na hi no brahmazaptAnAM zeSo bhavitum arhati
zrutIr alabhamAnAnAM saMvidaM vedanizcayAt
nirvidyamAnaH subhRzaM bhUyo vakSyAmi sAMpratam
bhUyaz caivAbhinaGkSanti nirdharmA nirjapA iva
arvAk ca pratitiSThanti pulindazabarA iva

12147008c
12147009a
12147009c
12147010
12147010a
12147010c
12147011a
12147011c
12147012a
12147012c
12147013a
12147013c
12147014a
12147014c
12147015
12147015a
12147015c
12147016
12147016a
12147016c
12147017a
12147017c
12147018a
12147018c
12147019a
12147019c
12147020a
12147020c
12147021a
12147021c
12147022
12147022a
12147022c
12148001
12148001a
12148001c
12148001e
12148002a
12148002c
12148002e
12148003a
12148003c
12148004a
12148004c
12148005a
12148005c
12148006a
12148006c
12148007a
12148007c
12148008a
12148008c
12148009a
12148009c
12148010a
12148010c
12148011a
12148011c
12148012a
12148012c

na hy ayajJA amuM lokaM prApnuvanti kathaM cana


avijJAyaiva me prajJAM bAlasyeva supaNDitaH
brahman piteva putrebhyaH prati mAM vAJcha zaunaka
zaunaka uvAca
kim AzcaryaM yataH prAjJo bahu kuryAd dhi sAMpratam
iti vai paNDito bhUtvA bhUtAnAM nopatapyati
prajJAprAsAdam Aruhya azocyaH zocate janAn
jagatIsthAn ivAdristhaH prajJayA pratipazyati
na copalabhate tatra na ca kAryANi pazyati
nirviNNAtmA parokSo vA dhikkRtaH sarvasAdhuSu
viditvobhayato vIryaM mAhAtmyaM veda Agame
kuruSveha mahAzAntiM brahmA zaraNam astu te
tad vai pAratrikaM cAru brAhmaNAnAm akupyatAm
atha cet tapyase pApair dharmaM ced anupazyasi
janamejaya uvAca
anutapye ca pApena na cAdharmaM carAmy aham
bubhUSuM bhajamAnaM ca prativAJchAmi zaunaka
zaunaka uvAca
chittvA stambhaM ca mAnaM ca prItim icchAmi te nRpa
sarvabhUtahite tiSTha dharmaM caiva pratismara
na bhayAn na ca kArpaNyAn na lobhAt tvAm upAhvaye
tAM me devA giraM satyAM zRNvantu brAhmaNaiH saha
so 'haM na kena cic cArthI tvAM ca dharmam upAhvaye
krozatAM sarvabhUtAnAm aho dhig iti kurvatAm
vakSyanti mAm adharmajJA vakSyanty asuhRdo janAH
vAcas tAH suhRdaH zrutvA saMjvariSyanti me bhRzam
ke cid eva mahAprAjJAH parijJAsyanti kAryatAm
jAnIhi me kRtaM tAta brAhmaNAn prati bhArata
yathA te matkRte kSemaM labheraMs tat tathA kuru
pratijAnIhi cAdrohaM brAhmaNAnAM narAdhipa
janamejaya uvAca
naiva vAcA na manasA na punar jAtu karmaNA
drogdhAsmi brAhmaNAn vipra caraNAv eva te spRze
zaunaka uvAca
tasmAt te 'haM pravakSyAmi dharmam AvRttacetase
zrImAn mahAbalas tuSTo yas tvaM dharmam avekSase
purastAd dAruNo bhUtvA sucitrataram eva tat
anugRhNanti bhUtAni svena vRttena pArthiva
kRtsne nUnaM sadasatI iti loko vyavasyati
yatra tvaM tAdRzo bhUtvA dharmam adyAnupazyasi
hitvA suruciraM bhakSyaM bhogAMz ca tapa AsthitaH
ity etad api bhUtAnAm adbhutaM janamejaya
yo durbalo bhaved dAtA kRpaNo vA tapodhanaH
anAzcaryaM tad ity Ahur nAtidUre hi vartate
etad eva hi kArpaNyaM samagram asamIkSitam
tasmAt samIkSayaiva syAd bhavet tasmiMs tato guNaH
yajJo dAnaM dayA vedAH satyaM ca pRthivIpate
paJcaitAni pavitrANi SaSThaM sucaritaM tapaH
tad eva rAjJAM paramaM pavitraM janamejaya
tena samyag gRhItena zreyAMsaM dharmam Apsyasi
puNyadezAbhigamanaM pavitraM paramaM smRtam
api hy udAharantImA gAthA gItA yayAtinA
yo martyaH pratipadyeta Ayur jIveta vA punaH
yajJam ekAntataH kRtvA tat saMnyasya tapaz caret
puNyam AhuH kurukSetraM sarasvatyAM pRthUdakam
yatrAvagAhya pItvA vA naivaM zvomaraNaM tapet
mahAsaraH puSkarANi prabhAsottaramAnase
kAlodaM tv eva gantAsi labdhAyur jIvite punaH
sarasvatIdRSadvatyau sevamAno 'nusaMcareH
svAdhyAyazIlaH sthAneSu sarveSu samupaspRzeH

12148013a
12148013c
12148014a
12148014c
12148015a
12148015c
12148016a
12148016c
12148017a
12148017c
12148018a
12148018c
12148019a
12148019c
12148020a
12148020c
12148021a
12148021c
12148022a
12148022c
12148022e
12148023a
12148023c
12148023e
12148024a
12148024c
12148024e
12148025a
12148025c
12148026a
12148026c
12148027a
12148027c
12148028a
12148028c
12148029a
12148029c
12148030
12148030a
12148030c
12148031a
12148031c
12148032a
12148032c
12148033a
12148033c
12148034
12148034a
12148034c
12148035a
12148035c
12149001
12149001a
12149001c
12149002a
12149002c
12149003a
12149003c
12149004a
12149004c

tyAgadharmaM pavitrANAM saMnyAsaM param abravIt


atrApy udAharantImA gAthAH satyavatA kRtAH
yathA kumAraH satyo vai na puNyo na ca pApakRt
na hy asti sarvabhUteSu duHkham asmin kutaH sukham
evaM prakRtibhUtAnAM sarvasaMsargayAyinAm
tyajatAM jIvitaM prAyo vivRte puNyapAtake
yat tv eva rAjJo jyAyo vai kAryANAM tad vadAmi te
balena saMvibhAgaiz ca jaya svargaM punISva ca
yasyaivaM balam ojaz ca sa dharmasya prabhur naraH
brAhmaNAnAM sukhArthaM tvaM paryehi pRthivIm imAm
yathaivainAn purAkSaipsIs tathaivainAn prasAdaya
api dhikkriyamANo 'pi tyajyamAno 'py anekadhA
Atmano darzanaM vidvan nAhantAsmIti mA krudhaH
ghaTamAnaH svakAryeSu kuru naiHzreyasaM param
himAgnighorasadRzo rAjA bhavati kaz cana
lAGgalAzanikalpo vA bhavaty anyaH paraMtapa
na niHzeSeNa mantavyam acikitsyena vA punaH
na jAtu nAham asmIti prasaktavyam asAdhuSu
vikarmaNA tapyamAnaH pAdAt pApasya mucyate
naitat kAryaM punar iti dvitIyAt parimucyate
cariSye dharmam eveti tRtIyAt parimucyate
kalyANam anumantavyaM puruSeNa bubhUSatA
ye sugandhIni sevante tathAgandhA bhavanti te
ye durgandhIni sevante tathAgandhA bhavanti te
tapazcaryAparaH sadyaH pApAd dhi parimucyate
saMvatsaram upAsyAgnim abhizastaH pramucyate
trINi varSANy upAsyAgniM bhrUNahA vipramucyate
yAvataH prANino hanyAt tajjAtIyAn svabhAvataH
pramIyamANAn unmocya bhrUNahA vipramucyate
api vApsu nimajjeta trir japann aghamarSaNam
yathAzvamedhAvabhRthas tathA tan manur abravIt
kSipraM praNudate pApaM satkAraM labhate tathA
api cainaM prasIdanti bhUtAni jaDamUkavat
bRhaspatiM devaguruM surAsurAH; sametya sarve nRpate 'nvayuJjan
dharme phalaM vettha kRte maharSe; tathetarasmin narake pApaloke
ubhe tu yasya sukRte bhavetAM; kiM svit tayos tatra jayottaraM syAt
AcakSva naH karmaphalaM maharSe; kathaM pApaM nudate puNyazIlaH
bRhaspatir uvAca
kRtvA pApaM pUrvam abuddhipUrvaM; puNyAni yaH kurute buddhipUrvam
sa tat pApaM nudate puNyazIlo; vAso yathA malinaM kSArayuktyA
pApaM kRtvA na manyeta nAham asmIti pUruSaH
cikIrSed eva kalyANaM zraddadhAno 'nasUyakaH
chidrANi vasanasyeva sAdhunA vivRNoti yaH
yaH pApaM puruSaH kRtvA kalyANam abhipadyate
yathAdityaH punar udyaMs tamaH sarvaM vyapohati
kalyANam Acarann evaM sarvaM pApaM vyapohati
bhISma uvAca
evam uktvA sa rAjAnam indroto janamejayam
yAjayAm Asa vidhivad vAjimedhena zaunakaH
tataH sa rAjA vyapanItakalmaSaH; zriyA yutaH prajvalitAgnirUpayA
viveza rAjyaM svam amitrakarzano; divaM yathA pUrNavapur nizAkaraH
bhISma uvAca
zRNu pArtha yathAvRttam itihAsaM purAtanam
gRdhrajambukasaMvAdaM yo vRtto vaidize purA
duHkhitAH ke cid AdAya bAlam aprAptayauvanam
kulasarvasvabhUtaM vai rudantaH zokavihvalAH
bAlaM mRtaM gRhItvAtha zmazAnAbhimukhAH sthitAH
aGkenAGkaM ca saMkramya rurudur bhUtale tadA
teSAM ruditazabdena gRdhro 'bhyetya vaco 'bravIt
ekAtmakam imaM loke tyaktvA gacchata mAciram

12149005a
12149005c
12149006a
12149006c
12149007a
12149007c
12149008a
12149008c
12149009a
12149009c
12149010a
12149010c
12149011a
12149011c
12149012a
12149012c
12149013a
12149013c
12149014a
12149014c
12149015a
12149015c
12149016a
12149016c
12149017a
12149017c
12149018a
12149018c
12149019a
12149019c
12149020a
12149020c
12149021a
12149021c
12149022a
12149022c
12149023a
12149023c
12149024a
12149024c
12149025a
12149025c
12149026a
12149026c
12149027
12149027a
12149027c
12149028
12149028a
12149028c
12149029a
12149029c
12149030a
12149030c
12149031a
12149031c
12149032a
12149032c
12149033a
12149033c

iha puMsAM sahasrANi strIsahasrANi caiva hi


samAnItAni kAlena kiM te vai jAtv abAndhavAH
saMpazyata jagat sarvaM sukhaduHkhair adhiSThitam
saMyogo viprayogaz ca paryAyeNopalabhyate
gRhItvA ye ca gacchanti ye 'nuyAnti ca tAn mRtAn
te 'py AyuSaH pramANena svena gacchanti jantavaH
alaM sthitvA zmazAne 'smin gRdhragomAyusaMkule
kaGkAlabahule ghore sarvaprANibhayaMkare
na punar jIvitaH kaz cit kAladharmam upAgataH
priyo vA yadi vA dveSyaH prANinAM gatir IdRzI
sarveNa khalu martavyaM martyaloke prasUyatA
kRtAntavihite mArge ko mRtaM jIvayiSyati
karmAntavihite loke cAstaM gacchati bhAskare
gamyatAM svam adhiSThAnaM sutasnehaM visRjya vai
tato gRdhravacaH zrutvA vikrozantas tadA nRpa
bAndhavAs te 'bhyagacchanta putram utsRjya bhUtale
vinizcityAtha ca tataH saMtyajantaH svam Atmajam
nirAzA jIvite tasya mArgam Aruhya dhiSThitAH
dhvAGkSAbhrasamavarNas tu bilAn niHsRtya jambukaH
gacchamAnAn sma tAn Aha nirghRNAH khalu mAnavAH
Adityo 'yaM sthito mUDhAH snehaM kuruta mA bhayam
bahurUpo muhUrtaz ca jIvetApi kadA cana
yUyaM bhUmau vinikSipya putrasnehavinAkRtAH
zmazAne putram utsRjya kasmAd gacchatha nirghRNAH
na vo 'sty asmin sute sneho bAle madhurabhASiNi
yasya bhASitamAtreNa prasAdam upagacchatha
na pazyatha sutasnehaM yAdRzaH pazupakSiNAm
na yeSAM dhArayitvA tAn kaz cid asti phalAgamaH
catuSpAt pakSikITAnAM prANinAM snehasaGginAm
paralokagatisthAnAM muniyajJakriyA iva
teSAM putrAbhirAmANAm iha loke paratra ca
na guNo dRzyate kaz cit prajAH saMdhArayanti ca
apazyatAM priyAn putrAn naiSAM zoko 'nutiSThati
na ca puSNanti saMvRddhAs te mAtApitarau kva cit
mAnuSANAM kutaH sneho yeSAM zoko bhaviSyati
imaM kulakaraM putraM kathaM tyaktvA gamiSyatha
ciraM muJcata bASpaM ca ciraM snehena pazyata
evaMvidhAni hISTAni dustyajAni vizeSataH
kSINasyAthAbhiyuktasya zmazAnAbhimukhasya ca
bAndhavA yatra tiSThanti tatrAnyo nAvatiSThate
sarvasya dayitAH prANAH sarvaH snehaM ca vindati
tiryagyoniSv api satAM snehaM pazyata yAdRzam
tyaktvA kathaM gacchethemaM padmalolAyatAkSakam
yathA navodvAhakRtaM snAnamAlyavibhUSitam
bhISma uvAca
jambukasya vacaH zrutvA kRpaNaM paridevataH
nyavartanta tadA sarve zavArthaM te sma mAnuSAH
gRdhra uvAca
aho dhik sunRzaMsena jambukenAlpamedhasA
kSudreNoktA hInasattvA mAnuSAH kiM nivartatha
paJcabhUtaparityaktaM zUnyaM kASThatvam Agatam
kasmAc chocatha nizceSTam AtmAnaM kiM na zocatha
tapaH kuruta vai tIvraM mucyadhvaM yena kilbiSAt
tapasA labhyate sarvaM vilApaH kiM kariSyati
aniSTAni ca bhAgyAni jAnIta saha mUrtibhiH
yena gacchati loko 'yaM dattvA zokam anantakam
dhanaM gAz ca suvarNaM ca maNiratnam athApi ca
apatyaM ca tapomUlaM tapoyogAc ca labhyate
yathAkRtA ca bhUteSu prApyate sukhaduHkhatA
gRhItvA jAyate jantur duHkhAni ca sukhAni ca

12149034a
12149034c
12149035a
12149035c
12149036a
12149036c
12149037a
12149037c
12149038a
12149038c
12149039a
12149039c
12149040a
12149040c
12149041a
12149041c
12149042
12149042a
12149042c
12149043a
12149043c
12149044a
12149044c
12149045a
12149045c
12149046a
12149046c
12149047a
12149047c
12149048a
12149048c
12149049a
12149049c
12149050
12149050a
12149050c
12149051a
12149051c
12149052a
12149052c
12149053a
12149053c
12149054a
12149054c
12149055a
12149055c
12149056a
12149056c
12149057a
12149057c
12149058a
12149058c
12149059a
12149059c
12149060
12149060a
12149060c
12149061a
12149061c
12149062a

na karmaNA pituH putraH pitA vA putrakarmaNA


mArgeNAnyena gacchanti tyaktvA sukRtaduSkRte
dharmaM carata yatnena tathAdharmAn nivartata
vartadhvaM ca yathAkAlaM daivateSu dvijeSu ca
zokaM tyajata dainyaM ca sutasnehAn nivartata
tyajyatAm ayam AkAze tataH zIghraM nivartata
yat karoti zubhaM karma tathAdharmaM sudAruNam
tat kartaiva samaznAti bAndhavAnAM kim atra hi
iha tyaktvA na tiSThanti bAndhavA bAndhavaM priyam
sneham utsRjya gacchanti bASpapUrNAvilekSaNAH
prAjJo vA yadi vA mUrkhaH sadhano nirdhano 'pi vA
sarvaH kAlavazaM yAti zubhAzubhasamanvitaH
kiM kariSyatha zocitvA mRtaM kim anuzocatha
sarvasya hi prabhuH kAlo dharmataH samadarzanaH
yauvanasthAMz ca bAlAMz ca vRddhAn garbhagatAn api
sarvAn Avizate mRtyur evaMbhUtam idaM jagat
jambuka uvAca
aho mandIkRtaH sneho gRdhreNehAlpamedhasA
putrasnehAbhibhUtAnAM yuSmAkaM zocatAM bhRzam
samaiH samyak prayuktaiz ca vacanaiH prazrayottaraiH
yad gacchatha jalasthAyaM sneham utsRjya dustyajam
aho putraviyogena mRtazUnyopasevanAt
krozatAM vai bhRzaM duHkhaM vivatsAnAM gavAm iva
adya zokaM vijAnAmi mAnuSANAM mahItale
snehaM hi karuNaM dRSTvA mamApy azrUNy athAgaman
yatno hi satataM kAryaH kRto daivena sidhyati
daivaM puruSakAraz ca kRtAntenopapadyate
anirvedaH sadA kAryo nirvedAd dhi kutaH sukham
prayatnAt prApyate hy arthaH kasmAd gacchatha nirdayAH
AtmamAMsopavRttaM ca zarIrArdhamayIM tanum
pitqNAM vaMzakartAraM vane tyaktvA kva yAsyatha
atha vAstaM gate sUrye saMdhyAkAla upasthite
tato neSyatha vA putram ihasthA vA bhaviSyatha
gRdhra uvAca
adya varSasahasraM me sAgraM jAtasya mAnuSAH
na ca pazyAmi jIvantaM mRtaM strIpuMnapuMsakam
mRtA garbheSu jAyante mriyante jAtamAtrakAH
vikramanto mriyante ca yauvanasthAs tathApare
anityAnIha bhAgyAni catuSpAt pakSiNAm api
jaGgamAjaGgamAnAM cApy Ayur agre 'vatiSThate
iSTadAraviyuktAz ca putrazokAnvitAs tathA
dahyamAnAH sma zokena gRhaM gacchanti nityadA
aniSTAnAM sahasrANi tatheSTAnAM zatAni ca
utsRjyeha prayAtA vai bAndhavA bhRzaduHkhitAH
tyajyatAm eSa nistejAH zUnyaH kASThatvam AgataH
anyadehaviSakto hi zAvaM kASTham upAsate
bhrAntajIvasya vai bASpaM kasmAd dhitvA na gacchatha
nirarthako hy ayaM sneho nirarthaz ca parigrahaH
na cakSurbhyAM na karNAbhyAM saMzRNoti samIkSate
tasmAd enaM samutsRjya svagRhAn gacchatAzu vai
mokSadharmAzritair vAkyair hetumadbhir aniSThuraiH
mayoktA gacchata kSipraM svaM svam eva nivezanam
prajJAvijJAnayuktena buddhisaMjJApradAyinA
vacanaM zrAvitA rUkSaM mAnuSAH saMnivartata
jambuka uvAca
imaM kanakavarNAbhaM bhUSaNaiH samalaMkRtam
gRdhravAkyAt kathaM putraM tyajadhvaM pitRpiNDadam
na snehasya virodho 'sti vilAparuditasya vai
mRtasyAsya parityAgAt tApo vai bhavitA dhruvam
zrUyate zambuke zUdre hate brAhmaNadArakaH

12149062c
12149063a
12149063c
12149064a
12149064c
12149065
12149065a
12149065c
12149066
12149066a
12149066c
12149067a
12149067c
12149068a
12149068c
12149069a
12149069c
12149070a
12149070c
12149071a
12149071c
12149072a
12149072c
12149073a
12149073c
12149074a
12149074c
12149075a
12149075c
12149076a
12149076c
12149077a
12149077c
12149078a
12149078c
12149079
12149079a
12149079c
12149080
12149080a
12149080c
12149081a
12149081c
12149082a
12149082c
12149083a
12149083c
12149083e
12149084a
12149084c
12149085a
12149085c
12149086a
12149086c
12149087a
12149087c
12149088a
12149088c
12149089
12149089a

jIvito dharmam AsAdya rAmAt satyaparAkramAt


tathA zvetasya rAjarSer bAlo diSTAntam AgataH
zvo 'bhUte dharmanityena mRtaH saMjIvitaH punaH
tathA kaz cid bhavet siddho munir vA devatApi vA
kRpaNAnAm anukrozaM kuryAd vo rudatAm iha
bhISma uvAca
ity uktAH saMnyavartanta zokArtAH putravatsalAH
aGke ziraH samAdhAya rurudur bahuvistaram
gRdhra uvAca
azrupAtapariklinnaH pANisparzanapIDitaH
dharmarAjaprayogAc ca dIrghAM nidrAM pravezitaH
tapasApi hi saMyukto na kAle nopahanyate
sarvasnehAvasAnaM tad idaM tat pretapattanam
bAlavRddhasahasrANi sadA saMtyajya bAndhavAH
dinAni caiva rAtrIz ca duHkhaM tiSThanti bhUtale
alaM nirbandham Agamya zokasya parivAraNam
apratyayaM kuto hy asya punar adyeha jIvitam
naiSa jambukavAkyena punaH prApsyati jIvitam
mRtasyotsRSTadehasya punar deho na vidyate
na vai mUrtipradAnena na jambukazatair api
zakyo jIvayituM hy eSa bAlo varSazatair api
api rudraH kumAro vA brahmA vA viSNur eva vA
varam asmai prayaccheyus tato jIved ayaM zizuH
na ca bASpavimokSeNa na cAzvAsakRtena vai
na dIrgharuditeneha punarjIvo bhaviSyati
ahaM ca kroSTukaz caiva yUyaM caivAsya bAndhavAH
dharmAdharmau gRhItveha sarve vartAmahe 'dhvani
apriyaM paruSaM cApi paradrohaM parastriyam
adharmam anRtaM caiva dUrAt prAjJo nivartayet
satyaM dharmaM zubhaM nyAyyaM prANinAM mahatIM dayAm
ajihmatvam azAThyaM ca yatnataH parimArgata
mAtaraM pitaraM caiva bAndhavAn suhRdas tathA
jIvato ye na pazyanti teSAM dharmaviparyayaH
yo na pazyati cakSurbhyAM neGgate ca kathaM cana
tasya niSThAvasAnAnte rudantaH kiM kariSyatha
bhISma uvAca
ity uktAs taM sutaM tyaktvA bhUmau zokapariplutAH
dahyamAnAH sutasnehAt prayayur bAndhavA gRhAn
jambuka uvAca
dAruNo martyaloko 'yaM sarvaprANivinAzanaH
iSTabandhuviyogaz ca tathaivAlpaM ca jIvitam
bahv alIkam asatyaM ca prativAdApriyaMvadam
imaM prekSya punarbhAvaM duHkhazokAbhivardhanam
na me mAnuSaloko 'yaM muhUrtam api rocate
aho dhig gRdhravAkyena saMnivartatha mAnuSAH
pradIptAH putrazokena yathaivAbuddhayas tathA
kathaM gacchatha sasnehAH sutasnehaM visRjya ca
zrutvA gRdhrasya vacanaM pApasyehAkRtAtmanaH
sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham
sukhaduHkhAnvite loke nehAsty ekam anantakam
imaM kSititale nyasya bAlaM rUpasamanvitam
kulazokAkaraM mUDhAH putraM tyaktvA kva yAsyatha
rUpayauvanasaMpannaM dyotamAnam iva zriyA
jIvantam enaM pazyAmi manasA nAtra saMzayaH
vinAzaz cApy anarho 'sya sukhaM prApsyatha mAnuSAH
putrazokAgnidagdhAnAM mRtam apy adya vaH kSamam
duHkhasaMbhAvanAM kRtvA dhArayitvA svayaM sukham
tyaktvA gamiSyatha kvAdya samutsRjyAlpabuddhivat
bhISma uvAca
tathA dharmavirodhena priyamithyAbhidhyAyinA

12149089c
12149090a
12149090c
12149091
12149091a
12149091c
12149092a
12149092c
12149093a
12149093c
12149094a
12149094c
12149095a
12149095c
12149096a
12149096c
12149097a
12149097c
12149098a
12149098c
12149099
12149099a
12149099c
12149100a
12149100c
12149101a
12149101c
12149102
12149102a
12149102c
12149103a
12149103c
12149104a
12149104c
12149105a
12149105c
12149106a
12149106c
12149107a
12149107c
12149108a
12149108c
12149109a
12149109c
12149110a
12149110c
12149111a
12149111c
12149112a
12149112c
12149113a
12149113c
12149114a
12149114c
12149115a
12149115c
12149116a
12149116c
12149116e
12149117a

zmazAnavAsinA nityaM rAtriM mRgayatA tadA


tato madhyasthatAM nItA vacanair amRtopamaiH
jambukena svakAryArthaM bAndhavAs tasya dhiSThitAH
gRdhra uvAca
ayaM pretasamAkIrNo yakSarAkSasasevitaH
dAruNaH kAnanoddezaH kauzikair abhinAditaH
bhImaH sughoraz ca tathA nIlameghasamaprabhaH
asmiJ zavaM parityajya pretakAryANy upAsata
bhAnur yAvan na yAty astaM yAvac ca vimalA dizaH
tAvad enaM parityajya pretakAryANy upAsata
nadanti paruSaM zyenAH zivAH krozanti dAruNAH
mRgendrAH pratinandanti ravir astaM ca gacchati
citAdhUmena nIlena saMrajyante ca pAdapAH
zmazAne ca nirAhArAH pratinandanti dehinaH
sarve vikrAntavIryAz ca asmin deze sudAruNAH
yuSmAn pradharSayiSyanti vikRtA mAMsabhojanAH
dUrAc cAyaM vanoddezo bhayam atra bhaviSyati
tyajyatAM kASThabhUto 'yaM mRSyatAM jAmbukaM vacaH
yadi jambukavAkyAni niSphalAny anRtAni ca
zroSyatha bhraSTavijJAnAs tataH sarve vinaGkSyatha
jambuka uvAca
sthIyatAM neha bhetavyaM yAvat tapati bhAskaraH
tAvad asmin sutasnehAd anirvedena vartata
svairaM rudata visrabdhAH svairaM snehena pazyata
sthIyatAM yAvad AdityaH kiM vaH kravyAdabhASitaiH
yadi gRdhrasya vAkyAni tIvrANi rabhasAni ca
gRhNIta mohitAtmAnaH suto vo na bhaviSyati
bhISma uvAca
gRdhro 'nastamite tv Aha gate 'stam iti jambukaH
mRtasya taM parijanam Ucatus tau kSudhAnvitau
svakAryadakSiNau rAjan gRdhro jambuka eva ca
kSutpipAsAparizrAntau zAstram Alambya jalpataH
tayor vijJAnaviduSor dvayor jambukapatriNoH
vAkyair amRtakalpair hi prAtiSThanta vrajanti ca
zokadainyasamAviSTA rudantas tasthire tadA
svakAryakuzalAbhyAM te saMbhrAmyante ha naipuNAt
tathA tayor vivadator vijJAnaviduSor dvayoH
bAndhavAnAM sthitAnAM ca upAtiSThata zaMkaraH
tatas tAn Aha manujAn varado 'smIti zUlabhRt
te pratyUcur idaM vAkyaM duHkhitAH praNatAH sthitAH
ekaputravihInAnAM sarveSAM jIvitArthinAm
putrasya no jIvadAnAj jIvitaM dAtum arhasi
evam uktaH sa bhagavAn vAripUrNena pANinA
jIvaM tasmai kumArAya prAdAd varSazatAya vai
tathA gomAyugRdhrAbhyAm adadat kSudvinAzanam
varaM pinAkI bhagavAn sarvabhUtahite rataH
tataH praNamya taM devaM zreyoharSasamanvitAH
kRtakRtyAH sukhaM hRSTAH prAtiSThanta tadA vibho
anirvedena dIrgheNa nizcayena dhruveNa ca
devadevaprasAdAc ca kSipraM phalam avApyate
pazya devasya saMyogaM bAndhavAnAM ca nizcayam
kRpaNAnAM hi rudatAM kRtam azrupramArjanam
pazya cAlpena kAlena nizcayAnveSaNena ca
prasAdaM zaMkarAt prApya duHkhitAH sukham Apnuvan
te vismitAH prahRSTAz ca putrasaMjIvanAt punaH
babhUvur bharatazreSTha prasAdAc chaMkarasya vai
tatas te tvaritA rAjaJ zrutvA zokam aghodbhavam
vivizuH putram AdAya nagaraM hRSTamAnasAH
eSA buddhiH samastAnAM cAturvarNye nidarzitA
dharmArthamokSasaMyuktam itihAsam imaM zubham

12149117c
12150001
12150001a
12150001c
12150002a
12150002c
12150003a
12150003c
12150004a
12150004c
12150005a
12150005c
12150006a
12150006c
12150007a
12150007c
12150008a
12150008c
12150009a
12150009c
12150010a
12150010c
12150011a
12150011c
12150012a
12150012c
12150013a
12150013c
12150014a
12150014c
12150015a
12150015c
12150016a
12150016c
12150017a
12150017c
12150018a
12150018c
12150019a
12150019c
12150020a
12150020c
12150021a
12150021c
12150022a
12150022c
12150023
12150023a
12150023c
12150024a
12150024c
12150025a
12150025c
12150026a
12150026c
12150027
12150027a
12150027c
12150028a
12150028c

zrutvA manuSyaH satatam iha pretya ca modate


bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
saMvAdaM bharatazreSTha zalmaleH pavanasya ca
himavantaM samAsAdya mahAn AsId vanaspatiH
varSapUgAbhisaMvRddhaH zAkhAskandhapalAzavAn
tatra sma mattA mAtaGgA dharmArtAH zramakarzitAH
vizramanti mahAbAho tathAnyA mRgajAtayaH
nalvamAtraparINAho ghanacchAyo vanaspatiH
zukazArikasaMghuSTaH phalavAn puSpavAn api
sArthikA vaNijaz cApi tApasAz ca vanaukasaH
vasanti vAsAn mArgasthAH suramye tarusattame
tasyA tA vipulAH zAkhA dRSTvA skandhAMz ca sarvataH
abhigamyAbravId enaM nArado bharatarSabha
aho nu ramaNIyas tvam aho cAsi manoramaH
prIyAmahe tvayA nityaM tarupravara zalmale
sadaiva zakunAs tAta mRgAz cAdhas tathA gajAH
vasanti tava saMhRSTA manoharatarAs tathA
tava zAkhA mahAzAkha skandhaM ca vipulaM tathA
na vai prabhagnAn pazyAmi mArutena kathaM cana
kiM nu te mArutas tAta prItimAn atha vA suhRt
tvAM rakSati sadA yena vane 'smin pavano dhruvam
vivAn hi pavanaH sthAnAd vRkSAn uccAvacAn api
parvatAnAM ca zikharANy AcAlayati vegavAn
zoSayaty eva pAtAlaM vivAn gandhavahaH zuciH
hradAMz ca saritaz caiva sAgarAMz ca tathaiva ha
tvAM saMrakSeta pavanaH sakhitvena na saMzayaH
tasmAd bahalazAkho 'si parNavAn puSpavAn api
idaM ca ramaNIyaM te pratibhAti vanaspate
yad ime vihagAs tAta ramante muditAs tvayi
eSAM pRthak samastAnAM zrUyate madhuraH svaraH
puSpasaMmodane kAle vAzatAM sumanoharam
tatheme muditA nAgAH svayUthakulazobhinaH
gharmArtAs tvAM samAsAdya sukhaM vindanti zalmale
tathaiva mRgajAtIbhir anyAbhir upazobhase
tathA sArthAdhivAsaiz ca zobhase meruvad druma
brAhmaNaiz ca tapaHsiddhais tApasaiH zramaNair api
triviSTapasamaM manye tavAyatanam eva ha
bandhutvAd atha vA sakhyAc chalmale nAtra saMzayaH
pAlayaty eva satataM bhImaH sarvatrago 'nilaH
nyagbhAvaM paramaM vAyoH zalmale tvam upAgataH
tavAham asmIti sadA yena rakSati mArutaH
na taM pazyAmy ahaM vRkSaM parvataM vApi taM dRDham
yo na vAyubalAd bhagnaH pRthivyAm iti me matiH
tvaM punaH kAraNair nUnaM zalmale rakSyase sadA
vAyunA saparIvAras tena tiSThasy asaMzayam
zalmalir uvAca
na me vAyuH sakhA brahman na bandhur na ca me suhRt
parameSThI tathA naiva yena rakSati mAnilaH
mama tejobalaM vAyor bhImam api hi nArada
kalAm aSTAdazIM prANair na me prApnoti mArutaH
Agacchan paramo vAyur mayA viSTambhito balAt
rujan drumAn parvatAMz ca yac cAnyad api kiM cana
sa mayA bahuzo bhagnaH prabhaJjan vai prabhaJjanaH
tasmAn na bibhye devarSe kruddhAd api samIraNAt
nArada uvAca
zalmale viparItaM te darzanaM nAtra saMzayaH
na hi vAyor balenAsti bhUtaM tulyabalaM kva cit
indro yamo vaizravaNo varuNaz ca jalezvaraH
na te 'pi tulyA marutaH kiM punas tvaM vanaspate

12150029a
12150029c
12150030a
12150030c
12150031a
12150031c
12150032a
12150032c
12150033a
12150033c
12150034a
12150034c
12150035a
12150035c
12150036a
12150036c
12151001
12151001a
12151001c
12151002a
12151002c
12151003a
12151003c
12151004a
12151004c
12151005a
12151005c
12151006a
12151006c
12151007a
12151007c
12151008a
12151008c
12151009a
12151009c
12151010a
12151010c
12151011a
12151011c
12151012a
12151012c
12151013a
12151013c
12151014a
12151014c
12151015a
12151015c
12151016a
12151016c
12151017a
12151017c
12151018a
12151018c
12151019a
12151019c
12151020a
12151020c
12151021a
12151021c
12151022a

yad dhi kiM cid iha prANi zalmale ceSTate bhuvi


sarvatra bhagavAn vAyuz ceSTAprANakaraH prabhuH
eSa ceSTayate samyak prANinaH samyag AyataH
asamyag Ayato bhUyaz ceSTate vikRto nRSu
sa tvam evaMvidhaM vAyuM sarvasattvabhRtAM varam
na pUjayasi pUjyaM taM kim anyad buddhilAghavAt
asAraz cAsi durbuddhe kevalaM bahu bhASase
krodhAdibhir avacchanno mithyA vadasi zalmale
mama roSaH samutpannas tvayy evaM saMprabhASati
bravImy eSa svayaM vAyos tava durbhASitaM bahu
candanaiH spandanaiH zAlaiH saralair devadArubhiH
vetasair bandhanaiz cApi ye cAnye balavattarAH
taiz cApi naivaM durbuddhe kSipto vAyuH kRtAtmabhiH
te hi jAnanti vAyoz ca balam Atmana eva ca
tasmAt te vai namasyanti zvasanaM drumasattamAH
tvaM tu mohAn na jAnISe vAyor balam anantakam
bhISma uvAca
evam uktvA tu rAjendra zalmaliM brahmavittamaH
nAradaH pavane sarvaM zalmaler vAkyam abravIt
himavatpRSThajaH kaz cic chalmaliH parivAravAn
bRhanmUlo bRhacchAkhaH sa tvAM vAyo 'vamanyate
bahUny AkSepayuktAni tvAm Aha vacanAni saH
na yuktAni mayA vAyo tAni vaktuM tvayi prabho
jAnAmi tvAm ahaM vAyo sarvaprANabhRtAM varam
variSThaM ca gariSThaM ca krodhe vaivasvataM yathA
evaM tu vacanaM zrutvA nAradasya samIraNaH
zalmaliM tam upAgamya kruddho vacanam abravIt
zalmale nArade yat tat tvayoktaM madvigarhaNam
ahaM vAyuH prabhAvaM te darzayAmy Atmano balam
nAhaM tvA nAbhijAnAmi viditaz cAsi me druma
pitAmahaH prajAsarge tvayi vizrAntavAn prabhuH
tasya vizramaNAd eva prasAdo yaH kRtas tava
rakSyase tena durbuddhe nAtmavIryAd drumAdhama
yan mA tvam avajAnISe yathAnyaM prAkRtaM tathA
darzayAmy eSa AtmAnaM yathA mAm avabhotsyase
evam uktas tataH prAha zalmaliH prahasann iva
pavana tvaM vane kruddho darzayAtmAnam AtmanA
mayi vai tyajyatAM krodhaH kiM me kruddhaH kariSyasi
na te bibhemi pavana yady api tvaM svayaMprabhuH
ity evam uktaH pavanaH zva ity evAbravId vacaH
darzayiSyAmi te tejas tato rAtrir upAgamat
atha nizcitya manasA zalmalir vAtakAritam
pazyamAnas tadAtmAnam asamaM mAtarizvanaH
nArade yan mayA proktaM pavanaM prati tan mRSA
asamartho hy ahaM vAyor balena balavAn hi saH
mAruto balavAn nityaM yathainaM nArado 'bravIt
ahaM hi durbalo 'nyebhyo vRkSebhyo nAtra saMzayaH
kiM tu buddhyA samo nAsti mama kaz cid vanaspatiH
tad ahaM buddhim AsthAya bhayaM mokSye samIraNAt
yadi tAM buddhim AsthAya careyuH parNino vane
ariSTAH syuH sadA kruddhAt pavanAn nAtra saMzayaH
te 'tra bAlA na jAnanti yathA nainAn samIraNaH
samIrayeta saMkruddho yathA jAnAmy ahaM tathA
tato nizcitya manasA zalmaliH kSubhitas tadA
zAkhAH skandhAn prazAkhAz ca svayam eva vyazAtayat
sa parityajya zAkhAz ca patrANi kusumAni ca
prabhAte vAyum AyAntaM pratyaikSata vanaspatiH
tataH kruddhaH zvasan vAyuH pAtayan vai mahAdrumAn
AjagAmAtha taM dezaM sthito yatra sa zalmaliH
taM hInaparNaM patitAgrazAkhaM; vizIrNapuSpaM prasamIkSya vAyuH

12151022c
12151023a
12151023c
12151024a
12151024c
12151025a
12151025c
12151026a
12151026c
12151027a
12151027c
12151028a
12151028c
12151029a
12151029c
12151030a
12151030c
12151031a
12151031c
12151032a
12151032c
12151033a
12151033c
12151034a
12151034c
12152001
12152001a
12152001c
12152002
12152002a
12152002c
12152003a
12152003c
12152004a
12152004c
12152005a
12152005c
12152006a
12152006c
12152007a
12152007c
12152007e
12152008a
12152008c
12152009a
12152009c
12152010a
12152010c
12152011a
12152011c
12152012a
12152012c
12152012e
12152013a
12152013c
12152013e
12152014a
12152014c
12152015a
12152015c

uvAca vAkyaM smayamAna enaM; mudA yutaM zalmaliM rugNazAkham


aham apy evam eva tvAM kurvANaH zalmale ruSA
AtmanA yat kRtaM kRtsnaM zAkhAnAm apakarSaNam
hInapuSpAgrazAkhas tvaM zIrNAGkurapalAzavAn
Atmadurmantriteneha madvIryavazago 'bhavaH
etac chrutvA vaco vAyoH zalmalir vrIDitas tadA
atapyata vacaH smRtvA nArado yat tadAbravIt
evaM yo rAjazArdUla durbalaH san balIyasA
vairam Asajjate bAlas tapyate zalmalir yathA
tasmAd vairaM na kurvIta durbalo balavattaraiH
zoced dhi vairaM kurvANo yathA vai zalmalis tathA
na hi vairaM mahAtmAno vivRNvanty apakAriSu
zanaiH zanair mahArAja darzayanti sma te balam
vairaM na kurvIta naro durbuddhir buddhijIvinA
buddhir buddhimato yAti tUleSv iva hutAzanaH
na hi buddhyA samaM kiM cid vidyate puruSe nRpa
tathA balena rAjendra na samo 'stIti cintayet
tasmAt kSameta bAlAya jaDAya badhirAya ca
balAdhikAya rAjendra tad dRSTaM tvayi zatruhan
akSauhiNyo dazaikA ca sapta caiva mahAdyute
balena na samA rAjann arjunasya mahAtmanaH
hatAs tAz caiva bhagnAz ca pANDavena yazasvinA
caratA balam AsthAya pAkazAsaninA mRdhe
uktAs te rAjadharmAz ca ApaddharmAz ca bhArata
vistareNa mahArAja kiM bhUyaH prabravImi te
yudhiSThira uvAca
pApasya yad adhiSThAnaM yataH pApaM pravartate
etad icchAmy ahaM jJAtuM tattvena bharatarSabha
bhISma uvAca
pApasya yad adhiSThAnaM tac chRNuSva narAdhipa
eko lobho mahAgrAho lobhAt pApaM pravartate
ataH pApam adharmaz ca tathA duHkham anuttamam
nikRtyA mUlam etad dhi yena pApakRto janAH
lobhAt krodhaH prabhavati lobhAt kAmaH pravartate
lobhAn mohaz ca mAyA ca mAnastambhaH parAsutA
akSamA hrIparityAgaH zrInAzo dharmasaMkSayaH
abhidhyAprajJatA caiva sarvaM lobhAt pravartate
anyAyaz cAvitarkaz ca vikarmasu ca yAH kriyAH
kUTavidyAdayaz caiva rUpaizvaryamadas tathA
sarvabhUteSv avizvAsaH sarvabhUteSv anArjavam
sarvabhUteSv abhidrohaH sarvabhUteSv ayuktatA
haraNaM paravittAnAM paradArAbhimarzanam
vAgvego mAnaso vego nindAvegas tathaiva ca
upasthodarayor vego mRtyuvegaz ca dAruNaH
IrSyAvegaz ca balavAn mithyAvegaz ca dustyajaH
rasavegaz ca durvAraH zrotravegaz ca duHsahaH
kutsA vikatthA mAtsaryaM pApaM duSkarakAritA
sAhasAnAM ca sarveSAm akAryANAM kriyAs tathA
jAtau bAlye 'tha kaumAre yauvane cApi mAnavaH
na saMtyajaty Atmakarma yan na jIryati jIryataH
yo na pUrayituM zakyo lobhaH prAptyA kurUdvaha
nityaM gambhIratoyAbhir ApagAbhir ivodadhiH
na prahRSyati lAbhair yo yaz ca kAmair na tRpyati
yo na devair na gandharvair nAsurair na mahoragaiH
jJAyate nRpa tattvena sarvair bhUtagaNais tathA
sa lobhaH saha mohena vijetavyo jitAtmanA
dambho drohaz ca nindA ca paizunyaM matsaras tathA
bhavanty etAni kauravya lubdhAnAm akRtAtmanAm
sumahAnty api zAstrANi dhArayanti bahuzrutAH
chettAraH saMzayAnAM ca klizyantIhAlpabuddhayaH

12152016a
12152016c
12152016e
12152017a
12152017c
12152018a
12152018c
12152019a
12152019c
12152019e
12152020a
12152020c
12152021a
12152021c
12152022a
12152022c
12152023a
12152023c
12152024a
12152024c
12152025a
12152025c
12152026a
12152026c
12152026e
12152027a
12152027c
12152028a
12152028c
12152029a
12152029c
12152030a
12152030c
12152031a
12152031c
12152032a
12152032c
12153001
12153001a
12153001c
12153002
12153002a
12153002c
12153003a
12153003c
12153004
12153004a
12153004c
12153005a
12153005c
12153006
12153006a
12153006c
12153007a
12153007c
12153008a
12153008c
12153009a
12153009c
12153010a

dveSakrodhaprasaktAz ca ziSTAcArabahiSkRtAH
antaHkSurA vAGmadhurAH kUpAz channAs tRNair iva
dharmavaitaMsikAH kSudrA muSNanti dhvajino jagat
kurvate ca bahUn mArgAMs tAMs tAn hetubalAzritAH
sarvaM mArgaM vilumpanti lobhAjJAneSu niSThitAH
dharmasyAhriyamANasya lobhagrastair durAtmabhiH
yA yA vikriyate saMsthA tataH sAbhiprapadyate
darpaH krodho madaH svapno harSaH zoko 'timAnitA
tata eva hi kauravya dRzyante lubdhabuddhiSu
etAn aziSTAn budhyasva nityaM lobhasamanvitAn
ziSTAMs tu paripRcchethA yAn vakSyAmi zucivratAn
yeSu vRttibhayaM nAsti paralokabhayaM na ca
nAmiSeSu prasaGgo 'sti na priyeSv apriyeSu ca
ziSTAcAraH priyo yeSu damo yeSu pratiSThitaH
sukhaM duHkhaM paraM yeSAM satyaM yeSAM parAyaNam
dAtAro na gRhItAro dayAvantas tathaiva ca
pitRdevAtitheyAz ca nityodyuktAs tathaiva ca
sarvopakAriNo dhIrAH sarvadharmAnupAlakAH
sarvabhUtahitAz caiva sarvadeyAz ca bhArata
na te cAlayituM zakyA dharmavyApArapAragAH
na teSAM bhidyate vRttaM yat purA sAdhubhiH kRtam
na trAsino na capalA na raudrAH satpathe sthitAH
te sevyAH sAdhubhir nityaM yeSv ahiMsA pratiSThitA
kAmakrodhavyapetA ye nirmamA nirahaMkRtAH
suvratAH sthiramaryAdAs tAn upAssva ca pRccha ca
na gavArthaM yazorthaM vA dharmas teSAM yudhiSThira
avazyakArya ity eva zarIrasya kriyAs tathA
na bhayaM krodhacApalyaM na zokas teSu vidyate
na dharmadhvajinaz caiva na guhyaM kiM cid AsthitAH
yeSv alobhas tathAmoho ye ca satyArjave ratAH
teSu kaunteya rajyethA yeSv atandrIkRtaM manaH
ye na hRSyanti lAbheSu nAlAbheSu vyathanti ca
nirmamA nirahaMkArAH sattvasthAH samadarzinaH
lAbhAlAbhau sukhaduHkhe ca tAta; priyApriye maraNaM jIvitaM ca
samAni yeSAM sthiravikramANAM; buddhAtmanAM sattvam avasthitAnAm
sukhapriyais tAn sumahApratApAn; yatto 'pramattaz ca samarthayethAH
daivAt sarve guNavanto bhavanti; zubhAzubhA vAkpralApA yathaiva
yudhiSThira uvAca
anarthAnAm adhiSThAnam ukto lobhaH pitAmaha
ajJAnam api vai tAta zrotum icchAmi tattvataH
bhISma uvAca
karoti pApaM yo 'jJAnAn nAtmano vetti ca kSamam
pradveSTi sAdhuvRttAMz ca sa lokasyaiti vAcyatAm
ajJAnAn nirayaM yAti tathAjJAnena durgatim
ajJAnAt klezam Apnoti tathApatsu nimajjati
yudhiSThira uvAca
ajJAnasya pravRttiM ca sthAnaM vRddhiM kSayodayau
mUlaM yogaM gatiM kAlaM kAraNaM hetum eva ca
zrotum icchAmi tattvena yathAvad iha pArthiva
ajJAnaprabhavaM hIdaM yad duHkham upalabhyate
bhISma uvAca
rAgo dveSas tathA moho harSaH zoko 'bhimAnitA
kAmaH krodhaz ca darpaz ca tandrIr Alasyam eva ca
icchA dveSas tathA tApaH paravRddhyupatApitA
ajJAnam etan nirdiSTaM pApAnAM caiva yAH kriyAH
etayA yA pravRttiz ca vRddhyAdIn yAMz ca pRcchasi
vistareNa mahAbAho zRNu tac ca vizAM pate
ubhAv etau samaphalau samadoSau ca bhArata
ajJAnaM cAtilobhaz cApy ekaM jAnIhi pArthiva
lobhaprabhavam ajJAnaM vRddhaM bhUyaH pravardhate

12153010c
12153011a
12153011c
12153012a
12153012c
12153013a
12153013c
12153014a
12153014c
12154001
12154001a
12154001c
12154002a
12154002c
12154003a
12154003c
12154004a
12154004c
12154005
12154005a
12154005c
12154006a
12154006c
12154007a
12154007c
12154008a
12154008c
12154009a
12154009c
12154010a
12154010c
12154011a
12154011c
12154012a
12154012c
12154013a
12154013c
12154014a
12154014c
12154015a
12154015c
12154016a
12154016c
12154017a
12154017c
12154018a
12154018c
12154019a
12154019c
12154020a
12154020c
12154021a
12154021c
12154022a
12154022c
12154023a
12154023c
12154024a
12154024c
12154025a

sthAne sthAnaM kSaye kSaiNyam upaiti vividhAM gatim


mUlaM lobhasya mahataH kAlAtmagatir eva ca
chinne 'cchinne tathA lobhe kAraNaM kAla eva hi
tasyAjJAnAt tu lobho hi lobhAd ajJAnam eva ca
sarve doSAs tathA lobhAt tasmAl lobhaM vivarjayet
janako yuvanAzvaz ca vRSAdarbhiH prasenajit
lobhakSayAd divaM prAptAs tathaivAnye janAdhipAH
pratyakSaM tu kuruzreSTha tyaja lobham ihAtmanA
tyaktvA lobhaM sukhaM loke pretya cAnucariSyasi
yudhiSThira uvAca
svAdhyAyakRtayatnasya brAhmaNasya pitAmaha
dharmakAmasya dharmAtman kiM nu zreya ihocyate
bahudhAdarzane loke zreyo yad iha manyase
asmi&l loke pare caiva tan me brUhi pitAmaha
mahAn ayaM dharmapatho bahuzAkhaz ca bhArata
kiM svid eveha dharmANAm anuSTheyatamaM matam
dharmasya mahato rAjan bahuzAkhasya tattvataH
yan mUlaM paramaM tAta tat sarvaM brUhy atandritaH
bhISma uvAca
hanta te kathayiSyAmi yena zreyaH prapatsyase
pItvAmRtam iva prAjJo jJAnatRpto bhaviSyasi
dharmasya vidhayo naike te te proktA maharSibhiH
svaM svaM vijJAnam Azritya damas teSAM parAyaNam
damaM niHzreyasaM prAhur vRddhA nizcayadarzinaH
brAhmaNasya vizeSeNa damo dharmaH sanAtanaH
nAdAntasya kriyAsiddhir yathAvad upalabhyate
damo dAnaM tathA yajJAn adhItaM cAtivartate
damas tejo vardhayati pavitraM ca damaH param
vipApmA tejasA yuktaH puruSo vindate mahat
damena sadRzaM dharmaM nAnyaM lokeSu zuzruma
damo hi paramo loke prazastaH sarvadharmiNAm
pretya cApi manuSyendra paramaM vindate sukham
damena hi samAyukto mahAntaM dharmam aznute
sukhaM dAntaH prasvapiti sukhaM ca pratibudhyate
sukhaM paryeti lokAMz ca manaz cAsya prasIdati
adAntaH puruSaH klezam abhIkSNaM pratipadyate
anarthAMz ca bahUn anyAn prasRjaty AtmadoSajAn
AzrameSu caturSv Ahur damam evottamaM vratam
tasya liGgAni vakSyAmi yeSAM samudayo damaH
kSamA dhRtir ahiMsA ca samatA satyam Arjavam
indriyAvajayo dAkSyaM mArdavaM hrIr acApalam
akArpaNyam asaMrambhaH saMtoSaH priyavAditA
avivitsAnasUyA cApy eSAM samudayo damaH
gurupUjA ca kauravya dayA bhUteSv apaizunam
janavAdo 'mRSAvAdaH stutinindAvivarjanam
kAmaH krodhaz ca lobhaz ca darpaH stambho vikatthanam
moha IrSyAvamAnaz cety etad dAnto na sevate
anindito hy akAmAtmAthAlpeccho 'thAnasUyakaH
samudrakalpaH sa naro na kadA cana pUryate
ahaM tvayi mama tvaM ca mayi te teSu cApy aham
pUrvasaMbandhisaMyogAn naitad dAnto niSevate
sarvA grAmyAs tathAraNyA yAz ca loke pravRttayaH
nindAM caiva prazaMsAM ca yo nAzrayati mucyate
maitro 'tha zIlasaMpannaH susahAyaparaz ca yaH
muktaz ca vividhaiH saGgais tasya pretya mahat phalam
suvRttaH zIlasaMpannaH prasannAtmAtmavid budhaH
prApyeha loke satkAraM sugatiM pratipadyate
karma yac chubham eveha sadbhir AcaritaM ca yat
tad eva jJAnayuktasya muner dharmo na hIyate
niSkramya vanam AsthAya jJAnayukto jitendriyaH

12154025c
12154026a
12154026c
12154027a
12154027c
12154028a
12154028c
12154029a
12154029c
12154030a
12154030c
12154031a
12154031c
12154032a
12154032c
12154033a
12154033c
12154034a
12154034c
12154035a
12154035c
12154036a
12154036c
12154037
12154037a
12154037c
12154038a
12154038c
12155001
12155001a
12155001c
12155002a
12155002c
12155003a
12155003c
12155004a
12155004c
12155005a
12155005c
12155006a
12155006c
12155007a
12155007c
12155008a
12155008c
12155009a
12155009c
12155010a
12155010c
12155011a
12155011c
12155012a
12155012c
12155013a
12155013c
12156001
12156001a
12156001c
12156002a
12156002c

kAlAkAGkSI carann evaM brahmabhUyAya kalpate


abhayaM yasya bhUtebhyo bhUtAnAm abhayaM yataH
tasya dehAd vimuktasya bhayaM nAsti kutaz cana
avAcinoti karmANi na ca saMpracinoti ha
samaH sarveSu bhUteSu maitrAyaNagatiz caret
zakunInAm ivAkAze jale vAricarasya vA
yathA gatir na dRzyeta tathA tasya na saMzayaH
gRhAn utsRjya yo rAjan mokSam evAbhipadyate
lokAs tejomayAs tasya kalpante zAzvatIH samAH
saMnyasya sarvakarmANi saMnyasya vidhivat tapaH
saMnyasya vividhA vidyAH sarvaM saMnyasya caiva ha
kAmeSu cApy anAvRttaH prasannAtmAtmavic chuciH
prApyeha loke satkAraM svargaM samabhipadyate
yac ca paitAmahaM sthAnaM brahmarAzisamudbhavam
guhAyAM pihitaM nityaM tad damenAbhipadyate
jJAnArAmasya buddhasya sarvabhUtAvirodhinaH
nAvRttibhayam astIha paraloke bhayaM kutaH
eka eva dame doSo dvitIyo nopapadyate
yad enaM kSamayA yuktam azaktaM manyate janaH
etasya tu mahAprAjJa doSasya sumahAn guNaH
kSamAyAM vipulA lokAH sulabhA hi sahiSNunA
dAntasya kim araNyena tathAdAntasya bhArata
yatraiva hi vased dAntas tad araNyaM sa AzramaH
vaizaMpAyana uvAca
etad bhISmasya vacanaM zrutvA rAjA yudhiSThiraH
amRteneva saMtRptaH prahRSTaH samapadyata
punaz ca paripapraccha bhISmaM dharmabhRtAM varam
tapaH prati sa covAca tasmai sarvaM kurUdvaha
bhISma uvAca
sarvam etat tapomUlaM kavayaH paricakSate
na hy ataptatapA mUDhaH kriyAphalam avApyate
prajApatir idaM sarvaM tapasaivAsRjat prabhuH
tathaiva vedAn RSayas tapasA pratipedire
tapaso hy AnupUrvyeNa phalamUlAnilAzanAH
trI&l lokAMs tapasA siddhAH pazyanti susamAhitAH
auSadhAny agadAdIni tisro vidyAz ca saMskRtAH
tapasaiva hi sidhyanti tapomUlaM hi sAdhanam
yad durApaM durAmnAyaM durAdharSaM durutsaham
sarvaM tat tapasA zakyaM tapo hi duratikramam
surApo 'saMmatAdAyI bhrUNahA gurutalpagaH
tapasaiva sutaptena naraH pApAd vimucyate
tapaso bahurUpasya tais tair dvAraiH pravartataH
nivRttyA vartamAnasya tapo nAnazanAt param
ahiMsA satyavacanaM dAnam indriyanigrahaH
etebhyo hi mahArAja tapo nAnazanAt param
na duSkarataraM dAnAn nAtimAtaram AzramaH
traividyebhyaH paraM nAsti saMnyAsaH paramaM tapaH
indriyANIha rakSanti dhanadhAnyAbhiguptaye
tasmAd arthe ca dharme ca tapo nAnazanAt param
RSayaH pitaro devA manuSyA mRgasattamAH
yAni cAnyAni bhUtAni sthAvarANi carANi ca
tapaHparAyaNAH sarve sidhyanti tapasA ca te
ity evaM tapasA devA mahattvaM cApy avApnuvan
imAnISTavibhAgAni phalAni tapasA sadA
tapasA zakyate prAptuM devatvam api nizcayAt
yudhiSThira uvAca
satyaM dharme prazaMsanti viprarSipitRdevatAH
satyam icchAmy ahaM zrotuM tan me brUhi pitAmaha
satyaM kiMlakSaNaM rAjan kathaM vA tad avApyate
satyaM prApya bhavet kiM ca kathaM caiva tad ucyate

12156003
12156003a
12156003c
12156004a
12156004c
12156005a
12156005c
12156006a
12156006c
12156007a
12156007c
12156008a
12156008c
12156009a
12156009c
12156010a
12156010c
12156011a
12156011c
12156012a
12156012c
12156013a
12156013c
12156014a
12156014c
12156015a
12156015c
12156016a
12156016c
12156017a
12156017c
12156018a
12156018c
12156019a
12156019c
12156020a
12156020c
12156021a
12156021c
12156022a
12156022c
12156023a
12156023c
12156024a
12156024c
12156025a
12156025c
12156026a
12156026c
12157001
12157001a
12157001c
12157002a
12157002c
12157003
12157003a
12157003c
12157004a
12157004c
12157005a

bhISma uvAca
cAturvarNyasya dharmANAM saMkaro na prazasyate
avikAritamaM satyaM sarvavarNeSu bhArata
satyaM satsu sadA dharmaH satyaM dharmaH sanAtanaH
satyam eva namasyeta satyaM hi paramA gatiH
satyaM dharmas tapo yogaH satyaM brahma sanAtanam
satyaM yajJaH paraH proktaH satye sarvaM pratiSThitam
AcArAn iha satyasya yathAvad anupUrvazaH
lakSaNaM ca pravakSyAmi satyasyeha yathAkramam
prApyate hi yathA satyaM tac ca zrotuM tvam arhasi
satyaM trayodazavidhaM sarvalokeSu bhArata
satyaM ca samatA caiva damaz caiva na saMzayaH
amAtsaryaM kSamA caiva hrIs titikSAnasUyatA
tyAgo dhyAnam athAryatvaM dhRtiz ca satataM sthirA
ahiMsA caiva rAjendra satyAkArAs trayodaza
satyaM nAmAvyayaM nityam avikAri tathaiva ca
sarvadharmAviruddhaM ca yogenaitad avApyate
AtmanISTe tathAniSTe ripau ca samatA tathA
icchAdveSakSayaM prApya kAmakrodhakSayaM tathA
damo nAnyaspRhA nityaM dhairyaM gAmbhIryam eva ca
abhayaM krodhazamanaM jJAnenaitad avApyate
amAtsaryaM budhAH prAhur dAnaM dharme ca saMyamam
avasthitena nityaM ca satyenAmatsarI bhavet
akSamAyAH kSamAyAz ca priyANIhApriyANi ca
kSamate sarvataH sAdhuH sAdhv Apnoti ca satyavAn
kalyANaM kurute gADhaM hrImAn na zlAghate kva cit
prazAntavAGmanA nityaM hrIs tu dharmAd avApyate
dharmArthahetoH kSamate titikSA kSAntir ucyate
lokasaMgrahaNArthaM tu sA tu dhairyeNa labhyate
tyAgaH snehasya yas tyAgo viSayANAM tathaiva ca
rAgadveSaprahINasya tyAgo bhavati nAnyathA
AryatA nAma bhUtAnAM yaH karoti prayatnataH
zubhaM karma nirAkAro vItarAgatvam eva ca
dhRtir nAma sukhe duHkhe yathA nApnoti vikriyAm
tAM bhajeta sadA prAjJo ya icched bhUtim AtmanaH
sarvathA kSamiNA bhAvyaM tathA satyapareNa ca
vItaharSabhayakrodho dhRtim Apnoti paNDitaH
adrohaH sarvabhUteSu karmaNA manasA girA
anugrahaz ca dAnaM ca satAM dharmaH sanAtanaH
ete trayodazAkArAH pRthak satyaikalakSaNAH
bhajante satyam eveha bRMhayanti ca bhArata
nAntaH zakyo guNAnAM hi vaktuM satyasya bhArata
ataH satyaM prazaMsanti viprAH sapitRdevatAH
nAsti satyAt paro dharmo nAnRtAt pAtakaM param
sthitir hi satyaM dharmasya tasmAt satyaM na lopayet
upaiti satyAd dAnaM hi tathA yajJAH sadakSiNAH
vratAgnihotraM vedAz ca ye cAnye dharmanizcayAH
azvamedhasahasraM ca satyaM ca tulayA dhRtam
azvamedhasahasrAd dhi satyam evAtiricyate
yudhiSThira uvAca
yataH prabhavati krodhaH kAmaz ca bharatarSabha
zokamohau vivitsA ca parAsutvaM tathA madaH
lobho mAtsaryam IrSyA ca kutsAsUyA kRpA tathA
etat sarvaM mahAprAjJa yAthAtathyena me vada
bhISma uvAca
trayodazaite 'tibalAH zatravaH prANinAM smRtAH
upAsate mahArAja samastAH puruSAn iha
ete pramattaM puruSam apramattA nudanti hi
vRkA iva vilumpanti dRSTvaiva puruSetarAn
ebhyaH pravartate duHkham ebhyaH pApaM pravartate

12157005c
12157006a
12157006c
12157007a
12157007c
12157008a
12157008c
12157009a
12157009c
12157010a
12157010c
12157011a
12157011c
12157012a
12157012c
12157013a
12157013c
12157014a
12157014c
12157015a
12157015c
12157016a
12157016c
12157017a
12157017c
12157018a
12157018c
12157018e
12158001
12158001a
12158001c
12158002a
12158002c
12158003a
12158003c
12158004
12158004a
12158004c
12158005a
12158005c
12158006a
12158006c
12158007a
12158007c
12158008a
12158008c
12158009a
12158009c
12158010a
12158010c
12158011a
12158011c
12158012a
12158012c
12158013a
12158013c
12159001
12159001a
12159001c
12159002a

iti martyo vijAnIyAt satataM bharatarSabha


eteSAm udayaM sthAnaM kSayaM ca puruSottama
hanta te vartayiSyAmi tan me nigadataH zRNu
lobhAt krodhaH prabhavati paradoSair udIryate
kSamayA tiSThate rAjaJ zrImAMz ca vinivartate
saMkalpAj jAyate kAmaH sevyamAno vivardhate
avadyadarzanAd vyeti tattvajJAnAc ca dhImatAm
viruddhAni hi zAstrANi pazyantIhAlpabuddhayaH
vivitsA jAyate tatra tattvajJAnAn nivartate
prIteH zokaH prabhavati viyogAt tasya dehinaH
yadA nirarthakaM vetti tadA sadyaH praNazyati
parAsutA krodhalobhAd abhyAsAc ca pravartate
dayayA sarvabhUtAnAM nirvedAt sA nivartate
sattvatyAgAt tu mAtsaryam ahitAni ca sevate
etat tu kSIyate tAta sAdhUnAm upasevanAt
kulAj jJAnAt tathaizvaryAn mado bhavati dehinAm
ebhir eva tu vijJAtair madaH sadyaH praNazyati
IrSyA kAmAt prabhavati saMgharSAc caiva bhArata
itareSAM tu martyAnAM prajJayA sA praNazyati
vibhramAl lokabAhyAnAM dveSyair vAkyair asaMgataiH
kutsA saMjAyate rAjann upekSAbhiH prazAmyati
pratikartum azakyAya balasthAyApakAriNe
asUyA jAyate tIvrA kAruNyAd vinivartate
kRpaNAn satataM dRSTvA tataH saMjAyate kRpA
dharmaniSThAM yadA vetti tadA zAmyati sA kRpA
etAny eva jitAny AhuH prazamAc ca trayodaza
ete hi dhArtarASTrANAM sarve doSAs trayodaza
tvayA sarvAtmanA nityaM vijitA jeSyase ca tAn
yudhiSThira uvAca
AnRzaMsyaM vijAnAmi darzanena satAM sadA
nRzaMsAn na vijAnAmi teSAM karma ca bhArata
kaNTakAn kUpam agniM ca varjayanti yathA narAH
tathA nRzaMsakarmANaM varjayanti narA naram
nRzaMso hy adhamo nityaM pretya ceha ca bhArata
tasmAd bravIhi kauravya tasya dharmavinizcayam
bhISma uvAca
spRhAsyAntarhitA caiva viditArthA ca karmaNA
AkroSTA kruzyate caiva bandhitA badhyate ca yaH
dattAnukIrtir viSamaH kSudro naikRtikaH zaThaH
asaMbhogI ca mAnI ca tathA saGgI vikatthanaH
sarvAtizaGkI paruSo bAlizaH kRpaNas tathA
vargaprazaMsI satatam AzramadveSasaMkarI
hiMsAvihArI satatam avizeSaguNAguNaH
bahvalIko manasvI ca lubdho 'tyarthaM nRzaMsakRt
dharmazIlaM guNopetaM pApa ity avagacchati
AtmazIlAnumAnena na vizvasiti kasya cit
pareSAM yatra doSaH syAt tad guhyaM saMprakAzayet
samAneSv eva doSeSu vRttyartham upaghAtayet
tathopakAriNaM caiva manyate vaJcitaM param
dattvApi ca dhanaM kAle saMtapaty upakAriNe
bhakSyaM bhojyam atho lehyaM yac cAnyat sAdhu bhojanam
prekSamANeSu yo 'znIyAn nRzaMsa iti taM viduH
brAhmaNebhyaH pradAyAgraM yaH suhRdbhiH sahAznute
sa pretya labhate svargam iha cAnantyam aznute
eSa te bharatazreSTha nRzaMsaH parikIrtitaH
sadA vivarjanIyo vai puruSeNa bubhUSatA
bhISma uvAca
kRtArtho yakSyamANaz ca sarvavedAntagaz ca yaH
AcAryapitRbhAryArthaM svAdhyAyArtham athApi vA
ete vai sAdhavo dRSTA brAhmaNA dharmabhikSavaH

12159002c
12159003a
12159003c
12159004a
12159004c
12159005a
12159005c
12159006a
12159006c
12159007a
12159007c
12159008a
12159008c
12159009a
12159009c
12159010a
12159010c
12159011a
12159011c
12159011e
12159012a
12159012c
12159013a
12159013c
12159013e
12159014a
12159014c
12159015a
12159015c
12159016a
12159016c
12159017a
12159017c
12159018a
12159018c
12159018e
12159019a
12159019c
12159020a
12159020c
12159020e
12159021a
12159021c
12159022a
12159022c
12159023a
12159023c
12159024a
12159024c
12159025a
12159025c
12159026a
12159026c
12159026e
12159027a
12159027c
12159028a
12159028c
12159029a
12159029c

asvebhyo deyam etebhyo dAnaM vidyAvizeSataH


anyatra dakSiNA yA tu deyA bharatasattama
anyebhyo hi bahirvedyAM nAkRtAnnaM vidhIyate
sarvaratnAni rAjA ca yathArhaM pratipAdayet
brAhmaNAz caiva yajJAz ca sahAnnAH sahadakSiNAH
yasya traivArSikaM bhaktaM paryAptaM bhRtyavRttaye
adhikaM vApi vidyeta sa somaM pAtum arhati
yajJaz cet pratividdhaH syAd aGgenaikena yajvanaH
brAhmaNasya vizeSeNa dhArmike sati rAjani
yo vaizyaH syAd bahupazur hInakratur asomapaH
kuTumbAt tasya tad dravyaM yajJArthaM pArthivo haret
Ahared vezmataH kiM cit kAmaM zUdrasya dravyataH
na hi vezmani zUdrasya kaz cid asti parigrahaH
yo 'nAhitAgniH zatagur ayajvA ca sahasraguH
tayor api kuTumbAbhyAm Ahared avicArayan
adAtRbhyo haren nityaM vyAkhyApya nRpatiH prabho
tathA hy Acarato dharmo nRpateH syAd athAkhilaH
tathaiva saptame bhakte bhaktAni SaD anaznatA
azvastanavidhAnena hartavyaM hInakarmaNaH
khalAt kSetrAt tathAgArAd yato vApy upapadyate
AkhyAtavyaM nRpasyaitat pRcchato 'pRcchato 'pi vA
na tasmai dhArayed daNDaM rAjA dharmeNa dharmavit
kSatriyasya hi bAlizyAd brAhmaNaH klizyate kSudhA
zrutazIle samAjJAya vRttim asya prakalpayet
athainaM parirakSeta pitA putram ivaurasam
iSTiM vaizvAnarIM nityaM nirvaped abdaparyaye
avikalpaH purAdharmo dharmavAdais tu kevalam
vizvais tu devaiH sAdhyaiz ca brAhmaNaiz ca maharSibhiH
Apatsu maraNAd bhItair liGgapratinidhiH kRtaH
prabhuH prathamakalpasya yo 'nukalpena vartate
na sAMparAyikaM tasya durmater vidyate phalam
na brAhmaNAn vedayeta kaz cid rAjani mAnavaH
avIryo vedanAd vidyAt suvIryo vIryavattaram
tasmAd rAjJA sadA tejo duHsahaM brahmavAdinAm
mantA zAstA vidhAtA ca brAhmaNo deva ucyate
tasmin nAkuzalaM brUyAn na zuktAm Irayed giram
kSatriyo bAhuvIryeNa taraty Apadam AtmanaH
dhanena vaizyaH zUdraz ca mantrair homaiz ca vai dvijaH
na vai kanyA na yuvatir nAmantro na ca bAlizaH
pariveSTAgnihotrasya bhaven nAsaMskRtas tathA
narake nipatanty ete juhvAnAH sa ca yasya tat
prAjApatyam adattvAzvam agnyAdheyasya dakSiNAm
anAhitAgnir iti sa procyate dharmadarzibhiH
puNyAny anyAni kurvIta zraddadhAno jitendriyaH
anAptadakSiNair yajJair na yajeta kathaM cana
prajAH pazUMz ca svargaM ca hanti yajJo hy adakSiNaH
indriyANi yazaH kIrtim Ayuz cAsyopakRntati
udakyA hy Asate ye ca ye ca ke cid anagnayaH
kulaM cAzrotriyaM yeSAM sarve te zUdradharmiNaH
udapAnodake grAme brAhmaNo vRSalIpatiH
uSitvA dvAdaza samAH zUdrakarmeha gacchati
anAryAM zayane bibhrad ujjhan bibhrac ca yo dvijAm
abrAhmaNo manyamAnas tRNeSv AsIta pRSThataH
tathA sa zudhyate rAjaJ zRNu cAtra vaco mama
yad ekarAtreNa karoti pApaM; kRSNaM varNaM brAhmaNaH sevamAnaH
sthAnAsanAbhyAM vicaran vratI saMs; tribhir varSaiH zamayed AtmapApam
na narmayuktaM vacanaM hinasti; na strISu rAjan na vivAhakAle
na gurvarthe nAtmano jIvitArthe; paJcAnRtAny Ahur apAtakAni
zraddadhAnaH zubhAM vidyAM hInAd api samAcaret
suvarNam api cAmedhyAd AdadIteti dhAraNA

12159030a
12159030c
12159031a
12159031c
12159032a
12159032c
12159033a
12159033c
12159034a
12159034c
12159035a
12159035c
12159036a
12159036c
12159037a
12159037c
12159038a
12159038c
12159039a
12159039c
12159039e
12159040a
12159040c
12159041a
12159041c
12159042a
12159042c
12159043a
12159043c
12159044a
12159044c
12159045a
12159045c
12159045e
12159046a
12159046c
12159047a
12159047c
12159048a
12159048c
12159048e
12159049a
12159049c
12159050a
12159050c
12159050e
12159051a
12159051c
12159051e
12159052a
12159052c
12159053a
12159053c
12159054a
12159054c
12159055a
12159055c
12159056a
12159056c
12159056e

strIratnaM duSkulAc cApi viSAd apy amRtaM pibet


aduSTA hi striyo ratnam Apa ity eva dharmataH
gobrAhmaNahitArthaM ca varNAnAM saMkareSu ca
gRhNIyAt tu dhanur vaizyaH paritrANAya cAtmanaH
surApAnaM brahmahatyA gurutalpam athApi vA
anirdezyAni manyante prANAntAnIti dhAraNA
suvarNaharaNaM stainyaM viprAsaGgaz ca pAtakam
viharan madyapAnaM cApy agamyAgamanaM tathA
patitaiH saMprayogAc ca brAhmaNair yonitas tathA
acireNa mahArAja tAdRzo vai bhavaty uta
saMvatsareNa patati patitena sahAcaran
yAjanAdhyApanAd yaunAn na tu yAnAsanAzanAt
etAni ca tato 'nyAni nirdezyAnIti dhAraNA
nirdezyakena vidhinA kAlenAvyasanI bhavet
annaM tiryaG na hotavyaM pretakarmaNy apAtite
triSu tv eteSu pUrveSu na kurvIta vicAraNAm
amAtyAn vA gurUn vApi jahyAd dharmeNa dhArmikaH
prAyazcittam akurvANair naitair arhati saMvidam
adharmakArI dharmeNa tapasA hanti kilbiSam
bruvan stena iti stenaM tAvat prApnoti kilbiSam
astenaM stena ity uktvA dviguNaM pApam ApnuyAt
tribhAgaM brahmahatyAyAH kanyA prApnoti duSyatI
yas tu dUSayitA tasyAH zeSaM prApnoti kilbiSam
brAhmaNAyAvagUryeha spRSTvA gurutaraM bhavet
varSANAM hi zataM pApaH pratiSThAM nAdhigacchati
sahasraM tv eva varSANAM nipAtya narake vaset
tasmAn naivAvagUryAd dhi naiva jAtu nipAtayet
zoNitaM yAvataH pAMsUn saMgRhNIyAd dvijakSatAt
tAvatIH sa samA rAjan narake parivartate
bhrUNahAhavamadhye tu zudhyate zastrapAtitaH
AtmAnaM juhuyAd vahnau samiddhe tena zudhyati
surApo vAruNIm uSNAM pItvA pApAd vimucyate
tayA sa kAye nirdagdhe mRtyunA pretya zudhyati
lokAMz ca labhate vipro nAnyathA labhate hi saH
gurutalpam adhiSThAya durAtmA pApacetanaH
sUrmIM jvalantIm AzliSya mRtyunA sa vizudhyati
atha vA ziznavRSaNAv AdAyAJjalinA svayam
nairRtIM dizam AsthAya nipatet sa tv ajihmagaH
brAhmaNArthe 'pi vA prANAn saMtyajet tena zudhyati
azvamedhena vApISTvA gomedhenApi vA punaH
agniSTomena vA samyag iha pretya ca pUyate
tathaiva dvAdaza samAH kapAlI brahmahA bhavet
brahmacArI cared bhaikSaM svakarmodAharan muniH
evaM vA tapasA yukto brahmahA savanI bhavet
evaM vA garbham ajJAtA cAtreyIM yo 'bhigacchati
dviguNA brahmahatyA vai AtreyIvyasane bhavet
surApo niyatAhAro brahmacArI kSamAcaraH
UrdhvaM tribhyo 'tha varSebhyo yajetAgniSTutA param
RSabhaikasahasraM gA dattvA zubham avApnuyAt
vaizyaM hatvA tu varSe dve RSabhaikazatAz ca gAH
zUdraM hatvAbdam evaikam RSabhaikAdazAz ca gAH
zvabarbarakharAn hatvA zaudram eva vrataM caret
mArjAracASamaNDUkAn kAkaM bhAsaM ca mUSakam
uktaH pazusamo dharmo rAjan prANinipAtanAt
prAyazcittAny athAnyAni pravakSyAmy anupUrvazaH
talpe cAnyasya caurye ca pRthak saMvatsaraM caret
trINi zrotriyabhAryAyAM paradAre tu dve smRte
kAle caturthe bhuJjAno brahmacArI vratI bhavet
sthAnAsanAbhyAM viharet trir ahno 'bhyuditAd apaH
evam eva nirAcAnto yaz cAgnIn apavidhyati

12159057a
12159057c
12159058a
12159058c
12159058e
12159059a
12159059c
12159060a
12159060c
12159061a
12159061c
12159062a
12159062c
12159063a
12159063c
12159064a
12159064c
12159065a
12159065c
12159065e
12159066a
12159066c
12159067a
12159067c
12159068a
12159068c
12159069a
12159069c
12159069e
12159070a
12159070c
12159071a
12159071c
12159071e
12159072a
12159072c
12160001
12160001a
12160001c
12160002a
12160002c
12160003a
12160003c
12160004a
12160004c
12160005a
12160005c
12160006a
12160006c
12160007a
12160007c
12160008a
12160008c
12160009a
12160009c
12160010a
12160010c
12160011a
12160011c
12160012a

tyajaty akAraNe yaz ca pitaraM mAtaraM tathA


patitaH syAt sa kauravya tathA dharmeSu nizcayaH
grAsAcchAdanam atyarthaM dadyAd iti nidarzanam
bhAryAyAM vyabhicAriNyAM niruddhAyAM vizeSataH
yat puMsAM paradAreSu tac cainAM cArayed vratam
zreyAMsaM zayane hitvA yA pApIyAMsam Rcchati
zvabhis tAM khAdayed rAjA saMsthAne bahusaMvRte
pumAMsaM bandhayet prAjJaH zayane tapta Ayase
apy AdadhIta dArUNi tatra dahyeta pApakRt
eSa daNDo mahArAja strINAM bhartRvyatikrame
saMvatsarAbhizastasya duSTasya dviguNo bhavet
dve tasya trINi varSANi catvAri sahasevinaH
kucaraH paJca varSANi cared bhaikSaM munivrataH
parivittiH parivettA yayA ca parividyate
pANigrAhaz ca dharmeNa sarve te patitAH smRtAH
careyuH sarva evaite vIrahA yad vrataM caret
cAndrAyaNaM caren mAsaM kRcchraM vA pApazuddhaye
parivettA prayaccheta parivittAya tAM snuSAm
jyeSThena tv abhyanujJAto yavIyAn pratyanantaram
enaso mokSam Apnoti sA ca tau caiva dharmataH
amAnuSISu govarjam anAvRSTir na duSyati
adhiSThAtAram attAraM pazUnAM puruSaM viduH
paridhAyordhvavAlaM tu pAtram AdAya mRnmayam
caret sapta gRhAn bhaikSaM svakarma parikIrtayan
tatraiva labdhabhojI syAd dvAdazAhAt sa zudhyati
caret saMvatsaraM cApi tad vrataM yan nirAkRti
bhavet tu mAnuSeSv evaM prAyazcittam anuttamam
dAnaM vAdAnasakteSu sarvam eva prakalpayet
anAstikeSu gomAtraM prANam ekaM pracakSate
zvavarAhamanuSyANAM kukkuTasya kharasya ca
mAMsaM mUtrapurISaM ca prAzya saMskAram arhati
brAhmaNasya surApasya gandham AghrAya somapaH
apas tryahaM pibed uSNAs tryaham uSNaM payaH pibet
tryaham uSNaM ghRtaM pItvA vAyubhakSo bhavet tryaham
evam etat samuddiSTaM prAyazcittaM sanAtanam
brAhmaNasya vizeSeNa tattvajJAnena jAyate
vaizaMpAyana uvAca
kathAntaram athAsAdya khaDgayuddhavizAradaH
nakulaH zaratalpastham idam Aha pitAmaham
dhanuH praharaNaM zreSTham iti vAdaH pitAmaha
matas tu mama dharmajJa khaDga eva susaMzitaH
vizIrNe kArmuke rAjan prakSINeSu ca vAjiSu
khaDgena zakyate yuddhe sAdhv AtmA parirakSitum
zarAsanadharAMz caiva gadAzaktidharAMs tathA
ekaH khaDgadharo vIraH samarthaH pratibAdhitum
atra me saMzayaz caiva kautUhalam atIva ca
kiM svit praharaNaM zreSThaM sarvayuddheSu pArthiva
kathaM cotpAditaH khaDgaH kasyArthAya ca kena vA
pUrvAcAryaM ca khaDgasya prabrUhi prapitAmaha
tasya tad vacanaM zrutvA mAdrIputrasya dhImataH
sarvakauzalasaMyuktaM sUkSmacitrArthavac chubham
tatas tasyottaraM vAkyaM svaravarNopapAditam
zikSAnyAyopasaMpannaM droNaziSyAya pRcchate
uvAca sarvadharmajJo dhanurvedasya pAragaH
zaratalpagato bhISmo nakulAya mahAtmane
tattvaM zRNuSva mAdreya yad etat paripRcchasi
prabodhito 'smi bhavatA dhAtumAn iva parvataH
salilaikArNavaM tAta purA sarvam abhUd idam
niSprakampam anAkAzam anirdezyamahItalam
tamaHsaMvRtam asparzam atigambhIradarzanam

12160012c
12160013a
12160013c
12160014a
12160014c
12160015a
12160015c
12160016a
12160016c
12160017a
12160017c
12160018a
12160018c
12160019a
12160019c
12160020a
12160020c
12160021a
12160021c
12160022a
12160022c
12160023a
12160023c
12160024a
12160024c
12160025a
12160025c
12160026a
12160026c
12160027a
12160027c
12160028a
12160028c
12160029a
12160029c
12160030a
12160030c
12160030e
12160031a
12160031c
12160032a
12160032c
12160032e
12160033a
12160033c
12160034a
12160034c
12160035a
12160035c
12160036a
12160036c
12160037a
12160037c
12160038a
12160038c
12160039a
12160039c
12160040a
12160040c
12160040e

niHzabdaM cAprameyaM ca tatra jajJe pitAmahaH


so 'sRjad vAyum agniM ca bhAskaraM cApi vIryavAn
AkAzam asRjac cordhvam adho bhUmiM ca nairRtim
nabhaH sacandratAraM ca nakSatrANi grahAMs tathA
saMvatsarAn ahorAtrAn RtUn atha lavAn kSaNAn
tataH zarIraM lokasthaM sthApayitvA pitAmahaH
janayAm Asa bhagavAn putrAn uttamatejasaH
marIcim RSim atriM ca pulastyaM pulahaM kratum
vasiSThAGgirasau cobhau rudraM ca prabhum Izvaram
prAcetasas tathA dakSaH kanyAH SaSTim ajIjanat
tA vai brahmarSayaH sarvAH prajArthaM pratipedire
tAbhyo vizvAni bhUtAni devAH pitRgaNAs tathA
gandharvApsarasaz caiva rakSAMsi vividhAni ca
patatrimRgamInAz ca plavaMgAz ca mahoragAH
nAnAkRtibalAz cAnye jalakSitivicAriNaH
audbhidAH svedajAz caiva aNDajAz ca jarAyujAH
jajJe tAta tathA sarvaM jagat sthAvarajaGgamam
bhUtasargam imaM kRtvA sarvalokapitAmahaH
zAzvataM vedapaThitaM dharmaM ca yuyuje punaH
tasmin dharme sthitA devAH sahAcAryapurohitAH
AdityA vasavo rudrAH sasAdhyA marudazvinaH
bhRgvatryaGgirasaH siddhAH kAzyapaz ca tapodhanaH
vasiSThagautamAgastyAs tathA nAradaparvatau
RSayo vAlakhilyAz ca prabhAsAH sikatAs tathA
ghRtAcAH somavAyavyA vaikhAnasamarIcipAH
akRSTAz caiva haMsAz ca RSayo 'thAgniyonijAH
vAnaprasthAH pRznayaz ca sthitA brahmAnuzAsane
dAnavendrAs tv atikramya tat pitAmahazAsanam
dharmasyApacayaM cakruH krodhalobhasamanvitAH
hiraNyakazipuz caiva hiraNyAkSo virocanaH
zambaro vipracittiz ca prahrAdo namucir baliH
ete cAnye ca bahavaH sagaNA daityadAnavAH
dharmasetum atikramya remire 'dharmanizcayAH
sarve sma tulyajAtIyA yathA devAs tathA vayam
ity evaM hetum AsthAya spardhamAnAH surarSibhiH
na priyaM nApy anukrozaM cakrur bhUteSu bhArata
trIn upAyAn atikramya daNDena rurudhuH prajAH
na jagmuH saMvidaM taiz ca darpAd asurasattamAH
atha vai bhagavAn brahmA brahmarSibhir upasthitaH
tadA himavataH pRSThe suramye padmatArake
zatayojanavistAre maNimuktAcayAcite
tasmin girivare putra puSpitadrumakAnane
tasthau sa vibudhazreSTho brahmA lokArthasiddhaye
tato varSasahasrAnte vitAnam akarot prabhuH
vidhinA kalpadRSTena yathoktenopapAditam
RSibhir yajJapaTubhir yathAvat karmakartRbhiH
marudbhiH parisaMstIrNaM dIpyamAnaiz ca pAvakaiH
kAJcanair yajJabhANDaiz ca bhrAjiSNubhir alaMkRtam
vRtaM devagaNaiz caiva prababhau yajJamaNDalam
tathA brahmarSibhiz caiva sadasyair upazobhitam
tatra ghoratamaM vRttam RSINAM me parizrutam
candramA vimalaM vyoma yathAbhyuditatArakam
vidAryAgniM tathA bhUtam utthitaM zrUyate tataH
nIlotpalasavarNAbhaM tIkSNadaMSTraM kRzodaram
prAMzu durdarzanaM caivApy atitejas tathaiva ca
tasminn utpatamAne ca pracacAla vasuMdharA
tatrormikalilAvartaz cukSubhe ca mahArNavaH
petur ulkA mahotpAtAH zAkhAz ca mumucur drumAH
aprasannA dizaH sarvAH pavanaz cAzivo vavau
muhur muhuz ca bhUtAni prAvyathanta bhayAt tathA

12160041a
12160041c
12160042a
12160042c
12160043a
12160043c
12160044a
12160044c
12160045a
12160045c
12160046a
12160046c
12160046e
12160047a
12160047c
12160047e
12160048a
12160048c
12160049a
12160049c
12160049e
12160050a
12160050c
12160051a
12160051c
12160052a
12160052c
12160053a
12160053c
12160054a
12160054c
12160055a
12160055c
12160056a
12160056c
12160057a
12160057c
12160058a
12160058c
12160059a
12160059c
12160060a
12160060c
12160061a
12160061c
12160062a
12160062c
12160063a
12160063c
12160064a
12160064c
12160065a
12160065c
12160066a
12160066c
12160067a
12160067c
12160068a
12160068c
12160069a

tataH sutumulaM dRSTvA tad adbhutam upasthitam


maharSisuragandharvAn uvAcedaM pitAmahaH
mayaitac cintitaM bhUtam asir nAmaiSa vIryavAn
rakSaNArthAya lokasya vadhAya ca suradviSAm
tatas tad rUpam utsRjya babhau nistriMza eva saH
vimalas tIkSNadhAraz ca kAlAntaka ivodyataH
tatas taM zitikaNThAya rudrAyarSabhaketave
brahmA dadAv asiM dIptam adharmaprativAraNam
tataH sa bhagavAn rudro brahmarSigaNasaMstutaH
pragRhyAsim ameyAtmA rUpam anyac cakAra ha
caturbAhuH spRzan mUrdhnA bhUsthito 'pi nabhastalam
UrdhvadRSTir mahAliGgo mukhAj jvAlAH samutsRjan
vikurvan bahudhA varNAn nIlapANDuralohitAn
bibhrat kRSNAjinaM vAso hemapravaratArakam
netraM caikaM lalATena bhAskarapratimaM mahat
zuzubhAte ca vimale dve netre kRSNapiGgale
tato devo mahAdevaH zUlapANir bhagAkSihA
saMpragRhya tu nistriMzaM kAlArkAnalasaMnibham
trikUTaM carma codyamya savidyutam ivAmbudam
cacAra vividhAn mArgAn mahAbalaparAkramaH
vidhunvann asim AkAze dAnavAntacikIrSayA
tasya nAdaM vinadato mahAhAsaM ca muJcataH
babhau pratibhayaM rUpaM tadA rudrasya bhArata
tad rUpadhAriNaM rudraM raudrakarma cikIrSavaH
nizamya dAnavAH sarve hRSTAH samabhidudruvuH
azmabhiz cApy avarSanta pradIptaiz ca tatholmukaiH
ghoraiH praharaNaiz cAnyaiH zitadhArair ayomukhaiH
tatas tad dAnavAnIkaM saMpraNetAram acyutam
rudrakhaDgabaloddhUtaM pracacAla mumoha ca
citraM zIghrataratvAc ca carantam asidhAriNam
tam ekam asurAH sarve sahasram iti menire
chindan bhindan rujan kRntan dArayan pramathann api
acarad daityasaMgheSu rudro 'gnir iva kakSagaH
asivegaprarugNAs te chinnabAhUruvakSasaH
saMprakRttottamAGgAz ca petur urvyAM mahAsurAH
apare dAnavA bhagnA rudraghAtAvapIDitAH
anyonyam abhinardanto dizaH saMpratipedire
bhUmiM ke cit pravivizuH parvatAn apare tathA
apare jagmur AkAzam apare 'mbhaH samAvizan
tasmin mahati saMvRtte samare bhRzadAruNe
babhau bhUmiH pratibhayA tadA rudhirakardamA
dAnavAnAM zarIraiz ca mahadbhiH zoNitokSitaiH
samAkIrNA mahAbAho zailair iva sakiMzukaiH
rudhireNa pariklinnA prababhau vasudhA tadA
raktArdravasanA zyAmA nArIva madavihvalA
sa rudro dAnavAn hatvA kRtvA dharmottaraM jagat
raudraM rUpaM vihAyAzu cakre rUpaM zivaM zivaH
tato maharSayaH sarve sarve devagaNAs tathA
jayenAdbhutakalpena devadevam athArcayan
tataH sa bhagavAn rudro dAnavakSatajokSitam
asiM dharmasya goptAraM dadau satkRtya viSNave
viSNur marIcaye prAdAn marIcir bhagavAMz ca tam
maharSibhyo dadau khaDgam RSayo vAsavAya tu
mahendro lokapAlebhyo lokapAlAs tu putraka
manave sUryaputrAya daduH khaDgaM suvistaram
Ucuz cainaM tathaivAdyaM mAnuSANAM tvam IzvaraH
asinA dharmagarbheNa pAlayasva prajA iti
dharmasetum atikrAntAH sUkSmasthUlArthakAraNAt
vibhajya daNDaM rakSyAH syur dharmato na yadRcchayA
durvAcA nigraho daNDo hiraNyabahulas tathA

12160069c
12160070a
12160070c
12160071a
12160071c
12160072a
12160072c
12160073a
12160073c
12160074a
12160074c
12160075a
12160075c
12160076a
12160076c
12160077a
12160077c
12160078a
12160078c
12160079a
12160079c
12160079e
12160080a
12160080c
12160081a
12160081c
12160082a
12160082c
12160083a
12160083c
12160084a
12160084c
12160085a
12160085c
12160086a
12160086c
12160087a
12160087c
12161001
12161001a
12161001c
12161002a
12161002c
12161003a
12161003c
12161004a
12161004c
12161005a
12161005c
12161006a
12161006c
12161007a
12161007c
12161008a
12161008c
12161008e
12161009a
12161009c
12161010a
12161010c

vyaGganaM ca zarIrasya vadho vAnalpakAraNAt


aser etAni rUpANi durvAcAdIni nirdizet
aser eva pramANAni parimANavyatikramAt
adhisRjyAtha putraM svaM prajAnAm adhipaM tataH
manuH prajAnAM rakSArthaM kSupAya pradadAv asim
kSupAj jagrAha cekSvAkur ikSvAkoz ca purUravAH
Ayuz ca tasmAl lebhe taM nahuSaz ca tato bhuvi
yayAtir nahuSAc cApi pUrus tasmAc ca labdhavAn
AmUrtarayasas tasmAt tato bhUmizayo nRpaH
bharataz cApi dauHSantir lebhe bhUmizayAd asim
tasmAc ca lebhe dharmajJo rAjann aiDabiDas tathA
tataz caiDabiDAl lebhe dhundhumAro janezvaraH
dhundhumArAc ca kAmbojo mucukundas tato 'labhat
mucukundAn maruttaz ca maruttAd api raivataH
raivatAd yuvanAzvaz ca yuvanAzvAt tato raghuH
ikSvAkuvaMzajas tasmAd dhariNAzvaH pratApavAn
hariNAzvAd asiM lebhe zunakaH zunakAd api
uzInaro vai dharmAtmA tasmAd bhojAH sayAdavAH
yadubhyaz ca zibir lebhe zibez cApi pratardanaH
pratardanAd aSTakaz ca ruzadazvo 'STakAd api
ruzadazvAd bharadvAjo droNas tasmAt kRpas tataH
tatas tvaM bhrAtRbhiH sArdhaM paramAsim avAptavAn
kRttikAz cAsya nakSatram aser agniz ca daivatam
rohiNyo gotram asyAtha rudraz ca gurur uttamaH
aser aSTau ca nAmAni rahasyAni nibodha me
pANDaveya sadA yAni kIrtaya&l labhate jayam
asir vizasanaH khaDgas tIkSNavartmA durAsadaH
zrIgarbho vijayaz caiva dharmapAlas tathaiva ca
agryaH praharaNAnAM ca khaDgo mAdravatIsuta
mahezvarapraNItaz ca purANe nizcayaM gataH
pRthus tUtpAdayAm Asa dhanur Adyam ariMdama
teneyaM pRthivI pUrvaM vainyena parirakSitA
tad etad ArSaM mAdreya pramANaM kartum arhasi
asez ca pUjA kartavyA sadA yuddhavizAradaiH
ity eSa prathamaH kalpo vyAkhyAtas te suvistaraH
aser utpattisaMsargo yathAvad bharatarSabha
sarvathaitad iha zrutvA khaDgasAdhanam uttamam
labhate puruSaH kIrtiM pretya cAnantyam aznute
vaizaMpAyana uvAca
ity uktavati bhISme tu tUSNIMbhUte yudhiSThiraH
papracchAvasaraM gatvA bhrAtqn vidurapaJcamAn
dharme cArthe ca kAme ca lokavRttiH samAhitA
teSAM garIyAn katamo madhyamaH ko laghuz ca kaH
kasmiMz cAtmA niyantavyas trivargavijayAya vai
saMtuSTA naiSThikaM vAkyaM yathAvad vaktum arhatha
tato 'rthagatitattvajJaH prathamaM pratibhAnavAn
jagAda viduro vAkyaM dharmazAstram anusmaran
bAhuzrutyaM tapas tyAgaH zraddhA yajJakriyA kSamA
bhAvazuddhir dayA satyaM saMyamaz cAtmasaMpadaH
etad evAbhipadyasva mA te bhUc calitaM manaH
etan mUlau hi dharmArthAv etad ekapadaM hitam
dharmeNaivarSayas tIrNA dharme lokAH pratiSThitAH
dharmeNa devA divigA dharme cArthaH samAhitaH
dharmo rAjan guNazreSTho madhyamo hy artha ucyate
kAmo yavIyAn iti ca pravadanti manISiNaH
tasmAd dharmapradhAnena bhavitavyaM yatAtmanA
samAptavacane tasminn arthazAstravizAradaH
pArtho vAkyArthatattvajJo jagau vAkyam atandritaH
karmabhUmir iyaM rAjann iha vArttA prazasyate
kRSivANijyagorakSyaM zilpAni vividhAni ca

12161011a
12161011c
12161012a
12161012c
12161013a
12161013c
12161014a
12161014c
12161015a
12161015c
12161016a
12161016c
12161017a
12161017c
12161018a
12161018c
12161019a
12161019c
12161019e
12161020a
12161020c
12161021a
12161021c
12161022a
12161022c
12161023a
12161023c
12161024a
12161024c
12161025a
12161025c
12161026a
12161026c
12161027a
12161027c
12161028a
12161028c
12161029a
12161029c
12161030a
12161030c
12161031a
12161031c
12161032a
12161032c
12161033a
12161033c
12161034a
12161034c
12161035a
12161035c
12161036a
12161036c
12161037a
12161037c
12161038a
12161038c
12161039a
12161039c
12161040a

artha ity eva sarveSAM karmaNAm avyatikramaH


na Rte 'rthena vartete dharmakAmAv iti zrutiH
vijayI hy arthavAn dharmam ArAdhayitum uttamam
kAmaM ca carituM zakto duSprApam akRtAtmabhiH
arthasyAvayavAv etau dharmakAmAv iti zrutiH
arthasiddhyA hi nirvRttAv ubhAv etau bhaviSyataH
udbhUtArthaM hi puruSaM viziSTatarayonayaH
brahmANam iva bhUtAni satataM paryupAsate
jaTAjinadharA dAntAH paGkadigdhA jitendriyAH
muNDA nistantavaz cApi vasanty arthArthinaH pRthak
kASAyavasanAz cAnye zmazrulA hrIsusaMvRtAH
vidvAMsaz caiva zAntAz ca muktAH sarvaparigrahaiH
arthArthinaH santi ke cid apare svargakAGkSiNaH
kulapratyAgamAz caike svaM svaM mArgam anuSThitAH
AstikA nAstikAz caiva niyatAH saMyame pare
aprajJAnaM tamobhUtaM prajJAnaM tu prakAzatA
bhRtyAn bhogair dviSo daNDair yo yojayati so 'rthavAn
etan matimatAM zreSTha mataM mama yathAtatham
anayos tu nibodha tvaM vacanaM vAkyakaNThayoH
tato dharmArthakuzalau mAdrIputrAv anantaram
nakulaH sahadevaz ca vAkyaM jagadatuH param
AsInaz ca zayAnaz ca vicarann api ca sthitaH
arthayogaM dRDhaM kuryAd yogair uccAvacair api
asmiMs tu vai susaMvRtte durlabhe paramapriye
iha kAmAn avApnoti pratyakSaM nAtra saMzayaH
yo 'rtho dharmeNa saMyukto dharmo yaz cArthasaMyutaH
madhv ivAmRtasaMyuktaM tasmAd etau matAv iha
anarthasya na kAmo 'sti tathArtho 'dharmiNaH kutaH
tasmAd udvijate loko dharmArthAd yo bahiSkRtaH
tasmAd dharmapradhAnena sAdhyo 'rthaH saMyatAtmanA
vizvasteSu ca bhUteSu kalpate sarva eva hi
dharmaM samAcaret pUrvaM tathArthaM dharmasaMyutam
tataH kAmaM caret pazcAt siddhArthasya hi tat phalam
virematus tu tad vAkyam uktvA tAv azvinoH sutau
bhImasenas tadA vAkyam idaM vaktuM pracakrame
nAkAmaH kAmayaty arthaM nAkAmo dharmam icchati
nAkAmaH kAmayAno 'sti tasmAt kAmo viziSyate
kAmena yuktA RSayas tapasy eva samAhitAH
palAzaphalamUlAzA vAyubhakSAH susaMyatAH
vedopavAdeSv apare yuktAH svAdhyAyapAragAH
zrAddhayajJakriyAyAM ca tathA dAnapratigrahe
vaNijaH karSakA gopAH kAravaH zilpinas tathA
daivakarmakRtaz caiva yuktAH kAmena karmasu
samudraM cAvizanty anye narAH kAmena saMyutAH
kAmo hi vividhAkAraH sarvaM kAmena saMtatam
nAsti nAsIn nAbhaviSyad bhUtaM kAmAtmakAt param
etat sAraM mahArAja dharmArthAv atra saMzritau
navanItaM yathA dadhnas tathA kAmo 'rthadharmataH
zreyas tailaM ca piNyAkAd ghRtaM zreya udazvitaH
zreyaH puSpaphalaM kASThAt kAmo dharmArthayor varaH
puSpato madhv iva rasaH kAmAt saMjAyate sukham
sucAruveSAbhir alaMkRtAbhir; madotkaTAbhiH priyavAdinIbhiH
ramasva yoSAbhir upetya kAmaM; kAmo hi rAjaMs tarasAbhipAtI
buddhir mamaiSA pariSat sthitasya; mA bhUd vicAras tava dharmaputra
syAt saMhitaM sadbhir aphalgusAraM; sametya vAkyaM param AnRzaMsyam
dharmArthakAmAH samam eva sevyA; yas tv ekasevI sa naro jaghanyaH
dvayos tu dakSaM pravadanti madhyaM; sa uttamo yo niratas trivarge
prAjJaH suhRc candanasAralipto; vicitramAlyAbharaNair upetaH
tato vacaH saMgrahavigraheNa; proktvA yavIyAn virarAma bhImaH
tato muhUrtAd atha dharmarAjo; vAkyAni teSAm anucintya samyak

12161040c
12161041a
12161041c
12161041e
12161042a
12161042c
12161043a
12161043c
H
12161044a
12161044c
12161045a
12161045c
12161046a
12161046c
12161047a
12161047c
12161048a
12161048c
e
12161048e
12162001
12162001a
12162001c
12162002a
12162002c
12162003a
12162003c
12162004a
12162004c
12162005
12162005a
12162005c
12162006a
12162006c
12162007a
12162007c
12162008a
12162008c
12162009a
12162009c
12162010a
12162010c
12162011a
12162011c
12162012a
12162012c
12162013a
12162013c
12162014a
12162014c
12162015a
12162015c
12162016a
12162016c
12162017a
12162017c
12162018a
12162018c
12162019a

uvAca vAcAvitathaM smayan vai; bahuzruto dharmabhRtAM variSThaH


niHsaMzayaM nizcitadharmazAstrAH; sarve bhavanto viditapramANAH
vijJAtukAmasya mameha vAkyam; uktaM yad vai naiSThikaM tac chrutaM me
iha tv avazyaM gadato mamApi; vAkyaM nibodhadhvam ananyabhAvAH
yo vai na pApe nirato na puNye; nArthe na dharme manujo na kAme
vimuktadoSaH samaloSTakAJcanaH; sa mucyate duHkhasukhArthasiddheH
bhUtAni jAtImaraNAnvitAni; jarAvikAraiz ca samanvitAni
bhUyaz ca tais taiH pratibodhitAni; mokSaM prazaMsanti na taM ca vidma
snehe nabaddhasya na santi tAnIty; evaM svayaMbhUr bhagavAn uvAca
budhAz ca nirvANaparA vadanti; tasmAn na kuryAt priyam apriyaM ca
etat pradhAnaM na tu kAmakAro; yathA niyukto 'smi tathA carAmi
bhUtAni sarvANi vidhir niyuGkte; vidhir balIyAn iti vitta sarve
na karmaNApnoty anavApyam arthaM; yad bhAvi sarvaM bhavatIti vitta
trivargahIno 'pi hi vindate 'rthaM; tasmAd idaM lokahitAya guhyam
tatas tad agryaM vacanaM manonugaM; samastam AjJAya tato 'tihetumat
tadA praNeduz ca jaharSire ca te; kurupravIrAya ca cakrur aJjalIn
sucAruvarNAkSarazabdabhUSitAM; manonugAM nirdhutavAkyakaNTakAm
nizamya tAM pArthiva pArthabhASitAM; giraM narendrAH prazazaMsur eva t
punaz ca papraccha saridvarAsutaM; tataH paraM dharmam ahInasattvaH
yudhiSThira uvAca
pitAmaha mahAprAjJa kurUNAM kIrtivardhana
praznaM kaM cit pravakSyAmi tan me vyAkhyAtum arhasi
kIdRzA mAnavAH saumyAH kaiH prItiH paramA bhavet
AyatyAM ca tadAtve ca ke kSamAs tAn vadasva me
na hi tatra dhanaM sphItaM na ca saMbandhibAndhavAH
tiSThanti yatra suhRdas tiSThantIti matir mama
durlabho hi suhRc chrotA durlabhaz ca hitaH suhRt
etad dharmabhRtAM zreSTha sarvaM vyAkhyAtum arhasi
bhISma uvAca
saMdheyAn puruSAn rAjann asaMdheyAMz ca tattvataH
vadato me nibodha tvaM nikhilena yudhiSThira
lubdhaH krUras tyaktadharmA nikRtaH zaTha eva ca
kSudraH pApasamAcAraH sarvazaGkI tathAlasaH
dIrghasUtro 'nRjuH kaSTo gurudArapradharSakaH
vyasane yaH parityAgI durAtmA nirapatrapaH
sarvataH pApadarzI ca nAstiko vedanindakaH
saMprakIrNendriyo loke yaH kAmanirataz caret
asatyo lokavidviSTaH samaye cAnavasthitaH
pizuno 'thAkRtaprajJo matsarI pApanizcayaH
duHzIlo 'thAkRtAtmA ca nRzaMsaH kitavas tathA
mitrair arthakRtI nityam icchaty arthaparaz ca yaH
vahataz ca yathAzakti yo na tuSyati mandadhIH
amitram iva yo bhuGkte sadA mitraM nararSabha
asthAnakrodhano yaz ca akasmAc ca virajyate
suhRdaz caiva kalyANAn Azu tyajati kilbiSI
alpe 'py apakRte mUDhas tathAjJAnAt kRte 'pi ca
kAryopasevI mitreSu mitradveSI narAdhipa
zatrur mitramukho yaz ca jihmaprekSI vilobhanaH
na rajyati ca kalyANe yas tyajet tAdRzaM naram
pAnapo dveSaNaH krUro nirghRNaH paruSas tathA
paropatApI mitradhruk tathA prANivadhe rataH
kRtaghnaz cAdhamo loke na saMdheyaH kathaM cana
chidrAnveSI na saMdheyaH saMdheyAn api me zRNu
kulInA vAkyasaMpannA jJAnavijJAnakovidAH
mitrajJAz ca kRtajJAz ca sarvajJAH zokavarjitAH
mAdhuryaguNasaMpannAH satyasaMdhA jitendriyAH
vyAyAmazIlAH satataM bhRtaputrAH kulodgatAH
rUpavanto guNopetAs tathAlubdhA jitazramAH

12162019c
12162020a
12162020c
12162021a
12162021c
12162021e
12162022a
12162022c
12162023a
12162023c
12162023e
12162024a
12162024c
12162025a
12162025c
12162026a
12162026c
12162026e
12162027
12162027a
12162027c
12162028
12162028a
12162028c
12162029a
12162029c
12162030a
12162030c
12162031a
12162031c
12162032a
12162032c
12162033a
12162033c
12162034a
12162034c
12162034e
12162035a
12162035c
12162036a
12162036c
12162037a
12162037c
12162038a
12162038c
12162039a
12162039c
12162039e
12162040a
12162040c
12162041a
12162041c
12162042a
12162042c
12162043a
12162043c
12162044a
12162044c
12162045a
12162045c

doSair viyuktAH prathitais te grAhyAH pArthivena ha


yathAzaktisamAcArAH santas tuSyanti hi prabho
nAsthAne krodhavantaz ca na cAkasmAd virAgiNaH
viraktAz ca na ruSyanti manasApy arthakovidAH
AtmAnaM pIDayitvApi suhRtkAryaparAyaNAH
na virajyanti mitrebhyo vAso raktam ivAvikam
doSAMz ca lobhamohAdIn artheSu yuvatiSv atha
na darzayanti suhRdAM vizvastA bandhuvatsalAH
loSTakAJcanatulyArthAH suhRtsv azaThabuddhayaH
ye caranty anabhImAnA nisRSTArthavibhUSaNAH
saMgRhNantaH parijanaM svAmyarthaparamAH sadA
IdRzaiH puruSazreSThaiH saMdhiM yaH kurute nRpaH
tasya vistIryate rASTraM jyotsnA grahapater iva
zAstranityA jitakrodhA balavanto raNapriyAH
kSAntAH zIlaguNopetAH saMdheyAH puruSottamAH
ye ca doSasamAyuktA narAH proktA mayAnagha
teSAm apy adhamo rAjan kRtaghno mitraghAtakaH
tyaktavyaH sa durAcAraH sarveSAm iti nizcayaH
yudhiSThira uvAca
vistareNArthasaMbandhaM zrotum icchAmi pArthiva
mitradrohI kRtaghnaz ca yaH proktas taM ca me vada
bhISma uvAca
hanta te vartayiSye 'ham itihAsaM purAtanam
udIcyAM dizi yad vRttaM mleccheSu manujAdhipa
brAhmaNo madhyadezIyaH kRSNAGgo brahmavarjitaH
grAmaM prekSya janAkIrNaM prAvizad bhaikSakAGkSayA
tatra dasyur dhanayutaH sarvavarNavizeSavit
brahmaNyaH satyasaMdhaz ca dAne ca nirato 'bhavat
tasya kSayam upAgamya tato bhikSAm ayAcata
pratizrayaM ca vAsArthaM bhikSAM caivAtha vArSikIm
prAdAt tasmai sa viprAya vastraM ca sadRzaM navam
nArIM cApi vayopetAM bhartrA virahitAM tadA
etat saMprApya hRSTAtmA dasyoH sarvaM dvijas tadA
tasmin gRhavare rAjaMs tayA reme sa gautamaH
kuTumbArtheSu dasyoH sa sAhAyyaM cApy athAkarot
tatrAvasat so 'tha varSAH samRddhe zabarAlaye
bANavedhye paraM yatnam akaroc caiva gautamaH
vakrAGgAMs tu sa nityaM vai sarvato bANagocare
jaghAna gautamo rAjan yathA dasyugaNas tathA
hiMsAparo ghRNAhInaH sadA prANivadhe rataH
gautamaH saMnikarSeNa dasyubhiH samatAm iyAt
tathA tu vasatas tasya dasyugrAme sukhaM tadA
agacchan bahavo mAsA nighnataH pakSiNo bahUn
tataH kadA cid aparo dvijas taM dezam Agamat
jaTI cIrAjinadharaH svAdhyAyaparamaH zuciH
vinIto niyatAhAro brahmaNyo vedapAragaH
sabrahmacArI taddezyaH sakhA tasyaiva supriyam
taM dasyugrAmam agamad yatrAsau gautamo 'bhavat
sa tu vipragRhAnveSI zUdrAnnaparivarjakaH
grAme dasyujanAkIrNe vyacarat sarvatodizam
tataH sa gautamagRhaM praviveza dvijottamaH
gautamaz cApi saMprAptas tAv anyonyena saMgatau
vakrAGgabhArahastaM taM dhanuSpANiM kRtAgasam
rudhireNAvasiktAGgaM gRhadvAram upAgatam
taM dRSTvA puruSAdAbham apadhvastaM kSayAgatam
abhijJAya dvijo vrIDAm agamad vAkyam Aha ca
kim idaM kuruSe mauDhyAd vipras tvaM hi kulodgataH
madhyadezaparijJAto dasyubhAvaM gataH katham
pUrvAn smara dvijAgryAMs tAn prakhyAtAn vedapAragAn
yeSAM vaMze 'bhijAtas tvam IdRzaH kulapAMsanaH

12162046a
12162046c
12162047a
12162047c
12162048a
12162048c
12162049a
12162049c
12163001
12163001a
12163001c
12163002a
12163002c
12163003a
12163003c
12163004a
12163004c
12163005a
12163005c
12163006a
12163006c
12163007a
12163007c
12163008a
12163008c
12163008e
12163009a
12163009c
12163009e
12163010a
12163010c
12163011a
12163011c
12163012a
12163012c
12163013a
12163013c
12163014a
12163014c
12163014e
12163015a
12163015c
12163015e
12163016a
12163016c
12163017a
12163017c
12163018a
12163018c
12163019a
12163019c
12163020a
12163020c
12163021a
12163021c
12163022
12163022a
12163022c
12163023a
12163023c

avabudhyAtmanAtmAnaM satyaM zIlaM zrutaM damam


anukrozaM ca saMsmRtya tyaja vAsam imaM dvija
evam uktaH sa suhRdA tadA tena hitaiSiNA
pratyuvAca tato rAjan vinizcitya tadArtavat
adhano 'smi dvijazreSTha na ca vedavid apy aham
vRttyartham iha saMprAptaM viddhi mAM dvijasattama
tvaddarzanAt tu viprarSe kRtArthaM vedmy ahaM dvija
AtmAnaM saha yAsyAvaH zvo vasAdyeha zarvarIm
bhISma uvAca
tasyAM nizAyAM vyuSTAyAM gate tasmin dvijottame
niSkramya gautamo 'gacchat samudraM prati bhArata
sAmudrakAn sa vaNijas tato 'pazyat sthitAn pathi
sa tena sArthena saha prayayau sAgaraM prati
sa tu sArtho mahArAja kasmiMz cid girigahvare
mattena dviradenAtha nihataH prAyazo 'bhavat
sa kathaM cit tatas tasmAt sArthAn mukto dvijas tadA
kAMdigbhUto jIvitArthI pradudrAvottarAM dizam
sa sarvataH paribhraSTaH sArthAd dezAt tathArthataH
ekAkI vyadravat tatra vane kiMpuruSo yathA
sa panthAnam athAsAdya samudrAbhisaraM tadA
AsasAda vanaM ramyaM mahat puSpitapAdapam
sarvartukair AmravanaiH puSpitair upazobhitam
nandanoddezasadRzaM yakSakiMnarasevitam
zAlatAladhavAzvatthatvacAguruvanais tathA
candanasya ca mukhyasya pAdapair upazobhitam
giriprastheSu ramyeSu zubheSu susugandhiSu
samantato dvijazreSThA valgu kUjanti tatra vai
manuSyavadanAs tv anye bhAruNDA iti vizrutAH
bhUliGgazakunAz cAnye samudraM sarvato 'bhavan
sa tAny atimanojJAni vihaMgAbhirutAni vai
zRNvan suramaNIyAni vipro 'gacchata gautamaH
tato 'pazyat suramye sa suvarNasikatAcite
dezabhAge same citre svargoddezasamaprabhe
zriyA juSTaM mahAvRkSaM nyagrodhaM parimaNDalam
zAkhAbhir anurUpAbhir bhUSitaM chatrasaMnibham
tasya mUlaM susaMsiktaM varacandanavAriNA
divyapuSpAnvitaM zrImat pitAmahasadopamam
taM dRSTvA gautamaH prIto munikAntam anuttamam
medhyaM suragRhaprakhyaM puSpitaiH pAdapair vRtam
tam Agamya mudA yuktas tasyAdhastAd upAvizat
tatrAsInasya kauravya gautamasya sukhaH zivaH
puSpANi samupaspRzya pravavAv anilaH zuciH
hlAdayan sarvagAtrANi gautamasya tadA nRpa
sa tu vipraH parizrAntaH spRSTaH puNyena vAyunA
sukham AsAdya suSvApa bhAskaraz cAstam abhyagAt
tato 'staM bhAskare yAte saMdhyAkAla upasthite
AjagAma svabhavanaM brahmalokAt khagottamaH
nADIjaGgha iti khyAto dayito brahmaNaH sakhA
bakarAjo mahAprAjJaH kazyapasyAtmasaMbhavaH
rAjadharmeti vikhyAto babhUvApratimo bhuvi
devakanyAsutaH zrImAn vidvAn devapatiprabhaH
mRSTahATakasaMchanno bhUSaNair arkasaMnibhaiH
bhUSitaH sarvagAtreSu devagarbhaH zriyA jvalan
tam AgataM dvijaM dRSTvA vismito gautamo 'bhavat
kSutpipAsAparItAtmA hiMsArthI cApy avaikSata
rAjadharmovAca
svAgataM bhavate vipra diSTyA prApto 'si me gRham
astaM ca savitA yAtaH saMdhyeyaM samupasthitA
mama tvaM nilayaM prAptaH priyAtithir aninditaH
pUjito yAsyasi prAtar vidhidRSTena karmaNA

12164001
12164001a
12164001c
12164002
12164002a
12164002c
12164003
12164003a
12164003c
12164004a
12164004c
12164005a
12164005c
12164006a
12164006c
12164007a
12164007c
12164008a
12164008c
12164009a
12164009c
12164010a
12164010c
12164011a
12164011c
12164012a
12164012c
12164013a
12164013c
12164014a
12164014c
12164015a
12164015c
12164016a
12164016c
12164017a
12164017c
12164018a
12164018c
12164019a
12164019c
12164020a
12164020c
12164021a
12164021c
12164022a
12164022c
12164023a
12164023c
12164024a
12164024c
12164025a
12164025c
12164026a
12164026c
12165001
12165001a
12165001c
12165002a
12165002c

bhISma uvAca
giraM tAM madhurAM zrutvA gautamo vismitas tadA
kautUhalAnvito rAjan rAjadharmANam aikSata
rAjadharmovAca
bhoH kazyapasya putro 'haM mAtA dAkSAyaNI ca me
atithis tvaM guNopetaH svAgataM te dvijarSabha
bhISma uvAca
tasmai dattvA sa satkAraM vidhidRSTena karmaNA
zAlapuSpamayIM divyAM bRsIM samupakalpayat
bhagIratharathAkrAntAn dezAn gaGgAniSevitAn
ye caranti mahAmInAs tAMz ca tasyAnvakalpayat
vahniM cApi susaMdIptaM mInAMz caiva supIvarAn
sa gautamAyAtithaye nyavedayata kAzyapaH
bhuktavantaM ca taM vipraM prItAtmAnaM mahAmanAH
klamApanayanArthaM sa pakSAbhyAm abhyavIjayat
tato vizrAntam AsInaM gotrapraznam apRcchata
so 'bravId gautamo 'smIti brAhma nAnyad udAharat
tasmai parNamayaM divyaM divyapuSpAdhivAsitam
gandhADhyaM zayanaM prAdAt sa zizye tatra vai sukham
athopaviSTaM zayane gautamaM bakarAT tadA
papraccha kAzyapo vAgmI kim AgamanakAraNam
tato 'bravId gautamas taM daridro 'haM mahAmate
samudragamanAkAGkSI dravyArtham iti bhArata
taM kAzyapo 'bravIt prIto notkaNThAM kartum arhasi
kRtakAryo dvijazreSTha sadravyo yAsyase gRhAn
caturvidhA hy arthagatir bRhaspatimataM yathA
pAraMparyaM tathA daivaM karma mitram iti prabho
prAdurbhUto 'smi te mitraM suhRttvaM ca mama tvayi
so 'haM tathA yatiSyAmi bhaviSyasi yathArthavAn
tataH prabhAtasamaye sukhaM pRSTvAbravId idam
gaccha saumya pathAnena kRtakRtyo bhaviSyasi
itas triyojanaM gatvA rAkSasAdhipatir mahAn
virUpAkSa iti khyAtaH sakhA mama mahAbalaH
taM gaccha dvijamukhya tvaM mama vAkyapracoditaH
kAmAn abhIpsitAMs tubhyaM dAtA nAsty atra saMzayaH
ity uktaH prayayau rAjan gautamo vigataklamaH
phalAny amRtakalpAni bhakSayan sma yatheSTataH
candanAgurumukhyAni tvakpatrANAM vanAni ca
tasmin pathi mahArAja sevamAno drutaM yayau
tato meruvrajaM nAma nagaraM zailatoraNam
zailaprAkAravapraM ca zailayantrArgalaM tathA
viditaz cAbhavat tasya rAkSasendrasya dhImataH
prahitaH suhRdA rAjan prIyatA vai priyAtithiH
tataH sa rAkSasendraH svAn preSyAn Aha yudhiSThira
gautamo nagaradvArAc chIghram AnIyatAm iti
tataH puravarAt tasmAt puruSAH zvetaveSTanAH
gautamety abhibhASantaH puradvAram upAgaman
te tam Ucur mahArAja preSyA rakSaHpater dvijam
tvarasva tUrNam Agaccha rAjA tvAM draSTum icchati
rAkSasAdhipatir vIro virUpAkSa iti zrutaH
sa tvAM tvarati vai draSTuM tat kSipraM saMvidhIyatAm
tataH sa prAdravad vipro vismayAd vigataklamaH
gautamo nagararddhiM tAM pazyan paramavismitaH
tair eva sahito rAjJo vezma tUrNam upAdravat
darzanaM rAkSasendrasya kAGkSamANo dvijas tadA
bhISma uvAca
tataH sa vidito rAjJaH pravizya gRham uttamam
pUjito rAkSasendreNa niSasAdAsanottame
pRSTaz ca gotracaraNaM svAdhyAyaM brahmacArikam
na tatra vyAjahArAnyad gotramAtrAd Rte dvijaH

12165003a
12165003c
12165004a
12165004c
12165005
12165005a
12165005c
12165006
12165006a
12165006c
12165007a
12165007c
12165008a
12165008c
12165009a
12165009c
12165010a
12165010c
12165011a
12165011c
12165012a
12165012c
12165013a
12165013c
12165014a
12165014c
12165015a
12165015c
12165016a
12165016c
12165017a
12165017c
12165018a
12165018c
12165019a
12165019c
12165019e
12165020a
12165020c
12165021a
12165021c
12165022a
12165022c
12165023a
12165023c
12165024a
12165024c
12165025a
12165025c
12165026a
12165026c
12165027a
12165027c
12165028a
12165028c
12165028e
12165029a
12165029c
12165030a
12165030c

brahmavarcasahInasya svAdhyAyaviratasya ca
gotramAtravido rAjA nivAsaM samapRcchata
kva te nivAsaH kalyANa kiMgotrA brAhmaNI ca te
tattvaM brUhi na bhIH kAryA vizramasva yathAsukham
gautama uvAca
madhyadezaprasUto 'haM vAso me zabarAlaye
zUdrA punarbhUr bhAryA me satyam etad bravImi te
bhISma uvAca
tato rAjA vimamRze kathaM kAryam idaM bhavet
kathaM vA sukRtaM me syAd iti buddhyAnvacintayat
ayaM vai jananAd vipraH suhRt tasya mahAtmanaH
saMpreSitaz ca tenAyaM kAzyapena mamAntikam
tasya priyaM kariSyAmi sa hi mAm AzritaH sadA
bhrAtA me bAndhavaz cAsau sakhA ca hRdayaMgamaH
kArttikyAm adya bhoktAraH sahasraM me dvijottamAH
tatrAyam api bhoktA vai deyam asmai ca me dhanam
tataH sahasraM viprANAM viduSAM samalaMkRtam
snAtAnAm anusaMprAptam ahatakSaumavAsasAm
tAn AgatAn dvijazreSThAn virUpAkSo vizAM pate
yathArhaM pratijagrAha vidhidRSTena karmaNA
bRsyas teSAM tu saMnyastA rAkSasendrasya zAsanAt
bhUmau varakuthAstIrNAH preSyair bharatasattama
tAsu te pUjitA rAjJA niSaNNA dvijasattamAH
vyarAjanta mahArAja nakSatrapatayo yathA
tato jAmbUnadAH pAtrIr vajrAGkA vimalAH zubhAH
varAnnapUrNA viprebhyaH prAdAn madhughRtAplutAH
tasya nityaM tathASADhyAM mAghyAM ca bahavo dvijAH
IpsitaM bhojanavaraM labhante satkRtaM sadA
vizeSatas tu kArttikyAM dvijebhyaH saMprayacchati
zaradvyapAye ratnAni paurNamAsyAm iti zrutiH
suvarNaM rajataM caiva maNIn atha ca mauktikam
vajrAn mahAdhanAMz caiva vaiDUryAjinarAGkavAn
ratnarAzIn vinikSipya dakSiNArthe sa bhArata
tataH prAha dvijazreSThAn virUpAkSo mahAyazAH
gRhNIta ratnAny etAni yathotsAhaM yatheSTataH
yeSu yeSu ca bhANDeSu bhuktaM vo dvijasattamAH
tAny evAdAya gacchadhvaM svavezmAnIti bhArata
ity uktavacane tasmin rAkSasendre mahAtmani
yatheSTaM tAni ratnAni jagRhur brAhmaNarSabhAH
tato mahArhais te sarve ratnair abhyarcitAH zubhaiH
brAhmaNA mRSTavasanAH suprItAH sma tadAbhavan
tatas tAn rAkSasendraz ca dvijAn Aha punar vacaH
nAnAdigAgatAn rAjan rAkSasAn pratiSidhya vai
adhyaikadivasaM viprA na vo 'stIha bhayaM kva cit
rAkSasebhyaH pramodadhvam iSTato yAta mAciram
tataH pradudruvuH sarve viprasaMghAH samantataH
gautamo 'pi suvarNasya bhAram AdAya satvaraH
kRcchrAt samudvahan vIra nyagrodhaM samupAgamat
nyaSIdac ca parizrAntaH klAntaz ca kSudhitaz ca ha
tatas tam abhyagAd rAjan rAjadharmA khagottamaH
svAgatenAbhyanandac ca gautamaM mitravatsalaH
tasya pakSAgravikSepaiH klamaM vyapanayat khagaH
pUjAM cApy akarod dhImAn bhojanaM cApy akalpayat
sa bhuktavAn suvizrAnto gautamo 'cintayat tadA
hATakasyAbhirUpasya bhAro 'yaM sumahAn mayA
gRhIto lobhamohAd vai dUraM ca gamanaM mama
na cAsti pathi bhoktavyaM prANasaMdhAraNaM mama
kiM kRtvA dhArayeyaM vai prANAn ity abhyacintayat
tataH sa pathi bhoktavyaM prekSamANo na kiM cana
kRtaghnaH puruSavyAghra manasedam acintayat

12165031a
12165031c
12166001
12166001a
12166001c
12166002a
12166002c
12166003a
12166003c
12166004a
12166004c
12166005a
12166005c
12166006a
12166006c
12166007a
12166007c
12166008a
12166008c
12166009a
12166009c
12166010a
12166010c
12166010e
12166011a
12166011c
12166012a
12166012c
12166013a
12166013c
12166014a
12166014c
12166014e
12166015a
12166015c
12166016a
12166016c
12166017a
12166017c
12166017e
12166018a
12166018c
12166019a
12166019c
12166020a
12166020c
12166021a
12166021c
12166022a
12166022c
12166023a
12166023c
12166024a
12166024c
12166025a
12166025c
12167001
12167001a
12167001c
12167002a

ayaM bakapatiH pArzve mAMsarAziH sthito mama


imaM hatvA gRhItvA ca yAsye 'haM samabhidrutam
bhISma uvAca
atha tatra mahArciSmAn analo vAtasArathiH
tasyAvidUre rakSArthaM khagendreNa kRto 'bhavat
sa cApi pArzve suSvApa vizvasto bakarAT tadA
kRtaghnas tu sa duSTAtmA taM jighAMsur ajAgarat
tato 'lAtena dIptena vizvastaM nijaghAna tam
nihatya ca mudA yuktaH so 'nubandhaM na dRSTavAn
sa taM vipakSaromANaM kRtvAgnAv apacat tadA
taM gRhItvA suvarNaM ca yayau drutataraM dvijaH
tato 'nyasmin gate cAhni virUpAkSo 'bravIt sutam
na prekSe rAjadharmANam adya putra khagottamam
sa pUrvasaMdhyAM brahmANaM vandituM yAti sarvadA
mAM cAdRSTvA kadA cit sa na gacchati gRhAn khagaH
ubhe dvirAtraM saMdhye vai nAbhyagAt sa mamAlayam
tasmAn na zudhyate bhAvo mama sa jJAyatAM suhRt
svAdhyAyena viyukto hi brahmavarcasavarjitaH
taM gatas tatra me zaGkA hanyAt taM sa dvijAdhamaH
durAcAras tu durbuddhir iGgitair lakSito mayA
niSkriyo dAruNAkAraH kRSNo dasyur ivAdhamaH
gautamaH sa gatas tatra tenodvignaM mano mama
putra zIghram ito gatvA rAjadharmanivezanam
jJAyatAM sa vizuddhAtmA yadi jIvati mAciram
sa evam uktas tvarito rakSobhiH sahito yayau
nyagrodhaM tatra cApazyat kaGkAlaM rAjadharmaNaH
sa rudann agamat putro rAkSasendrasya dhImataH
tvaramANaH paraM zaktyA gautamagrahaNAya vai
tato 'vidUre jagRhur gautamaM rAkSasAs tadA
rAjadharmazarIraM ca pakSAsthicaraNojjhitam
tam AdAyAtha rakSAMsi drutaM meruvrajaM yayuH
rAjJaz ca darzayAm AsuH zarIraM rAjadharmaNaH
kRtaghnaM puruSaM taM ca gautamaM pApacetasam
ruroda rAjA taM dRSTvA sAmAtyaH sapurohitaH
ArtanAdaz ca sumahAn abhUt tasya nivezane
sastrIkumAraM ca puraM babhUvAsvasthamAnasam
athAbravIn nRpaH putraM pApo 'yaM vadhyatAm iti
asya mAMsair ime sarve viharantu yatheSTataH
pApAcAraH pApakarmA pApAtmA pApanizcayaH
hantavyo 'yaM mama matir bhavadbhir iti rAkSasAH
ity uktA rAkSasendreNa rAkSasA ghoravikramAH
naicchanta taM bhakSayituM pApakarmAyam ity uta
dasyUnAM dIyatAm eSa sAdhv adya puruSAdhamaH
ity Ucus taM mahArAja rAkSasendraM nizAcarAH
zirobhiz ca gatA bhUmim UcU rakSogaNAdhipam
na dAtum arhasi tvaM no bhakSaNAyAsya kilbiSam
evam astv iti tAn Aha rAkSasendro nizAcarAn
dasyUnAM dIyatAm eSa kRtaghno 'dyaiva rAkSasAH
ity ukte tasya te dAsAH zUlamudgarapANayaH
chittvA taM khaNDazaH pApaM dasyubhyaH pradadus tadA
dasyavaz cApi naicchanta tam attuM pApakAriNam
kravyAdA api rAjendra kRtaghnaM nopabhuJjate
brahmaghne ca surApe ca core bhagnavrate tathA
niSkRtir vihitA rAjan kRtaghne nAsti niSkRtiH
mitradrohI nRzaMsaz ca kRtaghnaz ca narAdhamaH
kravyAdaiH kRmibhiz cAnyair na bhujyante hi tAdRzAH
bhISma uvAca
tataz citAM bakapateH kArayAm Asa rAkSasaH
ratnair gandhaiz ca bahubhir vastraiz ca samalaMkRtAm
tatra prajvAlya nRpate bakarAjaM pratApavAn

12167002c
12167003a
12167003c
12167004a
12167004c
12167005a
12167005c
12167006a
12167006c
12167007a
12167007c
12167008a
12167008c
12167009a
12167009c
12167010a
12167010c
12167011a
12167011c
12167011e
12167012a
12167012c
12167013a
12167013c
12167014a
12167014c
12167015a
12167015c
12167016a
12167016c
12167017a
12167017c
12167017e
12167018a
12167018c
12167018e
12167019a
12167019c
12167020a
12167020c
12167021a
12167021c
12167021e
12167022a
12167022c
12167023a
12167023c
12167024
12167024a
12167024c
12168001
12168001a
12168001c
12168002
12168002a
12168002c
12168003a
12168003c
12168004a
12168004c

pretakAryANi vidhivad rAkSasendraz cakAra ha


tasmin kAle 'tha surabhir devI dAkSAyaNI zubhA
upariSTAt tatas tasya sA babhUva payasvinI
tasyA vaktrAc cyutaH phenaH kSIramizras tadAnagha
so 'patad vai tatas tasyAM citAyAM rAjadharmaNaH
tataH saMjIvitas tena bakarAjas tadAnagha
utpatya ca sameyAya virUpAkSaM bakAdhipaH
tato 'bhyayAd devarAjo virUpAkSapuraM tadA
prAha cedaM virUpAkSaM diSTyAyaM jIvatIty uta
zrAvayAm Asa cendras taM virUpAkSaM purAtanam
yathA zApaH purA datto brahmaNA rAjadharmaNaH
yadA bakapatI rAjan brahmANaM nopasarpati
tato roSAd idaM prAha bakendrAya pitAmahaH
yasmAn mUDho mama sado nAgato 'sau bakAdhamaH
tasmAd vadhaM sa duSTAtmA nacirAt samavApsyati
tadAyaM tasya vacanAn nihato gautamena vai
tenaivAmRtasiktaz ca punaH saMjIvito bakaH
rAjadharmA tataH prAha praNipatya puraMdaram
yadi te 'nugrahakRtA mayi buddhiH puraMdara
sakhAyaM me sudayitaM gautamaM jIvayety uta
tasya vAkyaM samAjJAya vAsavaH puruSarSabha
saMjIvayitvA sakhye vai prAdAt taM gautamaM tadA
sabhANDopaskaraM rAjaMs tam AsAdya bakAdhipaH
saMpariSvajya suhRdaM prItyA paramayA yutaH
atha taM pApakarmANaM rAjadharmA bakAdhipaH
visarjayitvA sadhanaM praviveza svam Alayam
yathocitaM ca sa bako yayau brahmasadas tadA
brahmA ca taM mahAtmAnam AtithyenAbhyapUjayat
gautamaz cApi saMprApya punas taM zabarAlayam
zUdrAyAM janayAm Asa putrAn duSkRtakAriNaH
zApaz ca sumahAMs tasya dattaH suragaNais tadA
kukSau punarbhvAM bhAryAyAM janayitvA cirAt sutAn
nirayaM prApsyati mahat kRtaghno 'yam iti prabho
etat prAha purA sarvaM nArado mama bhArata
saMsmRtya cApi sumahad AkhyAnaM puruSarSabha
mayApi bhavate sarvaM yathAvad upavarNitam
kutaH kRtaghnasya yazaH kutaH sthAnaM kutaH sukham
azraddheyaH kRtaghno hi kRtaghne nAsti niSkRtiH
mitradroho na kartavyaH puruSeNa vizeSataH
mitradhruG nirayaM ghoram anantaM pratipadyate
kRtajJena sadA bhAvyaM mitrakAmena cAnagha
mitrAt prabhavate satyaM mitrAt prabhavate balam
satkArair uttamair mitraM pUjayeta vicakSaNaH
parityAjyo budhaiH pApaH kRtaghno nirapatrapaH
mitradrohI kulAGgAraH pApakarmA narAdhamaH
eSa dharmabhRtAM zreSTha proktaH pApo mayA tava
mitradrohI kRtaghno vai kiM bhUyaH zrotum icchasi
vaizaMpAyana uvAca
etac chrutvA tadA vAkyaM bhISmeNoktaM mahAtmanA
yudhiSThiraH prItamanA babhUva janamejaya
yudhiSThira uvAca
dharmAH pitAmahenoktA rAjadharmAzritAH zubhAH
dharmam AzramiNAM zreSThaM vaktum arhasi pArthiva
bhISma uvAca
sarvatra vihito dharmaH svargyaH satyaphalaM tapaH
bahudvArasya dharmasya nehAsti viphalA kriyA
yasmin yasmiMs tu vinaye yo yo yAti vinizcayam
sa tam evAbhijAnAti nAnyaM bharatasattama
yathA yathA ca paryeti lokatantram asAravat
tathA tathA virAgo 'tra jAyate nAtra saMzayaH

12168005a
12168005c
12168006
12168006a
12168006c
12168007
12168007a
12168007c
12168008a
12168008c
12168009a
12168009c
12168010a
12168010c
12168011a
12168011c
12168012
12168012a
12168012c
12168013
12168013a
12168013c
12168014a
12168014c
12168015a
12168015c
12168016a
12168016c
12168017a
12168017c
12168018a
12168018c
12168018e
12168019a
12168019c
12168020a
12168020c
12168021a
12168021c
12168022a
12168022c
12168023a
12168023c
12168024a
12168024c
12168025a
12168025c
12168026a
12168026c
12168027a
12168027c
12168028a
12168028c
12168029a
12168029c
12168030a
12168030c
12168031a
12168031c
12168032a

evaM vyavasite loke bahudoSe yudhiSThira


AtmamokSanimittaM vai yateta matimAn naraH
yudhiSThira uvAca
naSTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mRte
yayA buddhyA nudec chokaM tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
naSTe dhane vA dAre vA putre pitari vA mRte
aho duHkham iti dhyAyaJ zokasyApacitiM caret
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
yathA senajitaM vipraH kaz cid ity abravId vacaH
putrazokAbhisaMtaptaM rAjAnaM zokavihvalam
viSaNNavadanaM dRSTvA vipro vacanam abravIt
kiM nu khalv asi mUDhas tvaM zocyaH kim anuzocasi
yadA tvAm api zocantaH zocyA yAsyanti tAM gatim
tvaM caivAhaM ca ye cAnye tvAM rAjan paryupAsate
sarve tatra gamiSyAmo yata evAgatA vayam
senajid uvAca
kA buddhiH kiM tapo vipra kaH samAdhis tapodhana
kiM jJAnaM kiM zrutaM vA te yat prApya na viSIdasi
brAhmaNa uvAca
pazya bhUtAni duHkhena vyatiSaktAni sarvazaH
AtmApi cAyaM na mama sarvA vA pRthivI mama
yathA mama tathAnyeSAm iti buddhyA na me vyathA
etAM buddhim ahaM prApya na prahRSye na ca vyathe
yathA kASThaM ca kASThaM ca sameyAtAM mahodadhau
sametya ca vyapeyAtAM tadvad bhUtasamAgamaH
evaM putrAz ca pautrAz ca jJAtayo bAndhavAs tathA
teSu sneho na kartavyo viprayogo hi tair dhruvam
adarzanAd ApatitaH punaz cAdarzanaM gataH
na tvAsau veda na tvaM taM kaH san kam anuzocasi
tRSNArtiprabhavaM duHkhaM duHkhArtiprabhavaM sukham
sukhAt saMjAyate duHkham evam etat punaH punaH
sukhasyAnantaraM duHkhaM duHkhasyAnantaraM sukham
sukhAt tvaM duHkham ApannaH punar Apatsyase sukham
na nityaM labhate duHkhaM na nityaM labhate sukham
nAlaM sukhAya suhRdo nAlaM duHkhAya zatravaH
na ca prajJAlam arthAnAM na sukhAnAm alaM dhanam
na buddhir dhanalAbhAya na jADyam asamRddhaye
lokaparyAyavRttAntaM prAjJo jAnAti netaraH
buddhimantaM ca mUDhaM ca zUraM bhIruM jaDaM kavim
durbalaM balavantaM ca bhAginaM bhajate sukham
dhenur vatsasya gopasya svAminas taskarasya ca
payaH pibati yas tasyA dhenus tasyeti nizcayaH
ye ca mUDhatamA loke ye ca buddheH paraM gatAH
te narAH sukham edhante klizyaty antarito janaH
antyeSu remire dhIrA na te madhyeSu remire
antyaprAptiM sukhAm Ahur duHkham antaram antayoH
ye tu buddhisukhaM prAptA dvaMdvAtItA vimatsarAH
tAn naivArthA na cAnarthA vyathayanti kadA cana
atha ye buddhim aprAptA vyatikrAntAz ca mUDhatAm
te 'tivelaM prahRSyanti saMtApam upayAnti ca
nityapramuditA mUDhA divi devagaNA iva
avalepena mahatA paridRbdhA vicetasaH
sukhaM duHkhAntam AlasyaM duHkhaM dAkSyaM sukhodayam
bhUtiz caiva zriyA sArdhaM dakSe vasati nAlase
sukhaM vA yadi vA duHkhaM dveSyaM vA yadi vA priyam
prAptaM prAptam upAsIta hRdayenAparAjitaH
zokasthAnasahasrANi harSasthAnazatAni ca
divase divase mUDham Avizanti na paNDitam
buddhimantaM kRtaprajJaM zuzrUSum anasUyakam

12168032c
12168033a
12168033c
12168034a
12168034c
12168035a
12168035c
12168036a
12168036c
12168037a
12168037c
12168038a
12168038c
12168039a
12168039c
12168039e
12168040a
12168040c
12168041a
12168041c
12168042a
12168042c
12168043a
12168043c
12168044a
12168044c
12168045a
12168045c
12168046a
12168046c
12168047a
12168047c
12168048
12168048a
12168048c
12168049a
12168049c
12168050a
12168050c
12168051a
12168051c
12168052a
12168052c
12168053
12168053a
12168053c
12169001
12169001a
12169001c
12169002
12169002a
12169002c
12169003a
12169003c
12169004a
12169004c
12169005a
nAm
12169005c
12169006

dAntaM jitendriyaM cApi zoko na spRzate naram


etAM buddhiM samAsthAya guptacittaz cared budhaH
udayAstamayajJaM hi na zokaH spraSTum arhati
yannimittaM bhavec chokas trAso vA duHkham eva vA
AyAso vA yatomUlas tad ekAGgam api tyajet
yad yat tyajati kAmAnAM tat sukhasyAbhipUryate
kAmAnusArI puruSaH kAmAn anu vinazyati
yac ca kAmasukhaM loke yac ca divyaM mahat sukham
tRSNAkSayasukhasyaite nArhataH SoDazIM kalAm
pUrvadehakRtaM karma zubhaM vA yadi vAzubham
prAjJaM mUDhaM tathA zUraM bhajate yAdRzaM kRtam
evam eva kilaitAni priyANy evApriyANi ca
jIveSu parivartante duHkhAni ca sukhAni ca
tad evaM buddhim AsthAya sukhaM jIved guNAnvitaH
sarvAn kAmAJ jugupseta saGgAn kurvIta pRSThataH
vRtta eSa hRdi prauDho mRtyur eSa manomayaH
yadA saMharate kAmAn kUrmo 'GgAnIva sarvazaH
tadAtmajyotir AtmA ca Atmany eva prasIdati
kiM cid eva mamatvena yadA bhavati kalpitam
tad eva paritApArthaM sarvaM saMpadyate tadA
na bibheti yadA cAyaM yadA cAsmAn na bibhyati
yadA necchati na dveSTi brahma saMpadyate tadA
ubhe satyAnRte tyaktvA zokAnandau bhayAbhaye
priyApriye parityajya prazAntAtmA bhaviSyasi
yadA na kurute dhIraH sarvabhUteSu pApakam
karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA
yA dustyajA durmatibhir yA na jIryati jIryataH
yo 'sau prANAntiko rogas tAM tRSNAM tyajataH sukham
atra piGgalayA gItA gAthAH zrUyanti pArthiva
yathA sA kRcchrakAle 'pi lebhe dharmaM sanAtanam
saMkete piGgalA vezyA kAntenAsId vinAkRtA
atha kRcchragatA zAntAM buddhim AsthApayat tadA
piGgalovAca
unmattAham anunmattaM kAntam anvavasaM ciram
antike ramaNaM santaM nainam adhyagamaM purA
ekasthUNaM navadvAram apidhAsyAmy agArakam
kA hi kAntam ihAyAntam ayaM kAnteti maMsyate
akAmAH kAmarUpeNa dhUrtA narakarUpiNaH
na punar vaJcayiSyanti pratibuddhAsmi jAgRmi
anartho 'pi bhavaty artho daivAt pUrvakRtena vA
saMbuddhAhaM nirAkArA nAham adyAjitendriyA
sukhaM nirAzaH svapiti nairAzyaM paramaM sukham
AzAm anAzAM kRtvA hi sukhaM svapiti piGgalA
bhISma uvAca
etaiz cAnyaiz ca viprasya hetumadbhiH prabhASitaiH
paryavasthApito rAjA senajin mumude sukham
yudhiSThira uvAca
atikrAmati kAle 'smin sarvabhUtakSayAvahe
kiM zreyaH pratipadyeta tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
pituH putreNa saMvAdaM tan nibodha yudhiSThira
dvijAteH kasya cit pArtha svAdhyAyaniratasya vai
babhUva putro medhAvI medhAvI nAma nAmataH
so 'bravIt pitaraM putraH svAdhyAyakaraNe ratam
mokSadharmArthakuzalo lokatattvavicakSaNaH
dhIraH kiM svit tAta kuryAt prajAnan; kSipraM hy Ayur bhrazyate mAnavA
pitas tad AcakSva yathArthayogaM; mamAnupUrvyA yena dharmaM careyam
pitovAca

12169006a
12169006c
12169007
12169007a
12169007c
12169008
12169008a
12169008c
12169009
12169009a
12169009c
12169010a
12169010c
12169011a
12169011c
12169011e
12169012a
12169012c
12169012e
12169013a
12169013c
12169014a
12169014c
12169014e
12169015a
12169015c
12169016a
12169016c
12169017a
12169017c
12169018a
12169018c
12169019a
12169019c
12169020a
12169020c
12169021a
12169021c
12169022a
12169022c
12169023a
12169023c
12169024a
12169024c
12169025a
12169025c
12169026a
12169026c
12169027a
12169027c
12169028a
12169028c
12169029a
12169029c
12169030a
12169030c
12169031a
12169031c
12169032a
12169032c

vedAn adhItya brahmacaryeNa putra; putrAn icchet pAvanArthaM pitqNAm


agnIn AdhAya vidhivac ceSTayajJo; vanaM pravizyAtha munir bubhUSet
putra uvAca
evam abhyAhate loke samantAt parivArite
amoghAsu patantISu kiM dhIra iva bhASase
pitovAca
katham abhyAhato lokaH kena vA parivAritaH
amoghAH kAH patantIha kiM nu bhISayasIva mAm
putra uvAca
mRtyunAbhyAhato loko jarayA parivAritaH
ahorAtrAH patanty ete nanu kasmAn na budhyase
yadAham etaj jAnAmi na mRtyus tiSThatIti ha
so 'haM kathaM pratIkSiSye jAlenApihitaz caran
rAtryAM rAtryAM vyatItAyAm Ayur alpataraM yadA
gAdhodake matsya iva sukhaM vindeta kas tadA
tad eva vandhyaM divasam iti vidyAd vicakSaNaH
anavApteSu kAmeSu mRtyur abhyeti mAnavam
zaSpANIva vicinvantam anyatragatamAnasam
vRkIvoraNam AsAdya mRtyur AdAya gacchati
adyaiva kuru yac chreyo mA tvA kAlo 'tyagAd ayam
akRteSv eva kAryeSu mRtyur vai saMprakarSati
zvaHkAryam adya kurvIta pUrvAhNe cAparAhNikam
na hi pratIkSate mRtyuH kRtaM vAsya na vA kRtam
ko hi jAnAti kasyAdya mRtyusenA nivekSyate
yuvaiva dharmazIlaH syAd animittaM hi jIvitam
kRte dharme bhavet kIrtir iha pretya ca vai sukham
mohena hi samAviSTaH putradArArtham udyataH
kRtvA kAryam akAryaM vA puSTim eSAM prayacchati
taM putrapazusaMmattaM vyAsaktamanasaM naram
suptaM vyAghraM mahaugho vA mRtyur AdAya gacchati
saMcinvAnakam evaikaM kAmAnAm avitRptakam
vyAghraH pazum ivAdAya mRtyur AdAya gacchati
idaM kRtam idaM kAryam idam anyat kRtAkRtam
evam IhAsukhAsaktaM kRtAntaH kurute vaze
kRtAnAM phalam aprAptaM karmaNAM phalasaGginam
kSetrApaNagRhAsaktaM mRtyur AdAya gacchati
mRtyur jarA ca vyAdhiz ca duHkhaM cAnekakAraNam
anuSaktaM yadA dehe kiM svastha iva tiSThasi
jAtam evAntako 'ntAya jarA cAnveti dehinam
anuSaktA dvayenaite bhAvAH sthAvarajaGgamAH
mRtyor vA gRham evaitad yA grAme vasato ratiH
devAnAm eSa vai goSTho yad araNyam iti zrutiH
nibandhanI rajjur eSA yA grAme vasato ratiH
chittvainAM sukRto yAnti nainAM chindanti duSkRtaH
na hiMsayati yaH prANAn manovAkkAyahetubhiH
jIvitArthApanayanaiH karmabhir na sa badhyate
na mRtyusenAm AyAntIM jAtu kaz cit prabAdhate
Rte satyam asaMtyAjyaM satye hy amRtam Azritam
tasmAt satyavratAcAraH satyayogaparAyaNaH
satyArAmaH samo dAntaH satyenaivAntakaM jayet
amRtaM caiva mRtyuz ca dvayaM dehe pratiSThitam
mRtyum Apadyate mohAt satyenApadyate 'mRtam
so 'haM hy ahiMsraH satyArthI kAmakrodhabahiSkRtaH
samaduHkhasukhaH kSemI mRtyuM hAsyAmy amartyavat
zAntiyajJarato dAnto brahmayajJe sthito muniH
vAGmanaHkarmayajJaz ca bhaviSyAmy udagAyane
pazuyajJaiH kathaM hiMsrair mAdRzo yaSTum arhati
antavadbhir uta prAjJaH kSatrayajJaiH pizAcavat
yasya vAGmanasI syAtAM samyak praNihite sadA
tapas tyAgaz ca yogaz ca sa vai sarvam avApnuyAt

12169033a
12169033c
12169034a
12169034c
12169035a
12169035c
12169036a
yasi
12169036c
12169037
12169037a
12169037c
12170001
12170001a
12170001c
12170002
12170002a
12170002c
12170003a
12170003c
12170004a
12170004c
12170005a
12170005c
12170006a
12170006c
12170007a
12170007c
12170008a
12170008c
12170009a
12170009c
12170010a
12170010c
12170011a
12170011c
12170012a
12170012c
12170013a
12170013c
12170014a
12170014c
12170015a
12170015c
12170016a
12170016c
12170017a
12170017c
12170017e
12170018a
12170018c
12170019a
12170019c
12170020a
12170020c
12170021a
12170021c
12170022a
12170022c
12170023a

nAsti vidyAsamaM cakSur nAsti vidyAsamaM balam


nAsti rAgasamaM duHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham
Atmany evAtmanA jAta AtmaniSTho 'prajo 'pi vA
Atmany eva bhaviSyAmi na mAM tArayati prajA
naitAdRzaM brAhmaNasyAsti vittaM; yathaikatA samatA satyatA ca
zIle sthitir daNDanidhAnam ArjavaM; tatas tataz coparamaH kriyAbhyaH
kiM te dhanair bAndhavair vApi kiM te; kiM te dArair brAhmaNa yo mariS
AtmAnam anviccha guhAM praviSTaM; pitAmahas te kva gataH pitA ca
bhISma uvAca
putrasyaitad vacaH zrutvA tathAkArSIt pitA nRpa
tathA tvam api vartasva satyadharmaparAyaNaH
yudhiSThira uvAca
dhanino vAdhanA ye ca vartayanti svatantriNaH
sukhaduHkhAgamas teSAM kaH kathaM vA pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
zamyAkena vimuktena gItaM zAntigatena ha
abravIn mAM purA kaz cid brAhmaNas tyAgam AsthitaH
klizyamAnaH kudAreNa kucailena bubhukSayA
utpannam iha loke vai janmaprabhRti mAnavam
vividhAny upavartante duHkhAni ca sukhAni ca
tayor ekatare mArge yady enam abhisaMnayet
na sukhaM prApya saMhRSyen na duHkhaM prApya saMjvaret
na vai carasi yac chreya Atmano vA yad Ihase
akAmAtmApi hi sadA dhuram udyamya caiva hi
akiMcanaH paripatan sukham AsvAdayiSyasi
akiMcanaH sukhaM zete samuttiSThati caiva hi
AkiMcanyaM sukhaM loke pathyaM zivam anAmayam
anamitram atho hy etad durlabhaM sulabhaM satAm
akiMcanasya zuddhasya upapannasya sarvazaH
avekSamANas trI&l lokAn na tulyam upalakSaye
AkiMcanyaM ca rAjyaM ca tulayA samatolayam
atyaricyata dAridryaM rAjyAd api guNAdhikam
AkiMcanye ca rAjye ca vizeSaH sumahAn ayam
nityodvigno hi dhanavAn mRtyor Asyagato yathA
naivAsyAgnir na cAdityo na mRtyur na ca dasyavaH
prabhavanti dhanajyAninirmuktasya nirAziSaH
taM vai sadA kAmacaram anupastIrNazAyinam
bAhUpadhAnaM zAmyantaM prazaMsanti divaukasaH
dhanavAn krodhalobhAbhyAm AviSTo naSTacetanaH
tiryagIkSaH zuSkamukhaH pApako bhrukuTImukhaH
nirdazaMz cAdharoSThaM ca kruddho dAruNabhASitA
kas tam icchet paridraSTuM dAtum icchati cen mahIm
zriyA hy abhIkSNaM saMvAso mohayaty avicakSaNam
sA tasya cittaM harati zAradAbhram ivAnilaH
athainaM rUpamAnaz ca dhanamAnaz ca vindati
abhijAto 'smi siddho 'smi nAsmi kevalamAnuSaH
ity ebhiH kAraNais tasya tribhiz cittaM prasicyate
sa prasiktamanA bhogAn visRjya pitRsaMcitAn
parikSINaH parasvAnAm AdAnaM sAdhu manyate
tam atikrAntamaryAdam AdadAnaM tatas tataH
pratiSedhanti rAjAno lubdhA mRgam iveSubhiH
evam etAni duHkhAni tAni tAnIha mAnavam
vividhAny upavartante gAtrasaMsparzajAni ca
teSAM paramaduHkhAnAM buddhyA bhaiSajyam Acaret
lokadharmaM samAjJAya dhruvANAm adhruvaiH saha
nAtyaktvA sukham Apnoti nAtyaktvA vindate param
nAtyaktvA cAbhayaH zete tyaktvA sarvaM sukhI bhava
ity etad dhAstinapure brAhmaNenopavarNitam

12170023c
12171001
12171001a
12171001c
12171002
12171002a
12171002c
12171003a
12171003c
12171004a
12171004c
12171005a
12171005c
12171006a
12171006c
12171007a
12171007c
12171008a
12171008c
12171009a
12171009c
12171010a
12171010c
12171011a
12171011c
12171012a
12171012c
12171013a
12171013c
12171014a
12171014c
12171015a
12171015c
12171016a
12171016c
12171017a
12171017c
12171018a
12171018c
12171019a
12171019c
12171020a
12171020c
12171021a
12171021c
12171022a
12171022c
12171023a
12171023c
12171024a
12171024c
12171025a
12171025c
12171026a
12171026c
12171027a
12171027c
12171028a
12171028c
12171029a

zamyAkena purA mahyaM tasmAt tyAgaH paro mataH


yudhiSThira uvAca
IhamAnaH samArambhAn yadi nAsAdayed dhanam
dhanatRSNAbhibhUtaz ca kiM kurvan sukham ApnuyAt
bhISma uvAca
sarvasAmyam anAyAsaH satyavAkyaM ca bhArata
nirvedaz cAvivitsA ca yasya syAt sa sukhI naraH
etAny eva padAny AhuH paJca vRddhAH prazAntaye
eSa svargaz ca dharmaz ca sukhaM cAnuttamaM satAm
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
nirvedAn maGkinA gItaM tan nibodha yudhiSThira
IhamAno dhanaM maGkir bhagnehaz ca punaH punaH
kena cid dhanazeSeNa krItavAn damyagoyugam
susaMbaddhau tu tau damyau damanAyAbhiniHsRtau
AsInam uSTraM madhyena sahasaivAbhyadhAvatAm
tayoH saMprAptayor uSTraH skandhadezam amarSaNaH
utthAyotkSipya tau damyau prasasAra mahAjavaH
hriyamANau tu tau damyau tenoSTreNa pramAthinA
mriyamANau ca saMprekSya maGkis tatrAbravId idam
na caivAvihitaM zakyaM dakSeNApIhituM dhanam
yuktena zraddhayA samyag IhAM samanutiSThatA
kRtasya pUrvaM cAnarthair yuktasyApy anutiSThataH
imaM pazyata saMgatyA mama daivam upaplavam
udyamyodyamya me damyau viSameNeva gacchati
utkSipya kAkatAlIyam unmAtheneva jambukaH
maNI voSTrasya lambete priyau vatsatarau mama
zuddhaM hi daivam evedam ato naivAsti pauruSam
yadi vApy upapadyeta pauruSaM nAma karhi cit
anviSyamANaM tad api daivam evAvatiSThate
tasmAn nirveda eveha gantavyaH sukham IpsatA
sukhaM svapiti nirviNNo nirAzaz cArthasAdhane
aho samyak zukenoktaM sarvataH parimucyatA
pratiSThatA mahAraNyaM janakasya nivezanAt
yaH kAmAn prApnuyAt sarvAn yaz cainAn kevalAMs tyajet
prApaNAt sarvakAmAnAM parityAgo viziSyate
nAntaM sarvavivitsAnAM gatapUrvo 'sti kaz cana
zarIre jIvite caiva tRSNA mandasya vardhate
nivartasva vivitsAbhyaH zAmya nirvidya mAmaka
asakRc cAsi nikRto na ca nirvidyase tano
yadi nAhaM vinAzyas te yady evaM ramase mayA
mA mAM yojaya lobhena vRthA tvaM vittakAmuka
saMcitaM saMcitaM dravyaM naSTaM tava punaH punaH
kadA vimokSyase mUDha dhanehAM dhanakAmuka
aho nu mama bAlizyaM yo 'haM krIDanakas tava
kiM naiva jAtu puruSaH pareSAM preSyatAm iyAt
na pUrve nApare jAtu kAmAnAm antam Apnuvan
tyaktvA sarvasamArambhAn pratibuddho 'smi jAgRmi
nUnaM te hRdayaM kAma vajrasAramayaM dRdham
yad anarthazatAviSTaM zatadhA na vidIryate
tyajAmi kAma tvAM caiva yac ca kiM cit priyaM tava
tavAhaM sukham anvicchann Atmany upalabhe sukham
kAma jAnAmi te mUlaM saMkalpAt kila jAyase
na tvAM saMkalpayiSyAmi samUlo na bhaviSyasi
IhA dhanasya na sukhA labdhvA cintA ca bhUyasI
labdhanAzo yathA mRtyur labdhaM bhavati vA na vA
paretya yo na labhate tato duHkhataraM nu kim
na ca tuSyati labdhena bhUya eva ca mArgati
anutarSula evArthaH svAdu gAGgam ivodakam
madvilApanam etat tu pratibuddho 'smi saMtyaja
ya imaM mAmakaM dehaM bhUtagrAmaH samAzritaH

12171029c
12171030a
12171030c
12171031a
12171031c
12171032a
12171032c
12171033a
12171033c
12171034a
12171034c
12171035a
12171035c
12171036a
12171036c
12171037a
12171037c
12171038a
12171038c
12171039a
12171039c
12171040a
12171040c
12171041a
12171041c
12171042a
12171042c
12171043a
12171043c
12171044a
12171044c
12171045a
12171045c
12171046a
12171046c
12171047a
12171047c
12171048a
12171048c
12171049a
12171049c
12171050a
12171050c
12171051a
12171051c
12171052a
12171052c
12171053a
12171053c
12171054a
12171054c
12171055a
12171055c
12171056a
12171056c
12171057a
12171057c
12171058a
12171058c
12171059a

sa yAtv ito yathAkAmaM vasatAM vA yathAsukham


na yuSmAsv iha me prItiH kAmalobhAnusAriSu
tasmAd utsRjya sarvAn vaH satyam evAzrayAmy aham
sarvabhUtAny ahaM dehe pazyan manasi cAtmanaH
yoge buddhiM zrute sattvaM mano brahmaNi dhArayan
vihariSyAmy anAsaktaH sukhI lokAn nirAmayaH
yathA mA tvaM punar naivaM duHkheSu praNidhAsyasi
tvayA hi me praNunnasya gatir anyA na vidyate
tRSNAzokazramANAM hi tvaM kAma prabhavaH sadA
dhananAzo 'dhikaM duHkhaM manye sarvamahattaram
jJAtayo hy avamanyante mitrANi ca dhanacyutam
avajJAnasahasrais tu doSAH kaSTatarAdhane
dhane sukhakalA yA ca sApi duHkhair vidhIyate
dhanam asyeti puruSaM purA nighnanti dasyavaH
klizyanti vividhair daNDair nityam udvejayanti ca
mandalolupatA duHkham iti buddhaM cirAn mayA
yad yad Alambase kAma tat tad evAnurudhyase
atattvajJo 'si bAlaz ca dustoSo 'pUraNo 'nalaH
naiva tvaM vettha sulabhaM naiva tvaM vettha durlabham
pAtAlam iva duSpUro mAM duHkhair yoktum icchasi
nAham adya samAveSTuM zakyaH kAma punas tvayA
nirvedam aham AsAdya dravyanAzAd yadRcchayA
nirvRtiM paramAM prApya nAdya kAmAn vicintaye
atiklezAn sahAmIha nAhaM budhyAmy abuddhimAn
nikRto dhananAzena zaye sarvAGgavijvaraH
parityajAmi kAma tvAM hitvA sarvamanogatIH
na tvaM mayA punaH kAma nasyoteneva raMsyase
kSamiSye 'kSamamANAnAM na hiMsiSye ca hiMsitaH
dveSyamuktaH priyaM vakSyAmy anAdRtya tad apriyam
tRptaH svasthendriyo nityaM yathAlabdhena vartayan
na sakAmaM kariSyAmi tvAm ahaM zatrum AtmanaH
nirvedaM nirvRtiM tRptiM zAntiM satyaM damaM kSamAm
sarvabhUtadayAM caiva viddhi mAM zaraNAgatam
tasmAt kAmaz ca lobhaz ca tRSNA kArpaNyam eva ca
tyajantu mAM pratiSThantaM sattvastho hy asmi sAMpratam
prahAya kAmaM lobhaM ca krodhaM pAruSyam eva ca
nAdya lobhavazaM prApto duHkhaM prApsyAmy anAtmavAn
yad yat tyajati kAmAnAM tat sukhasyAbhipUryate
kAmasya vazago nityaM duHkham eva prapadyate
kAmAn vyudasya dhunute yat kiM cit puruSo rajaH
kAmakrodhodbhavaM duHkham ahrIr aratir eva ca
eSa brahmapraviSTo 'haM grISme zItam iva hradam
zAmyAmi parinirvAmi sukham Ase ca kevalam
yac ca kAmasukhaM loke yac ca divyaM mahat sukham
tRSNAkSayasukhasyaite nArhataH SoDazIM kalAm
AtmanA saptamaM kAmaM hatvA zatrum ivottamam
prApyAvadhyaM brahmapuraM rAjeva syAm ahaM sukhI
etAM buddhiM samAsthAya maGkir nirvedam AgataH
sarvAn kAmAn parityajya prApya brahma mahat sukham
damyanAzakRte maGkir amaratvaM kilAgamat
acchinat kAmamUlaM sa tena prApa mahat sukham
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
gItaM videharAjena janakena prazAmyatA
anantaM bata me vittaM yasya me nAsti kiM cana
mithilAyAM pradIptAyAM na me dahyati kiM cana
atraivodAharantImaM bodhyasya padasaMcayam
nirvedaM prati vinyastaM pratibodha yudhiSThira
bodhyaM dAntam RSiM rAjA nahuSaH paryapRcchata
nirvedAc chAntim ApannaM zAntaM prajJAnatarpitam
upadezaM mahAprAjJa zamasyopadizasva me

12171059c
12171060
12171060a
12171060c
12171061a
12171061c
12172001
12172001a
12172001c
12172002
12172002a
12172002c
12172003a
12172003c
12172004a
12172004c
12172005a
12172005c
12172006a
12172006c
12172007a
12172007c
12172008a
12172008c
12172009a
12172009c
12172010a
12172010c
12172011a
12172011c
12172012a
12172012c
12172013a
12172013c
12172014a
12172014c
12172015a
12172015c
12172016a
12172016c
12172017a
12172017c
12172018a
12172018c
12172019a
12172019c
12172020a
12172020c
12172021a
12172021c
12172022a
12172022c
12172023a
12172023c
12172024a
12172024c
12172025a
12172025c
12172026a
12172026c

kAM buddhiM samanudhyAya zAntaz carasi nirvRtaH


bodhya uvAca
upadezena vartAmi nAnuzAsmIha kaM cana
lakSaNaM tasya vakSye 'haM tat svayaM pravimRzyatAm
piGgalA kuraraH sarpaH sAraGgAnveSaNaM vane
iSukAraH kumArI ca SaD ete guravo mama
yudhiSThira uvAca
kena vRttena vRttajJa vItazokaz caren mahIm
kiM ca kurvan naro loke prApnoti paramAM gatim
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
prahrAdasya ca saMvAdaM muner Ajagarasya ca
carantaM brAhmaNaM kaM cit kalyacittam anAmayam
papraccha rAjan prahrAdo buddhimAn prAjJasaMmataH
svasthaH zakto mRdur dAnto nirvivitso 'nasUyakaH
suvAg bahumato loke prAjJaz carasi bAlavat
naiva prArthayase lAbhaM nAlAbheSv anuzocasi
nityatRpta iva brahman na kiM cid avamanyase
srotasA hriyamANAsu prajAsv avimanA iva
dharmakAmArthakAryeSu kUTastha iva lakSyase
nAnutiSThasi dharmArthau na kAme cApi vartase
indriyArthAn anAdRtya muktaz carasi sAkSivat
kA nu prajJA zrutaM vA kiM vRttir vA kA nu te mune
kSipram AcakSva me brahmaJ zreyo yad iha manyase
anuyuktaH sa medhAvI lokadharmavidhAnavit
uvAca zlakSNayA vAcA prahrAdam anapArthayA
pazyan prahrAda bhUtAnAm utpattim animittataH
hrAsaM vRddhiM vinAzaM ca na prahRSye na ca vyathe
svabhAvAd eva saMdRzya vartamAnAH pravRttayaH
svabhAvaniratAH sarvAH paritapye na kena cit
pazyan prahrAda saMyogAn viprayogaparAyaNAn
saMcayAMz ca vinAzAntAn na kva cid vidadhe manaH
antavanti ca bhUtAni guNayuktAni pazyataH
utpattinidhanajJasya kiM kAryam avaziSyate
jalajAnAm api hy antaM paryAyeNopalakSaye
mahatAm api kAyAnAM sUkSmANAM ca mahodadhau
jaGgamasthAvarANAM ca bhUtAnAm asurAdhipa
pArthivAnAm api vyaktaM mRtyuM pazyAmi sarvazaH
antarikSacarANAM ca dAnavottama pakSiNAm
uttiSThati yathAkAlaM mRtyur balavatAm api
divi saMcaramANAni hrasvAni ca mahAnti ca
jyotIMSi ca yathAkAlaM patamAnAni lakSaye
iti bhUtAni saMpazyann anuSaktAni mRtyunA
sarvasAmAnyato vidvAn kRtakRtyaH sukhaM svape
sumahAntam api grAsaM grase labdhaM yadRcchayA
zaye punar abhuJjAno divasAni bahUny api
Asravaty api mAm annaM punar bahuguNaM bahu
punar alpaguNaM stokaM punar naivopapadyate
kaNAn kadA cit khAdAmi piNyAkam api ca grase
bhakSaye zAlimAMsAni bhakSAMz coccAvacAn punaH
zaye kadA cit paryaGke bhUmAv api punaH zaye
prAsAde 'pi ca me zayyA kadA cid upapadyate
dhArayAmi ca cIrANi zANIM kSaumAjinAni ca
mahArhANi ca vAsAMsi dhArayAmy aham ekadA
na saMnipatitaM dharmyam upabhogaM yadRcchayA
pratyAcakSe na cApy enam anurudhye sudurlabham
acalam anidhanaM zivaM vizokaM; zucim atulaM viduSAM mate niviSTam
anabhimatam asevitaM ca mUDhair; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
acalitamatir acyutaH svadharmAt; parimitasaMsaraNaH parAvarajJaH
vigatabhayakaSAyalobhamoho; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi

12172027a
12172027c
12172028a
12172028c
12172029a
12172029c
12172030a
a
12172030c
12172031a
12172031c
12172032a
12172032c
12172033a
H
12172033c
12172034a
12172034c
12172035a
rtim
12172035c
iH
12172036a
12172036c
12172037
12172037a
12172037c
12173001
12173001a
12173001c
12173002
12173002a
12173002c
12173003a
12173003c
12173004a
12173004c
12173005a
12173005c
12173006a
12173006c
12173007a
12173007c
12173008a
12173008c
12173009a
12173009c
12173010a
12173010c
12173011a
12173011c
12173012a
12173012c
12173013a
12173013c
12173014a
12173014c
12173015a
12173015c
12173016a

aniyataphalabhakSyabhojyapeyaM; vidhipariNAmavibhaktadezakAlam
hRdayasukham asevitaM kadaryair; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
idam idam iti tRSNayAbhibhUtaM; janam anavAptadhanaM viSIdamAnam
nipuNam anunizAmya tattvabuddhyA; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
bahuvidham anudRzya cArthahetoH; kRpaNam ihAryam anAryam Azrayantam
upazamarucir AtmavAn prazAnto; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
sukham asukham anartham arthalAbhaM; ratim aratiM maraNaM ca jIvitaM c
vidhiniyatam avekSya tattvato 'haM; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
apagatabhayarAgamohadarpo; dhRtimatibuddhisamanvitaH prazAntaH
upagataphalabhogino nizAmya; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
aniyatazayanAsanaH prakRtyA; damaniyamavratasatyazaucayuktaH
apagataphalasaMcayaH prahRSTo; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
abhigatam asukhArtham IhanArthair; upagatabuddhir avekSya cAtmasaMstha
tRSitam aniyataM mano niyantuM; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
na hRdayam anurudhyate mano vA; priyasukhadurlabhatAm anityatAM ca
tad ubhayam upalakSayann ivAhaM; vratam idam AjagaraM zuciz carAmi
bahu kathitam idaM hi buddhimadbhiH; kavibhir abhiprathayadbhir AtmakI
idam idam iti tatra tatra tat tat; svaparamatair gahanaM pratarkayadbh
tad aham anunizAmya viprayAtaM; pRthag abhipannam ihAbudhair manuSyaiH
anavasitam anantadoSapAraM; nRSu viharAmi vinItaroSatRSNaH
bhISma uvAca
ajagaracaritaM vrataM mahAtmA; ya iha naro 'nucared vinItarAgaH
apagatabhayamanyulobhamohaH; sa khalu sukhI vihared imaM vihAram
yudhiSThira uvAca
bAndhavAH karma vittaM vA prajJA veha pitAmaha
narasya kA pratiSThA syAd etat pRSTo vadasva me
bhISma uvAca
prajJA pratiSThA bhUtAnAM prajJA lAbhaH paro mataH
prajJA naiHzreyasI loke prajJA svargo mataH satAm
prajJayA prApitArtho hi balir aizvaryasaMkSaye
prahrAdo namucir maGkis tasyAH kiM vidyate param
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
indrakAzyapasaMvAdaM tan nibodha yudhiSThira
vaizyaH kaz cid RSiM tAta kAzyapaM saMzitavratam
rathena pAtayAm Asa zrImAn dRptas tapasvinam
ArtaH sa patitaH kruddhas tyaktvAtmAnam athAbravIt
mariSyAmy adhanasyeha jIvitArtho na vidyate
tathA mumUrSum AsInam akUjantam acetasam
indraH sRgAlarUpeNa babhASe kruddhamAnasam
manuSyayonim icchanti sarvabhUtAni sarvazaH
manuSyatve ca vipratvaM sarva evAbhinandati
manuSyo brAhmaNaz cAsi zrotriyaz cAsi kAzyapa
sudurlabham avApyaitad adoSAn martum icchasi
sarve lAbhAH sAbhimAnA iti satyA bata zrutiH
saMtoSaNIyarUpo 'si lobhAd yad abhimanyase
aho siddhArthatA teSAM yeSAM santIha pANayaH
pANimadbhyaH spRhAsmAkaM yathA tava dhanasya vai
na pANilAbhAd adhiko lAbhaH kaz cana vidyate
apANitvAd vayaM brahman kaNTakAn noddharAmahe
atha yeSAM punaH pANI devadattau dazAGgulI
uddharanti kRmIn aGgAd dazamAnAn kaSanti ca
himavarSAtapAnAM ca paritrANAni kurvate
celam annaM sukhaM zayyAM nivAtaM copabhuJjate
adhiSThAya ca gAM loke bhuJjate vAhayanti ca
upAyair bahubhiz caiva vazyAn Atmani kurvate
ye khalv ajihvAH kRpaNA alpaprANA apANayaH

12173016c
12173017a
12173017c
12173018a
12173018c
12173019a
12173019c
12173020a
12173020c
12173021a
12173021c
12173022a
12173022c
12173023a
12173023c
12173024a
12173024c
12173025a
12173025c
12173026a
12173026c
12173027a
12173027c
12173028a
12173028c
12173029a
12173029c
12173030a
12173030c
12173031a
12173031c
12173032a
12173032c
12173033a
12173033c
12173034a
12173034c
12173035a
12173035c
12173036a
12173036c
12173037a
12173037c
12173038a
12173038c
12173039a
12173039c
12173040a
12173040c
12173041a
12173041c
12173042a
12173042c
12173043a
12173043c
12173044a
12173044c
12173045a
12173045c
12173046a

sahante tAni duHkhAni diSTyA tvaM na tathA mune


diSTyA tvaM na sRgAlo vai na kRmir na ca mUSakaH
na sarpo na ca maNDUko na cAnyaH pApayonijaH
etAvatApi lAbhena toSTum arhasi kAzyapa
kiM punar yo 'si sattvAnAM sarveSAM brAhmaNottamaH
ime mAM kRmayo 'danti teSAm uddharaNAya me
nAsti zaktir apANitvAt pazyAvasthAm imAM mama
akAryam iti caivemaM nAtmAnaM saMtyajAmy aham
netaH pApIyasIM yoniM pateyam aparAm iti
madhye vai pApayonInAM sArgAlI yAm ahaM gataH
pApIyasyo bahutarA ito 'nyAH pApayonayaH
jAtyaivaike sukhatarAH santy anye bhRzaduHkhitAH
naikAntasukham eveha kva cit pazyAmi kasya cit
manuSyA hy ADhyatAM prApya rAjyam icchanty anantaram
rAjyAd devatvam icchanti devatvAd indratAm api
bhaves tvaM yady api tv ADhyo na rAjA na ca daivatam
devatvaM prApya cendratvaM naiva tuSyes tathA sati
na tRptiH priyalAbhe 'sti tRSNA nAdbhiH prazAmyati
saMprajvalati sA bhUyaH samidbhir iva pAvakaH
asty eva tvayi zoko vai harSaz cAsti tathA tvayi
sukhaduHkhe tathA cobhe tatra kA paridevanA
paricchidyaiva kAmAnAM sarveSAM caiva karmaNAm
mUlaM rundhIndriyagrAmaM zakuntAn iva paJjare
na khalv apy arasajJasya kAmaH kva cana jAyate
saMsparzAd darzanAd vApi zravaNAd vApi jAyate
na tvaM smarasi vAruNyA laTvAkAnAM ca pakSiNAm
tAbhyAM cAbhyadhiko bhakSyo na kaz cid vidyate kva cit
yAni cAnyAni dUreSu bhakSyabhojyAni kAzyapa
yeSAm abhuktapUrvaM te teSAm asmRtir eva ca
aprAzanam asaMsparzam asaMdarzanam eva ca
puruSasyaiSa niyamo manye zreyo na saMzayaH
pANimanto dhanair yuktA balavanto na saMzayaH
manuSyA mAnuSair eva dAsatvam upapAditAH
vadhabandhapariklezaiH klizyante ca punaH punaH
te khalv api ramante ca modante ca hasanti ca
apare bAhubalinaH kRtavidyA manasvinaH
jugupsitAM sukRpaNAM pApAM vRttim upAsate
utsahante ca te vRttim anyAm apy upasevitum
svakarmaNA tu niyataM bhavitavyaM tu tat tathA
na pulkaso na caNDAla AtmAnaM tyaktum icchati
asaMtuSTaH svayA yonyA mAyAM pazyasva yAdRzIm
dRSTvA kuNIn pakSahatAn manuSyAn AmayAvinaH
susaMpUrNaH svayA yonyA labdhalAbho 'si kAzyapa
yadi brAhmaNa dehas te nirAtaGko nirAmayaH
aGgAni ca samagrANi na ca lokeSu dhikkRtaH
na kena cit pravAdena satyenaivApahAriNA
dharmAyottiSTha viprarSe nAtmAnaM tyaktum arhasi
yadi brahmaJ zRNoSy etac chraddadhAsi ca me vacaH
vedoktasya ca dharmasya phalaM mukhyam avApsyasi
svAdhyAyam agnisaMskAram apramatto 'nupAlaya
satyaM damaM ca dAnaM ca spardhiSThA mA ca kena cit
ye ke cana svadhyayanAH prAptA yajanayAjanam
kathaM te jAtu zoceyur dhyAyeyur vApy azobhanam
icchantas te vihArAya sukhaM mahad avApnuyuH
uta jAtAH sunakSatre sutIrthAH sumuhUrtajAH
nakSatreSv AsureSv anye dustIrthA durmuhUrtajAH
saMpatanty AsurIM yoniM yajJaprasavavarjitAm
aham AsaM paNDitako haituko vedanindakaH
AnvIkSikIM tarkavidyAm anurakto nirarthikAm
hetuvAdAn pravaditA vaktA saMsatsu hetumat

12173046c
12173047a
12173047c
12173048a
12173048c
12173049a
12173049c
12173050a
12173050c
12173051a
12173051c
12173052a
12173052c
12174001
12174001a
12174001c
12174002
12174002a
12174002c
12174003a
12174003c
12174004a
12174004c
12174005a
12174005c
12174006a
12174006c
12174007a
12174007c
12174008a
12174008c
12174009a
12174009c
12174010a
12174010c
12174011a
12174011c
12174012a
12174012c
12174013a
12174013c
12174014a
12174014c
12174015a
12174015c
12174016a
12174016c
12174017a
12174017c
12174018a
12174018c
12174019a
12174019c
12174020a
12174020c
12175001
12175001a
12175001c
12175002a
12175002c

AkroSTA cAbhivaktA ca brahmayajJeSu vai dvijAn


nAstikaH sarvazaGkI ca mUrkhaH paNDitamAnikaH
tasyeyaM phalanirvRttiH sRgAlatvaM mama dvija
api jAtu tathA tat syAd ahorAtrazatair api
yad ahaM mAnuSIM yoniM sRgAlaH prApnuyAM punaH
saMtuSTaz cApramattaz ca yajJadAnataporatiH
jJeyajJAtA bhaveyaM vai varjyavarjayitA tathA
tataH sa munir utthAya kAzyapas tam uvAca ha
aho batAsi kuzalo buddhimAn iti vismitaH
samavaikSata taM vipro jJAnadIrgheNa cakSuSA
dadarza cainaM devAnAm indraM devaM zacIpatim
tataH saMpUjayAm Asa kAzyapo harivAhanam
anujJAtaz ca tenAtha praviveza svam Azramam
yudhiSThira uvAca
yady asti dattam iSTaM vA tapas taptaM tathaiva ca
gurUNAM cApi zuzrUSA tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
AtmanAnarthayuktena pApe nivizate manaH
sa karma kaluSaM kRtvA kleze mahati dhIyate
durbhikSAd eva durbhikSaM klezAt klezaM bhayAd bhayam
mRtebhyaH pramRtaM yAnti daridrAH pApakAriNaH
utsavAd utsavaM yAnti svargAt svargaM sukhAt sukham
zraddadhAnAz ca dAntAz ca dhanADhyAH zubhakAriNaH
vyAlakuJjaradurgeSu sarpacorabhayeSu ca
hastAvApena gacchanti nAstikAH kim ataH param
priyadevAtitheyAz ca vadAnyAH priyasAdhavaH
kSemyam AtmavatAM mArgam AsthitA hastadakSiNam
pulAkA iva dhAnyeSu puttikA iva pakSiSu
tadvidhAs te manuSyeSu yeSAM dharmo na kAraNam
suzIghram api dhAvantaM vidhAnam anudhAvati
zete saha zayAnena yena yena yathA kRtam
upatiSThati tiSThantaM gacchantam anugacchati
karoti kurvataH karma chAyevAnuvidhIyate
yena yena yathA yad yat purA karma samAcitam
tat tad eva naro bhuGkte nityaM vihitam AtmanA
svakarmaphalavikSiptaM vidhAnaparirakSitam
bhUtagrAmam imaM kAlaH samantAt parikarSati
acodyamAnAni yathA puSpANi ca phalAni ca
svakAlaM nAtivartante tathA karma purAkRtam
saMmAnaz cAvamAnaz ca lAbhAlAbhau kSayodayau
pravRttA vinivartante vidhAnAnte punaH punaH
AtmanA vihitaM duHkham AtmanA vihitaM sukham
garbhazayyAm upAdAya bhujyate paurvadehikam
bAlo yuvA ca vRddhaz ca yat karoti zubhAzubham
tasyAM tasyAm avasthAyAM bhuGkte janmani janmani
yathA dhenusahasreSu vatso vindati mAtaram
tathA pUrvakRtaM karma kartAram anugacchati
samunnam agrato vastraM pazcAc chudhyati karmaNA
upavAsaiH prataptAnAM dIrghaM sukham anantakam
dIrghakAlena tapasA sevitena tapovane
dharmanirdhUtapApAnAM saMsidhyante manorathAH
zakunInAm ivAkAze matsyAnAm iva codake
padaM yathA na dRzyeta tathA jJAnavidAM gatiH
alam anyair upAlambhaiH kIrtitaiz ca vyatikramaiH
pezalaM cAnurUpaM ca kartavyaM hitam AtmanaH
yudhiSThira uvAca
kutaH sRSTam idaM vizvaM jagat sthAvarajaGgamam
pralaye ca kam abhyeti tan me brUhi pitAmaha
sasAgaraH sagaganaH sazailaH sabalAhakaH
sabhUmiH sAgnipavano loko 'yaM kena nirmitaH

12175003a
12175003c
12175004a
12175004c
12175005
12175005a
12175005c
12175006a
12175006c
12175007a
12175007c
12175008a
12175008c
12175009a
12175009c
12175010a
12175010c
12175011a
12175011c
12175012a
12175012c
12175013a
12175013c
12175014a
12175014c
12175015a
12175015c
12175016a
12175016c
12175017a
12175017c
12175018a
12175018c
12175019a
12175019c
12175020a
12175020c
12175021a
12175021c
12175022
12175022a
12175022c
12175023
12175023a
12175023c
12175024a
12175024c
12175025a
12175025c
12175026a
12175026c
12175027a
12175027c
12175028a
12175028c
12175029a
12175029c
12175030a
12175030c
12175031a

kathaM sRSTAni bhUtAni kathaM varNavibhaktayaH


zaucAzaucaM kathaM teSAM dharmAdharmAv atho katham
kIdRzo jIvatAM jIvaH kva vA gacchanti ye mRtAH
asmAl lokAd amuM lokaM sarvaM zaMsatu no bhavAn
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
bhRguNAbhihitaM zreSThaM bharadvAjAya pRcchate
kailAsazikhare dRSTvA dIpyamAnam ivaujasA
bhRguM maharSim AsInaM bharadvAjo 'nvapRcchata
sasAgaraH sagaganaH sazailaH sabalAhakaH
sabhUmiH sAgnipavano loko 'yaM kena nirmitaH
kathaM sRSTAni bhUtAni kathaM varNavibhaktayaH
zaucAzaucaM kathaM teSAM dharmAdharmAv atho katham
kIdRzo jIvatAM jIvaH kva vA gacchanti ye mRtAH
paralokam imaM cApi sarvaM zaMsatu no bhavAn
evaM sa bhagavAn pRSTo bharadvAjena saMzayam
maharSir brahmasaMkAzaH sarvaM tasmai tato 'bravIt
mAnaso nAma vikhyAtaH zrutapUrvo maharSibhiH
anAdinidhano devas tathAbhedyo 'jarAmaraH
avyakta iti vikhyAtaH zAzvato 'thAkSaro 'vyayaH
yataH sRSTAni bhUtAni jAyante ca mriyanti ca
so 'sRjat prathamaM devo mahAntaM nAma nAmataH
AkAzam iti vikhyAtaM sarvabhUtadharaH prabhuH
AkAzAd abhavad vAri salilAd agnimArutau
agnimArutasaMyogAt tataH samabhavan mahI
tatas tejomayaM divyaM padmaM sRSTaM svayaMbhuvA
tasmAt padmAt samabhavad brahmA vedamayo nidhiH
ahaMkAra iti khyAtaH sarvabhUtAtmabhUtakRt
brahmA vai sumahAtejA ya ete paJca dhAtavaH
zailAs tasyAsthisaMjJAs tu medo mAMsaM ca medinI
samudrAs tasya rudhiram AkAzam udaraM tathA
pavanaz caiva niHzvAsas tejo 'gnir nimnagAH sirAH
agnISomau tu candrArkau nayane tasya vizrute
nabhaz cordhvaM ziras tasya kSitiH pAdau dizo bhujau
durvijJeyo hy anantatvAt siddhair api na saMzayaH
sa eva bhagavAn viSNur ananta iti vizrutaH
sarvabhUtAtmabhUtastho durvijJeyo 'kRtAtmabhiH
ahaMkArasya yaH sraSTA sarvabhUtabhavAya vai
yataH samabhavad vizvaM pRSTo 'haM yad iha tvayA
bharadvAja uvAca
gaganasya dizAM caiva bhUtalasyAnilasya ca
kAny atra parimANAni saMzayaM chindhi me 'rthataH
bhRgur uvAca
anantam etad AkAzaM siddhacAraNasevitam
ramyaM nAnAzrayAkIrNaM yasyAnto nAdhigamyate
UrdhvaM gater adhastAt tu candrAdityau na dRzyataH
tatra devAH svayaM dIptA bhAsvarAz cAgnivarcasaH
te cApy antaM na pazyanti nabhasaH prathitaujasaH
durgamatvAd anantatvAd iti me viddhi mAnada
upariSTopariSTAt tu prajvaladbhiH svayaMprabhaiH
niruddham etad AkAzam aprameyaM surair api
pRthivyante samudrAs tu samudrAnte tamaH smRtam
tamaso 'nte jalaM prAhur jalasyAnte 'gnir eva ca
rasAtalAnte salilaM jalAnte pannagAdhipaH
tadante punar AkAzam AkAzAnte punar jalam
evam antaM bhagavataH pramANaM salilasya ca
agnimArutatoyebhyo durjJeyaM daivatair api
agnimArutatoyAnAM varNAH kSititalasya ca
AkAzasadRzA hy ete bhidyante tattvadarzanAt
paThanti caiva munayaH zAstreSu vividheSu ca

12175031c
12175031e
12175032a
12175032c
12175032e
12175033a
12175033c
12175034a
12175034c
12175035
12175035a
12175035c
12175036
12175036a
12175036c
12175037a
12175037c
12176001
12176001a
12176001c
12176002
12176002a
12176002c
12176003a
12176003c
12176004a
12176004c
12176005
12176005a
12176005c
12176006
12176006a
12176006c
12176007a
12176007c
12176008a
12176008c
12176009a
12176009c
12176010a
12176010c
12176011a
12176011c
12176012a
12176012c
12176013a
12176013c
12176014a
12176014c
12176015a
12176015c
12176016a
12176016c
12176017a
12176017c
12177001
12177001a
12177001c
12177002a
12177002c

trailokye sAgare caiva pramANaM vihitaM yathA


adRzyAya tv agamyAya kaH pramANam udAharet
siddhAnAM devatAnAM ca yadA parimitA gatiH
tadA gauNam anantasya nAmAnanteti vizrutam
nAmadheyAnurUpasya mAnasasya mahAtmanaH
yadA tu divyaM tadrUpaM hrasate vardhate punaH
ko 'nyas tad vedituM zakto yo 'pi syAt tadvidho 'paraH
tataH puSkarataH sRSTaH sarvajJo mUrtimAn prabhuH
brahmA dharmamayaH pUrvaH prajApatir anuttamaH
bharadvAja uvAca
puSkarAd yadi saMbhUto jyeSThaM bhavati puSkaram
brahmANaM pUrvajaM cAha bhavAn saMdeha eva me
bhRgur uvAca
mAnasasyeha yA mUrtir brahmatvaM samupAgatA
tasyAsanavidhAnArthaM pRthivI padmam ucyate
karNikA tasya padmasya merur gaganam ucchritaH
tasya madhye sthito lokAn sRjate jagataH prabhuH
bharadvAja uvAca
prajAvisargaM vividhaM kathaM sa sRjate prabhuH
merumadhye sthito brahmA tad brUhi dvijasattama
bhRgur uvAca
prajAvisargaM vividhaM mAnaso manasAsRjat
saMdhukSaNArthaM bhUtAnAM sRSTaM prathamato jalam
yat prANAH sarvabhUtAnAM vardhante yena ca prajAH
parityaktAz ca nazyanti tenedaM sarvam AvRtam
pRthivI parvatA meghA mUrtimantaz ca ye pare
sarvaM tad vAruNaM jJeyam Apas tastambhire punaH
bharadvAja uvAca
kathaM salilam utpannaM kathaM caivAgnimArutau
kathaM ca medinI sRSTety atra me saMzayo mahAn
bhRgur uvAca
brahmakalpe purA brahman brahmarSINAM samAgame
lokasaMbhavasaMdehaH samutpanno mahAtmanAm
te 'tiSThan dhyAnam Alambya maunam AsthAya nizcalAH
tyaktAhArAH pavanapA divyaM varSazataM dvijAH
teSAM dharmamayI vANI sarveSAM zrotram Agamat
divyA sarasvatI tatra saMbabhUva nabhastalAt
purA stimitaniHzabdam AkAzam acalopamam
naSTacandrArkapavanaM prasuptam iva saMbabhau
tataH salilam utpannaM tamasIvAparaM tamaH
tasmAc ca salilotpIDAd udatiSThata mArutaH
yathA bhAjanam acchidraM niHzabdam iva lakSyate
tac cAmbhasA pUryamANaM sazabdaM kurute 'nilaH
tathA salilasaMruddhe nabhaso 'nte nirantare
bhittvArNavatalaM vAyuH samutpatati ghoSavAn
sa eSa carate vAyur arNavotpIDasaMbhavaH
AkAzasthAnam AsAdya prazAntiM nAdhigacchati
tasmin vAyvambusaMgharSe dIptatejA mahAbalaH
prAdurbhavaty UrdhvazikhaH kRtvA vitimiraM nabhaH
agniH pavanasaMyuktaH khAt samutpatate jalam
so 'gnir mArutasaMyogAd ghanatvam upapadyate
tasyAkAze nipatitaH snehas tiSThati yo 'paraH
sa saMghAtatvam Apanno bhUmitvam upagacchati
rasAnAM sarvagandhAnAM snehAnAM prANinAM tathA
bhUmir yonir iha jJeyA yasyAM sarvaM prasUyate
bharadvAja uvAca
ete te dhAtavaH paJca brahmA yAn asRjat purA
AvRtA yair ime lokA mahAbhUtAbhisaMjJitaiH
yad AsRjat sahasrANi bhUtAnAM sa mahAmatiH
paJcAnAm eva bhUtatvaM kathaM samupapadyate

12177003
12177003a
12177003c
12177004a
12177004c
12177005a
12177005c
12177006
12177006a
12177006c
12177007a
12177007c
12177008a
12177008c
12177009a
12177009c
12177010
12177010a
12177010c
12177011a
12177011c
12177012a
12177012c
12177013a
12177013c
12177014a
12177014c
12177015a
12177015c
12177016a
12177016c
12177017a
12177017c
12177018a
12177018c
12177019a
12177019c
12177020a
12177020c
12177021a
12177021c
12177022a
12177022c
12177023a
12177023c
12177024a
12177024c
12177025a
12177025c
12177026a
12177026c
12177027a
12177027c
12177028a
12177028c
12177029a
12177029c
12177030a
12177030c
12177030e

bhRgur uvAca
amitAnAM mahAzabdo yAnti bhUtAni saMbhavam
tatas teSAM mahAbhUtazabdo 'yam upapadyate
ceSTA vayUH kham AkAzam USmAgniH salilaM dravaH
pRthivI cAtra saMghAtaH zarIraM pAJcabhautikam
ity etaiH paJcabhir bhUtair yuktaM sthAvarajaGgamam
zrotraM ghrANaM rasaH sparzo dRSTiz cendriyasaMjJitAH
bharadvAja uvAca
paJcabhir yadi bhUtais tu yuktAH sthAvarajaGgamAH
sthAvarANAM na dRzyante zarIre paJca dhAtavaH
anUSmaNAm aceSTAnAM ghanAnAM caiva tattvataH
vRkSANAM nopalabhyante zarIre paJca dhAtavaH
na zRNvanti na pazyanti na gandharasavedinaH
na ca sparzaM vijAnanti te kathaM pAJcabhautikAH
adravatvAd anagnitvAd abhaumatvAd avAyutaH
AkAzasyAprameyatvAd vRkSANAM nAsti bhautikam
bhRgur uvAca
ghanAnAm api vRkSANAm AkAzo 'sti na saMzayaH
teSAM puSpaphale vyaktir nityaM samupalabhyate
USmato glAnaparNAnAM tvak phalaM puSpam eva ca
mlAyate caiva zIte na sparzas tenAtra vidyate
vAyvagnyazaniniSpeSaiH phalapuSpaM vizIryate
zrotreNa gRhyate zabdas tasmAc chRNvanti pAdapAH
vallI veSTayate vRkSaM sarvataz caiva gacchati
na hy adRSTez ca mArgo 'sti tasmAt pazyanti pAdapAH
puNyApuNyais tathA gandhair dhUpaiz ca vividhair api
arogAH puSpitAH santi tasmAj jighranti pAdapAH
pAdaiH salilapAnaM ca vyAdhInAm api darzanam
vyAdhipratikriyatvAc ca vidyate rasanaM drume
vaktreNotpalanAlena yathordhvaM jalam Adadet
tathA pavanasaMyuktaH pAdaiH pibati pAdapaH
grahaNAt sukhaduHkhasya chinnasya ca virohaNAt
jIvaM pazyAmi vRkSANAm acaitanyaM na vidyate
tena taj jalam AdattaM jarayaty agnimArutau
AhArapariNAmAc ca sneho vRddhiz ca jAyate
jaGgamAnAM ca sarveSAM zarIre paJca dhAtavaH
pratyekazaH prabhidyante yaiH zarIraM viceSTate
tvak ca mAMsaM tathAsthIni majjA snAyu ca paJcamam
ity etad iha saMkhyAtaM zarIre pRthivImayam
tejo 'gniz ca tathA krodhaz cakSur USmA tathaiva ca
agnir jarayate cApi paJcAgneyAH zarIriNaH
zrotraM ghrANam athAsyaM ca hRdayaM koSTham eva ca
AkAzAt prANinAm ete zarIre paJca dhAtavaH
zleSmA pittam atha svedo vasA zoNitam eva ca
ity ApaH paJcadhA dehe bhavanti prANinAM sadA
prANAt praNIyate prANI vyAnAd vyAyacchate tathA
gacchaty apAno 'vAk caiva samAno hRdy avasthitaH
udAnAd ucchvasiti ca pratibhedAc ca bhASate
ity ete vAyavaH paJca ceSTayantIha dehinam
bhUmer gandhaguNAn vetti rasaM cAdbhyaH zarIravAn
jyotiH pazyati cakSurbhyAM sparzaM vetti ca vAyunA
tasya gandhasya vakSyAmi vistarAbhihitAn guNAn
iSTaz cAniSTagandhaz ca madhuraH kaTur eva ca
nirhArI saMhataH snigdho rUkSo vizada eva ca
evaM navavidho jJeyaH pArthivo gandhavistaraH
zabdaH sparzaz ca rUpaM ca rasaz cApAM guNAH smRtAH
rasajJAnaM tu vakSyAmi tan me nigadataH zRNu
raso bahuvidhaH proktaH sUribhiH prathitAtmabhiH
madhuro lavaNas tiktaH kaSAyo 'mlaH kaTus tathA
eSa SaDvidhavistAro raso vArimayaH smRtaH

12177031a
12177031c
12177032a
12177032c
12177032e
12177033a
12177033c
12177034a
12177034c
12177034e
12177035a
12177035c
12177036a
12177036c
12177037a
12177037c
12177038a
12177038c
12177039a
12177039c
12178001
12178001a
12178001c
12178002
12178002a
12178002c
12178003a
12178003c
12178004a
12178004c
12178005a
12178005c
12178006a
12178006c
12178007a
12178007c
12178008a
12178008c
12178009a
12178009c
12178010a
12178010c
12178011a
12178011c
12178012a
12178012c
12178013a
12178013c
12178014a
12178014c
12178015a
12178015c
12178016a
12178016c
12178017a
12178017c
12179001
12179001a
12179001c
12179002a

zabdaH sparzaz ca rUpaM ca triguNaM jyotir ucyate


jyotiH pazyati rUpANi rUpaM ca bahudhA smRtam
hrasvo dIrghas tathA sthUlaz caturasro 'Nu vRttavAn
zuklaH kRSNas tathA rakto nIlaH pIto 'ruNas tathA
evaM dvAdazavistAro jyotIrUpaguNaH smRtaH
zabdasparzau tu vijJeyau dviguNo vAyur ucyate
vAyavyas tu guNaH sparzaH sparzaz ca bahudhA smRtaH
kaThinaz cikkaNaH zlakSNaH picchalo mRdudAruNaH
uSNaH zItaH sukho duHkhaH snigdho vizada eva ca
evaM dvAdazavistAro vAyavyo guNa ucyate
tatraikaguNam AkAzaM zabda ity eva tat smRtam
tasya zabdasya vakSyAmi vistaraM vividhAtmakam
SaDja RSabhagAndhArau madhyamaH paJcamas tathA
dhaivataz cApi vijJeyas tathA cApi niSAdakaH
eSa saptavidhaH prokto guNa AkAzalakSaNaH
traisvaryeNa tu sarvatra sthito 'pi paTahAdiSu
AkAzajaM zabdam Ahur ebhir vAyuguNaiH saha
avyAhataiz cetayate na vetti viSamAgataiH
ApyAyante ca te nityaM dhAtavas tais tu dhAtubhiH
Apo 'gnir mArutaz caiva nityaM jAgrati dehiSu
bharadvAja uvAca
pArthivaM dhAtum Azritya zArIro 'gniH kathaM bhavet
avakAzavizeSeNa kathaM vartayate 'nilaH
bhRgur uvAca
vAyor gatim ahaM brahman kIrtayiSyAmi te 'nagha
prANinAm anilo dehAn yathA ceSTayate balI
zrito mUrdhAnam agnis tu zarIraM paripAlayan
prANo mUrdhani cAgnau ca vartamAno viceSTate
sa jantuH sarvabhUtAtmA puruSaH sa sanAtanaH
mano buddhir ahaMkAro bhUtAni viSayAz ca saH
evaM tv iha sa sarvatra prANena paripAlyate
pRSThataz ca samAnena svAM svAM gatim upAzritaH
vastimUlaM gudaM caiva pAvakaM ca samAzritaH
vahan mUtraM purISaM cApy apAnaH parivartate
prayatne karmaNi bale ya ekas triSu vartate
udAna iti taM prAhur adhyAtmaviduSo janAH
saMdhiSv api ca sarveSu saMniviSTas tathAnilaH
zarIreSu manuSyANAM vyAna ity upadizyate
dhAtuSv agnis tu vitataH samAnena samIritaH
rasAn dhAtUMz ca doSAMz ca vartayann avatiSThati
apAnaprANayor madhye prANApAnasamAhitaH
samanvitaH svadhiSThAnaH samyak pacati pAvakaH
AsyaM hi pAyusaMyuktam ante syAd gudasaMjJitam
srotas tasmAt prajAyante sarvasrotAMsi dehinAm
prANAnAM saMnipAtAc ca saMnipAtaH prajAyate
USmA cAgnir iti jJeyo yo 'nnaM pacati dehinAm
agnivegavahaH prANo gudAnte pratihanyate
sa Urdhvam Agamya punaH samutkSipati pAvakam
pakvAzayas tv adho nAbher Urdhvam AmAzayaH sthitaH
nAbhimadhye zarIrasya sarve prANAH samAhitAH
prasRtA hRdayAt sarve tiryag Urdhvam adhas tathA
vahanty annarasAn nADyo daza prANapracoditAH
eSa mArgo 'tha yogAnAM yena gacchanti tat padam
jitaklamAsanA dhIrA mUrdhany AtmAnam AdadhuH
evaM sarveSu vihitaH prANApAneSu dehinAm
tasmin sthito nityam agniH sthAlyAm iva samAhitaH
bharadvAja uvAca
yadi prANAyate vAyur vAyur eva viceSTate
zvasity AbhASate caiva tasmAj jIvo nirarthakaH
yady USmabhAva Agneyo vahninA pacyate yadi

12179002c
12179003a
12179003c
12179004a
12179004c
12179005a
12179005c
12179006a
12179006c
12179007a
12179007c
12179008a
12179008c
12179009a
12179009c
12179010a
12179010c
12179011a
12179011c
12179012a
12179012c
12179013a
12179013c
12179014a
12179014c
12179015a
12179015c
12180001
12180001a
12180001c
12180002a
12180002c
12180003
12180003a
12180003c
12180004a
12180004c
12180005
12180005a
12180005c
12180006a
12180006c
12180007a
12180007c
12180008a
12180008c
12180009a
12180009c
12180009e
12180010a
12180010c
12180011
12180011a
12180011c
12180012a
12180012c
12180013a
12180013c
12180014a
12180014c

agnir jarayate caiva tasmAj jIvo nirarthakaH


jantoH pramIyamANasya jIvo naivopalabhyate
vAyur eva jahAty enam USmabhAvaz ca nazyati
yadi vAtopamo jIvaH saMzleSo yadi vAyunA
vAyumaNDalavad dRzyo gacchet saha marudgaNaiH
zleSo yadi ca vAtena yadi tasmAt praNazyati
mahArNavavimuktatvAd anyat salilabhAjanam
kUpe vA salilaM dadyAt pradIpaM vA hutAzane
prakSiptaM nazyati kSipraM yathA nazyaty asau tathA
paJcasAdhAraNe hy asmiJ zarIre jIvitaM kutaH
yeSAm anyataratyAgAc caturNAM nAsti saMgrahaH
nazyanty Apo hy anAhArAd vAyur ucchvAsanigrahAt
nazyate koSThabhedAt kham agnir nazyaty abhojanAt
vyAdhivraNapariklezair medinI caiva zIryate
pIDite 'nyatare hy eSAM saMghAto yAti paJcadhA
tasmin paJcatvam Apanne jIvaH kim anudhAvati
kiM vedayati vA jIvaH kiM zRNoti bravIti vA
eSA gauH paralokasthaM tArayiSyati mAm iti
yo dattvA mriyate jantuH sA gauH kaM tArayiSyati
gauz ca pratigrahItA ca dAtA caiva samaM yadA
ihaiva vilayaM yAnti kutas teSAM samAgamaH
vihagair upayuktasya zailAgrAt patitasya vA
agninA copayuktasya kutaH saMjIvanaM punaH
chinnasya yadi vRkSasya na mUlaM pratirohati
bIjAny asya pravartante mRtaH kva punar eSyati
bIjamAtraM purA sRSTaM yad etat parivartate
mRtA mRtAH praNazyanti bIjAd bIjaM pravartate
bhRgur uvAca
na praNAzo 'sti jIvAnAM dattasya ca kRtasya ca
yAti dehAntaraM prANI zarIraM tu vizIryate
na zarIrAzrito jIvas tasmin naSTe praNazyati
yathA samitsu dagdhAsu na praNazyati pAvakaH
bharadvAja uvAca
agner yathA tathA tasya yadi nAzo na vidyate
indhanasyopayogAnte sa cAgnir nopalabhyate
nazyatIty eva jAnAmi zAntam agnim anindhanam
gatir yasya pramANaM vA saMsthAnaM vA na dRzyate
bhRgur uvAca
samidhAm upayogAnte sann evAgnir na dRzyate
AkAzAnugatatvAd dhi durgrahaH sa nirAzrayaH
tathA zarIrasaMtyAge jIvo hy AkAzavat sthitaH
na gRhyate susUkSmatvAd yathA jyotir na saMzayaH
prANAn dhArayate hy agniH sa jIva upadhAryatAm
vAyusaMdhAraNo hy agnir nazyaty ucchvAsanigrahAt
tasmin naSTe zarIrAgnau zarIraM tad acetanam
patitaM yAti bhUmitvam ayanaM tasya hi kSitiH
jaGgamAnAM hi sarveSAM sthAvarANAM tathaiva ca
AkAzaM pavano 'bhyeti jyotis tam anugacchati
tatra trayANAm ekatvaM dvayaM bhUmau pratiSThitam
yatra khaM tatra pavanas tatrAgnir yatra mArutaH
amUrtayas te vijJeyA Apo mUrtAs tathA kSitiH
bharadvAja uvAca
yady agnimArutau bhUmiH kham Apaz ca zarIriSu
jIvaH kiMlakSaNas tatrety etad AcakSva me 'nagha
paJcAtmake paJcaratau paJcavijJAnasaMyute
zarIre prANinAM jIvaM jJAtum icchAmi yAdRzam
mAMsazoNitasaMghAte medaHsnAyvasthisaMcaye
bhidyamAne zarIre tu jIvo naivopalabhyate
yady ajIvaM zarIraM tu paJcabhUtasamanvitam
zArIre mAnase duHkhe kas tAM vedayate rujam

12180015a
12180015c
12180016a
12180016c
12180017a
12180017c
12180018a
12180018c
12180019
12180019a
12180019c
'nye
12180020a
12180020c
12180021a
12180021c
12180022a
12180022c
12180023a
12180023c
12180024a
12180024c
12180025a
12180025c
12180026a
12180026c
12180027a
12180027c
12180028a
12180028c
12180029a
12180029c
12180030a
12180030c
12181001
12181001a
12181001c
12181002a
12181002c
12181003a
12181003c
12181004a
12181004c
12181005a
12181005c
12181006
12181006a
12181006c
12181007a
12181007c
12181008a
12181008c
12181009a
12181009c
12181010
12181010a
12181010c
12181011a
12181011c
12181012a

zRNoti kathitaM jIvaH karNAbhyAM na zRNoti tat


maharSe manasi vyagre tasmAj jIvo nirarthakaH
sarvaM pazyati yad dRzyaM manoyuktena cakSuSA
manasi vyAkule tad dhi pazyann api na pazyati
na pazyati na ca brUte na zRNoti na jighrati
na ca sparzarasau vetti nidrAvazagataH punaH
hRSyati krudhyati ca kaH zocaty udvijate ca kaH
icchati dhyAyati dveSTi vAcam Irayate ca kaH
bhRgur uvAca
na paJcasAdhAraNam atra kiM cic; charIram eko vahate 'ntarAtmA
sa vetti gandhAMz ca rasAJ zrutiM ca; sparzaM ca rUpaM ca guNAz ca ye
paJcAtmake paJcaguNapradarzI; sa sarvagAtrAnugato 'ntarAtmA
sa vetti duHkhAni sukhAni cAtra; tadviprayogAt tu na vetti dehaH
yadA na rUpaM na sparzo noSmabhAvaz ca pAvake
tadA zAnte zarIrAgnau dehaM tyaktvA sa nazyati
ammayaM sarvam evedam Apo mUrtiH zarIriNAm
tatrAtmA mAnaso brahmA sarvabhUteSu lokakRt
AtmAnaM taM vijAnIhi sarvalokahitAtmakam
tasmin yaH saMzrito dehe hy abbindur iva puSkare
kSetrajJaM taM vijAnIhi nityaM lokahitAtmakam
tamo rajaz ca sattvaM ca viddhi jIvaguNAn imAn
sacetanaM jIvaguNaM vadanti; sa ceSTate ceSTayate ca sarvam
tataH paraM kSetravidaM vadanti; prAvartayad yo bhuvanAni sapta
na jIvanAzo 'sti hi dehabhede; mithyaitad Ahur mRta ity abuddhAH
jIvas tu dehAntaritaH prayAti; dazArdhataivAsya zarIrabhedaH
evaM sarveSu bhUteSu gUDhaz carati saMvRtaH
dRzyate tv agryayA buddhyA sUkSmayA tattvadarzibhiH
taM pUrvApararAtreSu yuJjAnaH satataM budhaH
laghvAhAro vizuddhAtmA pazyaty AtmAnam Atmani
cittasya hi prasAdena hitvA karma zubhAzubham
prasannAtmAtmani sthitvA sukham akSayam aznute
mAnaso 'gniH zarIreSu jIva ity abhidhIyate
sRSTiH prajApater eSA bhUtAdhyAtmavinizcaye
bhRgur uvAca
asRjad brAhmaNAn eva pUrvaM brahmA prajApatiH
AtmatejobhinirvRttAn bhAskarAgnisamaprabhAn
tataH satyaM ca dharmaM ca tapo brahma ca zAzvatam
AcAraM caiva zaucaM ca svargAya vidadhe prabhuH
devadAnavagandharvadaityAsuramahoragAH
yakSarAkSasanAgAz ca pizAcA manujAs tathA
brAhmaNAH kSatriyA vaizyAH zUdrAz ca dvijasattama
ye cAnye bhUtasaMghAnAM saMghAs tAMz cApi nirmame
brAhmaNAnAM sito varNaH kSatriyANAM tu lohitaH
vaizyAnAM pItako varNaH zUdrANAm asitas tathA
bharadvAja uvAca
cAturvarNyasya varNena yadi varNo vibhajyate
sarveSAM khalu varNAnAM dRzyate varNasaMkaraH
kAmaH krodho bhayaM lobhaH zokaz cintA kSudhA zramaH
sarveSAM naH prabhavati kasmAd varNo vibhajyate
svedamUtrapurISANi zleSmA pittaM sazoNitam
tanuH kSarati sarveSAM kasmAd varNo vibhajyate
jaGgamAnAm asaMkhyeyAH sthAvarANAM ca jAtayaH
teSAM vividhavarNAnAM kuto varNavinizcayaH
bhRgur uvAca
na vizeSo 'sti varNAnAM sarvaM brAhmam idaM jagat
brahmaNA pUrvasRSTaM hi karmabhir varNatAM gatam
kAmabhogapriyAs tIkSNAH krodhanAH priyasAhasAH
tyaktasvadharmA raktAGgAs te dvijAH kSatratAM gatAH
goSu vRttiM samAdhAya pItAH kRSyupajIvinaH

12181012c
12181013a
12181013c
12181014a
12181014c
12181015a
12181015c
12181016a
12181016c
12181017a
12181017c
12181018a
12181018c
12181019a
12181019c
12181020a
12181020c
12182001
12182001a
12182001c
12182002
12182002a
12182002c
12182003a
12182003c
12182004a
12182004c
12182005a
12182005c
12182006a
12182006c
12182007a
12182007c
12182008a
12182008c
12182009a
12182009c
12182010a
12182010c
12182011a
12182011c
12182012a
12182012c
12182013a
12182013c
12182014a
12182014c
12182015a
12182015c
12182016a
12182016c
12182016e
12182017a
12182017c
12183001
12183001a
12183001c
12183002a
12183002c
12183003a

svadharmaM nAnutiSThanti te dvijA vaizyatAM gatAH


hiMsAnRtapriyA lubdhAH sarvakarmopajIvinaH
kRSNAH zaucaparibhraSTAs te dvijAH zUdratAM gatAH
ity etaiH karmabhir vyastA dvijA varNAntaraM gatAH
dharmo yajJakriyA caiSAM nityaM na pratiSidhyate
varNAz catvAra ete hi yeSAM brAhmI sarasvatI
vihitA brahmaNA pUrvaM lobhAt tv ajJAnatAM gatAH
brAhmaNA dharmatantrasthAs tapas teSAM na nazyati
brahma dhArayatAM nityaM vratAni niyamAMs tathA
brahma caitat purA sRSTaM ye na jAnanty atadvidaH
teSAM bahuvidhAs tv anyAs tatra tatra hi jAtayaH
pizAcA rAkSasAH pretA bahudhA mlecchajAtayaH
pranaSTajJAnavijJAnAH svacchandAcAraceSTitAH
prajA brAhmaNasaMskArAH svadharmakRtanizcayAH
RSibhiH svena tapasA sRjyante cApare paraiH
AdidevasamudbhUtA brahmamUlAkSayAvyayA
sA sRSTir mAnasI nAma dharmatantraparAyaNA
bharadvAja uvAca
brAhmaNaH kena bhavati kSatriyo vA dvijottama
vaizyaH zUdraz ca viprarSe tad brUhi vadatAM vara
bhRgur uvAca
jAtakarmAdibhir yas tu saMskAraiH saMskRtaH zuciH
vedAdhyayanasaMpannaH SaTsu karmasv avasthitaH
zaucAcArasthitaH samyag vighasAzI gurupriyaH
nityavratI satyaparaH sa vai brAhmaNa ucyate
satyaM dAnaM damo 'droha AnRzaMsyaM kSamA ghRNA
tapaz ca dRzyate yatra sa brAhmaNa iti smRtaH
kSatrajaM sevate karma vedAdhyayanasaMmataH
dAnAdAnaratir yaz ca sa vai kSatriya ucyate
kRSigorakSyavANijyaM yo vizaty anizaM zuciH
vedAdhyayanasaMpannaH sa vaizya iti saMjJitaH
sarvabhakSaratir nityaM sarvakarmakaro 'zuciH
tyaktavedas tv anAcAraH sa vai zUdra iti smRtaH
zUdre caitad bhavel lakSyaM dvije caitan na vidyate
na vai zUdro bhavec chUdro brAhmaNo na ca brAhmaNaH
sarvopAyais tu lobhasya krodhasya ca vinigrahaH
etat pavitraM jJAtavyaM tathA caivAtmasaMyamaH
nityaM krodhAt tapo rakSec chriyaM rakSeta matsarAt
vidyAM mAnAvamAnAbhyAm AtmAnaM tu pramAdataH
yasya sarve samArambhA nirAzIrbandhanAs tv iha
tyAge yasya hutaM sarvaM sa tyAgI sa ca buddhimAn
ahiMsraH sarvabhUtAnAM maitrAyaNagataz caret
avisrambhe na gantavyaM visrambhe dhArayen manaH
parigrahAn parityajya bhaved buddhyA jitendriyaH
azokaM sthAnam AtiSThed iha cAmutra cAbhayam
taponityena dAntena muninA saMyatAtmanA
ajitaM jetukAmena bhAvyaM saGgeSv asaGginA
indriyair gRhyate yad yat tat tad vyaktam iti sthitiH
avyaktam iti vijJeyaM liGgagrAhyam atIndriyam
manaH prANe nigRhNIyAt prANaM brahmaNi dhArayet
nirvANAd eva nirvANo na ca kiM cid vicintayet
sukhaM vai brAhmaNo brahma sa vai tenAdhigacchati
zaucena satataM yuktas tathAcArasamanvitaH
sAnukrozaz ca bhUteSu tad dvijAtiSu lakSaNam
bhRgur uvAca
satyaM brahma tapaH satyaM satyaM sRjati ca prajAH
satyena dhAryate lokaH svargaM satyena gacchati
anRtaM tamaso rUpaM tamasA nIyate hy adhaH
tamograstA na pazyanti prakAzaM tamasAvRtam
svargaH prakAza ity Ahur narakaM tama eva ca

12183003c satyAnRtAt tad ubhayaM prApyate jagatIcaraiH


12183004a tatra tv evaMvidhA vRttir loke satyAnRtA bhavet
12183004c dharmAdharmau prakAzaz ca tamo duHkhaM sukhaM tathA
12183005A tatra yat satyaM sa dharmo yo dharmaH sa prakAzo yaH prakAzas tat sukh
am iti
12183005B tatra yad anRtaM so 'dharmo yo 'dharmas tat tamo yat tamas tad duHkham
iti
12183006A atrocyate
12183006a zArIrair mAnasair duHkhaiH sukhaiz cApy asukhodayaiH
12183006c lokasRSTiM prapazyanto na muhyanti vicakSaNAH
12183007a tatra duHkhavimokSArthaM prayateta vicakSaNaH
12183007c sukhaM hy anityaM bhUtAnAm iha loke paratra ca
12183008a rAhugrastasya somasya yathA jyotsnA na bhAsate
12183008c tathA tamobhibhUtAnAM bhUtAnAM bhrazyate sukham
12183009A tat khalu dvividhaM sukham ucyate zArIraM mAnasaM ca
12183009B iha khalv amuSmiMz ca loke sarvArambhapravRttayaH sukhArthA abhidhIyan
te
12183009C na hy atas trivargaphalaM viziSTataram asti
12183009D sa eSa kAmyo guNavizeSo dharmArthayor Arambhas taddhetur asyotpattiH s
ukhaprayojanA
12183010 bharadvAja uvAca
12183010A yad etad bhavatAbhihitaM sukhAnAM paramAH striya iti tan na gRhNImaH
12183010B na hy eSAm RSINAM mahati sthitAnAm aprApya eSa guNavizeSo na cainam ab
hilaSanti
12183010C zrUyate ca bhagavAMs trilokakRd brahmA prabhur ekAkI tiSThati
12183010D brahmacArI na kAmasukheSv AtmAnam avadadhAti
12183010E api ca bhagavAn vizvezvara umApatiH kAmam abhivartamAnam anaGgatvena z
amam anayat
12183010F tasmAd brUmo na mahAtmabhir ayaM pratigRhIto na tv eSa tAvad viziSTo g
uNa iti naitad bhagavataH pratyemi
12183010G bhagavatA tUktaM sukhAnAM paramAH striya iti
12183010H lokapravAdo 'pi ca bhavati dvividhaH phalodayaH sukRtAt sukham avApyat
e duSkRtAd duHkham iti
12183010I atrocyatAm
12183011 bhRgur uvAca
12183011A anRtAt khalu tamaH prAdurbhUtaM tamograstA adharmam evAnuvartante na d
harmam
12183011B krodhalobhamohamAnAnRtAdibhir avacchannA na khalv asmi&l loke na cAmut
ra sukham Apnuvanti
12183011C vividhavyAdhigaNopatApair avakIryante
12183011D vadhabandharogapariklezAdibhiz ca kSutpipAsAzramakRtair upatApair upat
apyante
12183011E caNDavAtAtyuSNAtizItakRtaiz ca pratibhayaiH zArIrair duHkhair upatapya
nte
12183011F bandhudhanavinAzaviprayogakRtaiz ca mAnasaiH zokair abhibhUyante jarAm
RtyukRtaiz cAnyair iti
12183012A yas tv etaiH zArIrair mAnasair duHkhair na spRzyate sa sukhaM veda
12183012B na caite doSAH svarge prAdurbhavanti
12183012C tatra bhavati khalu
12183013a susukhaH pavanaH svarge gandhaz ca surabhis tathA
12183013c kSutpipAsAzramo nAsti na jarA na ca pApakam
12183014a nityam eva sukhaM svarge sukhaM duHkham ihobhayam
12183014c narake duHkham evAhuH samaM tu paramaM padam
12183015a pRthivI sarvabhUtAnAM janitrI tadvidhAH striyaH
12183015c pumAn prajApatis tatra zukraM tejomayaM viduH
12183016a ity etal lokanirmANaM brahmaNA vihitaM purA
12183016c prajA viparivartante svaiH svaiH karmabhir AvRtAH
12184001 bharadvAja uvAca
12184001a dAnasya kiM phalaM prAhur dharmasya caritasya ca
12184001c tapasaz ca sutaptasya svAdhyAyasya hutasya ca

12184002 bhRgur uvAca


12184002a hutena zAmyate pApaM svAdhyAye zAntir uttamA
12184002c dAnena bhoga ity Ahus tapasA sarvam ApnuyAt
12184003a dAnaM tu dvividhaM prAhuH paratrArtham ihaiva ca
12184003c sadbhyo yad dIyate kiM cit tat paratropatiSThati
12184004a asatsu dIyate yat tu tad dAnam iha bhujyate
12184004c yAdRzaM dIyate dAnaM tAdRzaM phalam Apyate
12184005 bharadvAja uvAca
12184005a kiM kasya dharmacaraNaM kiM vA dharmasya lakSaNam
12184005c dharmaH katividho vApi tad bhavAn vaktum arhati
12184006 bhRgur uvAca
12184006a svadharmacaraNe yuktA ye bhavanti manISiNaH
12184006c teSAM dharmaphalAvAptir yo 'nyathA sa vimuhyati
12184007 bharadvAja uvAca
12184007a yad etac cAturAzramyaM brahmarSivihitaM purA
12184007c teSAM sve sve ya AcArAs tAn me vaktum ihArhasi
12184008 bhRgur uvAca
12184008A pUrvam eva bhagavatA lokahitam anutiSThatA dharmasaMrakSaNArtham Azram
Az catvAro 'bhinirdiSTAH
12184008B tatra gurukulavAsam eva tAvat prathamam Azramam udAharanti
12184008C samyag atra zaucasaMskAravinayaniyamapraNIto vinItAtmA ubhe saMdhye bh
AskarAgnidaivatAny upasthAya vihAya tandrAlasye guror abhivAdanavedAbhyAsazravaN
apavitrIkRtAntarAtmA triSavaNam upaspRzya brahmacaryAgniparicaraNaguruzuzrUSAnit
yo bhaikSAdisarvaniveditAntarAtmA guruvacananirdezAnuSThAnApratikUlo guruprasAda
labdhasvAdhyAyatatparaH syAt
12184009A bhavati cAtra zlokaH
12184009a guruM yas tu samArAdhya dvijo vedam avApnuyAt
12184009c tasya svargaphalAvAptiH sidhyate cAsya mAnasam
12184010A gArhasthyaM khalu dvitIyam AzramaM vadanti
12184010B tasya samudAcAralakSaNaM sarvam anuvyAkhyAsyAmaH
12184010C samAvRttAnAM sadArANAM sahadharmacaryAphalArthinAM gRhAzramo vidhIyate
12184010D dharmArthakAmAvAptir hy atra trivargasAdhanam avekSyAgarhitena karmaNA
dhanAny AdAya svAdhyAyaprakarSopalabdhena brahmarSinirmitena vA adrisAragatena
vA havyaniyamAbhyAsadaivataprasAdopalabdhena vA dhanena gRhastho gArhasthyaM pra
vartayet
12184010E tad dhi sarvAzramANAM mUlam udAharanti
12184010F gurukulavAsinaH parivrAjakA ye cAnye saMkalpitavrataniyamadharmAnuSThA
yinas teSAm apy ata eva bhikSAbalisaMvibhAgAH pravartante
12184011A vAnaprasthAnAM dravyopaskAra iti prAyazaH khalv ete sAdhavaH sAdhupath
yadarzanAH svAdhyAyaprasaGginas tIrthAbhigamanadezadarzanArthaM pRthivIM paryaTa
nti
12184011B teSAM pratyutthAnAbhivAdanAnasUyAvAkpradAnasaumukhyazaktyAsanazayanAbh
yavahArasatkriyAz ceti
12184012A bhavati cAtra zlokaH
12184012a atithir yasya bhagnAzo gRhAt pratinivartate
12184012c sa dattvA duSkRtaM tasmai puNyam AdAya gacchati
12184013A api cAtra yajJakriyAbhir devatAH prIyante nivApena pitaro vedAbhyAsazr
avaNadhAraNena RSayaH
12184013B apatyotpAdanena prajApatir iti
12184014A zlokau cAtra bhavataH
12184014a vatsalAH sarvabhUtAnAM vAcyAH zrotrasukhA giraH
12184014c parivAdopaghAtau ca pAruSyaM cAtra garhitam
12184015a avajJAnam ahaMkAro dambhaz caiva vigarhitaH
12184015c ahiMsA satyam akrodhaH sarvAzramagataM tapaH
12184016A api cAtra mAlyAbharaNavastrAbhyaGgagandhopabhoganRttagItavAditrazrutis
ukhanayanAbhirAmasaMdarzanAnAM prAptir bhakSyabhojyapeyalehyacoSyANAm abhyavahAr
yANAM vividhAnAm upabhogaH svadAravihArasaMtoSaH kAmasukhAvAptir iti
12184017a trivargaguNanirvRttir yasya nityaM gRhAzrame
12184017c sa sukhAny anubhUyeha ziSTAnAM gatim ApnuyAt
12184018a uJchavRttir gRhastho yaH svadharmacaraNe rataH

12184018c tyaktakAmasukhArambhas tasya svargo na durlabhaH


12185001 bhRgur uvAca
12185001A vAnaprasthAH khalu RSidharmam anusarantaH puNyAni tIrthAni nadIprasrav
aNAni suvivikteSv araNyeSu mRgamahiSavarAhasRmaragajAkIrNeSu tapasyanto 'nusaMca
ranti
12185001B tyaktagrAmyavastrAhAropabhogA vanyauSadhimUlaphalaparNaparimitavicitra
niyatAhArAH sthAnAsanino bhUmipASANasikatAzarkarAvAlukAbhasmazAyinaH kAzakuzacar
mavalkalasaMvRtAGgAH kezazmazrunakharomadhAriNo niyatakAlopasparzanA askannahoma
balikAlAnuSThAyinaH samitkuzakusumopahArahomArjanalabdhavizrAmAH zItoSNapavanani
STaptavibhinnasarvatvaco vividhaniyamayogacaryAvihitadharmAnuSThAnahRtamAMsazoNi
tAs tvagasthibhUtA dhRtiparAH sattvayogAc charIrANy udvahanti
12185002a yas tv etAM niyataz caryAM brahmarSivihitAM caret
12185002c sa dahed agnivad doSAJ jayel lokAMz ca durjayAn
12185003A parivrAjakAnAM punar AcAras tad yathA
12185003B vimucyAgnidhanakalatraparibarhasaGgAn AtmanaH snehapAzAn avadhUya pari
vrajanti samaloSTAzmakAJcanAs trivargapravRtteSv ArambheSv asaktabuddhayo 'rimit
rodAsIneSu tulyavRttayaH sthAvarajarAyujANDajasvedajodbhijjAnAM bhUtAnAM vAGmana
Hkarmabhir anabhidrohiNo 'niketAH parvatapulinavRkSamUladevatAyatanAny anucarant
o vAsArtham upeyur nagaraM grAmaM vA nagare paJcarAtrikA grAmaikarAtrikAH
12185003C pravizya ca prANadhAraNamAtrArthaM dvijAtInAM bhavanAny asaMkIrNakarma
NAm upatiSTheyuH pAtrapatitAyAcitabhaikSAH kAmakrodhadarpamohalobhakArpaNyadambh
aparivAdAbhimAnahiMsAnivRttA iti
12185004A bhavati cAtra zlokaH
12185004a abhayaM sarvabhUtebhyo dattvA carati yo muniH
12185004c na tasya sarvabhUtebhyo bhayam utpadyate kva cit
12185005a kRtvAgnihotraM svazarIrasaMsthaM; zArIram agniM svamukhe juhoti
12185005c yo bhaikSacaryopagatair havirbhiz; citAgninAM sa vyatiyAti lokAn
12185006a mokSAzramaM yaH kurute yathoktaM; zuciH susaMkalpitabuddhiyuktaH
12185006c anindhanaM jyotir iva prazAntaM; sa brahmalokaM zrayate dvijAtiH
12185007 bharadvAja uvAca
12185007a asmAl lokAt paro lokaH zrUyate nopalabhyate
12185007c tam ahaM jJAtum icchAmi tad bhavAn vaktum arhati
12185008 bhRgur uvAca
12185008a uttare himavatpArzve puNye sarvaguNAnvite
12185008c puNyaH kSemyaz ca kAmyaz ca sa varo loka ucyate
12185009a tatra hy apApakarmANaH zucayo 'tyantanirmalAH
12185009c lobhamohaparityaktA mAnavA nirupadravAH
12185010a sa svargasadRzo dezas tatra hy uktAH zubhA guNAH
12185010c kAle mRtyuH prabhavati spRzanti vyAdhayo na ca
12185011a na lobhaH paradAreSu svadAranirato janaH
12185011c na cAnyonyavadhas tatra dravyeSu na ca vismayaH
12185011e parokSadharmo naivAsti saMdeho nApi jAyate
12185012a kRtasya tu phalaM tatra pratyakSam upalabhyate
12185012c zayyAyAnAsanopetAH prAsAdabhavanAzrayAH
12185012e sarvakAmair vRtAH ke cid dhemAbharaNabhUSitAH
12185013a prANadhAraNamAtraM tu keSAM cid upapadyate
12185013c zrameNa mahatA ke cit kurvanti prANadhAraNam
12185014a iha dharmaparAH ke cit ke cin naikRtikA narAH
12185014c sukhitA duHkhitAH ke cin nirdhanA dhanino 'pare
12185015a iha zramo bhayaM mohaH kSudhA tIvrA ca jAyate
12185015c lobhaz cArthakRto nqNAM yena muhyanti paNDitAH
12185016a iha cintA bahuvidhA dharmAdharmasya karmaNaH
12185016c yas tad vedobhayaM prAjJaH pApmanA na sa lipyate
12185017a sopadhaM nikRtiH steyaM parivAdo 'bhyasUyatA
12185017c paropaghAto hiMsA ca paizunyam anRtaM tathA
12185018a etAn Asevate yas tu tapas tasya prahIyate
12185018c yas tv etAn nAcared vidvAMs tapas tasyAbhivardhate
12185019a karmabhUmir iyaM loka iha kRtvA zubhAzubham
12185019c zubhaiH zubham avApnoti kRtvAzubham ato 'nyathA
12185020a iha prajApatiH pUrvaM devAH sarSigaNAs tathA

12185020c
12185021a
12185021c
12185022a
12185022c
12185023a
12185023c
12185024a
12185024c
12185025a
12185025c
12185026
12185026a
12185026c
12185027a
12185027c
12186001
12186001a
12186001c
12186002
12186002a
12186002c
12186003a
12186003c
12186004a
12186004c
12186005a
12186005c
12186006a
12186006c
12186007a
12186007c
12186008a
12186008c
12186009a
12186009c
12186010a
12186010c
12186011a
12186011c
12186012a
12186012c
12186013a
12186013c
12186014a
12186014c
12186015a
12186015c
12186016a
12186016c
12186017a
12186017c
12186018a
12186018c
12186019a
12186019c
12186020a
12186020c
12186021a
12186021c

iSTveSTatapasaH pUtA brahmalokam upAzritAH


uttaraH pRthivIbhAgaH sarvapuNyatamaH zubhaH
ihatyAs tatra jAyante ye vai puNyakRto janAH
asatkarmANi kurvantas tiryagyoniSu cApare
kSINAyuSas tathaivAnye nazyanti pRthivItale
anyonyabhakSaNe saktA lobhamohasamanvitAH
ihaiva parivartante na te yAnty uttarAM dizam
ye gurUn upasevante niyatA brahmacAriNaH
panthAnaM sarvalokAnAM te jAnanti manISiNaH
ity ukto 'yaM mayA dharmaH saMkSepAd brahmanirmitaH
dharmAdharmau hi lokasya yo vai vetti sa buddhimAn
bhISma uvAca
ity ukto bhRguNA rAjan bharadvAjaH pratApavAn
bhRguM paramadharmAtmA vismitaH pratyapUjayat
eSa te prabhavo rAjaJ jagataH saMprakIrtitaH
nikhilena mahAprAjJa kiM bhUyaH zrotum icchasi
yudhiSThira uvAca
AcArasya vidhiM tAta procyamAnaM tvayAnagha
zrotum icchAmi dharmajJa sarvajJo hy asi me mataH
bhISma uvAca
durAcArA durviceSTA duSprajJAH priyasAhasAH
asanto hy abhivikhyAtAH santaz cAcAralakSaNAH
purISaM yadi vA mUtraM ye na kurvanti mAnavAH
rAjamArge gavAM madhye dhAnyamadhye ca te zubhAH
zaucam AvazyakaM kRtvA devatAnAM ca tarpaNam
dharmam Ahur manuSyANAm upaspRzya nadIM taret
sUryaM sadopatiSTheta na svapyAd bhAskarodaye
sAyaM prAtar japan saMdhyAM tiSThet pUrvAM tathAparAm
paJcArdro bhojanaM kuryAt prAGmukho maunam AsthitaH
na ninded annabhakSyAMz ca svAdv asvAdu ca bhakSayet
nArdrapANiH samuttiSThen nArdrapAdaH svapen nizi
devarSinAradaproktam etad AcAralakSaNam
zucikAmam anaDvAhaM devagoSThaM catuSpatham
brAhmaNaM dhArmikaM caiva nityaM kuryAt pradakSiNam
atithInAM ca sarveSAM preSyANAM svajanasya ca
sAmAnyaM bhojanaM bhRtyaiH puruSasya prazasyate
sAyaM prAtar manuSyANAm azanaM devanirmitam
nAntarA bhojanaM dRSTam upavAsI tathA bhavet
homakAle tathA juhvann RtukAle tathA vrajan
ananyastrIjanaH prAjJo brahmacArI tathA bhavet
amRtaM brAhmaNocchiSTaM jananyA hRdayaM kRtam
upAsIta janaH satyaM satyaM santa upAsate
yajuSA saMskRtaM mAMsaM nivRtto mAMsabhakSaNAt
na bhakSayed vRthAmAMsaM pRSThamAMsaM ca varjayet
svadeze paradeze vA atithiM nopavAsayet
kAmyaM karmaphalaM labdhvA gurUNAm upapAdayet
gurubhya AsanaM deyaM kartavyaM cAbhivAdanam
gurUn abhyarcya yujyante AyuSA yazasA zriyA
nekSetAdityam udyantaM na ca nagnAM parastriyam
maithunaM samaye dharmyaM guhyaM caiva samAcaret
tIrthAnAM hRdayaM tIrthaM zucInAM hRdayaM zuciH
sarvam AryakRtaM zaucaM vAlasaMsparzanAni ca
darzane darzane nityaM sukhapraznam udAharet
sAyaM prAtaz ca viprANAM pradiSTam abhivAdanam
devagoSThe gavAM madhye brAhmaNAnAM kriyApathe
svAdhyAye bhojane caiva dakSiNaM pANim uddharet
paNyAnAM zobhanaM paNyaM kRSINAM bAdyate kRSiH
bahukAraM ca sasyAnAM vAhye vAhyaM tathA gavAm
saMpannaM bhojane nityaM pAnIye tarpaNaM tathA
suzRtaM pAyase brUyAd yavAgvAM kRsare tathA

12186022a
12186022c
12186023a
12186023c
12186024a
12186024c
12186025a
12186025c
12186026a
12186026c
12186027a
12186027c
12186028a
12186028c
12186029a
12186029c
12186030a
12186030c
12186031a
12186031c
12186032a
12186032c
12187001
12187001a
12187001c
12187002
12187002a
12187002c
12187003a
12187003c
12187004a
12187004c
12187005a
12187005c
12187006a
12187006c
12187007a
12187007c
12187008a
12187008c
12187009a
12187009c
12187010a
12187010c
12187011a
12187011c
12187012a
12187012c
12187013a
12187013c
12187014a
12187014c
12187015a
12187015c
12187016a
12187016c
12187017a
12187017c
12187018a
12187018c

zmazrukarmaNi saMprApte kSute snAne 'tha bhojane


vyAdhitAnAM ca sarveSAm AyuSyam abhinandanam
pratyAdityaM na meheta na pazyed AtmanaH zakRt
sutastriyA ca zayanaM sahabhojyaM ca varjayet
tvaMkAraM nAmadheyaM ca jyeSThAnAM parivarjayet
avarANAM samAnAnAm ubhayeSAM na duSyati
hRdayaM pApavRttAnAM pApam AkhyAti vaikRtam
jJAnapUrvaM vinazyanti gUhamAnA mahAjane
jJAnapUrvaM kRtaM pApaM chAdayanty abahuzrutAH
nainaM manuSyAH pazyanti pazyanti tridivaukasaH
pApena hi kRtaM pApaM pApam evAnuvartate
dhArmikeNa kRto dharmaH kartAram anuvartate
pApaM kRtaM na smaratIha mUDho; vivartamAnasya tad eti kartuH
rAhur yathA candram upaiti cApi; tathAbudhaM pApam upaiti karma
AzayA saMcitaM dravyaM yat kAle neha bhujyate
tad budhA na prazaMsanti maraNaM na pratIkSate
mAnasaM sarvabhUtAnAM dharmam Ahur manISiNaH
tasmAt sarveSu bhUteSu manasA zivam Acaret
eka eva cared dharmaM nAsti dharme sahAyatA
kevalaM vidhim AsAdya sahAyaH kiM kariSyati
devA yonir manuSyANAM devAnAm amRtaM divi
pretyabhAve sukhaM dharmAc chazvat tair upabhujyate
yudhiSThira uvAca
adhyAtmaM nAma yad idaM puruSasyeha cintyate
yad adhyAtmaM yataz caitat tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
adhyAtmam iti mAM pArtha yad etad anupRcchasi
tad vyAkhyAsyAmi te tAta zreyaskarataraM sukham
yaj jJAtvA puruSo loke prItiM saukhyaM ca vindati
phalalAbhaz ca sadyaH syAt sarvabhUtahitaM ca tat
pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam
mahAbhUtAni bhUtAnAM sarveSAM prabhavApyayau
tataH sRSTAni tatraiva tAni yAnti punaH punaH
mahAbhUtAni bhUteSu sAgarasyormayo yathA
prasArya ca yathAGgAni kUrmaH saMharate punaH
tadvad bhUtAni bhUtAtmA sRSTvA saMharate punaH
mahAbhUtAni paJcaiva sarvabhUteSu bhUtakRt
akarot teSu vaiSamyaM tat tu jIvo 'nu pazyati
zabdaH zrotraM tathA khAni trayam AkAzayonijam
vAyos tvaksparzaceSTAz ca vAg ity etac catuSTayam
rUpaM cakSus tathA paktis trividhaM teja ucyate
rasaH kledaz ca jihvA ca trayo jalaguNAH smRtAH
ghreyaM ghrANaM zarIraM ca te tu bhUmiguNAs trayaH
mahAbhUtAni paJcaiva SaSThaM tu mana ucyate
indriyANi manaz caiva vijJAnAny asya bhArata
saptamI buddhir ity AhuH kSetrajJaH punar aSTamaH
cakSur AlokanAyaiva saMzayaM kurute manaH
buddhir adhyavasAyAya kSetrajJaH sAkSivat sthitaH
UrdhvaM pAdatalAbhyAM yad arvAg UrdhvaM ca pazyati
etena sarvam evedaM viddhy abhivyAptam antaram
puruSe cendriyANIha veditavyAni kRtsnazaH
tamo rajaz ca sattvaM ca viddhi bhAvAMs tadAzrayAn
etAM buddhvA naro buddhyA bhUtAnAm AgatiM gatim
samavekSya zanaiz caiva labhate zamam uttamam
guNAn nenIyate buddhir buddhir evendriyANy api
manaHSaSThAni sarvANi buddhyabhAve kuto guNAH
iti tanmayam evaitat sarvaM sthAvarajaGgamam
pralIyate codbhavati tasmAn nirdizyate tathA
yena pazyati tac cakSuH zRNoti zrotram ucyate
jighrati ghrANam ity AhU rasaM jAnAti jihvayA

12187019a
12187019c
12187020a
12187020c
12187021a
12187021c
12187022a
12187022c
12187023a
12187023c
12187024a
12187024c
12187025a
12187025c
12187026a
12187026c
12187027a
12187027c
12187028a
12187028c
12187029a
12187029c
12187030a
12187030c
12187031a
12187031c
12187032a
12187032c
12187033a
12187033c
12187034a
12187034c
12187035a
12187035c
12187036a
12187036c
12187037a
12187037c
12187038a
12187038c
12187039a
12187039c
12187040a
12187040c
12187041a
12187041c
12187042a
12187042c
12187043a
12187043c
12187044a
12187044c
12187045a
12187045c
12187046a
12187046c
12187047a
12187047c
12187048a
12187048c

tvacA spRzati ca sparzAn buddhir vikriyate 'sakRt


yena saMkalpayaty arthaM kiM cid bhavati tan manaH
adhiSThAnAni buddher hi pRthag arthAni paJcadhA
paJcendriyANi yAny Ahus tAny adRzyo 'dhitiSThati
puruSAdhiSThitA buddhis triSu bhAveSu vartate
kadA cil labhate prItiM kadA cid anuzocati
na sukhena na duHkhena kadA cid api vartate
evaM narANAM manasi triSu bhAveSv avasthitA
seyaM bhAvAtmikA bhAvAMs trIn etAn nAtivartate
saritAM sAgaro bhartA mahAvelAm ivormimAn
atibhAvagatA buddhir bhAve manasi vartate
pravartamAnaM hi rajas tadbhAvam anuvartate
indriyANi hi sarvANi pradarzayati sA sadA
prItiH sattvaM rajaH zokas tamo mohaz ca te trayaH
ye ye ca bhAvA loke 'smin sarveSv eteSu te triSu
iti buddhigatiH sarvA vyAkhyAtA tava bhArata
indriyANi ca sarvANi vijetavyAni dhImatA
sattvaM rajas tamaz caiva prANinAM saMzritAH sadA
trividhA vedanA caiva sarvasattveSu dRzyate
sAttvikI rAjasI caiva tAmasI ceti bhArata
sukhasparzaH sattvaguNo duHkhasparzo rajoguNaH
tamoguNena saMyuktau bhavato 'vyAvahArikau
tatra yat prItisaMyuktaM kAye manasi vA bhavet
vartate sAttviko bhAva ity avekSeta tat tadA
atha yad duHkhasaMyuktam atuSTikaram AtmanaH
pravRttaM raja ity eva tann asaMrabhya cintayet
atha yan mohasaMyuktam avyaktam iva yad bhavet
apratarkyam avijJeyaM tamas tad upadhArayet
praharSaH prItir AnandaH sukhaM saMzAntacittatA
kathaM cid abhivartanta ity ete sAttvikA guNAH
atuSTiH paritApaz ca zoko lobhas tathAkSamA
liGgAni rajasas tAni dRzyante hetvahetubhiH
abhimAnas tathA mohaH pramAdaH svapnatandritA
kathaM cid abhivartante vividhAs tAmasA guNAH
dUragaM bahudhAgAmi prArthanAsaMzayAtmakam
manaH suniyataM yasya sa sukhI pretya ceha ca
sattvakSetrajJayor etad antaraM pazya sUkSmayoH
sRjate tu guNAn eka eko na sRjate guNAn
mazakodumbarau cApi saMprayuktau yathA sadA
anyonyam anyau ca yathA saMprayogas tathA tayoH
pRthagbhUtau prakRtyA tau saMprayuktau ca sarvadA
yathA matsyo jalaM caiva saMprayuktau tathaiva tau
na guNA vidur AtmAnaM sa guNAn vetti sarvazaH
paridraSTA guNAnAM ca saMsraSTA manyate sadA
indriyais tu pradIpArthaM kurute buddhisaptamaiH
nirviceSTair ajAnadbhiH paramAtmA pradIpavat
sRjate hi guNAn sattvaM kSetrajJaH paripazyati
saMprayogas tayor eSa sattvakSetrajJayor dhruvaH
Azrayo nAsti sattvasya kSetrajJasya ca kaz cana
sattvaM manaH saMsRjati na guNAn vai kadA cana
razmIMs teSAM sa manasA yadA samyaG niyacchati
tadA prakAzate 'syAtmA ghaTe dIpo jvalann iva
tyaktvA yaH prAkRtaM karma nityam Atmaratir muniH
sarvabhUtAtmabhUtaH syAt sa gacchet paramAM gatim
yathA vAricaraH pakSI lipyamAno na lipyate
evam eva kRtaprajJo bhUteSu parivartate
evaMsvabhAvam evaitat svabuddhyA viharen naraH
azocann aprahRSyaMz ca cared vigatamatsaraH
svabhAvasiddhyA saMsiddhAn sa nityaM sRjate guNAn
UrNanAbhir yathA sraSTA vijJeyAs tantuvad guNAH

12187049a
12187049c
12187050a
12187050c
12187051a
12187051c
12187052a
12187052c
12187053a
12187053c
12187054a
12187054c
12187055a
12187055c
12187056a
12187056c
12187057a
12187057c
12187058a
12187058c
12187059a
12187059c
12187060a
12187060c
12188001
12188001a
12188001c
12188002a
12188002c
12188003a
12188003c
12188004a
12188004c
12188005a
12188005c
12188006a
12188006c
12188007a
12188007c
12188008a
12188008c
12188009a
12188009c
12188010a
12188010c
12188011a
12188011c
12188012a
12188012c
12188013a
12188013c
12188014a
12188014c
12188015a
12188015c
12188016a
12188016c
12188017a
12188017c
12188018a

pradhvastA na nivartante nivRttir nopalabhyate


pratyakSeNa parokSaM tad anumAnena sidhyati
evam eke vyavasyanti nivRttir iti cApare
ubhayaM saMpradhAryaitad adhyavasyed yathAmati
itImaM hRdayagranthiM buddhibhedamayaM dRDham
vimucya sukham AsIta na zocec chinnasaMzayaH
malinAH prApnuyuH zuddhiM yathA pUrNAM nadIM narAH
avagAhya suvidvaMso viddhi jJAnam idaM tathA
mahAnadIM hi pArajJas tapyate na taran yathA
evaM ye vidur adhyAtmaM kaivalyaM jJAnam uttamam
etAM buddhvA naraH sarvAM bhUtAnAm AgatiM gatim
avekSya ca zanair buddhyA labhate zaM paraM tataH
trivargo yasya viditaH prAgjyotiH sa vimucyate
anviSya manasA yuktas tattvadarzI nirutsukaH
na cAtmA zakyate draSTum indriyeSu vibhAgazaH
tatra tatra visRSTeSu durjayeSv akRtAtmabhiH
etad buddhvA bhaved buddhaH kim anyad buddhalakSaNam
vijJAya tad dhi manyante kRtakRtyA manISiNaH
na bhavati viduSAM tato bhayaM; yad aviduSAM sumahad bhayaM bhavet
na hi gatir adhikAsti kasya cit; sati hi guNe pravadanty atulyatAm
yat karoty anabhisaMdhipUrvakaM; tac ca nirNudati yat purA kRtam
nApriyaM tad ubhayaM kutaH priyaM; tasya taj janayatIha kurvataH
loka AturajanAn virAviNas; tat tad eva bahu pazya zocataH
tatra pazya kuzalAn azocato; ye vidus tad ubhayaM padaM sadA
bhISma uvAca
hanta vakSyAmi te pArtha dhyAnayogaM caturvidham
yaM jJAtvA zAzvatIM siddhiM gacchanti paramarSayaH
yathA svanuSThitaM dhyAnaM tathA kurvanti yoginaH
maharSayo jJAnatRptA nirvANagatamAnasAH
nAvartante punaH pArtha muktAH saMsAradoSataH
janmadoSaparikSINAH svabhAve paryavasthitAH
nirdvaMdvA nityasattvasthA vimuktA nityam AzritAH
asaGgIny avivAdIni manaHzAntikarANi ca
tatra svAdhyAyasaMzliSTam ekAgraM dhArayen manaH
piNDIkRtyendriyagrAmam AsInaH kASThavan muniH
zabdaM na vindec chrotreNa sparzaM tvacA na vedayet
rUpaM na cakSuSA vidyAj jihvayA na rasAMs tathA
ghreyANy api ca sarvANi jahyAd dhyAnena yogavit
paJcavargapramAthIni necchec caitAni vIryavAn
tato manasi saMsajya paJcavargaM vicakSaNaH
samAdadhyAn mano bhrAntam indriyaiH saha paJcabhiH
visaMcAri nirAlambaM paJcadvAraM calAcalam
pUrve dhyAnapathe dhIraH samAdadhyAn mano 'ntaram
indriyANi manaz caiva yadA piNDIkaroty ayam
eSa dhyAnapathaH pUrvo mayA samanuvarNitaH
tasya tat pUrvasaMruddhaM manaHSaSTham anantaram
sphuriSyati samudbhrAntaM vidyud ambudhare yathA
jalabindur yathA lolaH parNasthaH sarvataz calaH
evam evAsya tac cittaM bhavati dhyAnavartmani
samAhitaM kSaNaM kiM cid dhyAnavartmani tiSThati
punar vAyupathaM bhrAntaM mano bhavati vAyuvat
anirvedo gataklezo gatatandrIr amatsaraH
samAdadhyAt punaz ceto dhyAnena dhyAnayogavit
vicAraz ca vitarkaz ca vivekaz copajAyate
muneH samAdadhAnasya prathamaM dhyAnam AditaH
manasA klizyamAnas tu samAdhAnaM ca kArayet
na nirvedaM munir gacchet kuryAd evAtmano hitam
pAMsubhasmakarISANAM yathA vai rAzayaz citAH
sahasA vAriNA siktA na yAnti paribhAvanAm
kiM cit snigdhaM yathA ca syAc chuSkacUrNam abhAvitam

12188018c
12188019a
12188019c
12188020a
12188020c
12188021a
12188021c
12188022a
12188022c
12189001
12189001a
12189001c
12189002a
12189002c
12189003a
12189003c
12189004a
12189004c
12189005a
12189005c
12189006
12189006a
12189006c
12189007a
12189007c
12189007e
12189008a
12189008c
12189009a
12189009c
12189010a
12189010c
12189011a
12189011c
12189011e
12189012a
12189012c
12189013a
12189013c
12189014a
12189014c
12189015a
12189015c
12189016a
12189016c
12189017a
12189017c
12189018a
12189018c
12189019a
12189019c
12189020a
12189020c
12189021a
12189021c
12190001
12190001a
12190001c
12190002
12190002a

kramazas tu zanair gacchet sarvaM tat paribhAvanam


evam evendriyagrAmaM zanaiH saMparibhAvayet
saMharet kramazaz caiva sa samyak prazamiSyati
svayam eva manaz caiva paJcavargaz ca bhArata
pUrvaM dhyAnapathaM prApya nityayogena zAmyati
na tat puruSakAreNa na ca daivena kena cit
sukham eSyati tat tasya yad evaM saMyatAtmanaH
sukhena tena saMyukto raMsyate dhyAnakarmaNi
gacchanti yogino hy evaM nirvANaM tan nirAmayam
yudhiSThira uvAca
cAturAzramyam uktaM te rAjadharmAs tathaiva ca
nAnAzrayAz ca bahava itihAsAH pRthagvidhAH
zrutAs tvattaH kathAz caiva dharmayuktA mahAmate
saMdeho 'sti tu kaz cin me tad bhavAn vaktum arhati
jApakAnAM phalAvAptiM zrotum icchAmi bhArata
kiM phalaM japatAm uktaM kva vA tiSThanti jApakAH
japasya ca vidhiM kRtsnaM vaktum arhasi me 'nagha
jApakA iti kiM caitat sAMkhyayogakriyAvidhiH
kiM yajJavidhir evaiSa kim etaj japyam ucyate
etan me sarvam AcakSva sarvajJo hy asi me mataH
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
yamasya yat purA vRttaM kAlasya brAhmaNasya ca
saMnyAsa eva vedAnte vartate japanaM prati
vedavAdAbhinirvRttA zAntir brahmaNy avasthitau
mArgau tAv apy ubhAv etau saMzritau na ca saMzritau
yathA saMzrUyate rAjan kAraNaM cAtra vakSyate
manaHsamAdhir atrApi tathendriyajayaH smRtaH
satyam agniparIcAro viviktAnAM ca sevanam
dhyAnaM tapo damaH kSAntir anasUyA mitAzanam
viSayapratisaMhAro mitajalpas tathA zamaH
eSa pravRttako dharmo nivRttakam atho zRNu
yathA nivartate karma japato brahmacAriNaH
etat sarvam azeSeNa yathoktaM parivarjayet
trividhaM mArgam AsAdya vyaktAvyaktam anAzrayam
kuzoccayaniSaNNaH san kuzahastaH kuzaiH zikhI
cIraiH parivRtas tasmin madhye channaH kuzais tathA
viSayebhyo namaskuryAd viSayAn na ca bhAvayet
sAmyam utpAdya manaso manasy eva mano dadhat
tad dhiyA dhyAyati brahma japan vai saMhitAM hitAm
saMnyasyaty atha vA tAM vai samAdhau paryavasthitaH
dhyAnam utpAdayaty atra saMhitAbalasaMzrayAt
zuddhAtmA tapasA dAnto nivRttadveSakAmavAn
arAgamoho nirdvaMdvo na zocati na sajjate
na kartAkaraNIyAnAM na kAryANAm iti sthitiH
na cAhaMkArayogena manaH prasthApayet kva cit
na cAtmagrahaNe yukto nAvamAnI na cAkriyaH
dhyAnakriyAparo yukto dhyAnavAn dhyAnanizcayaH
dhyAne samAdhim utpAdya tad api tyajati kramAt
sa vai tasyAm avasthAyAM sarvatyAgakRtaH sukhI
nirIhas tyajati prANAn brAhmIM saMzrayate tanum
atha vA necchate tatra brahmakAyaniSevaNam
utkrAmati ca mArgastho naiva kva cana jAyate
AtmabuddhiM samAsthAya zAntIbhUto nirAmayaH
amRtaM virajaHzuddham AtmAnaM pratipadyate
yudhiSThira uvAca
gatInAm uttamA prAptiH kathitA jApakeSv iha
ekaivaiSA gatis teSAm uta yAnty aparAm api
bhISma uvAca
zRNuSvAvahito rAjaJ jApakAnAM gatiM vibho

12190002c
12190003a
12190003c
12190004a
12190004c
12190005a
12190005c
12190006a
12190006c
12190007a
12190007c
12190008a
12190008c
12190009a
12190009c
12190010a
12190010c
12190011a
12190011c
12190012
12190012a
12190012c
12190013
12190013a
12190013c
12191001
12191001a
12191001c
12191002
12191002a
12191002c
12191003a
12191003c
12191004a
12191004c
12191005a
12191005c
12191006a
12191006c
12191007a
12191007c
12191008a
12191008c
12191009a
12191009c
12191010a
12191010c
12191011a
12191011c
12192001
12192001a
12192001c
12192002
12192002a
12192002c
12192003a
12192003c
12192004a
12192004c
12192005a

yathA gacchanti nirayam anekaM puruSarSabha


yathoktam etat pUrvaM yo nAnutiSThati jApakaH
ekadezakriyaz cAtra nirayaM sa nigacchati
avajJAnena kurute na tuSyati na zocati
IdRzo jApako yAti nirayaM nAtra saMzayaH
ahaMkArakRtaz caiva sarve nirayagAminaH
parAvamAnI puruSo bhavitA nirayopagaH
abhidhyApUrvakaM japyaM kurute yaz ca mohitaH
yatrAbhidhyAM sa kurute taM vai nirayam Rcchati
athaizvaryapravRttaH saJ jApakas tatra rajyate
sa eva nirayas tasya nAsau tasmAt pramucyate
rAgeNa jApako japyaM kurute tatra mohitaH
yatrAsya rAgaH patati tatra tatropajAyate
durbuddhir akRtaprajJaz cale manasi tiSThati
calAm eva gatiM yAti nirayaM vAdhigacchati
akRtaprajJako bAlo mohaM gacchati jApakaH
sa mohAn nirayaM yAti tatra gatvAnuzocati
dRDhagrAhI karomIti japyaM japati jApakaH
na saMpUrNo na vA yukto nirayaM so 'dhigacchati
yudhiSThira uvAca
animittaM paraM yat tad avyaktaM brahmaNi sthitam
sadbhUto jApakaH kasmAt sa zarIram athAvizet
bhISma uvAca
duSprajJAnena nirayA bahavaH samudAhRtAH
prazastaM jApakatvaM ca doSAz caite tadAtmakAH
yudhiSThira uvAca
kIdRzo jApako yAti nirayaM varNayasva me
kautUhalaM hi me jAtaM tad bhavAn vaktum arhati
bhISma uvAca
dharmasyAMzaH prasUto 'si dharmiSTho 'si svabhAvataH
dharmamUlAzrayaM vAkyaM zRNuSvAvahito 'nagha
amUni yAni sthAnAni devAnAM paramAtmanAm
nAnAsaMsthAnavarNAni nAnArUpaphalAni ca
divyAni kAmacArINi vimAnAni sabhAs tathA
AkrIDA vividhA rAjan padminyaz cAmalodakAH
caturNAM lokapAlAnAM zukrasyAtha bRhaspateH
marutAM vizvadevAnAM sAdhyAnAm azvinor api
rudrAdityavasUnAM ca tathAnyeSAM divaukasAm
ete vai nirayAs tAta sthAnasya paramAtmanaH
abhayaM cAnimittaM ca na ca klezabhayAvRtam
dvAbhyAM muktaM tribhir muktam aSTAbhis tribhir eva ca
caturlakSaNavarjaM tu catuSkAraNavarjitam
apraharSam anAnandam azokaM vigataklamam
kAlaH saMpacyate tatra na kAlas tatra vai prabhuH
sa kAlasya prabhU rAjan svargasyApi tathezvaraH
AtmakevalatAM prAptas tatra gatvA na zocati
IdRzaM paramaM sthAnaM nirayAs te ca tAdRzAH
ete te nirayAH proktAH sarva eva yathAtatham
tasya sthAnavarasyeha sarve nirayasaMjJitAH
yudhiSThira uvAca
kAlamRtyuyamAnAM ca brAhmaNasya ca sattama
vivAdo vyAhRtaH pUrvaM tad bhavAn vaktum arhati
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
ikSvAkoH sUryaputrasya yad vRttaM brAhmaNasya ca
kAlasya mRtyoz ca tathA yad vRttaM tan nibodha me
yathA sa teSAM saMvAdo yasmin sthAne 'pi cAbhavat
brAhmaNo jApakaH kaz cid dharmavRtto mahAyazAH
SaDaGgavin mahAprAjJaH paippalAdiH sa kauzikaH
tasyAparokSaM vijJAnaM SaDaGgeSu tathaiva ca

12192005c
12192006a
12192006c
12192007a
12192007c
12192008a
12192008c
12192009a
12192009c
12192010a
12192010c
12192011
12192011a
12192011c
12192012
12192012a
12192012c
12192013a
12192013c
12192014a
12192014c
12192015a
12192015c
12192016a
12192016c
12192016e
12192017a
12192017c
12192018a
12192018c
12192019
12192019a
12192019c
12192020a
12192020c
12192021a
12192021c
12192022
12192022a
12192022c
12192023
12192023a
12192023c
12192024
12192024a
12192024c
12192025
12192025a
12192025c
12192026
12192026a
12192026c
12192027
12192027a
12192027c
12192028
12192028a
12192028c
12192029a
12192029c

vedeSu caiva niSNAto himavatpAdasaMzrayaH


so 'ntyaM brAhmaM tapas tepe saMhitAM saMyato japan
tasya varSasahasraM tu niyamena tathA gatam
sa devyA darzitaH sAkSAt prItAsmIti tadA kila
japyam AvartayaMs tUSNIM na ca tAM kiM cid abravIt
tasyAnukampayA devI prItA samabhavat tadA
vedamAtA tatas tasya taj japyaM samapUjayat
samAptajapyas tUtthAya zirasA pAdayos tathA
papAta devyA dharmAtmA vacanaM cedam abravIt
diSTyA devi prasannA tvaM darzanaM cAgatA mama
yadi vApi prasannAsi japye me ramatAM manaH
sAvitry uvAca
kiM prArthayasi viprarSe kiM ceSTaM karavANi te
prabrUhi japatAM zreSTha sarvaM tat te bhaviSyati
bhISma uvAca
ity uktaH sa tadA devyA vipraH provAca dharmavit
japyaM prati mameccheyaM vardhatv iti punaH punaH
manasaz ca samAdhir me vardhetAharahaH zubhe
tat tatheti tato devI madhuraM pratyabhASata
idaM caivAparaM prAha devI tatpriyakAmyayA
nirayaM naiva yAtAsi yatra yAtA dvijarSabhAH
yAsyasi brahmaNaH sthAnam animittam aninditam
sAdhaye bhavitA caitad yat tvayAham ihArthitA
niyato japa caikAgro dharmas tvAM samupaiSyati
kAlo mRtyur yamaz caiva samAyAsyanti te 'ntikam
bhavitA ca vivAdo 'tra tava teSAM ca dharmataH
evam uktvA bhagavatI jagAma bhavanaM svakam
brAhmaNo 'pi japann Aste divyaM varSazataM tadA
samApte niyame tasminn atha viprasya dhImataH
sAkSAt prItas tadA dharmo darzayAm Asa taM dvijam
dharma uvAca
dvijAte pazya mAM dharmam ahaM tvAM draSTum AgataH
japyasya ca phalaM yat te saMprAptaM tac ca me zRNu
jitA lokAs tvayA sarve ye divyA ye ca mAnuSAH
devAnAM nirayAn sAdho sarvAn utkramya yAsyasi
prANatyAgaM kuru mune gaccha lokAn yathepsitAn
tyaktvAtmanaH zarIraM ca tato lokAn avApsyasi
brAhmaNa uvAca
kRtaM lokair hi me dharma gaccha ca tvaM yathAsukham
bahuduHkhasukhaM dehaM notsRjeyam ahaM vibho
dharma uvAca
avazyaM bhoH zarIraM te tyaktavyaM munipuMgava
svarga ArohyatAM vipra kiM vA te rocate 'nagha
brAhmaNa uvAca
na rocaye svargavAsaM vinA dehAd ahaM vibho
gaccha dharma na me zraddhA svargaM gantuM vinAtmanA
dharma uvAca
alaM dehe manaH kRtvA tyaktvA dehaM sukhI bhava
gaccha lokAn arajaso yatra gatvA na zocasi
brAhmaNa uvAca
rame japan mahAbhAga kRtaM lokaiH sanAtanaiH
sazarIreNa gantavyo mayA svargo na vA vibho
dharma uvAca
yadi tvaM necchasi tyaktuM zarIraM pazya vai dvija
eSa kAlas tathA mRtyur yamaz ca tvAm upAgatAH
bhISma uvAca
atha vaivasvataH kAlo mRtyuz ca tritayaM vibho
brAhmaNaM taM mahAbhAgam upAgamyedam abruvan
tapaso 'sya sutaptasya tathA sucaritasya ca
phalaprAptis tava zreSThA yamo 'haM tvAm upabruve

12192030a
12192030c
12192031a
12192031c
12192032
12192032a
12192032c
12192033
12192033a
12192033c
12192034a
12192034c
12192035a
12192035c
12192036a
12192036c
12192037a
12192037c
12192038
12192038a
12192038c
12192039
12192039a
12192039c
12192040a
12192040c
12192040e
12192041
12192041a
12192041c
12192042
12192042a
12192042c
12192043
12192043a
12192043c
12192044
12192044a
12192044c
12192045
12192045a
12192045c
12192046
12192046a
12192046c
12192047
12192047a
12192047c
12192048
12192048a
12192048c
12192049a
12192049c
12192050
12192050a
12192050c
12192051
12192051a
12192051c
12192052

yathAvad asya japyasya phalaM prAptas tvam uttamam


kAlas te svargam AroDhuM kAlo 'haM tvAm upAgataH
mRtyuM mA viddhi dharmajJa rUpiNaM svayam Agatam
kAlena coditaM vipra tvAm ito netum adya vai
brAhmaNa uvAca
svAgataM sUryaputrAya kAlAya ca mahAtmane
mRtyave cAtha dharmAya kiM kAryaM karavANi vaH
bhISma uvAca
arghyaM pAdyaM ca dattvA sa tebhyas tatra samAgame
abravIt paramaprItaH svazaktyA kiM karomi vaH
tasminn evAtha kAle tu tIrthayAtrAm upAgataH
ikSvAkur agamat tatra sametA yatra te vibho
sarvAn eva tu rAjarSiH saMpUjyAbhipraNamya ca
kuzalapraznam akarot sarveSAM rAjasattamaH
tasmai so 'thAsanaM dattvA pAdyam arghyaM tathaiva ca
abravId brAhmaNo vAkyaM kRtvA kuzalasaMvidam
svAgataM te mahArAja brUhi yad yad ihecchasi
svazaktyA kiM karomIha tad bhavAn prabravItu me
rAjovAca
rAjAhaM brAhmaNaz ca tvaM yadi SaTkarmasaMsthitaH
dadAmi vasu kiM cit te prArthitaM tad vadasva me
brAhmaNa uvAca
dvividhA brAhmaNA rAjan dharmaz ca dvividhaH smRtaH
pravRttaz ca nivRttaz ca nivRtto 'smi pratigrahAt
tebhyaH prayaccha dAnAni ye pravRttA narAdhipa
ahaM na pratigRhNAmi kim iSTaM kiM dadAni te
brUhi tvaM nRpatizreSTha tapasA sAdhayAmi kim
rAjovAca
kSatriyo 'haM na jAnAmi dehIti vacanaM kva cit
prayaccha yuddham ity evaM vAdinaH smo dvijottama
brAhmaNa uvAca
tuSyasi tvaM svadharmeNa tathA tuSTA vayaM nRpa
anyonyasyottaraM nAsti yad iSTaM tat samAcara
rAjovAca
svazaktyAhaM dadAnIti tvayA pUrvaM prabhASitam
yAce tvAM dIyatAM mahyaM japyasyAsya phalaM dvija
brAhmaNa uvAca
yuddhaM mama sadA vANI yAcatIti vikatthase
na ca yuddhaM mayA sArdhaM kimarthaM yAcase punaH
rAjovAca
vAgvajrA brAhmaNAH proktAH kSatriyA bAhujIvinaH
vAgyuddhaM tad idaM tIvraM mama vipra tvayA saha
brAhmaNa uvAca
saivAdyApi pratijJA me svazaktyA kiM pradIyatAm
brUhi dAsyAmi rAjendra vibhave sati mAciram
rAjovAca
yat tad varSazataM pUrNaM japyaM vai japatA tvayA
phalaM prAptaM tat prayaccha mama ditsur bhavAn yadi
brAhmaNa uvAca
paramaM gRhyatAM tasya phalaM yaj japitaM mayA
ardhaM tvam avicAreNa phalaM tasya samApnuhi
atha vA sarvam eveha japyakaM mAmakaM phalam
rAjan prApnuhi kAmaM tvaM yadi sarvam ihecchasi
rAjovAca
kRtaM sarveNa bhadraM te japyaM yad yAcitaM mayA
svasti te 'stu gamiSyAmi kiM ca tasya phalaM vada
brAhmaNa uvAca
phalaprAptiM na jAnAmi dattaM yaj japitaM mayA
ayaM dharmaz ca kAlaz ca yamo mRtyuz ca sAkSiNaH
rAjovAca

12192052a
12192052c
12192053
12192053a
12192053c
12192054a
12192054c
12192055a
12192055c
12192056a
12192056c
12192057a
12192057c
12192058a
12192058c
12192059a
12192059c
12192060a
12192060c
12192061a
12192061c
12192062a
12192062c
12192063a
12192063c
12192064a
12192064c
12192065a
12192065c
12192066a
12192066c
12192067a
12192067c
12192068a
12192068c
12192069a
12192069c
12192070a
12192070c
12192071a
12192071c
12192072a
12192072c
12192073
12192073a
12192073c
12192074
12192074a
12192074c
12192075
12192075a
12192075c
12192076
12192076a
12192076c
12192077
12192077a
12192077c
12192078
12192078a

ajJAtam asya dharmasya phalaM me kiM kariSyati


prApnotu tat phalaM vipro nAham icche sasaMzayam
brAhmaNa uvAca
nAdade 'paravaktavyaM dattaM vAcA phalaM mayA
vAkyaM pramANaM rAjarSe mamApi tava caiva hi
nAbhisaMdhir mayA japye kRtapUrvaH kathaM cana
japyasya rAjazArdUla kathaM jJAsyAmy ahaM phalam
dadasveti tvayA coktaM dadAmIti tathA mayA
na vAcaM dUSayiSyAmi satyaM rakSa sthiro bhava
athaivaM vadato me 'dya vacanaM na kariSyasi
mahAn adharmo bhavitA tava rAjan mRSAkRtaH
na yuktaM tu mRSA vANI tvayA vaktum ariMdama
tathA mayApy abhyadhikaM mRSA vaktuM na zakyate
saMzrutaM ca mayA pUrvaM dadAnIty avicAritam
tad gRhNISvAvicAreNa yadi satye sthito bhavAn
ihAgamya hi mAM rAjaJ jApyaM phalam ayAcithAH
tan mannisRSTaM gRhNISva bhava satye sthiro 'pi ca
nAyaM loko 'sti na paro na ca pUrvAn sa tArayet
kuta evAvarAn rAjan mRSAvAdaparAyaNaH
na yajJAdhyayane dAnaM niyamAs tArayanti hi
tathA satyaM pare loke yathA vai puruSarSabha
tapAMsi yAni cIrNAni cariSyasi ca yat tapaH
samAH zataiH sahasraiz ca tat satyAn na viziSyate
satyam ekAkSaraM brahma satyam ekAkSaraM tapaH
satyam ekAkSaro yajJaH satyam ekAkSaraM zrutam
satyaM vedeSu jAgarti phalaM satye paraM smRtam
satyAd dharmo damaz caiva sarvaM satye pratiSThitam
satyaM vedAs tathAGgAni satyaM yajJas tathA vidhiH
vratacaryAs tathA satyam oMkAraH satyam eva ca
prANinAM jananaM satyaM satyaM saMtatir eva ca
satyena vAyur abhyeti satyena tapate raviH
satyena cAgnir dahati svargaH satye pratiSThitaH
satyaM yajJas tapo vedAH stobhA mantrAH sarasvatI
tulAm Aropito dharmaH satyaM caiveti naH zrutam
samAM kakSAM dhArayato yataH satyaM tato 'dhikam
yato dharmas tataH satyaM sarvaM satyena vardhate
kimartham anRtaM karma kartuM rAjaMs tvam icchasi
satye kuru sthiraM bhAvaM mA rAjann anRtaM kRthAH
kasmAt tvam anRtaM vAkyaM dehIti kuruSe 'zubham
yadi japyaphalaM dattaM mayA neSiSyase nRpa
svadharmebhyaH paribhraSTo lokAn anucariSyasi
saMzrutya yo na ditseta yAcitvA yaz ca necchati
ubhAv AnRtikAv etau na mRSA kartum arhasi
rAjovAca
yoddhavyaM rakSitavyaM ca kSatradharmaH kila dvija
dAtAraH kSatriyAH proktA gRhNIyAM bhavataH katham
brAhmaNa uvAca
na chandayAmi te rAjan nApi te gRham Avrajam
ihAgamya tu yAcitvA na gRhNISe punaH katham
dharma uvAca
avivAdo 'stu yuvayor vittaM mAM dharmam Agatam
dvijo dAnaphalair yukto rAjA satyaphalena ca
svarga uvAca
svargaM mAM viddhi rAjendra rUpiNaM svayam Agatam
avivAdo 'stu yuvayor ubhau tulyaphalau yuvAm
rAjovAca
kRtaM svargeNa me kAryaM gaccha svarga yathAsukham
vipro yadIcchate dAtuM pratIcchatu ca me dhanam
brAhmaNa uvAca
bAlye yadi syAd ajJAnAn mayA hastaH prasAritaH

12192078c
12192079a
12192079c
12192079e
12192080
12192080a
12192080c
12192081a
12192081c
12192082a
12192082c
12192083
12192083a
12192083c
12192084a
12192084c
12192085a
12192085c
12192086a
12192086c
12192087
12192087a
12192087c
12192088
12192088a
12192088c
12192089
12192089a
12192089c
12192090
12192090a
12192090c
12192091a
12192091c
12192092a
12192092c
12192093a
12192093c
12192094a
12192094c
12192095a
12192095c
12192096a
12192096c
12192097a
12192097c
12192098
12192098a
12192098c
12192099
12192099a
12192099c
12192100
12192100a
12192100c
12192101
12192101a
12192101c
12192102
12192102a

nivRttilakSaNaM dharmam upAse saMhitAM japan


nivRttaM mAM ciraM rAjan vipraM lobhayase katham
svena kAryaM kariSyAmi tvatto necche phalaM nRpa
tapaHsvAdhyAyazIlo 'haM nivRttaz ca pratigrahAt
rAjovAca
yadi vipra nisRSTaM te japyasya phalam uttamam
Avayor yat phalaM kiM cit sahitaM nau tad astv iha
dvijAH pratigrahe yuktA dAtAro rAjavaMzajAH
yadi dharmaH zruto vipra sahaiva phalam astu nau
mA vA bhUt sahabhojyaM nau madIyaM phalam Apnuhi
pratIccha matkRtaM dharmaM yadi te mayy anugrahaH
bhISma uvAca
tato vikRtaceSTau dvau puruSau samupasthitau
gRhItvAnyonyam AveSTya kucelAv Ucatur vacaH
na me dhArayasIty eko dhArayAmIti cAparaH
ihAsti nau vivAdo 'yam ayaM rAjAnuzAsakaH
satyaM bravImy aham idaM na me dhArayate bhavAn
anRtaM vadasIha tvam RNaM te dhArayAmy aham
tAv ubhau bhRzasaMtaptau rAjAnam idam UcatuH
parIkSyatAM yathA syAva nAvAm iha vigarhitau
virUpa uvAca
dhArayAmi naravyAghra vikRtasyeha goH phalam
dadataz ca na gRhNAti vikRto me mahIpate
vikRta uvAca
na me dhArayate kiM cid virUpo 'yaM narAdhipa
mithyA bravIty ayaM hi tvA mithyAbhAsaM narAdhipa
rAjovAca
virUpa kiM dhArayate bhavAn asya vadasva me
zrutvA tathA kariSyAmIty evaM me dhIyate matiH
virUpa uvAca
zRNuSvAvahito rAjan yathaitad dhArayAmy aham
vikRtasyAsya rAjarSe nikhilena nararSabha
anena dharmaprAptyarthaM zubhA dattA purAnagha
dhenur viprAya rAjarSe tapaHsvAdhyAyazIline
tasyAz cAyaM mayA rAjan phalam abhyetya yAcitaH
vikRtena ca me dattaM vizUddhenAntarAtmanA
tato me sukRtaM karma kRtam Atmavizuddhaye
gAvau hi kapile krItvA vatsale bahudohane
te coJchavRttaye rAjan mayA samapavarjite
yathAvidhi yathAzraddhaM tad asyAhaM punaH prabho
ihAdya vai gRhItvA tat prayacche dviguNaM phalam
ekasyAH puruSavyAghra kaH zuddhaH ko 'tra doSavAn
evaM vivadamAnau svas tvAm ihAbhyAgatau nRpa
kuru dharmam adharmaM vA vinaye nau samAdhaya
yadi necchati me dAnaM yathA dattam anena vai
bhavAn atra sthiro bhUtvA mArge sthApayatu prabhuH
rAjovAca
dIyamAnaM na gRhNAsi RNaM kasmAt tvam adya vai
yathaiva te 'bhyanujJAtaM tathA gRhNISva mAciram
vikRta uvAca
dIyatAm ity anenoktaM dadAnIti tathA mayA
nAyaM me dhArayaty atra gamyatAM yatra vAJchati
rAjovAca
dadato 'sya na gRhNAsi viSamaM pratibhAti me
daNDyo hi tvaM mama mato nAsty atra khalu saMzayaH
vikRta uvAca
mayAsya dattaM rAjarSe gRhNIyAM tat kathaM punaH
kAmam atrAparAdho me daNDyam AjJApaya prabho
virUpa uvAca
dIyamAnaM yadi mayA neSiSyasi kathaM cana

12192102c
12192103
12192103a
12192103c
12192104
12192104a
12192104c
12192105
12192105a
12192105c
12192106a
12192106c
12192107
12192107a
12192107c
12192108a
12192108c
12192109
12192109a
12192109c
12192110
12192110a
12192110c
12192111a
12192111c
12192112
12192112a
12192112c
12192113
12192113a
12192113c
12192114
12192114a
12192114c
12192115a
12192115c
12192116a
12192116c
12192117
12192117a
12192117c
12192118a
12192118c
12192119a
12192119c
12192120a
12192120c
12192121a
12192121c
12192122a
12192122c
12192123a
12192123c
12192124a
12192124c
12192125a
12192125c
12192126a
12192126c
12192127a

niyaMsyati tvA nRpatir ayaM dharmAnuzAsakaH


vikRta uvAca
svaM mayA yAciteneha dattaM katham ihAdya tat
gRhNIyAM gacchatu bhavAn abhyanujJAM dadAni te
brAhmaNa uvAca
zrutam etat tvayA rAjann anayoH kathitaM dvayoH
pratijJAtaM mayA yat te tad gRhANAvicAritam
rAjovAca
prastutaM sumahat kAryam Avayor gahvaraM yathA
jApakasya dRDhIkAraH katham etad bhaviSyati
yadi tAvan na gRhNAmi brAhmaNenApavarjitam
kathaM na lipyeyam ahaM doSeNa mahatAdya vai
bhISma uvAca
tau covAca sa rAjarSiH kRtakAryau gamiSyathaH
nedAnIM mAm ihAsAdya rAjadharmo bhaven mRSA
svadharmaH paripAlyaz ca rAjJAm eSa vinizcayaH
vipradharmaz ca sugurur mAm anAtmAnam Avizat
brAhmaNa uvAca
gRhANa dhAraye 'haM te yAcitaM te zrutaM mayA
na ced grahISyase rAjaJ zapiSye tvAM na saMzayaH
rAjovAca
dhig rAjadharmaM yasyAyaM kAryasyeha vinizcayaH
ityarthaM me grahItavyaM kathaM tulyaM bhaved iti
eSa pANir apUrvaM bho nikSepArthaM prasAritaH
yan me dhArayase vipra tad idAnIM pradIyatAm
brAhmaNa uvAca
saMhitAM japatA yAvAn mayA kaz cid guNaH kRtaH
tat sarvaM pratigRhNISva yadi kiM cid ihAsti me
rAjovAca
jalam etan nipatitaM mama pANau dvijottama
samam astu sahaivAstu pratigRhNAtu vai bhavAn
virUpa uvAca
kAmakrodhau viddhi nau tvam AvAbhyAM kArito bhavAn
sameti ca yad uktaM te samA lokAs tavAsya ca
nAyaM dhArayate kiM cij jijJAsA tvatkRte kRtA
kAlo dharmas tathA mRtyuH kAmakrodhau tathA yuvAm
sarvam anyonyanikaSe nighRSTaM pazyatas tava
gaccha lokAJ jitAn svena karmaNA yatra vAJchasi
bhISma uvAca
jApakAnAM phalAvAptir mayA te saMprakIrtitA
gatiH sthAnaM ca lokAz ca jApakena yathA jitAH
prayAti saMhitAdhyAyI brahmANaM parameSThinam
atha vAgniM samAyAti sUryam Avizate 'pi vA
sa taijasena bhAvena yadi tatrAznute ratim
guNAMs teSAM samAdatte rAgeNa pratimohitaH
evaM some tathA vAyau bhUmyAkAzazarIragaH
sarAgas tatra vasati guNAMs teSAM samAcaran
atha tatra virAgI sa gacchati tv atha saMzayam
param avyayam icchan sa tam evAvizate punaH
amRtAc cAmRtaM prAptaH zItIbhUto nirAtmavAn
brahmabhUtaH sa nirdvaMdvaH sukhI zAnto nirAmayaH
brahmasthAnam anAvartam ekam akSarasaMjJakam
aduHkham ajaraM zAntaM sthAnaM tat pratipadyate
caturbhir lakSaNair hInaM tathA SaDbhiH saSoDazaiH
puruSaM samatikramya AkAzaM pratipadyate
atha vecchati rAgAtmA sarvaM tad adhitiSThati
yac ca prArthayate tac ca manasA pratipadyate
atha vA vIkSate lokAn sarvAn nirayasaMsthitAn
niHspRhaH sarvato muktas tatraiva ramate sukhI
evam eSA mahArAja jApakasya gatir yathA

12192127c
12193001
12193001a
12193001c
12193002a
12193002c
12193003
12193003a
12193003c
12193004a
12193004c
12193005a
12193005c
12193006a
12193006c
12193007
12193007a
12193007c
12193008
12193008a
12193008c
12193009
12193009a
12193009c
12193010a
12193010c
12193011a
12193011c
12193012a
12193012c
12193012e
12193013a
12193013c
12193013e
12193014a
12193014c
12193015a
12193015c
12193016a
12193016c
12193017a
12193017c
12193018a
12193018c
12193019a
12193019c
12193020a
12193020c
12193021a
12193021c
12193022a
12193022c
12193023a
12193023c
12193024a
12193024c
12193025a
12193025c
12193026a
12193026c

etat te sarvam AkhyAtaM kiM bhUyaH zrotum icchasi


yudhiSThira uvAca
kim uttaraM tadA tau sma cakratus tena bhASite
brAhmaNo vAtha vA rAjA tan me brUhi pitAmaha
atha vA tau gatau tatra yad etat kIrtitaM tvayA
saMvAdo vA tayoH ko 'bhUt kiM vA tau tatra cakratuH
bhISma uvAca
tathety evaM pratizrutya dharmaM saMpUjya cAbhibho
yamaM kAlaM ca mRtyuM ca svargaM saMpUjya cArhataH
pUrvaM ye cApare tatra sametA brAhmaNarSabhAH
sarvAn saMpUjya zirasA rAjAnaM so 'bravId vacaH
phalenAnena saMyukto rAjarSe gaccha puNyatAm
bhavatA cAbhyanujJAto japeyaM bhUya eva hi
varaz ca mama pUrvaM hi devyA datto mahAbala
zraddhA te japato nityaM bhaviteti vizAM pate
rAjovAca
yady evam aphalA siddhiH zraddhA ca japituM tava
gaccha vipra mayA sArdhaM jApakaM phalam Apnuhi
brAhmaNa uvAca
kRtaH prayatnaH sumahAn sarveSAM saMnidhAv iha
saha tulyaphalau cAvAM gacchAvo yatra nau gatiH
bhISma uvAca
vyavasAyaM tayos tatra viditvA tridazezvaraH
saha devair upayayau lokapAlais tathaiva ca
sAdhyA vizve 'tha maruto jyotIMSi sumahAnti ca
nadyaH zailAH samudrAz ca tIrthAni vividhAni ca
tapAMsi saMyogavidhir vedAH stobhAH sarasvatI
nAradaH parvataz caiva vizvAvasur hahA huhUH
gandharvaz citrasenaz ca parivAragaNair yutaH
nAgAH siddhAz ca munayo devadevaH prajApatiH
viSNuH sahasrazIrSaz ca devo 'cintyaH samAgamat
avAdyantAntarikSe ca bheryas tUryANi cAbhibho
puSpavarSANi divyAni tatra teSAM mahAtmanAm
nanRtuz cApsaraHsaMghAs tatra tatra samantataH
atha svargas tathA rUpI brAhmaNaM vAkyam abravIt
saMsiddhas tvaM mahAbhAga tvaM ca siddhas tathA nRpa
atha tau sahitau rAjann anyonyena vidhAnataH
viSayapratisaMhAram ubhAv eva pracakratuH
prANApAnau tathodAnaM samAnaM vyAnam eva ca
evaM tAn manasi sthApya dadhatuH prANayor manaH
upasthitakRtau tatra nAsikAgram adho bhruvau
kuGkuNyAM caiva manasA zanair dhArayataH sma tau
nizceSTAbhyAM zarIrAbhyAM sthiradRSTI samAhitau
jitAsanau tathAdhAya mUrdhany AtmAnam eva ca
tAludezam athoddAlya brAhmaNasya mahAtmanaH
jyotirjvAlA sumahatI jagAma tridivaM tadA
hAhAkAras tato dikSu sarvAsu sumahAn abhUt
taj jyotiH stUyamAnaM sma brahmANaM prAvizat tadA
tataH svAgatam ity Aha tat tejaH sa pitAmahaH
prAdezamAtraM puruSaM pratyudgamya vizAM pate
bhUyaz caivAparaM prAha vacanaM madhuraM sma saH
jApakais tulyaphalatA yogAnAM nAtra saMzayaH
yogasya tAvad etebhyaH phalaM pratyakSadarzanam
jApakAnAM viziSTaM tu pratyutthAnaM samAdhikam
uSyatAM mayi cety uktvAcetayat sa tataH punaH
athAsya pravivezAsyaM brAhmaNo vigatajvaraH
rAjApy etena vidhinA bhagavantaM pitAmaham
yathaiva dvijazArdUlas tathaiva prAvizat tadA
svayaMbhuvam atho devA abhivAdya tato 'bruvan
jApakArtham ayaM yatnas tadarthaM vayam AgatAH

12193027a
12193027c
12193027e
12193028
12193028a
12193028c
12193029a
12193029c
12193029e
12193030
12193030a
12193030c
12193031a
12193031c
12193032a
12193032c
12194001
12194001a
12194001c
12194002
12194002a
12194002c
12194003a
12194003c
12194004a
12194004c
12194005a
12194005c
12194006a
12194006c
12194007a
12194007c
12194008a
12194008c
12194009a
12194009c
12194010
12194010a
am
12194010c
12194010e
12194011a
12194011c
12194011e
12194012a
12194012c
12194013a
12194013c
12194014a
12194014c
12194015a
ca
12194015c
12194016a
12194016c
12194017a
a
12194017c
12194018a
12194018c

kRtapUjAv imau tulyaM tvayA tulyaphalAv imau


yogajApakayor dRSTaM phalaM sumahad adya vai
sarvA&l lokAn atItyaitau gacchetAM yatra vAJchitam
brahmovAca
mahAsmRtiM paThed yas tu tathaivAnusmRtiM zubhAm
tAv apy etena vidhinA gacchetAM matsalokatAm
yaz ca yoge bhaved bhaktaH so 'pi nAsty atra saMzayaH
vidhinAnena dehAnte mama lokAn avApnuyAt
gamyatAM sAdhayiSyAmi yathAsthAnAni siddhaye
bhISma uvAca
ity uktvA sa tadA devas tatraivAntaradhIyata
Amantrya taM tato devA yayuH svaM svaM nivezanam
te ca sarve mahAtmAno dharmaM satkRtya tatra vai
pRSThato 'nuyayU rAjan sarve suprItamAnasAH
etat phalaM jApakAnAM gatiz caiva prakIrtitA
yathAzrutaM mahArAja kiM bhUyaH zrotum icchasi
yudhiSThira uvAca
kiM phalaM jJAnayogasya vedAnAM niyamasya ca
bhUtAtmA vA kathaM jJeyas tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
manoH prajApater vAdaM maharSez ca bRhaspateH
prajApatiM zreSThatamaM pRthivyAM; devarSisaMghapravaro maharSiH
bRhaspatiH praznam imaM purANaM; papraccha ziSyo 'tha guruM praNamya
yatkAraNaM mantravidhiH pravRtto; jJAne phalaM yat pravadanti viprAH
yan mantrazabdair akRtaprakAzaM; tad ucyatAM me bhagavan yathAvat
yad arthazAstrAgamamantravidbhir; yajJair anekair varagopradAnaiH
phalaM mahadbhir yad upAsyate ca; tat kiM kathaM vA bhavitA kva vA tat
mahI mahIjAH pavano 'ntarikSaM; jalaukasaz caiva jalaM divaM ca
divaukasaz caiva yataH prasUtAs; tad ucyatAM me bhagavan purANam
jJAnaM yataH prArthayate naro vai; tatas tadarthA bhavati pravRttiH
na cApy ahaM veda paraM purANaM; mithyApravRttiM ca kathaM nu kuryAm
Rk sAmasaMghAMz ca yajUMSi cAhaM; chandAMsi nakSatragatiM niruktam
adhItya ca vyAkaraNaM sakalpaM; zikSAM ca bhUtaprakRtiM na vedmi
sa me bhavAJ zaMsatu sarvam etaj; jJAne phalaM karmaNi vA yad asti
yathA ca dehAc cyavate zarIrI; punaH zarIraM ca yathAbhyupaiti
manur uvAca
yad yat priyaM yasya sukhaM tad Ahus; tad eva duHkhaM pravadanty aniST
iSTaM ca me syAd itarac ca na syAd; etatkRte karmavidhiH pravRttaH
iSTaM tv aniSTaM ca na mAM bhajetety; etatkRte jJAnavidhiH pravRttaH
kAmAtmakAz chandasi karmayogA; ebhir vimuktaH param aznuvIta
nAnAvidhe karmapathe sukhArthI; naraH pravRtto na paraM prayAti
paraM hi tat karmapathAd apetaM; nirAziSaM brahmaparaM hy avazyam
prajAH sRSTA manasA karmaNA ca; dvAv apy etau satpathau lokajuSTau
dRSTvA karma zAzvataM cAntavac ca; manastyAgaH kAraNaM nAnyad asti
svenAtmanA cakSur iva praNetA; nizAtyaye tamasA saMvRtAtmA
jJAnaM tu vijJAnaguNena yuktaM; karmAzubhaM pazyati varjanIyam
sarpAn kuzAgrANi tathodapAnaM; jJAtvA manuSyAH parivarjayanti
ajJAnatas tatra patanti mUDhA; jJAne phalaM pazya yathA viziSTam
kRtsnas tu mantro vidhivat prayukto; yajJA yathoktAs tv atha dakSiNAz
annapradAnaM manasaH samAdhiH; paJcAtmakaM karmaphalaM vadanti
guNAtmakaM karma vadanti vedAs; tasmAn mantrA mantramUlaM hi karma
vidhir vidheyaM manasopapattiH; phalasya bhoktA tu yathA zarIrI
zabdAz ca rUpANi rasAz ca puNyAH; sparzAz ca gandhAz ca zubhAs tathaiv
naro nasaMsthAnagataH prabhuH syAd; etat phalaM sidhyati karmaloke
yad yac charIreNa karoti karma; zarIrayuktaH samupAznute tat
zarIram evAyatanaM sukhasya; duHkhasya cApy AyatanaM zarIram

12194019a
12194019c
12194020a
12194020c
12194021a
12194021c
12194022a
12194022c
12194023a
12194023c
12194024a
12194024c
12195001
12195001a
12195001c
12195002a
12195002c
12195003a
12195003c
12195004a
n
12195004c
12195005a
12195005c
12195006a
12195006c
12195007a
12195007c
12195008a
12195008c
12195009a
12195009c
12195010a
12195010c
12195011a
12195011c
12195012a
12195012c
12195013a
12195013c
m
12195014a
12195014c
12195015a
12195015c
12195016a
12195016c
12195017a
12195017c
12195018a
12195018c
12195019a
12195019c
12195020a
12195020c
12195021a
12195021c
12195022a
12195022c
12195023a

vAcA tu yat karma karoti kiM cid; vAcaiva sarvaM samupAznute tat
manas tu yat karma karoti kiM cin; manaHstha evAyam upAznute tat
yathAguNaM karmagaNaM phalArthI; karoty ayaM karmaphale niviSTaH
tathA tathAyaM guNasaMprayuktaH; zubhAzubhaM karmaphalaM bhunakti
matsyo yathA srota ivAbhipAtI; tathA kRtaM pUrvam upaiti karma
zubhe tv asau tuSyati duSkRte tu; na tuSyate vai paramaH zarIrI
yato jagat sarvam idaM prasUtaM; jJAtvAtmavanto vyatiyAnti yat tat
yan mantrazabdair akRtaprakAzaM; tad ucyamAnaM zRNu me paraM yat
rasair viyuktaM vividhaiz ca gandhair; azabdam asparzam arUpavac ca
agrAhyam avyaktam avarNam ekaM; paJcaprakAraM sasRje prajAnAm
na strI pumAn vApi napuMsakaM ca; na san na cAsat sad asac ca tan na
pazyanti yad brahmavido manuSyAs; tad akSaraM na kSaratIti viddhi
manur uvAca
akSarAt khaM tato vAyur vAyor jyotis tato jalam
jalAt prasUtA jagatI jagatyAM jAyate jagat
ime zarIrair jalam eva gatvA; jalAc ca tejaH pavano 'ntarikSam
khAd vai nivartanti nabhAvinas te; ye bhAvinas te param Apnuvanti
noSNaM na zItaM mRdu nApi tIkSNaM; nAmlaM kaSAyaM madhuraM na tiktam
na zabdavan nApi ca gandhavat tan; na rUpavat tat paramasvabhAvam
sparzaM tanur veda rasaM tu jihvA; ghrANaM ca gandhAJ zravaNe ca zabdA
rUpANi cakSur na ca tatparaM yad; gRhNanty anadhyAtmavido manuSyAH
nivartayitvA rasanaM rasebhyo; ghrANaM ca gandhAc chravaNe ca zabdAt
sparzAt tanuM rUpaguNAt tu cakSus; tataH paraM pazyati svaM svabhAvam
yato gRhItvA hi karoti yac ca; yasmiMz ca tAm Arabhate pravRttim
yasmiMz ca yad yena ca yaz ca kartA; tatkAraNaM taM samupAyam AhuH
yac cAbhibhUH sAdhakaM vyApakaM ca; yan mantravac chaMsyate caiva loke
yaH sarvahetuH paramArthakArI; tat kAraNaM kAryam ato yad anyat
yathA ca kaz cit sukRtair manuSyaH; zubhAzubhaM prApnute 'thAvirodhAt
evaM zarIreSu zubhAzubheSu; svakarmajair jJAnam idaM nibaddham
yathA pradIpaH purataH pradIptaH; prakAzam anyasya karoti dIpyan
tatheha paJcendriyadIpavRkSA; jJAnapradIptAH paravanta eva
yathA hi rAjJo bahavo hy amAtyAH; pRthak pramAnaM pravadanti yuktAH
tadvac charIreSu bhavanti paJca; jJAnaikadezaH paramaH sa tebhyaH
yathArciSo 'gneH pavanasya vegA; marIcayo 'rkasya nadISu cApaH
gacchanti cAyAnti ca tanyamAnAs; tadvac charIrANi zarIriNAM tu
yathA ca kaz cit parazuM gRhItvA; dhUmaM na pazyej jvalanaM ca kASThe
tadvac charIrodarapANipAdaM; chittvA na pazyanti tato yad anyat
tAny eva kASThAni yathA vimathya; dhUmaM ca pazyej jvalanaM ca yogAt
tadvat subuddhiH samam indriyatvAd; budhaH paraM pazyati svaM svabhAva
yathAtmano 'GgaM patitaM pRthivyAM; svapnAntare pazyati cAtmano 'nyat
zrotrAdiyuktaH sumanAH subuddhir; liGgAt tathA gacchati liGgam anyat
utpattivRddhikSayasaMnipAtair; na yujyate 'sau paramaH zarIrI
anena liGgena tu liGgam anyad; gacchaty adRSTaH pratisaMdhiyogAt
na cakSuSA pazyati rUpam Atmano; na cApi saMsparzam upaiti kiM cit
na cApi taiH sAdhayate 'tha kAryaM; te taM na pazyanti sa pazyate tAn
yathA pradIpe jvalato 'nalasya; saMtApajaM rUpam upaiti kiM cit
na cAntaraM rUpaguNaM bibharti; tathaiva tad dRzyate rUpam asya
yathA manuSyaH parimucya kAyam; adRzyam anyad vizate zarIram
visRjya bhUteSu mahatsu dehaM; tadAzrayaM caiva bibharti rUpam
khaM vAyum agniM salilaM tathorvIM; samantato 'bhyAvizate zarIrI
nAnAzrayAH karmasu vartamAnAH; zrotrAdayaH paJca guNAJ zrayante
zrotraM khato ghrANam atho pRthivyAs; tejomayaM rUpam atho vipAkaH
jalAzrayaH sveda ukto rasaz ca; vAyvAtmakaH sparzakRto guNaz ca
mahatsu bhUteSu vasanti paJca; paJcendriyArthAz ca tathendriyeSu
sarvANi caitAni manonugAni; buddhiM mano 'nveti manaH svabhAvam
zubhAzubhaM karma kRtaM yad asya; tad eva pratyAdadate svadehe
mano 'nuvartanti parAvarANi; jalaukasaH srota ivAnukUlam
calaM yathA dRSTipathaM paraiti; sUkSmaM mahad rUpam ivAbhipAti

12195023c
12196001
12196001a
12196001c
12196002a
12196002c
12196003a
12196003c
12196004a
12196004c
12196005a
12196005c
12196006a
12196006c
12196007a
12196007c
12196008a
12196008c
12196009a
12196009c
12196010a
12196010c
12196011a
12196011c
12196012a
12196012c
12196013a
12196013c
12196014a
12196014c
12196015a
12196015c
12196016a
12196016c
12196017a
12196017c
12196018a
12196018c
12196019a
12196019c
12196020a
12196020c
12196021a
12196021c
12196022a
12196022c
12196023a
12196023c
12197001
12197001a
12197001c
12197002a
12197002c
12197003a
12197003c
12197004a
12197004c
12197005a
12197005c
12197006a

svarUpam Alocayate ca rUpaM; paraM tathA buddhipathaM paraiti


manur uvAca
yad indriyais tUpakRtAn purastAt; prAptAn guNAn saMsmarate cirAya
teSv indriyeSUpahateSu pazcAt; sa buddhirUpaH paramaH svabhAvaH
yathendriyArthAn yugapat samastAn; nAvekSate kRtsnam atulyakAlam
yathAbalaM saMcarate sa vidvAMs; tasmAt sa ekaH paramaH zarIrI
rajas tamaH sattvam atho tRtIyaM; gacchaty asau jJAnaguNAn virUpAn
tathendriyANy Avizate zarIrI; hutAzanaM vAyur ivendhanastham
na cakSuSA pazyati rUpam Atmano; na pazyati sparzanam indriyendriyam
na zrotraliGgaM zravaNe nidarzanaM; tathAgataM pazyati tad vinazyati
zrotrAdIni na pazyanti svaM svam AtmAnam AtmanA
sarvajJaH sarvadarzI ca kSetrajJas tAni pazyati
yathA himavataH pArzvaM pRSThaM candramaso yathA
na dRSTapUrvaM manujair na ca tan nAsti tAvatA
tadvad bhUteSu bhUtAtmA sUkSmo jJAnAtmavAn asau
adRSTapUrvaz cakSurbhyAM na cAsau nAsti tAvatA
pazyann api yathA lakSma jagat some na vindati
evam asti na vety etan na ca tan na parAyaNam
rUpavantam arUpatvAd udayAstamaye budhAH
dhiyA samanupazyanti tadgatAH savitur gatim
tathA buddhipradIpena dUrasthaM suvipazcitaH
pratyAsannaM ninISanti jJeyaM jJAnAbhisaMhitam
na hi khalv anupAyena kaz cid artho 'bhisidhyati
sUtrajAlair yathA matsyAn badhnanti jalajIvinaH
mRgair mRgANAM grahaNaM pakSiNAM pakSibhir yathA
gajAnAM ca gajair evaM jJeyaM jJAnena gRhyate
ahir eva hy aheH pAdAn pazyatIti nidarzanam
tadvan mUrtiSu mUrtiSThaM jJeyaM jJAnena pazyati
notsahante yathA vettum indriyair indriyANy api
tathaiveha parA buddhiH paraM buddhyA na pazyati
yathA candro hy amAvAsyAm aliGgatvAn na dRzyate
na ca nAzo 'sya bhavati tathA viddhi zarIriNam
kSINakozo hy amAvAsyAM candramA na prakAzate
tadvan mUrtiviyuktaH saJ zarIrI nopalabhyate
yathA kozAntaraM prApya candramA bhrAjate punaH
tadval liGgAntaraM prApya zarIrI bhrAjate punaH
janmavRddhikSayaz cAsya pratyakSeNopalabhyate
sA tu candramaso vyaktir na tu tasya zarIriNaH
utpattivRddhivyayato yathA sa iti gRhyate
candra eva tv amAvAsyAM tathA bhavati mUrtimAn
nAbhisarpad vimuJcad vA zazinaM dRzyate tamaH
visRjaMz copasarpaMz ca tadvat pazya zarIriNam
yathA candrArkasaMyuktaM tamas tad upalabhyate
tadvac charIrasaMyuktaH zarIrIty upalabhyate
yathA candrArkanirmuktaH sa rAhur nopalabhyate
tadvac charIranirmuktaH zarIrI nopalabhyate
yathA candro hy amAvAsyAM nakSatrair yujyate gataH
tadvac charIranirmuktaH phalair yujyati karmaNaH
manur uvAca
yathA vyaktam idaM zete svapne carati cetanam
jJAnam indriyasaMyuktaM tadvat pretya bhavAbhavau
yathAmbhasi prasanne tu rUpaM pazyati cakSuSA
tadvat prasannendriyavAJ jJeyaM jJAnena pazyati
sa eva lulite tasmin yathA rUpaM na pazyati
tathendriyAkulIbhAve jJeyaM jJAne na pazyati
abuddhir ajJAnakRtA abuddhyA duSyate manaH
duSTasya manasaH paJca saMpraduSyanti mAnasAH
ajJAnatRpto viSayeSv avagADho na dRzyate
adRSTvaiva tu pUtAtmA viSayebhyo nivartate
tarSacchedo na bhavati puruSasyeha kalmaSAt

12197006c
12197007a
12197007c
12197008a
12197008c
12197009a
12197009c
12197010a
12197010c
12197011a
12197011c
12197012a
12197012c
12197013a
12197013c
12197014a
12197014c
12197015a
12197015c
12197016a
12197016c
12197017a
12197017c
12197018a
12197018c
12197019a
12197019c
12197020a
12197020c
12198001
12198001a
12198001c
12198002a
12198002c
12198003a
12198003c
12198004a
12198004c
12198005a
12198005c
12198006a
12198006c
12198007a
12198007c
12198008a
12198008c
12198009a
12198009c
12198010a
12198010c
12198011a
12198011c
12198012a
12198012c
12198013a
12198013c
12198014a
12198014c
12198015a
12198015c

nivartate tathA tarSaH pApam antaM gataM yathA


viSayeSu ca saMsargAc chAzvatasya nasaMzrayAt
manasA cAnyad AkAGkSan paraM na pratipadyate
jJAnam utpadyate puMsAM kSayAt pApasya karmaNaH
athAdarzatalaprakhye pazyaty AtmAnam Atmani
prasRtair indriyair duHkhI tair eva niyataiH sukhI
tasmAd indriyarUpebhyo yacched AtmAnam AtmanA
indriyebhyo manaH pUrvaM buddhiH paratarA tataH
buddheH parataraM jJAnaM jJAnAt parataraM param
avyaktAt prasRtaM jJAnaM tato buddhis tato manaH
manaH zrotrAdibhir yuktaM zabdAdIn sAdhu pazyati
yas tAMs tyajati zabdAdIn sarvAz ca vyaktayas tathA
vimuJcaty AkRtigrAmAMs tAn muktvAmRtam aznute
udyan hi savitA yadvat sRjate razmimaNDalam
sa evAstam upAgacchaMs tad evAtmani yacchati
antarAtmA tathA deham AvizyendriyarazmibhiH
prApyendriyaguNAn paJca so 'stam AvRtya gacchati
praNItaM karmaNA mArgaM nIyamAnaH punaH punaH
prApnoty ayaM karmaphalaM pravRddhaM dharmam AtmavAn
viSayA vinivartante nirAhArasya dehinaH
rasavarjaM raso 'py asya paraM dRSTvA nivartate
buddhiH karmaguNair hInA yadA manasi vartate
tadA saMpadyate brahma tatraiva pralayaM gatam
asparzanam azRNvAnam anAsvAdam adarzanam
aghrANam avitarkaM ca sattvaM pravizate param
manasy AkRtayo magnA manas tv atigataM matim
matis tv atigatA jJAnaM jJAnaM tv abhigataM param
indriyair manasaH siddhir na buddhiM budhyate manaH
na buddhir budhyate 'vyaktaM sUkSmas tv etAni pazyati
manur uvAca
jJAnaM jJeyAbhinirvRttaM viddhi jJAnaguNaM manaH
prajJAkaraNasaMyuktaM tato buddhiH pravartate
yadA karmaguNopetA buddhir manasi vartate
tadA prajJAyate brahma dhyAnayogasamAdhinA
seyaM guNavatI buddhir guNeSv evAbhivartate
avatArAbhiniHsrotaM gireH zRGgAd ivodakam
yadA nirguNam Apnoti dhyAnaM manasi pUrvajam
tadA prajJAyate brahma nikaSyaM nikaSe yathA
manas tv apahRtaM buddhim indriyArthanidarzanam
na samakSaM guNAvekSi nirguNasya nidarzanam
sarvANy etAni saMvArya dvArANi manasi sthitaH
manasy ekAgratAM kRtvA tat paraM pratipadyate
yathA mahAnti bhUtAni nivartante guNakSaye
tathendriyANy upAdAya buddhir manasi vartate
yadA manasi sA buddhir vartate 'ntaracAriNI
vyavasAyaguNopetA tadA saMpadyate manaH
guNavadbhir guNopetaM yadA dhyAnaguNaM manaH
tadA sarvaguNAn hitvA nirguNaM pratipadyate
avyaktasyeha vijJAne nAsti tulyaM nidarzanam
yatra nAsti padanyAsaH kas taM viSayam ApnuyAt
tapasA cAnumAnena guNair jAtyA zrutena ca
ninISet tat paraM brahma vizuddhenAntarAtmanA
guNahIno hi taM mArgaM bahiH samanuvartate
guNAbhAvAt prakRtyA ca nistarkyaM jJeyasaMmitam
nairguNyAd brahma cApnoti saguNatvAn nivartate
guNaprasAriNI buddhir hutAzana ivendhane
yathA paJca vimuktAni indriyANi svakarmabhiH
tathA tat paramaM brahma vimuktaM prakRteH param
evaM prakRtitaH sarve prabhavanti zarIriNaH
nivartante nivRttau ca sargaM naivopayAnti ca

12198016a
12198016c
12198017a
12198017c
12198018a
12198018c
12199001
12199001a
12199001c
12199002a
12199002c
12199003a
12199003c
12199004a
12199004c
12199005a
12199005c
12199006a
12199006c
12199007a
12199007c
12199008a
12199008c
12199009a
12199009c
12199010a
12199010c
12199011a
12199011c
12199012a
12199012c
12199013a
12199013c
12199014a
12199014c
12199015a
12199015c
12199016a
12199016c
12199017a
12199017c
12199018a
12199018c
12199019a
12199019c
12199020a
12199020c
12199021a
12199021c
12199022a
12199022c
12199023a
12199023c
12199024a
12199024c
12199025a
12199025c
12199026a
12199026c
12199027a

puruSaH prakRtir buddhir vizeSAz cendriyANi ca


ahaMkAro 'bhimAnaz ca saMbhUto bhUtasaMjJakaH
ekasyAdyA pravRttis tu pradhAnAt saMpravartate
dvitIyA mithunavyaktim avizeSAn niyacchati
dharmAd utkRSyate zreyas tathAzreyo 'py adharmataH
rAgavAn prakRtiM hy eti virakto jJAnavAn bhavet
manur uvAca
yadA te paJcabhiH paJca vimuktA manasA saha
atha tad drakSyase brahma maNau sUtram ivArpitam
tad eva ca yathA sUtraM suvarNe vartate punaH
muktAsv atha pravAleSu mRnmaye rAjate tathA
tadvad goSu manuSyeSu tadvad dhastimRgAdiSu
tadvat kITapataMgeSu prasaktAtmA svakarmabhiH
yena yena zarIreNa yad yat karma karoty ayam
tena tena zarIreNa tat tat phalam upAznute
yathA hy ekarasA bhUmir oSadhyAtmAnusAriNI
tathA karmAnugA buddhir antarAtmAnudarzinI
jJAnapUrvodbhavA lipsA lipsApUrvAbhisaMdhitA
abhisaMdhipUrvakaM karma karmamUlaM tataH phalam
phalaM karmAtmakaM vidyAt karma jJeyAtmakaM tathA
jJeyaM jJAnAtmakaM vidyAj jJAnaM sadasadAtmakam
jJAnAnAM ca phalAnAM ca jJeyAnAM karmaNAM tathA
kSayAnte tat phalaM divyaM jJAnaM jJeyapratiSThitam
mahad dhi paramaM bhUtaM yuktAH pazyanti yoginaH
abudhAs taM na pazyanti hy AtmasthA guNabuddhayaH
pRthivIrUpato rUpam apAm iha mahattaram
adbhyo mahattaraM tejas tejasaH pavano mahAn
pavanAc ca mahad vyoma tasmAt parataraM manaH
manaso mahatI buddhir buddheH kAlo mahAn smRtaH
kAlAt sa bhagavAn viSNur yasya sarvam idaM jagat
nAdir na madhyaM naivAntas tasya devasya vidyate
anAditvAd amadhyatvAd anantatvAc ca so 'vyayaH
atyeti sarvaduHkhAni duHkhaM hy antavad ucyate
tad brahma paramaM proktaM tad dhAma paramaM smRtam
tad gatvA kAlaviSayAd vimuktA mokSam AzritAH
guNais tv etaiH prakAzante nirguNatvAt tataH param
nivRttilakSaNo dharmas tathAnantyAya kalpate
Rco yajUMSi sAmAni zarIrANi vyapAzritAH
jihvAgreSu pravartante yatnasAdhyA vinAzinaH
na caivam iSyate brahma zarIrAzrayasaMbhavam
na yatnasAdhyaM tad brahma nAdimadhyaM na cAntavat
RcAm Adis tathA sAmnAM yajuSAm Adir ucyate
antaz cAdimatAM dRSTo na cAdir brahmaNaH smRtaH
anAditvAd anantatvAt tad anantam athAvyayam
avyayatvAc ca nirdvaMdvaM dvaMdvAbhAvAt tataH param
adRSTato 'nupAyAc cApy abhisaMdhez ca karmaNaH
na tena martyAH pazyanti yena gacchanti tat param
viSayeSu ca saMsargAc chAzvatasya ca darzanAt
manasA cAnyad AkAGkSan paraM na pratipadyate
guNAn yad iha pazyanti tad icchanty apare janAH
paraM naivAbhikAGkSanti nirguNatvAd guNArthinaH
guNair yas tv avarair yuktaH kathaM vidyAd guNAn imAn
anumAnAd dhi gantavyaM guNair avayavaiH saha
sUkSmeNa manasA vidmo vAcA vaktuM na zaknumaH
mano hi manasA grAhyaM darzanena ca darzanam
jJAnena nirmalIkRtya buddhiM buddhyA tathA manaH
manasA cendriyagrAmam anantaM pratipadyate
buddhiprahINo manasAsamRddhas; tathA nirAzIr guNatAm upaiti
paraM tyajantIha vilobhyamAnA; hutAzanaM vAyur ivendhanastham
guNAdAne viprayoge ca teSAM; manaH sadA buddhiparAvarAbhyAm

12199027c
12199028a
12199028c
12199029a
At
12199029c
12199030a
12199030c
12199031a
12199031c
yayam
12199032a
m
12199032c
12200001
12200001a
12200001c
12200002a
12200002c
12200003
12200003a
12200003c
12200004a
12200004c
12200005a
12200005c
12200006a
12200006c
12200007a
12200007c
12200008a
12200008c
12200009a
12200009c
12200010a
12200010c
12200011a
12200011c
12200012a
12200012c
12200013a
12200013c
12200014a
12200014c
12200015a
12200015c
12200016a
12200016c
12200017a
12200017c
12200018a
12200018c
12200019a
12200019c
12200020a
12200020c
12200021a
12200021c
12200022a
12200022c

anenaiva vidhinA saMpravRtto; guNAdAne brahmazarIram eti


avyaktAtmA puruSo 'vyaktakarmA; so 'vyaktatvaM gacchati hy antakAle
tair evAyaM cendriyair vardhamAnair; glAyadbhir vA vartate karmarUpaH
sarvair ayaM cendriyaiH saMprayukto; dehaH prAptaH paJcabhUtAzrayaH sy
nAsAmarthyAd gacchati karmaNeha; hInas tena parameNAvyayena
pRthvyA naraH pazyati nAntam asyA; hy antaz cAsyA bhavitA ceti viddhi
paraM nayantIha vilobhyamAnaM; yathA plavaM vAyur ivArNavastham
divAkaro guNam upalabhya nirguNo; yathA bhaved vyapagatarazmimaNDalaH
tathA hy asau munir iha nirvizeSavAn; sa nirguNaM pravizati brahma cAv
anAgatiM sukRtimatAM parAM gatiM; svayaMbhuvaM prabhavanidhAnam avyaya
sanAtanaM yad amRtam avyayaM padaM; vicArya taM zamam amRtatvam aznute
yudhiSThira uvAca
pitAmaha mahAprAjJa puNDarIkAkSam acyutam
kartAram akRtaM viSNuM bhUtAnAM prabhavApyayam
nArAyaNaM hRSIkezaM govindam aparAjitam
tattvena bharatazreSTha zrotum icchAmi kezavam
bhISma uvAca
zruto 'yam artho rAmasya jAmadagnyasya jalpataH
nAradasya ca devarSeH kRSNadvaipAyanasya ca
asito devalas tAta vAlmIkiz ca mahAtapAH
mArkaNDeyaz ca govinde kathayaty adbhutaM mahat
kezavo bharatazreSTha bhagavAn IzvaraH prabhuH
puruSaH sarvam ity eva zrUyate bahudhA vibhuH
kiM tu yAni vidur loke brAhmaNAH zArGgadhanvanaH
mAhAtmyAni mahAbAho zRNu tAni yudhiSThira
yAni cAhur manuSyendra ye purANavido janAH
azeSeNa hi govinde kIrtayiSyAmi tAny aham
mahAbhUtAni bhUtAtmA mahAtmA puruSottamaH
vAyur jyotis tathA cApaH khaM gAM caivAnvakalpayat
sa dRSTvA pRthivIM caiva sarvabhUtezvaraH prabhuH
apsv eva zayanaM cakre mahAtmA puruSottamaH
sarvatejomayas tasmiJ zayAnaH zayane zubhe
so 'grajaM sarvabhUtAnAM saMkarSaNam acintayat
AzrayaM sarvabhUtAnAM manaseti vizuzruma
sa dhArayati bhUtAtmA ubhe bhUtabhaviSyatI
tatas tasmin mahAbAho prAdurbhUte mahAtmani
bhAskarapratimaM divyaM nAbhyAM padmam ajAyata
sa tatra bhagavAn devaH puSkare bhAsayan dizaH
brahmA samabhavat tAta sarvabhUtapitAmahaH
tasminn api mahAbAho prAdurbhUte mahAtmani
tamasaH pUrvajo jajJe madhur nAma mahAsuraH
tam ugram ugrakarmANam ugrAM buddhiM samAsthitam
brahmaNopacitiM kurvaJ jaghAna puruSottamaH
tasya tAta vadhAt sarve devadAnavamAnavAH
madhusUdanam ity Ahur vRSabhaM sarvasAtvatAm
brahmA tu sasRje putrAn mAnasAn dakSasaptamAn
marIcim atryaGgirasau pulastyaM pulahaM kratum
marIciH kazyapaM tAta putraM cAsRjad agrajam
mAnasaM janayAm Asa taijasaM brahmasattamam
aGguSThAd asRjad brahmA marIcer api pUrvajam
so 'bhavad bharatazreSTha dakSo nAma prajApatiH
tasya pUrvam ajAyanta daza tisraz ca bhArata
prajApater duhitaras tAsAM jyeSThAbhavad ditiH
sarvadharmavizeSajJaH puNyakIrtir mahAyazAH
mArIcaH kazyapas tAta sarvAsAm abhavat patiH
utpAdya tu mahAbhAgas tAsAm avarajA daza
dadau dharmAya dharmajJo dakSa eva prajApatiH

12200023a
12200023c
12200024a
12200024c
12200025a
12200025c
12200026a
12200026c
12200027a
12200027c
12200028a
12200028c
12200029a
12200029c
12200030a
12200030c
12200031a
12200031c
12200032a
12200032c
12200033a
12200033c
12200034a
12200034c
12200035a
12200035c
12200036a
12200036c
12200037a
12200037c
12200038a
12200038c
12200039a
12200039c
12200040a
12200040c
12200041a
12200041c
12200042a
12200042c
12200043a
12200043c
12200044a
12200044c
12200045a
12200045c
12200046a
12200046c
12201001
12201001a
12201001c
12201002
12201002a
12201002c
12201003a
12201003c
12201004a
12201004c
12201005a
12201005c

dharmasya vasavaH putrA rudrAz cAmitatejasaH


vizvedevAz ca sAdhyAz ca marutvantaz ca bhArata
aparAs tu yavIyasyas tAbhyo 'nyAH saptaviMzatiH
somas tAsAM mahAbhAgaH sarvAsAm abhavat patiH
itarAs tu vyajAyanta gandharvAMs turagAn dvijAn
gAz ca kiMpuruSAn matsyAn audbhidAMz ca vanaspatIn
AdityAn aditir jajJe devazreSThAn mahAbalAn
teSAM viSNur vAmano 'bhUd govindaz cAbhavat prabhuH
tasya vikramaNAd eva devAnAM zrIr vyavardhata
dAnavAz ca parAbhUtA daiteyI cAsurI prajA
vipracittipradhAnAMz ca dAnavAn asRjad danuH
ditis tu sarvAn asurAn mahAsattvAn vyajAyata
ahorAtraM ca kAlaM ca yathartu madhusUdanaH
pUrvAhNaM cAparAhNaM ca sarvam evAnvakalpayat
buddhyApaH so 'sRjan meghAMs tathA sthAvarajaGgamAn
pRthivIM so 'sRjad vizvAM sahitAM bhUritejasA
tataH kRSNo mahAbAhuH punar eva yudhiSThira
brAhmaNAnAM zataM zreSThaM mukhAd asRjata prabhuH
bAhubhyAM kSatriyazataM vaizyAnAm UrutaH zatam
padbhyAM zUdrazataM caiva kezavo bharatarSabha
sa evaM caturo varNAn samutpAdya mahAyazAH
adhyakSaM sarvabhUtAnAM dhAtAram akarot prabhuH
yAvad yAvad abhUc chraddhA dehaM dhArayituM nRNAm
tAvat tAvad ajIvaMs te nAsId yamakRtaM bhayam
na caiSAM maithuno dharmo babhUva bharatarSabha
saMkalpAd eva caiteSAm apatyam udapadyata
tatra tretAyuge kAle saMkalpAj jAyate prajA
na hy abhUn maithuno dharmas teSAm api janAdhipa
dvApare maithuno dharmaH prajAnAm abhavan nRpa
tathA kaliyuge rAjan dvaMdvam Apedire janAH
eSa bhUtapatis tAta svadhyakSaz ca prakIrtitaH
niradhyakSAMs tu kaunteya kIrtayiSyAmi tAn api
dakSiNApathajanmAnaH sarve talavarAndhrakAH
utsAH pulindAH zabarAz cUcupA maNDapaiH saha
uttarApathajanmAnaH kIrtayiSyAmi tAn api
yaunakAmbojagAndhArAH kirAtA barbaraiH saha
ete pApakRtas tAta caranti pRthivIm imAm
zvakAkabalagRdhrANAM sadharmANo narAdhipa
naite kRtayuge tAta caranti pRthivIm imAm
tretAprabhRti vartante te janA bharatarSabha
tatas tasmin mahAghore saMdhyAkAle yugAntike
rAjAnaH samasajjanta samAsAdyetaretaram
evam eSa kuruzreSTha prAdurbhAvo mahAtmanaH
devadevarSir AcaSTa nAradaH sarvalokadRk
nArado 'py atha kRSNasya paraM mene narAdhipa
zAzvatatvaM mahAbAho yathAvad bharatarSabha
evam eSa mahAbAhuH kezavaH satyavikramaH
acintyaH puNDarIkAkSo naiSa kevalamAnuSaH
yudhiSThira uvAca
ke pUrvam Asan patayaH prajAnAM bharatarSabha
ke carSayo mahAbhAgA dikSu pratyekazaH smRtAH
bhISma uvAca
zrUyatAM bharatazreSTha yan mA tvaM paripRcchasi
prajAnAM patayo ye sma dikSu pratyekazaH smRtAH
ekaH svayaMbhUr bhagavAn Adyo brahmA sanAtanaH
brahmaNaH sapta putrA vai mahAtmAnaH svayaMbhuvaH
marIcir atryaGgirasau pulastyaH pulahaH kratuH
vasiSThaz ca mahAbhAgaH sadRzA vai svayaMbhuvA
sapta brahmANa ity eSa purANe nizcayo gataH
ata UrdhvaM pravakSyAmi sarvAn eva prajApatIn

12201006a
12201006c
12201007a
12201007c
12201008a
12201008c
12201009a
12201009c
12201010a
12201010c
12201011a
12201011c
12201012a
12201012c
12201013a
12201013c
12201014a
12201014c
12201015a
12201015c
12201016a
12201016c
12201017a
12201017c
12201018a
12201018c
12201019a
12201019c
12201019e
12201020a
12201020c
12201021a
12201021c
12201022a
12201022c
12201023a
12201023c
12201023e
12201024a
12201024c
12201025a
12201025c
12201026a
12201026c
12201027a
12201027c
12201028a
12201028c
12201029a
12201029c
12201030a
12201030c
12201031a
12201031c
12201032a
12201032c
12201033a
12201033c
12201034a
12201034c

atrivaMzasamutpanno brahmayoniH sanAtanaH


prAcInabarhir bhagavAMs tasmAt prAcetaso daza
dazAnAM tanayas tv eko dakSo nAma prajApatiH
tasya dve nAmanI loke dakSaH ka iti cocyate
marIceH kazyapaH putras tasya dve nAmanI zrute
ariSTanemir ity ekaM kazyapety aparaM viduH
aGgaz caivaurasaH zrImAn rAjA bhaumaz ca vIryavAn
sahasraM yaz ca divyAnAM yugAnAM paryupAsitA
aryamA caiva bhagavAn ye cAnye tanayA vibho
ete pradezAH kathitA bhuvanAnAM prabhAvanAH
zazabindoz ca bhAryANAM sahasrANi dazAcyuta
ekaikasyAM sahasraM tu tanayAnAm abhUt tadA
evaM zatasahasrANAM zataM tasya mahAtmanaH
putrANAM na ca te kaM cid icchanty anyaM prajApatim
prajAm AcakSate viprAH paurANIM zAzabindavIm
sa vRSNivaMzaprabhavo mahAn vaMzaH prajApateH
ete prajAnAM patayaH samuddiSTA yazasvinaH
ataH paraM pravakSyAmi devAMs tribhuvanezvarAn
bhago 'Mzaz cAryamA caiva mitro 'tha varuNas tathA
savitA caiva dhAtA ca vivasvAMz ca mahAbalaH
pUSA tvaSTA tathaivendro dvAdazo viSNur ucyate
ta ete dvAdazAdityAH kazyapasyAtmasaMbhavAH
nAsatyaz caiva dasraz ca smRtau dvAv azvinAv api
mArtANDasyAtmajAv etAv aSTamasya prajApateH
tvaSTuz caivAtmajaH zrImAn vizvarUpo mahAyazAH
ajaikapAd ahirbudhnyo virUpAkSo 'tha raivataH
haraz ca bahurUpaz ca tryambakaz ca surezvaraH
sAvitraz ca jayantaz ca pinAkI cAparAjitaH
pUrvam eva mahAbhAgA vasavo 'STau prakIrtitAH
eta evaMvidhA devA manor eva prajApateH
te ca pUrve surAz ceti dvividhAH pitaraH smRtAH
zIlarUparatAs tv anye tathAnye siddhasAdhyayoH
Rbhavo marutaz caiva devAnAM coditA gaNAH
evam ete samAmnAtA vizvedevAs tathAzvinau
AdityAH kSatriyAs teSAM vizas tu marutas tathA
azvinau tu matau zUdrau tapasy ugre samAhitau
smRtAs tv aGgiraso devA brAhmaNA iti nizcayaH
ity etat sarvadevAnAM cAturvarNyaM prakIrtitam
etAn vai prAtar utthAya devAn yas tu prakIrtayet
svajAd anyakRtAc caiva sarvapApAt pramucyate
yavakrIto 'tha raibhyaz ca arvAvasuparAvasU
auzijaz caiva kakSIvAn nalaz cAGgirasaH sutAH
RSer medhAtitheH putraH kaNvo barhiSadas tathA
trailokyabhAvanAs tAta prAcyAM saptarSayas tathA
unmuco vimucaz caiva svastyAtreyaz ca vIryavAn
pramucaz cedhmavAhaz ca bhagavAMz ca dRDhavrataH
mitrAvaruNayoH putras tathAgastyaH pratApavAn
ete brahmarSayo nityam AzritA dakSiNAM dizam
ruSadguH kavaSo dhaumyaH parivyAdhaz ca vIryavAn
ekataz ca dvitaz caiva tritaz caiva maharSayaH
atreH putraz ca bhagavAMs tathA sArasvataH prabhuH
ete nava mahAtmAnaH pazcimAm AzritA dizam
Atreyaz ca vasiSThaz ca kazyapaz ca mahAn RSiH
gautamaH sabharadvAjo vizvAmitro 'tha kauzikaH
tathaiva putro bhagavAn RcIkasya mahAtmanaH
jamadagniz ca saptaite udIcIM dizam AzritAH
ete pratidizaM sarve kIrtitAs tigmatejasaH
sAkSibhUtA mahAtmAno bhuvanAnAM prabhAvanAH
evam ete mahAtmAnaH sthitAH pratyekazo dizaH
eteSAM kIrtanaM kRtvA sarvapApaiH pramucyate

12201035a
12201035c
12202001
12202001a
12202001c
12202002a
12202002c
12202003a
12202003c
12202004
12202004a
12202004c
12202005a
12202005c
12202006a
12202006c
12202007a
12202007c
12202008a
12202008c
12202009a
12202009c
12202010a
12202010c
12202010e
12202011a
12202011c
12202012a
12202012c
12202013a
12202013c
12202014a
12202014c
12202014e
12202015a
12202015c
12202016a
12202016c
12202017a
12202017c
12202018a
12202018c
12202019a
12202019c
12202020a
12202020c
12202021a
12202021c
12202022a
12202022c
12202023a
12202023c
12202024a
12202024c
12202025a
12202025c
12202026a
12202026c
12202027a
12202027c

yasyAM yasyAM dizi hy ete tAM dizaM zaraNaM gataH


mucyate sarvapApebhyaH svastimAMz ca gRhAn vrajet
yudhiSThira uvAca
pitAmaha mahAprAjJa yudhi satyaparAkrama
zrotum icchAmi kArtsnyena kRSNam avyayam Izvaram
yac cAsya tejaH sumahad yac ca karma purAtanam
tan me sarvaM yathAtattvaM prabrUhi bharatarSabha
tiryagyonigataM rUpaM kathaM dhAritavAn hariH
kena kAryavisargeNa tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
purAhaM mRgayAM yAto mArkaNDeyAzrame sthitaH
tatrApazyaM munigaNAn samAsInAn sahasrazaH
tatas te madhuparkeNa pUjAM cakrur atho mayi
pratigRhya ca tAM pUjAM pratyanandam RSIn aham
kathaiSA kathitA tatra kazyapena maharSiNA
manaHprahlAdinIM divyAM tAm ihaikamanAH zRNu
purA dAnavamukhyA hi krodhalobhasamanvitAH
balena mattAH zatazo narakAdyA mahAsurAH
tathaiva cAnye bahavo dAnavA yuddhadurmadAH
na sahante sma devAnAM samRddhiM tAm anuttamAm
dAnavair ardyamAnAs tu devA devarSayas tathA
na zarma lebhire rAjan vizamAnAs tatas tataH
pRthivIM cArtarUpAM te samapazyan divaukasaH
dAnavair abhisaMkIrNAM ghorarUpair mahAbalaiH
bhArArtAm apakRSTAM ca duHkhitAM saMnimajjatIm
athAditeyAH saMtrastA brahmANam idam abruvan
kathaM zakyAmahe brahman dAnavair upamardanam
svayaMbhUs tAn uvAcedaM nisRSTo 'tra vidhir mayA
te vareNAbhisaMmattA balena ca madena ca
nAvabhotsyanti saMmUDhA viSNum avyaktadarzanam
varAharUpiNaM devam adhRSyam amarair api
eSa vegena gatvA hi yatra te dAnavAdhamAH
antarbhUmigatA ghorA nivasanti sahasrazaH
zamayiSyati zrutvA te jahRSuH surasattamAH
tato viSNur mahAtejA vArAhaM rUpam AzritaH
antarbhUmiM saMpravizya jagAma ditijAn prati
dRSTvA ca sahitAH sarve daityAH sattvam amAnuSam
prasahya sahasA sarve saMtasthuH kAlamohitAH
sarve ca samabhidrutya varAhaM jagRhuH samam
saMkruddhAz ca varAhaM taM vyakarSanta samantataH
dAnavendrA mahAkAyA mahAvIryA balocchritAH
nAzaknuvaMz ca kiM cit te tasya kartuM tadA vibho
tato 'gaman vismayaM te dAnavendrA bhayAt tadA
saMzayaM gatam AtmAnaM menire ca sahasrazaH
tato devAdidevaH sa yogAtmA yogasArathiH
yogam AsthAya bhagavAMs tadA bharatasattama
vinanAda mahAnAdaM kSobhayan daityadAnavAn
saMnAditA yena lokAH sarvAz caiva dizo daza
tena saMnAdazabdena lokAH saMkSobham Agaman
saMbhrAntAz ca dizaH sarvA devAH zakrapurogamAH
nirviceSTaM jagac cApi babhUvAtibhRzaM tadA
sthAvaraM jaGgamaM caiva tena nAdena mohitam
tatas te dAnavAH sarve tena zabdena bhISitAH
petur gatAsavaz caiva viSNutejovimohitAH
rasAtalagatAMz caiva varAhas tridazadviSaH
khuraiH saMdArayAm Asa mAMsamedosthisaMcayam
nAdena tena mahatA sanAtana iti smRtaH
padmanAbho mahAyogI bhUtAcAryaH sa bhUtarAT
tato devagaNAH sarve pitAmaham upAbruvan
nAdo 'yaM kIdRzo deva nainaM vidma vayaM vibho

12202027e
12202028a
12202028c
12202029
12202029a
12202029c
12202030a
12202030c
12202031a
12202031c
12202031e
12202032a
12202032c
12202032e
12202033a
12202033c
12203001
12203001a
12203001c
12203002
12203002a
12203002c
12203003a
12203003c
12203003e
12203004a
12203004c
12203005a
12203005c
12203005e
12203006a
12203006c
12203007
12203007a
12203007c
12203008a
12203008c
12203009a
12203009c
12203009e
12203010a
12203010c
12203010e
12203011a
12203011c
12203012a
12203012c
12203013a
12203013c
12203014a
12203014c
12203015a
12203015c
12203016a
12203016c
12203017a
12203017c
12203018a
12203018c
12203019a

ko 'sau hi kasya vA nAdo yena vihvalitaM jagat


etasminn antare viSNur vArAhaM rUpam AsthitaH
udatiSThan mahAdevaH stUyamAno maharSibhiH
pitAmaha uvAca
nihatya dAnavapatIn mahAvarSmA mahAbalaH
eSa devo mahAyogI bhUtAtmA bhUtabhAvanaH
sarvabhUtezvaro yogI yonir AtmA tathAtmanaH
sthirIbhavata kRSNo 'yaM sarvapApapraNAzanaH
kRtvA karmAtisAdhv etad azakyam amitaprabhaH
samAyAtaH svam AtmAnaM mahAbhAgo mahAdyutiH
padmanAbho mahAyogI bhUtAtmA bhUtabhAvanaH
na saMtApo na bhIH kAryA zoko vA surasattamAH
vidhir eSa prabhAvaz ca kAlaH saMkSayakArakaH
lokAn dhArayatAnena nAdo mukto mahAtmanA
sa eva hi mahAbhAgaH sarvalokanamaskRtaH
acyutaH puNDarIkAkSaH sarvabhUtasamudbhavaH
yudhiSThira uvAca
yogaM me paramaM tAta mokSasya vada bhArata
tam ahaM tattvato jJAtum icchAmi vadatAM vara
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
saMvAdaM mokSasaMyuktaM ziSyasya guruNA saha
kaz cid brAhmaNam AsInam AcAryam RSisattamam
ziSyaH paramamedhAvI zreyorthI susamAhitaH
caraNAv upasaMgRhya sthitaH prAJjalir abravIt
upAsanAt prasanno 'si yadi vai bhagavan mama
saMzayo me mahAn kaz cit tan me vyAkhyAtum arhasi
kutaz cAhaM kutaz ca tvaM tat samyag brUhi yat param
kathaM ca sarvabhUteSu sameSu dvijasattama
samyagvRttA nivartante viparItAH kSayodayAH
vedeSu cApi yad vAkyaM laukikaM vyApakaM ca yat
etad vidvan yathAtattvaM sarvaM vyAkhyAtum arhasi
gurur uvAca
zRNu ziSya mahAprAjJa brahmaguhyam idaM param
adhyAtmaM sarvabhUtAnAm AgamAnAM ca yad vasu
vAsudevaH sarvam idaM vizvasya brahmaNo mukham
satyaM dAnam atho yajJas titikSA dama Arjavam
puruSaM sanAtanaM viSNuM yat tad vedavido viduH
sargapralayakartAram avyaktaM brahma zAzvatam
tad idaM brahma vArSNeyam itihAsaM zRNuSva me
brAhmaNo brAhmaNaiH zrAvyo rAjanyaH kSatriyais tathA
mAhAtmyaM devadevasya viSNor amitatejasaH
arhas tvam asi kalyANa vArSNeyaM zRNu yat param
kAlacakram anAdyantaM bhAvAbhAvasvalakSaNam
trailokyaM sarvabhUteSu cakravat parivartate
yat tad akSaram avyaktam amRtaM brahma zAzvatam
vadanti puruSavyAghraM kezavaM puruSarSabham
pitqn devAn RSIMz caiva tathA vai yakSadAnavAn
nAgAsuramanuSyAMz ca sRjate paramo 'vyayaH
tathaiva vedazAstrANi lokadharmAMz ca zAzvatAn
pralaye prakRtiM prApya yugAdau sRjate prabhuH
yathartuSv RtuliGgAni nAnArUpANi paryaye
dRzyante tAni tAny eva tathA brahmAharAtriSu
atha yad yad yadA bhAvi kAlayogAd yugAdiSu
tat tad utpadyate jJAnaM lokayAtrAvidhAnajam
yugAnte 'ntarhitAn vedAn setihAsAn maharSayaH
lebhire tapasA pUrvam anujJAtAH svayaMbhuvA
vedavid veda bhagavAn vedAGgAni bRhaspatiH
bhArgavo nItizAstraM ca jagAda jagato hitam
gAndharvaM nArado vedaM bharadvAjo dhanurgraham

12203019c
12203020a
12203020c
12203021a
12203021c
12203022a
12203022c
12203023a
12203023c
12203024a
12203024c
12203025a
12203025c
12203026a
12203026c
12203027a
12203027c
12203028a
12203028c
12203029a
12203029c
12203030a
12203030c
12203031a
12203031c
12203032a
12203032c
12203032e
12203033a
12203033c
12203034a
12203034c
12203035a
12203035c
12203036a
12203036c
12203037a
12203037c
12203038a
12203038c
12203039a
12203039c
12203040a
12203040c
12203041a
12203041c
12203042a
12203042c
12203043a
12203043c
12204001
12204001a
12204001c
12204001e
12204002a
12204002c
12204003a
12204003c
12204004a
12204004c

devarSicaritaM gArgyaH kRSNAtreyaz cikitsitam


nyAyatantrANy anekAni tais tair uktAni vAdibhiH
hetvAgamasadAcArair yad uktaM tad upAsyate
anAdyaM yat paraM brahma na devA narSayo viduH
ekas tad veda bhagavAn dhAtA nArAyaNaH prabhuH
nArAyaNAd RSigaNAs tathA mukhyAH surAsurAH
rAjarSayaH purANAz ca paramaM duHkhabheSajam
puruSAdhiSThitaM bhAvaM prakRtiH sUyate sadA
hetuyuktam ataH sarvaM jagat saMparivartate
dIpAd anye yathA dIpAH pravartante sahasrazaH
prakRtiH sRjate tadvad AnantyAn nApacIyate
avyaktakarmajA buddhir ahaMkAraM prasUyate
AkAzaM cApy ahaMkArAd vAyur AkAzasaMbhavaH
vAyos tejas tataz cApas tv adbhyo hi vasudhodgatA
mUlaprakRtayo 'STau tA jagad etAsv avasthitam
jJAnendriyANy ataH paJca paJca karmendriyANy api
viSayAH paJca caikaM ca vikAre SoDazaM manaH
zrotraM tvak cakSuSI jihvA ghrANaM paJcendriyANy api
pAdau pAyur upasthaz ca hastau vAk karmaNAm api
zabdaH sparzo 'tha rUpaM ca raso gandhas tathaiva ca
vijJeyaM vyApakaM cittaM teSu sarvagataM manaH
rasajJAne tu jihveyaM vyAhRte vAk tathaiva ca
indriyair vividhair yuktaM sarvaM vyastaM manas tathA
vidyAt tu SoDazaitAni daivatAni vibhAgazaH
deheSu jJAnakartAram upAsInam upAsate
tadvat somaguNA jihvA gandhas tu pRthivIguNaH
zrotraM zabdaguNaM caiva cakSur agner guNas tathA
sparzaM vAyuguNaM vidyAt sarvabhUteSu sarvadA
manaH sattvaguNaM prAhuH sattvam avyaktajaM tathA
sarvabhUtAtmabhUtasthaM tasmAd budhyeta buddhimAn
ete bhAvA jagat sarvaM vahanti sacarAcaram
zritA virajasaM devaM yam AhuH paramaM padam
navadvAraM puraM puNyam etair bhAvaiH samanvitam
vyApya zete mahAn AtmA tasmAt puruSa ucyate
ajaraH so 'maraz caiva vyaktAvyaktopadezavAn
vyApakaH saguNaH sUkSmaH sarvabhUtaguNAzrayaH
yathA dIpaH prakAzAtmA hrasvo vA yadi vA mahAn
jJAnAtmAnaM tathA vidyAt puruSaM sarvajantuSu
so 'tra vedayate vedyaM sa zRNoti sa pazyati
kAraNaM tasya deho 'yaM sa kartA sarvakarmaNAm
agnir dArugato yadvad bhinne dArau na dRzyate
tathaivAtmA zarIrastho yogenaivAtra dRzyate
nadISv Apo yathA yuktA yathA sUrye marIcayaH
saMtanvAnA yathA yAnti tathA dehAH zarIriNAm
svapnayoge yathaivAtmA paJcendriyasamAgataH
deham utsRjya vai yAti tathaivAtropalabhyate
karmaNA vyApyate pUrvaM karmaNA copapadyate
karmaNA nIyate 'nyatra svakRtena balIyasA
sa tu dehAd yathA dehaM tyaktvAnyaM pratipadyate
tathA taM saMpravakSyAmi bhUtagrAmaM svakarmajam
gurur uvAca
caturvidhAni bhUtAni sthAvarANi carANi ca
avyaktaprabhavAny Ahur avyaktanidhanAni ca
avyaktanidhanaM vidyAd avyaktAtmAtmakaM manaH
yathAzvatthakaNIkAyAm antarbhUto mahAdrumaH
niSpanno dRzyate vyaktam avyaktAt saMbhavas tathA
abhidravaty ayaskAntam ayo nizcetanAv ubhau
svabhAvahetujA bhAvA yadvad anyad apIdRzam
tadvad avyaktajA bhAvAH kartuH kAraNalakSaNAH
acetanAz cetayituH kAraNAd abhisaMhitAH

12204005a
12204005c
12204006a
12204006c
12204007a
12204007c
12204008a
12204008c
12204009a
12204009c
12204010a
12204010c
12204011a
12204011c
12204012a
12204012c
12204013a
12204013c
12204013e
12204014a
12204014c
12204014e
12204015a
12204015c
12204016a
12204016c
12205001
12205001a
12205001c
12205002a
12205002c
12205003a
12205003c
12205004a
12205004c
12205005a
12205005c
12205006a
12205006c
12205007a
12205007c
12205008a
12205008c
12205009a
12205009c
12205010a
12205010c
12205011a
12205011c
12205012a
12205012c
12205013a
12205013c
12205014a
12205014c
12205015a
12205015c
12205016a
12205016c
12205017a

na bhUH khaM dyaur na bhUtAni narSayo na surAsurAH


nAnyad AsId Rte jIvam Asedur na tu saMhitam
sarvanItyA sarvagataM manohetu salakSaNam
ajJAnakarma nirdiSTam etat kAraNalakSaNam
tat kAraNair hi saMyuktaM kAryasaMgrahakArakam
yenaitad vartate cakram anAdinidhanaM mahat
avyaktanAbhaM vyaktAraM vikAraparimaNDalam
kSetrajJAdhiSThitaM cakraM snigdhAkSaM vartate dhruvam
snigdhatvAt tilavat sarvaM cakre 'smin pIDyate jagat
tilapIDair ivAkramya bhogair ajJAnasaMbhavaiH
karma tat kurute tarSAd ahaMkAraparigraham
kAryakAraNasaMyoge sa hetur upapAditaH
nAtyeti kAraNaM kAryaM na kAryaM kAraNaM tathA
kAryANAM tUpakaraNe kAlo bhavati hetumAn
hetuyuktAH prakRtayo vikArAz ca parasparam
anyonyam abhivartante puruSAdhiSThitAH sadA
sarajastAmasair bhAvaiz cyuto hetubalAnvitaH
kSetrajJam evAnuyAti pAMsur vAterito yathA
na ca taiH spRzyate bhAvo na te tena mahAtmanA
sarajasko 'rajaskaz ca sa vai vAyur yathA bhavet
tathaitad antaraM vidyAt kSetrakSetrajJayor budhaH
abhyAsAt sa tathA yukto na gacchet prakRtiM punaH
saMdeham etam utpannam acchinad bhagavAn RSiH
tathA vArtAM samIkSeta kRtalakSaNasaMmitAm
bIjAny agnyupadagdhAni na rohanti yathA punaH
jJAnadagdhais tathA klezair nAtmA saMbadhyate punaH
gurur uvAca
pravRttilakSaNo dharmo yathAyam upapadyate
teSAM vijJAnaniSThAnAm anyat tattvaM na rocate
durlabhA vedavidvAMso vedokteSu vyavasthitAH
prayojanam atas tv atra mArgam icchanti saMstutam
sadbhir AcaritatvAt tu vRttam etad agarhitam
iyaM sA buddhir anyeyaM yayA yAti parAM gatim
zarIravAn upAdatte mohAt sarvaparigrahAn
kAmakrodhAdibhir bhAvair yukto rAjasatAmasaiH
nAzuddham Acaret tasmAd abhIpsan dehayApanam
karmaNo vivaraM kurvan na lokAn ApnuyAc chubhAn
lohayuktaM yathA hema vipakvaM na virAjate
tathApakvakaSAyAkhyaM vijJAnaM na prakAzate
yaz cAdharmaM caren mohAt kAmalobhAv anu plavan
dharmyaM panthAnam Akramya sAnubandho vinazyati
zabdAdIn viSayAMs tasmAd asaMrAgAd anuplavet
krodhaharSau viSAdaz ca jAyante hi parasparam
paJcabhUtAtmake dehe sattvarAjasatAmase
kam abhiSTuvate cAyaM kaM vA krozati kiM vadet
sparzarUparasAdyeSu saGgaM gacchanti bAlizAH
nAvagacchanty avijJAnAd AtmajaM pArthivaM guNam
mRnmayaM zaraNaM yadvan mRdaiva parilipyate
pArthivo 'yaM tathA deho mRdvikArair vilipyate
madhu tailaM payaH sarpir mAMsAni lavaNaM guDaH
dhAnyAni phalamUlAni mRdvikArAH sahAmbhasA
yadvat kAntAram AtiSThan nautsukyaM samanuvrajet
zramAd AhAram AdadyAd asvAdv api hi yApanam
tadvat saMsArakAntAram AtiSThaJ zramatatparaH
yAtrArtham adyAd AhAraM vyAdhito bheSajaM yathA
satyazaucArjavatyAgair yazasA vikrameNa ca
kSAntyA dhRtyA ca buddhyA ca manasA tapasaiva ca
bhAvAn sarvAn yathAvRttAn saMvaseta yathAkramam
zAntim icchann adInAtmA saMyacched indriyANi ca
sattvena rajasA caiva tamasA caiva mohitAH

12205017c
12205018a
12205018c
12205019a
12205019c
12205020a
12205020c
12205021a
12205021c
12205021e
12205022a
12205022c
12205023a
12205023c
12205024a
12205024c
12205025
12205025a
12205025c
12205026a
12205026c
12205027
12205027a
12205027c
12205027e
12205028a
12205028c
12205029a
12205029c
12205030a
12205030c
12205031a
12205031c
12205032a
12205032c
12205033a
12205033c
12206001
12206001a
12206001c
12206002a
12206002c
12206003a
12206003c
12206004a
12206004c
12206005a
12206005c
12206006a
12206006c
12206007a
12206007c
12206008a
12206008c
12206009a
12206009c
12206010a
12206010c
12206010e
12206011a

cakravat parivartante hy ajJAnAj jantavo bhRzam


tasmAt samyak parIkSeta doSAn ajJAnasaMbhavAn
ajJAnaprabhavaM nityam ahaMkAraM parityajet
mahAbhUtAnIndriyANi guNAH sattvaM rajas tamaH
trailokyaM sezvaraM sarvam ahaMkAre pratiSThitam
yatheha niyataM kAlo darzayaty ArtavAn guNAn
tadvad bhUteSv ahaMkAraM vidyAd bhUtapravartakam
saMmohakaM tamo vidyAt kRSNam ajJAnasaMbhavam
prItiduHkhanibaddhAMz ca samastAMs trIn atho guNAn
sattvasya rajasaz caiva tamasaz ca nibodha tAn
pramoho harSajaH prItir asaMdeho dhRtiH smRtiH
etAn sattvaguNAn vidyAd imAn rAjasatAmasAn
kAmakrodhau pramAdaz ca lobhamohau bhayaM klamaH
viSAdazokAv aratir mAnadarpAv anAryatA
doSANAm evamAdInAM parIkSya gurulAghavam
vimRzed AtmasaMsthAnAm ekaikam anusaMtatam
ziSya uvAca
ke doSA manasA tyaktAH ke buddhyA zithilIkRtAH
ke punaH punar AyAnti ke mohAd aphalA iva
keSAM balAbalaM buddhyA hetubhir vimRzed budhaH
etat sarvaM samAcakSva yathA vidyAm ahaM prabho
gurur uvAca
doSair mUlAd avacchinnair vizuddhAtmA vimucyate
vinAzayati saMbhUtam ayasmayamayo yathA
tathAkRtAtmA sahajair doSair nazyati rAjasaiH
rAjasaM tAmasaM caiva zuddhAtmAkarmasaMbhavam
tat sarvaM dehinAM bIjaM sarvam AtmavataH samam
tasmAd AtmavatA varjyaM rajaz ca tama eva ca
rajastamobhyAM nirmuktaM sattvaM nirmalatAm iyAt
atha vA mantravad brUyur mAMsAdAnAM yajuSkRtam
hetuH sa evAnAdAne zuddhadharmAnupAlane
rajasA dharmayuktAni kAryANy api samApnuyAt
arthayuktAni cAtyarthaM kAmAn sarvAMz ca sevate
tamasA lobhayuktAni krodhajAni ca sevate
hiMsAvihArAbhiratas tandrInidrAsamanvitaH
sattvasthaH sAttvikAn bhAvAJ zuddhAn pazyati saMzritaH
sa dehI vimalaH zrImAJ zuddho vidyAsamanvitaH
gurur uvAca
rajasA sAdhyate mohas tamasA ca nararSabha
krodhalobhau bhayaM darpa eteSAM sAdhanAc chuciH
paramaM paramAtmAnaM devam akSayam avyayam
viSNum avyaktasaMsthAnaM vizante devasattamam
tasya mAyAvidagdhAGgA jJAnabhraSTA nirAziSaH
mAnavA jJAnasaMmohAt tataH kAmaM prayAnti vai
kAmAt krodham avApyAtha lobhamohau ca mAnavAH
mAnadarpAd ahaMkAram ahaMkArAt tataH kriyAH
kriyAbhiH snehasaMbandhaH snehAc chokam anantaram
sukhaduHkhasamArambhAj janmAjanmakRtakSaNAH
janmato garbhavAsaM tu zukrazoNitasaMbhavam
purISamUtravikledazoNitaprabhavAvilam
tRSNAbhibhUtas tair baddhas tAn evAbhipariplavan
saMsAratantravAhinyas tatra budhyeta yoSitaH
prakRtyA kSetrabhUtAs tA narAH kSetrajJalakSaNAH
tasmAd etA vizeSeNa naro 'tIyur vipazcitaH
kRtyA hy etA ghorarUpA mohayanty avicakSaNAn
rajasy antarhitA mUrtir indriyANAM sanAtanI
tasmAt tarSAtmakAd rAgAd bIjAj jAyanti jantavaH
svadehajAn asvasaMjJAn yadvad aGgAt kRmIMs tyajet
svasaMjJAn asvajAMs tadvat sutasaMjJAn kRmIMs tyajet
zukrato rasataz caiva snehAj jAyanti jantavaH

12206011c
12206012a
12206012c
12206013a
12206013c
12206014a
12206014c
12206015a
12206015c
12206016a
12206016c
12206017a
12206017c
12206018a
12206018c
12206019a
12206019c
12206020a
12206020c
12206021a
12206021c
12207001
12207001a
12207001c
12207002a
12207002c
12207003a
12207003c
12207004a
12207004c
12207005a
12207005c
12207006a
12207006c
12207007a
12207007c
12207008a
12207008c
12207009a
12207009c
12207010a
12207010c
12207011a
12207011c
12207012a
12207012c
12207013a
12207013c
12207014a
12207014c
12207015a
12207015c
12207016a
12207016c
12207017a
12207017c
12207018a
12207018c
12207019a
12207019c

svabhAvAt karmayogAd vA tAn upekSeta buddhimAn


rajas tamasi paryastaM sattvaM tamasi saMsthitam
jJAnAdhiSThAnam ajJAnaM buddhyahaMkAralakSaNam
tad bIjaM dehinAm Ahus tad bIjaM jIvasaMjJitam
karmaNA kAlayuktena saMsAraparivartakam
ramaty ayaM yathA svapne manasA dehavAn iva
karmagarbhair guNair dehI garbhe tad upapadyate
karmaNA bIjabhUtena codyate yad yad indriyam
jAyate tad ahaMkArAd rAgayuktena cetasA
zabdarAgAc chrotram asya jAyate bhAvitAtmanaH
rUparAgAt tathA cakSur ghrANaM gandhacikIrSayA
sparzanebhyas tathA vAyuH prANApAnavyapAzrayaH
vyAnodAnau samAnaz ca paJcadhA dehayApanA
saMjAtair jAyate gAtraiH karmajair brahmaNA vRtaH
duHkhAdyantair duHkhamadhyair naraH zArIramAnasaiH
duHkhaM vidyAd upAdAnAd abhimAnAc ca vardhate
tyAgAt tebhyo nirodhaH syAn nirodhajJo vimucyate
indriyANAM rajasy eva prabhavapralayAv ubhau
parIkSya saMcared vidvAn yathAvac chAstracakSuSA
jJAnendriyANIndriyArthAn nopasarpanty atarSulam
jJAtaiz ca kAraNair dehI na dehaM punar arhati
gurur uvAca
atropAyaM pravakSyAmi yathAvac chAstracakSuSA
tad vijJAnAc caran prAjJaH prApnuyAt paramAM gatim
sarveSAm eva bhUtAnAM puruSaH zreSTha ucyate
puruSebhyo dvijAn Ahur dvijebhyo mantravAdinaH
sarvabhUtaviziSTAs te sarvajJAH sarvadarzinaH
brAhmaNA vedatattvajJAs tattvArthagatinizcayAH
netrahIno yathA hy ekaH kRcchrANi labhate 'dhvani
jJAnahInas tathA loke tasmAj jJAnavido 'dhikAH
tAMs tAn upAsate dharmAn dharmakAmA yathAgamam
na tv eSAm arthasAmAnyam antareNa guNAn imAn
vAgdehamanasAM zaucaM kSamA satyaM dhRtiH smRtiH
sarvadharmeSu dharmajJA jJApayanti guNAn imAn
yad idaM brahmaNo rUpaM brahmacaryam iti smRtam
paraM tat sarvabhUtebhyas tena yAnti parAM gatim
liGgasaMyogahInaM yac charIrasparzavarjitam
zrotreNa zravaNaM caiva cakSuSA caiva darzanam
jihvayA rasanaM yac ca tad eva parivarjitam
buddhyA ca vyavasAyena brahmacaryam akalmaSam
samyagvRttir brahmalokaM prApnuyAn madhyamaH surAn
dvijAgryo jAyate vidvAn kanyasIM vRttim AsthitaH
suduSkaraM brahmacaryam upAyaM tatra me zRNu
saMpravRttam udIrNaM ca nigRhNIyAd dvijo manaH
yoSitAM na kathAH zrAvyA na nirIkSyA nirambarAH
kadA cid darzanAd AsAM durbalAn Avized rajaH
rAgotpattau caret kRcchram ahnas triH pravized apaH
magnaH svapne ca manasA trir japed aghamarSaNam
pApmAnaM nirdahed evam antarbhUtaM rajomayam
jJAnayuktena manasA saMtatena vicakSaNaH
kuNapAmedhyasaMyuktaM yadvad acchidrabandhanam
tadvad dehagataM vidyAd AtmAnaM dehabandhanam
vAtapittakaphAn raktaM tvaGmAMsaM snAyum asthi ca
majjAM caiva sirAjAlais tarpayanti rasA nRNAm
daza vidyAd dhamanyo 'tra paJcendriyaguNAvahAH
yAbhiH sUkSmAH pratAyante dhamanyo 'nyAH sahasrazaH
evam etAH sirAnadyo rasodA dehasAgaram
tarpayanti yathAkAlam ApagA iva sAgaram
madhye ca hRdayasyaikA sirA tv atra manovahA
zukraM saMkalpajaM nqNAM sarvagAtrair vimuJcati

12207020a
12207020c
12207021a
12207021c
12207022a
12207022c
12207023a
12207023c
12207024a
12207024c
12207025a
12207025c
12207026a
12207026c
12207027a
12207027c
12207028a
12207028c
12207029a
12207029c
12208001
12208001a
12208001c
12208002a
12208002c
12208003a
12208003c
12208004a
12208004c
12208005a
12208005c
12208006a
12208006c
12208007a
12208007c
12208008a
12208008c
12208009a
12208009c
12208009e
12208010a
12208010c
12208011a
12208011c
12208011e
12208012a
12208012c
12208013a
12208013c
12208014a
12208014c
12208015a
12208015c
12208016a
12208016c
12208017a
12208017c
12208018a
12208018c
12208019a

sarvagAtrapratAyinyas tasyA hy anugatAH sirAH


netrayoH pratipadyante vahantyas taijasaM guNam
payasy antarhitaM sarpir yadvan nirmathyate khajaiH
zukraM nirmathyate tadvad dehasaMkalpajaiH khajaiH
svapne 'py evaM yathAbhyeti manaHsaMkalpajaM rajaH
zukram asparzajaM dehAt sRjanty asya manovahA
maharSir bhagavAn atrir veda tac chukrasaMbhavam
tribIjam indradaivatyaM tasmAd indriyam ucyate
ye vai zukragatiM vidyur bhUtasaMkarakArikAm
virAgA dagdhadoSAs te nApnuyur dehasaMbhavam
guNAnAM sAmyam Agamya manasaiva manovaham
dehakarma nudan prANAn antakAle vimucyate
bhavitA manaso jJAnaM mana eva pratAyate
jyotiSmad virajo divyam atra siddhaM mahAtmanAm
tasmAt tad avighAtAya karma kuryAd akalmaSam
rajas tamaz ca hitveha na tiryaggatim ApnuyAt
taruNAdhigataM jJAnaM jarAdurbalatAM gatam
paripakvabuddhiH kAlena Adatte mAnasaM balam
sudurgam iva panthAnam atItya guNabandhanam
yadA pazyet tadA doSAn atItyAmRtam aznute
gurur uvAca
duranteSv indriyArtheSu saktAH sIdanti jantavaH
ye tv asaktA mahAtmAnas te yAnti paramAM gatim
janmamRtyujarAduHkhair vyAdhibhir manasaH klamaiH
dRSTvemaM saMtataM lokaM ghaTen mokSAya buddhimAn
vAGmanobhyAM zarIreNa zuciH syAd anahaMkRtaH
prazAnto jJAnavAn bhikSur nirapekSaz caret sukham
atha vA manasaH saGgaM pazyed bhUtAnukampayA
atrApy upekSAM kurvIta jJAtvA karmaphalaM jagat
yat kRtaM prAk zubhaM karma pApaM vA tad upAznute
tasmAc chubhAni karmANi kuryAd vAgbuddhikarmabhiH
ahiMsA satyavacanaM sarvabhUteSu cArjavam
kSamA caivApramAdaz ca yasyaite sa sukhI bhavet
yaz cainaM paramaM dharmaM sarvabhUtasukhAvaham
duHkhAn niHsaraNaM veda sa tattvajJaH sukhI bhavet
tasmAt samAhitaM buddhyA mano bhUteSu dhArayet
nApadhyAyen na spRhayen nAbaddhaM cintayed asat
avAgyogaprayogeNa manojJaM saMpravartate
vivakSatA vA sadvAkyaM dharmaM sUkSmam avekSatA
satyAM vAcam ahiMsrAM ca vaded anapavAdinIm
kalkApetAm aparuSAm anRzaMsAm apaizunAm
IdRg alpaM ca vaktavyam avikSiptena cetasA
vAkprabuddho hi saMrAgAd virAgAd vyAhared yadi
buddhyA hy anigRhItena manasA karma tAmasam
rajobhUtair hi karaNaiH karmaNA pratipadyate
sa duHkhaM prApya loke 'smin narakAyopapadyate
tasmAn manovAkzarIrair Acared dhairyam AtmanaH
prakIrNameSabhAro hi yadvad dhAryeta dasyubhiH
pratilomAM dizaM buddhvA saMsAram abudhAs tathA
tAn eva ca yathA dasyUn kSiptvA gacchec chivAM dizam
tathA rajastamaHkarmANy utsRjya prApnuyAt sukham
niHsaMdigdham anIho vai muktaH sarvaparigrahaiH
viviktacArI laghvAzI tapasvI niyatendriyaH
jJAnadagdhapariklezaH prayogaratir AtmavAn
niSpracAreNa manasA paraM tad adhigacchati
dhRtimAn AtmavAn buddhiM nigRhNIyAd asaMzayam
mano buddhyA nigRhNIyAd viSayAn manasAtmanaH
nigRhItendriyasyAsya kurvANasya mano vaze
devatAs tAH prakAzante hRSTA yAnti tam Izvaram
tAbhiH saMsaktamanaso brahmavat saMprakAzate

12208019c
12208020a
12208020c
12208021a
12208021c
12208022a
12208022c
12208023a
12208023c
12208024a
12208024c
12208025a
12208025c
12208026a
12208026c
12209001
12209001a
12209001c
12209002a
12209002c
12209003a
12209003c
12209004a
12209004c
12209005a
12209005c
12209006a
12209006c
12209007a
12209007c
12209008a
12209008c
12209009a
12209009c
12209010a
12209010c
12209011a
12209011c
12209012a
12209012c
12209013a
12209013c
12209014a
12209014c
12209015a
12209015c
12209016a
12209016c
12209017a
12209017c
12209018a
12209018c
12209019a
12209019c
12209020a
12209020c
12210001
12210001a
12210001c
12210002a

etaiz cApagataiH sarvair brahmabhUyAya kalpate


atha vA na pravarteta yogatantrair upakramet
yena tantramayaM tantraM vRttiH syAt tat tad Acaret
kaNapiNyAkakulmASazAkayAvakasaktavaH
tathA mUlaphalaM bhaikSaM paryAyeNopayojayet
AhAraM niyataM caiva deze kAle ca sAttvikam
tat parIkSyAnuvarteta yat pravRttyanuvartakam
pravRttaM noparundheta zanair agnim ivendhayet
jJAnendhitaM tato jJAnam arkavat saMprakAzate
jJAnAdhiSThAnam ajJAnaM trI&l lokAn adhitiSThati
vijJAnAnugataM jJAnam ajJAnAd apakRSyate
pRthaktvAt saMprayogAc ca nAsUyur veda zAzvatam
sa tayor apavargajJo vItarAgo vimucyate
vayotIto jarAmRtyU jitvA brahma sanAtanam
amRtaM tad avApnoti yat tad akSaram avyayam
gurur uvAca
niSkalmaSaM brahmacaryam icchatA carituM sadA
nidrA sarvAtmanA tyAjyA svapnadoSAn avekSatA
svapne hi rajasA dehI tamasA cAbhibhUyate
dehAntaram ivApannaz caraty apagatasmRtiH
jJAnAbhyAsAj jAgarato jijJAsArtham anantaram
vijJAnAbhinivezAt tu jAgaraty anizaM sadA
atrAha ko nv ayaM bhAvaH svapne viSayavAn iva
pralInair indriyair dehI vartate dehavAn iva
atrocyate yathA hy etad veda yogezvaro hariH
tathaitad upapannArthaM varNayanti maharSayaH
indriyANAM zramAt svapnam AhuH sarvagataM budhAH
manasas tu pralInatvAt tat tad Ahur nidarzanam
kAryavyAsaktamanasaH saMkalpo jAgrato hy api
yadvan manorathaizvaryaM svapne tadvan manogatam
saMsArANAm asaMkhyAnAM kAmAtmA tad avApnuyAt
manasy antarhitaM sarvaM veda sottamapUruSaH
guNAnAm api yad yat tat karma jAnAty upasthitam
tat tac chaMsanti bhUtAni mano yad bhAvitaM yathA
tatas tam upavartante guNA rAjasatAmasAH
sAttviko vA yathAyogam AnantaryaphalodayaH
tataH pazyaty asaMbaddhAn vAtapittakaphottarAn
rajastamobhavair bhAvais tad apy Ahur duranvayam
prasannair indriyair yad yat saMkalpayati mAnasam
tat tat svapne 'py uparate manodRSTir nirIkSate
vyApakaM sarvabhUteSu vartate 'pratighaM manaH
manasy antarhitaM dvAraM deham AsthAya mAnasam
yat tat sadasad avyaktaM svapity asmin nidarzanam
sarvabhUtAtmabhUtasthaM tad adhyAtmaguNaM viduH
lipseta manasA yaz ca saMkalpAd aizvaraM guNam
AtmaprabhAvAt taM vidyAt sarvA hy Atmani devatAH
evaM hi tapasA yuktam arkavat tamasaH param
trailokyaprakRtir dehI tapasA taM mahezvaram
tapo hy adhiSThitaM devais tapoghnam asurais tamaH
etad devAsurair guptaM tad Ahur jJAnalakSaNam
sattvaM rajas tamaz ceti devAsuraguNAn viduH
sattvaM devaguNaM vidyAd itarAv Asurau guNau
brahma tatparamaM vedyam amRtaM jyotir akSaram
ye vidur bhAvitAtmAnas te yAnti paramAM gatim
hetumac chakyam AkhyAtum etAvaj jJAnacakSuSA
pratyAhAreNa vA zakyam avyaktaM brahma veditum
gurur uvAca
na sa veda paraM dharmaM yo na veda catuSTayam
vyaktAvyakte ca yat tattvaM saMprAptaM paramarSiNA
vyaktaM mRtyumukhaM vidyAd avyaktam amRtaM padam

12210002c
12210003a
12210003c
12210004a
12210004c
12210005a
12210005c
12210006a
12210006c
12210007a
12210007c
12210008a
12210008c
12210009a
12210009c
12210010a
12210010c
12210011a
12210011c
12210011e
12210012a
12210012c
12210013a
12210013c
12210014a
12210014c
12210015a
12210015c
12210016a
12210016c
12210017a
12210017c
12210018a
12210018c
12210019a
12210019c
12210020a
12210020c
12210021a
12210021c
12210021e
12210022a
12210022c
12210023a
12210023c
12210023e
12210024a
12210024c
12210024e
12210025a
12210025c
12210026a
12210026c
12210027a
12210027c
12210028a
12210028c
12210029a
12210029c
12210030a

pravRttilakSaNaM dharmam RSir nArAyaNo 'bravIt


atraivAvasthitaM sarvaM trailokyaM sacarAcaram
nivRttilakSaNaM dharmam avyaktaM brahma zAzvatam
pravRttilakSaNaM dharmaM prajApatir athAbravIt
pravRttiH punarAvRttir nivRttiH paramA gatiH
tAM gatiM paramAm eti nivRttiparamo muniH
jJAnatattvaparo nityaM zubhAzubhanidarzakaH
tad evam etau vijJeyAv avyaktapuruSAv ubhau
avyaktapuruSAbhyAM tu yat syAd anyan mahattaram
taM vizeSam avekSeta vizeSeNa vicakSaNaH
anAdyantAv ubhAv etAv aliGgau cApy ubhAv api
ubhau nityau sUkSmatarau mahadbhyaz ca mahattarau
sAmAnyam etad ubhayor evaM hy anyad vizeSaNam
prakRtyA sargadharmiNyA tathA trividhasattvayA
viparItam ato vidyAt kSetrajJasya ca lakSaNam
prakRtez ca vikArANAM draSTAram aguNAnvitam
agrAhyau puruSAv etAv aliGgatvAd asaMhitau
saMyogalakSaNotpattiH karmajA gRhyate yayA
karaNaiH karmanirvRttaiH kartA yad yad viceSTate
kIrtyate zabdasaMjJAbhiH ko 'ham eSo 'py asAv iti
uSNISavAn yathA vastrais tribhir bhavati saMvRtaH
saMvRto 'yaM tathA dehI sattvarAjasatAmasaiH
tasmAc catuSTayaM vedyam etair hetubhir Acitam
yathAsaMjJo hy ayaM samyag antakAle na muhyati
zriyaM divyAm abhiprepsur brahma vAGmanasA zuciH
zArIrair niyamair ugraiz caren niSkalmaSaM tapaH
trailokyaM tapasA vyAptam antarbhUtena bhAsvatA
sUryaz ca candramAz caiva bhAsatas tapasA divi
pratApas tapaso jJAnaM loke saMzabditaM tapaH
rajastamoghnaM yat karma tapasas tat svalakSaNam
brahmacaryam ahiMsA ca zArIraM tapa ucyate
vAGmanoniyamaH sAmyaM mAnasaM tapa ucyate
vidhijJebhyo dvijAtibhyo grAhyam annaM viziSyate
AhAraniyamenAsya pApmA nazyati rAjasaH
vaimanasyaM ca viSaye yAnty asya karaNAni ca
tasmAt tanmAtram AdadyAd yAvad atra prayojanam
antakAle vayotkarSAc chanaiH kuryAd anAturaH
evaM yuktena manasA jJAnaM tad upapadyate
rajasA cApy ayaM dehI dehavAJ zabdavac caret
kAryair avyAhatamatir vairAgyAt prakRtau sthitaH
A dehAd apramAdAc ca dehAntAd vipramucyate
hetuyuktaH sadotsargo bhUtAnAM pralayas tathA
parapratyayasarge tu niyataM nAtivartate
bhavAntaprabhavaprajJA Asate ye viparyayam
dhRtyA dehAn dhArayanto buddhisaMkSiptamAnasAH
sthAnebhyo dhvaMsamAnAz ca sUkSmatvAt tAn upAsate
yathAgamaM ca tat sarvaM buddhyA tan naiva budhyate
dehAntaM kaz cid anvAste bhAvitAtmA nirAzrayaH
yukto dhAraNayA kaz cit sattAM ke cid upAsate
abhyasyanti paraM devaM vidyutsaMzabditAkSaram
antakAle hy upAsannAs tapasA dagdhakilbiSAH
sarva ete mahAtmAno gacchanti paramAM gatim
sUkSmaM vizeSaNaM teSAm avekSec chAstracakSuSA
dehaM tu paramaM vidyAd vimuktam aparigraham
antarikSAd anyataraM dhAraNAsaktamAnasam
martyalokAd vimucyante vidyAsaMyuktamAnasAH
brahmabhUtA virajasas tato yAnti parAM gatim
kaSAyavarjitaM jJAnaM yeSAm utpadyate 'calam
te yAnti paramA&l lokAn vizudhyanto yathAbalam
bhagavantam ajaM divyaM viSNum avyaktasaMjJitam

12210030c
12210031a
12210031c
12210032a
12210032c
12210033a
12210033c
12210034a
12210034c
12210035a
12210035c
12210036a
12210036c
12211001
12211001a
12211001c
12211002
12211002a
12211002c
12211003a
12211003c
12211004a
12211004c
12211005a
12211005c
12211006a
12211006c
12211007a
12211007c
12211008a
12211008c
12211009a
12211009c
12211010a
12211010c
12211011a
12211011c
12211012a
12211012c
12211013a
12211013c
12211014a
12211014c
12211015a
12211015c
12211016a
12211016c
12211017a
12211017c
12211018a
12211018c
12211019a
12211019c
12211020a
12211020c
12211021a
12211021c
12211022a
12211022c
12211023a

bhAvena yAnti zuddhA ye jJAnatRptA nirAziSaH


jJAtvAtmasthaM hariM caiva nivartante na te 'vyayAH
prApya tat paramaM sthAnaM modante 'kSaram avyayam
etAvad etad vijJAnam etad asti ca nAsti ca
tRSNAbaddhaM jagat sarvaM cakravat parivartate
bisatantur yathaivAyam antaHsthaH sarvato bise
tRSNAtantur anAdyantas tathA dehagataH sadA
sUcyA sUtraM yathA vastre saMsArayati vAyakaH
tadvat saMsArasUtraM hi tRSNAsUcyA nibadhyate
vikAraM prakRtiM caiva puruSaM ca sanAtanam
yo yathAvad vijAnAti sa vitRSNo vimucyate
prakAzaM bhagavAn etad RSir nArAyaNo 'mRtam
bhUtAnAm anukampArthaM jagAda jagato hitam
yudhiSThira uvAca
kena vRttena vRttajJo janako mithilAdhipaH
jagAma mokSaM dharmajJo bhogAn utsRjya mAnuSAn
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
yena vRttena vRttajJaH sa jagAma mahat sukham
janako janadevas tu mithilAyAM janAdhipaH
aurdhvadehikadharmANAm AsId yukto vicintane
tasya sma zatam AcAryA vasanti satataM gRhe
darzayantaH pRthag dharmAn nAnApASaNDavAdinaH
sa teSAM pretyabhAve ca pretyajAtau vinizcaye
AgamasthaH sa bhUyiSTham Atmatattve na tuSyati
tatra paJcazikho nAma kApileyo mahAmuniH
paridhAvan mahIM kRtsnAM jagAma mithilAm api
sarvasaMnyAsadharmANAM tattvajJAnavinizcaye
suparyavasitArthaz ca nirdvaMdvo naSTasaMzayaH
RSINAm Ahur ekaM yaM kAmAd avasitaM nRSu
zAzvataM sukham atyantam anvicchan sa sudurlabham
yam AhuH kapilaM sAMkhyAH paramarSiM prajApatim
sa manye tena rUpeNa vismApayati hi svayam
AsureH prathamaM ziSyaM yam Ahuz cirajIvinam
paJcasrotasi yaH satram Aste varSasahasrikam
taM samAsInam Agamya maNDalaM kApilaM mahat
puruSAvastham avyaktaM paramArthaM nibodhayat
iSTisatreNa saMsiddho bhUyaz ca tapasA muniH
kSetrakSetrajJayor vyaktiM bubudhe devadarzanaH
yat tad ekAkSaraM brahma nAnArUpaM pradRzyate
Asurir maNDale tasmin pratipede tad avyayam
tasya paJcazikhaH ziSyo mAnuSyA payasA bhRtaH
brAhmaNI kapilA nAma kA cid AsIt kuTumbinI
tasyAH putratvam Agamya striyAH sa pibati stanau
tataH sa kApileyatvaM lebhe buddhiM ca naiSThikIm
etan me bhagavAn Aha kApileyAya saMbhavam
tasya tat kApileyatvaM sarvavittvam anuttamam
sAmAnyaM kapilo jJAtvA dharmajJAnAm anuttamam
upetya zatam AcAryAn mohayAm Asa hetubhiH
janakas tv abhisaMraktaH kApileyAnudarzanAt
utsRjya zatam AcAryAn pRSThato 'nujagAma tam
tasmai paramakalyAya praNatAya ca dharmataH
abravIt paramaM mokSaM yat tat sAMkhyaM vidhIyate
jAtinirvedam uktvA hi karmanirvedam abravIt
karmanirvedam uktvA ca sarvanirvedam abravIt
yadarthaM karmasaMsargaH karmaNAM ca phalodayaH
tad anAzvAsikaM moghaM vinAzi calam adhruvam
dRzyamAne vinAze ca pratyakSe lokasAkSike
AgamAt param astIti bruvann api parAjitaH
anAtmA hy Atmano mRtyuH klezo mRtyur jarAmayaH

12211023c
12211024a
12211024c
12211025a
12211025c
12211026a
12211026c
12211027a
12211027c
12211028a
12211028c
12211029a
12211029c
12211030a
12211030c
12211031a
12211031c
12211032a
12211032c
12211033a
12211033c
12211034a
12211034c
12211035a
12211035c
12211036a
12211036c
12211037a
12211037c
12211038a
12211038c
12211039a
12211039c
12211040a
12211040c
12211041a
12211041c
12211042a
12211042c
12211043a
12211043c
12211044a
12211044c
12211045a
12211045c
12211046a
12211046c
12211047a
12211047c
12211048a
12211048c
12212001
12212001a
12212001c
12212002a
12212002c
12212003a
12212003c
12212004a
12212004c

AtmAnaM manyate mohAt tad asamyak paraM matam


atha ced evam apy asti yal loke nopapadyate
ajaro 'yam amRtyuz ca rAjAsau manyate tathA
asti nAstIti cApy etat tasminn asati lakSaNe
kim adhiSThAya tad brUyAl lokayAtrAvinizcayam
pratyakSaM hy etayor mUlaM kRtAntaitihyayor api
pratyakSo hy Agamo 'bhinnaH kRtAnto vA na kiM cana
yatra tatrAnumAne 'sti kRtaM bhAvayate 'pi vA
anyo jIvaH zarIrasya nAstikAnAM mate smRtaH
reto vaTakaNIkAyAM ghRtapAkAdhivAsanam
jAtismRtir ayaskAntaH sUryakAnto 'mbubhakSaNam
pretya bhUtAtyayaz caiva devatAbhyupayAcanam
mRte karmanivRttiz ca pramANam iti nizcayaH
na tv ete hetavaH santi ye ke cin mUrtisaMsthitAH
amartyasya hi martyena sAmAnyaM nopapadyate
avidyAkarmaceSTAnAM ke cid AhuH punarbhavam
kAraNaM lobhamohau tu doSANAM ca niSevaNam
avidyAM kSetram Ahur hi karma bIjaM tathA kRtam
tRSNAsaMjananaM sneha eSa teSAM punarbhavaH
tasmin vyUDhe ca dagdhe ca citte maraNadharmiNi
anyo 'nyAj jAyate dehas tam AhuH sattvasaMkSayam
yadA sa rUpataz cAnyo jAtitaH zrutito 'rthataH
katham asmin sa ity eva saMbandhaH syAd asaMhitaH
evaM sati ca kA prItir dAnavidyAtapobalaiH
yad anyAcaritaM karma sarvam anyaH prapadyate
yadA hy ayam ihaivAnyaiH prAkRtair duHkhito bhavet
sukhitair duHkhitair vApi dRzyo 'py asya vinirNayaH
tathA hi musalair hanyuH zarIraM tat punar bhavet
pRthag jJAnaM yad anyac ca yenaitan nopalabhyate
RtuH saMvatsaras tithyaH zItoSNe ca priyApriye
yathAtItAni pazyanti tAdRzaH sattvasaMkSayaH
jarayA hi parItasya mRtyunA vA vinAzinA
durbalaM durbalaM pUrvaM gRhasyeva vinazyati
indriyANi mano vAyuH zoNitaM mAMsam asthi ca
AnupUrvyA vinazyanti svaM dhAtum upayAnti ca
lokayAtrAvidhAnaM ca dAnadharmaphalAgamaH
yadarthaM vedazabdAz ca vyavahArAz ca laukikAH
iti samyaG manasy ete bahavaH santi hetavaH
etad astIdam astIti na kiM cit pratipadyate
teSAM vimRzatAm evaM tat tat samabhidhAvatAm
kva cin nivizate buddhis tatra jIryati vRkSavat
evam arthair anarthaiz ca duHkhitAH sarvajantavaH
Agamair apakRSyante hastipair hastino yathA
arthAMs tathAtyantasukhAvahAMz ca; lipsanta ete bahavo vizulkAH
mahattaraM duHkham abhiprapannA; hitvAmiSaM mRtyuvazaM prayAnti
vinAzino hy adhruvajIvitasya; kiM bandhubhir mitraparigrahaiz ca
vihAya yo gacchati sarvam eva; kSaNena gatvA na nivartate ca
bhUvyomatoyAnalavAyavo hi; sadA zarIraM paripAlayanti
itIdam AlakSya kuto ratir bhaved; vinAzino hy asya na zarma vidyate
idam anupadhi vAkyam acchalaM; paramanirAmayam AtmasAkSikam
narapatir abhivIkSya vismitaH; punar anuyoktum idaM pracakrame
bhISma uvAca
janako janadevas tu jJApitaH paramarSiNA
punar evAnupapraccha sAMparAye bhavAbhavau
bhagavan yad idaM pretya saMjJA bhavati kasya cit
evaM sati kim ajJAnaM jJAnaM vA kiM kariSyati
sarvam ucchedaniSThaM syAt pazya caitad dvijottama
apramattaH pramatto vA kiM vizeSaM kariSyati
asaMsargo hi bhUteSu saMsargo vA vinAziSu
kasmai kriyeta kalpena nizcayaH ko 'tra tattvataH

12212005a
12212005c
12212006a
12212006c
12212006e
12212007a
12212007c
12212008a
12212008c
12212008e
12212009a
12212009c
12212010a
12212010c
12212011a
12212011c
12212012a
12212012c
12212013a
12212013c
12212014a
12212014c
12212015a
12212015c
12212016a
12212016c
12212017a
12212017c
12212018a
12212018c
12212019a
12212019c
12212020a
12212020c
12212021a
12212021c
12212022a
12212022c
12212023a
12212023c
12212024a
12212024c
12212025a
12212025c
12212026a
12212026c
12212027a
12212027c
12212028a
12212028c
12212029a
12212029c
12212030a
12212030c
12212031a
12212031c
12212032a
12212032c
12212033a
12212033c

tamasA hi praticchannaM vibhrAntam iva cAturam


punaH prazamayan vAkyaiH kaviH paJcazikho 'bravIt
ucchedaniSThA nehAsti bhAvaniSThA na vidyate
ayaM hy api samAhAraH zarIrendriyacetasAm
vartate pRthag anyonyam apy apAzritya karmasu
dhAtavaH paJcazAkho 'yaM khaM vAyur jyotir ambu bhUH
te svabhAvena tiSThanti viyujyante svabhAvataH
AkAzaM vAyur USmA ca sneho yac cApi pArthivam
eSa paJcasamAhAraH zarIram iti naikadhA
jJAnam USmA ca vAyuz ca trividhaH karmasaMgrahaH
indriyANIndriyArthAz ca svabhAvaz cetanA manaH
prANApAnau vikAraz ca dhAtavaz cAtra niHsRtAH
zravaNaM sparzanaM jihvA dRSTir nAsA tathaiva ca
indriyANIti paJcaite cittapUrvaMgamA guNAH
tatra vijJAnasaMyuktA trividhA vedanA dhruvA
sukhaduHkheti yAm Ahur aduHkhety asukheti ca
zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhaz ca mUrty atha
ete hy AmaraNAt paJca SaDguNA jJAnasiddhaye
teSu karmanisargaz ca sarvatattvArthanizcayaH
tam AhuH paramaM zukraM buddhir ity avyayaM mahat
imaM guNasamAhAram AtmabhAvena pazyataH
asamyag darzanair duHkham anantaM nopazAmyati
anAtmeti ca yad dRSTaM tenAhaM na mamety api
vartate kim adhiSThAnA prasaktA duHkhasaMtatiH
tatra samyaG mano nAma tyAgazAstram anuttamam
zRNu yat tava mokSAya bhASyamANaM bhaviSyati
tyAga eva hi sarveSAm uktAnAm api karmaNAm
nityaM mithyAvinItAnAM klezo duHkhAvaho mataH
dravyatyAge tu karmANi bhogatyAge vratAny api
sukhatyAge tapoyogaH sarvatyAge samApanA
tasya mArgo 'yam advaidhaH sarvatyAgasya darzitaH
viprahANAya duHkhasya durgatir hy anyathA bhavet
paJca jJAnendriyANy uktvA manaHSaSThAni cetasi
manaHSaSThAni vakSyAmi paJca karmendriyANi tu
hastau karmendriyaM jJeyam atha pAdau gatIndriyam
prajanAnandayoH zepho visarge pAyur indriyam
vAk tu zabdavizeSArthaM gatiM paJcAnvitAM viduH
evam ekAdazaitAni buddhyA tv avasRjen manaH
karNau zabdaz ca cittaM ca trayaH zravaNasaMgrahe
tathA sparze tathA rUpe tathaiva rasagandhayoH
evaM paJcatrikA hy ete guNAs tad upalabdhaye
yena yas trividho bhAvaH paryAyAt samupasthitaH
sAttviko rAjasaz caiva tAmasaz caiva te trayaH
trividhA vedanA yeSu prasUtA sarvasAdhanA
praharSaH prItir AnandaH sukhaM saMzAntacittatA
akutaz cit kutaz cid vA cittataH sAttviko guNaH
atuSTiH paritApaz ca zoko lobhas tathAkSamA
liGgAni rajasas tAni dRzyante hetvahetutaH
avivekas tathA mohaH pramAdaH svapnatandritA
kathaM cid api vartante vividhAs tAmasA guNAH
tatra yat prItisaMyuktaM kAye manasi vA bhavet
vartate sAttviko bhAva ity apekSeta tat tathA
yat tu saMtApasaMyuktam aprItikaram AtmanaH
pravRttaM raja ity eva tatas tad abhicintayet
atha yan mohasaMyuktaM kAye manasi vA bhavet
apratarkyam avijJeyaM tamas tad upadhArayet
tad dhi zrotrAzrayaM bhUtaM zabdaH zrotraM samAzritaH
nobhayaM zabdavijJAne vijJAnasyetarasya vA
evaM tvak cakSuSI jihvA nAsikA caiva paJcamI
sparze rUpe rase gandhe tAni ceto manaz ca tat

12212034a
12212034c
12212035a
12212035c
12212036a
12212036c
12212037a
12212037c
12212038a
12212038c
12212039a
12212039c
12212040a
12212040c
12212041a
12212041c
12212042a
12212042c
12212043a
12212043c
12212044a
12212044c
12212045a
12212045c
12212045e
12212046a
12212046c
12212047a
12212047c
12212048a
12212048c
12212049a
12212049c
12212050a
12212050c
aH
12212051a
12212051c
12212052a
12212052c
12213001
12213001a
12213001c
12213002
12213002a
12213002c
12213003a
12213003c
12213004a
12213004c
12213005a
12213005c
12213006a
12213006c
12213007a
12213007c
12213008a
12213008c
12213009a
12213009c

svakarmayugapadbhAvo dazasv eteSu tiSThati


cittam ekAdazaM viddhi buddhir dvAdazamI bhavet
teSAm ayugapadbhAve ucchedo nAsti tAmasaH
Asthito yugapadbhAve vyavahAraH sa laukikaH
indriyANy avasRjyApi dRSTvA pUrvaM zrutAgamam
cintayan nAnuparyeti tribhir evAnvito guNaiH
yat tamopahataM cittam Azu saMcAram adhruvam
karoty uparamaM kAle tad Ahus tAmasaM sukham
yad yad AgamasaMyuktaM na kRtsnam upazAmyati
atha tatrApy upAdatte tamo vyaktam ivAnRtam
evam eSa prasaMkhyAtaH svakarmapratyayI guNaH
kathaM cid vartate samyak keSAM cid vA na vartate
evam AhuH samAhAraM kSetram adhyAtmacintakAH
sthito manasi yo bhAvaH sa vai kSetrajJa ucyate
evaM sati ka ucchedaH zAzvato vA kathaM bhavet
svabhAvAd vartamAneSu sarvabhUteSu hetutaH
yathArNavagatA nadyo vyaktIr jahati nAma ca
na ca svatAM niyacchanti tAdRzaH sattvasaMkSayaH
evaM sati kutaH saMjJA pretyabhAve punar bhavet
pratisaMmizrite jIve gRhyamANe ca madhyataH
imAM tu yo veda vimokSabuddhim; AtmAnam anvicchati cApramattaH
na lipyate karmaphalair aniSTaiH; patraM bisasyeva jalena siktam
dRDhaiz ca pAzair bahubhir vimuktaH; prajAnimittair api daivataiz ca
yadA hy asau sukhaduHkhe jahAti; muktas tadAgryAM gatim ety aliGgaH
zrutipramANAgamamaGgalaiz ca; zete jarAmRtyubhayAd atItaH
kSINe ca puNye vigate ca pApe; tatonimitte ca phale vinaSTe
alepam AkAzam aliGgam evam; AsthAya pazyanti mahad dhy asaktAH
yathorNanAbhiH parivartamAnas; tantukSaye tiSThati pAtyamAnaH
tathA vimuktaH prajahAti duHkhaM; vidhvaMsate loSTa ivAdrim arcchan
yathA ruruH zRGgam atho purANaM; hitvA tvacaM vApy urago yathAvat
vihAya gacchaty anavekSamANas; tathA vimukto vijahAti duHkham
drumaM yathA vApy udake patantam; utsRjya pakSI prapataty asaktaH
tathA hy asau sukhaduHkhe vihAya; muktaH parArdhyAM gatim ety aliGgaH
api ca bhavati maithilena gItaM; nagaram upAhitam agninAbhivIkSya
na khalu mama tuSo 'pi dahyate 'tra; svayam idam Aha kila sma bhUmipAl
idam amRtapadaM videharAjaH; svayam iha paJcazikhena bhASyamANaH
nikhilam abhisamIkSya nizcitArthaM; paramasukhI vijahAra vItazokaH
imaM hi yaH paThati vimokSanizcayaM; na hIyate satatam avekSate tathA
upadravAn nAnubhavaty aduHkhitaH; pramucyate kapilam ivaitya maithilaH
yudhiSThira uvAca
kiM kurvan sukham Apnoti kiM kurvan duHkham Apnute
kiM kurvan nirbhayo loke siddhaz carati bhArata
bhISma uvAca
damam eva prazaMsanti vRddhAH zrutisamAdhayaH
sarveSAm eva varNAnAM brAhmaNasya vizeSataH
nAdAntasya kriyAsiddhir yathAvad upalabhyate
kriyA tapaz ca vedAz ca dame sarvaM pratiSThitam
damas tejo vardhayati pavitraM dama ucyate
vipApmA nirbhayo dAntaH puruSo vindate mahat
sukhaM dAntaH prasvapiti sukhaM ca pratibudhyate
sukhaM loke viparyeti manaz cAsya prasIdati
tejo damena dhriyate na tat tIkSNo 'dhigacchati
amitrAMz ca bahUn nityaM pRthagAtmani pazyati
kravyAdbhya iva bhUtAnAm adAntebhyaH sadA bhayam
teSAM vipratiSedhArthaM rAjA sRSTaH svayaMbhuvA
AzrameSu ca sarveSu dama eva viziSyate
yac ca teSu phalaM dharme bhUyo dAnte tad ucyate
teSAM liGgAni vakSyAmi yeSAM samudayo damaH
akArpaNyam asaMrambhaH saMtoSaH zraddadhAnatA

12213010a
12213010c
12213011a
12213011c
12213012a
12213012c
12213012e
12213013a
12213013c
12213014a
12213014c
12213015a
12213015c
12213016a
12213016c
12213017a
12213017c
12213018a
12213018c
12213018e
12214001
12214001a
12214001c
12214002
12214002a
12214002c
12214003
12214003a
12214003c
12214004
12214004a
12214004c
12214004e
12214005a
12214005c
12214006a
12214006c
12214007a
12214007c
12214008
12214008a
12214008c
12214009
12214009a
12214009c
12214010a
12214010c
12214011a
12214011c
12214012a
12214012c
12214013a
12214013c
12214014a
12214014c
12214015a
12214015c
12214016a
12214016c
12215001

akrodha ArjavaM nityaM nAtivAdo na mAnitA


gurupUjAnasUyA ca dayA bhUteSv apaizunam
janavAdamRSAvAdastutinindAvivarjanam
sAdhukAmaz cAspRhayann AyAti pratyayaM nRSu
avairakRt sUpacAraH samo nindAprazaMsayoH
suvRttaH zIlasaMpannaH prasannAtmAtmavAn budhaH
prApya loke ca satkAraM svargaM vai pretya gacchati
sarvabhUtahite yukto na smayAd dveSTi vai janam
mahAhrada ivAkSobhya prajJAtRptaH prasIdati
abhayaM sarvabhUtebhyaH sarveSAm abhayaM yataH
namasyaH sarvabhUtAnAM dAnto bhavati jJAnavAn
na hRSyati mahaty arthe vyasane ca na zocati
sa vai parimitaprajJaH sa dAnto dvija ucyate
karmabhiH zrutasaMpannaH sadbhir AcaritaiH zubhaiH
sadaiva damasaMyuktas tasya bhuGkte mahat phalam
anasUyA kSamA zAntiH saMtoSaH priyavAditA
satyaM dAnam anAyAso naiSa mArgo durAtmanAm
kAmakrodhau vaze kRtvA brahmacArI jitendriyaH
vikramya ghore tapasi brAhmaNaH saMzitavrataH
kAlAkAGkSI carel lokAn nirapAya ivAtmavAn
yudhiSThira uvAca
dvijAtayo vratopetA yad idaM bhuJjate haviH
annaM brAhmaNakAmAya katham etat pitAmaha
bhISma uvAca
avedoktavratopetA bhuJjAnAH kAryakAriNaH
vedokteSu ca bhuJjAnA vrataluptA yudhiSThira
yudhiSThira uvAca
yad idaM tapa ity Ahur upavAsaM pRthagjanAH
etat tapo mahArAja utAho kiM tapo bhavet
bhISma uvAca
mAsapakSopavAsena manyante yat tapo janAH
AtmatantropaghAtaH sa na tapas tat satAM matam
tyAgaz ca sannatiz caiva ziSyate tapa uttamam
sadopavAsI ca bhaved brahmacArI sadaiva ca
muniz ca syAt sadA vipro daivataM ca sadA bhajet
kuTumbiko dharmakAmaH sadAsvapnaz ca bhArata
amAMsAzI sadA ca syAt pavitraM ca sadA japet
amRtAzI sadA ca syAn na ca syAd viSabhojanaH
vighasAzI sadA ca syAt sadA caivAtithipriyaH
yudhiSThira uvAca
kathaM sadopavAsI syAd brahmacArI kathaM bhavet
vighasAzI kathaM ca syAt sadA caivAtithipriyaH
bhISma uvAca
antarA prAtarAzaM ca sAyamAzaM tathaiva ca
sadopavAsI ca bhaved yo na bhuGkte kathaM cana
bhAryAM gacchan brahmacArI Rtau bhavati brAhmaNaH
RtavAdI sadA ca syAj jJAnanityaz ca yo naraH
abhakSayan vRthAmAMsam amAMsAzI bhavaty uta
dAnanityaH pavitraz ca asvapnaz ca divAsvapan
bhRtyAtithiSu yo bhuGkte bhuktavatsu sadA sa ha
amRtaM sakalaM bhuGkta iti viddhi yudhiSThira
abhuktavatsu nAznAnaH satataM yas tu vai dvijaH
abhojanena tenAsya jitaH svargo bhavaty uta
devatAbhyaH pitRbhyaz ca bhRtyebhyo 'tithibhiH saha
avaziSTaM tu yo 'znAti tam Ahur vighasAzinam
teSAM lokA hy aparyantAH sadane brahmaNA saha
upasthitAz cApsarobhiH pariyAnti divaukasaH
devatAbhiz ca ye sArdhaM pitRbhiz copabhuJjate
ramante putrapautraiz ca teSAM gatir anuttamA
yudhiSThira uvAca

12215001a
12215001c
12215002a
12215002c
12215003
12215003a
12215003c
12215004a
12215004c
12215005a
12215005c
12215006a
12215006c
12215007a
12215007c
12215008a
12215008c
12215009a
12215009c
12215010a
12215010c
12215011a
12215011c
12215012a
12215012c
12215013a
12215013c
12215014a
12215014c
12215015a
12215015c
12215016a
12215016c
12215017a
12215017c
12215018a
12215018c
12215019a
12215019c
12215020a
12215020c
12215021a
12215021c
12215022a
12215022c
12215023a
12215023c
12215024a
12215024c
12215025a
12215025c
12215026a
12215026c
12215027a
12215027c
12215028a
12215028c
12215029a
12215029c
12215030a

yad idaM karma loke 'smiJ zubhaM vA yadi vAzubham


puruSaM yojayaty eva phalayogena bhArata
kartA svit tasya puruSa utAho neti saMzayaH
etad icchAmi tattvena tvattaH zrotuM pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
prahrAdasya ca saMvAdam indrasya ca yudhiSThira
asaktaM dhUtapApmAnaM kule jAtaM bahuzrutam
astambham anahaMkAraM sattvasthaM samaye ratam
tulyanindAstutiM dAntaM zUnyAgAranivezanam
carAcarANAM bhUtAnAM viditaprabhavApyayam
akrudhyantam ahRSyantam apriyeSu priyeSu ca
kAJcane vAtha loSTe vA ubhayoH samadarzanam
AtmaniHzreyasajJAne dhIraM nizcitanizcayam
parAvarajJaM bhUtAnAM sarvajJaM samadarzanam
zakraH prahrAdam AsInam ekAnte saMyatendriyam
bubhutsamAnas tat prajJAm abhigamyedam abravIt
yaiH kaiz cit saMmato loke guNaiH syAt puruSo nRSu
bhavaty anapagAn sarvAMs tAn guNA&l lakSayAmahe
atha te lakSyate buddhiH samA bAlajanair iha
AtmAnaM manyamAnaH saJ zreyaH kim iha manyase
baddhaH pAzaiz cyutaH sthAnAd dviSatAM vazam AgataH
zriyA vihInaH prahrAda zocitavye na zocasi
prajJAlAbhAt tu daiteya utAho dhRtimattayA
prahrAda svastharUpo 'si pazyan vyasanam AtmanaH
iti saMcoditas tena dhIro nizcitanizcayaH
uvAca zlakSNayA vAcA svAM prajJAm anuvarNayan
pravRttiM ca nivRttiM ca bhUtAnAM yo na budhyate
tasya stambho bhaved bAlyAn nAsti stambho 'nupazyataH
svabhAvAt saMpravartante nivartante tathaiva ca
sarve bhAvAs tathAbhAvAH puruSArtho na vidyate
puruSArthasya cAbhAve nAsti kaz cit svakArakaH
svayaM tu kurvatas tasya jAtu mAno bhaved iha
yas tu kartAram AtmAnaM manyate sAdhvasAdhunoH
tasya doSavatI prajJA svamUrtyajJeti me matiH
yadi syAt puruSaH kartA zakrAtmazreyase dhruvam
ArambhAs tasya sidhyeran na ca jAtu parAbhavet
aniSTasya hi nirvRttir anivRttiH priyasya ca
lakSyate yatamAnAnAM puruSArthas tataH kutaH
aniSTasyAbhinirvRttim iSTasaMvRttim eva ca
aprayatnena pazyAmaH keSAM cit tat svabhAvataH
pratirUpadharAH ke cid dRzyante buddhisattamAH
virUpebhyo 'lpabuddhibhyo lipsamAnA dhanAgamam
svabhAvapreritAH sarve nivizante guNA yadA
zubhAzubhAs tadA tatra tasya kiM mAnakAraNam
svabhAvAd eva tat sarvam iti me nizcitA matiH
AtmapratiSThitA prajJA mama nAsti tato 'nyathA
karmajaM tv iha manye 'haM phalayogaM zubhAzubham
karmaNAM viSayaM kRtsnam ahaM vakSyAmi tac chRNu
yathA vedayate kaz cid odanaM vAyaso vadan
evaM sarvANi karmANi svabhAvasyaiva lakSaNam
vikArAn eva yo veda na veda prakRtiM parAm
tasya stambho bhaved bAlyAn nAsti stambho 'nupazyataH
svabhAvabhAvino bhAvAn sarvAn eveha nizcaye
budhyamAnasya darpo vA mAno vA kiM kariSyati
veda dharmavidhiM kRtsnaM bhUtAnAM cApy anityatAm
tasmAc chakra na zocAmi sarvaM hy evedam antavat
nirmamo nirahaMkAro nirIho muktabandhanaH
svastho 'vyapetaH pazyAmi bhUtAnAM prabhavApyayau
kRtaprajJasya dAntasya vitRSNasya nirAziSaH

12215030c
12215031a
12215031c
12215032a
12215032c
12215033
12215033a
12215033c
12215034
12215034a
12215034c
12215035a
12215035c
12215036
12215036a
12215036c
12215037a
12215037c
12216001
12216001a
12216001c
12216002
12216002a
12216002c
12216003a
12216003c
12216004a
12216004c
12216005a
12216005c
12216005e
12216006a
12216006c
12216006e
12216007
12216007a
12216007c
12216008a
12216008c
12216009
12216009a
12216009c
12216010
12216010a
12216010c
12216011
12216011a
12216011c
12216012a
12216012c
12216013
12216013a
12216013c
12216014a
12216014c
12216015a
12216015c
12216016a
12216016c
12216016e

nAyAso vidyate zakra pazyato lokavidyayA


prakRtau ca vikAre ca na me prItir na ca dviSe
dveSTAraM na ca pazyAmi yo mamAdya mamAyate
nordhvaM nAvAG na tiryak ca na kva cic chakra kAmaye
na vijJAne na vijJeye nAjJAne zarma vidyate
zakra uvAca
yenaiSA labhyate prajJA yena zAntir avApyate
prabrUhi tam upAyaM me samyak prahrAda pRcchate
prahrAda uvAca
ArjavenApramAdena prasAdenAtmavattayA
vRddhazuzrUSayA zakra puruSo labhate mahat
svabhAvAl labhate prajJAM zAntim eti svabhAvataH
svabhAvAd eva tat sarvaM yat kiM cid anupazyasi
bhISma uvAca
ity ukto daityapatinA zakro vismayam Agamat
prItimAMz ca tadA rAjaMs tad vAkyaM pratyapUjayat
sa tadAbhyarcya daityendraM trailokyapatir IzvaraH
asurendram upAmantrya jagAma svaM nivezanam
yudhiSThira uvAca
yayA buddhyA mahIpAlo bhraSTazrIr vicaren mahIm
kAladaNDaviniSpiSTas tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
vAsavasya ca saMvAdaM baler vairocanasya ca
pitAmaham upAgatya praNipatya kRtAJjaliH
sarvAn evAsurAJ jitvA baliM papraccha vAsavaH
yasya sma dadato vittaM na kadA cana hIyate
taM baliM nAdhigacchAmi brahmann AcakSva me balim
sa eva hy astam ayate sa sma vidyotate dizaH
sa varSati sma varSANi yathAkAlam atandritaH
taM baliM nAdhigacchAmi brahmann AcakSva me balim
sa vAyur varuNaz caiva sa raviH sa ca candramAH
so 'gnis tapati bhUtAni pRthivI ca bhavaty uta
taM baliM nAdhigacchAmi brahmann AcakSva me balim
brahmovAca
naitat te sAdhu maghavan yad etad anupRcchasi
pRSTas tu nAnRtaM brUyAt tasmAd vakSyAmi te balim
uSTreSu yadi vA goSu khareSv azveSu vA punaH
variSTho bhavitA jantuH zUnyAgAre zacIpate
zakra uvAca
yadi sma balinA brahmaJ zUnyAgAre sameyivAn
hanyAm enaM na vA hanyAM tad brahmann anuzAdhi mAm
brahmovAca
mA sma zakra baliM hiMsIr na balir vadham arhati
nyAyAMs tu zakra praSTavyas tvayA vAsava kAmyayA
bhISma uvAca
evam ukto bhagavatA mahendraH pRthivIM tadA
cacArairAvataskandham adhiruhya zriyA vRtaH
tato dadarza sa baliM kharaveSeNa saMvRtam
yathAkhyAtaM bhagavatA zUnyAgArakRtAlayam
zakra uvAca
kharayonim anuprAptas tuSabhakSo 'si dAnava
iyaM te yonir adhamA zocasy Aho na zocasi
adRSTaM bata pazyAmi dviSatAM vazam Agatam
zriyA vihInaM mitraiz ca bhraSTavIryaparAkramam
yat tad yAnasahasreNa jJAtibhiH parivAritaH
lokAn pratApayan sarvAn yAsy asmAn avitarkayan
tvanmukhAz caiva daiteyA vyatiSThaMs tava zAsane
akRSTapacyA pRthivI tavaizvarye babhUva ha
idaM ca te 'dya vyasanaM zocasy Aho na zocasi

12216017a
12216017c
12216018a
12216018c
12216019a
12216019c
12216020a
12216020c
12216021a
12216021c
12216022a
12216022c
12216023a
12216023c
12216024
12216024a
12216024c
12216025a
12216025c
12216026a
12216026c
12216027a
12216027c
12216028a
12216028c
12217001
12217001a
12217001c
12217002a
12217002c
12217003a
12217003c
12217004a
12217004c
12217005
12217005a
12217005c
12217006a
12217006c
12217007a
12217007c
12217008a
12217008c
12217009a
12217009c
12217010a
12217010c
12217011a
12217011c
12217012a
12217012c
12217013a
12217013c
12217014a
12217014c
12217015a
12217015c
12217016a
12217016c
12217017a

yadAtiSThaH samudrasya pUrvakUle vilelihan


jJAtibhyo vibhajan vittaM tadAsIt te manaH katham
yat te sahasrasamitA nanRtur devayoSitaH
bahUni varSapUgAni vihAre dIpyataH zriyA
sarvAH puSkaramAlinyaH sarvAH kAJcanasaprabhAH
katham adya tadA caiva manas te dAnavezvara
chatraM tavAsIt sumahat sauvarNaM maNibhUSitam
nanRtur yatra gandharvAH SaTsahasrANi saptadhA
yUpas tavAsIt sumahAn yajataH sarvakAJcanaH
yatrAdadaH sahasrANAm ayutAni gavAM daza
yadA tu pRthivIM sarvAM yajamAno 'nuparyayAH
zamyAkSepeNa vidhinA tadAsIt kiM nu te hRdi
na te pazyAmi bhRGgAraM na chatraM vyajanaM na ca
brahmadattAM ca te mAlAM na pazyAmy asurAdhipa
balir uvAca
na tvaM pazyasi bhRGgAraM na chatraM vyajanaM na ca
brahmadattAM ca me mAlAM na tvaM drakSyasi vAsava
guhAyAM nihitAni tvaM mama ratnAni pRcchasi
yadA me bhavitA kAlas tadA tvaM tAni drakSyasi
na tv etad anurUpaM te yazaso vA kulasya vA
samRddhArtho 'samRddhArthaM yan mAM katthitum icchasi
na hi duHkheSu zocanti na prahRSyanti carddhiSu
kRtaprajJA jJAnatRptAH kSAntAH santo manISiNaH
tvaM tu prAkRtayA buddhyA puraMdara vikatthase
yadAham iva bhAvI tvaM tadA naivaM vadiSyasi
bhISma uvAca
punar eva tu taM zakraH prahasann idam abravIt
niHzvasantaM yathA nAgaM pravyAhArAya bhArata
yat tad yAnasahasreNa jJAtibhiH parivAritaH
lokAn pratApayan sarvAn yAsy asmAn avitarkayan
dRSTvA sukRpaNAM cemAm avasthAm Atmano bale
jJAtimitraparityaktaH zocasy Aho na zocasi
prItiM prApyAtulAM pUrvaM lokAMz cAtmavaze sthitAn
vinipAtam imaM cAdya zocasy Aho na zocasi
balir uvAca
anityam upalakSyedaM kAlaparyAyam AtmanaH
tasmAc chakra na zocAmi sarvaM hy evedam antavat
antavanta ime dehA bhUtAnAm amarAdhipa
tena zakra na zocAmi nAparAdhAd idaM mama
jIvitaM ca zarIraM ca pretya vai saha jAyate
ubhe saha vivardhete ubhe saha vinazyataH
tad IdRzam idaM bhAvam avazaH prApya kevalam
yady evam abhijAnAmi kA vyathA me vijAnataH
bhUtAnAM nidhanaM niSThA srotasAm iva sAgaraH
naitat samyag vijAnanto narA muhyanti vajrabhRt
ye tv evaM nAbhijAnanti rajomohaparAyaNAH
te kRcchraM prApya sIdanti buddhir yeSAM praNazyati
buddhilAbhe hi puruSaH sarvaM nudati kilbiSam
vipApmA labhate sattvaM sattvasthaH saMprasIdati
tatas tu ye nivartante jAyante vA punaH punaH
kRpaNAH paritapyante te 'narthaiH paricoditAH
arthasiddhim anarthaM ca jIvitaM maraNaM tathA
sukhaduHkhaphalaM caiva na dveSmi na ca kAmaye
hataM hanti hato hy eva yo naro hanti kaM cana
ubhau tau na vijAnIto yaz ca hanti hataz ca yaH
hatvA jitvA ca maghavan yaH kaz cit puruSAyate
akartA hy eva bhavati kartA tv eva karoti tat
ko hi lokasya kurute vinAzaprabhavAv ubhau
kRtaM hi tat kRtenaiva kartA tasyApi cAparaH
pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam

12217017c
12217018a
12217018c
12217019a
12217019c
12217020a
12217020c
12217021a
12217021c
12217022a
12217022c
12217023a
12217023c
12217024a
12217024c
12217025a
12217025c
12217026a
12217026c
12217027a
12217027c
12217028a
12217028c
12217029a
12217029c
12217030a
12217030c
12217031a
12217031c
12217032a
12217032c
12217033a
12217033c
12217034a
12217034c
12217035a
12217035c
12217036a
12217036c
12217037a
12217037c
12217038a
12217038c
12217039a
12217039c
12217040a
12217040c
12217041a
12217041c
12217042a
12217042c
12217043a
12217043c
12217044a
12217044c
12217045a
12217045c
12217046a
12217046c
12217047a

etadyonIni bhUtAni tatra kA paridevanA


mahAvidyo 'lpavidyaz ca balavAn durbalaz ca yaH
darzanIyo virUpaz ca subhago durbhagaz ca yaH
sarvaM kAlaH samAdatte gambhIraH svena tejasA
tasmin kAlavazaM prApte kA vyathA me vijAnataH
dagdham evAnudahati hatam evAnuhanti ca
nazyate naSTam evAgre labdhavyaM labhate naraH
nAsya dvIpaH kutaH pAraM nAvAraH saMpradRzyate
nAntam asya prapazyAmi vidher divyasya cintayan
yadi me pazyataH kAlo bhUtAni na vinAzayet
syAn me harSaz ca darpaz ca krodhaz caiva zacIpate
tuSabhakSaM tu mAM jJAtvA praviviktajane gRhe
bibhrataM gArdabhaM rUpam Adizya parigarhase
icchann ahaM vikuryAM hi rUpANi bahudhAtmanaH
vibhISaNAni yAnIkSya palAyethAs tvam eva me
kAlaH sarvaM samAdatte kAlaH sarvaM prayacchati
kAlena vidhRtaM sarvaM mA kRthAH zakra pauruSam
purA sarvaM pravyathate mayi kruddhe puraMdara
avaimi tv asya lokasya dharmaM zakra sanAtanam
tvam apy evam apekSasva mAtmanA vismayaM gamaH
prabhavaz ca prabhAvaz ca nAtmasaMsthaH kadA cana
kaumAram eva te cittaM tathaivAdya yathA purA
samavekSasva maghavan buddhiM vindasva naiSThikIm
devA manuSyAH pitaro gandharvoragarAkSasAH
Asan sarve mama vaze tat sarvaM vettha vAsava
namas tasyai dize 'py astu yasyAM vairocano baliH
iti mAm abhyapadyanta buddhimAtsaryamohitAH
nAhaM tad anuzocAmi nAtmabhraMzaM zacIpate
evaM me nizcitA buddhiH zAstus tiSThAmy ahaM vaze
dRzyate hi kule jAto darzanIyaH pratApavAn
duHkhaM jIvan sahAmAtyo bhavitavyaM hi tat tathA
dauSkuleyas tathA mUDho durjAtaH zakra dRzyate
sukhaM jIvan sahAmAtyo bhavitavyaM hi tat tathA
kalyANI rUpasaMpannA durbhagA zakra dRzyate
alakSaNA virUpA ca subhagA zakra dRzyate
naitad asmatkRtaM zakra naitac chakra tvayA kRtam
yat tvam evaMgato vajrin yad vApy evaMgatA vayam
na karma tava nAnyeSAM kuto mama zatakrato
Rddhir vApy atha vA narddhiH paryAyakRtam eva tat
pazyAmi tvA virAjantaM devarAjam avasthitam
zrImantaM dyutimantaM ca garjantaM ca mamopari
etac caivaM na cet kAlo mAm Akramya sthito bhavet
pAtayeyam ahaM tvAdya savajram api muSTinA
na tu vikramakAlo 'yaM kSamAkAlo 'yam AgataH
kAlaH sthApayate sarvaM kAlaH pacati vai tathA
mAM ced abhyAgataH kAlo dAnavezvaram Urjitam
garjantaM pratapantaM ca kam anyaM nAgamiSyati
dvAdazAnAM hi bhavatAm AdityAnAM mahAtmanAm
tejAMsy ekena sarveSAM devarAja hRtAni me
aham evodvahAmy Apo visRjAmi ca vAsava
tapAmi caiva trailokyaM vidyotAmy aham eva ca
saMrakSAmi vilumpAmi dadAmy aham athAdade
saMyacchAmi niyacchAmi lokeSu prabhur IzvaraH
tad adya vinivRttaM me prabhutvam amarAdhipa
kAlasainyAvagADhasya sarvaM na pratibhAti me
nAhaM kartA na caiva tvaM nAnyaH kartA zacIpate
paryAyeNa hi bhujyante lokAH zakra yadRcchayA
mAsArdhamAsavezmAnam ahorAtrAbhisaMvRtam
RtudvAraM varSamukham Ahur vedavido janAH
AhuH sarvam idaM cintyaM janAH ke cin manISayA

12217047c
12217048a
12217048c
12217049a
12217049c
12217050a
12217050c
12217051a
12217051c
12217051e
12217052a
12217052c
12217053a
12217053c
12217053e
12217054a
12217054c
12217055a
12217055c
12217056a
12217056c
12217057a
12217057c
12217058a
12217058c
12217059a
12217059c
12218001
12218001a
12218001c
12218002a
12218002c
12218003a
12218003c
12218004
12218004a
12218004c
12218005
12218005a
12218005c
12218006a
12218006c
12218007
12218007a
12218007c
12218008a
12218008c
12218009
12218009a
12218009c
12218010
12218010a
12218010c
12218011
12218011a
12218011c
12218012
12218012a
12218012c
12218013a

asyAH paJcaiva cintAyAH paryeSyAmi ca paJcadhA


gambhIraM gahanaM brahma mahat toyArNavaM yathA
anAdinidhanaM cAhur akSaraM param eva ca
sattveSu liGgam Avezya naliGgam api tat svayam
manyante dhruvam evainaM ye narAs tattvadarzinaH
bhUtAnAM tu viparyAsaM manyate gatavAn iti
na hy etAvad bhaved gamyaM na yasmAt prakRteH paraH
gatiM hi sarvabhUtAnAm agatvA kva gamiSyasi
yo dhAvatA na hAtavyas tiSThann api na hIyate
tam indriyANi sarvANi nAnupazyanti paJcadhA
Ahuz cainaM ke cid agniM ke cid AhuH prajApatim
RtumAsArdhamAsAMz ca divasAMs tu kSaNAMs tathA
pUrvAhNam aparAhNaM ca madhyAhnam api cApare
muhUrtam api caivAhur ekaM santam anekadhA
taM kAlam avajAnIhi yasya sarvam idaM vaze
bahUnIndrasahasrANi samatItAni vAsava
balavIryopapannAni yathaiva tvaM zacIpate
tvAm apy atibalaM zakraM devarAjaM balotkaTam
prApte kAle mahAvIryaH kAlaH saMzamayiSyati
ya idaM sarvam Adatte tasmAc chakra sthiro bhava
mayA tvayA ca pUrvaiz ca na sa zakyo 'tivartitum
yAm etAM prApya jAnISe rAjazriyam anuttamAm
sthitA mayIti tan mithyA naiSA hy ekatra tiSThati
sthitA hIndrasahasreSu tvad viziSTatameSv iyam
mAM ca lolA parityajya tvAm agAd vibudhAdhipa
maivaM zakra punaH kArSIH zAnto bhavitum arhasi
tvAm apy evaMgataM tyaktvA kSipram anyaM gamiSyati
bhISma uvAca
zatakratur athApazyad baler dIptAM mahAtmanaH
svarUpiNIM zarIrAd dhi tadA niSkrAmatIM zriyam
tAM dIptAM prabhayA dRSTvA bhagavAn pAkazAsanaH
vismayotphullanayano baliM papraccha vAsavaH
bale keyam apakrAntA rocamAnA zikhaNDinI
tvattaH sthitA sakeyUrA dIpyamAnA svatejasA
balir uvAca
na hImAm AsurIM vedmi na daivIM na ca mAnuSIm
tvam evainAM pRccha mA vA yatheSTaM kuru vAsava
zakra uvAca
kA tvaM baler apakrAntA rocamAnA zikhaNDinI
ajAnato mamAcakSva nAmadheyaM zucismite
kA tvaM tiSThasi mAyeva dIpyamAnA svatejasA
hitvA daityezvaraM subhru tan mamAcakSva tattvataH
zrIr uvAca
na mA virocano veda na mA vairocano baliH
Ahur mAM duHsahety evaM vidhitseti ca mAM viduH
bhUtir lakSmIti mAm AhuH zrIr ity evaM ca vAsava
tvaM mAM zakra na jAnISe sarve devA na mAM viduH
zakra uvAca
kim idaM tvaM mama kRte utAho balinaH kRte
duHsahe vijahAsy enaM cirasaMvAsinI satI
zrIr uvAca
na dhAtA na vidhAtA mAM vidadhAti kathaM cana
kAlas tu zakra paryAyAn mainaM zakrAvamanyathAH
zakra uvAca
kathaM tvayA balis tyaktaH kimarthaM vA zikhaNDini
kathaM ca mAM na jahyAs tvaM tan me brUhi zucismite
zrIr uvAca
satye sthitAsmi dAne ca vrate tapasi caiva hi
parAkrame ca dharme ca parAcInas tato baliH
brahmaNyo 'yaM sadA bhUtvA satyavAdI jitendriyaH

12218013c
12218014a
12218014c
12218015a
12218015c
12218016
12218016a
12218016c
12218017
12218017a
12218017c
12218018
12218018a
12218018c
12218019
12218019a
12218019c
12218020
12218020a
12218020c
12218021a
12218021c
12218022
12218022a
12218022c
12218023
12218023a
12218023c
12218024
12218024a
12218024c
12218025
12218025a
12218025c
12218026
12218026a
12218026c
12218027
12218027a
12218027c
12218028
12218028a
12218028c
12218029
12218029a
12218029c
12218030
12218030a
12218030c
12218031a
12218031c
12218031e
12218032a
12218032c
12218033
12218033a
12218033c
12218034a
12218034c
12218035a

abhyasUyad brAhmaNAn vai ucchiSTaz cAspRzad ghRtam


yajJazIlaH purA bhUtvA mAm eva yajatety ayam
provAca lokAn mUDhAtmA kAlenopanipIDitaH
apAkRtA tataH zakra tvayi vatsyAmi vAsava
apramattena dhAryAsmi tapasA vikrameNa ca
zakra uvAca
asti devamanuSyeSu sarvabhUteSu vA pumAn
yas tvAm eko viSahituM zaknuyAt kamalAlaye
zrIr uvAca
naiva devo na gandharvo nAsuro na ca rAkSasaH
yo mAm eko viSahituM zaktaH kaz cit puraMdara
zakra uvAca
tiSThethA mayi nityaM tvaM yathA tad brUhi me zubhe
tat kariSyAmi te vAkyam RtaM tvaM vaktum arhasi
zrIr uvAca
sthAsyAmi nityaM devendra yathA tvayi nibodha tat
vidhinA vedadRSTena caturdhA vibhajasva mAm
zakra uvAca
ahaM vai tvA nidhAsyAmi yathAzakti yathAbalam
na tu me 'tikramaH syAd vai sadA lakSmi tavAntike
bhUmir eva manuSyeSu dhAraNI bhUtabhAvinI
sA te pAdaM titikSeta samarthA hIti me matiH
zrIr uvAca
eSa me nihitaH pAdo yo 'yaM bhUmau pratiSThitaH
dvitIyaM zakra pAdaM me tasmAt sunihitaM kuru
zakra uvAca
Apa eva manuSyeSu dravantyaH paricArikAH
tAs te pAdaM titikSantAm alam Apas titikSitum
zrIr uvAca
eSa me nihitaH pAdo yo 'yam apsu pratiSThitaH
tRtIyaM zakra pAdaM me tasmAt sunihitaM kuru
zakra uvAca
yasmin devAz ca yajJAz ca yasmin vedAH pratiSThitAH
tRtIyaM pAdam agnis te sudhRtaM dhArayiSyati
zrIr uvAca
eSa me nihitaH pAdo yo 'yam agnau pratiSThitaH
caturthaM zakra pAdaM me tasmAt sunihitaM kuru
zakra uvAca
ye vai santo manuSyeSu brahmaNyAH satyavAdinaH
te te pAdaM titikSantAm alaM santas titikSitum
zrIr uvAca
eSa me nihitaH pAdo yo 'yaM satsu pratiSThitaH
evaM vinihitAM zakra bhUteSu paridhatsva mAm
zakra uvAca
bhUtAnAm iha vai yas tvA mayA vinihitAM satIm
upahanyAt sa me dviSyAt tathA zRNvantu me vacaH
bhISma uvAca
tatas tyaktaH zriyA rAjA daityAnAM balir abravIt
yAvat purastAt pratapet tAvad vai dakSiNAM dizam
pazcimAM tAvad evApi tathodIcIM divAkaraH
tathA madhyaMdine sUryo astam eti yadA tadA
punar devAsuraM yuddhaM bhAvi jetAsmi vas tadA
sarvA&l lokAn yadAditya ekasthas tApayiSyati
tadA devAsure yuddhe jetAhaM tvAM zatakrato
zakra uvAca
brahmaNAsmi samAdiSTo na hantavyo bhavAn iti
tena te 'haM bale vajraM na vimuJcAmi mUrdhani
yatheSTaM gaccha daityendra svasti te 'stu mahAsura
Adityo nAvatapitA kadA cin madhyataH sthitaH
sthApito hy asya samayaH pUrvam eva svayaMbhuvA

12218035c
12218036a
12218036c
12218037
12218037a
12218037c
12218038a
12218038c
12219001
12219001a
12219001c
12219002a
12219002c
12219003a
12219003c
12219004
12219004a
12219004c
12219005a
12219005c
12219006a
12219006c
12219007a
12219007c
12219008a
12219008c
12219009a
12219009c
12219010a
12219010c
12219011a
12219011c
12219012a
12219012c
12219013a
12219013c
12219014a
12219014c
12219015a
12219015c
12219016a
12219016c
araH
12219017a
12219017c
12219018a
12219018c
12219019a
12219019c
ddhaH
12219020a
12219020c
12219021a
12219021c
12219022a
12219022c
12219023a
12219023c
12220001
12220001a

ajasraM pariyAty eSa satyenAvatapan prajAH


ayanaM tasya SaNmAsA uttaraM dakSiNaM tathA
yena saMyAti lokeSu zItoSNe visRjan raviH
bhISma uvAca
evam uktas tu daityendro balir indreNa bhArata
jagAma dakSiNAm AzAm udIcIM tu puraMdaraH
ity etad balinA gItam anahaMkArasaMjJitam
vAkyaM zrutvA sahasrAkSaH kham evAruruhe tadA
bhISma uvAca
atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam
zatakratoz ca saMvAdaM namucez ca yudhiSThira
zriyA vihInam AsInam akSobhyam iva sAgaram
bhavAbhavajJaM bhUtAnAm ity uvAca puraMdaraH
baddhaH pAzaiz cyutaH sthAnAd dviSatAM vazam AgataH
zriyA vihIno namuce zocasy Aho na zocasi
namucir uvAca
anavApyaM ca zokena zarIraM copatapyate
amitrAz ca prahRSyanti nAsti zoke sahAyatA
tasmAc chakra na zocAmi sarvaM hy evedam antavat
saMtApAd bhrazyate rUpaM dharmaz caiva surezvara
vinIya khalu tad duHkham AgataM vaimanasyajam
dhyAtavyaM manasA hRdyaM kalyANaM saMvijAnatA
yathA yathA hi puruSaH kalyANe kurute manaH
tadaivAsya prasIdanti sarvArthA nAtra saMzayaH
ekaH zAstA na dvitIyo 'sti zAstA; garbhe zayAnaM puruSaM zAsti zAstA
tenAnuziSTaH pravaNAd ivodakaM; yathA niyukto 'smi tathA vahAmi
bhAvAbhAvAv abhijAnan garIyo; jAnAmi zreyo na tu tat karomi
AzAH suzarmyAH suhRdAM sukurvan; yathA niyukto 'smi tathA vahAmi
yathA yathAsya prAptavyaM prApnoty eva tathA tathA
bhavitavyaM yathA yac ca bhavaty eva tathA tathA
yatra yatraiva saMyuGkte dhAtA garbhaM punaH punaH
tatra tatraiva vasati na yatra svayam icchati
bhAvo yo 'yam anuprApto bhavitavyam idaM mama
iti yasya sadA bhAvo na sa muhyet kadA cana
paryAyair hanyamAnAnAm abhiyoktA na vidyate
duHkham etat tu yad dveSTA kartAham iti manyate
RSIMz ca devAMz ca mahAsurAMz ca; traividyavRddhAMz ca vane munIMz ca
kAn nApado nopanamanti loke; parAvarajJAs tu na saMbhramanti
na paNDitaH krudhyati nApi sajjate; na cApi saMsIdati na prahRSyati
na cArthakRcchravyasaneSu zocati; sthitaH prakRtyA himavAn ivAcalaH
yam arthasiddhiH paramA na harSayet; tathaiva kAle vyasanaM na mohayet
sukhaM ca duHkhaM ca tathaiva madhyamaM; niSevate yaH sa dhuraMdharo n
yAM yAm avasthAM puruSo 'dhigacchet; tasyAM rametAparitapyamAnaH
evaM pravRddhaM praNuden manojaM; saMtApam AyAsakaraM zarIrAt
tat sadaH sa pariSatsabhAsadaH; prApya yo na kurute sabhAbhayam
dharmatattvam avagAhya buddhimAn; yo 'bhyupaiti sa pumAn dhuraMdharaH
prAjJasya karmANi duranvayAni; na vai prAjJo muhyati mohakAle
sthAnAc cyutaz cen na mumoha gautamas; tAvat kRcchrAm ApadaM prApya vR
na mantrabalavIryeNa prajJayA pauruSeNa vA
alabhyaM labhate martyas tatra kA paridevanA
yad evam anujAtasya dhAtAro vidadhuH purA
tad evAnubhaviSyAmi kiM me mRtyuH kariSyati
labdhavyAny eva labhate gantavyAny eva gacchati
prAptavyAny eva prApnoti duHkhAni ca sukhAni ca
etad viditvA kArtsnyena yo na muhyati mAnavaH
kuzalaH sukhaduHkheSu sa vai sarvadhanezvaraH
yudhiSThira uvAca
magnasya vyasane kRcchre kiM zreyaH puruSasya hi

12220001c
12220002a
12220002c
12220003
12220003a
12220003c
12220004a
12220004c
12220005a
12220005c
12220006a
12220006c
12220007a
12220007c
12220008a
12220008c
12220009a
12220009c
12220010a
12220010c
12220011a
12220011c
12220012a
12220012c
12220013a
12220013c
12220014a
12220014c
12220015a
12220015c
12220016a
12220016c
12220017a
12220017c
12220018a
12220018c
12220019a
12220019c
12220020a
12220020c
12220021a
12220021c
12220022a
12220022c
12220023a
12220023c
12220024a
12220024c
12220025a
12220025c
12220026a
12220026c
12220027a
12220027c
12220028a
12220028c
12220029a
12220029c
12220030a
12220030c

bandhunAze mahIpAla rAjyanAze 'pi vA punaH


tvaM hi naH paramo vaktA loke 'smin bharatarSabha
etad bhavantaM pRcchAmi tan me vaktum ihArhasi
bhISma uvAca
putradAraiH sukhaiz caiva viyuktasya dhanena ca
magnasya vyasane kRcchre dhRtiH zreyaskarI nRpa
dhairyeNa yuktasya sataH zarIraM na vizIryate
ArogyAc ca zarIrasya sa punar vindate zriyam
yasya rAjJo narAs tAta sAttvikIM vRttim AsthitAH
tasya sthairyaM ca dhairyaM ca vyavasAyaz ca karmasu
atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam
balivAsavasaMvAdaM punar eva yudhiSThira
vRtte devAsure yuddhe daityadAnavasaMkSaye
viSNukrAnteSu lokeSu devarAje zatakratau
ijyamAneSu deveSu cAturvarNye vyavasthite
samRdhyamAne trailokye prItiyukte svayaMbhuvi
rudrair vasubhir Adityair azvibhyAm api carSibhiH
gandharvair bhujagendraiz ca siddhaiz cAnyair vRtaH prabhuH
caturdantaM sudAntaM ca vAraNendraM zriyA vRtam
AruhyairAvataM zakras trailokyam anusaMyayau
sa kadA cit samudrAnte kasmiMz cid girigahvare
baliM vairocaniM vajrI dadarzopasasarpa ca
tam airAvatamUrdhasthaM prekSya devagaNair vRtam
surendram indraM daityendro na zuzoca na vivyathe
dRSTvA tam avikArasthaM tiSThantaM nirbhayaM balim
adhirUDho dvipazreSTham ity uvAca zatakratuH
daitya na vyathase zauryAd atha vA vRddhasevayA
tapasA bhAvitatvAd vA sarvathaitat suduSkaram
zatrubhir vazam AnIto hInaH sthAnAd anuttamAt
vairocane kim Azritya zocitavye na zocasi
zraiSThyaM prApya svajAtInAM bhuktvA bhogAn anuttamAn
hRtasvabalarAjyas tvaM brUhi kasmAn na zocasi
Izvaro hi purA bhUtvA pitRpaitAmahe pade
tat tvam adya hRtaM dRSTvA sapatnaiH kiM na zocasi
baddhaz ca vAruNaiH pAzair vajreNa ca samAhataH
hRtadAro hRtadhano brUhi kasmAn na zocasi
bhraSTazrIr vibhavabhraSTo yan na zocasi duSkaram
trailokyarAjyanAze hi ko 'nyo jIvitum utsahet
etac cAnyac ca paruSaM bruvantaM paribhUya tam
zrutvA sukham asaMbhrAnto balir vairocano 'bravIt
nigRhIte mayi bhRzaM zakra kiM katthitena te
vajram udyamya tiSThantaM pazyAmi tvAM puraMdara
azaktaH pUrvam AsIs tvaM kathaM cic chaktatAM gataH
kas tvad anya imA vAcaH sukrUrA vaktum arhati
yas tu zatror vazasthasya zakto 'pi kurute dayAm
hastaprAptasya vIrasya taM caiva puruSaM viduH
anizcayo hi yuddheSu dvayor vivadamAnayoH
ekaH prApnoti vijayam ekaz caiva parAbhavam
mA ca te bhUt svabhAvo 'yaM mayA daivatapuMgava
IzvaraH sarvabhUtAnAM vikrameNa jito balAt
naitad asmatkRtaM zakra naitac chakra tvayA kRtam
yat tvam evaMgato vajrin yad vApy evaMgatA vayam
aham AsaM yathAdya tvaM bhavitA tvaM yathA vayam
mAvamaMsthA mayA karma duSkRtaM kRtam ity uta
sukhaduHkhe hi puruSaH paryAyeNAdhigacchati
paryAyeNAsi zakratvaM prAptaH zakra na karmaNA
kAlaH kAle nayati mAM tvAM ca kAlo nayaty ayam
tenAhaM tvaM yathA nAdya tvaM cApi na yathA vayam
na mAtRpitRzuzrUSA na ca daivatapUjanam
nAnyo guNasamAcAraH puruSasya sukhAvahaH

12220031a
12220031c
12220032a
12220032c
12220033a
12220033c
12220034a
12220034c
12220035a
12220035c
12220036a
12220036c
12220037a
12220037c
12220038a
12220038c
12220039a
12220039c
12220040a
12220040c
12220041a
12220041c
12220042a
12220042c
12220043a
12220043c
12220044a
12220044c
12220045a
12220045c
12220046a
12220046c
12220047a
12220047c
12220048a
12220048c
12220049a
12220049c
12220050a
12220050c
12220051a
12220051c
12220052a
12220052c
12220053a
12220053c
12220054a
12220054c
12220055a
12220055c
12220056a
12220056c
12220057a
12220057c
12220058a
12220058c
12220059a
12220059c
12220060a
12220060c

na vidyA na tapo dAnaM na mitrANi na bAndhavAH


zaknuvanti paritrAtuM naraM kAlena pIDitam
nAgAminam anarthaM hi pratighAtazatair api
zaknuvanti prativyoDhum Rte buddhibalAn narAH
paryAyair hanyamAnAnAM paritrAtA na vidyate
idaM tu duHkhaM yac chakra kartAham iti manyate
yadi kartA bhavet kartA na kriyeta kadA cana
yasmAt tu kriyate kartA tasmAt kartApy anIzvaraH
kAlena tvAham ajayaM kAlenAhaM jitas tvayA
gantA gatimatAM kAlaH kAlaH kalayati prajAH
indra prAkRtayA buddhyA pralapan nAvabudhyase
ke cit tvAM bahu manyante zraiSThyaM prAptaM svakarmaNA
katham asmadvidho nAma jAna&l lokapravRttayaH
kAlenAbhyAhataH zocen muhyed vApy arthasaMbhrame
nityaM kAlaparItasya mama vA madvidhasya vA
buddhir vyasanam AsAdya bhinnA naur iva sIdati
ahaM ca tvaM ca ye cAnye bhaviSyanti surAdhipAH
te sarve zakra yAsyanti mArgam indrazatair gatam
tvAm apy evaM sudurdharSaM jvalantaM parayA zriyA
kAle pariNate kAlaH kAlayiSyati mAm iva
bahUnIndrasahasrANi daiteyAnAM yuge yuge
abhyatItAni kAlena kAlo hi duratikramaH
idaM tu labdhvA tvaM sthAnam AtmAnaM bahu manyase
sarvabhUtabhavaM devaM brahmANam iva zAzvatam
na cedam acalaM sthAnam anantaM vApi kasya cit
tvaM tu bAlizayA buddhyA mamedam iti manyase
avizvAsye vizvasiSi manyase cAdhruvaM dhruvam
mameyam iti mohAt tvaM rAjazriyam abhIpsasi
neyaM tava na cAsmAkaM na cAnyeSAM sthirA matA
atikramya bahUn anyAMs tvayi tAvad iyaM sthitA
kaM cit kAlam iyaM sthitvA tvayi vAsava caJcalA
gaur nipAnam ivotsRjya punar anyaM gamiSyati
rAjalokA hy atikrAntA yAn na saMkhyAtum utsahe
tvatto bahutarAz cAnye bhaviSyanti puraMdara
savRkSauSadhiratneyaM sasaritparvatAkarA
tAn idAnIM na pazyAmi yair bhukteyaM purA mahI
pRthur ailo mayo bhaumo narakaH zambaras tathA
azvagrIvaH pulomA ca svarbhAnur amitadhvajaH
prahrAdo namucir dakSo vipracittir virocanaH
hrIniSedhaH suhotraz ca bhUrihA puSpavAn vRSaH
satyeSur RSabho rAhuH kapilAzvo virUpakaH
bANaH kArtasvaro vahnir vizvadaMSTro 'tha nairRtaH
ritthAhutthau vIratAmrau varAhAzvo ruciH prabhuH
vizvajit pratizauriz ca vRSANDo viSkaro madhuH
hiraNyakazipuz caiva kaiTabhaz caiva dAnavaH
daityAz ca kAlakhaJjAz ca sarve te nairRtaiH saha
ete cAnye ca bahavaH pUrve pUrvatarAz ca ye
daityendrA dAnavendrAz ca yAMz cAnyAn anuzuzruma
bahavaH pUrvadaityendrAH saMtyajya pRthivIM gatAH
kAlenAbhyAhatAH sarve kAlo hi balavattaraH
sarvaiH kratuzatair iSTaM na tvam ekaH zatakratuH
sarve dharmaparAz cAsan sarve satatasatriNaH
antarikSacarAH sarve sarve 'bhimukhayodhinaH
sarve saMhananopetAH sarve parighabAhavaH
sarve mAyAzatadharAH sarve te kAmacAriNaH
sarve samaram AsAdya na zrUyante parAjitAH
sarve satyavrataparAH sarve kAmavihAriNaH
sarve vedavrataparAH sarve cAsan bahuzrutAH
sarve saMhatam aizvaryam IzvarAH pratipedire
na caizvaryamadas teSAM bhUtapUrvo mahAtmanAm

12220061a
12220061c
12220062a
12220062c
12220063a
12220063c
12220064a
12220064c
12220065a
12220065c
12220066a
12220066c
12220067a
12220067c
12220068a
12220068c
12220069a
12220069c
12220070a
12220070c
12220071a
12220071c
12220072a
12220072c
12220073a
12220073c
12220074a
12220074c
12220075a
12220075c
12220076a
12220076c
12220077a
12220077c
12220078a
12220078c
12220079a
12220079c
12220080a
12220080c
12220081a
12220081c
12220082a
12220082c
12220083a
12220083c
12220084a
12220084c
12220085a
12220085c
12220086a
12220086c
12220087a
12220087c
12220088a
12220088c
12220089a
12220089c
12220090a
12220090c

sarve yathArthadAtAraH sarve vigatamatsarAH


sarve sarveSu bhUteSu yathAvat pratipedire
sarve dAkSAyaNIputrAH prAjApatyA mahAbalAH
jvalantaH pratapantaz ca kAlena pratisaMhRtAH
tvaM caivemAM yadA bhuktvA pRthivIM tyakSyase punaH
na zakSyasi tadA zakra niyantuM zokam AtmanaH
muJcecchAM kAmabhogeSu muJcemaM zrIbhavaM madam
evaM svarAjyanAze tvaM zokaM saMprasahiSyasi
zokakAle zuco mA tvaM harSakAle ca mA hRSaH
atItAnAgate hitvA pratyutpannena vartaya
mAM ced abhyAgataH kAlaH sadAyuktam atandritam
kSamasva nacirAd indra tvAm apy upagamiSyati
trAsayann iva devendra vAgbhis takSasi mAm iha
saMyate mayi nUnaM tvam AtmAnaM bahu manyase
kAlaH prathamam AyAn mAM pazcAt tvAm anudhAvati
tena garjasi devendra pUrvaM kAlahate mayi
ko hi sthAtum alaM loke kruddhasya mama saMyuge
kAlas tu balavAn prAptas tena tiSThasi vAsava
yat tad varSasahasrAntaM pUrNaM bhavitum arhati
yathA me sarvagAtrANi nasvasthAni hataujasaH
aham aindrac cyutaH sthAnAt tvam indraH prakRto divi
sucitre jIvaloke 'sminn upAsyaH kAlaparyayAt
kiM hi kRtvA tvam indro 'dya kiM hi kRtvA cyutA vayam
kAlaH kartA vikartA ca sarvam anyad akAraNam
nAzaM vinAzam aizvaryaM sukhaduHkhe bhavAbhavau
vidvAn prApyaivam atyarthaM na prahRSyen na ca vyathet
tvam eva hIndra vetthAsmAn vedAhaM tvAM ca vAsava
vikatthase mAM kiM baddhaM kAlena nirapatrapa
tvam eva hi purA vettha yat tadA pauruSaM mama
samareSu ca vikrAntaM paryAptaM tan nidarzanam
AdityAz caiva rudrAz ca sAdhyAz ca vasubhiH saha
mayA vinirjitAH sarve marutaz ca zacIpate
tvam eva zakra jAnAsi devAsurasamAgame
sametA vibudhA bhagnAs tarasA samare mayA
parvatAz cAsakRt kSiptAH savanAH savanaukasaH
saTaGkazikharA ghorAH samare mUrdhni te mayA
kiM nu zakyaM mayA kartuM yat kAlo duratikramaH
na hi tvAM notsahe hantuM savajram api muSTinA
na tu vikramakAlo 'yaM kSamAkAlo 'yam AgataH
tena tvA marSaye zakra durmarSaNataras tvayA
tvaM mA pariNate kAle parItaM kAlavahninA
niyataM kAlapAzena baddhaM zakra vikatthase
ayaM sa puruSaH zyAmo lokasya duratikramaH
baddhvA tiSThati mAM raudraH pazuM razanayA yathA
lAbhAlAbhau sukhaM duHkhaM kAmakrodhau bhavAbhavau
vadho bandhaH pramokSaz ca sarvaM kAlena labhyate
nAhaM kartA na kartA tvaM kartA yas tu sadA prabhuH
so 'yaM pacati kAlo mAM vRkSe phalam ivAgatam
yAny eva puruSaH kurvan sukhaiH kAlena yujyate
punas tAny eva kurvANo duHkhaiH kAlena yujyate
na ca kAlena kAlajJaH spRSTaH zocitum arhati
tena zakra na zocAmi nAsti zoke sahAyatA
yadA hi zocatAM zoko vyasanaM nApakarSati
sAmarthyaM zocato nAsti nAdya zocAmy ahaM tataH
evam uktaH sahasrAkSo bhagavAn pAkazAsanaH
pratisaMhRtya saMrambham ity uvAca zatakratuH
savajram udyataM bAhuM dRSTvA pAzAMz ca vAruNAn
kasyeha na vyathed buddhir mRtyor api jighAMsataH
sA te na vyathate buddhir acalA tattvadarzinI
bruvan na vyathase sa tvaM vAkyaM satyaparAkrama

12220091a
12220091c
12220092a
12220092c
12220093a
12220093c
12220094a
12220094c
12220095a
12220095c
12220096a
12220096c
12220097a
12220097c
12220098a
12220098c
12220099a
12220099c
12220100a
12220100c
12220100e
12220101a
12220101c
12220102a
12220102c
12220103a
12220103c
12220104a
12220104c
12220105a
12220105c
12220106a
12220106c
12220107a
12220107c
12220108a
12220108c
12220109a
12220109c
12220110a
12220110c
12220111a
12220111c
12220112a
12220112c
12220113a
12220113c
12220114a
12220114c
12220115a
12220115c
12220116a
12220116c
12220117a
12220117c
12220118a
12220118c
12221001
12221001a
12221001c

ko hi vizvAsam artheSu zarIre vA zarIrabhRt


kartum utsahate loke dRSTvA saMprasthitaM jagat
aham apy evam evainaM lokaM jAnAmy azAzvatam
kAlAgnAv AhitaM ghore guhye satatage 'kSare
na cAtra parihAro 'sti kAlaspRSTasya kasya cit
sUkSmANAM mahatAM caiva bhUtAnAM paripacyatAm
anIzasyApramattasya bhUtAni pacataH sadA
anivRttasya kAlasya kSayaM prApto na mucyate
apramattaH pramatteSu kAlo jAgarti dehiSu
prayatnenApy atikrAnto dRSTapUrvo na kena cit
purANaH zAzvato dharmaH sarvaprANabhRtAM samaH
kAlo na parihAryaz ca na cAsyAsti vyatikramaH
ahorAtrAMz ca mAsAMz ca kSaNAn kASThAH kalA lavAn
saMpiNDayati naH kAlo vRddhiM vArdhuSiko yathA
idam adya kariSyAmi zvaH kartAsmIti vAdinam
kAlo harati saMprApto nadIvega ivoDupam
idAnIM tAvad evAsau mayA dRSTaH kathaM mRtaH
iti kAlena hriyatAM pralApaH zrUyate nRNAm
nazyanty arthAs tathA bhogAH sthAnam aizvaryam eva ca
anityam adhruvaM sarvaM vyavasAyo hi duSkaraH
ucchrAyA vinipAtAntA bhAvo 'bhAvastha eva ca
sA te na vyathate buddhir acalA tattvadarzinI
aham AsaM purA ceti manasApi na budhyase
kAlenAkramya loke 'smin pacyamAne balIyasA
ajyeSTham akaniSThaM ca kSipyamANo na budhyase
IrSyAbhimAnalobheSu kAmakrodhabhayeSu ca
spRhAmohAbhimAneSu lokaH sakto vimuhyati
bhavAMs tu bhAvatattvajJo vidvAJ jJAnataponvitaH
kAlaM pazyati suvyaktaM pANAv AmalakaM yathA
kAlacAritratattvajJaH sarvazAstravizAradaH
vairocane kRtAtmAsi spRhaNIyo vijAnatAm
sarvaloko hy ayaM manye buddhyA parigatas tvayA
viharan sarvatomukto na kva cit pariSajjase
rajaz ca hi tamaz ca tvA spRzato na jitendriyam
niSprItiM naSTasaMtApaM tvam AtmAnam upAsase
suhRdaM sarvabhUtAnAM nirvairaM zAntamAnasam
dRSTvA tvAM mama saMjAtA tvayy anukrozinI matiH
nAham etAdRzaM buddhaM hantum icchAmi bandhane
AnRzaMsyaM paro dharmo anukrozas tathA tvayi
mokSyante vAruNAH pAzAs taveme kAlaparyayAt
prajAnAm apacAreNa svasti te 'stu mahAsura
yadA zvazrUM snuSA vRddhAM paricAreNa yokSyate
putraz ca pitaraM mohAt preSayiSyati karmasu
brAhmaNaiH kArayiSyanti vRSalAH pAdadhAvanam
zUdrAz ca brAhmaNIM bhAryAm upayAsyanti nirbhayAH
viyoniSu ca bIjAni mokSyante puruSA yadA
saMkaraM kAMsyabhANDaiz ca baliM cApi kupAtrakaiH
cAturvarNyaM yadA kRtsnam unmaryAdaM bhaviSyati
ekaikas te tadA pAzaH kramazaH pratimokSyate
asmattas te bhayaM nAsti samayaM pratipAlaya
sukhI bhava nirAbAdhaH svasthacetA nirAmayaH
tam evam uktvA bhagavAJ zatakratuH; pratiprayAto gajarAjavAhanaH
vijitya sarvAn asurAn surAdhipo; nananda harSeNa babhUva caikarAT
maharSayas tuSTuvur aJjasA ca taM; vRSAkapiM sarvacarAcarezvaram
himApaho havyam udAvahaMs tvaraMs; tathAmRtaM cArpitam IzvarAya ha
dvijottamaiH sarvagatair abhiSTuto; vidIptatejA gatamanyur IzvaraH
prazAntacetA muditaH svam AlayaM; triviSTapaM prApya mumoda vAsavaH
yudhiSThira uvAca
pUrvarUpANi me rAjan puruSasya bhaviSyataH
parAbhaviSyataz caiva tvaM me brUhi pitAmaha

12221002
12221002a
12221002c
12221003a
12221003c
12221004a
12221004c
12221005a
12221005c
12221006a
12221006c
12221007a
12221007c
12221008a
12221008c
12221009a
12221009c
12221009e
12221010a
12221010c
12221011a
12221011c
12221012a
12221012c
12221012e
12221013a
12221013c
12221014a
12221014c
12221015a
12221015c
12221016a
12221016c
12221017a
12221017c
12221018a
12221018c
12221019
12221019a
12221019c
12221020a
12221020c
12221021a
12221021c
12221022a
12221022c
12221023a
12221023c
12221024a
12221024c
12221025a
12221025c
12221026a
12221026c
12221027
12221027a
12221027c
12221028
12221028a
12221028c

bhISma uvAca
mana eva manuSyasya pUrvarUpANi zaMsati
bhaviSyataz ca bhadraM te tathaiva nabhaviSyataH
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
zriyA zakrasya saMvAdaM tan nibodha yudhiSThira
mahatas tapaso vyuSTyA pazya&l lokau parAvarau
sAmAnyam RSibhir gatvA brahmalokanivAsibhiH
brahmaivAmitadIptaujAH zAntapApmA mahAtapAH
vicacAra yathAkAmaM triSu lokeSu nAradaH
kadA cit prAtar utthAya pispRkSuH salilaM zuci
dhruvadvArabhavAM gaGgAM jagAmAvatatAra ca
sahasranayanaz cApi vajrI zambarapAkahA
tasyA devarSijuSTAyAs tIram abhyAjagAma ha
tAv Aplutya yatAtmAnau kRtajapyau samAsatuH
nadyAH pulinam AsAdya sUkSmakAJcanavAlukam
puNyakarmabhir AkhyAtA devarSikathitAH kathAH
cakratus tau kathAzIlau zucisaMhRSTamAnasau
pUrvavRttavyapetAni kathayantau samAhitau
atha bhAskaram udyantaM razmijAlapuraskRtam
pUrNamaNDalam Alokya tAv utthAyopatasthatuH
abhitas tUdayantaM tam arkam arkam ivAparam
AkAze dadRze jyotir udyatArciHsamaprabham
tayoH samIpaM saMprAptaM pratyadRzyata bhArata
tat suparNArkacaritam AsthitaM vaiSNavaM padam
bhAbhir apratimaM bhAti trailokyam avabhAsayat
divyAbhirUpazobhAbhir apsarobhiH puraskRtAm
bRhatIm aMzumatprakhyAM bRhadbhAnor ivArciSam
nakSatrakalpAbharaNAM tArAbhaktisamasrajam
zriyaM dadRzatuH padmAM sAkSAt padmatalasthitAm
sAvaruhya vimAnAgrAd aGganAnAm anuttamA
abhyagacchat trilokezaM zakraM carSiM ca nAradam
nAradAnugataH sAkSAn maghavAMs tAm upAgamat
kRtAJjalipuTo devIM nivedyAtmAnam AtmanA
cakre cAnupamAM pUjAM tasyAz cApi sa sarvavit
devarAjaH zriyaM rAjan vAkyaM cedam uvAca ha
kA tvaM kena ca kAryeNa saMprAptA cAruhAsini
kutaz cAgamyate subhru gantavyaM kva ca te zubhe
zrIr uvAca
puNyeSu triSu lokeSu sarve sthAvarajaGgamAH
mamAtmabhAvam icchanto yatante paramAtmanA
sAhaM vai paGkaje jAtA sUryarazmivibodhite
bhUtyarthaM sarvabhUtAnAM padmA zrIH padmamAlinI
ahaM lakSmIr ahaM bhUtiH zrIz cAhaM balasUdana
ahaM zraddhA ca medhA ca sannatir vijitiH sthitiH
ahaM dhRtir ahaM siddhir ahaM tviD bhUtir eva ca
ahaM svAhA svadhA caiva saMstutir niyatiH kRtiH
rAjJAM vijayamAnAnAM senAgreSu dhvajeSu ca
nivAse dharmazIlAnAM viSayeSu pureSu ca
jitakAzini zUre ca saMgrAmeSv anivartini
nivasAmi manuSyendre sadaiva balasUdana
dharmanitye mahAbuddhau brahmaNye satyavAdini
prazrite dAnazIle ca sadaiva nivasAmy aham
asureSv avasaM pUrvaM satyadharmanibandhanA
viparItAMs tu tAn buddhvA tvayi vAsam arocayam
zakra uvAca
kathaMvRtteSu daityeSu tvam avAtsIr varAnane
dRSTvA ca kim ihAgAs tvaM hitvA daiteyadAnavAn
zrIr uvAca
svadharmam anutiSThatsu dhairyAd acaliteSu ca
svargamArgAbhirAmeSu sattveSu niratA hy aham

12221029a
12221029c
12221030a
12221030c
12221031a
12221031c
12221032a
12221032c
12221033a
12221033c
12221034a
12221034c
12221035a
12221035c
12221036a
12221036c
12221037a
12221037c
12221038a
12221038c
12221039a
12221039c
12221040a
12221040c
12221041a
12221041c
12221042a
12221042c
12221043a
12221043c
12221044a
12221044c
12221045a
12221045c
12221046a
12221046c
12221047a
12221047c
12221048a
12221048c
12221049a
12221049c
12221050a
12221050c
12221051a
12221051c
12221052a
12221052c
12221053a
12221053c
12221054a
12221054c
12221055a
12221055c
12221056a
12221056c
12221057a
12221057c
12221058a
12221058c

dAnAdhyayanayajJejyA gurudaivatapUjanam
viprANAm atithInAM ca teSAM nityam avartata
susaMmRSTagRhAz cAsaJ jitastrIkA hutAgnayaH
guruzuzrUSavo dAntA brahmaNyAH satyavAdinaH
zraddadhAnA jitakrodhA dAnazIlAnasUyakAH
bhRtaputrA bhRtAmAtyA bhRtadArA hy anIrSavaH
amarSaNA na cAnyonyaM spRhayanti kadA cana
na ca jAtUpatapyante dhIrAH parasamRddhibhiH
dAtAraH saMgRhItAra AryAH karuNavedinaH
mahAprasAdA Rjavo dRDhabhaktA jitendriyAH
saMtuSTabhRtyasacivAH kRtajJAH priyavAdinaH
yathArthamAnArthakarA hrIniSedhA yatavratAH
nityaM parvasu susnAtAH svanuliptAH svalaMkRtAH
upavAsatapaHzIlAH pratItA brahmavAdinaH
nainAn abhyudiyAt sUryo na cApy Asan pragenizAH
rAtrau dadhi ca saktUMz ca nityam eva vyavarjayan
kAlyaM ghRtaM cAnvavekSan prayatA brahmacAriNaH
maGgalAn api cApazyan brAhmaNAMz cApy apUjayan
sadA hi dadatAM dharmaH sadA cApratigRhNatAm
ardhaM ca rAtryAH svapatAM divA cAsvapatAM tathA
kRpaNAnAthavRddhAnAM durbalAturayoSitAm
dAyaM ca saMvibhAgaM ca nityam evAnumodatAm
viSaNNaM trastam udvignaM bhayArtaM vyAdhipIDitam
hRtasvaM vyasanArtaM ca nityam AzvAsayanti te
dharmam evAnvavartanta na hiMsanti parasparam
anukUlAz ca kAryeSu guruvRddhopasevinaH
pitRdevAtithIMz caiva yathAvat te 'bhyapUjayan
avazeSANi cAznanti nityaM satyataporatAH
naike 'znanti susaMpannaM na gacchanti parastriyam
sarvabhUteSv avartanta yathAtmani dayAM prati
naivAkAze na pazuSu nAyonau na ca parvasu
indriyasya visargaM te 'rocayanta kadA cana
nityaM dAnaM tathA dAkSyam ArjavaM caiva nityadA
utsAhaz cAnahaMkAraH paramaM sauhRdaM kSamA
satyaM dAnaM tapaH zaucaM kAruNyaM vAg aniSThurA
mitreSu cAnabhidrohaH sarvaM teSv abhavat prabho
nidrA tandrIr asaMprItir asUyA cAnavekSitA
aratiz ca viSAdaz ca na spRhA cAvizanta tAn
sAham evaMguNeSv eva dAnaveSv avasaM purA
prajAsargam upAdAya naikaM yugaviparyayam
tataH kAlaviparyAse teSAM guNaviparyayAt
apazyaM vigataM dharmaM kAmakrodhavazAtmanAm
sabhAsadAM te vRddhAnAM satyAH kathayatAM kathAH
prAhasann abhyasUyaMz ca sarvavRddhAn guNAvarAH
yUnaH sahasamAsInAn vRddhAn abhigatAn sataH
nAbhyutthAnAbhivAdAbhyAM yathApUrvam apUjayan
vartayanty eva pitari putrAH prabhavatA ''tmanaH
amitrabhRtyatAM prApya khyApayanto 'napatrapAH
tathA dharmAd apetena karmaNA garhitena ye
mahataH prApnuvanty arthAMs teSv eSAm abhavat spRhA
ucchaiz cApy avadan rAtrau nIcais tatrAgnir ajvalat
putrAH pitqn abhyavadan bhAryAz cAbhyavadan patIn
mAtaraM pitaraM vRddham AcAryam atithiM gurum
guruvan nAbhyanandanta kumArAn nAnvapAlayan
bhikSAM balim adattvA ca svayam annAni bhuJjate
aniSTvA saMvibhajyAtha pitRdevAtithIn gurUn
na zaucam anurudhyanta teSAM sUdajanAs tathA
manasA karmaNA vAcA bhaktam AsId anAvRtam
viprakIrNAni dhAnyAni kAkamUSakabhojanam
apAvRtaM payo 'tiSThad ucchiSTAz cAspRzan ghRtam

12221059a
12221059c
12221060a
12221060c
12221061a
12221061c
12221062a
12221062c
12221063a
12221063c
12221064a
12221064c
12221064e
12221065a
12221065c
12221066a
12221066c
12221067a
12221067c
12221068a
12221068c
12221069a
12221069c
12221070a
12221070c
12221071a
12221071c
12221072a
12221072c
12221073a
12221073c
12221074a
12221074c
12221075a
12221075c
12221076a
12221076c
12221077a
12221077c
12221078a
12221078c
12221079a
12221079c
12221080a
12221080c
12221081a
12221081c
12221082a
12221082c
12221083a
12221083c
12221084
12221084a
12221084c
12221085a
12221085c
12221086a
12221086c
12221087a
12221087c

kuddAlapATIpiTakaM prakIrNaM kAMsyabhAjanam


dravyopakaraNaM sarvaM nAnvavaikSat kuTumbinI
prAkArAgAravidhvaMsAn na sma te pratikurvate
nAdriyante pazUn baddhvA yavasenodakena ca
bAlAnAM prekSamANAnAM svayaM bhakSAn abhakSayan
tathA bhRtyajanaM sarvaM paryaznanti ca dAnavAH
pAyasaM kRsaraM mAMsam apUpAn atha zaSkulIH
apAcayann Atmano 'rthe vRthAmAMsAny abhakSayan
utsUryazAyinaz cAsan sarve cAsan pragenizAH
avartan kalahAz cAtra divArAtraM gRhe gRhe
anAryAz cAryam AsInaM paryupAsan na tatra ha
AzramasthAn vikarmasthAH pradviSanti parasparam
saMkarAz cApy avartanta na ca zaucam avartata
ye ca vedavido viprA vispaSTam anRcaz ca ye
nirantaravizeSAs te bahumAnAvamAnayoH
hAvam AbharaNaM veSaM gatiM sthitim avekSitum
asevanta bhujiSyA vai durjanAcaritaM vidhim
striyaH puruSaveSeNa puMsaH strIveSadhAriNaH
krIDArativihAreSu parAM mudam avApnuvan
prabhavadbhiH purA dAyAn arhebhyaH pratipAditAn
nAbhyavartanta nAstikyAd vartantaH saMbhaveSv api
mitreNAbhyarthitaM mitram arthe saMzayite kva cit
vAlakoTyagramAtreNa svArthenAghnata tad vasu
parasvAdAnarucayo vipaNyavyavahAriNaH
adRzyantAryavarNeSu zUdrAz cApi tapodhanAH
adhIyante 'vratAH ke cid vRthAvratam athApare
azuzrUSur guroH ziSyaH kaz cic chiSyasakho guruH
pitA caiva janitrI ca zrAntau vRttotsavAv iva
aprabhutve sthitau vRddhAv annaM prArthayataH sutAn
tatra vedavidaH prAjJA gAmbhIrye sAgaropamAH
kRSyAdiSv abhavan saktA mUrkhAH zrAddhAny abhuJjata
prAtaH prAtaz ca supraznaM kalpanaM preSaNakriyAH
ziSyAnuprahitAs tasminn akurvan guravaz ca ha
zvazrUzvazurayor agre vadhUH preSyAn azAsata
anvazAsac ca bhartAraM samAhUyAbhijalpatI
prayatnenApi cArakSac cittaM putrasya vai pitA
vyabhajaMz cApi saMrambhAd duHkhavAsaM tathAvasan
agnidAhena corair vA rAjabhir vA hRtaM dhanam
dRSTvA dveSAt prAhasanta suhRtsaMbhAvitA hy api
kRtaghnA nAstikAH pApA gurudArAbhimarzinaH
abhakSyabhakSaNaratA nirmaryAdA hatatviSaH
teSv evamAdIn AcArAn Acaratsu viparyaye
nAhaM devendra vatsyAmi dAnaveSv iti me matiH
tAM mAM svayam anuprAptAm abhinanda zacIpate
tvayArcitAM mAM deveza purodhAsyanti devatAH
yatrAhaM tatra matkAntA madviziSTA madarpaNAH
sapta devyo mayASTamyo vAsaM ceSyanti me 'STadhA
AzA zraddhA dhRtiH kAntir vijitiH sannatiH kSamA
aSTamI vRttir etAsAM purogA pAkazAsana
tAz cAhaM cAsurAMs tyaktvA yuSmadviSayam AgatA
tridazeSu nivatsyAmo dharmaniSThAntarAtmasu
bhISma uvAca
ity uktavacanAM devIm atyarthaM tau nanandatuH
nAradaz ca trilokarSir vRtrahantA ca vAsavaH
tato 'nalasakho vAyuH pravavau devavezmasu
iSTagandhaH sukhasparzaH sarvendriyasukhAvahaH
zucau cAbhyarcite deze tridazAH prAyazaH sthitAH
lakSmyA sahitam AsInaM maghavantaM didRkSavaH
tato divaM prApya sahasralocanaH; zriyopapannaH suhRdA surarSiNA
rathena haryazvayujA surarSabhaH; sadaH surANAm abhisatkRto yayau

12221088a
12221088c
12221089a
12221089c
12221090a
12221090c
12221091a
12221091c
12221092a
12221092c
12221093a
iH
12221093c
12221094a
12221094c
12222001
12222001a
12222001c
12222002
12222002a
12222002c
12222003a
12222003c
12222004a
12222004c
12222005a
12222005c
12222006a
12222006c
12222007a
12222007c
12222008a
12222008c
12222009a
12222009c
12222010a
12222010c
12222011a
12222011c
12222012a
12222012c
12222013a
12222013c
12222014a
12222014c
12222015a
12222015c
12222015e
12222016a
12222016c
12222017a
12222017c
12222017e
12222018a
12222018c
12222019a
12222019c
12222020a
12222020c
12222021a

atheGgitaM vajradharasya nAradaH; zriyAz ca devyA manasA vicArayan


zriyai zazaMsAmaradRSTapauruSaH; zivena tatrAgamanaM maharddhimat
tato 'mRtaM dyauH pravavarSa bhAsvatI; pitAmahasyAyatane svayaMbhuvaH
anAhatA dundubhayaz ca nedire; tathA prasannAz ca dizaz cakAzire
yathartu sasyeSu vavarSa vAsavo; na dharmamArgAd vicacAla kaz cana
anekaratnAkarabhUSaNA ca bhUH; sughoSaghoSA bhuvanaukasAM jaye
kriyAbhirAmA manujA yazasvino; babhuH zubhe puNyakRtAM pathi sthitAH
narAmarAH kiMnarayakSarAkSasAH; samRddhimantaH sukhino yazasvinaH
na jAtv akAle kusumaM kutaH phalaM; papAta vRkSAt pavaneritAd api
rasapradAH kAmadughAz ca dhenavo; na dAruNA vAg vicacAra kasya cit
imAM saparyAM saha sarvakAmadaiH; zriyAz ca zakrapramukhaiz ca daivata
paThanti ye viprasadaH samAgame; samRddhakAmAH zriyam Apnuvanti te
tvayA kurUNAM vara yat pracoditaM; bhavAbhavasyeha paraM nidarzanam
tad adya sarvaM parikIrtitaM mayA; parIkSya tattvaM parigantum arhasi
yudhiSThira uvAca
kiMzIlaH kiMsamAcAraH kiMvidyaH kiMparAyaNaH
prApnoti brahmaNaH sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam
bhISma uvAca
mokSadharmeSu niyato laghvAhAro jitendriyaH
prApnoti brahmaNaH sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
jaigISavyasya saMvAdam asitasya ca bhArata
jaigISavyaM mahAprAjJaM dharmANAm AgatAgamam
akrudhyantam ahRSyantam asito devalo 'bravIt
na prIyase vandyamAno nindyamAno na kupyasi
kA te prajJA kutaz caiSA kiM caitasyAH parAyaNam
iti tenAnuyuktaH sa tam uvAca mahAtapAH
mahad vAkyam asaMdigdhaM puSkalArthapadaM zuci
yA gatir yA parA niSThA yA zAntiH puNyakarmaNAm
tAM te 'haM saMpravakSyAmi yan mAM pRcchasi vai dvija
nindatsu ca samo nityaM prazaMsatsu ca devala
nihnuvanti ca ye teSAM samayaM sukRtaM ca ye
uktAz ca na vivakSanti vaktAram ahite ratam
pratihantuM na cecchanti hantAraM vai manISiNaH
nAprAptam anuzocanti prAptakAlAni kurvate
na cAtItAni zocanti na cainAn pratijAnate
saMprAptAnAM ca pUjyAnAM kAmAd artheSu devala
yathopapattiM kurvanti zaktimantaH kRtavratAH
pakvavidyA mahAprAjJA jitakrodhA jitendriyAH
manasA karmaNA vAcA nAparAdhyanti kasya cit
anIrSavo na cAnyonyaM vihiMsanti kadA cana
na ca jAtUpatapyante dhIrAH parasamRddhibhiH
nindAprazaMse cAtyarthaM na vadanti parasya ye
na ca nindAprazaMsAbhyAM vikriyante kadA cana
sarvataz ca prazAntA ye sarvabhUtahite ratAH
na krudhyanti na hRSyanti nAparAdhyanti kasya cit
vimucya hRdayagranthIMz caGkamyante yathAsukham
na yeSAM bAndhavAH santi ye cAnyeSAM na bAndhavAH
amitrAz ca na santy eSAM ye cAmitrA na kasya cit
ya evaM kurvate martyAH sukhaM jIvanti sarvadA
dharmam evAnuvartante dharmajJA dvijasattama
ye hy ato vicyutA mArgAt te hRSyanty udvijanti ca
Asthitas tam ahaM mArgam asUyiSyAmi kaM katham
nindyamAnaH prazasto vA hRSyeyaM kena hetunA
yad yad icchanti tan mArgam abhigacchanti mAnavAH
na me nindAprazaMsAbhyAM hrAsavRddhI bhaviSyataH
amRtasyeva saMtRpyed avamAnasya tattvavit
viSasyevodvijen nityaM saMmAnasya vicakSaNaH
avajJAtaH sukhaM zete iha cAmutra cobhayoH

12222021c
12222022a
12222022c
12222023a
12222023c
12222024a
12222024c
12223001
12223001a
12223001c
12223002
12223002a
12223002c
12223003
12223003a
12223003c
12223004
12223004a
12223004c
12223005a
12223005c
12223006a
12223006c
12223007a
12223007c
12223008a
12223008c
12223009a
12223009c
12223010a
12223010c
12223011a
12223011c
12223012a
12223012c
12223013a
12223013c
12223014a
12223014c
12223015a
12223015c
12223016a
12223016c
12223017a
12223017c
12223018a
12223018c
12223019a
12223019c
12223020a
12223020c
12223021a
12223021c
12223022a
12223022c
12223023a
12223023c
12224001
12224001a
12224001c

vimuktaH sarvapApebhyo yo 'vamantA sa badhyate


parAM gatiM ca ye ke cit prArthayanti manISiNaH
etad vrataM samAzritya sukham edhanti te janAH
sarvataz ca samAhRtya kratUn sarvAJ jitendriyaH
prApnoti brahmaNaH sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam
nAsya devA na gandharvA na pizAcA na rAkSasAH
padam anvavarohanti prAptasya paramAM gatim
yudhiSThira uvAca
priyaH sarvasya lokasya sarvasattvAbhinanditA
guNaiH sarvair upetaz ca ko nv asti bhuvi mAnavaH
bhISma uvAca
atra te vartayiSyAmi pRcchato bharatarSabha
ugrasenasya saMvAdaM nArade kezavasya ca
ugrasena uvAca
pazya saMkalpate loko nAradasya prakIrtane
manye sa guNasaMpanno brUhi tan mama pRcchataH
vAsudeva uvAca
kukurAdhipa yAn manye zRNu tAn me vivakSataH
nAradasya guNAn sAdhUn saMkSepeNa narAdhipa
na cAritranimitto 'syAhaMkAro dehapAtanaH
abhinnazrutacAritras tasmAt sarvatra pUjitaH
tapasvI nArado bADhaM vAci nAsya vyatikramaH
kAmAd vA yadi vA lobhAt tasmAt sarvatra pUjitaH
adhyAtmavidhitattvajJaH kSAntaH zakto jitendriyaH
Rjuz ca satyavAdI ca tasmAt sarvatra pUjitaH
tejasA yazasA buddhyA nayena vinayena ca
janmanA tapasA vRddhas tasmAt sarvatra pUjitaH
sukhazIlaH susaMbhogaH subhojyaH svAdaraH zuciH
suvAkyaz cApy anIrSyaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH
kalyAnaM kurute bADhaM pApam asmin na vidyate
na prIyate parAn arthais tasmAt sarvatra pUjitaH
vedazrutibhir AkhyAnair arthAn abhijigISate
titikSur anavajJaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH
samatvAd dhi priyo nAsti nApriyaz ca kathaM cana
manonukUlavAdI ca tasmAt sarvatra pUjitaH
bahuzrutaz caitrakathaH paNDito 'nalaso 'zaThaH
adIno 'krodhano 'lubdhas tasmAt sarvatra pUjitaH
nArthe na dharme kAme vA bhUtapUrvo 'sya vigrahaH
doSAz cAsya samucchinnAs tasmAt sarvatra pUjitaH
dRDhabhaktir anindyAtmA zrutavAn anRzaMsavAn
vItasaMmohadoSaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH
asaktaH sarvasaGgeSu saktAtmeva ca lakSyate
adIrghasaMzayo vAgmI tasmAt sarvatra pUjitaH
samAdhir nAsya mAnArthe nAtmAnaM stauti karhi cit
anIrSyur dRDhasaMbhASas tasmAt sarvatra pUjitaH
lokasya vividhaM vRttaM prakRtez cApy akutsayan
saMsargavidyAkuzalas tasmAt sarvatra pUjitaH
nAsUyaty AgamaM kaM cit svaM tapo nopajIvati
avandhyakAlo vazyAtmA tasmAt sarvatra pUjitaH
kRtazramaH kRtaprajJo na ca tRptaH samAdhitaH
niyamastho 'pramattaz ca tasmAt sarvatra pUjitaH
sApatrapaz ca yuktaz ca suneyaH zreyase paraiH
abhettA paraguhyAnAM tasmAt sarvatra pUjitaH
na hRSyaty arthalAbheSu nAlAbheSu vyathaty api
sthirabuddhir asaktAtmA tasmAt sarvatra pUjitaH
taM sarvaguNasaMpannaM dakSaM zucim akAtaram
kAlajJaM ca nayajJaM ca kaH priyaM na kariSyati
yudhiSThira uvAca
AdyantaM sarvabhUtAnAM zrotum icchAmi kaurava
dhyAnaM karma ca kAlaM ca tathaivAyur yuge yuge

12224002a
12224002c
12224003a
12224003c
12224004a
12224004c
12224005a
12224005c
12224006
12224006a
12224006c
12224007a
12224007c
12224008a
12224008c
12224009a
12224009c
12224010a
12224010c
12224011a
12224011c
12224012a
12224012c
12224013a
12224013c
12224013e
12224014a
12224014c
12224015a
12224015c
12224016a
12224016c
12224017a
12224017c
12224018a
12224018c
12224019a
12224019c
12224020a
12224020c
12224021a
12224021c
12224022a
12224022c
12224023a
12224023c
12224024a
12224024c
12224025a
12224025c
12224026a
12224026c
12224027a
12224027c
12224028a
12224028c
12224029a
12224029c
12224030a
12224030c

lokatattvaM ca kArtsnyena bhUtAnAm AgatiM gatim


sargaz ca nidhanaM caiva kuta etat pravartate
yadi te 'nugrahe buddhir asmAsv iha satAM vara
etad bhavantaM pRcchAmi tad bhavAn prabravItu me
pUrvaM hi kathitaM zrutvA bhRgubhASitam uttamam
bharadvAjasya viprarSes tato me buddhir uttamA
jAtA paramadharmiSThA divyasaMsthAnasaMsthitA
tato bhUyas tu pRcchAmi tad bhavAn vaktum arhati
bhISma uvAca
atra te vartayiSye 'ham itihAsaM purAtanam
jagau yad bhagavAn vyAsaH putrAya paripRcchate
adhItya vedAn akhilAn sAGgopaniSadas tathA
anvicchan naiSThikaM karma dharmanaipuNadarzanAt
kRSNadvaipAyanaM vyAsaM putro vaiyAsakiH zukaH
papraccha saMdeham imaM chinnadharmArthasaMzayam
bhUtagrAmasya kartAraM kAlajJAne ca nizcayam
brAhmaNasya ca yat kRtyaM tad bhavAn vaktum arhati
tasmai provAca tat sarvaM pitA putrAya pRcchate
atItAnAgate vidvAn sarvajJaH sarvadharmavit
anAdyantam ajaM divyam ajaraM dhruvam avyayam
apratarkyam avijJeyaM brahmAgre samavartata
kASThA nimeSA daza paJca caiva; triMzat tu kASThA gaNayet kalAM tAm
triMzat kalAz cApi bhaven muhUrto; bhAgaH kalAyA dazamaz ca yaH syAt
triMzan muhUrtaz ca bhaved ahaz ca; rAtriz ca saMkhyA munibhiH praNItA
mAsaH smRto rAtryahanI ca triMzat; saMvatsaro dvAdazamAsa uktaH
saMvatsaraM dve ayane vadanti; saMkhyAvido dakSiNam uttaraM ca
ahorAtre vibhajate sUryo mAnuSalaukike
rAtriH svapnAya bhUtAnAM ceSTAyai karmaNAm ahaH
pitrye rAtryahanI mAsaH pravibhAgas tayoH punaH
kRSNo 'haH karmaceSTAyAM zuklaH svapnAya zarvarI
daive rAtryahanI varSaM pravibhAgas tayoH punaH
ahas tatrodagayanaM rAtriH syAd dakSiNAyanam
ye te rAtryahanI pUrve kIrtite daivalaukike
tayoH saMkhyAya varSAgraM brAhme vakSyAmy ahaHkSape
teSAM saMvatsarAgrANi pravakSyAmy anupUrvazaH
kRte tretAyuge caiva dvApare ca kalau tathA
catvAry AhuH sahasrANi varSANAM tat kRtaM yugam
tasya tAvacchatI saMdhyA saMdhyAMzaz ca tathAvidhaH
itareSu sasaMdhyeSu sasaMdhyAMzeSu ca triSu
ekApAyena saMyAnti sahasrANi zatAni ca
etAni zAzvatA&l lokAn dhArayanti sanAtanAn
etad brahmavidAM tAta viditaM brahma zAzvatam
catuSpAt sakalo dharmaH satyaM caiva kRte yuge
nAdharmeNAgamaH kaz cit paras tasya pravartate
itareSv AgamAd dharmaH pAdazas tv avaropyate
caurikAnRtamAyAbhir adharmaz copacIyate
arogAH sarvasiddhArthAz caturvarSazatAyuSaH
kRte tretAdiSv eteSAM pAdazo hrasate vayaH
vedavAdAz cAnuyugaM hrasantIti ca naH zrutam
AyUMSi cAziSaz caiva vedasyaiva ca yat phalam
anye kRtayuge dharmAs tretAyAM dvApare 'pare
anye kaliyuge dharmA yathAzaktikRtA iva
tapaH paraM kRtayuge tretAyAM jJAnam uttamam
dvApare yajJam evAhur dAnam eva kalau yuge
etAM dvAdazasAhasrIM yugAkhyAM kavayo viduH
sahasraM parivRttaM tad brAhmaM divasam ucyate
rAtris tAvattithI brAhmI tadAdau vizvam IzvaraH
pralaye 'dhyAtmam Avizya suptvA so 'nte vibudhyate
sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaNo viduH
rAtriM yugasahasrAntAM te 'horAtravido janAH

12224031a
12224031c
12224032a
12224032c
12224033a
12224033c
12224034a
12224034c
12224035a
12224035c
12224036a
12224036c
12224037a
12224037c
12224038a
12224038c
12224039a
12224039c
12224040a
12224040c
12224041a
12224041c
12224042a
12224042c
12224043a
12224043c
12224044a
12224044c
12224045a
12224045c
12224046a
12224046c
12224046e
12224047a
12224047c
12224048a
12224048c
12224049a
12224049c
12224050a
12224050c
12224051a
12224051c
12224052a
12224052c
12224053a
12224053c
12224054a
12224054c
12224055a
12224055c
12224056a
12224056c
12224057a
12224057c
12224058a
12224058c
12224059a
12224059c
12224060a

pratibuddho vikurute brahmAkSayyaM kSapAkSaye


sRjate ca mahad bhUtaM tasmAd vyaktAtmakaM manaH
brahma tejomayaM zukraM yasya sarvam idaM jagat
ekasya bhUtaM bhUtasya dvayaM sthAvarajaGgamam
aharmukhe vibuddhaH san sRjate vidyayA jagat
agra eva mahAbhUtam Azu vyaktAtmakaM manaH
abhibhUyeha cArciSmad vyasRjat sapta mAnasAn
dUragaM bahudhAgAmi prArthanAsaMzayAtmakam
manaH sRSTiM vikurute codyamAnaM sisRkSayA
AkAzaM jAyate tasmAt tasya zabdo guNo mataH
AkAzAt tu vikurvANAt sarvagandhavahaH zuciH
balavAJ jAyate vAyus tasya sparzo guNo mataH
vAyor api vikurvANAj jyotir bhUtaM tamonudam
rociSNu jAyate tatra tad rUpaguNam ucyate
jyotiSo 'pi vikurvANAd bhavanty Apo rasAtmikAH
adbhyo gandhaguNA bhUmiH pUrvaiSA sRSTir ucyate
guNAH pUrvasya pUrvasya prApnuvanty uttarottaram
teSAM yAvattithaM yad yat tat tat tAvadguNaM smRtam
upalabhyApsu ced gandhaM ke cid brUyur anaipuNAt
pRthivyAm eva taM vidyAd Apo vAyuM ca saMzritam
ete tu sapta puruSA nAnAviryAH pRthak pRthak
nAzaknuvan prajAH sraSTum asamAgamya sarvataH
te sametya mahAtmAnam anyonyam abhisaMzritAH
zarIrAzrayaNaM prAptAs tataH puruSa ucyate
zrayaNAc charIraM bhavati mUrtimat SoDazAtmakam
tad Avizanti bhUtAni mahAnti saha karmaNA
sarvabhUtAni cAdAya tapasaz caraNAya ca
AdikartA mahAbhUtaM tam evAhuH prajApatim
sa vai sRjati bhUtAni sa eva puruSaH paraH
ajo janayate brahmA devarSipitRmAnavAn
lokAn nadIH samudrAMz ca dizaH zailAn vanaspatIn
narakiMnararakSAMsi vayaHpazumRgoragAn
avyayaM ca vyayaM caiva dvayaM sthAvarajaGgamam
teSAM ye yAni karmANi prAk sRSTyAM pratipedire
tAny eva pratipadyante sRjyamAnAH punaH punaH
hiMsrAhiMsre mRdukrUre dharmAdharme RtAnRte
ato yan manyate dhAtA tasmAt tat tasya rocate
mahAbhUteSu nAnAtvam indriyArtheSu mUrtiSu
viniyogaM ca bhUtAnAM dhAtaiva vidadhAty uta
ke cit puruSakAraM tu prAhuH karmavido janAH
daivam ity apare viprAH svabhAvaM bhUtacintakAH
pauruSaM karma daivaM ca phalavRttisvabhAvataH
traya ete 'pRthagbhUtA navivekaM tu ke cana
evam etac ca naivaM ca yad bhUtaM sRjate jagat
karmasthA viSamaM brUyuH sattvasthAH samadarzinaH
tapo niHzreyasaM jantos tasya mUlaM damaH zamaH
tena sarvAn avApnoti yAn kAmAn manasecchati
tapasA tad avApnoti yad bhUtaM sRjate jagat
sa tadbhUtaz ca sarveSAM bhUtAnAM bhavati prabhuH
RSayas tapasA vedAn adhyaiSanta divAnizam
anAdinidhanA nityA vAg utsRSTA svayaMbhuvA
RSINAM nAmadheyAni yAz ca vedeSu sRSTayaH
zarvaryanteSu jAtAnAM tAny evaibhyo dadAti saH
nAmabhedas tapaHkarmayajJAkhyA lokasiddhayaH
Atmasiddhis tu vedeSu procyate dazabhiH kramaiH
yad uktaM vedavAdeSu gahanaM vedadRSTibhiH
tadanteSu yathAyuktaM kramayogena lakSyate
karmajo 'yaM pRthagbhAvo dvaMdvayukto viyoginaH
Atmasiddhis tu vijJAtA jahAti prAyazo balam
dve brahmaNI veditavye zabdabrahma paraM ca yat

12224060c
12224061a
12224061c
12224062a
12224062c
12224063a
12224063c
12224064a
12224064c
12224065a
12224065c
12224066a
12224066c
12224067a
12224067c
12224068a
12224068c
12224069a
12224069c
12224070a
12224070c
12224071a
12224071c
12224072a
12224072c
12224073a
12224073c
12224074a
12224074c
12224075a
12224075c
12225001
12225001a
12225001c
12225002a
12225002c
12225003a
12225003c
12225004a
12225004c
12225005a
12225005c
12225006a
12225006c
12225007a
12225007c
12225008a
12225008c
12225009a
12225009c
12225010a
12225010c
12225011a
12225011c
12225012a
12225012c
12225013a
12225013c
12225014a
12225014c

zabdabrahmaNi niSNAtaH paraM brahmAdhigacchati


ArambhayajJAH kSatrasya haviryajJA vizas tathA
paricArayajJAH zUdrAs tu tapoyajJA dvijAtayaH
tretAyuge vidhis tv eSAM yajJAnAM na kRte yuge
dvApare viplavaM yAnti yajJAH kaliyuge tathA
apRthagdharmiNo martyA RksAmAni yajUMSi ca
kAmyAM puSTiM pRthag dRSTvA tapobhis tapa eva ca
tretAyAM tu samastAs te prAdurAsan mahAbalAH
saMyantAraH sthAvarANAM jaGgamAnAM ca sarvazaH
tretAyAM saMhatA hy ete yajJA varNAs tathaiva ca
saMrodhAd AyuSas tv ete vyasyante dvApare yuge
dRzyante nApi dRzyante vedAH kaliyuge 'khilAH
utsIdante sayajJAz ca kevalA dharmasetavaH
kRte yuge yas tu dharmo brAhmaNeSu pradRzyate
Atmavatsu tapovatsu zrutavatsu pratiSThitaH
adharmavratasaMyogaM yathAdharmaM yuge yuge
vikriyante svadharmasthA vedavAdA yathAyugam
yathA vizvAni bhUtAni vRSTyA bhUyAMsi prAvRSi
sRjyante jaGgamasthAni tathA dharmA yuge yuge
yathartuSv RtuliGgAni nAnArUpANi paryaye
dRzyante tAni tAny eva tathA brahmAharAtriSu
vihitaM kAlanAnAtvam anAdinidhanaM tathA
kIrtitaM yat purastAt te tat sUte cAtti ca prajAH
dadhAti prabhave sthAnaM bhUtAnAM saMyamo yamaH
svabhAvenaiva vartante dvaMdvayuktAni bhUrizaH
sargaH kAlaH kriyA vedAH kartA kAryaM kriyA phalam
proktaM te putra sarvaM vai yan mAM tvaM paripRcchasi
pratyAhAraM tu vakSyAmi zarvaryAdau gate 'hani
yathedaM kurute 'dhyAtmaM susUkSmaM vizvam IzvaraH
divi sUryAs tathA sapta dahanti zikhino 'rciSA
sarvam etat tadArcirbhiH pUrNaM jAjvalyate jagat
vyAsa uvAca
pRthivyAM yAni bhUtAni jaGgamAni dhruvANi ca
tAny evAgre pralIyante bhUmitvam upayAnti ca
tataH pralIne sarvasmin sthAvare jaGgame tathA
akASThA nistRNA bhUmir dRzyate kUrmapRSThavat
bhUmer api guNaM gandham Apa Adadate yadA
AttagandhA tadA bhUmiH pralayatvAya kalpate
Apas tataH pratiSThanti Urmimatyo mahAsvanAH
sarvam evedam ApUrya tiSThanti ca caranti ca
apAm api guNAMs tAta jyotir Adadate yadA
Apas tadA AttaguNA jyotiSy uparamanti ca
yadAdityaM sthitaM madhye gUhanti zikhino 'rciSaH
sarvam evedam arcirbhiH pUrNaM jAjvalyate nabhaH
jyotiSo 'pi guNaM rUpaM vAyur Adadate yadA
prazAmyati tadA jyotir vAyur dodhUyate mahAn
tatas tu mUlam AsAdya vAyuH saMbhavam AtmanaH
adhaz cordhvaM ca tiryak ca dodhavIti dizo daza
vAyor api guNaM sparzam AkAzaM grasate yadA
prazAmyati tadA vAyuH khaM tu tiSThati nAnadat
AkAzasya guNaM zabdam abhivyaktAtmakaM manaH
manaso vyaktam avyaktaM brAhmaH sa pratisaMcaraH
tad AtmaguNam Avizya mano grasati candramAH
manasy uparate 'dhyAtmA candramasy avatiSThate
taM tu kAlena mahatA saMkalpaH kurute vaze
cittaM grasati saMkalpas tac ca jJAnam anuttamam
kAlo girati vijJAnaM kAlo balam iti zrutiH
balaM kAlo grasati tu taM vidvAn kurute vaze
AkAzasya tadA ghoSaM taM vidvAn kurute ''tmani
tad avyaktaM paraM brahma tac chAzvatam anuttamam

12225014e
12225015a
12225015c
12225016a
12225016c
12226001
12226001a
12226001c
12226002a
12226002c
12226003a
12226003c
12226004a
12226004c
12226005a
12226005c
12226006a
12226006c
12226007a
12226007c
12226008a
12226008c
12226009a
12226009c
12226010a
12226010c
12226011a
12226011c
12226012a
12226012c
12226013a
12226013c
12226014a
12226014c
12226015a
12226015c
12226016a
12226016c
12226017a
12226017c
12226018a
12226018c
12226019a
12226019c
12226020a
12226020c
12226021a
12226021c
12226022a
12226022c
12226023a
12226023c
12226024a
12226024c
12226025a
12226025c
12226026a
12226026c
12226027a
12226027c

evaM sarvANi bhUtAni brahmaiva pratisaMcaraH


yathAvat kIrtitaM samyag evam etad asaMzayam
bodhyaM vidyAmayaM dRSTvA yogibhiH paramAtmabhiH
evaM vistArasaMkSepau brahmAvyakte punaH punaH
yugasAhasrayor AdAv ahno rAtryAs tathaiva ca
vyAsa uvAca
bhUtagrAme niyuktaM yat tad etat kIrtitaM mayA
brAhmaNasya tu yat kRtyaM tat te vakSyAmi pRcchate
jAtakarmaprabhRty asya karmaNAM dakSiNAvatAm
kriyA syAd A samAvRtter AcArye vedapArage
adhItya vedAn akhilAn guruzuzrUSaNe rataH
gurUNAm anRNo bhUtvA samAvarteta yajJavit
AcAryeNAbhyanujJAtaz caturNAm ekam Azramam
A vimokSAc charIrasya so 'nutiSThed yathAvidhi
prajAsargeNa dAraiz ca brahmacaryeNa vA punaH
vane gurusakAze vA yatidharmeNa vA punaH
gRhasthas tv eva sarveSAM caturNAM mUlam ucyate
tatra pakvakaSAyo hi dAntaH sarvatra sidhyati
prajAvAJ zrotriyo yajvA mukto divyais tribhir RNaiH
athAnyAn AzramAn pazcAt pUto gacchati karmabhiH
yat pRthivyAM puNyatamaM vidyAsthAnaM tadAvaset
yateta tasmin prAmANyaM gantuM yazasi cottame
tapasA vA sumahatA vidyAnAM pAraNena vA
ijyayA vA pradAnair vA viprANAM vardhate yazaH
yAvad asya bhavaty asmi&l loke kIrtir yazaskarI
tAvat puNyakRtA&l lokAn anantAn puruSo 'znute
adhyApayed adhIyIta yAjayeta yajeta ca
na vRthA pratigRhNIyAn na ca dadyAt kathaM cana
yAjyataH ziSyato vApi kanyayA vA dhanaM mahat
yady Agacched yajed dadyAn naiko 'znIyAt kathaM cana
gRham Avasato hy asya nAnyat tIrthaM pratigrahAt
devarSipitRgurvarthaM vRddhAturabubhukSatAm
antarhitAbhitaptAnAM yathAzakti bubhUSatAm
dravyANAm atizaktyApi deyam eSAM kRtAd api
arhatAm anurUpANAM nAdeyaM hy asti kiM cana
uccaiHzravasam apy azvaM prApaNIyaM satAM viduH
anunIya tathA kAvyaH satyasaMdho mahAvrataH
svaiH prANair brAhmaNaprANAn paritrAya divaM gataH
rantidevaz ca sAMkRtyo vasiSThAya mahAtmane
apaH pradAya zItoSNA nAkapRSThe mahIyate
Atreyaz candradamayor arhator vividhaM dhanam
dattvA lokAn yayau dhImAn anantAn sa mahIpatiH
zibirauzInaro 'GgAni sutaM ca priyam aurasam
brAhmaNArtham upAkRtya nAkapRSTham ito gataH
pratardanaH kAzipatiH pradAya nayane svake
brAhmaNAyAtulAM kIrtim iha cAmutra cAznute
divyaM mRSTazalAkaM tu sauvarNaM paramarddhimat
chatraM devAvRdho dattvA sarASTro 'bhyapatad divam
sAMkRtiz ca tathAtreyaH ziSyebhyo brahma nirguNam
upadizya mahAtejA gato lokAn anuttamAn
ambarISo gavAM dattvA brAhmaNebhyaH pratApavAn
arbudAni dazaikaM ca sarASTro 'bhyapatad divam
sAvitrI kuNDale divye zarIraM janamejayaH
brAhmaNArthe parityajya jagmatur lokam uttamam
sarvaratnaM vRSAdarbho yuvanAzvaH priyAH striyaH
ramyam AvasathaM caiva dattvAmuM lokam AsthitaH
nimI rASTraM ca vaideho jAmadagnyo vasuMdharAm
brAhmaNebhyo dadau cApi gayaz corvIM sapattanAm
avarSati ca parjanye sarvabhUtAni cAsakRt
vasiSTho jIvayAm Asa prajApatir iva prajAH

12226028a
12226028c
12226029a
12226029c
12226030a
12226030c
12226031a
12226031c
12226032a
12226032c
12226033a
12226033c
12226034a
12226034c
12226035a
12226035c
12226036a
12226036c
12226037a
12226037c
12226038a
12226038c
12227001
12227001a
12227001c
12227002a
12227002c
12227003a
12227003c
12227004a
12227004c
12227005a
12227005c
12227006a
12227006c
12227007a
12227007c
12227008a
12227008c
12227009a
12227009c
12227010a
12227010c
12227011a
12227011c
12227012a
12227012c
12227012e
12227013a
12227013c
12227014a
12227014c
12227015a
12227015c
12227016a
12227016c
12227017a
12227017c
12227018a
12227018c

karaMdhamasya putras tu marutto nRpatis tathA


kanyAm aGgirase dattvA divam Azu jagAma ha
brahmadattaz ca pAJcAlyo rAjA buddhimatAM varaH
nidhiM zaGkhaM dvijAgryebhyo dattvA lokAn avAptavAn
rAjA mitrasahaz cApi vasiSThAya mahAtmane
madayantIM priyAM dattvA tayA saha divaM gataH
sahasrajic ca rAjarSiH prANAn iSTAn mahAyazAH
brAhmaNArthe parityajya gato lokAn anuttamAn
sarvakAmaiz ca saMpUrNaM dattvA vezma hiraNmayam
mudgalAya gataH svargaM zatadyumno mahIpatiH
nAmnA ca dyutimAn nAma zAlvarAjaH pratApavAn
dattvA rAjyam RcIkAya gato lokAn anuttamAn
madirAzvaz ca rAjarSir dattvA kanyAM sumadhyamAm
hiraNyahastAya gato lokAn devair abhiSTutAn
lomapAdaz ca rAjarSiH zAntAM dattvA sutAM prabhuH
RzyazRGgAya vipulaiH sarvakAmair ayujyata
dattvA zatasahasraM tu gavAM rAjA prasenajit
savatsAnAM mahAtejA gato lokAn anuttamAn
ete cAnye ca bahavo dAnena tapasA ca ha
mahAtmAno gatAH svargaM ziSTAtmAno jitendriyAH
teSAM pratiSThitA kIrtir yAvat sthAsyati medinI
dAnayajJaprajAsargair ete hi divam Apnuvan
vyAsa uvAca
trayIvidyAm avekSeta vedeSUktAm athAGgataH
RksAmavarNAkSarato yajuSo 'tharvaNas tathA
vedavAdeSu kuzalA hy adhyAtmakuzalAz ca ye
sattvavanto mahAbhAgAH pazyanti prabhavApyayau
evaM dharmeNa varteta kriyAH ziSTavad Acaret
asaMrodhena bhUtAnAM vRttiM lipseta vai dvijaH
sadbhya AgatavijJAnaH ziSTaH zAstravicakSaNaH
svadharmeNa kriyA loke kurvANaH satyasaMgaraH
tiSThaty eteSu gRhavAn SaTsu karmasu sa dvijaH
paJcabhiH satataM yajJaiH zraddadhAno yajeta ca
dhRtimAn apramattaz ca dAnto dharmavid AtmavAn
vItaharSabhayakrodho brAhmaNo nAvasIdati
dAnam adhyayanaM yajJas tapo hrIr ArjavaM damaH
etair vardhayate tejaH pApmAnaM cApakarSati
dhUtapApmA tu medhAvI laghvAhAro jitendriyaH
kAmakrodhau vaze kRtvA ninISed brahmaNaH padam
agnIMz ca brAhmaNAMz cArced devatAH praNameta ca
varjayed ruSatIM vAcaM hiMsAM cAdharmasaMhitAm
eSA pUrvatarA vRttir brAhmaNasya vidhIyate
jJAnAgamena karmANi kurvan karmasu sidhyati
paJcendriyajalAM ghorAM lobhakUlAM sudustarAm
manyupaGkAm anAdhRSyAM nadIM tarati buddhimAn
kAmamanyUddhataM yat syAn nityam atyantamohitam
mahatA vidhidRSTena balenApratighAtinA
svabhAvasrotasA vRttam uhyate satataM jagat
kAlodakena mahatA varSAvartena saMtatam
mAsormiNartuvegena pakSolapatRNena ca
nimeSonmeSaphenena ahorAtrajavena ca
kAmagrAheNa ghoreNa vedayajJaplavena ca
dharmadvIpena bhUtAnAM cArthakAmaraveNa ca
RtasopAnatIreNa vihiMsAtaruvAhinA
yugahradaughamadhyena brahmaprAyabhavena ca
dhAtrA sRSTAni bhUtAni kRSyante yamasAdanam
etat prajJAmayair dhIrA nistaranti manISiNaH
plavair aplavavanto hi kiM kariSyanty acetasaH
upapannaM hi yat prAjJo nistaren netaro janaH
dUrato guNadoSau hi prAjJaH sarvatra pazyati

12227019a
12227019c
12227020a
12227020c
12227021a
12227021c
12227022a
12227022c
12227023a
12227023c
12227024a
12227024c
12227025a
12227025c
12227026a
12227026c
12227027a
12227027c
12227028a
12227028c
12227029a
12227029c
12227030a
12227030c
12227031a
12227031c
12228001
12228001a
12228001c
12228002a
12228002c
12228003a
12228003c
12228004a
12228004c
12228004e
12228005a
12228005c
12228006a
12228006c
12228007a
12228007c
12228007e
12228008a
12228008c
12228009a
12228009c
12228010a
12228010c
12228011a
12228011c
12228012a
12228012c
12228013a
12228013c
12228014a
12228014c
12228015a
12228015c
12228016a

saMzayAtmA sa kAmAtmA calacitto 'lpacetanaH


aprAjJo na taraty eva yo hy Aste na sa gacchati
aplavo hi mahAdoSam uhyamAno 'dhigacchati
kAmagrAhagRhItasya jJAnam apy asya na plavaH
tasmAd unmajjanasyArthe prayateta vicakSaNaH
etad unmajjanaM tasya yad ayaM brAhmaNo bhavet
tryavadAte kule jAtas trisaMdehas trikarmakRt
tasmAd unmajjanas tiSThen nistaret prajJayA yathA
saMskRtasya hi dAntasya niyatasya kRtAtmanaH
prAjJasyAnantarA siddhir iha loke paratra ca
vartate teSu gRhavAn akrudhyann anasUyakaH
paJcabhiH satataM yajJair vighasAzI yajeta ca
satAM vRttena varteta kriyAH ziSTavad Acaret
asaMrodhena dharmasya vRttiM lipsed agarhitAm
zrutivijJAnatattvajJaH ziSTAcAro vicakSaNaH
svadharmeNa kriyAvAMz ca karmaNA so 'py asaMkaraH
kriyAvAJ zraddadhAnaz ca dAtA prAjJo 'nasUyakaH
dharmAdharmavizeSajJaH sarvaM tarati dustaram
dhRtimAn apramattaz ca dAnto dharmavid AtmavAn
vItaharSabhayakrodho brAhmaNo nAvasIdati
eSA pUrvatarA vRttir brAhmaNasya vidhIyate
jJAnavittvena karmANi kurvan sarvatra sidhyati
adharmaM dharmakAmo hi karotIhAvicakSaNaH
dharmaM cAdharmasaMkAzaM zocann iva karoti saH
dharmaM karomIti karoty adharmam; adharmakAmaz ca karoti dharmam
ubhe bAlaH karmaNI na prajAnan; sa jAyate mriyate cApi dehI
vyAsa uvAca
atha ced rocayed etad druhyeta manasA tathA
unmajjaMz ca nimajjaMz ca jJAnavAn plavavAn bhavet
prajJayA nirmitair dhIrAs tArayanty abudhAn plavaiH
nAbudhAs tArayanty anyAn AtmAnaM vA kathaM cana
chinnadoSo munir yogAn yukto yuJjIta dvAdaza
dazakarmasukhAn arthAn upAyApAyanirbhayaH
cakSur AcAravit prAjJo manasA darzanena ca
yacched vAGmanasI buddhyA ya icchej jJAnam uttamam
jJAnena yacched AtmAnaM ya icchec chAntim AtmanaH
eteSAM ced anudraSTA puruSo 'pi sudAruNaH
yadi vA sarvavedajJo yadi vApy anRco 'japaH
yadi vA dhArmiko yajvA yadi vA pApakRttamaH
yadi vA puruSavyAghro yadi vA klaibyadhAritA
taraty eva mahAdurgaM jarAmaraNasAgaram
evaM hy etena yogena yuJjAno 'py ekam antataH
api jijJAsamAno hi zabdabrahmAtivartate
dharmopastho hrIvarUtha upAyApAyakUbaraH
apAnAkSaH prANayugaH prajJAyur jIvabandhanaH
cetanAbandhuraz cArur AcAragrahanemivAn
darzanasparzanavaho ghrANazravaNavAhanaH
prajJAnAbhiH sarvatantrapratodo jJAnasArathiH
kSetrajJAdhiSThito dhIraH zraddhAdamapuraHsaraH
tyAgavartmAnugaH kSemyaH zaucago dhyAnagocaraH
jIvayukto ratho divyo brahmaloke virAjate
atha saMtvaramANasya ratham etaM yuyukSataH
akSaraM gantumanaso vidhiM vakSyAmi zIghragam
sapta yo dhAraNAH kRtsnA vAgyataH pratipadyate
pRSThataH pArzvataz cAnyA yAvatyas tAH pradhAraNAH
kramazaH pArthivaM yac ca vAyavyaM khaM tathA payaH
jyotiSo yat tad aizvaryam ahaMkArasya buddhitaH
avyaktasya tathaizvaryaM kramazaH pratipadyate
vikramAz cApi yasyaite tathA yuGkte sa yogataH
athAsya yogayuktasya siddhim Atmani pazyataH

12228016c
12228017a
12228017c
12228018a
12228018c
12228019a
12228019c
12228019e
12228020a
12228020c
12228021a
12228021c
12228022a
12228022c
12228023a
12228023c
12228024a
12228024c
12228025a
12228025c
12228026a
12228026c
12228027a
12228027c
12228027e
12228028a
12228028c
12228029a
12228029c
12228030a
12228030c
12228031a
12228031c
12228031e
12228032a
12228032c
12228033a
12228033c
12228034a
12228034c
12228035a
12228035c
12228036a
12228036c
12228036e
12228037a
12228037c
12228038a
12228038c
12229001
12229001a
12229001c
12229002
12229002a
12229002c
12229003
12229003a
12229003c
12229004a
12229004c

nirmathyamAnaH sUkSmatvAd rUpANImAni darzayet


zaiziras tu yathA dhUmaH sUkSmaH saMzrayate nabhaH
tathA dehAd vimuktasya pUrvarUpaM bhavaty uta
atha dhUmasya virame dvitIyaM rUpadarzanam
jalarUpam ivAkAze tatraivAtmani pazyati
apAM vyatikrame cApi vahnirUpaM prakAzate
tasminn uparate cAsya pItavastravad iSyate
UrNArUpasavarNaM ca tasya rUpaM prakAzate
atha zvetAM gatiM gatvA vAyavyaM sUkSmam apy ajaH
azuklaM cetasaH saukSmyam avyaktaM brahmaNo 'sya vai
eteSv api hi jAteSu phalajAtAni me zRNu
jAtasya pArthivaizvarye sRSTir iSTA vidhIyate
prajApatir ivAkSobhyaH zarIrAt sRjati prajAH
aGgulyaGguSThamAtreNa hastapAdena vA tathA
pRthivIM kampayaty eko guNo vAyor iti smRtaH
AkAzabhUtaz cAkAze savarNatvAt praNazyati
varNato gRhyate cApi kAmAt pibati cAzayAn
na cAsya tejasA rUpaM dRzyate zAmyate tathA
ahaMkArasya vijiteH paJcaite syur vazAnugAH
SaNNAm Atmani buddhau ca jitAyAM prabhavaty atha
nirdoSA pratibhA hy enaM kRtsnA samabhivartate
tathaiva vyaktam AtmAnam avyaktaM pratipadyate
yato niHsarate loko bhavati vyaktasaMjJakaH
tatrAvyaktamayIM vyAkhyAM zRNu tvaM vistareNa me
tathA vyaktamayIM caiva saMkhyAM pUrvaM nibodha me
paJcaviMzatitattvAni tulyAny ubhayataH samam
yoge sAMkhye 'pi ca tathA vizeSAMs tatra me zRNu
proktaM tad vyaktam ity eva jAyate vardhate ca yat
jIryate mriyate caiva caturbhir lakSaNair yutam
viparItam ato yat tu tad avyaktam udAhRtam
dvAv AtmAnau ca vedeSu siddhAnteSv apy udAhRtau
caturlakSaNajaM tv anyaM caturvargaM pracakSate
vyaktam avyaktajaM caiva tathA buddham athetarat
sattvaM kSetrajJa ity etad dvayam apy anudarzitam
dvAv AtmAnau ca vedeSu viSayeSu ca rajyataH
viSayAt pratisaMhAraH sAMkhyAnAM siddhilakSaNam
nirmamaz cAnahaMkAro nirdvaMdvaz chinnasaMzayaH
naiva krudhyati na dveSTi nAnRtA bhASate giraH
AkruSTas tADitaz caiva maitreNa dhyAti nAzubham
vAgdaNDakarmamanasAM trayANAM ca nivartakaH
samaH sarveSu bhUteSu brahmANam abhivartate
naivecchati na cAniccho yAtrAmAtravyavasthitaH
alolupo 'vyatho dAnto na kRtI na nirAkRtiH
nAsyendriyam anekAgraM nAtikSiptamanorathaH
ahiMsraH sarvabhUtAnAm IdRk sAMkhyo vimucyate
atha yogAd vimucyante kAraNair yair nibodha me
yogaizvaryam atikrAnto yo 'tikrAmati mucyate
ity eSA bhAvajA buddhiH kathitA te na saMzayaH
evaM bhavati nirdvaMdvo brahmANaM cAdhigacchati
vyAsa uvAca
atha jJAnaplavaM dhIro gRhItvA zAntim AsthitaH
unmajjaMz ca nimajjaMz ca jJAnam evAbhisaMzrayet
zuka uvAca
kiM taj jJAnam atho vidyA yayA nistarati dvayam
pravRttilakSaNo dharmo nivRttir iti caiva hi
vyAsa uvAca
yas tu pazyet svabhAvena vinA bhAvam acetanaH
puSyate ca punaH sarvAn prajJayA muktahetukaH
yeSAM caikAntabhAvena svabhAvaH kAraNaM matam
pUtvA tRNabusIkAM vai te labhante na kiM cana

12229005a
12229005c
12229006a
12229006c
12229007a
12229007c
12229008a
12229008c
12229009a
12229009c
12229010a
12229010c
12229011a
12229011c
12229012a
12229012c
12229013a
12229013c
12229014a
12229014c
12229015a
12229015c
12229016a
12229016c
12229017a
12229017c
12229018a
12229018c
12229019a
12229019c
12229020a
12229020c
12229021a
12229021c
12229022a
12229022c
12229023a
12229023c
12229024a
12229024c
12229025a
12229025c
12230001
12230001a
12230001c
12230002a
12230002c
12230003a
12230003c
12230004a
12230004c
12230005a
12230005c
12230006a
12230006c
12230007a
12230007c
12230008a
12230008c
12230009a

ye cainaM pakSam Azritya vartayanty alpacetasaH


svabhAvaM kAraNaM jJAtvA na zreyaH prApnuvanti te
svabhAvo hi vinAzAya mohakarmamanobhavaH
niruktam etayor etat svabhAvaparabhAvayoH
kRSyAdIni hi karmANi sasyasaMharaNAni ca
prajJAvadbhiH prakLptAni yAnAsanagRhANi ca
AkrIDAnAM gRhANAM ca gadAnAm agadasya ca
prajJAvantaH pravaktAro jJAnavadbhir anuSThitAH
prajJA saMyojayaty arthaiH prajJA zreyo 'dhigacchati
rAjAno bhuJjate rAjyaM prajJayA tulyalakSaNAH
pArAvaryaM tu bhUtAnAM jJAnenaivopalabhyate
vidyayA tAta sRSTAnAM vidyaiva paramA gatiH
bhUtAnAM janma sarveSAM vividhAnAM caturvidham
jarAyvaNDam athodbhedaM svedaM cApy upalakSayet
sthAvarebhyo viziSTAni jaGgamAny upalakSayet
upapannaM hi yac ceSTA viziSyeta vizeSyayoH
Ahur dvibahupAdAni jaGgamAni dvayAni ca
bahupAdbhyo viziSTAni dvipAdAni bahUny api
dvipadAni dvayAny AhuH pArthivAnItarANi ca
pArthivAni viziSTAni tAni hy annAni bhuJjate
pArthivAni dvayAny Ahur madhyamAny uttamAni ca
madhyamAni viziSTAni jAtidharmopadhAraNAt
madhyamAni dvayAny Ahur dharmajJAnItarANi ca
dharmajJAni viziSTAni kAryAkAryopadhAraNAt
dharmajJAni dvayAny Ahur vedajJAnItarANi ca
vedajJAni viziSTAni vedo hy eSu pratiSThitaH
vedajJAni dvayAny AhuH pravaktqNItarANi ca
pravaktqNi viziSTAni sarvadharmopadhAraNAt
vijJAyante hi yair vedAH sarvadharmakriyAphalAH
sayajJAH sakhilA vedAH pravaktRbhyo viniHsRtAH
pravaktqNi dvayAny Ahur AtmajJAnItarANi ca
AtmajJAni viziSTAni janmAjanmopadhAraNAt
dharmadvayaM hi yo veda sa sarvaH sarvadharmavid
sa tyAgI satyasaMkalpaH sa tu kSAntaH sa IzvaraH
dharmajJAnapratiSThaM hi taM devA brAhmaNaM viduH
zabdabrahmaNi niSNAtaM pare ca kRtanizcayam
antaHsthaM ca bahiSThaM ca ye ''dhiyajJAdhidaivatam
jAnanti tAn namasyAmas te devAs tAta te dvijAH
teSu vizvam idaM bhUtaM sAgraM ca jagad Ahitam
teSAM mAhAtmyabhAvasya sadRzaM nAsti kiM cana
AdiM te nidhanaM caiva karma cAtItya sarvazaH
caturvidhasya bhUtasya sarvasyezAH svayaMbhuvaH
vyAsa uvAca
eSA pUrvatarA vRttir brAhmaNasya vidhIyate
jJAnavAn eva karmANi kurvan sarvatra sidhyati
tatra cen na bhaved evaM saMzayaH karmanizcaye
kiM nu karma svabhAvo 'yaM jJAnaM karmeti vA punaH
tatra ceha vivitsA syAj jJAnaM cet puruSaM prati
upapattyupalabdhibhyAM varNayiSyAmi tac chRNu
pauruSaM kAraNaM ke cid AhuH karmasu mAnavAH
daivam eke prazaMsanti svabhAvaM cApare janAH
pauruSaM karma daivaM ca phalavRttisvabhAvataH
trayam etat pRthagbhUtam avivekaM tu ke cana
evam etan na cApy evam ubhe cApi na cApy ubhe
karmasthA viSamaM brUyuH sattvasthAH samadarzinaH
tretAyAM dvApare caiva kalijAz ca sasaMzayAH
tapasvinaH prazAntAz ca sattvasthAz ca kRte yuge
apRthagdarzinaH sarve RksAmasu yajuHSu ca
kAmadveSau pRthag dRSTvA tapaH kRta upAsate
tapodharmeNa saMyuktas taponityaH susaMzitaH

12230009c
12230010a
12230010c
12230011a
12230011c
12230012a
12230012c
12230013a
12230013c
12230014a
12230014c
12230015a
12230015c
12230016a
12230016c
12230017a
12230017c
12230018a
12230018c
12230019a
12230019c
12230020a
12230020c
12230021a
12230021c
12231001
12231001a
12231001c
12231002
12231002a
12231002c
12231003a
12231003c
12231004a
12231004c
12231005
12231005a
12231005c
12231006a
12231006c
12231007a
12231007c
12231008a
12231008c
12231009a
12231009c
12231010a
12231010c
12231011a
12231011c
12231012a
12231012c
12231013a
12231013c
12231014a
12231014c
12231015a
12231015c
12231016a
12231016c

tena sarvAn avApnoti kAmAn yAn manasecchati


tapasA tad avApnoti yad bhUtvA sRjate jagat
tadbhUtaz ca tataH sarvo bhUtAnAM bhavati prabhuH
tad uktaM vedavAdeSu gahanaM vedadarzibhiH
vedAnteSu punar vyaktaM kramayogena lakSyate
ArambhayajJAH kSatrasya haviryajJA vizaH smRtAH
paricArayajJAH zUdrAz ca japayajJA dvijAtayaH
pariniSThitakAryo hi svAdhyAyena dvijo bhavet
kuryAd anyan na vA kuryAn maitro brAhmaNa ucyate
tretAdau sakalA vedA yajJA varNAzramAs tathA
saMrodhAd AyuSas tv ete vyasyante dvApare yuge
dvApare viplavaM yAnti vedAH kaliyuge tathA
dRzyante nApi dRzyante kaler ante punaH punaH
utsIdanti svadharmAz ca tatrAdharmeNa pIDitAH
gavAM bhUmez ca ye cApAm oSadhInAM ca ye rasAH
adharmAntarhitA vedA vedadharmAs tathAzramAH
vikriyante svadharmasthAH sthAvarANi carANi ca
yathA sarvANi bhUtAni vRSTir bhaumAni varSati
sRjate sarvato 'GgAni tathA vedA yuge yuge
visRtaM kAlanAnAtvam anAdinidhanaM ca yat
kIrtitaM tat purastAn me yataH saMyAnti yAnti ca
dhAtedaM prabhavasthAnaM bhUtAnAM saMyamo yamaH
svabhAvena pravartante dvaMdvasRSTAni bhUrizaH
sargaH kAlo dhRtir vedAH kartA kAryaM kriyA phalam
etat te kathitaM tAta yan mAM tvaM paripRcchasi
bhISma uvAca
ity ukto 'bhiprazasyaitat paramarSes tu zAsanam
mokSadharmArthasaMyuktam idaM praSTuM pracakrame
zuka uvAca
prajAvAJ zrotriyo yajvA vRddhaH prajJo 'nasUyakaH
anAgatam anaitihyaM kathaM brahmAdhigacchati
tapasA brahmacaryeNa sarvatyAgena medhayA
sAMkhye vA yadi vA yoge etat pRSTo 'bhidhatsva me
manasaz cendriyANAM cApy aikAgryaM samavApyate
yenopAyena puruSais tac ca vyAkhyAtum arhasi
vyAsa uvAca
nAnyatra vidyAtapasor nAnyatrendriyanigrahAt
nAnyatra sarvasaMtyAgAt siddhiM vindati kaz cana
mahAbhUtAni sarvANi pUrvasRSTiH svayaMbhuvaH
bhUyiSThaM prANabhRdgrAme niviSTAni zarIriSu
bhUmer deho jalAt sAro jyotiSaz cakSuSI smRte
prANApAnAzrayo vAyuH kheSv AkAzaM zarIriNAm
krAnte viSNur bale zakraH koSThe 'gnir bhuktam archati
karNayoH pradizaH zrotre jihvAyAM vAk sarasvatI
karNau tvak cakSuSI jihvA nAsikA caiva paJcamI
darzanAnIndriyoktAni dvArANy AhArasiddhaye
zabdaM sparzaM tathA rUpaM rasaM gandhaM ca paJcamam
indriyANi pRthak tv arthAn manaso darzayanty uta
indriyANi mano yuGkte vazyAn yanteva vAjinaH
manaz cApi sadA yuGkte bhUtAtmA hRdayAzritaH
indriyANAM tathaiveSAM sarveSAm IzvaraM manaH
niyame ca visarge ca bhUtAtmA manasas tathA
indriyANIndriyArthAz ca svabhAvaz cetanA manaH
prANApAnau ca jIvaz ca nityaM deheSu dehinAm
Azrayo nAsti sattvasya guNazabdo na cetanA
sattvaM hi tejaH sRjati na guNAn vai kadA cana
evaM saptadazaM dehe vRtaM SoDazabhir guNaiH
manISI manasA vipraH pazyaty AtmAnam Atmani
na hy ayaM cakSuSA dRzyo na ca sarvair apIndriyaiH
manasA saMpradIptena mahAn AtmA prakAzate

12231017a
12231017c
12231018a
12231018c
12231019a
12231019c
12231020a
12231020c
12231021a
12231021c
12231022a
12231022c
12231023a
12231023c
12231024a
12231024c
12231025a
12231025c
12231026a
12231026c
12231027a
12231027c
12231028a
12231028c
12231029a
12231029c
12231030a
12231030c
12231031a
12231031c
12231032a
12231032c
12231033a
12231033c
12231034a
12231034c
12232001
12232001a
12232001c
12232002a
12232002c
12232002e
12232003a
12232003c
12232004a
12232004c
12232005a
12232005c
12232006a
12232006c
12232007a
12232007c
12232008a
12232008c
12232009a
12232009c
12232010a
12232010c
12232011a
12232011c

azabdasparzarUpaM tad arasAgandham avyayam


azarIraM zarIre sve nirIkSeta nirindriyam
avyaktaM vyaktadeheSu martyeSv amaram Azritam
yo 'nupazyati sa pretya kalpate brahmabhUyase
vidyAbhijanasaMpanne brAhmaNe gavi hastini
zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH
sa hi sarveSu bhUteSu jaGgameSu dhruveSu ca
vasaty eko mahAn AtmA yena sarvam idaM tatam
sarvabhUteSu cAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani
yadA pazyati bhUtAtmA brahma saMpadyate tadA
yAvAn Atmani vedAtmA tAvAn AtmA parAtmani
ya evaM satataM veda so 'mRtatvAya kalpate
sarvabhUtAtmabhUtasya sarvabhUtahitasya ca
devApi mArge muhyanti apadasya padaiSiNaH
zakunInAm ivAkAze jale vAricarasya vA
yathA gatir na dRzyeta tathaiva sumahAtmanaH
kAlaH pacati bhUtAni sarvANy evAtmanAtmani
yasmiMs tu pacyate kAlas taM na vedeha kaz cana
na tad UrdhvaM na tiryak ca nAdho na ca tiraH punaH
na madhye pratigRhNIte naiva kaz cit kutaz cana
sarve 'ntaHsthA ime lokA bAhyam eSAM na kiM cana
yaH sahasraM samAgacched yathA bANo guNacyutaH
naivAntaM kAraNasyeyAd yady api syAn manojavaH
tasmAt sUkSmAt sUkSmataraM nAsti sthUlataraM tataH
sarvataHpANipAdAntaM sarvatokSiziromukham
sarvataHzrutimal loke sarvam AvRtya tiSThati
tad evANor aNutaraM tan mahadbhyo mahattaram
tad antaH sarvabhUtAnAM dhruvaM tiSThan na dRzyate
akSaraM ca kSaraM caiva dvaidhIbhAvo 'yam AtmanaH
kSaraH sarveSu bhUteSu divyaM hy amRtam akSaram
navadvAraM puraM gatvA haMso hi niyato vazI
IzaH sarvasya bhUtasya sthAvarasya carasya ca
hAnibhaGgavikalpAnAM navAnAM saMzrayeNa ca
zarIrANAm ajasyAhur haMsatvaM pAradarzinaH
haMsoktaM cAkSaraM caiva kUTasthaM yat tad akSaram
tad vidvAn akSaraM prApya jahAti prANajanmanI
vyAsa uvAca
pRcchatas tava satputra yathAvad iha tattvataH
sAMkhyanyAyena saMyuktaM yad etat kIrtitaM mayA
yogakRtyaM tu te kRtsnaM vartayiSyAmi tac chRNu
ekatvaM buddhimanasor indriyANAM ca sarvazaH
Atmano dhyAyinas tAta jJAnam etad anuttamam
tad etad upazAntena dAntenAdhyAtmazIlinA
AtmArAmeNa buddhena boddhavyaM zucikarmaNA
yogadoSAn samucchidya paJca yAn kavayo viduH
kAmaM krodhaM ca lobhaM ca bhayaM svapnaM ca paJcamam
krodhaM zamena jayati kAmaM saMkalpavarjanAt
sattvasaMsevanAd dhIro nidrAm ucchettum arhati
dhRtyA ziznodaraM rakSet pANipAdaM ca cakSuSA
cakSuH zrotre ca manasA mano vAcaM ca karmaNA
apramAdAd bhayaM jahyAl lobhaM prAjJopasevanAt
evam etAn yogadoSAJ jayen nityam atandritaH
agnIMz ca brAhmaNAMz cArced devatAH praNameta ca
varjayed ruSitAM vAcaM hiMsAyuktAM manonugAm
brahma tejomayaM zukraM yasya sarvam idaM rasaH
ekasya bhUtaM bhUtasya dvayaM sthAvarajaGgamam
dhyAnam adhyayanaM dAnaM satyaM hrIr ArjavaM kSamA
zaucam AhArasaMzuddhir indriyANAM ca nigrahaH
etair vivardhate tejaH pApmAnaM cApakarSati
sidhyanti cAsya sarvArthA vijJAnaM ca pravartate

12232012a
12232012c
12232012e
12232013a
12232013c
12232014a
12232014c
12232015a
12232015c
12232016a
12232016c
12232017a
12232017c
12232017e
12232018a
12232018c
12232018e
12232019a
12232019c
12232020a
12232020c
12232021a
12232021c
12232022a
12232022c
12232023a
12232023c
12232024a
12232024c
12232025a
12232025c
12232026a
12232026c
12232027a
12232027c
12232028a
12232028c
12232029a
12232029c
12232030a
12232030c
12232031a
12232031c
12232032a
12232032c
12232033a
12232033c
12232034a
12232034c
12233001
12233001a
12233001c
12233002a
12233002c
12233003
12233003a
12233003c
12233004a
12233004c
12233005a

samaH sarveSu bhUteSu labdhAlabdhena vartayan


dhutapApmA tu tejasvI laghvAhAro jitendriyaH
kAmakrodhau vaze kRtvA ninISed brahmaNaH padam
manasaz cendriyANAM ca kRtvaikAgryaM samAhitaH
prAg rAtrApararAtreSu dhArayen mana AtmanA
jantoH paJcendriyasyAsya yad ekaM chidram indriyam
tato 'sya sravati prajJA dRteH pAdAd ivodakam
manas tu pUrvam AdadyAt kumInAn iva matsyahA
tataH zrotraM tataz cakSur jihvAM ghrANaM ca yogavit
tata etAni saMyamya manasi sthApayed yatiH
tathaivApohya saMkalpAn mano hy Atmani dhArayet
paJca jJAnena saMdhAya manasi sthApayed yatiH
yadaitAny avatiSThante manaHSaSThAni cAtmani
prasIdanti ca saMsthAya tadA brahma prakAzate
vidhUma iva dIptArcir Aditya iva dIptimAn
vaidyuto 'gnir ivAkAze pazyaty AtmAnam AtmanA
sarvaM ca tatra sarvatra vyApakatvAc ca dRzyate
taM pazyanti mahAtmAno brAhmaNA ye manISiNaH
dhRtimanto mahAprAjJAH sarvabhUtahite ratAH
evaM parimitaM kAlam Acaran saMzitavrataH
AsIno hi rahasy eko gacched akSarasAtmyatAm
pramoho bhrama Avarto ghrANazravaNadarzane
adbhutAni rasasparze zItoSNe mArutAkRtiH
pratibhAm upasargAMz cApy upasaMgRhya yogataH
tAMs tattvavid anAdRtya svAtmanaiva nivartayet
kuryAt paricayaM yoge traikAlyaM niyato muniH
girizRGge tathA caitye vRkSAgreSu ca yojajet
saMniyamyendriyagrAmaM goSThe bhANDamanA iva
ekAgraz cintayen nityaM yogAn nodvejayen manaH
yenopAyena zakyeta saMniyantuM calaM manaH
taM taM yukto niSeveta na caiva vicalet tataH
zUnyA giriguhAz caiva devatAyatanAni ca
zUnyAgArANi caikAgro nivAsArtham upakramet
nAbhiSvajet paraM vAcA karmaNA manasApi vA
upekSako yatAhAro labdhAlabdhe samo bhavet
yaz cainam abhinandeta yaz cainam apavAdayet
samas tayoz cApy ubhayor nAbhidhyAyec chubhAzubham
na prahRSyeta lAbheSu nAlAbheSu ca cintayet
samaH sarveSu bhUteSu sadharmA mAtarizvanaH
evaM sarvAtmanaH sAdhoH sarvatra samadarzinaH
SaNmAsAn nityayuktasya zabdabrahmAtivartate
vedanArtAH prajA dRSTvA samaloSTAzmakAJcanaH
etasmin nirato mArge viramen na vimohitaH
api varNAv akRSTas tu nArI vA dharmakAGkSiNI
tAv apy etena mArgeNa gacchetAM paramAM gatim
ajaM purANam ajaraM sanAtanaM; yad indriyair upalabhate naro 'calaH
aNor aNIyo mahato mahattaraM; tadAtmanA pazyati yukta AtmavAn
idaM maharSer vacanaM mahAtmano; yathAvad uktaM manasAnudRzya ca
avekSya ceyAt parameSThisAtmyatAM; prayAnti yAM bhUtagatiM manISiNaH
zuka uvAca
yad idaM vedavacanaM kuru karma tyajeti ca
kAM dizaM vidyayA yAnti kAM ca gacchanti karmaNA
etad vai zrotum icchAmi tad bhavAn prabravItu me
etat tv anyonyavairUpye vartate pratikUlataH
bhISma uvAca
ity uktaH pratyuvAcedaM parAzarasutaH sutam
karmavidyAmayAv etau vyAkhyAsyAmi kSarAkSarau
yAM dizaM vidyayA yAnti yAM ca gacchanti karmaNA
zRNuSvaikamanAH putra gahvaraM hy etad antaram
asti dharma iti proktaM nAstIty atraiva yo vadet

12233005c
12233006a
12233006c
12233007a
12233007c
12233008a
12233008c
12233009a
12233009c
12233010a
12233010c
12233011a
12233011c
12233012a
12233012c
12233013a
12233013c
12233014a
12233014c
12233015a
12233015c
12233016a
12233016c
12233017a
12233017c
12233018a
12233018c
12233019a
12233019c
12233020a
12233020c
12234001
12234001a
12234001c
12234002a
12234002c
12234003a
12234003c
12234004a
12234004c
12234005
12234005a
12234005c
12234006a
12234006c
12234007a
12234007c
12234008a
12234008c
12234009a
12234009c
12234010
12234010a
12234010c
12234011a
12234011c
12234012
12234012a
12234012c
12234013a

tasya pakSasya sadRzam idaM mama bhaved atha


dvAv imAv atha panthAnau yatra vedAH pratiSThitAH
pravRttilakSaNo dharmo nivRttau ca subhASitaH
karmaNA badhyate jantur vidyayA tu pramucyate
tasmAt karma na kurvanti yatayaH pAradarzinaH
karmaNA jAyate pretya mUrtimAn SoDazAtmakaH
vidyayA jAyate nityam avyayo hy avyayAtmakaH
karma tv eke prazaMsanti svalpabuddhitarA narAH
tena te dehajAlAni ramayanta upAsate
ye tu buddhiM parAM prAptA dharmanaipuNyadarzinaH
na te karma prazaMsanti kUpaM nadyAM pibann iva
karmaNaH phalam Apnoti sukhaduHkhe bhavAbhavau
vidyayA tad avApnoti yatra gatvA na zocati
yatra gatvA na mriyate yatra gatvA na jAyate
na jIryate yatra gatvA yatra gatvA na vardhate
yatra tad brahma paramam avyaktam ajaraM dhruvam
avyAhatam anAyAsam amRtaM cAviyogi ca
dvaMdvair yatra na bAdhyante mAnasena ca karmaNA
samAH sarvatra maitrAz ca sarvabhUtahite ratAH
vidyAmayo 'nyaH puruSas tAta karmamayo 'paraH
viddhi candramasaM darze sUkSmayA kalayA sthitam
tad etad RSiNA proktaM vistareNAnumIyate
navajaM zazinaM dRSTvA vakraM tantum ivAmbare
ekAdazavikArAtmA kalAsaMbhArasaMbhRtaH
mUrtimAn iti taM viddhi tAta karmaguNAtmakam
devo yaH saMzritas tasminn abbindur iva puSkare
kSetrajJaM taM vijAnIyAn nityaM tyAgajitAtmakam
tamo rajaz ca sattvaM ca viddhi jIvaguNAn imAn
jIvam AtmaguNaM vidyAd AtmAnaM paramAtmanaH
sacetanaM jIvaguNaM vadanti; sa ceSTate ceSTayate ca sarvam
tataH paraM kSetravido vadanti; prAvartayad yo bhuvanAni sapta
zuka uvAca
kSarAt prabhRti yaH sargaH saguNAnIndriyANi ca
buddhyaizvaryAbhisargArthaM yad dhyAnaM cAtmanaH zubham
bhUya eva tu loke 'smin sadvRttiM vRttihaitukIm
yayA santaH pravartante tad icchAmy anuvarNitam
vede vacanam uktaM tu kuru karma tyajeti ca
katham etad vijAnIyAM tac ca vyAkhyAtum arhasi
lokavRttAntatattvajJaH pUto 'haM guruzAsanAt
kRtvA buddhiM viyuktAtmA tyakSyAmy AtmAnam avyathaH
vyAsa uvAca
yaiSA vai vihitA vRttiH purastAd brahmaNA svayam
eSA pUrvataraiH sadbhir AcIrNA paramarSibhiH
brahmacaryeNa vai lokAJ jayanti paramarSayaH
Atmanaz ca hRdi zreyas tv anviccha manasAtmani
vane mUlaphalAzI ca tapyan suvipulaM tapaH
puNyAyatanacArI ca bhUtAnAm avihiMsakaH
vidhUme sannamusale vAnaprasthapratizraye
kAle prApte caran bhaikSaM kalpate brahmabhUyase
niHstutir nirnamaskAraH parityajya zubhAzubhe
araNye vicaraikAkI yena kena cid AzitaH
zuka uvAca
yad idaM vedavacanaM lokavAde virudhyate
pramANe cApramANe ca viruddhe zAstratA kutaH
ity etac chrotum icchAmi bhagavAn prabravItu me
karmaNAm avirodhena katham etat pravartate
bhISma uvAca
ity uktaH pratyuvAcedaM gandhavatyAH sutaH sutam
RSis tat pUjayan vAkyaM putrasyAmitatejasaH
gRhastho brahmacArI ca vAnaprastho 'tha bhikSukaH

12234013c
12234014a
12234014c
12234015a
12234015c
12234016a
12234016c
12234017a
12234017c
12234018a
12234018c
12234019a
12234019c
12234020a
12234020c
12234021a
12234021c
12234022a
12234022c
12234023a
12234023c
12234024a
12234024c
12234025a
12234025c
12234026a
12234026c
12234027a
12234027c
12234028a
12234028c
12234029a
12234029c
12235001
12235001a
12235001c
12235002a
12235002c
12235003a
12235003c
12235004a
12235004c
12235004e
12235005a
12235005c
12235006a
12235006c
12235007a
12235007c
12235008a
12235008c
12235008e
12235009a
12235009c
12235010a
12235010c
12235011a
12235011c
12235011e
12235012a

yathoktakAriNaH sarve gacchanti paramAM gatim


eko ya AzramAn etAn anutiSThed yathAvidhi
akAmadveSasaMyuktaH sa paratra mahIyate
catuSpadI hi niHzreNI brahmaNy eSA pratiSThitA
etAm Azritya niHzreNIM brahmaloke mahIyate
AyuSas tu caturbhAgaM brahmacAryanasUyakaH
gurau vA guruputre vA vased dharmArthakovidaH
karmAtirekeNa guror adhyetavyaM bubhUSatA
dakSiNo nApavAdI syAd AhUto gurum Azrayet
jaghanyazAyI pUrvaM syAd utthAyI guruvezmani
yac ca ziSyeNa kartavyaM kAryaM dAsena vA punaH
kRtam ity eva tat sarvaM kRtvA tiSTheta pArzvataH
kiMkaraH sarvakArI ca sarvakarmasu kovidaH
zucir dakSo guNopeto brUyAd iSur ivAtvaraH
cakSuSA gurum avyagro nirIkSeta jitendriyaH
nAbhuktavati cAznIyAd apItavati no pibet
na tiSThati tathAsIta nAsupte prasvapeta ca
uttAnAbhyAM ca pANibhyAM pAdAv asya mRdu spRzet
dakSiNaM dakSiNenaiva savyaM savyena pIDayet
abhivAdya guruM brUyAd adhISva bhagavann iti
idaM kariSye bhagavann idaM cApi kRtaM mayA
iti sarvam anujJApya nivedya gurave dhanam
kuryAt kRtvA ca tat sarvam AkhyeyaM gurave punaH
yAMs tu gandhAn rasAn vApi brahmacArI na sevate
seveta tAn samAvRtta iti dharmeSu nizcayaH
ye ke cid vistareNoktA niyamA brahmacAriNaH
tAn sarvAn anugRhNIyAd bhavec cAnapago guroH
sa evaM gurave prItim upahRtya yathAbalam
AzrameSv AzrameSv evaM ziSyo varteta karmaNA
vedavratopavAsena caturthe cAyuSo gate
gurave dakSiNAM dattvA samAvarted yathAvidhi
dharmalabdhair yuto dArair agnIn utpAdya dharmataH
dvitIyam AyuSo bhAgaM gRhamedhivratI bhavet
vyAsa uvAca
dvitIyam AyuSo bhAgaM gRhamedhI gRhe vaset
dharmalabdhair yuto dArair agnIn utpAdya suvrataH
gRhasthavRttayaz caiva catasraH kavibhiH smRtAH
kusUladhAnyaH prathamaH kumbhIdhAnyas tv anantaram
azvastano 'tha kApotIm Azrito vRttim Aharet
teSAM paraH paro jyAyAn dharmato lokajittamaH
SaTkarmA vartayaty ekas tribhir anyaH pravartate
dvAbhyAm ekaz caturthas tu brahmasatre vyavasthitaH
gRhamedhivratAny atra mahAntIha pracakSate
nAtmArthaM pAcayed annaM na vRthA ghAtayet pazUn
prANI vA yadi vAprANI saMskAraM yajuSArhati
na divA prasvapej jAtu na pUrvApararAtrayoH
na bhuJjItAntarAkAle nAnRtAv Ahvayet striyam
nAsyAnaznan vased vipro gRhe kaz cid apUjitaH
tathAsyAtithayaH pUjyA havyakavyavahAH sadA
vedavidyAvratasnAtAH zrotriyA vedapAragAH
svadharmajIvino dAntAH kriyAvantas tapasvinaH
teSAM havyaM ca kavyaM cApy arhaNArthaM vidhIyate
na kharaiH saMprayAtasya svadharmAjJAnakasya ca
apaviddhAgnihotrasya guror vAlIkakAriNaH
saMvibhAgo 'tra bhUtAnAM sarveSAm eva ziSyate
tathaivApacamAnebhyaH pradeyaM gRhamedhinA
vighasAzI bhaven nityaM nityaM cAmRtabhojanaH
amRtaM yajJazeSaM syAd bhojanaM haviSA samam
bhRtyazeSaM tu yo 'znAti tam Ahur vighasAzinam
svadAranirato dAnto hy anasUyur jitendriyaH

12235012c
12235013a
12235013c
12235014a
12235014c
12235015a
12235015c
12235016a
12235016c
12235017a
12235017c
12235018a
12235018c
12235019a
12235019c
12235020a
12235020c
12235021a
12235021c
12235022a
12235022c
12235023a
12235023c
12235024a
12235024c
12235025a
12235025c
12235026a
12235026c
12235026e
12235027a
12235027c
12236001
12236001a
12236001c
12236002a
12236002c
12236003a
12236003c
12236004
12236004a
12236004c
12236005a
12236005c
12236006a
12236006c
12236007a
12236007c
12236008a
12236008c
12236009a
12236009c
12236010a
12236010c
12236011a
12236011c
12236012a
12236012c
12236013a
12236013c

RtvikpurohitAcAryair mAtulAtithisaMzritaiH
vRddhabAlAturair vaidyair jJAtisaMbandhibAndhavaiH
mAtApitRbhyAM jAmIbhir bhrAtrA putreNa bhAryayA
duhitrA dAsavargeNa vivAdaM na samAcaret
etAn vimucya saMvAdAn sarvapApaiH pramucyate
etair jitais tu jayati sarvA&l lokAn na saMzayaH
AcAryo brahmalokezaH prAjApatye pitA prabhuH
atithis tv indralokezo devalokasya cartvijaH
jAmayo 'psarasAM loke vaizvadeve tu jJAtayaH
saMbandhibAndhavA dikSu pRthivyAM mAtRmAtulau
vRddhabAlAturakRzAs tv AkAze prabhaviSNavaH
bhrAtA jyeSThaH samaH pitrA bhAryA putraH svakA tanuH
chAyA svA dAzavargas tu duhitA kRpaNaM param
tasmAd etair adhikSiptaH sahen nityam asaMjvaraH
gRhadharmarato vidvAn dharmanityo jitaklamaH
na cArthabaddhaH karmANi dharmaM vA kaM cid Acaret
gRhasthavRttayas tisras tAsAM niHzreyasaM param
parasparaM tathaivAhuz cAturAzramyam eva tat
ye coktA niyamAs teSAM sarvaM kAryaM bubhUSatA
kumbhIdhAnyair uJchazilaiH kApotIM cAsthitais tathA
yasmiMz caite vasanty arhAs tad rASTram abhivardhate
daza pUrvAn daza parAn punAti ca pitAmahAn
gRhasthavRttayas tv etA vartayed yo gatavyathaH
sa cakracaralokAnAM sadRzIM prApnuyAd gatim
yatendriyANAm atha vA gatir eSA vidhIyate
svargaloko gRhasthAnAm udAramanasAM hitaH
svargo vimAnasaMyukto vedadRSTaH supuSpitaH
svargaloke gRhasthAnAM pratiSThA niyatAtmanAm
brahmaNA vihitA zreNir eSA yasmAt pramucyate
dvitIyaM kramazaH prApya svargaloke mahIyate
ataH paraM paramam udAram AzramaM; tRtIyam Ahus tyajatAM kalevaram
vanaukasAM gRhapatinAm anuttamaM; zRNuSvaitat kliSTazarIrakAriNAm
bhISma uvAca
proktA gRhasthavRttis te vihitA yA manISiNAm
tadanantaram uktaM yat tan nibodha yudhiSThira
kramazas tv avadhUyainAM tRtIyAM vRttim uttamAm
saMyogavratakhinnAnAM vAnaprasthAzramaukasAm
zrUyatAM pArtha bhadraM te sarvalokAzrayAtmanAm
prekSApUrvaM pravRttAnAM puNyadezanivAsinAm
vyAsa uvAca
gRhasthas tu yadA pazyed valIpalitam AtmanaH
apatyasyaiva cApatyaM vanam eva tadAzrayet
tRtIyam AyuSo bhAgaM vAnaprasthAzrame vaset
tAn evAgnIn paricared yajamAno divaukasaH
niyato niyatAhAraH SaSThabhakto 'pramAdavAn
tad agnihotraM tA gAvo yajJAGgAni ca sarvazaH
akRSTaM vai vrIhiyavaM nIvAraM vighasAni ca
havIMSi saMprayaccheta makheSv atrApi paJcasu
vAnaprasthAzrame 'py etAz catasro vRttayaH smRtAH
sadyaHprakSAlakAH ke cit ke cin mAsikasaMcayAH
vArSikaM saMcayaM ke cit ke cid dvAdazavArSikam
kurvanty atithipUjArthaM yajJatantrArthasiddhaye
abhrAvakAzA varSAsu hemante jalasaMzrayAH
grISme ca paJcatapasaH zazvac ca mitabhojanAH
bhUmau viparivartante tiSThed vA prapadair api
sthAnAsanair vartayanti savaneSv abhiSiJcate
dantolUkhalinaH ke cid azmakuTTAs tathApare
zuklapakSe pibanty eke yavAgUM kvathitAM sakRt
kRSNapakSe pibanty eke bhuJjate ca yathAkramam
mUlair eke phalair eke puSpair eke dRDhavratAH

12236014a
12236014c
12236015a
12236015c
12236016a
12236016c
12236017a
12236017c
12236018a
12236018c
12236019a
12236019c
12236020a
12236020c
12236021a
12236021c
12236021e
12236022a
12236022c
12236022e
12236023a
12236023c
12236024a
12236024c
12236025a
12236025c
12236026a
12236026c
12236027a
12236027c
12236028a
12236028c
12236029a
12236029c
12236030a
mam
12236030c
12237001
12237001a
12237001c
12237002
12237002a
12237002c
12237003a
12237003c
12237004a
12237004c
12237005a
12237005c
12237006a
12237006c
12237007a
12237007c
12237008a
12237008c
12237009a
12237009c
12237010a
12237010c
12237011a

vartayanti yathAnyAyaM vaikhAnasamataM zritAH


etAz cAnyAz ca vividhA dIkSAs teSAM manISiNAm
caturthaz caupaniSado dharmaH sAdhAraNaH smRtaH
vAnaprastho gRhasthaz ca tato 'nyaH saMpravartate
asminn eva yuge tAta vipraiH sarvArthadarzibhiH
agastyaH sapta RSayo madhucchando 'ghamarSaNaH
sAMkRtiH sudivA taNDir yavAnno 'tha kRtazramaH
ahovIryas tathA kAvyas tANDyo medhAtithir budhaH
zalo vAkaz ca nirvAkaH zUnyapAlaH kRtazramaH
evaMdharmasu vidvAMsas tataH svargam upAgaman
tAta pratyakSadharmANas tathA yAyAvarA gaNAH
RSINAm ugratapasAM dharmanaipuNadarzinAm
avAcyAparimeyAz ca brAhmaNA vanam AzritAH
vaikhAnasA vAlakhilyAH sikatAz ca tathApare
karmabhis te nirAnandA dharmanityA jitendriyAH
gatAH pratyakSadharmANas te sarve vanam AzritAH
anakSatrA anAdhRSyA dRzyante jyotiSAM gaNAH
jarayA ca paridyUno vyAdhinA ca prapIDitaH
caturthe cAyuSaH zeSe vAnaprasthAzramaM tyajet
sadyaskArAM nirUpyeSTiM sarvavedasadakSiNAm
AtmayAjI so ''tmaratir AtmakrIDAtmasaMzrayaH
Atmany agnIn samAropya tyaktvA sarvaparigrahAn
sadyaskrAMz ca yajed yajJAn iSTIz caiveha sarvadA
sadaiva yAjinAM yajJAd AtmanIjyA nivartate
trIMz caivAgnIn yajet samyag Atmany evAtmamokSaNAt
prANebhyo yajuSA paJca SaT prAznIyAd akutsayan
kezalomanakhAn vApya vAnaprastho munis tataH
AzramAd AzramaM sadyaH pUto gacchati karmabhiH
abhayaM sarvabhUtebhyo yo dattvA pravrajed dvijaH
lokAs tejomayAs tasya pretya cAnantyam aznute
suzIlavRtto vyapanItakalmaSo; na ceha nAmutra ca kartum Ihate
aroSamoho gatasaMdhivigraho; bhaved udAsInavad Atmavin naraH
yameSu caivAtmagateSu na vyathet; svazAstrasUtrAhutimantravikramaH
bhaved yatheSTA gatir AtmayAjino; na saMzayo dharmapare jitendriye
tataH paraM zreSTham atIva sadguNair; adhiSThitaM trIn adhivRttam utta
caturtham uktaM paramAzramaM zRNu; prakIrtyamAnaM paramaM parAyaNam
zuka uvAca
vartamAnas tathaivAtra vAnaprasthAzrame yathA
yoktavyo ''tmA yathA zaktyA paraM vai kAGkSatA padam
vyAsa uvAca
prApya saMskAram etAbhyAm AzramAbhyAM tataH param
yat kAryaM paramArthArthaM tad ihaikamanAH zRNu
kaSAyaM pAcayitvA tu zreNisthAneSu ca triSu
pravrajec ca paraM sthAnaM parivrajyAm anuttamAm
tad bhavAn evam abhyasya vartatAM zrUyatAM tathA
eka eva caren nityaM siddhyartham asahAyavAn
ekaz carati yaH pazyan na jahAti na hIyate
anagnir aniketaH syAd grAmam annArtham Azrayet
azvastanavidhAnaH syAn munir bhAvasamanvitaH
laghvAzI niyatAhAraH sakRd annaniSevitA
kapAlaM vRkSamUlAni kucelam asahAyatA
upekSA sarvabhUtAnAm etAvad bhikSulakSaNam
yasmin vAcaH pravizanti kUpe prAptAH zilA iva
na vaktAraM punar yAnti sa kaivalyAzrame vaset
naiva pazyen na zRNuyAd avAcyaM jAtu kasya cit
brAhmaNAnAM vizeSeNa naiva brUyAt kathaM cana
yad brAhmaNasya kuzalaM tad eva satataM vadet
tUSNIm AsIta nindAyAM kurvan bheSajam AtmanaH
yena pUrNam ivAkAzaM bhavaty ekena sarvadA

12237011c
12237012a
12237012c
12237013a
12237013c
12237014a
12237014c
12237015a
12237015c
12237016a
12237016c
12237017a
12237017c
12237018a
12237018c
12237019a
12237019c
12237020a
12237020c
12237021a
12237021c
12237022a
12237022c
12237023a
12237023c
12237024a
12237024c
12237025a
12237025c
12237026a
12237026c
aH
12237027a
12237027c
12237028a
12237028c
12237029a
12237029c
12237030a
12237030c
12237031a
12237031c
12237032a
12237032c
12237033a
12237033c
12237034a
12237034c
12237035a
12237035c
12237036a
12237036c
12238001
12238001a
12238001c
12238002a
12238002c
12238003a
12238003c
12238004a

zUnyaM yena janAkIrNaM taM devA brAhmaNaM viduH


yena kena cid Acchanno yena kena cid AzitaH
yatrakvacanazAyI ca taM devA brAhmaNaM viduH
aher iva gaNAd bhItaH sauhityAn narakAd iva
kuNapAd iva ca strIbhyas taM devA brAhmaNaM viduH
na krudhyen na prahRSyec ca mAnito 'mAnitaz ca yaH
sarvabhUteSv abhayadas taM devA brAhmaNaM viduH
nAbhinandeta maraNaM nAbhinandeta jIvitam
kAlam eva pratIkSeta nidezaM bhRtako yathA
anabhyAhatacittaH syAd anabhyAhatavAk tathA
nirmuktaH sarvapApebhyo niramitrasya kiM bhayam
abhayaM sarvabhUtebhyo bhUtAnAm abhayaM yataH
tasya dehAd vimuktasya bhayaM nAsti kutaz cana
yathA nAgapade 'nyAni padAni padagAminAm
sarvANy evApidhIyante padajAtAni kauJjare
evaM sarvam ahiMsAyAM dharmArtham apidhIyate
amRtaH sa nityaM vasati yo 'hiMsAM pratipadyate
ahiMsakaH samaH satyo dhRtimAn niyatendriyaH
zaraNyaH sarvabhUtAnAM gatim Apnoty anuttamAm
evaM prajJAnatRptasya nirbhayasya manISiNaH
na mRtyur atigo bhAvaH sa mRtyum adhigacchati
vimuktaM sarvasaGgebhyo munim AkAzavat sthitam
asvam ekacaraM zAntaM taM devA brAhmaNaM viduH
jIvitaM yasya dharmArthaM dharmo 'ratyartham eva ca
ahorAtrAz ca puNyArthaM taM devA brAhmaNaM viduH
nirAziSam anArambhaM nirnamaskAram astutim
akSINaM kSINakarmANaM taM devA brAhmaNaM viduH
sarvANi bhUtAni sukhe ramante; sarvANi duHkhasya bhRzaM trasanti
teSAM bhayotpAdanajAtakhedaH; kuryAn na karmANi hi zraddadhAnaH
dAnaM hi bhUtAbhayadakSiNAyAH; sarvANi dAnAny adhitiSThatIha
tIkSNAM tanuM yaH prathamaM jahAti; so 'nantam Apnoty abhayaM prajAbhy
uttAna Asyena havir juhoti; lokasya nAbhir jagataH pratiSThA
tasyAGgam aGgAni kRtAkRtaM ca; vaizvAnaraH sarvam eva prapede
prAdezamAtre hRdi nizritaM yat; tasmin prANAn AtmayAjI juhoti
tasyAgnihotraM hutam AtmasaMsthaM; sarveSu lokeSu sadaivateSu
daivaM tridhAtuM trivRtaM suparNaM; ye vidyur agryaM paramArthatAM ca
te sarvalokeSu mahIyamAnA; devAH samarthAH sukRtaM vrajanti
vedAMz ca vedyaM ca vidhiM ca kRtsnam; atho niruktaM paramArthatAM ca
sarvaM zarIrAtmani yaH praveda; tasmai sma devAH spRhayanti nityam
bhUmAv asaktaM divi cAprameyaM; hiraNmayaM yo 'NDajam aNDamadhye
patatriNaM pakSiNam antarikSe; yo veda bhogyAtmani dIptarazmiH
AvartamAnam ajaraM vivartanaM; SaNNemikaM dvAdazAraM suparva
yasyedam Asye pariyAti vizvaM; tat kAlacakraM nihitaM guhAyAm
yaH saMprasAdaM jagataH zarIraM; sarvAn sa lokAn adhigacchatIha
tasmin hutaM tarpayatIha devAMs; te vai tRptAs tarpayanty Asyam asya
tejomayo nityatanuH purANo; lokAn anantAn abhayAn upaiti
bhUtAni yasmAn na trasante kadA cit; sa bhUtebhyo na trasate kadA cit
agarhaNIyo na ca garhate 'nyAn; sa vai vipraH paramAtmAnam IkSet
vinItamoho vyapanItakalmaSo; na ceha nAmutra ca yo 'rtham Rcchati
aroSamohaH samaloSTakAJcanaH; prahINazoko gatasaMdhivigrahaH
apetanindAstutir apriyApriyaz; carann udAsInavad eSa bhikSukaH
vyAsa uvAca
prakRtes tu vikArA ye kSetrajJas taiH parizritaH
te cainaM na prajAnanti sa tu jAnAti tAn api
taiz caiSa kurute kAryaM manaHSaSThair ihendriyaiH
sudAntair iva saMyantA dRDhaiH paramavAjibhiH
indriyebhyaH parA hy arthA arthebhyaH paramaM manaH
manasas tu parA buddhir buddher AtmA mahAn paraH
mahataH param avyaktam avyaktAt parato 'mRtam

12238004c
12238005a
12238005c
12238006a
12238006c
12238007a
12238007c
12238008a
12238008c
12238009a
12238009c
12238010a
12238010c
12238011a
12238011c
12238012a
12238012c
12238013a
12238013c
12238014a
12238014c
12238015a
12238015c
12238015e
12238016a
12238016c
12238017a
12238017c
12238018a
12238018c
12238018e
12238019a
12238019c
12238020a
12238020c
12238020e
12239001
12239001a
12239001c
12239002
12239002a
12239002c
12239003a
12239003c
12239004a
12239004c
12239005a
12239005c
12239006a
12239006c
12239007
12239007a
12239007c
12239008
12239008a
12239008c
12239009a
12239009c
12239010a
12239010c

amRtAn na paraM kiM cit sA kASThA sA parA gatiH


evaM sarveSu bhUteSu gUDho ''tmA na prakAzate
dRzyate tvagryayA buddhyA sUkSmayA tattvadarzibhiH
antarAtmani saMlIya manaHSaSThAni medhayA
indriyANIndriyArthAMz ca bahu cintyam acintayan
dhyAnoparamaNaM kRtvA vidyAsaMpAditaM manaH
anIzvaraH prazAntAtma tato 'rchaty amRtaM padam
indriyANAM tu sarveSAM vazyAtmA calitasmRtiH
AtmanaH saMpradAnena martyo mRtyum upAznute
hitvA tu sarvasaMkalpAn sattve cittaM nivezayet
sattve cittaM samAvezya tataH kAlaMjaro bhavet
cittaprasAdena yatir jahAti hi zubhAzubham
prasannAtmAtmani sthitvA sukham Anantyam aznute
lakSaNaM tu prasAdasya yathA tRptaH sukhaM svapet
nivAte vA yathA dIpo dIpyamAno na kampate
evaM pUrvApare rAtre yuJjann AtmAnam AtmanA
sattvAhAravizuddhAtmA pazyaty AtmAnam Atmani
rahasyaM sarvavedAnAm anaitihyam anAgamam
AtmapratyayikaM zAstram idaM putrAnuzAsanam
dharmAkhyAneSu sarveSu satyAkhyAneSu yad vasu
dazedam RksahasrANi nirmathyAmRtam uddhRtam
navanItaM yathA dadhnaH kASThAd agnir yathaiva ca
tathaiva viduSAM jJAnaM putrahetoH samuddhRtam
snAtakAnAm idaM zAstraM vAcyaM putrAnuzAsanam
tad idaM nAprazAntAya nAdAntAyAtapasvine
nAvedaviduSe vAcyaM tathA nAnugatAya ca
nAsUyakAyAnRjave na cAnirdiSTakAriNe
na tarkazAstradagdhAya tathaiva pizunAya ca
zlAghate zlAghanIyAya prazAntAya tapasvine
idaM priyAya putrAya ziSyAyAnugatAya ca
rahasyadharmaM vaktavyaM nAnyasmai tu kathaM cana
yady apy asya mahIM dadyAd ratnapUrNAm imAM naraH
idam eva tataH zreya iti manyeta tattvavit
ato guhyatarArthaM tad adhyAtmam atimAnuSam
yat tan maharSibhir dRSTaM vedAnteSu ca gIyate
tat te 'haM saMpravakSyAmi yan mAM tvaM paripRcchasi
zuka uvAca
adhyAtmaM vistareNeha punar eva vadasva me
yad adhyAtmaM yathA cedaM bhagavann RSisattama
vyAsa uvAca
adhyAtmaM yad idaM tAta puruSasyeha vidyate
tat te 'haM saMpravakSyAmi tasya vyAkhyAm imAM zRNu
bhUmir Apas tathA jyotir vAyur AkAzam eva ca
mahAbhUtAni bhUtAnAM sAgarasyormayo yathA
prasAryeha yathAGgAni kUrmaH saMharate punaH
tadvan mahAnti bhUtAni yavIyaHsu vikurvate
iti tanmayam evedaM sarvaM sthAvarajaGgamam
sarge ca pralaye caiva tasmAn nirdizyate tathA
mahAbhUtAni paJcaiva sarvabhUteSu bhUtakRt
akarot tAta vaiSamyaM yasmin yad anupazyati
zuka uvAca
akarod yac charIreSu kathaM tad upalakSayet
indriyANi guNAH ke cit kathaM tAn upalakSayet
vyAsa uvAca
etat te vartayiSyAmi yathAvad iha darzanam
zRNu tattvam ihaikAgro yathAtattvaM yathA ca tat
zabdaH zrotraM tathA khAni trayam AkAzasaMbhavam
prANaz ceSTA tathA sparza ete vAyuguNAs trayaH
rUpaM cakSur vipAkaz ca tridhA jyotir vidhIyate
raso 'tha rasanaM sneho guNAs tv ete trayo 'mbhasAm

12239011a
12239011c
12239012a
12239012c
12239013a
12239013c
12239014a
12239014c
12239015a
12239015c
12239016a
12239016c
12239017a
12239017c
12239018a
12239018c
12239019a
12239019c
12239020a
12239020c
12239021a
12239021c
12239022a
12239022c
12239023a
12239023c
12239024a
12239024c
12239025a
12239025c
12240001
12240001a
12240001c
12240002a
12240002c
12240003a
12240003c
12240004a
12240004c
12240005a
12240005c
12240006a
12240006c
12240007a
12240007c
12240008a
12240008c
12240009a
12240009c
12240009e
12240010a
12240010c
12240010e
12240011a
12240011c
12240012a
12240012c
12240013a
12240013c
12240014a

ghreyaM ghrANaM zarIraM ca bhUmer ete guNAs trayaH


etAvAn indriyagrAmo vyAkhyAtaH pAJcabhautikaH
vAyoH sparzo raso 'dbhyaz ca jyotiSo rUpam ucyate
AkAzaprabhavaH zabdo gandho bhUmiguNaH smRtaH
mano buddhiz ca bhAvaz ca traya ete ''tmayonijAH
na guNAn ativartante guNebhyaH paramA matAH
indriyANi nare paJca SaSThaM tu mana ucyate
saptamIM buddhim evAhuH kSetrajJaM punar aSTamam
cakSur AlocanAyaiva saMzayaM kurute manaH
buddhir adhyavasAnAya sAkSI kSetrajJa ucyate
rajas tamaz ca sattvaM ca traya ete svayonijAH
samAH sarveSu bhUteSu tadguNeSUpalakSayet
yathA kUrma ihAGgAni prasArya viniyacchati
evam evendriyagrAmaM buddhiH sRSTvA niyacchati
yad UrdhvaM pAdatalayor avAGmUrdhnaz ca pazyati
etasminn eva kRtye vai vartate buddhir uttamA
guNAn nenIyate buddhir buddhir evendriyANy api
manaHSaSThAni sarvANi buddhyabhAve kuto guNAH
tatra yat prItisaMyuktaM kiM cid Atmani lakSayet
prazAntam iva saMzuddhaM sattvaM tad upadhArayet
yat tu saMtApasaMyuktaM kAye manasi vA bhavet
rajaH pravartakaM tat syAt satataM hAri dehinAm
yat tu saMmohasaMyuktam avyaktaviSayaM bhavet
apratarkyam avijJeyaM tamas tad upadhAryatAm
praharSaH prItir AnandaH sAmyaM svasthAtmacittatA
akasmAd yadi vA kasmAd vartate sAttviko guNaH
abhimAno mRSAvAdo lobho mohas tathAkSamA
liGgAni rajasas tAni vartante hetvahetutaH
tathA mohaH pramAdaz ca tandrI nidrAprabodhitA
kathaM cid abhivartante vijJeyAs tAmasA guNAH
vyAsa uvAca
manaH prasRjate bhAvaM buddhir adhyavasAyinI
hRdayaM priyApriye veda trividhA karmacodanA
indriyebhyaH parA hy arthA arthebhyaH paramaM manaH
manasas tu parA buddhir buddher AtmA paro mataH
buddhir AtmA manuSyasya buddhir evAtmano ''tmikA
yadA vikurute bhAvaM tadA bhavati sA manaH
indriyANAM pRthagbhAvAd buddhir vikriyate hy aNu
zRNvatI bhavati zrotraM spRzatI sparza ucyate
pazyantI bhavate dRSTI rasatI rasanaM bhavet
jighratI bhavati ghrANaM buddhir vikriyate pRthak
indriyANIti tAny Ahus teSv adRzyAdhitiSThati
tiSThatI puruSe buddhis triSu bhAveSu vartate
kadA cil labhate prItiM kadA cid api zocate
na sukhena na duHkhena kadA cid iha yujyate
seyaM bhAvAtmikA bhAvAMs trIn etAn ativartate
saritAM sAgaro bhartA mahAvelAm ivormimAn
yadA prArthayate kiM cit tadA bhavati sA manaH
adhiSThAnAni vai buddhyA pRthag etAni saMsmaret
indriyANy eva medhyAni vijetavyAni kRtsnazaH
sarvANy evAnupUrvyeNa yad yan nAnuvidhIyate
avibhAgagatA buddhir bhAve manasi vartate
pravartamAnaM tu rajaH sattvam apy anuvartate
ye caiva bhAvA vartante sarva eSv eva te triSu
anvarthAH saMpravartante rathanemim arA iva
pradIpArthaM naraH kuryAd indriyair buddhisattamaiH
nizcaradbhir yathAyogam udAsInair yadRcchayA
evaMsvabhAvam evedam iti vidvAn na muhyati
azocann aprahRSyaMz ca nityaM vigatamatsaraH
na hy AtmA zakyate draSTum indriyaiH kAmagocaraiH

12240014c
12240015a
12240015c
12240015e
12240016a
12240016c
12240016e
12240017a
12240017c
12240018a
12240018c
12240019a
12240019c
12240020a
12240020c
12240021a
12240021c
12240022a
12240022c
12241001
12241001a
12241001c
12241002a
12241002c
12241003a
12241003c
12241004a
12241004c
12241005a
12241005c
12241006a
12241006c
12241007a
12241007c
12241008a
12241008c
12241009a
12241009c
12241010a
12241010c
12241011a
12241011c
12241012a
12241012c
12241013a
12241013c
12241014a
12241014c
12242001
12242001a
12242001c
12242002
12242002a
12242002c
12242003a
12242003c
12242004a
12242004c
12242005a
12242005c

pravartamAnair anaye durdharair akRtAtmabhiH


teSAM tu manasA razmIn yadA samyaG niyacchati
tadA prakAzate hy AtmA ghaTe dIpa iva jvalan
sarveSAm eva bhUtAnAM tamasy apagate yathA
yathA vAricaraH pakSI na lipyati jale caran
evam eva kRtaprajJo na doSair viSayAMz caran
asajjamAnaH sarveSu na kathaM cana lipyate
tyaktvA pUrvakRtaM karma ratir yasya sadAtmani
sarvabhUtAtmabhUtasya guNamArgeSv asajjataH
sattvam AtmA prasavati guNAn vApi kadA ca na
na guNA vidur AtmAnaM guNAn veda sa sarvadA
paridraSTA guNAnAM sa sraSTA caiva yathAtatham
sattvakSetrajJayor etad antaraM viddhi sUkSmayoH
sRjate tu guNAn eka eko na sRjate guNAn
pRthagbhUtau prakRtyA tau saMprayuktau ca sarvadA
yathA matsyo 'dbhir anyaH san saMprayuktau tathaiva tau
mazakodumbarau cApi saMprayuktau yathA saha
iSIkA vA yathA muJje pRthak ca saha caiva ca
tathaiva sahitAv etAv anyonyasmin pratiSThitau
vyAsa uvAca
sRjate tu guNAn sattvaM kSetrajJas tv anutiSThati
guNAn vikriyataH sarvAn udAsInavad IzvaraH
svabhAvayuktaM tat sarvaM yad imAn sRjate guNAn
UrNanAbhir yathA sUtraM sRjate tantuvad guNAn
pradhvastA na nivartante pravRttir nopalabhyate
evam eke vyavasyanti nivRttir iti cApare
ubhayaM saMpradhAryaitad adhyavasyed yathAmati
anenaiva vidhAnena bhaved garbhazayo mahAn
anAdinidhanaM nityam AsAdya vicaren naraH
akrudhyann aprahRSyaMz ca nityaM vigatamatsaraH
ity evaM hRdayagranthiM buddhicintAmayaM dRDham
atItya sukham AsIta azocaMz chinnasaMzayaH
tapyeyuH pracyutAH pRthvyA yathA pUrNAM nadIM narAH
avagADhA hy avidvAMso viddhi lokam imaM tathA
na tu tAmyati vai vidvAn sthale carati tattvavit
evaM yo vindate ''tmAnaM kevalaM jJAnam AtmanaH
evaM buddhvA naraH sarvAM bhUtAnAm AgatiM gatim
samavekSya zanaiH samyag labhate zamam uttamam
etad vai janmasAmarthyaM brAhmaNasya vizeSataH
AtmajJAnaM zamaz caiva paryAptaM tatparAyaNam
etad buddhvA bhaved buddhaH kim anyad buddhalakSaNam
vijJAyaitad vimucyante kRtakRtyA manISiNaH
na bhavati viduSAM mahad bhayaM; yad aviduSAM sumahad bhayaM bhavet
na hi gatir adhikAsti kasya cid; bhavati hi yA viduSaH sanAtanI
lokam Aturam asUyate janas; tat tad eva ca nirIkSya zocate
tatra pazya kuzalAn azocato; ye vidus tad ubhayaM kRtAkRtam
yat karoty anabhisaMdhipUrvakaM; tac ca nirNudati yat purA kRtam
na priyaM tad ubhayaM na cApriyaM; tasya taj janayatIha kurvataH
zuka uvAca
yasmAd dharmAt paro dharmo vidyate neha kaz cana
yo viziSTaz ca dharmebhyas taM bhavAn prabravItu me
vyAsa uvAca
dharmaM te saMpravakSyAmi purANam RSisaMstutam
viziSTaM sarvadharmebhyas tam ihaikamanAH zRNu
indriyANi pramAthIni buddhyA saMyamya yatnataH
sarvato niSpatiSNUni pitA bAlAn ivAtmajAn
manasaz cendriyANAM ca hy aikAgryaM paramaM tapaH
taj jyAyaH sarvadharmebhyaH sa dharmaH para ucyate
tAni sarvANi saMdhAya manaHSaSThAni medhayA
AtmatRpta ivAsIta bahu cintyam acintayan

12242006a
12242006c
12242007a
12242007c
12242008a
12242008c
12242009a
12242009c
12242010a
12242010c
12242011a
12242011c
12242012a
12242012c
12242013a
12242013c
12242014a
12242014c
12242015a
12242015c
12242016a
12242016c
12242017a
12242017c
12242018a
12242018c
12242018e
12242019a
12242019c
12242020a
12242020c
12242021a
12242021c
12242022a
12242022c
12242023a
12242023c
12242024a
12242024c
12242025a
12242025c
12243001
12243001a
12243001c
ya
12243002a
12243002c
12243003a
12243003c
12243004a
12243004c
12243005a
12243005c
12243006a
12243006c
12243007a
12243007c
12243008a
12243008c
12243009a

gocarebhyo nivRttAni yadA sthAsyanti vezmani


tadA tvam AtmanAtmAnaM paraM drakSyasi zAzvatam
sarvAtmAnaM mahAtmAnaM vidhUmam iva pAvakam
taM pazyanti mahAtmAno brAhmaNA ye manISiNaH
yathA puSpaphalopeto bahuzAkho mahAdrumaH
Atmano nAbhijAnIte kva me puSpaM kva me phalam
evam AtmA na jAnIte kva gamiSye kuto nv aham
anyo hy atrAntarAtmAsti yaH sarvam anupazyati
jJAnadIpena dIptena pazyaty AtmAnam AtmanA
dRSTvA tvam AtmanAtmAnaM nirAtmA bhava sarvavit
vimuktaH sarvapApebhyo muktatvaca ivoragaH
parAM buddhim avApyeha vipApmA vigatajvaraH
sarvataHsrotasaM ghorAM nadIM lokapravAhinIm
paJcendriyagrAhavatIM manaHsaMkalparodhasam
lobhamohatRNacchannAM kAmakrodhasarIsRpAm
satyatIrthAnRtakSobhAM krodhapaGkAM saridvarAm
avyaktaprabhavAM zIghrAM dustarAm akRtAtmabhiH
pratarasva nadIM buddhyA kAmagrAhasamAkulAm
saMsArasAgaragamAM yonipAtAladustarAm
AtmajanmodbhavAM tAta jihvAvartAM durAsadAm
yAM taranti kRtaprajJA dhRtimanto manISiNaH
tAM tIrNaH sarvatomukto vipUtAtmAtmavic chuciH
uttamAM buddhim AsthAya brahmabhUyaM gamiSyasi
saMtIrNaH sarvasaMklezAn prasannAtmA vikalmaSaH
bhUmiSThAnIva bhUtAni parvatastho nizAmaya
akrudhyann aprahRSyaMz ca nanRzaMsamatis tathA
tato drakSyasi bhUtAnAM sarveSAM prabhavApyayau
evaM vai sarvadharmebhyo viziSTaM menire budhAH
dharmaM dharmabhRtAM zreSTha munayas tattvadarzinaH
Atmano 'vyayino jJAtvA idaM putrAnuzAsanam
prayatAya pravaktavyaM hitAyAnugatAya ca
AtmajJAnam idaM guhyaM sarvaguhyatamaM mahat
abruvaM yad ahaM tAta AtmasAkSikam aJjasA
naiva strI na pumAn etan naiva cedaM napuMsakam
aduHkham asukhaM brahma bhUtabhavyabhavAtmakam
naitaj jJAtvA pumAn strI vA punarbhavam avApnuyAt
abhavapratipattyartham etad vartma vidhIyate
yathA matAni sarvANi na caitAni yathA tathA
kathitAni mayA putra bhavanti na bhavanti ca
tat prItiyuktena guNAnvitena; putreNa satputraguNAnvitena
pRSTo hIdaM prItimatA hitArthaM; brUyAt sutasyeha yad uktam etat
vyAsa uvAca
gandhAn rasAn nAnurundhyAt sukhaM vA; nAlaMkArAMz cApnuyAt tasya tasya
mAnaM ca kIrtiM ca yazaz ca necchet; sa vai pracAraH pazyato brAhmaNas
sarvAn vedAn adhIyIta zuzrUSur brahmacaryavAn
Rco yajUMSi sAmAni na tena na sa brAhmaNaH
jJAtivat sarvabhUtAnAM sarvavit sarvavedavit
nAkAmo mriyate jAtu na tena na ca brAhmaNaH
iSTIz ca vividhAH prApya kratUMz caivAptadakSiNAn
naiva prApnoti brAhmaNyam abhidhyAnAt kathaM cana
yadA cAyaM na bibheti yadA cAsmAn na bibhyati
yadA necchati na dveSTi brahma saMpadyate tadA
yadA na kurute bhAvaM sarvabhUteSu pApakam
karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA
kAmabandhanam evaikaM nAnyad astIha bandhanam
kAmabandhanamukto hi brahmabhUyAya kalpate
kAmato mucyamAnas tu dhUmrAbhrAd iva candramAH
virajAH kAlam AkAGkSan dhIro dhairyeNa vartate
ApUryamANam acalapratiSThaM; samudram ApaH pravizanti yadvat

12243009c
12243010a
12243010c
12243011a
12243011c
12243012a
12243012c
12243013a
12243013c
12243014a
12243014c
12243015a
12243015c
12243016a
12243016c
12243017a
12243017c
12243018a
12243018c
12243019a
12243019c
12243020a
12243020c
12243021a
12243021c
12243022a
12243022c
12243023a
12243023c
12244001
12244001a
12244001c
12244002a
12244002c
12244003a
12244003c
12244004a
12244004c
12244005a
12244005c
12244006a
12244006c
12244007a
12244007c
12244008a
12244008c
12244009a
12244009c
12244010a
12244010c
12244011a
12244011c
12244012a
12244012c
12245001
12245001a
12245001c
12245002a
12245002c
12245003a

sa kAmakAnto na tu kAmakAmaH; sa vai lokAt svargam upaiti dehI


vedasyopaniSat satyaM satyasyopaniSad damaH
damasyopaniSad dAnaM dAnasyopaniSat tapaH
tapasopaniSat tyAgas tyAgasyopaniSat sukham
sukhasyopaniSat svargaH svargasyopaniSac chamaH
kledanaM zokamanasoH saMtApaM tRSNayA saha
sattvam icchasi saMtoSAc chAntilakSaNam uttamam
vizoko nirmamaH zAntaH prasannAtmAtmavittamaH
SaDbhir lakSaNavAn etaiH samagraH punar eSyati
SaDbhiH sattvaguNopetaiH prAjJair adhikamantribhiH
ye viduH pretya cAtmAnam ihasthAMs tAMs tathA viduH
akRtrimam asaMhAryaM prAkRtaM nirupaskRtam
adhyAtmaM sukRtaprajJaH sukham avyayam aznute
niSpracAraM manaH kRtvA pratiSThApya ca sarvataH
yAm ayaM labhate tuSTiM sA na zakyam ato 'nyathA
yena tRpyaty abhuJjAno yena tuSyaty avittavAn
yenAsneho balaM dhatte yas taM veda sa vedavit
saMgopya hy Atmano dvArANy apidhAya vicintayan
yo hy Aste brAhmaNaH ziSTaH sa Atmaratir ucyate
samAhitaM pare tattve kSINakAmam avasthitam
sarvataH sukham anveti vapuz cAndramasaM yathA
savizeSANi bhUtAni guNAMz cAbhajato muneH
sukhenApohyate duHkhaM bhAskareNa tamo yathA
tam atikrAntakarmANam atikrAntaguNakSayam
brAhmaNaM viSayAzliSTaM jarAmRtyU na vindataH
sa yadA sarvato muktaH samaH paryavatiSThate
indriyANIndriyArthAMz ca zarIrastho 'tivartate
kAraNaM paramaM prApya atikrAntasya kAryatAm
punarAvartanaM nAsti saMprAptasya parAt param
vyAsa uvAca
dvaMdvAni mokSajijJAsur arthadharmAv anuSThitaH
vaktrA guNavatA ziSyaH zrAvyaH pUrvam idaM mahat
AkAzaM mAruto jyotir ApaH pRthvI ca paJcamI
bhAvAbhAvau ca kAlaz ca sarvabhUteSu paJcasu
antarAtmakam AkAzaM tanmayaM zrotram indriyam
tasya zabdaM guNaM vidyAn mUrtizAstravidhAnavit
caraNaM mArutAtmeti prANApAnau ca tanmayau
sparzanaM cendriyaM vidyAt tathA sparzaM ca tanmayam
tataH pAkaH prakAzaz ca jyotiz cakSuz ca tanmayam
tasya rUpaM guNaM vidyAt tamo 'nvavasitAtmakam
prakledaH kSudratA sneha ity Apo hy upadizyate
rasanaM cendriyaM jihvA rasaz cApAM guNo mataH
saMghAtaH pArthivo dhAtur asthidantanakhAni ca
zmazru loma ca kezAz ca sirAH snAyu ca carma ca
indriyaM ghrANasaMjJAnaM nAsikety abhidhIyate
gandhaz caivendriyArtho 'yaM vijJeyaH pRthivImayaH
uttareSu guNAH santi sarve sarveSu cottarAH
paJcAnAM bhUtasaMghAnAM saMtatiM munayo viduH
mano navamam eSAM tu buddhis tu dazamI smRtA
ekAdazo 'ntarAtmA ca sarvataH para ucyate
vyavasAyAtmikA buddhir mano vyAkaraNAtmakam
karmAnumAnAd vijJeyaH sa jIvaH kSetrasaMjJakaH
ebhiH kAlASTamair bhAvair yaH sarvaiH sarvam anvitam
pazyaty akaluSaM prAjJaH sa mohaM nAnuvartate
vyAsa uvAca
zarIrAd vipramuktaM hi sUkSmabhUtaM zarIriNam
karmabhiH paripazyanti zAstroktaiH zAstracetasaH
yathA marIcyaH sahitAz caranti; gacchanti tiSThanti ca dRzyamAnAH
dehair vimuktA vicaranti lokAMs; tathaiva sattvAny atimAnuSANi
pratirUpaM yathaivApsu tApaH sUryasya lakSyate

12245003c
12245004a
12245004c
12245005a
12245005c
12245006a
12245006c
12245007a
12245007c
12245008a
12245008c
12245009a
12245009c
12245010a
12245010c
12245011a
12245011c
12245012a
12245012c
12245013a
12245013c
12245014a
12245014c
12246001
12246001a
12246001c
12246002a
12246002c
12246003a
12246003c
12246004a
12246004c
12246005a
12246005c
12246006a
12246006c
12246007a
12246007c
12246008a
12246008c
12246009a
12246009c
12246010a
12246010c
12246011a
12246011c
12246012a
12246012c
12246013a
12246013c
12246014a
12246014c
12246015a
12246015c
12247001
12247001a
12247001c
12247002a
12247002c
12247003a

sattvavAMs tu tathA sattvaM pratirUpaM prapazyati


tAni sUkSmANi sattvasthA vimuktAni zarIrataH
svena tattvena tattvajJAH pazyanti niyatendriyAH
svapatAM jAgratAM caiva sarveSAm Atmacintitam
pradhAnadvaidhayuktAnAM jahatAM karmajaM rajaH
yathAhani tathA rAtrau yathA rAtrau tathAhani
vaze tiSThati sattvAtmA satataM yogayoginAm
teSAM nityaM sadAnityo bhUtAtmA satataM guNaiH
saptabhis tv anvitaH sUkSmaiz cariSNur ajarAmaraH
manobuddhiparAbhUtaH svadehaparadehavit
svapneSv api bhavaty eSa vijJAtA sukhaduHkhayoH
tatrApi labhate duHkhaM tatrApi labhate sukham
krodhalobhau tu tatrApi kRtvA vyasanam archati
prINitaz cApi bhavati mahato 'rthAn avApya ca
karoti puNyaM tatrApi jAgrann iva ca pazyati
tam evam atitejoMzaM bhUtAtmAnaM hRdi sthitam
tamorajobhyAm AviSTA nAnupazyanti mUrtiSu
zAstrayogaparA bhUtvA svam AtmAnaM parIpsavaH
anucchvAsAny amUrtIni yAni vajropamAny api
pRthagbhUteSu sRSTeSu caturSv Azramakarmasu
samAdhau yogam evaitac chANDilyaH zamam abravIt
viditvA sapta sUkSmANi SaDaGgaM ca mahezvaram
pradhAnaviniyogasthaH paraM brahmAdhigacchati
vyAsa uvAca
hRdi kAmadrumaz citro mohasaMcayasaMbhavaH
krodhamAnamahAskandho vivitsAparimocanaH
tasya cAjJAnam AdhAraH pramAdaH pariSecanam
so 'bhyasUyApalAzo hi purAduSkRtasAravAn
saMmohacintAviTapaH zokazAkho bhayaMkaraH
mohanIbhiH pipAsAbhir latAbhiH pariveSTitaH
upAsate mahAvRkSaM sulubdhAs taM phalepsavaH
AyAsaiH saMyataH pAzaiH phalAni pariveSTayan
yas tAn pAzAn vaze kRtvA taM vRkSam apakarSati
gataH sa duHkhayor antaM yatamAnas tayor dvayoH
saMrohaty akRtaprajJaH saMtApena hi pAdapam
sa tam eva tato hanti viSaM grastam ivAturam
tasyAnuzayamUlasya mUlam uddhriyate balAt
tyAgApramAdAkRtinA sAmyena paramAsinA
evaM yo veda kAmasya kevalaM parikarSaNam
vadhaM vai kAmazAstrasya sa duHkhAny ativartate
zarIraM puram ity AhuH svAminI buddhir iSyate
tatra buddheH zarIrasthaM mano nAmArthacintakam
indriyANi janAH paurAs tadarthaM tu parA kRtiH
tatra dvau dAruNau doSau tamo nAma rajas tathA
yadartham upajIvanti paurAH sahapurezvarAH
advAreNa tam evArthaM dvau doSAv upajIvataH
tatra buddhir hi durdharSA manaH sAdharmyam ucyate
paurAz cApi manas trastAs teSAm api calA sthitiH
yadarthaM buddhir adhyAste na so 'rthaH pariSIdati
yadarthaM pRthag adhyAste manas tat pariSIdati
pRthagbhUtaM yadA buddhyA mano bhavati kevalam
tatrainaM vivRtaM zUnyaM rajaH paryavatiSThate
tan manaH kurute sakhyaM rajasA saha saMgatam
taM cAdAya janaM pauraM rajase saMprayacchati
bhISma uvAca
bhUtAnAM guNasaMkhyAnaM bhUyaH putra nizAmaya
dvaipAyanamukhAd bhraSTaM zlAghayA parayAnagha
dIptAnalanibhaH prAha bhagavAn dhUmravarcase
tato 'ham api vakSyAmi bhUyaH putra nidarzanam
bhUmeH sthairyaM pRthutvaM ca kAThinyaM prasavAtmatA

12247003c
12247004a
12247004c
12247005a
12247005c
12247006a
12247006c
12247007a
12247007c
12247008a
12247008c
12247009a
12247009c
12247010a
12247010c
12247011
12247011a
12247011c
12247012
12247012a
12247012c
12247013a
12247013c
12248001
12248001a
12248001c
12248002a
12248002c
12248003a
12248003c
12248004a
12248004c
12248005a
12248005c
12248006a
12248006c
12248007
12248007a
12248007c
12248008a
12248008c
12248009a
12248009c
12248010a
12248010c
12248011a
12248011c
12248012a
12248012c
12248013a
12248013c
12248014a
12248014c
12248015a
12248015c
12248016a
12248016c
12248017a
12248017c
12248018a

gandho gurutvaM zaktiz ca saMghAtaH sthApanA dhRtiH


apAM zaityaM rasaH kledo dravatvaM snehasaumyatA
jihvA viSyandinI caiva bhaumApyAsravaNaM tathA
agner durdharSatA tejas tApaH pAkaH prakAzanam
zaucaM rAgo laghus taikSNyaM dazamaM cordhvabhAgitA
vAyor aniyamaH sparzo vAdasthAnaM svatantratA
balaM zaighryaM ca mohaz ca ceSTA karmakRtA bhavaH
AkAzasya guNaH zabdo vyApitvaM chidratApi ca
anAzrayam anAlambam avyaktam avikAritA
apratIghAtatA caiva bhUtatvaM vikRtAni ca
guNAH paJcAzataM proktAH paJcabhUtAtmabhAvitAH
calopapattir vyaktiz ca visargaH kalpanA kSamA
sad asac cAzutA caiva manaso nava vai guNAH
iSTAniSTavikalpaz ca vyavasAyaH samAdhitA
saMzayaH pratipattiz ca buddhau paJceha ye guNAH
yudhiSThira uvAca
kathaM paJcaguNA buddhiH kathaM paJcendriyA guNAH
etan me sarvam AcakSva sUkSmajJAnaM pitAmaha
bhISma uvAca
AhuH SaSTiM bhUtaguNAn vai; bhUtaviziSTA nityaviSaktAH
bhUtaviSaktAz cAkSarasRSTAH; putra na nityaM tad iha vadanti
tat putra cintAkalitaM yad uktam; anAgataM vai tava saMpratIha
bhUtArthatattvaM tad avApya sarvaM; bhUtaprabhAvAd bhava zAntabuddhiH
yudhiSThira uvAca
ya ime pRthivIpAlAH zerate pRthivItale
pRtanAmadhya ete hi gatasattvA mahAbalAH
ekaikazo bhImabalA nAgAyutabalAs tathA
ete hi nihatAH saMkhye tulyatejobalair naraiH
naiSAM pazyAmi hantAraM prANinAM saMyuge purA
vikrameNopasaMpannAs tejobalasamanvitAH
atha ceme mahAprAjJa zerate hi gatAsavaH
mRtA iti ca zabdo 'yaM vartaty eSu gatAsuSu
ime mRtA nRpatayaH prAyazo bhImavikramAH
tatra me saMzayo jAtaH kutaH saMjJA mRtA iti
kasya mRtyuH kuto mRtyuH kena mRtyur iha prajAH
haraty amarasaMkAza tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
purA kRtayuge tAta rAjAsId avikampakaH
sa zatruvazam ApannaH saMgrAme kSINavAhanaH
tatra putro harir nAma nArAyaNasamo bale
sa zatrubhir hataH saMkhye sabalaH sapadAnugaH
sa rAjA zatruvazagaH putrazokasamanvitaH
yadRcchayAzAntiparo dadarza bhuvi nAradam
sa tasmai sarvam AcaSTa yathA vRttaM janezvaraH
zatrubhir grahaNaM saMkhye putrasya maraNaM tathA
tasya tad vacanaM zrutvA nArado 'tha tapodhanaH
AkhyAnam idam AcaSTa putrazokApahaM tadA
rAjaJ zRNu samAkhyAnam adyedaM bahuvistaram
yathA vRttaM zrutaM caiva mayApi vasudhAdhipa
prajAH sRSTvA mahAtejAH prajAsarge pitAmahaH
atIva vRddhA bahulA nAmRSyata punaH prajAH
na hy antaram abhUt kiM cit kva cij jantubhir acyuta
nirucchvAsam ivonnaddhaM trailokyam abhavan nRpa
tasya cintA samutpannA saMhAraM prati bhUpate
cintayan nAdhyagacchac ca saMhAre hetukAraNam
tasya roSAn mahArAja khebhyo 'gnir udatiSThata
tena sarvA dizo rAjan dadAha sa pitAmahaH
tato divaM bhuvaM khaM ca jagac ca sacarAcaram
dadAha pAvako rAjan bhagavatkopasaMbhavaH
tatrAdahyanta bhUtAni jaGgamAni dhruvANi ca

12248018c
12248019a
12248019c
12248020a
12248020c
12248021a
12248021c
12249001
12249001a
12249001c
12249002a
12249002c
12249003
12249003a
12249003c
12249004a
12249004c
12249005a
12249005c
12249006
12249006a
12249006c
12249007a
12249007c
12249008a
12249008c
12249009a
12249009c
12249010a
12249010c
12249011a
12249011c
12249012a
12249012c
12249013
12249013a
12249013c
12249014a
12249014c
12249015a
12249015c
12249016a
12249016c
12249017a
12249017c
12249018a
12249018c
12249019a
12249019c
12249020a
12249020c
12249021a
12249021c
12249022a
12249022c
12250001
12250001a
12250001c
12250002a
12250002c

mahatA kopavegena kupite prapitAmahe


tato harijaTaH sthANur vedAdhvarapatiH zivaH
jagAda zaraNaM devo brahmANaM paravIrahA
tasminn abhigate sthANau prajAnAM hitakAmyayA
abravId varado devo jvalann iva tadA zivam
karavANy adya kaM kAmaM varArho 'si mato mama
kartA hy asmi priyaM zambho tava yad dhRdi vartate
sthANur uvAca
prajAsarganimittaM me kAryavattAm imAM prabho
viddhi sRSTAs tvayA hImA mA kupyAsAM pitAmaha
tava tejogninA deva prajA dahyanti sarvazaH
tA dRSTvA mama kAruNyaM mA kupyAsAM jagatprabho
prajApatir uvAca
na kupye na ca me kAmo na bhaveran prajA iti
lAghavArthaM dharaNyAs tu tataH saMhAra iSyate
iyaM hi mAM sadA devI bhArArtA samacodayat
saMhArArthaM mahAdeva bhAreNApsu nimajjati
yadAhaM nAdhigacchAmi buddhyA bahu vicArayan
saMhAram AsAM vRddhAnAM tato mAM krodha Avizat
sthANur uvAca
saMhArAntaM prasIdasva mA krudhas tridazezvara
mA prajAH sthAvaraM caiva jaGgamaM ca vinInazaH
palvalAni ca sarvANi sarvaM caiva tRNolapam
sthAvaraM jaGgamaM caiva bhUtagrAmaM caturvidham
tad etad bhasmasAd bhUtaM jagat sarvam upaplutam
prasIda bhagavan sAdho vara eSa vRto mayA
naSTA na punar eSyanti prajA hy etAH kathaM cana
tasmAn nivartyatAm etat tejaH svenaiva tejasA
upAyam anyaM saMpazya prajAnAM hitakAmyayA
yatheme jantavaH sarve nivarteran paraMtapa
abhAvam abhigaccheyur utsannaprajanAH prajAH
adhidaivaniyukto 'smi tvayA lokeSv ihezvara
tvadbhavaM hi jagannAtha jagat sthAvarajaGgamam
prasAdya tvAM mahAdeva yAcAmy AvRttijAH prajAH
nArada uvAca
zrutvA tu vacanaM devaH sthANor niyatavAGmanAH
tejas tat svaM nijagrAha punar evAntarAtmanA
tato 'gnim upasaMgRhya bhagavA&l lokapUjitaH
pravRttiM ca nivRttiM ca kalpayAm Asa vai prabhuH
upasaMharatas tasya tam agniM roSajaM tadA
prAdurbabhUva vizvebhyaH khebhyo nArI mahAtmanaH
kRSNA raktAmbaradharA raktanetratalAntarA
divyakuNDalasaMpannA divyAbharaNabhUSitA
sA viniHsRtya vai khebhyo dakSiNAm AzritA dizam
dadRzAte 'tha tau kanyAM devau vizvezvarAv ubhau
tAm AhUya tadA devo lokAnAm Adir IzvaraH
mRtyo iti mahIpAla jahi cemAH prajA iti
tvaM hi saMhArabuddhyA me cintitA ruSitena ca
tasmAt saMhara sarvAs tvaM prajAH sajaDapaNDitAH
avizeSeNa caiva tvaM prajAH saMhara bhAmini
mama tvaM hi niyogena zreyaH param avApsyasi
evam uktA tu sA devI mRtyuH kamalamAlinI
pradadhyau duHkhitA bAlA sAzrupAtam atIva hi
pANibhyAM caiva jagrAha tAny azrUNi janezvaraH
mAnavAnAM hitArthAya yayAce punar eva ca
nArada uvAca
vinIya duHkham abalA sA tv atIvAyatekSaNA
uvAca prAJjalir bhUtvA latevAvarjitA tadA
tvayA sRSTA kathaM nArI mAdRzI vadatAM vara
raudrakarmAbhijAyeta sarvaprANibhayaMkarI

12250003a
12250003c
12250004a
12250004c
12250005a
12250005c
12250006a
12250006c
12250007a
12250007c
12250008a
12250008c
12250009
12250009a
12250009c
12250010a
12250010c
12250011
12250011a
12250011c
12250012a
12250012c
12250013a
12250013c
12250014a
12250014c
12250015a
12250015c
12250016a
12250016c
12250017a
12250017c
12250018a
12250018c
12250019a
12250019c
12250020a
12250020c
12250021a
12250021c
12250022a
12250022c
12250023a
12250023c
12250023e
12250024a
12250024c
12250025a
12250025c
12250026a
12250026c
12250027a
12250027c
12250028a
12250028c
12250029a
12250029c
12250030a
12250030c
12250031a

bibhemy aham adharmasya dharmyam Adiza karma me


tvaM mAM bhItAm avekSasva zivenezvara cakSuSA
bAlAn vRddhAn vayaHsthAMz ca na hareyam anAgasaH
prANinaH prANinAm Iza namas te 'bhiprasIda me
priyAn putrAn vayasyAMz ca bhrAtqn mAtqH pitqn api
apadhyAsyanti yad deva mRtAMs teSAM bibhemy aham
kRpaNAzruparikledo dahen mAM zAzvatIH samAH
tebhyo 'haM balavad bhItA zaraNaM tvAm upAgatA
yamasya bhavane deva yAty ante pApakarmiNaH
prasAdaye tvA varada prasAdaM kuru me prabho
etam icchAmy ahaM kAmaM tvatto lokapitAmaha
iccheyaM tvatprasAdAc ca tapas taptuM surezvara
pitAmaha uvAca
mRtyo saMkalpitA me tvaM prajAsaMhArahetunA
gaccha saMhara sarvAs tvaM prajA mA ca vicAraya
etad evam avazyaM hi bhavitA naitad anyathA
kriyatAm anavadyAGgi yathoktaM madvaco 'naghe
nArada uvAca
evam uktA mahAbAho mRtyuH parapuraMjaya
na vyAjahAra tasthau ca prahvA bhagavadunmukhI
punaH punar athoktA sA gatasattveva bhAminI
tUSNIm AsIt tato devo devAnAm IzvarezvaraH
prasasAda kila brahmA svayam evAtmanAtmavAn
smayamAnaz ca lokezo lokAn sarvAn avaikSata
nivRttaroSe tasmiMs tu bhagavaty aparAjite
sA kanyApajagAmAsya samIpAd iti naH zrutam
apasRtyApratizrutya prajAsaMharaNaM tadA
tvaramANeva rAjendra mRtyur dhenukam abhyayAt
sA tatra paramaM devI tapo 'carata duzcaram
samA hy ekapade tasthau daza padmAni paJca ca
tAM tathA kurvatIM tatra tapaH paramaduzcaram
punar eva mahAtejA brahmA vacanam abravIt
kuruSva me vaco mRtyo tad anAdRtya satvarA
tathaivaikapade tAta punar anyAni sapta sA
tasthau padmAni SaT caiva paJca dve caiva mAnada
bhUyaH padmAyutaM tAta mRgaiH saha cacAra sA
punar gatvA tato rAjan maunam AtiSThad uttamam
apsu varSasahasrANi sapta caikaM ca pArthiva
tato jagAma sA kanyA kauzikIM bharatarSabha
tatra vAyujalAhArA cacAra niyamaM punaH
tato yayau mahAbhAgA gaGgAM meruM ca kevalam
tasthau dArv iva nizceSTA bhUtAnAM hitakAmyayA
tato himavato mUrdhni yatra devAH samIjire
tatrAGguSThena rAjendra nikharvam aparaM tataH
tasthau pitAmahaM caiva toSayAm Asa yatnataH
tatas tAm abravIt tatra lokAnAM prabhavApyayaH
kim idaM vartate putri kriyatAM tad vaco mama
tato 'bravIt punar mRtyur bhagavantaM pitAmaham
na hareyaM prajA deva punas tvAhaM prasAdaye
tAm adharmabhayatrastAM punar eva ca yAcatIm
tadAbravId devadevo nigRhyedaM vacas tataH
adharmo nAsti te mRtyo saMyacchemAH prajAH zubhe
mayA hy uktaM mRSA bhadre bhavitA neha kiM cana
dharmaH sanAtanaz ca tvAm ihaivAnupravekSyate
ahaM ca vibudhAz caiva tvaddhite niratAH sadA
imam anyaM ca te kAmaM dadAmi manasepsitam
na tvA doSeNa yAsyanti vyAdhisaMpIDitAH prajAH
puruSeSu ca rUpeNa puruSas tvaM bhaviSyasi
strISu strIrUpiNI caiva tRtIyeSu napuMsakam
saivam uktA mahArAja kRtAJjalir uvAca ha

12250031c
12250032a
12250032c
12250033a
12250033c
12250034a
12250034c
12250035a
12250035c
12250036a
12250036c
12250037a
12250037c
A
12250038a
12250038c
12250039a
12250039c
12250040a
12250040c
12250041a
12250041c
12251001
12251001a
12251001c
12251002a
12251002c
12251003
12251003a
12251003c
12251004a
12251004c
12251004e
12251005a
12251005c
12251006a
12251006c
12251007a
12251007c
12251008a
12251008c
12251009a
12251009c
12251010a
12251010c
12251011a
12251011c
12251011e
12251012a
12251012c
12251012e
12251013a
12251013c
12251014a
12251014c
12251015a
12251015c
12251016a
12251016c
12251017a

punar eva mahAtmAnaM neti devezam avyayam


tAm abravIt tadA devo mRtyo saMhara mAnavAn
adharmas te na bhavitA tathA dhyAsyAmy ahaM zubhe
yAn azrubindUn patitAn apazyaM; ye pANibhyAM dhAritAs te purastAt
te vyAdhayo mAnavAn ghorarUpAH; prApte kAle pIDayiSyanti mRtyo
sarveSAM tvaM prANinAm antakAle; kAmakrodhau sahitau yojayethAH
evaM dharmas tvAm upaiSyaty ameyo; na cAdharmaM lapsyase tulyavRttiH
evaM dharmaM pAlayiSyasy athoktaM; na cAtmAnaM majjayiSyasy adharme
tasmAt kAmaM rocayAbhyAgataM tvaM; saMyojyAtho saMharasveha jantUn
sA vai tadA mRtyusaMjJApadezAc; chApAd bhItA bADham ity abravIt tam
atho prANAn prANinAm antakAle; kAmakrodhau prApya nirmohya hanti
mRtyor ye te vyAdhayaz cAzrupAtA; manuSyANAM rujyate yaiH zarIram
sarveSAM vai prANinAM prANanAnte; tasmAc chokaM mA kRthA budhya buddhy
sarve devAH prANinAM prANanAnte; gatvA vRttAH saMnivRttAs tathaiva
evaM sarve mAnavAH prANanAnte; gatvAvRttA devavad rAjasiMha
vAyur bhImo bhImanAdo mahaujAH; sarveSAM ca prANinAM prANabhUtaH
nAnAvRttir dehinAM dehabhede; tasmAd vAyur devadevo viziSTaH
sarve devA martyasaMjJAviziSTAH; sarve martyA devasaMjJAviziSTAH
tasmAt putraM mA zuco rAjasiMha; putraH svargaM prApya te modate ha
evaM mRtyur devasRSTA prajAnAM; prApte kAle saMharantI yathAvat
tasyAz caiva vyAdhayas te 'zrupAtAH; prApte kAle saMharantIha jantUn
yudhiSThira uvAca
ime vai mAnavAH sarve dharmaM prati vizaGkitAH
ko 'yaM dharmaH kuto dharmas tan me brUhi pitAmaha
dharmo nv ayam ihArthaH kim amutrArtho 'pi vA bhavet
ubhayArtho 'pi vA dharmas tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
sadAcAraH smRtir vedAs trividhaM dharmalakSaNam
caturtham artham ity AhuH kavayo dharmalakSaNam
api hy uktAni karmANi vyavasyanty uttarAvare
lokayAtrArtham eveha dharmasya niyamaH kRtaH
ubhayatra sukhodarka iha caiva paratra ca
alabdhvA nipuNaM dharmaM pApaH pApe prasajjati
na ca pApakRtaH pApAn mucyante ke cid Apadi
apApavAdI bhavati yadA bhavati dharmavit
dharmasya niSThA svAcAras tam evAzritya bhotsyase
yadAdharmasamAviSTo dhanaM gRhNAti taskaraH
ramate nirharan stenaH paravittam arAjake
yadAsya tad dharanty anye tadA rAjAnam icchati
tadA teSAM spRhayate ye vai tuSTAH svakair dhanaiH
abhItaH zucir abhyeti rAjadvAram azaGkitaH
na hi duzcaritaM kiM cid antarAtmani pazyati
satyasya vacanaM sAdhu na satyAd vidyate param
satyena vidhRtaM sarvaM sarvaM satye pratiSThitam
api pApakRto raudrAH satyaM kRtvA pRthak pRthak
adroham avisaMvAdaM pravartante tadAzrayAH
te cen mitho 'dhRtiM kuryur vinazyeyur asaMzayam
na hartavyaM paradhanam iti dharmaH sanAtanaH
manyante balavantas taM durbalaiH saMpravartitam
yadA niyatidaurbalyam athaiSAm eva rocate
na hy atyantaM balayutA bhavanti sukhino 'pi vA
tasmAd anArjave buddhir na kAryA te kathaM cana
asAdhubhyo 'sya na bhayaM na corebhyo na rAjataH
na kiM cit kasya cit kurvan nirbhayaH zucir Avaset
sarvataH zaGkate steno mRgo grAmam iveyivAn
bahudhAcaritaM pApam anyatraivAnupazyati
muditaH zucir abhyeti sarvato nirbhayaH sadA
na hi duzcaritaM kiM cid Atmano 'nyeSu pazyati
dAtavyam ity ayaM dharma ukto bhUtahite rataiH

12251017c
12251018a
12251018c
12251019a
12251019c
12251020a
12251020c
12251021a
12251021c
12251022a
12251022c
12251023a
12251023c
12251024a
12251024c
12251025a
12251025c
12251026a
12251026c
12252001
12252001a
12252001c
12252002a
12252002c
12252003a
12252003c
12252004a
12252004c
12252005a
12252005c
12252006a
12252006c
12252007a
12252007c
12252008a
12252008c
12252009a
12252009c
12252010a
12252010c
12252011a
12252011c
12252012a
12252012c
12252013a
12252013c
12252014a
12252014c
12252015a
12252015c
12252016a
12252016c
12252017a
12252017c
12252018a
12252018c
12252019a
12252019c
12252020a
12252020c

taM manyante dhanayutAH kRpaNaiH saMpravartitam


yadA niyatikArpaNyam athaiSAm eva rocate
na hy atyantaM dhanavanto bhavanti sukhino 'pi vA
yad anyair vihitaM necched AtmanaH karma pUruSaH
na tat pareSu kurvIta jAnann apriyam AtmanaH
yo 'nyasya syAd upapatiH sa kaM kiM vaktum arhati
yad anyas tasya tat kuryAn na mRSyed iti me matiH
jIvituM yaH svayaM cecchet kathaM so 'nyaM praghAtayet
yad yad Atmana iccheta tat parasyApi cintayet
atiriktaiH saMvibhajed bhogair anyAn akiMcanAn
etasmAt kAraNAd dhAtrA kusIdaM saMpravartitam
yasmiMs tu devAH samaye saMtiSTheraMs tathA bhavet
atha cel lAbhasamaye sthitir dharme 'pi zobhanA
sarvaM priyAbhyupagataM dharmam Ahur manISiNaH
pazyaitaM lakSaNoddezaM dharmAdharme yudhiSThira
lokasaMgrahasaMyuktaM vidhAtrA vihitaM purA
sUkSmadharmArthaniyataM satAM caritam uttamam
dharmalakSaNam AkhyAtam etat te kurusattama
tasmAd anArjave buddhir na kAryA te kathaM cana
yudhiSThira uvAca
sUkSmaM sAdhu samAdiSTaM bhavatA dharmalakSaNam
pratibhA tv asti me kA cit tAM brUyAm anumAnataH
bhUyAMso hRdaye ye me praznAs te vyAhRtAs tvayA
imam anyaM pravakSyAmi na rAjan vigrahAd iva
imAni hi prApayanti sRjanty uttArayanti ca
na dharmaH paripAThena zakyo bhArata veditum
anyo dharmaH samasthasya viSamasthasya cAparaH
Apadas tu kathaM zakyAH paripAThena veditum
sadAcAro mato dharmaH santas tv AcAralakSaNAH
sAdhyAsAdhyaM kathaM zakyaM sadAcAro hy alakSaNam
dRzyate dharmarUpeNa adharmaM prAkRtaz caran
dharmaM cAdharmarUpeNa kaz cid aprAkRtaz caran
punar asya pramANaM hi nirdiSTaM zAstrakovidaiH
vedavAdAz cAnuyugaM hrasantIti ha naH zrutam
anye kRtayuge dharmAs tretAyAM dvApare 'pare
anye kaliyuge dharmA yathAzaktikRtA iva
AmnAyavacanaM satyam ity ayaM lokasaMgrahaH
AmnAyebhyaH paraM vedAH prasRtA vizvatomukhAH
te cet sarve pramANaM vai pramANaM tan na vidyate
pramANe cApramANe ca viruddhe zAstratA kutaH
dharmasya hriyamANasya balavadbhir durAtmabhiH
yA yA vikriyate saMsthA tataH sApi praNazyati
vidma caivaM na vA vidma zakyaM vA vedituM na vA
aNIyAn kSuradhArAyA garIyAn parvatAd api
gandharvanagarAkAraH prathamaM saMpradRzyate
anvIkSyamANaH kavibhiH punar gacchaty adarzanam
nipAnAnIva gobhyAze kSetre kulyeva bhArata
smRto 'pi zAzvato dharmo viprahINo na dRzyate
kAmAd anye kSayAd anye kAraNair aparais tathA
asanto hi vRthAcAraM bhajante bahavo 'pare
dharmo bhavati sa kSipraM vilInas tv eva sAdhuSu
anye tAn Ahur unmattAn api cAvahasanty uta
mahAjanA hy upAvRttA rAjadharmaM samAzritAH
na hi sarvahitaH kaz cid AcAraH saMpradRzyate
tenaivAnyaH prabhavati so 'paraM bAdhate punaH
dRzyate caiva sa punas tulyarUpo yadRcchayA
yenaivAnyaH prabhavati so 'parAn api bAdhate
AcArANAm anaikAgryaM sarveSAm eva lakSayet
cirAbhipannaH kavibhiH pUrvaM dharma udAhRtaH
tenAcAreNa pUrveNa saMsthA bhavati zAzvatI

12253001
12253001a
12253001c
12253002a
12253002c
12253003a
12253003c
12253004a
12253004c
12253005a
12253005c
12253006a
12253006c
12253007a
12253007c
12253008a
12253008c
12253009a
12253009c
12253010a
12253010c
12253011a
12253011c
12253012
12253012a
12253012c
12253013
12253013a
12253013c
12253014a
12253014c
12253015a
12253015c
12253016a
12253016c
12253017a
12253017c
12253018a
12253018c
12253019a
12253019c
12253020a
12253020c
12253021a
12253021c
12253022a
12253022c
12253023a
12253023c
12253024a
12253024c
12253025a
12253025c
12253026a
12253026c
12253027a
12253027c
12253028a
12253028c
12253029a

bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
tulAdhArasya vAkyAni dharme jAjalinA saha
vane vanacaraH kaz cij jAjalir nAma vai dvijaH
sAgaroddezam Agamya tapas tepe mahAtapAH
niyato niyatAhAraz cIrAjinajaTAdharaH
malapaGkadharo dhImAn bahUn varSagaNAn muniH
sa kadA cin mahAtejA jalavAso mahIpate
cacAra lokAn viprarSiH prekSamANo manojavaH
sa cintayAm Asa munir jalamadhye kadA cana
viprekSya sAgarAntAM vai mahIM savanakAnanAm
na mayA sadRzo 'stIha loke sthAvarajaGgame
apsu vaihAyasaM gacchen mayA yo 'nyaH saheti vai
sa dRzyamAno rakSobhir jalamadhye 'vadat tataH
abruvaMz ca pizAcAs taM naivaM tvaM vaktum arhasi
tulAdhAro vaNigdharmA vArANasyAM mahAyazAH
so 'py evaM nArhate vaktuM yathA tvaM dvijasattama
ity ukto jAjalir bhUtaiH pratyuvAca mahAtapAH
pazyeyaM tam ahaM prAjJaM tulAdhAraM yazasvinam
iti bruvANaM tam RSiM rakSAMsy uddhRtya sAgarAt
abruvan gaccha panthAnam AsthAyemaM dvijottama
ity ukto jAjalir bhUtair jagAma vimanAs tadA
vArANasyAM tulAdhAraM samAsAdyAbravId vacaH
yudhiSThira uvAca
kiM kRtaM sukRtaM karma tAta jAjalinA purA
yena siddhiM parAM prAptas tan no vyAkhyAtum arhasi
bhISma uvAca
atIva tapasA yukto ghoreNa sa babhUva ha
nadyupasparzanarataH sAyaM prAtar mahAtapAH
agnIn paricaran samyak svAdhyAyaparamo dvijaH
vAnaprasthavidhAnajJo jAjalir jvalitaH zriyA
satye tapasi tiSThan sa na ca dharmam avaikSata
varSAsv AkAzazAyI sa hemante jalasaMzrayaH
vatAtapasaho grISme na ca dharmam avindata
duHkhazayyAz ca vividhA bhUmau ca parivartanam
tataH kadA cit sa munir varSAsv AkAzam AsthitaH
antarikSAj jalaM mUrdhnA pratyagRhNAn muhur muhuH
atha tasya jaTAH klinnA babhUvur grathitAH prabho
araNyagamanAn nityaM malino malasaMyutAH
sa kadA cin nirAhAro vAyubhakSo mahAtapAH
tasthau kASThavad avyagro na cacAla ca karhi cit
tasya sma sthANubhUtasya nirviceSTasya bhArata
kuliGgazakunau rAjan nIDaM zirasi cakratuH
sa tau dayAvAn viprarSir upapraikSata dampatI
kurvANaM nIDakaM tatra jaTAsu tRNatantubhiH
yadA sa na calaty eva sthANubhUto mahAtapAH
tatas tau parivizvastau sukhaM tatroSatus tadA
atItAsv atha varSAsu zaratkAla upasthite
prAjApatyena vidhinA vizvAsAt kAmamohitau
tatrApAtayatAM rAjaJ zirasy aNDAni khecarau
tAny abudhyata tejasvI sa vipraH saMzitavrataH
buddhvA ca sa mahAtejA na cacAlaiva jAjaliH
dharme dhRtamanA nityaM nAdharmaM sa tv arocayat
ahany ahani cAgamya tatas tau tasya mUrdhani
AzvAsitau vai vasataH saMprahRSTau tadA vibho
aNDebhyas tv atha puSTebhyaH prajAyanta zakuntakAH
vyavardhanta ca tatraiva na cAkampata jAjaliH
sa rakSamANas tv aNDAni kuliGgAnAM yatavrataH
tathaiva tasthau dharmAtmA nirviceSTaH samAhitaH
tatas tu kAlasamaye babhUvus te 'tha pakSiNaH

12253029c
12253030a
12253030c
12253031a
12253031c
12253032a
12253032c
12253033a
12253033c
12253034a
12253034c
12253035a
12253035c
12253036a
12253036c
12253037a
12253037c
12253038a
12253038c
12253039a
12253039c
12253040a
12253040c
12253041a
12253041c
12253042a
12253042c
12253043a
12253043c
12253044a
12253044c
12253045a
12253045c
12253046a
12253046c
12253047
12253047a
12253047c
12253048a
12253048c
12253049a
12253049c
12253050a
12253050c
12253050e
12253051a
12253051c
12254001
12254001a
12254001c
12254002a
12254002c
12254003a
12254003c
12254004a
12254004c
12254004e
12254005a
12254005c
12254006a

bubudhe tAMz ca sa munir jAtapakSAJ zakuntakAn


tataH kadA cit tAMs tatra pazyan pakSIn yatavrataH
babhUva paramaprItas tadA matimatAM varaH
tathA tAn abhisaMvRddhAn dRSTvA cApnuvatAM mudam
zakunau nirbhayau tatra USatuz cAtmajaiH saha
jAtapakSAMz ca so 'pazyad uDDInAn punarAgatAn
sAyaM sAyaM dvijAn vipro na cAkampata jAjaliH
kadA cit punar abhyetya punar gacchanti saMtatam
tyaktA mAtRpitRbhyAM te na cAkampata jAjaliH
atha te divasaM cArIM gatvA sAyaM punar nRpa
upAvartanta tatraiva nivAsArthaM zakuntakAH
kadA cid divasAn paJca samutpatya vihaMgamAH
SaSThe 'hani samAjagmur na cAkampata jAjaliH
krameNa ca punaH sarve divasAni bahUny api
nopAvartanta zakunA jAtaprANAH sma te yadA
kadA cin mAsamAtreNa samutpatya vihaMgamAH
naivAgacchaMs tato rAjan prAtiSThata sa jAjaliH
tatas teSu pralIneSu jAjalir jAtavismayaH
siddho 'smIti matiM cakre tatas taM mAna Avizat
sa tathA nirgatAn dRSTvA zakuntAn niyatavrataH
saMbhAvitAtmA saMbhAvya bhRzaM prItas tadAbhavan
sa nadyAM samupaspRzya tarpayitvA hutAzanam
udayantam athAdityam abhyagacchan mahAtapAH
saMbhAvya caTakAn mUrdhni jAjalir japatAM varaH
AsphoTayat tadAkAze dharmaH prApto mayeti vai
athAntarikSe vAg AsIt tAM sa zuzrAva jAjaliH
dharmeNa na samas tvaM vai tulAdhArasya jAjale
vArANasyAM mahAprAjJas tulAdhAraH pratiSThitaH
so 'py evaM nArhate vaktuM yathA tvaM bhASase dvija
so 'marSavazam Apannas tulAdhAradidRkSayA
pRthivIm acarad rAjan yatrasAyaMgRho muniH
kAlena mahatAgacchat sa tu vArANasIM purIm
vikrINantaM ca paNyAni tulAdhAraM dadarza saH
so 'pi dRSTvaiva taM vipram AyAntaM bhANDajIvanaH
samutthAya susaMhRSTaH svAgatenAbhyapUjayat
tulAdhAra uvAca
AyAn evAsi vidito mama brahman na saMzayaH
bravImi yat tu vacanaM tac chRNuSva dvijottama
sAgarAnUpam Azritya tapas taptaM tvayA mahat
na ca dharmasya saMjJAM tvaM purA vettha kathaM cana
tataH siddhasya tapasA tava vipra zakuntakAH
kSipraM zirasy ajAyanta te ca saMbhAvitAs tvayA
jAtapakSA yadA te ca gatAz cArIm itas tataH
manyamAnas tato dharmaM caTakaprabhavaM dvija
khe vAcaM tvam athAzrauSIr mAM prati dvijasattama
amarSavazam Apannas tataH prApto bhavAn iha
karavANi priyaM kiM te tad brUhi dvijasattama
bhISma uvAca
ity uktaH sa tadA tena tulAdhAreNa dhImatA
provAca vacanaM dhImAJ jAjalir japatAM varaH
vikrINAnaH sarvarasAn sarvagandhAMz ca vANija
vanaspatIn oSadhIz ca teSAM mUlaphalAni ca
adhyagA naiSThikIM buddhiM kutas tvAm idam Agatam
etad AcakSva me sarvaM nikhilena mahAmate
evam uktas tulAdhAro brAhmaNena yazasvinA
uvAca dharmasUkSmANi vaizyo dharmArthatattvavit
jAjaliM kaSTatapasaM jJAnatRptas tadA nRpa
vedAhaM jAjale dharmaM sarahasyaM sanAtanam
sarvabhUtahitaM maitraM purANaM yaM janA viduH
adroheNaiva bhUtAnAm alpadroheNa vA punaH

12254006c
12254007a
12254007c
12254008a
12254008c
12254009a
12254009c
12254010a
12254010c
12254011a
12254011c
12254012a
12254012c
12254013a
12254013c
12254014a
12254014c
12254015a
12254015c
12254016a
12254016c
12254017a
12254017c
12254018a
12254018c
12254019a
12254019c
12254020a
12254020c
12254021a
12254021c
12254022a
12254022c
12254023a
12254023c
12254024a
12254024c
12254024e
12254025a
12254025c
12254026a
12254026c
12254027a
12254027c
12254027e
12254028a
12254028c
12254029a
12254029c
12254029e
12254030a
12254030c
12254031a
12254031c
12254032a
12254032c
12254033a
12254033c
12254034a
12254034c

yA vRttiH sa paro dharmas tena jIvAmi jAjale


paricchinnaiH kASThatRNair mayedaM zaraNaM kRtam
alaktaM padmakaM tuGgaM gandhAMz coccAvacAMs tathA
rasAMz ca tAMs tAn viprarSe madyavarjAn ahaM bahUn
krItvA vai prativikrINe parahastAd amAyayA
sarveSAM yaH suhRn nityaM sarveSAM ca hite rataH
karmaNA manasA vAcA sa dharmaM veda jAjale
nAhaM pareSAM karmANi prazaMsAmi zapAmi vA
AkAzasyeva viprarSe pazya&l lokasya citratAm
nAnurudhye virudhye vA na dveSmi na ca kAmaye
samo 'smi sarvabhUteSu pazya me jAjale vratam
iSTAniSTavimuktasya prItirAgabahiSkRtaH
tulA me sarvabhUteSu samA tiSThati jAjale
iti mAM tvaM vijAnIhi sarvalokasya jAjale
samaM matimatAM zreSTha samaloSTAzmakAJcanam
yathAndhabadhironmattA ucchvAsaparamAH sadA
devair apihitadvArAH sopamA pazyato mama
yathA vRddhAturakRzA niHspRhA viSayAn prati
tathArthakAmabhogeSu mamApi vigatA spRhA
yadA cAyaM na bibheti yadA cAsmAn na bibhyati
yadA necchati na dveSTi tadA sidhyati vai dvijaH
yadA na kurute bhAvaM sarvabhUteSu pApakam
karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA
na bhUto na bhaviSyaz ca na ca dharmo 'sti kaz cana
yo 'bhayaH sarvabhUtAnAM sa prApnoty abhayaM padam
yasmAd udvijate lokaH sarvo mRtyumukhAd iva
vAkkrUrAd daNDapAruSyAt sa prApnoti mahad bhayam
yathAvad vartamAnAnAM vRddhAnAM putrapautriNAm
anuvartAmahe vRttam ahiMsrANAM mahAtmanAm
pranaSTaH zAzvato dharmaH sadAcAreNa mohitaH
tena vaidyas tapasvI vA balavAn vA vimohyate
AcArAj jAjale prAjJaH kSipraM dharmam avApnuyAt
evaM yaH sAdhubhir dAntaz cared adrohacetasA
nadyAM yathA ceha kASTham uhyamAnaM yadRcchayA
yadRcchayaiva kASThena saMdhiM gaccheta kena cit
tatrAparANi dArUNi saMsRjyante tatas tataH
tRNakASThakarISANi kadA cinn asamIkSayA
evam evAyam AcAraH prAdurbhUto yatas tataH
yasmAn nodvijate bhUtaM jAtu kiM cit kathaM cana
abhayaM sarvabhUtebhyaH sa prApnoti sadA mune
yasmAd udvijate vidvan sarvaloko vRkAd iva
krozatas tIram AsAdya yathA sarve jalecarAH
sahAyavAn dravyavAn yaH subhago 'nyo 'paras tathA
tatas tAn eva kavayaH zAstreSu pravadanty uta
kIrtyartham alpahRllekhAH paTavaH kRtsnanirNayAH
tapobhir yajJadAnaiz ca vAkyaiH prajJAzritais tathA
prApnoty abhayadAnasya yad yat phalam ihAznute
loke yaH sarvabhUtebhyo dadAty abhayadakSiNAm
sa sarvayajJair IjAnaH prApnoty abhayadakSiNAm
na bhUtAnAm ahiMsAyA jyAyAn dharmo 'sti kaz cana
yasmAn nodvijate bhUtaM jAtu kiM cit kathaM cana
so 'bhayaM sarvabhUtebhyaH saMprApnoti mahAmune
yasmAd udvijate lokaH sarpAd vezmagatAd iva
na sa dharmam avApnoti iha loke paratra ca
sarvabhUtAtmabhUtasya samyag bhUtAni pazyataH
devApi mArge muhyanti apadasya padaiSiNaH
dAnaM bhUtAbhayasyAhuH sarvadAnebhya uttamam
bravImi te satyam idaM zraddadhasva ca jAjale
sa eva subhago bhUtvA punar bhavati durbhagaH
vyApattiM karmaNAM dRSTvA jugupsanti janAH sadA

12254035a
12254035c
12254036a
12254036c
12254037a
12254037c
12254038a
12254038c
12254039a
12254039c
12254040a
12254040c
12254041a
12254041c
12254042a
12254042c
12254042e
12254043a
12254043c
12254044a
12254044c
12254044e
12254045a
12254045c
12254046a
12254046c
12254046e
12254047a
12254047c
12254047e
12254048a
12254048c
12254049a
12254049c
12254050a
12254050c
12254051a
12254051c
12254052a
12254052c
12255001
12255001a
12255001c
12255002a
12255002c
12255003a
12255003c
12255004
12255004a
12255004c
12255005a
12255005c
12255006a
12255006c
12255007a
12255007c
12255007e
12255008a
12255008c
12255009a

akAraNo hi nehAsti dharmaH sUkSmo 'pi jAjale


bhUtabhavyArtham eveha dharmapravacanaM kRtam
sUkSmatvAn na sa vijJAtuM zakyate bahunihnavaH
upalabhyAntarA cAnyAn AcArAn avabudhyate
ye ca chindanti vRSaNAn ye ca bhindanti nastakAn
vahanti mahato bhArAn badhnanti damayanti ca
hatvA sattvAni khAdanti tAn kathaM na vigarhase
mAnuSA mAnuSAn eva dAsabhogena buJjate
vadhabandhavirodhena kArayanti divAnizam
AtmanA cApi jAnAsi yad duHkhaM vadhatADane
paJcendriyeSu bhUteSu sarvaM vasati daivatam
Adityaz candramA vAyur brahmA prANaH kratur yamaH
tAni jIvAni vikrIya kA mRteSu vicAraNA
kA taile kA ghRte brahman madhuny apsv auSadheSu vA
adaMzamazake deze sukhaM saMvardhitAn pazUn
tAMz ca mAtuH priyAJ jAnann Akramya bahudhA narAH
bahudaMzakuzAn dezAn nayanti bahukardamAn
vAhasaMpIDitA dhuryAH sIdanty avidhinApare
na manye bhrUNahatyApi viziSTA tena karmaNA
kRSiM sAdhv iti manyante sA ca vRttiH sudAruNA
bhUmiM bhUmizayAMz caiva hanti kASTham ayomukham
tathaivAnaDuho yuktAn samavekSasva jAjale
aghnyA iti gavAM nAma ka enAn hantum arhati
mahac cakArAkuzalaM pRSadhro gAlabhann iva
RSayo yatayo hy etan nahuSe pratyavedayan
gAM mAtaraM cApy avadhIr vRSabhaM ca prajApatim
akAryaM nahuSAkArSIr lapsyAmas tvatkRte bhayam
zataM caikaM ca rogANAM sarvabhUteSv apAtayan
RSayas te mahAbhAgAH prajAsv eva hi jAjale
bhrUNahaM nahuSaM tv Ahur na te hoSyAmahe haviH
ity uktvA te mahAtmAnaH sarve tattvArthadarzinaH
RSayo yatayaH zAntAs tarasA pratyavedayan
IdRzAn azivAn ghorAn AcArAn iha jAjale
kevalAcaritatvAt tu nipuNAn nAvabudhyase
kAraNAd dharmam anvicchen na lokacaritaM caret
yo hanyAd yaz ca mAM stauti tatrApi zRNu jAjale
samau tAv api me syAtAM na hi me staH priyApriye
etad IdRzakaM dharmaM prazaMsanti manISiNaH
upapattyA hi saMpanno yatibhiz caiva sevyate
satataM dharmazIlaiz ca naipuNyenopalakSitaH
jAjalir uvAca
yathA pravartito dharmas tulAM dhArayatA tvayA
svargadvAraM ca vRttiM ca bhUtAnAm avarotsyate
kRSyA hy annaM prabhavati tatas tvam api jIvasi
pazubhiz cauSadhIbhiz ca martyA jIvanti vANija
yato yajJaH prabhavati nAstikyam api jalpasi
na hi varted ayaM loko vArtAm utsRjya kevalam
tulAdhAra uvAca
vakSyAmi jAjale vRttiM nAsmi brAhmaNa nAstikaH
na ca yajJaM vinindAmi yajJavit tu sudurlabhaH
namo brAhmaNayajJAya ye ca yajJavido janAH
svayajJaM brAhmaNA hitvA kSAtraM yajJam ihAsthitAH
lubdhair vittaparair brahman nAstikaiH saMpravartitam
vedavAdAn avijJAya satyAbhAsam ivAnRtam
idaM deyam idaM deyam iti nAntaM cikIrSati
ataH stainyaM prabhavati vikarmANi ca jAjale
tad eva sukRtaM havyaM yena tuSyanti devatAH
namaskAreNa haviSA svAdhyAyair auSadhais tathA
pUjA syAd devatAnAM hi yathA zAstranidarzanam
iSTApUrtAd asAdhUnAM viSamA jAyate prajA

12255009c
12255010a
12255010c
12255011a
12255011c
12255012a
12255012c
12255012e
12255013a
12255013c
12255014a
12255014c
12255014e
12255015a
12255015c
12255016a
12255016c
12255017a
12255017c
12255018a
12255018c
12255019a
12255019c
12255020a
12255020c
12255021a
12255021c
12255022a
12255022c
12255023a
12255023c
12255024a
12255024c
12255025a
12255025c
12255026a
12255026c
12255027a
12255027c
12255028a
12255028c
12255029a
12255029c
12255030a
12255030c
12255031a
12255031c
12255032a
12255032c
12255033a
12255033c
12255034a
12255034c
12255034e
12255035
12255035a
12255035c
12255036a
12255036c
12255036e

lubdhebhyo jAyate lubdhaH samebhyo jAyate samaH


yajamAno yathAtmAnam Rtvijaz ca tathA prajAH
yajJAt prajA prabhavati nabhaso 'mbha ivAmalam
agnau prAstAhutir brahmann Adityam upatiSThati
AdityAj jAyate vRSTir vRSTer annaM tataH prajAH
tasmAt svanuSThitAt pUrve sarvAn kAmAMz ca lebhire
akRSTapacyA pRthivI AzIrbhir vIrudho 'bhavan
na te yajJeSv Atmasu vA phalaM pazyanti kiM cana
zaGkamAnAH phalaM yajJe ye yajeran kathaM cana
jAyante 'sAdhavo dhUrtA lubdhA vittaprayojanAH
sa sma pApakRtAM lokAn gacched azubhakarmaNA
pramANam apramANena yaH kuryAd azubhaM naraH
pApAtmA so 'kRtaprajJaH sadaiveha dvijottama
kartavyam iti kartavyaM vetti yo brAhmaNobhayam
brahmaiva vartate loke naiti kartavyatAM punaH
viguNaM ca punaH karma jyAya ity anuzuzruma
sarvabhUtopaghAtaz ca phalabhAve ca saMyamaH
satyayajJA damayajJA alubdhAz cAtmatRptayaH
utpannatyAginaH sarve janA AsannamatsarAH
kSetrakSetrajJatattvajJAH svayajJapariniSThitAH
brAhmaM vedam adhIyantas toSayanty amarAn api
akhilaM daivataM sarvaM brahma brAhmaNasaMzritam
tRpyanti tRpyato devAs tRptAs tRptasya jAjale
yathA sarvarasais tRpto nAbhinandati kiM cana
tathA prajJAnatRptasya nityaM tRptiH sukhodayA
dharmArAmA dharmasukhAH kRtsnavyavasitAs tathA
asti nas tattvato bhUya iti prajJAgaveSiNaH
jJAnavijJAninaH ke cit paraM pAraM titIrSavaH
atIva tat sadA puNyaM puNyAbhijanasaMhitam
yatra gatvA na zocanti na cyavanti vyathanti ca
te tu tad brahmaNaH sthAnaM prApnuvantIha sAttvikAH
naiva te svargam icchanti na yajanti yazodhanaiH
satAM vartmAnuvartante yathAbalam ahiMsayA
vanaspatIn oSadhIz ca phalamUlaM ca te viduH
na caitAn Rtvijo lubdhA yAjayanti dhanArthinaH
svam eva cArthaM kurvANA yajJaM cakruH punar dvijAH
pariniSThitakarmANaH prajAnugrahakAmyayA
prApayeyuH prajAH svargaM svadharmacaraNena vai
iti me vartate buddhiH samA sarvatra jAjale
prayuJjate yAni yajJe sadA prAjJA dvijarSabha
tena te devayAnena pathA yAnti mahAmune
AvRttis tatra caikasya nAsty AvRttir manISiNAm
ubhau tau devayAnena gacchato jAjale pathA
svayaM caiSAm anaDuho yujyanti ca vahanti ca
svayam usrAz ca duhyante manaHsaMkalpasiddhibhiH
svayaM yUpAn upAdAya yajante svAptadakSiNaiH
yas tathAbhAvitAtmA syAt sa gAm Alabdhum arhati
oSadhIbhis tathA brahman yajeraMs te natAdRzAH
buddhityAgaM puraskRtya tAdRzaM prabravImi te
nirAziSam anArambhaM nirnamaskAram astutim
akSINaM kSINakarmANaM taM devA brAhmaNaM viduH
nAzrAvayan na ca yajan na dadad brAhmaNeSu ca
grAmyAM vRttiM lipsamAnaH kAM gatiM yAti jAjale
idaM tu daivataM kRtvA yathA yajJam avApnuyAt
jAjalir uvAca
na vai munInAM zRNumaH sma tattvaM; pRcchAmi tvA vANija kaSTam etat
pUrve pUrve cAsya nAvekSamANA; nAtaH paraM tam RSayaH sthApayanti
asminn evAtmatIrthe na pazavaH prApnuyuH sukham
atha svakarmaNA kena vANija prApnuyAt sukham
zaMsa me tan mahAprAjJa bhRzaM vai zraddadhAmi te

12255037
12255037a
12255037c
12255037e
12255038a
12255038c
12255039a
12255039c
12255040a
12255040c
12255041
12255041a
12255041c
12256001
12256001a
12256001c
12256002a
12256002c
12256003a
12256003c
12256004a
12256004c
12256005
12256005a
12256005c
12256006a
12256006c
12256007a
12256007c
12256008a
12256008c
12256009a
12256009c
12256010a
12256010c
12256010e
12256011a
12256011c
12256012a
12256012c
12256013a
12256013c
12256014a
12256014c
12256015a
12256015c
12256016a
12256016c
12256016e
12256017a
12256017c
12256018a
12256018c
12256019a
12256019c
12256019e
12256020a
12256020c
12256021a
12256021c

tulAdhAra uvAca
uta yajJA utAyajJA makhaM nArhanti te kva cit
Ajyena payasA dadhnA pUrNAhutyA vizeSataH
vAlaiH zRGgeNa pAdena saMbhavaty eva gaur makham
patnIM cAnena vidhinA prakaroti niyojayan
puroDAzo hi sarveSAM pazUnAM medhya ucyate
sarvA nadyaH sarasvatyaH sarve puNyAH ziloccayAH
jAjale tIrtham Atmaiva mA sma dezAtithir bhava
etAn IdRzakAn dharmAn Acarann iha jAjale
kAraNair dharmam anvicchan na lokAn Apnute zubhAn
bhISma uvAca
etAn IdRzakAn dharmAMs tulAdhAraH prazaMsati
upapattyA hi saMpannAn nityaM sadbhir niSevitAn
tulAdhAra uvAca
sadbhir vA yadi vAsadbhir ayaM panthAH samAzritaH
pratyakSaM kriyatAM sAdhu tato jJAsyasi tad yathA
ete zakuntA bahavaH samantAd vicaranti hi
tavottamAGge saMbhUtAH zyenAz cAnyAz ca jAtayaH
AhvayainAn mahAbrahman vizamAnAMs tatas tataH
pazyemAn hastapAdeSu zliSTAn dehe ca sarvazaH
saMbhAvayanti pitaraM tvayA saMbhAvitAH khagAH
asaMzayaM pitA ca tvaM putrAn Ahvaya jAjale
bhISma uvAca
tato jAjalinA tena samAhUtAH patatriNaH
vAcam uccArayan divyAM dharmasya vacanAt kila
ahiMsAdikRtaM karma iha caiva paratra ca
spardhA nihanti vai brahman sAhatA hanti taM naram
zraddhAvRddhaM vAGmanasI na yajJas trAtum arhati
atra gAthA brahmagItAH kIrtayanti purAvidaH
zucer azraddadhAnasya zraddadhAnasya cAzuceH
devAz cittam amanyanta sadRzaM yajJakarmaNi
zrotriyasya kadaryasya vadAnyasya ca vArdhuSeH
mImAMsitvobhayaM devAH samam annam akalpayan
prajApatis tAn uvAca viSamaM kRtam ity uta
zraddhApUtaM vadAnyasya hatam azraddhayetarat
bhojyam annaM vadAnyasya kadaryasya na vArdhuSeH
azraddadhAna evaiko devAnAM nArhate haviH
tasyaivAnnaM na bhoktavyam iti dharmavido viduH
azraddhA paramaM pApaM zraddhA pApapramocanI
jahAti pApaM zraddhAvAn sarpo jIrNAm iva tvacam
jyAyasI yA pavitrANAM nivRttiH zraddhayA saha
nivRttazIladoSo yaH zraddhAvAn pUta eva saH
kiM tasya tapasA kAryaM kiM vRttena kim AtmanA
zraddhAmayo 'yaM puruSo yo yacchraddhaH sa eva saH
iti dharmaH samAkhyAtaH sadbhir dharmArthadarzibhiH
vayaM jijJAsamAnAs tvA saMprAptA dharmadarzanAt
spardhAM jahi mahAprAjJa tataH prApsyasi yat param
zraddhAvAJ zraddadhAnaz ca dharmAMz caiveha vANijaH
svavartmani sthitaz caiva garIyAn eSa jAjale
evaM bahumatArthaM ca tulAdhAreNa bhASitam
samyak caivam upAlabdho dharmaz coktaH sanAtanaH
tasya vikhyAtavIryasya zrutvA vAkyAni sa dvijaH
tulAdhArasya kaunteya zAntim evAnvapadyata
tato 'cireNa kAlena tulAdhAraH sa eva ca
divaM gatvA mahAprAjJau viharetAM yathAsukham
svaM svaM sthAnam upAgamya svakarmaphalanirjitam
samAnAM zraddadhAnAnAM saMyatAnAM sucetasAm
kurvatAM yajJa ity eva na yajJo jAtu neSyate
zraddhA vai sAttvikI devI sUryasya duhitA nRpa
sAvitrI prasavitrI ca jIvavizvAsinI tathA

12256022a
12256022c
12257001
12257001a
12257001c
12257002a
12257002c
12257003a
12257003c
12257004a
12257004c
12257005a
12257005c
12257006a
12257006c
12257007a
12257007c
12257008a
12257008c
12257009a
12257009c
12257010a
12257010c
12257010e
12257011a
12257011c
12257011e
12257012
12257012a
12257012c
12257013
12257013a
12257013c
12258001
12258001a
12258001c
12258002
12258002a
12258002c
12258003a
12258003c
12258004a
12258004c
12258005a
12258005c
12258006a
12258006c
12258007a
12258007c
12258008a
12258008c
12258009a
12258009c
12258010a
12258010c
12258011a
12258011c
12258012a
12258012c
12258013a

vAgvRddhaM trAyate zraddhA manovRddhaM ca bhArata


yathaupamyopadezena kiM bhUyaH zrotum icchasi
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
prajAnAm anukampArthaM gItaM rAjJA vicakhnunA
chinnasthUNaM vRSaM dRSTvA virAvaM ca gavAM bhRzam
gograhe yajJavATasya prekSamANaH sa pArthivaH
svasti gobhyo 'stu lokeSu tato nirvacanaM kRtam
hiMsAyAM hi pravRttAyAm AzIr eSAnukalpitA
avyavasthitamaryAdair vimUDhair nAstikair naraiH
saMzayAtmabhir avyaktair hiMsA samanukIrtitA
sarvakarmasv ahiMsA hi dharmAtmA manur abravIt
kAmarAgAd vihiMsanti bahirvedyAM pazUn narAH
tasmAt pramANataH kAryo dharmaH sUkSmo vijAnatA
ahiMsaiva hi sarvebhyo dharmebhyo jyAyasI matA
upoSya saMzito bhUtvA hitvA vedakRtAH zrutIH
AcAra ity anAcArAH kRpaNAH phalahetavaH
yadi yajJAMz ca vRkSAMz ca yUpAMz coddizya mAnavAH
vRthA mAMsAni khAdanti naiSa dharmaH prazasyate
mAMsaM madhu surA matsyA AsavaM kRsaraudanam
dhUrtaiH pravartitaM hy etan naitad vedeSu kalpitam
kAmAn mohAc ca lobhAc ca laulyam etat pravartitam
viSNum evAbhijAnanti sarvayajJeSu brAhmaNAH
pAyasaiH sumanobhiz ca tasyApi yajanaM smRtam
yajJiyAz caiva ye vRkSA vedeSu parikalpitAH
yac cApi kiM cit kartavyam anyac cokSaiH susaMskRtam
mahAsattvaiH zuddhabhAvaiH sarvaM devArham eva tat
yudhiSThira uvAca
zarIram Apadaz cApi vivadanty avihiMsataH
kathaM yAtrA zarIrasya nirArambhasya setsyati
bhISma uvAca
yathA zarIraM na glAyen neyAn mRtyuvazaM yathA
tathA karmasu varteta samartho dharmam Acaret
yudhiSThira uvAca
kathaM kAryaM parIkSeta zIghraM vAtha cireNa vA
sarvathA kAryadurge 'smin bhavAn naH paramo guruH
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
cirakAres tu yat pUrvaM vRttam AGgirase kule
cirakArika bhadraM te bhadraM te cirakArika
cirakArI hi medhAvI nAparAdhyati karmasu
cirakArI mahAprAjJo gautamasyAbhavat sutaH
ciraM hi sarvakAryANi samekSAvAn prapadyate
ciraM saMcintayann arthAMz ciraM jAgrac ciraM svapan
cirakAryAbhisaMpattez cirakArI tathocyate
alasagrahaNaM prApto durmedhAvI tathocyate
buddhilAghavayuktena janenAdIrghadarzinA
vyabhicAre tu kasmiMz cid vyatikramyAparAn sutAn
pitroktaH kupitenAtha jahImAM jananIm iti
sa tatheti cireNoktvA svabhAvAc cirakArikaH
vimRzya cirakAritvAc cintayAm Asa vai ciram
pitur AjJAM kathaM kuryAM na hanyAM mAtaraM katham
kathaM dharmacchale nAsmin nimajjeyam asAdhuvat
pitur AjJA paro dharmaH svadharmo mAtRrakSaNam
asvatantraM ca putratvaM kiM nu mAM nAtra pIDayet
striyaM hatvA mAtaraM ca ko hi jAtu sukhI bhavet
pitaraM cApy avajJAya kaH pratiSThAm avApnuyAt
anavajJA pitur yuktA dhAraNaM mAtRrakSaNam
yuktakSamAv ubhAv etau nAtivartetamAM katham
pitA hy AtmAnam Adhatte jAyAyAM jajJiyAm iti

12258013c
12258014a
12258014c
12258015a
12258015c
12258016a
12258016c
12258017a
12258017c
12258018a
12258018c
12258019a
12258019c
12258020a
12258020c
12258021a
12258021c
12258022a
12258022c
12258023a
12258023c
12258024a
12258024c
12258024e
12258025a
12258025c
12258026a
12258026c
12258027a
12258027c
12258028a
12258028c
12258029a
12258029c
12258030a
12258030c
12258031a
12258031c
12258032a
12258032c
12258033a
12258033c
12258034a
12258034c
12258035a
12258035c
12258036a
12258036c
12258037a
12258037c
12258037e
12258038a
12258038c
12258039a
12258039c
12258040a
12258040c
12258041a
12258041c
12258042a

zIlacAritragotrasya dhAraNArthaM kulasya ca


so 'ham AtmA svayaM pitrA putratve prakRtaH punaH
vijJAnaM me kathaM na syAd bubudhe cAtmasaMbhavam
jAtakarmaNi yat prAha pitA yac copakarmaNi
paryAptaH sa dRDhIkAraH pitur gauravanizcaye
gurur agryaH paro dharmaH poSaNAdhyayanAd dhitaH
pitA yad Aha dharmaH sa vedeSv api sunizcitaH
prItimAtraM pituH putraH sarvaM putrasya vai pitA
zarIrAdIni deyAni pitA tv ekaH prayacchati
tasmAt pitur vacaH kAryaM na vicAryaM kathaM cana
pAtakAny api pUyante pitur vacanakAriNaH
bhoge bhAgye prasavane sarvalokanidarzane
bhartrA caiva samAyoge sImantonnayane tathA
pitA svargaH pitA dharmaH pitA paramakaM tapaH
pitari prItim Apanne sarvAH prIyanti devatAH
AziSas tA bhajanty enaM puruSaM prAha yAH pitA
niSkRtiH sarvapApAnAM pitA yad abhinandati
mucyate bandhanAt puSpaM phalaM vRntAt pramucyate
klizyann api sutasnehaiH pitA snehaM na muJcati
etad vicintitaM tAvat putrasya pitRgauravam
pitA hy alpataraM sthAnaM cintayiSyAmi mAtaram
yo hy ayaM mayi saMghAto martyatve pAJcabhautikaH
asya me jananI hetuH pAvakasya yathAraNiH
mAtA dehAraNiH puMsAM sarvasyArtasya nirvRtiH
na ca zocati nApy enaM sthAviryam apakarSati
zriyA hIno 'pi yo gehe ambeti pratipadyate
putrapautrasamAkIrNo jananIM yaH samAzritaH
api varSazatasyAnte sa dvihAyanavac caret
samarthaM vAsamarthaM vA kRzaM vApy akRzaM tathA
rakSaty eva sutaM mAtA nAnyaH poSTA vidhAnataH
tadA sa vRddho bhavati yadA bhavati duHkhitaH
tadA zUnyaM jagat tasya yadA mAtrA viyujyate
nAsti mAtRsamA chAyA nAsti mAtRsamA gatiH
nAsti mAtRsamaM trANaM nAsti mAtRsamA prapA
kukSisaMdhAraNAd dhAtrI jananAj jananI smRtA
aGgAnAM vardhanAd ambA vIrasUtvena vIrasUH
zizoH zuzrUSaNAc chuzrUr mAtA deham anantaram
cetanAvAn naro hanyAd yasya nAsuSiraM ziraH
dampatyoH prANasaMzleSe yo 'bhisaMdhiH kRtaH kila
taM mAtA vA pitA veda bhUtArtho mAtari sthitaH
mAtA jAnAti yad gotraM mAtA jAnAti yasya saH
mAtur bharaNamAtreNa prItiH snehaH pituH prajAH
pANibandhaM svayaM kRtvA sahadharmam upetya ca
yadi yApyanti puruSAH striyo nArhanti yApyatAm
bharaNAd dhi striyo bhartA pAtyAc caiva striyAH patiH
guNasyAsya nivRttau tu na bhartA na patiH patiH
evaM strI nAparAdhnoti nara evAparAdhyati
vyuccaraMz ca mahAdoSaM nara evAparAdhyati
striyA hi paramo bhartA daivataM paramaM smRtam
tasyAtmanA tu sadRzam AtmAnaM paramaM dadau
sarvakAryAparAdhyatvAn nAparAdhyanti cAGganAH
yaz canokto hi nirdezaH striyA maithunatRptaye
tasya smArayato vyaktam adharmo nAtra saMzayaH
yAvan nArIM mAtaraM ca gaurave cAdhike sthitAm
avadhyAM tu vijAnIyuH pazavo 'py avicakSaNAH
devatAnAM samAvAyam ekasthaM pitaraM viduH
martyAnAM devatAnAM ca snehAd abhyeti mAtaram
evaM vimRzatas tasya cirakAritayA bahu
dIrghaH kAlo vyatikrAntas tatas tasyAgamat pitA
medhAtithir mahAprAjJo gautamas tapasi sthitaH

12258042c
12258043a
12258043c
12258044a
12258044c
12258045a
12258045c
12258046a
12258046c
12258047a
12258047c
12258048a
12258048c
12258049a
12258049c
12258050a
12258050c
12258051a
12258051c
12258052a
12258052c
12258053a
12258053c
12258054a
12258054c
12258055a
12258055c
12258056a
12258056c
12258057a
12258057c
12258058a
12258058c
12258059a
12258059c
12258060a
12258060c
12258061a
12258061c
12258062a
12258062c
12258063a
12258063c
12258064a
12258064c
12258065a
12258065c
12258066a
12258066c
12258067a
12258067c
12258068a
12258068c
12258069a
12258069c
12258070a
12258070c
12258071a
12258071c
12258072a

vimRzya tena kAlena patnyAH saMsthAvyatikramam


so 'bravId duHkhasaMtapto bhRzam azrUNi vartayan
zrutadhairyaprasAdena pazcAttApam upAgataH
AzramaM mama saMprAptas trilokezaH puraMdaraH
atithivratam AsthAya brAhmaNaM rUpam AsthitaH
samayA sAntvito vAgbhiH svAgatenAbhipUjitaH
arghyaM pAdyaM ca nyAyena tayAbhipratipAditaH
paravaty asmi cApy uktaH praNayiSye nayena ca
atra cAkuzale jAte striyo nAsti vyatikramaH
evaM na strI na caivAhaM nAdhvagas tridazezvaraH
aparAdhyati dharmasya pramAdas tv aparAdhyati
IrSyAjaM vyasanaM prAhus tena caivordhvaretasaH
IrSyayA tv aham AkSipto magno duSkRtasAgare
hatvA sAdhvIM ca nArIM ca vyasanitvAc ca zAsitAm
bhartavyatvena bhAryAM ca ko nu mAM tArayiSyati
antareNa mayAjJaptaz cirakArI hy udAradhIH
yady adya cirakArI syAt sa mAM trAyeta pAtakAt
cirakArika bhadraM te bhadraM te cirakArika
yady adya cirakArI tvaM tato 'si cirakArikaH
trAhi mAM mAtaraM caiva tapo yac cArjitaM mayA
AtmAnaM pAtakebhyaz ca bhavAdya cirakArikaH
sahajaM cirakAritvaM ciraprAjJatayA tava
saphalaM tat tavAdyAstu bhavAdya cirakArikaH
ciram AzaMsito mAtrA ciraM garbheNa dhAritaH
saphalaM cirakAritvaM kuru tvaM cirakArika
cirAyate ca saMtApAc ciraM svapiti vAritaH
Avayoz cirasaMtApAd avekSya cirakArika
evaM sa duHkhito rAjan maharSir gautamas tadA
cirakAriM dadarzAtha putraM sthitam athAntike
cirakArI tu pitaraM dRSTvA paramaduHkhitaH
zastraM tyaktvA tato mUrdhnA prasAdAyopacakrame
gautamas tu sutaM dRSTvA zirasA patitaM bhuvi
patnIM caiva nirAkArAM parAm abhyagaman mudam
na hi sA tena saMbhedaM patnI nItA mahAtmanA
vijane cAzramasthena putraz cApi samAhitaH
hanyAt tv anapavAdena zastrapANau sute sthite
vinItaM praznayitvA ca vyavasyed Atmakarmasu
buddhiz cAsIt sutaM dRSTvA pituz caraNayor natam
zastragrahaNacApalyaM saMvRNoti bhayAd iti
tataH pitrA ciraM stutvA ciraM cAghrAya mUrdhani
ciraM dorbhyAM pariSvajya ciraM jIvety udAhRtaH
evaM sa gautamaH putraM prItiharSasamanvitaH
abhinandya mahAprAjJa idaM vacanam abravIt
cirakArika bhadraM te cirakArI ciraM bhava
cirAyamANe tvayi ca ciram asmi suduHkhitaH
gAthAz cApy abravId vidvAn gautamo munisattamaH
cirakAriSu dhIreSu guNoddezasamAzrayAt
cireNa mitraM badhnIyAc cireNa ca kRtaM tyajet
cireNa hi kRtaM mitraM ciraM dhAraNam arhati
rAge darpe ca mAne ca drohe pApe ca karmaNi
apriye caiva kartavye cirakArI prazasyate
bandhUnAM suhRdAM caiva bhRtyAnAM strIjanasya ca
avyakteSv aparAdheSu cirakArI prazasyate
evaM sa gautamas tasya prItaH putrasya bhArata
karmaNA tena kauravya cirakAritayA tayA
evaM sarveSu kAryeSu vimRzya puruSas tataH
cireNa nizcayaM kRtvA ciraM na paritapyate
ciraM dhArayate roSaM ciraM karma niyacchati
pazcAttApakaraM karma na kiM cid upapadyate
ciraM vRddhAn upAsIta ciram anvAsya pUjayet

12258072c
12258073a
12258073c
12258074a
12258074c
12258075a
12258075c
12259001
12259001a
12259001c
12259002
12259002a
12259002c
12259003a
12259003c
12259004a
12259004c
12259005
12259005a
12259005c
12259006a
12259006c
12259007
12259007a
12259007c
12259008a
12259008c
12259009a
12259009c
12259010a
12259010c
12259010e
12259011a
12259011c
12259012a
12259012c
12259013a
12259013c
12259014a
12259014c
12259015a
12259015c
12259016a
12259016c
12259017
12259017a
12259017c
12259018a
12259018c
12259019a
12259019c
12259020a
12259020c
12259021a
12259021c
12259022a
12259022c
12259023
12259023a
12259023c

ciraM dharmAn niSeveta kuryAc cAnveSaNaM ciram


ciram anvAsya viduSaz ciraM ziSTAn niSevya ca
ciraM vinIya cAtmAnaM ciraM yAty anavajJatAm
bruvataz ca parasyApi vAkyaM dharmopasaMhitam
ciraM pRcchec ciraM brUyAc ciraM na paribhUyate
upAsya bahulAs tasminn Azrame sumahAtapAH
samAH svargaM gato vipraH putreNa sahitas tadA
yudhiSThira uvAca
kathaM rAjA prajA rakSen na ca kiM cit pratApayet
pRcchAmi tvAM satAM zreSTha tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
dyumatsenasya saMvAdaM rAjJA satyavatA saha
avyAhRtaM vyAjahAra satyavAn iti naH zrutam
vadhAya nIyamAneSu pitur evAnuzAsanAt
adharmatAM yAti dharmo yAty adharmaz ca dharmatAm
vadho nAma bhaved dharmo naitad bhavitum arhati
dyumatsena uvAca
atha ced avadho dharmo dharmaH ko jAtu cid bhavet
dasyavaz cen na hanyeran satyavan saMkaro bhavet
mamedam iti nAsyaitat pravarteta kalau yuge
lokayAtrA na caiva syAd atha ced vettha zaMsa naH
satyavAn uvAca
sarva eva trayo varNAH kAryA brAhmaNabandhanAH
dharmapAzanibaddhAnAm alpo vyapacariSyati
yo yas teSAm apacaret tam AcakSIta vai dvijaH
ayaM me na zRNotIti tasmin rAjA pradhArayet
tattvAbhedena yac chAstraM tat kAryaM nAnyathA vadhaH
asamIkSyaiva karmANi nItizAstraM yathAvidhi
dasyUn hinasti vai rAjA bhUyaso vApy anAgasaH
bhAryA mAtA pitA putro hanyate puruSe hate
pareNApakRte rAjA tasmAt samyak pradhArayet
asAdhuz caiva puruSo labhate zIlam ekadA
sAdhoz cApi hy asAdhubhyo jAyate 'zobhanA prajA
na mUlaghAtaH kartavyo naiSa dharmaH sanAtanaH
api khalv avadhenaiva prAyazcittaM vidhIyate
udvejanena bandhena virUpakaraNena ca
vadhadaNDena te klezyA na puro 'hitasaMpadA
yadA purohitaM vA te paryeyuH zaraNaiSiNaH
kariSyAmaH punar brahman na pApam iti vAdinaH
tadA visargam arhAH syur itIdaM nRpazAsanam
bibhrad daNDAjinaM muNDo brAhmaNo 'rhati vAsanam
garIyAMso garIyAMsam aparAdhe punaH punaH
tathA visargam arhanti na yathA prathame tathA
dyumatsena uvAca
yatra yatraiva zakyeran saMyantuM samaye prajAH
sa tAvat procyate dharmo yAvan na pratilaGghyate
ahanyamAneSu punaH sarvam eva parAbhavet
pUrve pUrvatare caiva suzAsyA abhavaJ janAH
mRdavaH satyabhUyiSThA alpadrohAlpamanyavaH
purA dhigdaNDa evAsId vAgdaNDas tadanantaram
AsId AdAnadaNDo 'pi vadhadaNDo 'dya vartate
vadhenApi na zakyante niyantum apare janAH
naiva dasyur manuSyANAM na devAnAm iti zrutiH
na gandharvapitqNAM ca kaH kasyeha na kaz cana
padmaM zmazAnAd Adatte pizAcAc cApi daivatam
teSu yaH samayaM kuryAd ajJeSu hatabuddhiSu
satyavAn uvAca
tAn na zaknoSi cet sAdhUn paritrAtum ahiMsayA
kasya cid bhUtabhavyasya lAbhenAntaM tathA kuru

12259024
12259024a
12259024c
12259025a
12259025c
12259026a
12259026c
12259027a
12259027c
12259028a
12259028c
12259029a
12259029c
12259030a
12259030c
12259030e
12259031a
12259031c
12259032a
12259032c
12259032e
12259033a
12259033c
12259034a
12259034c
12259035a
12259035c
12260001
12260001a
12260001c
12260002a
12260002c
12260003
12260003a
12260003c
12260004a
12260004c
12260005a
12260005c
12260006a
12260006c
12260007a
12260007c
12260008a
12260008c
12260009a
12260009c
12260010a
12260010c
12260011a
12260011c
12260012
12260012a
12260012c
12260013a
12260013c
12260014a
12260014c
12260015a
12260015c

dyumatsena uvAca
rAjAno lokayAtrArthaM tapyante paramaM tapaH
apatrapanti tAdRgbhyas tathAvRttA bhavanti ca
vitrAsyamAnAH sukRto na kAmAd ghnanti duSkRtIn
sukRtenaiva rAjAno bhUyiSThaM zAsate prajAH
zreyasaH zreyasIm evaM vRttiM loko 'nuvartate
sadaiva hi guror vRttam anuvartanti mAnavAH
AtmAnam asamAdhAya samAdhitsati yaH parAn
viSayeSv indriyavazaM mAnavAH prahasanti tam
yo rAjJo dambhamohena kiM cit kuryAd asAMpratam
sarvopAyair niyamyaH sa tathA pApAn nivartate
AtmaivAdau niyantavyo duSkRtaM saMniyacchatA
daNDayec ca mahAdaNDair api bandhUn anantarAn
yatra vai pApakRt klezyo na mahad duHkham archati
vardhante tatra pApAni dharmo hrasati ca dhruvam
iti kAruNyazIlas tu vidvAn vai brAhmaNo 'nvazAt
iti caivAnuziSTo 'smi pUrvais tAta pitAmahaiH
AzvAsayadbhiH subhRzam anukrozAt tathaiva ca
etat prathamakalpena rAjA kRtayuge 'bhajat
pAdonenApi dharmeNa gacchet tretAyuge tathA
dvApare tu dvipAdena pAdena tv apare yuge
tathA kaliyuge prApte rAjJAM duzcaritena ha
bhavet kAlavizeSeNa kalA dharmasya SoDazI
atha prathamakalpena satyavan saMkaro bhavet
AyuH zaktiM ca kAlaM ca nirdizya tapa Adizet
satyAya hi yathA neha jahyAd dharmaphalaM mahat
bhUtAnAm anukampArthaM manuH svAyaMbhuvo 'bravIt
yudhiSThira uvAca
avirodhena bhUtAnAM tyAgaH SADguNyakArakaH
yaH syAd ubhayabhAg dharmas tan me brUhi pitAmaha
gArhasthyasya ca dharmasya tyAgadharmasya cobhayoH
adUrasaMprasthitayoH kiM svic chreyaH pitAmaha
bhISma uvAca
ubhau dharmau mahAbhAgAv ubhau paramaduzcarau
ubhau mahAphalau tAta sadbhir AcaritAv ubhau
atra te vartayiSyAmi prAmANyam ubhayos tayoH
zRNuSvaikamanAH pArtha chinnadharmArthasaMzayam
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
kapilasya goz ca saMvAdaM tan nibodha yudhiSThira
AmnAyam anupazyan hi purANaM zAzvataM dhruvam
nahuSaH pUrvam Alebhe tvaSTur gAm iti naH zrutam
tAM niyuktAm adInAtmA sattvasthaH samaye rataH
jJAnavAn niyatAhAro dadarza kapilas tadA
sa buddhim uttamAM prApto naiSThikIm akutobhayAm
smarAmi zithilaM satyaM vedA ity abravIt sakRt
tAM gAm RSiH syUmarazmiH pravizya yatim abravIt
haMho vedA yadi matA dharmAH kenApare matAH
tapasvino dhRtimataH zrutivijJAnacakSuSaH
sarvam ArSaM hi manyante vyAhRtaM viditAtmanaH
tasyaivaM gatatRSNasya vijvarasya nirAziSaH
kA vivakSAsti vedeSu nirArambhasya sarvazaH
kapila uvAca
nAhaM vedAn vinindAmi na vivakSAmi karhi cit
pRthag AzramiNAM karmANy ekArthAnIti naH zrutam
gacchaty eva parityAgI vAnaprasthaz ca gacchati
gRhastho brahmacArI ca ubhau tAv api gacchataH
devayAnA hi panthAnaz catvAraH zAzvatA matAH
teSAM jyAyaHkanIyastvaM phaleSUktaM balAbalam
evaM viditvA sarvArthAn Arabhed iti vaidikam
nArabhed iti cAnyatra naiSThikI zrUyate zrutiH

12260016a
12260016c
12260017a
12260017c
12260018
12260018a
12260018c
12260019a
12260019c
12260020a
12260020c
12260021a
12260021c
12260022a
12260022c
12260023a
12260023c
12260024a
12260024c
12260025a
12260025c
12260026a
12260026c
12260026e
12260027a
12260027c
12260027e
12260028a
12260028c
12260029a
12260029c
12260030a
12260030c
12260031a
12260031c
12260032a
12260032c
12260033a
12260033c
12260034a
12260034c
12260035a
12260035c
12260036a
12260036c
12260037a
12260037c
12260038a
12260038c
12260039a
12260039c
12261001
12261001a
12261001c
12261002a
12261002c
12261003a
12261003c
12261004a
12261004c

anArambhe hy adoSaH syAd Arambhe 'doSa uttamaH


evaM sthitasya zAstrasya durvijJeyaM balAbalam
yady atra kiM cit pratyakSam ahiMsAyAH paraM matam
Rte tv AgamazAstrebhyo brUhi tad yadi pazyasi
syUmarazmir uvAca
svargakAmo yajeteti satataM zrUyate zrutiH
phalaM prakalpya pUrvaM hi tato yajJaH pratAyate
ajaz cAzvaz ca meSaz ca gauz ca pakSigaNAz ca ye
grAmyAraNyA oSadhayaH prANasyAnnam iti zrutiH
tathaivAnnaM hy aharahaH sAyaM prAtar nirupyate
pazavaz cAtha dhAnyaM ca yajJasyAGgam iti zrutiH
etAni saha yajJena prajApatir akalpayat
tena prajApatir devAn yajJenAyajata prabhuH
te smAnyonyaMcarAH sarve prANinaH sapta sapta ca
yajJeSUpAkRtaM vizvaM prAhur uttamasaMjJitam
etac caivAbhyanujJAtaM pUrvaiH pUrvatarais tathA
ko jAtu na vicinvIta vidvAn svAM zaktim AtmanaH
pazavaz ca manuSyAz ca drumAz cauSadhibhiH saha
svargam evAbhikAGkSante na ca svargas tv Rte makham
oSadhyaH pazavo vRkSA vIrud AjyaM payo dadhi
havir bhUmir dizaH zraddhA kAlaz caitAni dvAdaza
Rco yajUMSi sAmAni yajamAnaz ca SoDazaH
agnir jJeyo gRhapatiH sa saptadaza ucyate
aGgAny etAni yajJasya yajJo mUlam iti zrutiH
Ajyena payasA dadhnA zakRtAmikSayA tvacA
vAlaiH zRGgeNa pAdena saMbhavaty eva gaur makham
evaM pratyekazaH sarvaM yad yad asya vidhIyate
yajJaM vahanti saMbhUya sahartvigbhiH sadakSiNaiH
saMhatyaitAni sarvANi yajJaM nirvartayanty uta
yajJArthAni hi sRSTAni yathA vai zrUyate zrutiH
evaM pUrve pUrvatarAH pravRttAz caiva mAnavAH
na hinasti hy Arabhate nAbhidruhyati kiM cana
yajJo yaSTavya ity eva yo yajaty aphalepsayA
yajJAGgAny api caitAni yathoktAni nasaMzayaH
vidhinA vidhiyuktAni tArayanti parasparam
AmnAyam ArSaM pazyAmi yasmin vedAH pratiSThitAH
taM vidvAMso 'nupazyanti brAhmaNasyAnudarzanAt
brAhmaNaprabhavo yajJo brAhmaNArpaNa eva ca
anu yajJaM jagat sarvaM yajJaz cAnu jagat sadA
om iti brahmaNo yonir namaH svAhA svadhA vaSaT
yasyaitAni prayujyante yathAzakti kRtAny api
na tasya triSu lokeSu paralokabhayaM viduH
iti vedA vadantIha siddhAz ca paramarSayaH
Rco yajUMSi sAmAni stobhAz ca vidhicoditAH
yasminn etAni sarvANi bahir eva sa vai dvijaH
agnyAdheye yad bhavati yac ca some sute dvija
yac cetarair mahAyajJair veda tad bhagavAn svataH
tasmAd brahman yajetaiva yAjayec cAvicArayan
yajataH svargavidhinA pretya svargaphalaM mahat
nAyaM loko 'sty ayajJAnAM paraz ceti vinizcayaH
vedavAdavidaz caiva pramANam ubhayaM tadA
kapila uvAca
etAvad anupazyanto yatayo yAnti mArgagAH
naiSAM sarveSu lokeSu kaz cid asti vyatikramaH
nirdvaMdvA nirnamaskArA nirAzIrbandhanA budhAH
vimuktAH sarvapApebhyaz caranti zucayo 'malAH
apavarge 'tha saMtyAge buddhau ca kRtanizcayAH
brahmiSThA brahmabhUtAz ca brahmaNy eva kRtAlayAH
vizokA naSTarajasas teSAM lokAH sanAtanAH
teSAM gatiM parAM prApya gArhasthye kiM prayojanam

12261005
12261005a
12261005c
12261006a
12261006c
12261007a
12261007c
12261008a
12261008c
12261009a
12261009c
12261009e
12261010a
12261010c
12261010e
12261011a
12261011c
12261012a
12261012c
12261013a
12261013c
12261014a
12261014c
12261015a
12261015c
12261016a
12261016c
12261017a
12261017c
12261018a
12261018c
12261019
12261019a
12261019c
12261020a
12261020c
12261021a
12261021c
12261022a
12261022c
12261023a
12261023c
12261024a
12261024c
12261025a
12261025c
12261026a
12261026c
12261027a
12261027c
12261028a
12261028c
12261029a
12261029c
12261030a
12261030c
12261031a
12261031c
12261032a
12261032c

syUmarazmir uvAca
yady eSA paramA niSThA yady eSA paramA gatiH
gRhasthAn avyapAzritya nAzramo 'nyaH pravartate
yathA mAtaram Azritya sarve jIvanti jantavaH
evaM gRhastham Azritya vartanta itare ''zramAH
gRhastha eva yajate gRhasthas tapyate tapaH
gArhasthyam asya dharmasya mUlaM yat kiM cid ejate
prajanAd dhy abhinirvRttAH sarve prANabhRto mune
prajanaM cApy utAnyatra na kathaM cana vidyate
yAs tAH syur bahir oSadhyo bahv araNyAs tathA dvija
oSadhibhyo bahir yasmAt prANI kaz cin na vidyate
kasyaiSA vAg bhavet satyA mokSo nAsti gRhAd iti
azraddadhAnair aprAjJaiH sUkSmadarzanavarjitaiH
nirAzair alasaiH zrAntais tapyamAnaiH svakarmabhiH
zramasyoparamo dRSTaH pravrajyA nAma paNDitaiH
trailokyasyaiva hetur hi maryAdA zAzvatI dhruvA
brAhmaNo nAma bhagavAJ janmaprabhRti pUjyate
prAg garbhAdhAnAn mantrA hi pravartante dvijAtiSu
avizrambheSu vartante vizrambheSv apy asaMzayam
dAhaH punaH saMzrayaNe saMsthite pAtrabhojanam
dAnaM gavAM pazUnAM vA piNDAnAM cApsu majjanam
arciSmanto barhiSadaH kravyAdAH pitaraH smRtAH
mRtasyApy anumanyante mantrA mantrAz ca kAraNam
evaM krozatsu vedeSu kuto mokSo 'sti kasya cit
RNavanto yadA martyAH pitRdevadvijAtiSu
zriyA vihInair alasaiH paNDitair apalApitam
vedavAdAparijJAnaM satyAbhAsam ivAnRtam
na vai pApair hriyate kRSyate vA; yo brAhmaNo yajate vedazAstraiH
UrdhvaM yajJaH pazubhiH sArdham eti; saMtarpitas tarpayate ca kAmaiH
na vedAnAM paribhavAn na zAThyena na mAyayA
mahat prApnoti puruSo brahma brahmaNi vindati
kapila uvAca
darzaM ca paurNamAsaM ca agnihotraM ca dhImatAm
cAturmAsyAni caivAsaMs teSu yajJaH sanAtanaH
anArambhAH sudhRtayaH zucayo brahmasaMzritAH
brahmaNaiva sma te devAMs tarpayanty amRtaiSiNaH
sarvabhUtAtmabhUtasya sarvabhUtAni pazyataH
devApi mArge muhyanti apadasya padaiSiNaH
caturdvAraM puruSaM caturmukhaM; caturdhA cainam upayAti nindA
bAhubhyAM vAca udarAd upasthAt; teSAM dvAraM dvArapAlo bubhUSet
nAkSair dIvyen nAdadItAnyavittaM; na vAyonIyasya zRtaM pragRhNet
kruddho na caiva prahareta dhImAMs; tathAsya tat pANipAdaM suguptam
nAkrozam archen na mRSA vadec ca; na paizunaM janavAdaM ca kuryAt
satyavrato mitabhASo 'pramattas; tathAsya vAgdvAram atho suguptam
nAnAzanaH syAn na mahAzanaH syAd; alolupaH sAdhubhir AgataH syAt
yAtrArtham AhAram ihAdadIta; tathAsya syAj jATharI dvAraguptiH
na vIrapatnIM vihareta nArIM; na cApi nArIm anRtAv AhvayIta
bhAryAvrataM hy Atmani dhArayIta; tathAsyopasthadvAraguptir bhaveta
dvArANi yasya sarvANi suguptAni manISiNaH
upastham udaraM bAhU vAk caturthI sa vai dvijaH
moghAny aguptadvArasya sarvANy eva bhavanty uta
kiM tasya tapasA kAryaM kiM yajJena kim AtmanA
anuttarIyavasanam anupastIrNazAyinam
bAhUpadhAnaM zAmyantaM taM devA brAhmaNaM viduH
dvaMdvArAmeSu sarveSu ya eko ramate muniH
pareSAm ananudhyAyaMs taM devA brAhmaNaM viduH
yena sarvam idaM buddhaM prakRtir vikRtiz ca yA
gatijJaH sarvabhUtAnAM taM devA brAhmaNaM viduH
abhayaM sarvabhUtebhyaH sarveSAm abhayaM yataH
sarvabhUtAtmabhUto yas taM devA brAhmaNaM viduH

12261033a
12261033c
12261034a
12261034c
12261035a
12261035c
12261036
12261036a
12261036c
12261037
12261037a
12261037c
12261038
12261038a
12261038c
12261038e
12261039a
12261039c
12261039e
12261040a
12261040c
12261040e
12261041a
12261041c
12261041e
12261042a
12261042c
12261043a
12261043c
12261044a
12261044c
12261045
12261045a
12261045c
12261046a
12261046c
12261047a
12261047c
12261048a
12261048c
12261049a
12261049c
12261050a
12261050c
12261051a
12261051c
12261051e
12261052a
12261052c
12261053
12261053a
12261053c
12261054a
12261054c
12261055a
12261055c
12261056a
12261056c
12261056e
12261057a

nAntareNAnujAnanti vedAnAM yat kriyAphalam


anujJAya ca tat sarvam anyad rocayate 'phalam
phalavanti ca karmANi vyuSTimanti dhruvANi ca
viguNAni ca pazyanti tathAnaikAntikAni ca
guNAz cAtra sudurjJeyA jJAtAz cApi suduSkarAH
anuSThitAz cAntavanta iti tvam anupazyasi
syUmarazmir uvAca
yathA ca vedaprAmANyaM tyAgaz ca saphalo yathA
tau panthAnAv ubhau vyaktau bhagavaMs tad bravIhi me
kapila uvAca
pratyakSam iha pazyanti bhavantaH satpathe sthitAH
pratyakSaM tu kim atrAsti yad bhavanta upAsate
syUmarazmir uvAca
syUmarazmir ahaM brahmaJ jijJAsArtham ihAgataH
zreyaskAmaH pratyavocam ArjavAn na vivakSayA
imaM ca saMzayaM ghoraM bhagavAn prabravItu me
pratyakSam iha pazyanto bhavantaH satpathe sthitAH
kim atra pratyakSatamaM bhavanto yad upAsate
anyatra tarkazAstrebhya AgamAc ca yathAgamam
Agamo vedavAdas tu tarkazAstrANi cAgamaH
yathAgamam upAsIta Agamas tatra sidhyati
siddhiH pratyakSarUpA ca dRzyaty AgamanizcayAt
naur nAvIva nibaddhA hi srotasA sanibandhanA
hriyamANA kathaM vipra kubuddhIMs tArayiSyati
etad bravItu bhagavAn upapanno 'smy adhIhi bhoH
naiva tyAgI na saMtuSTo nAzoko na nirAmayaH
na nirvivitso nAvRtto nApavRtto 'sti kaz cana
bhavanto 'pi ca hRSyanti zocanti ca yathA vayam
indriyArthAz ca bhavatAM samAnAH sarvajantuSu
evaM caturNAM varNAnAm AzramANAM pravRttiSu
ekam AlambamAnAnAM nirNaye kiM nirAmayam
kapila uvAca
yad yad Acarate zAstram atha sarvapravRttiSu
yasya yatra hy anuSThAnaM tatra tatra nirAmayam
sarvaM pAvayate jJAnaM yo jJAnaM hy anuvartate
jJAnAd apetya yA vRttiH sA vinAzayati prajAH
bhavanto jJAnino nityaM sarvataz ca nirAgamAH
aikAtmyaM nAma kaz cid dhi kadA cid abhipadyate
zAstraM hy abuddhvA tattvena ke cid vAdabalA janAH
kAmadveSAbhibhUtatvAd ahaMkAravazaM gatAH
yAthAtathyam avijJAya zAstrANAM zAstradasyavaH
brahmastenA nirArambhA apakvamatayo 'zivAH
vaiguNyam eva pazyanti na guNAn anuyuJjate
teSAM tamaHzarIrANAM tama eva parAyaNam
yo yathAprakRtir jantuH prakRteH syAd vazAnugaH
tasya dveSaz ca kAmaz ca krodho dambho 'nRtaM madaH
nityam evAbhivartante guNAH prakRtisaMbhavAH
etad buddhyAnupazyantaH saMtyajeyuH zubhAzubham
parAM gatim abhIpsanto yatayaH saMyame ratAH
syUmarazmir uvAca
sarvam etan mayA brahmaJ zAstrataH parikIrtitam
na hy avijJAya zAstrArthaM pravartante pravRttayaH
yaH kaz cin nyAyya AcAraH sarvaM zAstram iti zrutiH
yad anyAyyam azAstraM tad ity eSA zrUyate zrutiH
na pravRttir Rte zAstrAt kA cid astIti nizcayaH
yad anyad vedavAdebhyas tad azAstram iti zrutiH
zAstrAd apetaM pazyanti bahavo vyaktamAninaH
zAstradoSAn na pazyanti iha cAmutra cApare
avijJAnahataprajJA hInaprajJAs tamovRtAH
zakyaM tv ekena muktena kRtakRtyena sarvazaH

12261057c
12261057e
12261058a
12261058c
12261059a
12261059c
12261060a
12261060c
12261061a
12261061c
12262001
12262001a
12262001c
12262001e
12262002a
12262002c
12262003a
12262003c
12262004a
12262004c
12262004e
12262005a
12262005c
12262006a
12262006c
12262007a
12262007c
12262008a
12262008c
12262009a
12262009c
12262010a
12262010c
12262011a
12262011c
12262012a
12262012c
12262012e
12262013a
12262013c
12262013e
12262014a
12262014c
12262015a
12262015c
12262015e
12262016a
12262016c
12262017a
12262017c
12262018a
12262018c
12262019a
12262019c
12262020a
12262020c
12262021a
12262021c
12262022a
12262022c

piNDamAtraM vyapAzritya carituM sarvatodizam


vedavAdaM vyapAzritya mokSo 'stIti prabhASitum
idaM tu duSkaraM karma kuTumbam abhisaMzritam
dAnam adhyayanaM yajJaH prajAsaMtAnam Arjavam
yady etad evaM kRtvApi na vimokSo 'sti kasya cit
dhik kartAraM ca kAryaM ca zramaz cAyaM nirarthakaH
nAstikyam anyathA ca syAd vedAnAM pRSThataHkriyA
etasyAnantyam icchAmi bhagavaJ zrotum aJjasA
tathyaM vadasva me brahmann upasanno 'smy adhIhi bhoH
yathA te vidito mokSas tathecchAmy upazikSitum
kapila uvAca
vedAH pramANaM lokAnAM na vedAH pRSThataHkRtAH
dve brahmaNI veditavye zabdabrahma paraM ca yat
zabdabrahmaNi niSNAtaH paraM brahmAdhigacchati
zarIram etat kurute yad vede kurute tanum
kRtazuddhazarIro hi pAtraM bhavati brAhmaNaH
Anantyam anuyuGkte yaH karmaNA tad bravImi te
nirAgamam anaitihyaM pratyakSaM lokasAkSikam
dharma ity eva ye yajJAn vitanvanti nirAziSaH
utpannatyAgino 'lubdhAH kRpAsUyAvivarjitAH
dhanAnAm eSa vai panthAs tIrtheSu pratipAdanam
anAzritAH pApakRtyAH kadA cit karmayonitaH
manaHsaMkalpasaMsiddhA vizuddhajJAnanizcayAH
akrudhyanto 'nasUyanto nirahaMkAramatsarAH
jJAnaniSThAs trizuklAz ca sarvabhUtahite ratAH
Asan gRhasthA bhUyiSTham avyutkrAntAH svakarmasu
rAjAnaz ca tathA yuktA brAhmaNAz ca yathAvidhi
samA hy ArjavasaMpannAH saMtuSTA jJAnanizcayAH
pratyakSadharmAH zucayaH zraddadhAnAH parAvare
purastAd bhAvitAtmAno yathAvac caritavratAH
caranti dharmaM kRcchre 'pi durge caivAdhisaMhatAH
saMhatya dharmaM caratAM purAsIt sukham eva tat
teSAM nAsId vidhAtavyaM prAyazcittaM kadA cana
satyaM hi dharmam AsthAya durAdharSatamA matAH
na mAtrAm anurudhyante na dharmacchalam antataH
ya eva prathamaH kalpas tam evAbhyAcaran saha
asyAM sthitau sthitAnAM hi prAyazcittaM na vidyate
durbalAtmana utpannaM prAyazcittam iti zrutiH
yata evaMvidhA viprAH purANA yajJavAhanAH
traividyavRddhAH zucayo vRttavanto yazasvinaH
yajanto 'harahar yajJair nirAzIrbandhanA budhAH
teSAM yajJAz ca vedAz ca karmANi ca yathAgamam
AgamAz ca yathAkAlaM saMkalpAz ca yathAvratam
apetakAmakrodhAnAM prakRtyA saMzitAtmanAm
RjUnAM zamanityAnAM sthitAnAM sveSu karmasu
sarvam Anantyam evAsId iti naH zAzvatI zrutiH
teSAm adInasattvAnAM duzcarAcArakarmaNAm
svakarmabhiH saMvRtAnAM tapo ghoratvam Agatam
taM sadAcAram AzcaryaM purANaM zAzvataM dhruvam
azaknuvadbhiz carituM kiM cid dharmeSu sUcitam
nirApaddharma AcAras tv apramAdo 'parAbhavaH
sarvavarNeSu yat teSu nAsIt kaz cid vyatikramaH
dharmam ekaM catuSpAdam AzritAs te nararSabhAH
taM santo vidhivat prApya gacchanti paramAM gatim
gRhebhya eva niSkramya vanam anye samAzritAH
gRham evAbhisaMzritya tato 'nye brahmacAriNaH
dharmam etaM catuSpAdam AzramaM brAhmaNA viduH
AnantyaM brahmaNaH sthAnaM brAhmaNA nAma nizcayaH
ata evaMvidhA viprAH purANA dharmacAriNaH
ta ete divi dRzyante jyotirbhUtA dvijAtayaH

12262023a
12262023c
12262024a
12262024c
12262025a
12262025c
12262026a
12262026c
12262027a
12262027c
12262028a
12262028c
12262029a
12262029c
12262030a
12262030c
12262031
12262031a
12262031c
12262032a
12262032c
12262033
12262033a
12262033c
12262034
12262034a
12262034c
12262035a
12262035c
12262036
12262036a
12262036c
12262037a
12262037c
12262038a
12262038c
12262039a
12262039c
12262040a
12262040c
12262041a
12262041c
12262042a
12262042c
12262043a
12262043c
12262044a
12262044c
ca
12262045a
m
12262045c
12263001
12263001a
12263001c
12263002
12263002a
12263002c
12263003a
12263003c

nakSatrANIva dhiSNyeSu bahavas tArakAgaNAH


Anantyam upasaMprAptAH saMtoSAd iti vaidikam
yady Agacchanti saMsAraM punar yoniSu tAdRzAH
na lipyante pApakRtyaiH kadA cit karmayonitaH
evaM yukto brAhmaNaH syAd anyo brAhmaNako bhavet
karmaiva puruSasyAha zubhaM vA yadi vAzubham
evaM pakvakaSAyANAm Anantyena zrutena ca
sarvam Anantyam evAsId evaM naH zAzvatI zrutiH
teSAm apetatRSNAnAM nirNiktAnAM zubhAtmanAm
caturtha aupaniSado dharmaH sAdhAraNaH smRtaH
sa siddhaiH sAdhyate nityaM brAhmaNair niyatAtmabhiH
saMtoSamUlas tyAgAtmA jJAnAdhiSThAnam ucyate
apavargagatir nityo yatidharmaH sanAtanaH
sAdhAraNaH kevalo vA yathAbalam upAsyate
gacchato gacchataH kSemaM durbalo 'trAvasIdati
brahmaNaH padam anvicchan saMsArAn mucyate zuciH
syUmarazmir uvAca
ye bhuJjate ye dadate yajante 'dhIyate ca ye
mAtrAbhir dharmalabdhAbhir ye vA tyAgaM samAzritAH
eteSAM pretyabhAve tu katamaH svargajittamaH
etad AcakSva me brahman yathAtathyena pRcchataH
kapila uvAca
parigrahAH zubhAH sarve guNato 'bhyudayAz ca ye
na tu tyAgasukhaM prAptA etat tvam api pazyasi
syUmarazmir uvAca
bhavanto jJAnaniSThA vai gRhasthAH karmanizcayAH
AzramANAM ca sarveSAM niSThAyAm aikyam ucyate
ekatve ca pRthaktve ca vizeSo nAnya ucyate
tad yathAvad yathAnyAyaM bhagavAn prabravItu me
kapila uvAca
zarIrapaktiH karmANi jJAnaM tu paramA gatiH
pakve kaSAye vamanai rasajJAne na tiSThati
AnRzaMsyaM kSamA zAntir ahiMsA satyam Arjavam
adroho nAbhimAnaz ca hrIs titikSA zamas tathA
panthAno brahmaNas tv ete etaiH prApnoti yat param
tad vidvAn anubudhyeta manasA karmanizcayam
yAM viprAH sarvataH zAntA vizuddhA jJAnanizcayAH
gatiM gacchanti saMtuSTAs tAm AhuH paramAM gatim
vedAMz ca veditavyaM ca viditvA ca yathAsthiti
evaM vedavid ity Ahur ato 'nyo vAtareTakaH
sarvaM vidur vedavido vede sarvaM pratiSThitam
vede hi niSThA sarvasya yad yad asti ca nAsti ca
eSaiva niSThA sarvasya yad yad asti ca nAsti ca
etad antaM ca madhyaM ca sac cAsac ca vijAnataH
samastatyAga ity eva zama ity eva niSThitaH
saMtoSa ity atra zubham apavarge pratiSThitam
RtaM satyaM viditaM veditavyaM; sarvasyAtmA jaGgamaM sthAvaraM ca
sarvaM sukhaM yac chivam uttamaM ca; brahmAvyaktaM prabhavaz cAvyayaz
tejaH kSamA zAntir anAmayaM zubhaM; tathAvidhaM vyoma sanAtanaM dhruva
etaiH zabdair gamyate buddhinetrais; tasmai namo brahmaNe brAhmaNAya
yudhiSThira uvAca
dharmam arthaM ca kAmaM ca vedAH zaMsanti bhArata
kasya lAbho viziSTo 'tra tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atra te vartayiSyAmi itihAsaM purAtanam
kuNDadhAreNa yat prItyA bhaktAyopakRtaM purA
adhano brAhmaNaH kaz cit kAmAd dharmam avaikSata
yajJArthaM sa tato 'rthArthI tapo 'tapyata dAruNam

12263004a
12263004c
12263005a
12263005c
12263006a
12263006c
12263007a
12263007c
12263008a
12263008c
12263009a
12263009c
12263010a
12263010c
12263011a
12263011c
12263012a
12263012c
12263013a
12263013c
12263014a
12263014c
12263015a
12263015c
12263016a
12263016c
12263017a
12263017c
12263018a
12263018c
12263019
12263019a
12263019c
12263020
12263020a
12263020c
12263021a
12263021c
12263021e
12263022a
12263022c
12263023
12263023a
12263023c
12263024a
12263024c
12263025a
12263025c
12263026
12263026a
12263026c
12263027
12263027a
12263027c
12263028
12263028a
12263028c
12263029
12263029a
12263029c

sa nizcayam atho kRtvA pUjayAm Asa devatAH


bhaktyA na caivAdhyagacchad dhanaM saMpUjya devatAH
tataz cintAM punaH prAptaH katamad daivataM nu tat
yan me drutaM prasIdeta mAnuSair ajaDIkRtam
atha saumyena vapuSA devAnucaram antike
pratyapazyaj jaladharaM kuNDadhAram avasthitam
dRSTvaiva taM mahAtmAnaM tasya bhaktir ajAyata
ayaM me dhAsyati zreyo vapur etad dhi tAdRzam
saMnikRSTaz ca devasya na cAnyair mAnuSair vRtaH
eSa me dAsyati dhanaM prabhUtaM zIghram eva ca
tato dhUpaiz ca gandhaiz ca mAlyair uccAvacair api
balibhir vividhaiz cApi pUjayAm Asa taM dvijaH
tataH svalpena kAlena tuSTo jaladharas tadA
tasyopakAre niyatAm imAM vAcam uvAca ha
brahmaghne ca surApe ca core bhagnavrate tathA
niSkRtir vihitA sadbhiH kRtaghne nAsti niSkRtiH
AzAyAs tanayo 'dharmaH krodho 'sUyAsutaH smRtaH
putro lobho nikRtyAs tu kRtaghno nArhati prajAm
tataH sa brAhmaNaH svapne kuNDadhArasya tejasA
apazyat sarvabhUtAni kuzeSu zayitas tadA
zamena tapasA caiva bhaktyA ca nirupaskRtaH
zuddhAtmA brAhmaNo rAtrau nidarzanam apazyata
maNibhadraM sa tatrasthaM devatAnAM mahAdyutim
apazyata mahAtmAnaM vyAdizantaM yudhiSThira
tatra devAH prayacchanti rAjyAni ca dhanAni ca
zubhaiH karmabhir ArabdhAH pracchidanty azubheSu ca
pazyatAm atha yakSANAM kuNDadhAro mahAdyutiH
niSpatya patito bhUmau devAnAM bharatarSabha
tatas tu devavacanAn maNibhadro mahAyazAH
uvAca patitaM bhUmau kuNDadhAra kim iSyate
kuNDadhAra uvAca
yadi prasannA devA me bhakto 'yaM brAhmaNo mama
asyAnugraham icchAmi kRtaM kiM cit sukhodayam
bhISma uvAca
tatas taM maNibhadras tu punar vacanam abravIt
devAnAm eva vacanAt kuNDadhAraM mahAdyutim
uttiSThottiSTha bhadraM te kRtakAryaH sukhI bhava
yAvad dhanaM prArthayate brAhmaNo 'yaM sakhA tava
devAnAM zAsanAt tAvad asaMkhyeyaM dadAmy aham
vicArya kuNDadhAras tu mAnuSyaM calam adhruvam
tapase matim Adhatta brAhmaNasya yazasvinaH
kuNDadhAra uvAca
nAhaM dhanAni yAcAmi brAhmaNAya dhanaprada
anyam evAham icchAmi bhaktAyAnugrahaM kRtam
pRthivIM ratnapUrNAM vA mahad vA dhanasaMcayam
bhaktAya nAham icchAmi bhaved eSa tu dhArmikaH
dharme 'sya ramatAM buddhir dharmaM caivopajIvatu
dharmapradhAno bhavatu mamaiSo 'nugraho mataH
maNibhadra uvAca
yadA dharmaphalaM rAjyaM sukhAni vividhAni ca
phalAny evAyam aznAtu kAyaklezavivarjitaH
bhISma uvAca
tatas tad eva bahuzaH kuNDadhAro mahAyazAH
abhyAsam akarod dharme tatas tuSTAsya devatAH
maNibhadra uvAca
prItAs te devatAH sarvA dvijasyAsya tathaiva ca
bhaviSyaty eSa dharmAtmA dharme cAdhAsyate matiH
bhISma uvAca
tataH prIto jaladharaH kRtakAryo yudhiSThira
IpsitaM manaso labdhvA varam anyaiH sudurlabham

12263030a
12263030c
12263031
12263031a
12263031c
12263032
12263032a
12263032c
12263033a
12263033c
12263034a
12263034c
12263035a
12263035c
12263036a
12263036c
12263037a
12263037c
12263038a
12263038c
12263039a
12263039c
12263040a
12263040c
12263041a
12263041c
12263042a
12263042c
12263043a
12263043c
12263044
12263044a
12263044c
12263045a
12263045c
12263046
12263046a
12263046c
12263047
12263047a
12263047c
12263048a
12263048c
12263049
12263049a
12263049c
12263050a
12263050c
12263051a
12263051c
12263052a
12263052c
12263053a
12263053c
12263054a
12263054c
12263055a
12263055c
12264001
12264001a

tato 'pazyata cIrANi sUkSmANi dvijasattamaH


pArzvato 'bhyAgato nyastAny atha nirvedam AgataH
brAhmaNa uvAca
ayaM na sukRtaM vetti ko nv anyo vetsyate kRtam
gacchAmi vanam evAhaM varaM dharmeNa jIvitum
bhISma uvAca
nirvedAd devatAnAM ca prasAdAt sa dvijottamaH
vanaM pravizya sumahat tapa ArabdhavAMs tadA
devatAtithizeSeNa phalamUlAzano dvijaH
dharme cApi mahArAja ratir asyAbhyajAyata
tyaktvA mUlaphalaM sarvaM parNAhAro 'bhavad dvijaH
parNaM tyaktvA jalAhAras tadAsId dvijasattamaH
vAyubhakSas tataH pazcAd bahUn varSagaNAn abhUt
na cAsya kSIyate prANas tad adbhutam ivAbhavat
dharme ca zraddadhAnasya tapasy ugre ca vartataH
kAlena mahatA tasya divyA dRSTir ajAyata
tasya buddhiH prAdurAsId yadi dadyAM mahad dhanam
tuSTaH kasmai cid evAhaM na mithyA vAg bhaven mama
tataH prahRSTavadano bhUya ArabdhavAMs tapaH
bhUyaz cAcintayat siddho yat paraM so 'bhyapadyata
yadi dadyAm ahaM rAjyaM tuSTo vai yasya kasya cit
sa bhaved acirAd rAjA na mithyA vAg bhaven mama
tasya sAkSAt kuNDadhAro darzayAm Asa bhArata
brAhmaNasya tapoyogAt sauhRdenAbhicoditaH
samAgamya sa tenAtha pUjAM cakre yathAvidhi
brAhmaNaH kuNDadhArasya vismitaz cAbhavan nRpa
tato 'bravIt kuNDadhAro divyaM te cakSur uttamam
pazya rAjJAM gatiM vipra lokAMz cAvekSa cakSuSA
tato rAjJAM sahasrANi magnAni niraye tadA
dUrAd apazyad vipraH sa divyayuktena cakSuSA
kuNDadhAra uvAca
mAM pUjayitvA bhAvena yadi tvaM duHkham ApnuyAH
kRtaM mayA bhavet kiM te kaz ca te 'nugraho bhavet
pazya pazya ca bhUyas tvaM kAmAn icchet kathaM naraH
svargadvAraM hi saMruddhaM mAnuSeSu vizeSataH
bhISma uvAca
tato 'pazyat sa kAmaM ca krodhaM lobhaM bhayaM madam
nidrAM tandrIM tathAlasyam AvRtya puruSAn sthitAn
kuNDadhAra uvAca
etair lokAH susaMruddhA devAnAM mAnuSAd bhayam
tathaiva devavacanAd vighnaM kurvanti sarvazaH
na devair ananujJAtaH kaz cid bhavati dhArmikaH
eSa zakto 'si tapasA rAjyaM dAtuM dhanAni ca
bhISma uvAca
tataH papAta zirasA brAhmaNas toyadhAriNe
uvAca cainaM dharmAtmA mahAn me 'nugrahaH kRtaH
kAmalobhAnubandhena purA te yad asUyitam
mayA sneham avijJAya tatra me kSantum arhasi
kSAntam eva mayety uktvA kuNDadhAro dvijarSabham
saMpariSvajya bAhubhyAM tatraivAntaradhIyata
tataH sarvAn imA&l lokAn brAhmaNo 'nucacAra ha
kuNDadhAraprasAdena tapasA yojitaH purA
vihAyasA ca gamanaM tathA saMkalpitArthatA
dharmAc chaktyA tathA yogAd yA caiva paramA gatiH
devatA brAhmaNAH santo yakSA mAnuSacAraNAH
dhArmikAn pUjayantIha na dhanADhyAn na kAminaH
suprasannA hi te devA yat te dharme ratA matiH
dhane sukhakalA kA cid dharme tu paramaM sukham
yudhiSThira uvAca
bahUnAM yajJatapasAm ekArthAnAM pitAmaha

12264001c
12264002
12264002a
12264002c
12264003a
12264003c
12264004a
12264004c
12264005a
12264005c
12264006a
12264006c
12264006e
12264007a
12264007c
12264008a
12264008c
12264008e
12264009a
12264009c
12264010a
12264010c
12264011a
12264011c
12264012a
12264012c
12264013a
12264013c
12264014a
12264014c
12264015a
12264015c
12264016a
12264016c
12264017a
12264017c
12264018a
12264018c
12264019a
12264019c
12265001
12265001a
12265001c
12265002
12265002a
12265002c
12265003a
12265003c
12265004a
12265004c
12265005a
12265005c
12265006a
12265006c
12265007a
12265007c
12265008a
12265008c
12265009a
12265009c

dharmArthaM na sukhArthArthaM kathaM yajJaH samAhitaH


bhISma uvAca
atra te vartayiSyAmi nAradenAnukIrtitam
uJchavRtteH purAvRttaM yajJArthe brAhmaNasya ha
rASTre dharmottare zreSThe vidarbheSv abhavad dvijaH
uJchavRttir RSiH kaz cid yajJe yajJaM samAdadhe
zyAmAkam azanaM tatra sUryapatnI suvarcalA
tiktaM ca virasaM zAkaM tapasA svAdutAM gatam
upagamya vane pRthvIM sarvabhUtavihiMsayA
api mUlaphalair ijyo yajJaH svargyaH paraMtapa
tasya bhAryA vratakRzA zuciH puSkaracAriNI
yajJapatnItvam AnItA satyenAnuvidhIyate
sA tu zApaparitrastA na svabhAvAnuvartinI
mayUrajIrNaparNAnAM vastraM tasyAz ca parNinAm
akAmAyAH kRtaM tatra yajJe hotrAnumArgataH
zukrasya punarAjAtir apadhyAnAd adharmavit
tasmin vane samIpastho mRgo 'bhUt sahacArikaH
vacobhir abravIt satyaM tvayA duSkRtakaM kRtam
yadi mantrAGgahIno 'yaM yajJo bhavati vaikRtaH
mAM bhoH prakSipa hotre tvaM gaccha svargam atandritaH
tatas tu yajJe sAvitrI sAkSAt taM saMnyamantrayat
nimantrayantI pratyuktA na hanyAM sahavAsinam
evam uktA nivRttA sA praviSTA yajJapAvakam
kiM nu duzcaritaM yajJe didRkSuH sA rasAtalam
sA tu baddhAJjaliM satyam ayAcad dhariNaM punaH
satyena saMpariSvajya saMdiSTo gamyatAm iti
tataH sa hariNo gatvA padAny aSTau nyavartata
sAdhu hiMsaya mAM satya hato yAsyAmi sadgatim
pazya hy apsaraso divyA mayA dattena cakSuSA
vimAnAni vicitrANi gandharvANAM mahAtmanAm
tataH suruciraM dRSTvA spRhAlagnena cakSuSA
mRgam Alokya hiMsAyAM svargavAsaM samarthayat
sa tu dharmo mRgo bhUtvA bahuvarSoSito vane
tasya niSkRtim Adhatta na hy asau yajJasaMvidhiH
tasya tena tu bhAvena mRgahiMsAtmanas tadA
tapo mahat samucchinnaM tasmAd dhiMsA na yajJiyA
tatas taM bhagavAn dharmo yajJaM yAjayata svayam
samAdhAnaM ca bhAryAyA lebhe sa tapasA param
ahiMsA sakalo dharmo hiMsA yajJe 'samAhitA
satyaM te 'haM pravakSyAmi yo dharmaH satyavAdinAm
yudhiSThira uvAca
kathaM bhavati pApAtmA kathaM dharmaM karoti vA
kena nirvedam Adatte mokSaM vA kena gacchati
bhISma uvAca
viditAH sarvadharmAs te sthityartham anupRcchasi
zRNu mokSaM sanirvedaM pApaM dharmaM ca mUlataH
vijJAnArthaM hi paJcAnAm icchA pUrvaM pravartate
prApya tAJ jAyate kAmo dveSo vA bharatarSabha
tatas tadarthaM yatate karma cArabhate punaH
iSTAnAM rUpagandhAnAm abhyAsaM ca cikIrSati
tato rAgaH prabhavati dveSaz ca tadanantaram
tato lobhaH prabhavati mohaz ca tadanantaram
lobhamohAbhibhUtasya rAgadveSAnvitasya ca
na dharme jAyate buddhir vyAjAd dharmaM karoti ca
vyAjena carato dharmam arthavyAjo 'pi rocate
vyAjena sidhyamAneSu dhaneSu kurunandana
tatraiva kurute buddhiM tataH pApaM cikIrSati
suhRdbhir vAryamANo 'pi paNDitaiz cApi bhArata
uttaraM nyAyasaMbaddhaM bravIti vidhiyojitam
adharmas trividhas tasya vardhate rAgamohajaH

12265010a
12265010c
12265011a
12265011c
12265012a
12265012c
12265013a
12265013c
12265014a
12265014c
12265015a
12265015c
12265016a
12265016c
12265017a
12265017c
12265018a
12265018c
12265019a
12265019c
12265020a
12265020c
12265021a
12265021c
12265022a
12265022c
12265023a
12265023c
12266001
12266001a
12266001c
12266002
12266002a
12266002c
12266003a
12266003c
12266004a
12266004c
12266005a
12266005c
12266006a
12266006c
12266007a
12266007c
12266008a
12266008c
12266009a
12266009c
12266010a
12266010c
12266011a
12266011c
12266012a
12266012c
12266013a
12266013c
12266014a
12266014c
12266015a
12266015c

pApaM cintayate caiva prabravIti karoti ca


tasyAdharmapravRttasya doSAn pazyanti sAdhavaH
ekazIlAz ca mitratvaM bhajante pApakarmiNaH
sa neha sukham Apnoti kuta eva paratra vai
evaM bhavati pApAtmA dharmAtmAnaM tu me zRNu
yathA kuzaladharmA sa kuzalaM pratipadyate
ya etAn prajJayA doSAn pUrvam evAnupazyati
kuzalaH sukhaduHkhAnAM sAdhUMz cApy upasevate
tasya sAdhusamAcArAd abhyAsAc caiva vardhate
prajJA dharme ca ramate dharmaM caivopajIvati
so 'tha dharmAd avApteSu dhaneSu kurute manaH
tasyaiva siJcate mUlaM guNAn pazyati yatra vai
dharmAtmA bhavati hy evaM mitraM ca labhate zubham
sa mitradhanalAbhAt tu pretya ceha ca nandati
zabde sparze tathA rUpe rase gandhe ca bhArata
prabhutvaM labhate jantur dharmasyaitat phalaM viduH
sa dharmasya phalaM labdhvA na tRpyati yudhiSThira
atRpyamANo nirvedam Adatte jJAnacakSuSA
prajJAcakSur yadA kAme doSam evAnupazyati
virajyate tadA kAmAn na ca dharmaM vimuJcati
sarvatyAge ca yatate dRSTvA lokaM kSayAtmakam
tato mokSAya yatate nAnupAyAd upAyataH
zanair nirvedam Adatte pApaM karma jahAti ca
dharmAtmA caiva bhavati mokSaM ca labhate param
etat te kathitaM tAta yan mAM tvaM paripRcchasi
pApaM dharmaM tathA mokSaM nirvedaM caiva bhArata
tasmAd dharme pravartethAH sarvAvasthaM yudhiSThira
dharme sthitAnAM kaunteya siddhir bhavati zAzvatI
yudhiSThira uvAca
mokSaH pitAmahenokta upAyAn nAnupAyataH
tam upAyaM yathAnyAyaM zrotum icchAmi bhArata
bhISma uvAca
tvayy evaitan mahAprAjJa yuktaM nipuNadarzanam
yad upAyena sarvArthAn nityaM mRgayase 'nagha
karaNe ghaTasya yA buddhir ghaTotpattau na sAnagha
evaM dharmAbhyupAyeSu nAnyad dharmeSu kAraNam
pUrve samudre yaH panthA na sa gacchati pazcimam
ekaH panthA hi mokSasya tan me vistarataH zRNu
kSamayA krodham ucchindyAt kAmaM saMkalpavarjanAt
sattvasaMsevanAd dhIro nidrAm ucchetum arhati
apramAdAd bhayaM rakSec chvAsaM kSetrajJazIlanAt
icchAM dveSaM ca kAmaM ca dhairyeNa vinivartayet
bhramaM pramoham Avartam abhyAsAd vinivartayet
nidrAM ca pratibhAM caiva jJAnAbhyAsena tattvavit
upadravAMs tathA rogAn hitajIrNamitAzanAt
lobhaM mohaM ca saMtoSAd viSayAMs tattvadarzanAt
anukrozAd adharmaM ca jayed dharmam upekSayA
AyatyA ca jayed AzAm arthaM saGgavivarjanAt
anityatvena ca snehaM kSudhaM yogena paNDitaH
kAruNyenAtmano mAnaM tRSNAM ca paritoSataH
utthAnena jayet tandrIM vitarkaM nizcayAj jayet
maunena bahubhASyaM ca zauryeNa ca bhayaM jayet
yacched vAGmanasI buddhyA tAM yacchej jJAnacakSuSA
jJAnam AtmA mahAn yacchet taM yacchec chAntir AtmanaH
tad etad upazAntena boddhavyaM zucikarmaNA
yogadoSAn samucchidya paJca yAn kavayo viduH
kAmaM krodhaM ca lobhaM ca bhayaM svapnaM ca paJcamam
parityajya niSeveta tathemAn yogasAdhanAn
dhyAnam adhyayanaM dAnaM satyaM hrIr ArjavaM kSamA
zaucam AhArataH zuddhir indriyANAM ca saMyamaH

12266016a
12266016c
12266017a
12266017c
12266018a
12266018c
12266019a
12266019c
12267001
12267001a
12267001c
12267002a
12267002c
12267003a
12267003c
12267004
12267004a
12267004c
12267005a
12267005c
12267006a
12267006c
12267007a
12267007c
12267008a
12267008c
12267009a
12267009c
12267010a
12267010c
12267011a
12267011c
12267012a
12267012c
12267013a
12267013c
12267014a
12267014c
12267015a
12267015c
12267016a
12267016c
12267017a
12267017c
12267017e
12267018a
12267018c
12267019a
12267019c
12267020a
12267020c
12267021a
12267021c
12267022a
12267022c
12267023a
12267023c
12267024a
12267024c
12267025a

etair vivardhate tejaH pApmAnam apahanti ca


sidhyanti cAsya saMkalpA vijJAnaM ca pravartate
dhUtapApaH sa tejasvI laghvAhAro jitendriyaH
kAmakrodhau vaze kRtvA ninISed brahmaNaH padam
amUDhatvam asaGgitvaM kAmakrodhavivarjanam
adainyam anudIrNatvam anudvego vyavasthitiH
eSa mArgo hi mokSasya prasanno vimalaH zuciH
tathA vAkkAyamanasAM niyamaH kAmato 'nyathA
bhISma uvAca
atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam
nAradasya ca saMvAdaM devalasyAsitasya ca
AsInaM devalaM vRddhaM buddhvA buddhimatAM varaH
nAradaH paripapraccha bhUtAnAM prabhavApyayam
kutaH sRSTam idaM vizvaM brahman sthAvarajaGgamam
pralaye ca kam abhyeti tad bhavAn prabravItu me
asita uvAca
yebhyaH sRjati bhUtAni kAlo bhAvapracoditaH
mahAbhUtAni paJceti tAny Ahur bhUtacintakAH
tebhyaH sRjati bhUtAni kAla AtmapracoditaH
etebhyo yaH paraM brUyAd asad brUyAd asaMzayam
viddhi nArada paJcaitAJ zAzvatAn acalAn dhruvAn
mahatas tejaso rAzIn kAlaSaSThAn svabhAvataH
Apaz caivAntarikSaM ca pRthivI vAyupAvakau
asiddhiH param etebhyo bhUtebhyo muktasaMzayam
nopapattyA na vA yuktyA tv asad brUyAd asaMzayam
vettha tAn abhinirvRttAn SaD ete yasya rAzayaH
paJcaiva tAni kAlaz ca bhAvAbhAvau ca kevalau
aSTau bhUtAni bhUtAnAM zAzvatAni bhavApyayau
abhAvAd bhAviteSv eva tebhyaz ca prabhavanty api
vinaSTo 'pi ca tAny eva jantur bhavati paJcadhA
tasya bhUmimayo dehaH zrotram AkAzasaMbhavam
sUryaz cakSur asur vAyur adbhyas tu khalu zoNitam
cakSuSI nAsikAkarNau tvag jihveti ca paJcamI
indriyANIndriyArthAnAM jJAnAni kavayo viduH
darzanaM zravaNaM ghrANaM sparzanaM rasanaM tathA
upapattyA guNAn viddhi paJca paJcasu paJcadhA
rUpaM gandho rasaH sparzaH zabdaz caivAtha tadguNAH
indriyair upalabhyante paJcadhA paJca paJcabhiH
rUpaM gandhaM rasaM sparzaM zabdaM caitAMs tu tadguNAn
indriyANi na budhyante kSetrajJas tais tu budhyate
cittam indriyasaMghAtAt paraM tasmAt paraM manaH
manasas tu parA buddhiH kSetrajJo buddhitaH paraH
pUrvaM cetayate jantur indriyair viSayAn pRthak
vicArya manasA pazcAd atha buddhyA vyavasyati
indriyair upalabdhArthAn sarvAn yas tv adhyavasyati
cittam indriyasaMghAtaM mano buddhiM tathASTamIm
aSTau jJAnendriyANy Ahur etAny adhyAtmacintakAH
pANipAdaM ca pAyuz ca mehanaM paJcamaM mukham
iti saMzabdyamAnAni zRNu karmendriyANy api
jalpanAbhyavahArArthaM mukham indriyam ucyate
gamanendriyaM tathA pAdau karmaNaH karaNe karau
pAyUpasthau visargArtham indriye tulyakarmaNI
visarge ca purISasya visarge cAbhikAmike
balaM SaSThaM SaD etAni vAcA samyag yathAgamam
jJAnaceSTendriyaguNAH sarve saMzabditA mayA
indriyANAM svakarmabhyaH zramAd uparamo yadA
bhavatIndriyasaMnyAsAd atha svapiti vai naraH
indriyANAM vyuparame mano 'nuparataM yadi
sevate viSayAn eva tad vidyAt svapnadarzanam
sAttvikAz caiva ye bhAvAs tathA rAjasatAmasAH

12267025c
12267026a
12267026c
12267027a
12267027c
12267028a
12267028c
12267029a
12267029c
12267030a
12267030c
12267030e
12267031a
12267031c
12267032a
12267032c
12267032e
12267033a
12267033c
12267034a
12267034c
12267035a
12267035c
12267036a
12267036c
12267037a
12267037c
12267038a
12267038c
12268001
12268001a
12268001c
12268002a
12268002c
12268003
12268003a
12268003c
12268004a
12268004c
12268005a
12268005c
12268006a
12268006c
12268007a
12268007c
12268008a
12268008c
12268009a
12268009c
12268010a
12268010c
12268011a
12268011c
12268012a
12268012c
12268013a
12268013c
12268014a
12268014c
12269001

karmayuktAn prazaMsanti sAttvikAn itarAMs tathA


AnandaH karmaNAM siddhiH pratipattiH parA gatiH
sAttvikasya nimittAni bhAvAn saMzrayate smRtiH
jantuSv ekatameSv evaM bhAvA ye vidhim AsthitAH
bhAvayor IpsitaM nityaM pratyakSagamanaM dvayoH
indriyANi ca bhAvAz ca guNAH saptadaza smRtAH
teSAm aSTAdazo dehI yaH zarIre sa zAzvataH
atha vA sazarIrAs te guNAH sarve zarIriNAm
saMzritAs tadviyoge hi sazarIrA na santi te
atha vA saMnipAto 'yaM zarIraM pAJcabhautikam
ekaz ca daza cASTau ca guNAH saha zarIriNAm
USmaNA saha viMzo vA saMghAtaH pAJcabhautikaH
mahAn saMdhArayaty etac charIraM vAyunA saha
tasyAsya bhAvayuktasya nimittaM dehabhedane
yathaivotpadyate kiM cit paJcatvaM gacchate tathA
puNyapApavinAzAnte puNyapApasamIritam
dehaM vizati kAlena tato 'yaM karmasaMbhavam
hitvA hitvA hy ayaM praiti dehAd dehaM kRtAzrayaH
kAlasaMcoditaH kSetrI vizIrNAd vA gRhAd gRham
tatra naivAnutapyante prAjJA nizcitanizcayAH
kRpaNAs tv anutapyante janAH saMbandhimAninaH
na hy ayaM kasya cit kaz cin nAsya kaz cana vidyate
bhavaty eko hy ayaM nityaM zarIre sukhaduHkhabhAk
naiva saMjAyate jantur na ca jAtu vipadyate
yAti deham ayaM bhuktvA kadA cit paramAM gatim
puNyapApamayaM dehaM kSapayan karmasaMcayAt
kSINadehaH punar dehI brahmatvam upagacchati
puNyapApakSayArthaM ca sAMkhyaM jJAnaM vidhIyate
tatkSaye hy asya pazyanti brahmabhAve parAM gatim
yudhiSThira uvAca
bhrAtaraH pitaraH putrA jJAtayaH suhRdas tathA
arthahetor hatAH krUrair asmAbhiH pApabuddhibhiH
yeyam arthodbhavA tRSNA katham etAM pitAmaha
nivartayema pApaM hi tRSNayA kAritA vayam
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
gItaM videharAjena mANDavyAyAnupRcchate
susukhaM bata jIvAmi yasya me nAsti kiM cana
mithilAyAM pradIptAyAM na me dahyati kiM cana
arthAH khalu samRddhA hi bADhaM duHkhaM vijAnatAm
asamRddhAs tv api sadA mohayanty avicakSaNAn
yac ca kAmasukhaM loke yac ca divyaM mahat sukham
tRSNAkSayasukhasyaite nArhataH SoDazIM kalAm
yathaiva zRGgaM goH kAle vardhamAnasya vardhate
tathaiva tRSNA vittena vardhamAnena vardhate
kiM cid eva mamatvena yadA bhavati kalpitam
tad eva paritApAya nAze saMpadyate punaH
na kAmAn anurudhyeta duHkhaM kAmeSu vai ratiH
prApyArtham upayuJjIta dharme kAmaM vivarjayet
vidvAn sarveSu bhUteSu vyAghramAMsopamo bhavet
kRtakRtyo vizuddhAtmA sarvaM tyajati vai saha
ubhe satyAnRte tyaktvA zokAnandau priyApriye
bhayAbhaye ca saMtyajya saMprazAnto nirAmayaH
yA dustyajA durmatibhir yA na jIryati jIryataH
yo 'sau prANAntiko rogas tAM tRSNAM tyajataH sukham
cAritram AtmanaH pazyaMz candrazuddham anAmayam
dharmAtmA labhate kIrtiM pretya ceha yathAsukham
rAjJas tad vacanaM zrutvA prItimAn abhavad dvijaH
pUjayitvA ca tad vAkyaM mANDavyo mokSam AzritaH
yudhiSThira uvAca

12269001a
12269001c
12269002
12269002a
12269002c
12269003a
12269003c
12269004a
12269004c
12269005a
12269005c
12269006a
12269006c
12269007a
12269007c
12269008a
12269008c
12269009a
12269009c
12269010a
12269010c
12269011a
12269011c
12269012a
12269012c
12269013a
12269013c
12269014a
12269014c
12269015a
12269015c
12269016a
12269016c
12269017a
12269017c
12269018a
12269018c
12269019a
12269019c
12269020a
12269020c
12270001
12270001a
12270001c
12270002a
12270002c
12270003a
12270003c
12270004a
12270004c
12270005a
12270005c
12270006
12270006a
12270006c
12270007a
12270007c
12270008a
12270008c
12270009a

kiMzIlaH kiMsamAcAraH kiMvidyaH kiMparAyaNaH


prApnoti brahmaNaH sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam
bhISma uvAca
mokSadharmeSu nirato laghvAhAro jitendriyaH
prApnoti paramaM sthAnaM yat paraM prakRter dhruvam
svagRhAd abhiniHsRtya lAbhAlAbhe samo muniH
samupoDheSu kAmeSu nirapekSaH parivrajet
na cakSuSA na manasA na vAcA dUSayed api
na pratyakSaM parokSaM vA dUSaNaM vyAharet kva cit
na hiMsyAt sarvabhUtAni maitrAyaNagatiz caret
nedaM jIvitam AsAdya vairaM kurvIta kena cit
ativAdAMs titikSeta nAbhimanyet kathaM cana
krodhyamAnaH priyaM brUyAd AkruSTaH kuzalaM vadet
pradakSiNaM prasavyaM ca grAmamadhye na cAcaret
bhaikSacaryAm anApanno na gacchet pUrvaketitaH
avakIrNaH suguptaz ca na vAcA hy apriyaM vadet
mRduH syAd apratikrUro visrabdhaH syAd aroSaNaH
vidhUme nyastamusale vyaGgAre bhuktavaj jane
atIte pAtrasaMcAre bhikSAM lipseta vai muniH
anuyAtrikam arthasya mAtrAlAbheSv anAdRtaH
alAbhe na vihanyeta lAbhaz cainaM na harSayet
lAbhaM sAdhAraNaM necchen na bhuJjItAbhipUjitaH
abhipUjitalAbhaM hi jugupsetaiva tAdRzaH
na cAnnadoSAn nindeta na guNAn abhipUjayet
zayyAsane vivikte ca nityam evAbhipUjayet
zUnyAgAraM vRkSamUlam araNyam atha vA guhAm
ajJAtacaryAM gatvAnyAM tato 'nyatraiva saMvizet
anurodhavirodhAbhyAM samaH syAd acalo dhruvaH
sukRtaM duSkRtaM cobhe nAnurudhyeta karmaNi
vAco vegaM manasaH krodhavegaM; vivitsAvegam udaropasthavegam
etAn vegAn vinayed vai tapasvI; nindA cAsya hRdayaM nopahanyAt
madhyastha eva tiSTheta prazaMsAnindayoH samaH
etat pavitraM paramaM parivrAjaka Azrame
mahAtmA suvrato dAntaH sarvatraivAnapAzritaH
apUrvacArakaH saumyo aniketaH samAhitaH
vAnaprasthagRhasthAbhyAM na saMsRjyeta karhi cit
ajJAtalipsAM lipseta na cainaM harSa Avizet
vijAnatAM mokSa eSa zramaH syAd avijAnatAm
mokSayAnam idaM kRtsnaM viduSAM hArito 'bravIt
abhayaM sarvabhUtebhyo dattvA yaH pravrajed gRhAt
lokAs tejomayAs tasya tathAnantyAya kalpate
yudhiSThira uvAca
dhanyA dhanyA iti janAH sarve 'smAn pravadanty uta
na duHkhitataraH kaz cit pumAn asmAbhir asti ha
lokasaMbhAvitair duHkhaM yat prAptaM kurusattama
prApya jAtiM manuSyeSu devair api pitAmaha
kadA vayaM kariSyAmaH saMnyAsaM duHkhasaMjJakam
duHkham etac charIrANAM dhAraNaM kurusattama
vimuktAH saptadazabhir hetubhUtaiz ca paJcabhiH
indriyArthair guNaiz caiva aSTAbhiH prapitAmaha
na gacchanti punarbhAvaM munayaH saMzitavratAH
kadA vayaM bhaviSyAmo rAjyaM hitvA paraMtapa
bhISma uvAca
nAsty anantaM mahArAja sarvaM saMkhyAnagocaram
punarbhAvo 'pi saMkhyAto nAsti kiM cid ihAcalam
na cApi gamyate rAjan naiSa doSaH prasaGgataH
udyogAd eva dharmajJa kAlenaiva gamiSyatha
Izo 'yaM satataM dehI nRpate puNyapApayoH
tata eva samutthena tamasA rudhyate 'pi ca
yathAJjanamayo vAyuH punar mAnaHzilaM rajaH

12270009c
12270010a
12270010c
12270011a
12270011c
12270012a
12270012c
12270013a
12270013c
12270014a
12270014c
12270015a
12270015c
12270016
12270016a
12270016c
12270017a
12270017c
12270018a
12270018c
12270019a
12270019c
12270020a
12270020c
12270021a
12270021c
12270022a
12270022c
12270023
12270023a
12270023c
12270023e
12270024
12270024a
12270024c
12270025a
12270025c
12270026a
12270026c
12270027a
12270027c
12270028a
12270028c
12270029a
12270029c
12270030a
12270030c
12270031a
12270031c
12270032a
12270032c
12270033a
12270033c
12270034a
12270034c
12271001
12271001a
12271001c
12271002a
12271002c

anupravizya tadvarNo dRzyate raJjayan dizaH


tathA karmaphalair dehI raJjitas tamasAvRtaH
vivarNo varNam Azritya deheSu parivartate
jJAnena hi yadA jantur ajJAnaprabhavaM tamaH
vyapohati tadA brahma prakAzeta sanAtanam
ayatnasAdhyaM munayo vadanti; ye cApi muktAs ta upAsitavyAH
tvayA ca lokena ca sAmareNa; tasmAn na zAmyanti maharSisaMghAH
asminn arthe purA gItaM zRNuSvaikamanA nRpa
yathA daityena vRtreNa bhraSTaizvaryeNa ceSTitam
nirjitenAsahAyena hRtarAjyena bhArata
azocatA zatrumadhye buddhim AsthAya kevalAm
bhraSTaizvaryaM purA vRtram uzanA vAkyam abravIt
kaccit parAjitasyAdya na vyathA te 'sti dAnava
vRtra uvAca
satyena tapasA caiva viditvA saMkSayaM hy aham
na zocAmi na hRSyAmi bhUtAnAm AgatiM gatim
kAlasaMcoditA jIvA majjanti narake 'vazAH
paridRSTAni sarvANi divyAny Ahur manISiNaH
kSapayitvA tu taM kAlaM gaNitaM kAlacoditAH
sAvazeSeNa kAlena saMbhavanti punaH punaH
tiryagyonisahasrANi gatvA narakam eva ca
nirgacchanty avazA jIvAH kAlabandhanabandhanAH
evaM saMsaramANAni jIvAny aham adRSTavAn
yathA karma tathA lAbha iti zAstranidarzanam
tiryag gacchanti narakaM mAnuSyaM daivam eva ca
sukhaduHkhe priyadveSye caritvA pUrvam eva ca
kRtAntavidhisaMyuktaM sarvalokaH prapadyate
gataM gacchanti cAdhvAnaM sarvabhUtAni sarvadA
bhISma uvAca
kAlasaMkhyAnasaMkhyAtaM sRSTisthitiparAyaNam
taM bhASamANaM bhagavAn uzanA pratyabhASata
bhImAn duSTapralApAMs tvaM tAta kasmAt prabhASase
vRtra uvAca
pratyakSam etad bhavatas tathAnyeSAM manISiNAm
mayA yaj jayalubdhena purA taptaM mahat tapaH
gandhAn AdAya bhUtAnAM rasAMz ca vividhAn api
avardhaM trIn samAkramya lokAn vai svena tejasA
jvAlAmAlAparikSipto vaihAyasacaras tathA
ajeyaH sarvabhUtAnAm AsaM nityam apetabhIH
aizvaryaM tapasA prAptaM bhraSTaM tac ca svakarmabhiH
dhRtim AsthAya bhagavan na zocAmi tatas tv aham
yuyutsatA mahendreNa purA sArdhaM mahAtmanA
tato me bhagavAn dRSTo harir nArAyaNaH prabhuH
vaikuNThaH puruSo viSNuH zuklo 'nantaH sanAtanaH
muJjakezo harizmazruH sarvabhUtapitAmahaH
nUnaM tu tasya tapasaH sAvazeSaM mamAsti vai
yad ahaM praSTum icchAmi bhavantaM karmaNaH phalam
aizvaryaM vai mahad brahman kasmin varNe pratiSThitam
nivartate cApi punaH katham aizvaryam uttamam
kasmAd bhUtAni jIvanti pravartante 'tha vA punaH
kiM vA phalaM paraM prApya jIvas tiSThati zAzvataH
kena vA karmaNA zakyam atha jJAnena kena vA
brahmarSe tat phalaM prAptuM tan me vyAkhyAtum arhasi
itIdam uktaH sa munis tadAnIM; pratyAha yat tac chRNu rAjasiMha
mayocyamAnaM puruSarSabha tvam; ananyacittaH saha sodarIyaiH
uzanovAca
namas tasmai bhagavate devAya prabhaviSNave
yasya pRthvItalaM tAta sAkAzaM bAhugocaram
mUrdhA yasya tv anantaM ca sthAnaM dAnavasattama
tasyAhaM te pravakSyAmi viSNor mAhAtmyam uttamam

12271003
12271003a
12271003c
12271004a
12271004c
12271005a
12271005c
12271006a
12271006c
12271007a
12271007c
12271008a
12271008c
12271008e
12271009a
12271009c
12271010a
12271010c
12271011a
12271011c
12271012a
12271012c
12271013a
12271013c
12271014a
12271014c
12271015a
12271015c
12271016a
12271016c
12271017a
12271017c
12271018a
12271018c
12271019a
12271019c
12271020a
12271020c
12271021a
12271021c
12271022a
12271022c
12271023a
12271023c
12271024a
12271024c
12271025a
12271025c
12271026a
12271026c
12271027a
12271027c
12271028a
12271028c
12271028e
12271029a
12271029c
12271030a
12271030c
12271031a

bhISma uvAca
tayoH saMvadator evam AjagAma mahAmuniH
sanatkumAro dharmAtmA saMzayacchedanAya vai
sa pUjito 'surendreNa muninozanasA tathA
niSasAdAsane rAjan mahArhe munipuMgavaH
tam AsInaM mahAprAjJam uzanA vAkyam abravIt
brUhy asmai dAnavendrAya viSNor mAhAtmyam uttamam
sanatkumAras tu tataH zrutvA prAha vaco 'rthavat
viSNor mAhAtmyasaMyuktaM dAnavendrAya dhImate
zRNu sarvam idaM daitya viSNor mAhAtmyam uttamam
viSNau jagat sthitaM sarvam iti viddhi paraMtapa
sRjaty eSa mahAbAho bhUtagrAmaM carAcaram
eSa cAkSipate kAle kAle visRjate punaH
asmin gacchanti vilayam asmAc ca prabhavanty uta
naiSa dAnavatA zakyas tapasA naiva cejyayA
saMprAptum indriyANAM tu saMyamenaiva zakyate
bAhye cAbhyantare caiva karmaNA manasi sthitaH
nirmalIkurute buddhyA so 'mutrAnantyam aznute
yathA hiraNyakartA vai rUpyam agnau vizodhayet
bahuzo 'tiprayatnena mahatAtmakRtena ha
tadvaj jAtizatair jIvaH zudhyate 'lpena karmaNA
yatnena mahatA caivApy ekajAtau vizudhyate
lIlayAlpaM yathA gAtrAt pramRjyAd Atmano rajaH
bahu yatnena mahatA doSanirharaNaM tathA
yathA cAlpena mAlyena vAsitaM tilasarSapam
na muJcati svakaM gandhaM tadvat sUkSmasya darzanam
tad eva bahubhir mAlyair vAsyamAnaM punaH punaH
vimuJcati svakaM gandhaM mAlyagandhe 'vatiSThati
evaM jAtizatair yukto guNair eva prasaGgiSu
buddhyA nivartate doSo yatnenAbhyAsajena vai
karmaNA svena raktAni viraktAni ca dAnava
yathA karmavizeSAMz ca prApnuvanti tathA zRNu
yathA ca saMpravartante yasmiMs tiSThanti vA vibho
tat te 'nupUrvyA vyAkhyAsye tad ihaikamanAH zRNu
anAdinidhanaH zrImAn harir nArAyaNaH prabhuH
sa vai sRjati bhUtAni sthAvarANi carANi ca
eSa sarveSu bhUteSu kSaraz cAkSara eva ca
ekAdazavikArAtmA jagat pibati razmibhiH
pAdau tasya mahIM viddhi mUrdhAnaM divam eva ca
bAhavas tu dizo daitya zrotram AkAzam eva ca
tasya tejomayaH sUryo manaz candramasi sthitam
buddhir jJAnagatA nityaM rasas tv apsu pravartate
bhruvor anantarAs tasya grahA dAnavasattama
nakSatracakraM netrAbhyAM pAdayor bhUz ca dAnava
rajas tamaz ca sattvaM ca viddhi nArAyaNAtmakam
so ''zramANAM mukhaM tAta karmaNas tat phalaM viduH
akarmaNaH phalaM caiva sa eva param avyayaH
chandAMsi tasya romANi akSaraM ca sarasvatI
bahvAzrayo bahumukho dharmo hRdi samAzritaH
sa brahmaparamo dharmas tapaz ca sad asac ca saH
zrutizAstragrahopetaH SoDazartvikkratuz ca saH
pitAmahaz ca viSNuz ca so 'zvinau sa puraMdaraH
mitraz ca varuNaz caiva yamo 'tha dhanadas tathA
te pRthagdarzanAs tasya saMvidanti tathaikatAm
ekasya viddhi devasya sarvaM jagad idaM vaze
nAnAbhUtasya daityendra tasyaikatvaM vadaty ayam
jantuH pazyati jJAnena tataH sattvaM prakAzate
saMhAravikSepasahasrakoTIs; tiSThanti jIvAH pracaranti cAnye
prajAvisargasya ca pArimANyaM; vApIsahasrANi bahUni daitya
vApyaH punar yojanavistRtAs tAH; krozaM ca gambhIratayAvagADhAH

12271031c
12271032a
12271032c
12271033a
12271033c
12271034a
12271034c
12271035a
12271035c
12271036a
12271036c
12271037a
12271037c
12271038a
12271038c
12271039a
12271039c
12271040a
12271040c
12271041a
12271041c
12271042a
12271042c
12271043a
12271043c
12271044a
12271044c
12271045a
12271045c
12271046a
12271046c
12271047a
12271047c
12271048a
12271048c
12271049a
12271049c
12271050a
12271050c
12271050e
12271051a
12271051c
12271052a
12271052c
12271053a
12271053c
12271054a
12271054c
12271055a
12271055c
12271055e
12271056
12271056a
12271056c
12271057a
12271057c
12271057e
12271058
12271058a
12271058c

AyAmataH paJcazatAz ca sarvAH; pratyekazo yojanataH pravRddhAH


vApyA jalaM kSipyati vAlakoTyA; tv ahnA sakRc cApy atha na dvitIyam
tAsAM kSaye viddhi kRtaM visargaM; saMhAram ekaM ca tathA prajAnAm
SaD jIvavarNAH paramaM pramANaM; kRSNo dhUmro nIlam athAsya madhyam
raktaM punaH sahyataraM sukhaM tu; hAridravarNaM susukhaM ca zuklam
paraM tu zuklaM vimalaM vizokaM; gataklamaM sidhyati dAnavendra
gatvA tu yoniprabhavAni daitya; sahasrazaH siddhim upaiti jIvaH
gatiM ca yAM darzanam Aha devo; gatvA zubhaM darzanam eva cAha
gatiH punar varNakRtA prajAnAM; varNas tathA kAlakRto 'surendra
zataM sahasrANi caturdazeha; parA gatir jIvaguNasya daitya
ArohaNaM tat kRtam eva viddhi; sthAnaM tathA niHsaraNaM ca teSAm
kRSNasya varNasya gatir nikRSTA; sa majjate narake pacyamAnaH
sthAnaM tathA durgatibhis tu tasya; prajAvisargAn subahUn vadanti
zataM sahasrANi tataz caritvA; prApnoti varNaM haritaM tu pazcAt
sa caiva tasmin nivasaty anIzo; yugakSaye tamasA saMvRtAtmA
sa vai yadA sattvaguNena yuktas; tamo vyapohan ghaTate svabuddhyA
sa lohitaM varNam upaiti nIlo; manuSyaloke parivartate ca
sa tatra saMhAravisargam eva; svakarmajair bandhanaiH klizyamAnaH
tataH sa hAridram upaiti varNaM; saMhAravikSepazate vyatIte
hAridravarNas tu prajAvisargAn; sahasrazas tiSThati saMcaran vai
avipramukto niraye ca daitya; tataH sahasrANi dazAparANi
gatIH sahasrANi ca paJca tasya; catvAri saMvartakRtAni caiva
vimuktam enaM nirayAc ca viddhi; sarveSu cAnyeSu ca saMbhaveSu
sa devaloke viharaty abhIkSNaM; tataz cyuto mAnuSatAm upaiti
saMhAravikSepazatAni cASTau; martyeSu tiSThann amRtatvam eti
so 'smAd atha bhrazyati kAlayogAt; kRSNe tale tiSThati sarvakaSTe
yathA tv ayaM sidhyati jIvalokas; tat te 'bhidhAsyAmy asurapravIra
daivAni sa vyUhazatAni sapta; rakto haridro 'tha tathaiva zuklaH
saMzritya saMdhAvati zuklam etam; aSTAparAn arcyatamAn sa lokAn
aSTau ca SaSTiM ca zatAni yAni; manoviruddhAni mahAdyutInAm
zuklasya varNasya parA gatir yA; trINy eva ruddhAni mahAnubhAva
saMhAravikSepam aniSTam ekaM; catvAri cAnyAni vasaty anIzaH
SaSThasya varNasya parA gatir yA; siddhA viziSTasya gataklamasya
saptottaraM teSu vasaty anIzaH; saMhAravikSepazataM sazeSam
tasmAd upAvRtya manuSyaloke; tato mahAn mAnuSatAm upaiti
tasmAd upAvRtya tataH krameNa; so 'gre sma saMtiSThati bhUtasargam
sa saptakRtvaz ca paraiti lokAn; saMhAravikSepakRtapravAsaH
saptaiva saMhAram upaplavAni; saMbhAvya saMtiSThati siddhaloke
tato 'vyayaM sthAnam anantam eti; devasya viSNor atha brahmaNaz ca
zeSasya caivAtha narasya caiva; devasya viSNoH paramasya caiva
saMhArakAle paridagdhakAyA; brahmANam AyAnti sadA prajA hi
ceSTAtmano devagaNAz ca sarve; ye brahmalokAd amarAH sma te 'pi
prajAvisargaM tu sazeSakAlaM; sthAnAni svAny eva saranti jIvAH
niHzeSANAM tat padaM yAnti cAnte; sarvApadA ye sadRzA manuSyAH
ye tu cyutAH siddhalokAt krameNa; teSAM gatiM yAnti tathAnupUrvyA
jIvAH pare tadbalaveSarUpA; vidhiM svakaM yAnti viparyayeNa
sa yAvad evAsti sazeSabhukte; prajAz ca devyau ca tathaiva zukle
tAvat tadA teSu vizuddhabhAvaH; saMyamya paJcendriyarUpam etat
zuddhAM gatiM tAM paramAM paraiti; zuddhena nityaM manasA vicinvan
tato 'vyayaM sthAnam upaiti brahma; duSprApam abhyeti sa zAzvataM vai
ity etad AkhyAtam ahInasattva; nArAyaNasyeha balaM mayA te
vRtra uvAca
evaM gate me na viSAdo 'sti kaz cit; samyak ca pazyAmi vacas tavaitat
zrutvA ca te vAcam adInasattva; vikalmaSo 'smy adya tathA vipApmA
pravRttam etad bhagavan maharSe; mahAdyutez cakram anantavIryam
viSNor anantasya sanAtanaM tat; sthAnaM sargA yatra sarve pravRttAH
sa vai mahAtmA puruSottamo vai; tasmiJ jagat sarvam idaM pratiSThitam
bhISma uvAca
evam uktvA sa kaunteya vRtraH prANAn avAsRjat
yojayitvA tathAtmAnaM paraM sthAnam avAptavAn

12271059
12271059a
12271059c
12271060
12271060a
12271060c
12271061a
12271061c
12271062a
12271062c
12271062e
12271063a
12271063c
12271064
12271064a
12271064c
12271065a
12271065c
12271066a
12271066c
12271067a
12271067c
12271068
12271068a
12271068c
12271069a
12271069c
ve
12272001
12272001a
12272001c
12272002a
12272002c
12272003a
12272003c
12272004a
12272004c
12272005a
12272005c
12272006a
12272006c
12272007
12272007a
12272007c
12272008a
12272008c
12272009a
12272009c
12272010a
12272010c
12272011a
12272011c
12272012a
12272012c
12272013a
12272013c
12272014a
12272014c
12272015a
12272015c

yudhiSThira uvAca
ayaM sa bhagavAn devaH pitAmaha janArdanaH
sanatkumAro vRtrAya yat tad AkhyAtavAn purA
bhISma uvAca
mUlasthAyI sa bhagavAn svenAnantena tejasA
tatsthaH sRjati tAn bhAvAn nAnArUpAn mahAtapAH
turIyArdhena tasyemaM viddhi kezavam acyutam
turIyArdhena lokAMs trIn bhAvayaty eSa buddhimAn
arvAk sthitas tu yaH sthAyI kalpAnte parivartate
sa zete bhagavAn apsu yo 'sAv atibalaH prabhuH
tAn vidhAtA prasannAtmA lokAMz carati zAzvatAn
sarvANy azUnyAni karoty anantaH; sanatkumAraH saMcarate ca lokAn
sa cAniruddhaH sRjate mahAtmA; tatsthaM jagat sarvam idaM vicitram
yudhiSThira uvAca
vRtreNa paramArthajJa dRSTA manye ''tmano gatiH
zubhA tasmAt sa sukhito na zocati pitAmaha
zuklaH zuklAbhijAtIyaH sAdhyo nAvartate 'nagha
tiryaggatez ca nirmukto nirayAc ca pitAmaha
hAridravarNe rakte vA vartamAnas tu pArthiva
tiryag evAnupazyeta karmabhis tAmasair vRtaH
vayaM tu bhRzam ApannA raktAH kaSTamukhe 'sukhe
kAM gatiM pratipatsyAmo nIlAM kRSNAdhamAm atha
bhISma uvAca
zuddhAbhijanasaMpannAH pANDavAH saMzitavratAH
vihRtya devalokeSu punar mAnuSyam eSyatha
prajAvisargaM ca sukhena kAle; pratyetya deveSu sukhAni bhuktvA
sukhena saMyAsyatha siddhasaMkhyAM; mA vo bhayaM bhUd vimalAH stha sar
yudhiSThira uvAca
aho dharmiSThatA tAta vRtrasyAmitatejasaH
yasya vijJAnam atulaM viSNor bhaktiz ca tAdRzI
durvijJeyam idaM tAta viSNor amitatejasaH
kathaM vA rAjazArdUla padaM taj jJAtavAn asau
bhavatA kathitaM hy etac chraddadhe cAham acyuta
bhUyas tu me samutpannA buddhir avyaktadarzanAt
kathaM vinihato vRtraH zakreNa bharatarSabha
dharmiSTho viSNubhaktaz ca tattvajJaz ca padAnvaye
etan me saMzayaM brUhi pRcchato bharatarSabha
vRtras tu rAjazArdUla yathA zakreNa nirjitaH
yathA caivAbhavad yuddhaM tac cAcakSva pitAmaha
vistareNa mahAbAho paraM kautUhalaM hi me
bhISma uvAca
rathenendraH prayAto vai sArdhaM suragaNaiH purA
dadarzAthAgrato vRtraM viSThitaM parvatopamam
yojanAnAM zatAny UrdhvaM paJcocchritam ariMdama
zatAni vistareNAtha trINy evAbhyadhikAni tu
tat prekSya tAdRzaM rUpaM trailokyenApi durjayam
vRtrasya devAH saMtrastA na zAntim upalebhire
zakrasya tu tadA rAjann Urustambho vyajAyata
bhayAd vRtrasya sahasA dRSTvA tad rUpam uttamam
tato nAdaH samabhavad vAditrANAM ca nisvanaH
devAsurANAM sarveSAM tasmin yuddha upasthite
atha vRtrasya kauravya dRSTvA zakram upasthitam
na saMbhramo na bhIH kA cid AsthA vA samajAyata
tataH samabhavad yuddhaM trailokyasya bhayaMkaram
zakrasya ca surendrasya vRtrasya ca mahAtmanaH
asibhiH paTTizaiH zUlaiH zaktitomaramudgaraiH
zilAbhir vividhAbhiz ca kArmukaiz ca mahAsvanaiH
astraiz ca vividhair divyaiH pAvakolkAbhir eva ca
devAsurais tataH sainyaiH sarvam AsIt samAkulam

12272016a
12272016c
12272017a
12272017c
12272018a
12272018c
12272019a
12272019c
12272020a
12272020c
12272021a
12272021c
12272022
12272022a
12272022c
12272023a
12272023c
12272024a
12272024c
12272025a
12272025c
12272026a
12272026c
12272027
12272027a
12272027c
12272028a
12272028c
12272029a
12272029c
12272029e
12272030a
12272030c
12272031a
12272031c
12272032a
12272032c
12272033a
12272033c
12272034
12272034a
12272034c
12272035a
12272035c
12272036a
12272036c
12272037a
12272037c
12272038a
12272038c
12272039
12272039a
12272039c
12272040
12272040a
12272040c
12272041a
12272041c
12272042a
12272042c

pitAmahapurogAz ca sarve devagaNAs tathA


RSayaz ca mahAbhAgAs tad yuddhaM draSTum Agaman
vimAnAgryair mahArAja siddhAz ca bharatarSabha
gandharvAz ca vimAnAgryair apsarobhiH samAgaman
tato 'ntarikSam AvRtya vRtro dharmabhRtAM varaH
azmavarSeNa devendraM parvatAt samavAkirat
tato devagaNAH kruddhAH sarvataH zastravRSTibhiH
azmavarSam apohanta vRtrapreritam Ahave
vRtraz ca kuruzArdUla mahAmAyo mahAbalaH
mohayAm Asa devendraM mAyAyuddhena sarvataH
tasya vRtrArditasyAtha moha AsIc chatakratoH
rathaMtareNa taM tatra vasiSThaH samabodhayat
vasiSTha uvAca
devazreSTho 'si devendra surArivinibarhaNa
trailokyabalasaMyuktaH kasmAc chakra viSIdasi
eSa brahmA ca viSNuz ca zivaz caiva jagatprabhuH
somaz ca bhagavAn devaH sarve ca paramarSayaH
mA kArSIH kazmalaM zakra kaz cid evetaro yathA
AryAM yuddhe matiM kRtvA jahi zatruM surezvara
eSa lokagurus tryakSaH sarvalokanamaskRtaH
nirIkSate tvAM bhagavAMs tyaja mohaM surezvara
ete brahmarSayaz caiva bRhaspatipurogamAH
stavena zakra divyena stuvanti tvAM jayAya vai
bhISma uvAca
evaM saMbodhyamAnasya vasiSThena mahAtmanA
atIva vAsavasyAsId balam uttamatejasaH
tato buddhim upAgamya bhagavAn pAkazAsanaH
yogena mahatA yuktas tAM mAyAM vyapakarSata
tato 'GgiraHsutaH zrImAMs te caiva paramarSayaH
dRSTvA vRtrasya vikrAntam upagamya mahezvaram
Ucur vRtravinAzArthaM lokAnAM hitakAmyayA
tato bhagavatas tejo jvaro bhUtvA jagatpateH
samAvizan mahAraudraM vRtraM daityavaraM tadA
viSNuz ca bhagavAn devaH sarvalokAbhipUjitaH
aindraM samAvizad vajraM lokasaMrakSaNe rataH
tato bRhaspatir dhImAn upAgamya zatakratum
vasiSThaz ca mahAtejAH sarve ca paramarSayaH
te samAsAdya varadaM vAsavaM lokapUjitam
Ucur ekAgramanaso jahi vRtram iti prabho
mahezvara uvAca
eSa vRtro mahAJ zakra balena mahatA vRtaH
vizvAtmA sarvagaz caiva bahumAyaz ca vizrutaH
tad enam asurazreSThaM trailokyenApi durjayam
jahi tvaM yogam AsthAya mAvamaMsthAH surezvara
anena hi tapas taptaM balArtham amarAdhipa
SaSTiM varSasahasrANi brahmA cAsmai varaM dadau
mahattvaM yoginAM caiva mahAmAyatvam eva ca
mahAbalatvaM ca tathA tejaz cAgryaM surezvara
etad vai mAmakaM tejaH samAvizati vAsava
vRtram enaM tvam apy evaM jahi vajreNa dAnavam
zakra uvAca
bhagavaMs tvatprasAdena ditijaM sudurAsadam
vajreNa nihaniSyAmi pazyatas te surarSabha
bhISma uvAca
AvizyamAne daitye tu jvareNAtha mahAsure
devatAnAm RSINAM ca harSAn nAdo mahAn abhUt
tato dundubhayaz caiva zaGkhAz ca sumahAsvanAH
murajA DiNDimAz caiva prAvAdyanta sahasrazaH
asurANAM tu sarveSAM smRtilopo 'bhavan mahAn
prajJAnAzaz ca balavAn kSaNena samapadyata

12272043a
12272043c
12272044a
12272044c
12273001
12273001a
12273001c
12273002a
12273002c
12273002e
12273003a
12273003c
12273003e
12273004a
12273004c
12273005a
12273005c
12273006a
12273006c
12273006e
12273007a
12273007c
12273008a
12273008c
12273009a
12273009c
12273010a
12273010c
12273011a
12273011c
12273012a
12273012c
12273013a
12273013c
12273014a
12273014c
12273015a
12273015c
12273016a
12273016c
12273017a
12273017c
12273018a
12273018c
12273019a
12273019c
12273020a
12273020c
12273021a
12273021c
12273022a
12273022c
12273023
12273023a
12273023c
12273024a
12273024c
12273025a
12273025c
12273026

tam AviSTam atho jJAtvA RSayo devatAs tathA


stuvantaH zakram IzAnaM tathA prAcodayann api
rathasthasya hi zakrasya yuddhakAle mahAtmanaH
RSibhiH stUyamAnasya rUpam AsIt sudurdRzam
bhISma uvAca
vRtrasya tu mahArAja jvarAviSTasya sarvazaH
abhavan yAni liGgAni zarIre tAni me zRNu
jvalitAsyo 'bhavad ghoro vaivarNyaM cAgamat param
gAtrakampaz ca sumahAJ zvAsaz cApy abhavan mahAn
romaharSaz ca tIvro 'bhUn niHzvAsaz ca mahAn nRpa
zivA cAzivasaMkAzA tasya vaktrAt sudAruNA
niSpapAta mahAghorA smRtiH sA tasya bhArata
ulkAz ca jvalitAs tasya dIptAH pArzve prapedire
gRdhrakaGkavaDAz caiva vAco 'muJcan sudAruNAH
vRtrasyopari saMhRSTAz cakravat paribabhramuH
tatas taM ratham AsthAya devApyAyitam Ahave
vajrodyatakaraH zakras taM daityaM pratyavaikSata
amAnuSam atho nAdaM sa mumoca mahAsuraH
vyajRmbhata ca rAjendra tIvrajvarasamanvitaH
athAsya jRmbhataH zakras tato vajram avAsRjat
sa vajraH sumahAtejAH kAlAgnisadRzopamaH
kSipram eva mahAkAyaM vRtraM daityam apAtayat
tato nAdaH samabhavat punar eva samantataH
vRtraM vinihataM dRSTvA devAnAM bharatarSabha
vRtraM tu hatvA bhagavAn dAnavArir mahAyazAH
vajreNa viSNuyuktena divam eva samAvizat
atha vRtrasya kauravya zarIrAd abhiniHsRtA
brahmahatyA mahAghorA raudrA lokabhayAvahA
karAladazanA bhImA vikRtA kRSNapiGgalA
prakIrNamUrdhajA caiva ghoranetrA ca bhArata
kapAlamAlinI caiva kRzA ca bharatarSabha
rudhirArdrA ca dharmajJa cIravastranivAsinI
sAbhiniSkramya rAjendra tAdRgrUpA bhayAvahA
vajriNaM mRgayAm Asa tadA bharatasattama
kasya cit tv atha kAlasya vRtrahA kurunandana
svargAyAbhimukhaH prAyAl lokAnAM hitakAmyayA
bisAn niHsaramANaM tu dRSTvA zakraM mahaujasam
kaNThe jagrAha devendraM sulagnA cAbhavat tadA
sa hi tasmin samutpanne brahmahatyAkRte bhaye
nalinyAM bisamadhyastho babhUvAbdagaNAn bahUn
anusRtya tu yatnAt sa tayA vai brahmahatyayA
tadA gRhItaH kauravya nizceSTaH samapadyata
tasyA vyapohane zakraH paraM yatnaM cakAra ha
na cAzakat tAM devendro brahmahatyAM vyapohitum
gRhIta eva tu tayA devendro bharatarSabha
pitAmaham upAgamya zirasA pratyapUjayat
jJAtvA gRhItaM zakraM tu dvijapravarahatyayA
brahmA saMcintayAm Asa tadA bharatasattama
tAm uvAca mahAbAho brahmahatyAM pitAmahaH
svareNa madhureNAtha sAntvayann iva bhArata
mucyatAM tridazendro 'yaM matpriyaM kuru bhAmini
brUhi kiM te karomy adya kAmaM kaM tvam ihecchasi
brahmahatyovAca
trilokapUjite deve prIte trailokyakartari
kRtam eveha manye 'haM nivAsaM tu vidhatsva me
tvayA kRteyaM maryAdA lokasaMrakSaNArthinA
sthApanA vai sumahatI tvayA deva pravartitA
prIte tu tvayi dharmajJa sarvalokezvare prabho
zakrAd apagamiSyAmi nivAsaM tu vidhatsva me
bhISma uvAca

12273026a
12273026c
12273027a
12273027c
12273028a
12273028c
12273029
12273029a
12273029c
12273030
12273030a
12273030c
12273031
12273031a
12273031c
12273032a
12273032c
12273033
12273033a
12273033c
12273034a
12273034c
12273035a
12273035c
12273036a
12273036c
12273037a
12273037c
12273038a
12273038c
12273039
12273039a
12273039c
12273040
12273040a
12273040c
12273041a
12273041c
12273042a
12273042c
12273043
12273043a
12273043c
12273044
12273044a
12273044c
12273045
12273045a
12273045c
12273046a
12273046c
12273047a
12273047c
12273048a
12273048c
12273049
12273049a
12273049c
12273050
12273050a

tatheti tAM prAha tadA brahmahatyAM pitAmahaH


upAyataH sa zakrasya brahmahatyAM vyapohata
tataH svayaMbhuvA dhyAtas tatra vahnir mahAtmanA
brahmANam upasaMgamya tato vacanam abravIt
prApto 'smi bhagavan deva tvatsakAzam ariMdama
yat kartavyaM mayA deva tad bhavAn vaktum arhati
brahmovAca
bahudhA vibhajiSyAmi brahmahatyAm imAm aham
zakrasyAdya vimokSArthaM caturbhAgaM pratIccha me
agnir uvAca
mama mokSasya ko 'nto vai brahman dhyAyasva vai prabho
etad icchAmi vijJAtuM tattvato lokapUjita
brahmovAca
yas tvAM jvalantam AsAdya svayaM vai mAnavaH kva cit
bIjauSadhirasair vahne na yakSyati tamovRtaH
tam eSA yAsyati kSipraM tatraiva ca nivatsyati
brahmahatyA havyavAha vyetu te mAnaso jvaraH
bhISma uvAca
ity uktaH pratijagrAha tad vaco havyakavyabhuk
pitAmahasya bhagavAMs tathA ca tad abhUt prabho
tato vRkSauSadhitRNaM samAhUya pitAmahaH
imam arthaM mahArAja vaktuM samupacakrame
tato vRkSauSadhitRNaM tathaivoktaM yathAtatham
vyathitaM vahnivad rAjan brahmANam idam abravIt
asmAkaM brahmahatyAto ko 'nto lokapitAmaha
svabhAvanihatAn asmAn na punar hantum arhasi
vayam agniM tathA zItaM varSaM ca pavaneritam
sahAmaH satataM deva tathA chedanabhedanam
brahmahatyAm imAm adya bhavataH zAsanAd vayam
grahISyAmas trilokeza mokSaM cintayatAM bhavAn
brahmovAca
parvakAle tu saMprApte yo vai chedanabhedanam
kariSyati naro mohAt tam eSAnugamiSyati
bhISma uvAca
tato vRkSauSadhitRNam evam uktaM mahAtmanA
brahmANam abhisaMpUjya jagAmAzu yathAgatam
AhUyApsaraso devas tato lokapitAmahaH
vAcA madhurayA prAha sAntvayann iva bhArata
iyam indrAd anuprAptA brahmahatyA varAGganAH
caturtham asyA bhAgaM hi mayoktAH saMpratIcchata
apsarasa UcuH
grahaNe kRtabuddhInAM deveza tava zAsanAt
mokSaM samayato 'smAkaM cintayasva pitAmaha
brahmovAca
rajasvalAsu nArISu yo vai maithunam Acaret
tam eSA yAsyati kSipraM vyetu vo mAnaso jvaraH
bhISma uvAca
tatheti hRSTamanasa uktvAthApsarasAM gaNAH
svAni sthAnAni saMprApya remire bharatarSabha
tatas trilokakRd devaH punar eva mahAtapAH
apaH saMcintayAm Asa dhyAtAs tAz cApy athAgaman
tAs tu sarvAH samAgamya brahmANam amitaujasam
idam Ucur vaco rAjan praNipatya pitAmaham
imAH sma deva saMprAptAs tvatsakAzam ariMdama
zAsanAt tava deveza samAjJApaya no vibho
brahmovAca
iyaM vRtrAd anuprAptA puruhUtaM mahAbhayA
brahmahatyA caturthAMzam asyA yUyaM pratIcchata
Apa UcuH
evaM bhavatu lokeza yathA vadasi naH prabho

12273050c
12273051a
12273051c
12273052
12273052a
12273052c
12273053a
12273053c
12273054
12273054a
12273054c
12273055a
12273055c
12273056a
12273056c
12273057a
12273057c
12273058a
12273058c
12273059a
12273059c
12273060a
12273060c
12273061a
12273061c
12273062a
12273062c
12273063a
12273063c
12274001
12274001a
12274001c
12274002a
12274002c
12274003a
12274003c
12274004
12274004a
12274004c
12274005a
12274005c
12274005e
12274006a
12274006c
12274007a
12274007c
12274008a
12274008c
12274009a
12274009c
12274010a
12274010c
12274011a
12274011c
12274012a
12274012c
12274013a
12274013c
12274014a
12274014c

mokSaM samayato 'smAkaM saMcintayitum arhasi


tvaM hi deveza sarvasya jagataH paramo guruH
ko 'nyaH prasAdo hi bhaved yaH kRcchrAn naH samuddharet
brahmovAca
alpA iti matiM kRtvA yo naro buddhimohitaH
zleSmamUtrapurISANi yuSmAsu pratimokSyati
tam eSA yAsyati kSipraM tatraiva ca nivatsyati
tathA vo bhavitA mokSa iti satyaM bravImi vaH
bhISma uvAca
tato vimucya devendraM brahmahatyA yudhiSThira
yathAnisRSTaM taM dezam agacchad devazAsanAt
evaM zakreNa saMprAptA brahmahatyA janAdhipa
pitAmaham anujJApya so 'zvamedham akalpayat
zrUyate hi mahArAja saMprAptA vAsavena vai
brahmahatyA tataH zuddhiM hayamedhena labdhavAn
samavApya zriyaM devo hatvArIMz ca sahasrazaH
praharSam atulaM lebhe vAsavaH pRthivIpate
vRtrasya rudhirAc caiva khukhuNDAH pArtha jajJire
dvijAtibhir abhakSyAs te dIkSitaiz ca tapodhanaiH
sarvAvasthaM tvam apy eSAM dvijAtInAM priyaM kuru
ime hi bhUtale devAH prathitAH kurunandana
evaM zakreNa kauravya buddhisaukSmyAn mahAsuraH
upAyapUrvaM nihato vRtro 'thAmitatejasA
evaM tvam api kauravya pRthivyAm aparAjitaH
bhaviSyasi yathA devaH zatakratur amitrahA
ye tu zakrakathAM divyAm imAM parvasu parvasu
vipramadhye paThiSyanti na te prApsyanti kilbiSam
ity etad vRtram Azritya zakrasyAtyadbhutaM mahat
kathitaM karma te tAta kiM bhUyaH zrotum icchasi
yudhiSThira uvAca
pitAmaha mahAprAjJa sarvazAstravizArada
asti vRtravadhAd eva vivakSA mama jAyate
jvareNa mohito vRtraH kathitas te janAdhipa
nihato vAsaveneha vajreNeti mamAnagha
katham eSa mahAprAjJa jvaraH prAdurabhUt kutaH
jvarotpattiM nipuNataH zrotum icchAmy ahaM prabho
bhISma uvAca
zRNu rAjaJ jvarasyeha saMbhavaM lokavizrutam
vistaraM cAsya vakSyAmi yAdRzaM caiva bhArata
purA meror mahArAja zRGgaM trailokyavizrutam
jyotiSkaM nAma sAvitraM sarvaratnavibhUSitam
aprameyam anAdhRSyaM sarvalokeSu bhArata
tatra devo giritaTe hemadhAtuvibhUSite
paryaGka iva vibhrAjann upaviSTo babhUva ha
zailarAjasutA cAsya nityaM pArzve sthitA babhau
tathA devA mahAtmAno vasavaz ca mahaujasaH
tathaiva ca mahAtmAnAv azvinau bhiSajAM varau
tathA vaizravaNo rAjA guhyakair abhisaMvRtaH
yakSANAm adhipaH zrImAn kailAsanilayaH prabhuH
aGgiraHpramukhAz caiva tathA devarSayo 'pare
vizvAvasuz ca gandharvas tathA nAradaparvatau
apsarogaNasaMghAz ca samAjagmur anekazaH
vavau zivaH sukho vAyur nAnAgandhavahaH zuciH
sarvartukusumopetAH puSpavanto mahAdrumAH
tathA vidyAdharAz caiva siddhAz caiva tapodhanAH
mahAdevaM pazupatiM paryupAsanta bhArata
bhUtAni ca mahArAja nAnArUpadharANy atha
rAkSasAz ca mahAraudrAH pizAcAz ca mahAbalAH
bahurUpadharA hRSTA nAnApraharaNodyatAH
devasyAnucarAs tatra tasthire cAnalopamAH

12274015a
12274015c
12274016a
12274016c
12274017a
12274017c
12274018a
12274018c
12274019a
12274019c
12274020a
12274020c
12274021a
12274021c
12274022a
12274022c
12274023
12274023a
12274023c
12274024
12274024a
12274024c
12274025
12274025a
12274025c
12274026a
12274026c
12274027
12274027a
12274027c
12274028a
12274028c
12274029
12274029a
12274029c
12274030a
12274030c
12274031a
12274031c
12274031e
12274032a
12274032c
12274033a
12274033c
12274034a
12274034c
12274035a
12274035c
12274036a
12274036c
12274037a
12274037c
12274038a
12274038c
12274039a
12274039c
12274040a
12274040c
12274041a
12274041c

nandI ca bhagavAMs tatra devasyAnumate sthitaH


pragRhya jvalitaM zUlaM dIpyamAnaM svatejasA
gaGgA ca saritAM zreSThA sarvatIrthajalodbhavA
paryupAsata taM devaM rUpiNI kurunandana
evaM sa bhagavAMs tatra pUjyamAnaH surarSibhiH
devaiz ca sumahAbhAgair mahAdevo vyatiSThata
kasya cit tv atha kAlasya dakSo nAma prajApatiH
pUrvoktena vidhAnena yakSyamANo 'nvapadyata
tatas tasya makhaM devAH sarve zakrapurogamAH
gamanAya samAgamya buddhim Apedire tadA
te vimAnair mahAtmAno jvalitair jvalanaprabhAH
devasyAnumate 'gacchan gaGgAdvAram iti zrutiH
prasthitA devatA dRSTvA zailarAjasutA tadA
uvAca vacanaM sAdhvI devaM pazupatiM patim
bhagavan kva nu yAnty ete devAH zakrapurogamAH
brUhi tattvena tattvajJa saMzayo me mahAn ayam
mahezvara uvAca
dakSo nAma mahAbhAge prajAnAM patir uttamaH
hayamedhena yajate tatra yAnti divaukasaH
umA uvAca
yajJam etaM mahAbhAga kimarthaM nAbhigacchasi
kena vA pratiSedhena gamanaM te na vidyate
mahezvara uvAca
surair eva mahAbhAge sarvam etad anuSThitam
yajJeSu sarveSu mama na bhAga upakalpitaH
pUrvopAyopapannena mArgeNa varavarNini
na me surAH prayacchanti bhAgaM yajJasya dharmataH
umA uvAca
bhagavan sarvabhUteSu prabhavAbhyadhiko guNaiH
ajeyaz cApradhRSyaz ca tejasA yazasA zriyA
anena te mahAbhAga pratiSedhena bhAgataH
atIva duHkham utpannaM vepathuz ca mamAnagha
bhISma uvAca
evam uktvA tu sA devI devaM pazupatiM patim
tUSNIMbhUtAbhavad rAjan dahyamAnena cetasA
atha devyA mataM jJAtvA hRdgataM yac cikIrSitam
sa samAjJApayAm Asa tiSTha tvam iti nandinam
tato yogabalaM kRtvA sarvayogezvarezvaraH
taM yajJaM sumahAtejA bhImair anucarais tadA
sahasA ghAtayAm Asa devadevaH pinAkadhRk
ke cin nAdAn amuJcanta ke cid dhAsAMz ca cakrire
rudhireNApare rAjaMs tatrAgniM samavAkiran
ke cid yUpAn samutpATya babhramur vikRtAnanAH
Asyair anye cAgrasanta tathaiva paricArakAn
tataH sa yajJo nRpate vadhyamAnaH samantataH
AsthAya mRgarUpaM vai kham evAbhyapatat tadA
taM tu yajJaM tathArUpaM gacchantam upalabhya saH
dhanur AdAya bANaM ca tadAnvasarata prabhuH
tatas tasya surezasya krodhAd amitatejasaH
lalATAt prasRto ghoraH svedabindur babhUva ha
tasmin patitamAtre tu svedabindau tathA bhuvi
prAdurbabhUva sumahAn agniH kAlAnalopamaH
tatra cAjAyata tadA puruSaH puruSarSabha
hrasvo 'timAtraraktAkSo harizmazrur vibhISaNaH
Urdhvakezo 'tilomAGgaH zyenolUkas tathaiva ca
karAlaH kRSNavarNaz ca raktavAsAs tathaiva ca
taM yajJaM sa mahAsattvo 'dahat kakSam ivAnalaH
devAz cApy adravan sarve tato bhItA dizo daza
tena tasmin vicaratA puruSeNa vizAM pate
pRthivI vyacalad rAjann atIva bharatarSabha

12274042a
12274042c
12274043a
12274043c
12274044a
12274044c
12274045a
12274045c
12274046a
12274046c
12274047a
12274047c
12274048a
12274048c
12274049a
12274049c
12274050a
12274050c
12274051a
12274051c
12274052a
12274052c
12274053a
12274053c
12274054a
12274054c
12274054e
12274055a
12274055c
12274056a
12274056c
12274057a
12274057c
12274057e
12274058a
12274058c
12274059a
12274059c
12274060a
12274060c
12275001
12275001a
12275001c
12275002
12275002a
12275002c
12275003
12275003a
12275003c
12275004a
12275004c
12275005
12275005a
12275005c
12275006a
12275006c
12275007a
12275007c
12275008a
12275008c

hAhAbhUte pravRtte tu nAde lokabhayaMkare


pitAmaho mahAdevaM darzayan pratyabhASata
bhavato 'pi surAH sarve bhAgaM dAsyanti vai prabho
kriyatAM pratisaMhAraH sarvadevezvara tvayA
imA hi devatAH sarvA RSayaz ca paraMtapa
tava krodhAn mahAdeva na zAntim upalebhire
yaz caiSa puruSo jAtaH svedAt te vibudhottama
jvaro nAmaiSa dharmajJa lokeSu pracariSyati
ekIbhUtasya na hy asya dhAraNe tejasaH prabho
samarthA sakalA pRthvI bahudhA sRjyatAm ayam
ity ukto brahmaNA devo bhAge cApi prakalpite
bhagavantaM tathety Aha brahmANam amitaujasam
parAM ca prItim agamad utsmayaMz ca pinAkadhRk
avApa ca tadA bhAgaM yathoktaM brahmaNA bhavaH
jvaraM ca sarvadharmajJo bahudhA vyasRjat tadA
zAntyarthaM sarvabhUtAnAM zRNu tac cApi putraka
zIrSAbhitApo nAgAnAM parvatAnAM zilAjatuH
apAM tu nIlikAM vidyAn nirmokaM bhujageSu ca
khorakaH saurabheyANAm USaraM pRthivItale
pazUnAm api dharmajJa dRSTipratyavarodhanam
randhrAgatam athAzvAnAM zikhodbhedaz ca barhiNAm
netrarogaH kokilAnAM jvaraH prokto mahAtmanA
abjAnAM pittabhedaz ca sarveSAm iti naH zrutam
zukAnAm api sarveSAM hikkikA procyate jvaraH
zArdUleSv atha dharmajJa zramo jvara ihocyate
mAnuSeSu tu dharmajJa jvaro nAmaiSa vizrutaH
maraNe janmani tathA madhye cAvizate naram
etan mAhezvaraM tejo jvaro nAma sudAruNaH
namasyaz caiva mAnyaz ca sarvaprANibhir IzvaraH
anena hi samAviSTo vRtro dharmabhRtAM varaH
vyajRmbhata tataH zakras tasmai vajram avAsRjat
pravizya vajro vRtraM tu dArayAm Asa bhArata
dAritaz ca sa vajreNa mahAyogI mahAsuraH
jagAma paramaM sthAnaM viSNor amitatejasaH
viSNubhaktyA hi tenedaM jagad vyAptam abhUt purA
tasmAc ca nihato yuddhe viSNoH sthAnam avAptavAn
ity eSa vRtram Azritya jvarasya mahato mayA
vistaraH kathitaH putra kim anyat prabravImi te
imAM jvarotpattim adInamAnasaH; paThet sadA yaH susamAhito naraH
vimuktarogaH sa sukhI mudA yuto; labheta kAmAn sa yathAmanISitAn
yudhiSThira uvAca
zokAd duHkhAc ca mRtyoz ca trasyanti prANinaH sadA
ubhayaM me yathA na syAt tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atraivodAharantImam itihAsaM purAtanam
nAradasya ca saMvAdaM samaGgasya ca bhArata
nArada uvAca
uraseva praNamase bAhubhyAM tarasIva ca
saMprahRSTamanA nityaM vizoka iva lakSyase
udvegaM neha te kiM cit susUkSmam api lakSaye
nityatRpta iva svastho bAlavac ca viceSTase
samaGga uvAca
bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca sarvaM sattveSu mAnada
teSAM tattvAni jAnAmi tato na vimanA hy aham
upakramAn ahaM veda punar eva phalodayAn
loke phalAni citrANi tato na vimanA hy aham
agAdhAz cApratiSThAz ca gatimantaz ca nArada
andhA jaDAz ca jIvanti pazyAsmAn api jIvataH
vihitenaiva jIvanti arogAGgA divaukasaH
balavanto 'balAz caiva tadvad asmAn sabhAjaya

12275009a
12275009c
12275010a
12275010c
12275011a
12275011c
12275012a
12275012c
12275013a
12275013c
12275014a
12275014c
12275015a
12275015c
12275016a
12275016c
12275017a
12275017c
12275018a
12275018c
12275019a
12275019c
12275020a
12275020c
12275021a
12275021c
12276001
12276001a
12276001c
12276002
12276002a
12276002c
12276003a
12276003c
12276004a
12276004c
12276005a
12276005c
12276006a
12276006c
12276007a
12276007c
12276008a
12276008c
12276009a
12276009c
12276010a
12276010c
12276011a
12276011c
12276012
12276012a
12276012c
12276013a
12276013c
12276013e
12276014a
12276014c
12276015a
12276015c

sahasriNaz ca jIvanti jIvanti zatinas tathA


zAkena cAnye jIvanti pazyAsmAn api jIvataH
yadA na zocemahi kiM nu na syAd; dharmeNa vA nArada karmaNA vA
kRtAntavazyAni yadA sukhAni; duHkhAni vA yan na vidharSayanti
yasmai prajJAM kathayante manuSyAH; prajJAmUlo hIndriyANAM prasAdaH
muhyanti zocanti yadendriyANi; prajJAlAbho nAsti mUDhendriyasya
mUDhasya darpaH sa punar moha eva; mUDhasya nAyaM na paro 'sti lokaH
na hy eva duHkhAni sadA bhavanti; sukhasya vA nityazo lAbha eva
bhAvAtmakaM saMparivartamAnaM; na mAdRzaH saMjvaraM jAtu kuryAt
iSTAn bhogAn nAnurudhyet sukhaM vA; na cintayed duHkham abhyAgataM vA
samAhito na spRhayet pareSAM; nAnAgataM nAbhinandeta lAbham
na cApi hRSyed vipule 'rthalAbhe; tathArthanAze ca na vai viSIdet
na bAndhavA na ca vittaM na kaulI; na ca zrutaM na ca mantrA na vIryam
duHkhAt trAtuM sarva evotsahante; paratra zIle na tu yAnti zAntim
nAsti buddhir ayuktasya nAyogAd vidyate sukham
dhRtiz ca duHkhatyAgaz cApy ubhayaM naH sukhodayam
priyaM hi harSajananaM harSa utsekavardhanaH
utseko narakAyaiva tasmAt taM saMtyajAmy aham
etAJ zokabhayotsekAn mohanAn sukhaduHkhayoH
pazyAmi sAkSival loke dehasyAsya viceSTanAt
arthakAmau parityajya vizoko vigatajvaraH
tRSNAmohau tu saMtyajya carAmi pRthivIm imAm
na mRtyuto na cAdharmAn na lobhAn na kutaz cana
pItAmRtasyevAtyantam iha cAmutra vA bhayam
etad brahman vijAnAmi mahat kRtvA tapo 'vyayam
tena nArada saMprApto na mAM zokaH prabAdhate
yudhiSThira uvAca
atattvajJasya zAstrANAM satataM saMzayAtmanaH
akRtavyavasAyasya zreyo brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
gurupUjA ca satataM vRddhAnAM paryupAsanam
zravaNaM caiva vidyAnAM kUTasthaM zreya ucyate
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
gAlavasya ca saMvAdaM devarSer nAradasya ca
vItamohaklamaM vipraM jJAnatRptaM jitendriyam
zreyaskAmaM jitAtmAnaM nAradaM gAlavo 'bravIt
yaiH kaiz cit saMmato loke guNais tu puruSo nRSu
bhavaty anapagAn sarvAMs tAn guNA&l lakSayAmy aham
bhavAn evaMvidho 'smAkaM saMzayaM chettum arhati
amUDhaz ciramUDhAnAM lokatattvam ajAnatAm
jJAne hy evaM pravRttiH syAt kAryAkArye vijAnataH
yat kAryaM na vyavasyAmas tad bhavAn vaktum arhati
bhagavann AzramAH sarve pRthagAcAradarzinaH
idaM zreya idaM zreya iti nAnApradhAvitAH
tAMs tu viprasthitAn dRSTvA zAstraiH zAstrAbhinandinaH
svazAstraiH parituSTAMz ca zreyo nopalabhAmahe
zAstraM yadi bhaved ekaM vyaktaM zreyo bhavet tadA
zAstraiz ca bahubhir bhUyaH zreyo guhyaM pravezitam
etasmAt kAraNAc chreyaH kalilaM pratibhAti mAm
bravItu bhagavAMs tan me upasanno 'smy adhIhi bhoH
nArada uvAca
AzramAs tAta catvAro yathAsaMkalpitAH pRthak
tAn sarvAn anupazya tvaM samAzrityaiva gAlava
teSAM teSAM tathA hi tvam AzramANAM tatas tataH
nAnArUpaguNoddezaM pazya viprasthitaM pRthak
nayanti caiva te samyag abhipretam asaMzayam
Rju pazyaMs tathA samyag AzramANAM parAM gatim
yat tu niHzreyasaM samyak tac caivAsaMzayAtmakam
anugrahaM ca mitrANAm amitrANAM ca nigraham
saMgrahaM ca trivargasya zreya Ahur manISiNaH

12276016a
12276016c
12276017a
12276017c
12276018a
12276018c
12276019a
12276019c
12276020a
12276020c
12276021a
12276021c
12276022a
12276022c
12276023a
12276023c
12276024a
12276024c
12276025a
12276025c
12276026a
12276026c
12276027a
12276027c
12276028a
12276028c
12276029a
12276029c
12276030a
12276030c
12276031a
12276031c
12276032a
12276032c
12276033a
12276033c
12276034a
12276034c
12276035a
12276035c
12276036a
12276036c
12276037a
12276037c
12276038a
12276038c
12276039a
12276039c
12276040a
12276040c
12276041a
12276041c
12276042a
12276042c
12276043a
12276043c
12276044a
12276044c
12276045a
12276045c

nivRttiH karmaNaH pApAt satataM puNyazIlatA


sadbhiz ca samudAcAraH zreya etad asaMzayam
mArdavaM sarvabhUteSu vyavahAreSu cArjavam
vAk caiva madhurA proktA zreya etad asaMzayam
devatAbhyaH pitRbhyaz ca saMvibhAgo 'tithiSv api
asaMtyAgaz ca bhRtyAnAM zreya etad asaMzayam
satyasya vacanaM zreyaH satyajJAnaM tu duSkaram
yad bhUtahitam atyantam etat satyaM bravImy aham
ahaMkArasya ca tyAgaH praNayasya ca nigrahaH
saMtoSaz caikacaryA ca kUTasthaM zreya ucyate
dharmeNa vedAdhyayanaM vedAGgAnAM tathaiva ca
vidyArthAnAM ca jijJAsA zreya etad asaMzayam
zabdarUparasasparzAn saha gandhena kevalAn
nAtyartham upaseveta zreyaso 'rthI paraMtapa
naktaMcaryA divAsvapnam AlasyaM paizunaM madam
atiyogam ayogaM ca zreyaso 'rthI parityajet
karmotkarSaM na mArgeta pareSAM parinindayA
svaguNair eva mArgeta viprakarSaM pRthagjanAt
nirguNAs tv eva bhUyiSTham AtmasaMbhAvino narAH
doSair anyAn guNavataH kSipanty AtmaguNakSayAt
anucyamAnAz ca punas te manyante mahAjanAt
guNavattaram AtmAnaM svena mAnena darpitAH
abruvan kasya cin nindAm AtmapUjAm avarNayan
vipazcid guNasaMpannaH prApnoty eva mahad yazaH
abruvan vAti surabhir gandhaH sumanasAM zuciH
tathaivAvyAharan bhAti vimalo bhAnur ambare
evamAdIni cAnyAni parityaktAni medhayA
jvalanti yazasA loke yAni na vyAharanti ca
na loke dIpyate mUrkhaH kevalAtmaprazaMsayA
api cApihitaH zvabhre kRtavidyaH prakAzate
asann uccair api proktaH zabdaH samupazAmyati
dIpyate tv eva lokeSu zanair api subhASitam
mUDhAnAm avaliptAnAm asAraM bhASitaM bahu
darzayaty antarAtmAnaM divA rUpam ivAMzumAn
etasmAt kAraNAt prajJAM mRgayante pRthagvidhAm
prajJAlAbho hi bhUtAnAm uttamaH pratibhAti mAm
nApRSTaH kasya cid brUyAn na cAnyAyena pRcchataH
jJAnavAn api medhAvI jaDaval lokam Acaret
tato vAsaM parIkSeta dharmanityeSu sAdhuSu
manuSyeSu vadAnyeSu svadharmanirateSu ca
caturNAM yatra varNAnAM dharmavyatikaro bhavet
na tatra vAsaM kurvIta zreyorthI vai kathaM cana
nirArambho 'py ayam iha yathAlabdhopajIvanaH
puNyaM puNyeSu vimalaM pApaM pApeSu cApnuyAt
apAm agnes tathendoz ca sparzaM vedayate yathA
tathA pazyAmahe sparzam ubhayoH pApapuNyayoH
apazyanto 'nnaviSayaM bhuJjate vighasAzinaH
bhuJjAnaM cAnnaviSayAn viSayaM viddhi karmaNAm
yatrAgamayamAnAnAm asatkAreNa pRcchatAm
prabrUyAd brahmaNo dharmaM tyajet taM dezam AtmavAn
ziSyopAdhyAyikA vRttir yatra syAt susamAhitA
yathAvac chAstrasaMpannA kas taM dezaM parityajet
AkAzasthA dhruvaM yatra doSaM brUyur vipazcitAm
AtmapUjAbhikAmA vai ko vaset tatra paNDitaH
yatra saMloDitA lubdhaiH prAyazo dharmasetavaH
pradIptam iva zailAntaM kas taM dezaM na saMtyajet
yatra dharmam anAzaGkAz careyur vItamatsarAH
caret tatra vasec caiva puNyazIleSu sAdhuSu
dharmam arthanimittaM tu careyur yatra mAnavAH
na tAn anuvasej jAtu te hi pApakRto janAH

12276046a
12276046c
12276047a
12276047c
12276048a
12276048c
12276049a
12276049c
12276050a
12276050c
12276051a
12276051c
12276052a
12276052c
12276053a
12276053c
12276054a
12276054c
12276055a
12276055c
12276056a
12276056c
12276057a
12276057c
12276058a
12276058c
12277001
12277001a
12277001c
12277002
12277002a
12277002c
12277003
12277003a
12277003c
12277004
12277004a
12277004c
12277005a
12277005c
12277006a
12277006c
12277007a
12277007c
12277008a
12277008c
12277009a
12277009c
12277010a
12277010c
12277011a
12277011c
12277012a
12277012c
12277013a
12277013c
12277014a
12277014c
12277015a
12277015c

karmaNA yatra pApena vartante jIvitespavaH


vyavadhAvet tatas tUrNaM sasarpAc charaNAd iva
yena khaTvAM samArUDhaH karmaNAnuzayI bhavet
Aditas tan na kartavyam icchatA bhavam AtmanaH
yatra rAjA ca rAjJaz ca puruSAH pratyanantarAH
kuTumbinAm agrabhujas tyajet tad rASTram AtmavAn
zrotriyAs tv agrabhoktAro dharmanityAH sanAtanAH
yAjanAdhyApane yuktA yatra tad rASTram Avaset
svAhAsvadhAvaSaTkArA yatra samyag anuSThitAH
ajasraM caiva vartante vaset tatrAvicArayan
azucIny atra pazyeta brAhmaNAn vRttikarzitAn
tyajet tad rASTram Asannam upasRSTam ivAmiSam
prIyamANA narA yatra prayaccheyur ayAcitAH
svasthacitto vaset tatra kRtakRtya ivAtmavAn
daNDo yatrAvinIteSu satkAraz ca kRtAtmasu
caret tatra vasec caiva puNyazIleSu sAdhuSu
upasRSTeSv adAnteSu durAcAreSv asAdhuSu
avinIteSu lubdheSu sumahad daNDadhAraNam
yatra rAjA dharmanityo rAjyaM vai paryupAsitA
apAsya kAmAn kAmezo vaset tatrAvicArayan
tathAzIlA hi rAjAnaH sarvAn viSayavAsinaH
zreyasA yojayanty Azu zreyasi pratyupasthite
pRcchatas te mayA tAta zreya etad udAhRtam
na hi zakyaM pradhAnena zreyaH saMkhyAtum AtmanaH
evaM pravartamAnasya vRttiM praNihitAtmanaH
tapasaiveha bahulaM zreyo vyaktaM bhaviSyati
yudhiSThira uvAca
kathaM nu muktaH pRthivIM cared asmadvidho nRpaH
nityaM kaiz ca guNair yuktaH saGgapAzAd vimucyate
bhISma uvAca
atra te vartayiSyAmi itihAsaM purAtanam
ariSTaneminA proktaM sagarAyAnupRcchate
sagara uvAca
kiM zreyaH paramaM brahman kRtveha sukham aznute
kathaM na zocen na kSubhyed etad icchAmi veditum
bhISma uvAca
evam uktas tadA tArkSyaH sarvazAstravizAradaH
vibudhya saMpadaM cAgryAM sad vAkyam idam abravIt
sukhaM mokSasukhaM loke na ca loko 'vagacchati
prasaktaH putrapazuSu dhanadhAnyasamAkulaH
saktabuddhir azAntAtmA na sa zakyaz cikitsitum
snehapAzasito mUDho na sa mokSAya kalpate
snehajAn iha te pAzAn vakSyAmi zRNu tAn mama
sakarNakena zirasA zakyAz chettuM vijAnatA
saMbhAvya putrAn kAlena yauvanasthAn nivezya ca
samarthAJ jIvane jJAtvA muktaz cara yathAsukham
bhAryAM putravatIM vRddhAM lAlitAM putravatsalAm
jJAtvA prajahi kAle tvaM parArtham anudRzya ca
sApatyo nirapatyo vA muktaz cara yathAsukham
indriyair indriyArthAMs tvam anubhUya yathAvidhi
kRtakautUhalas teSu muktaz cara yathAsukham
upapattyopalabdheSu lAbheSu ca samo bhava
eSa tAvat samAsena tava saMkIrtito mayA
mokSArtho vistareNApi bhUyo vakSyAmi tac chRNu
muktA vItabhayA loke caranti sukhino narAH
saktabhAvA vinazyanti narAs tatra na saMzayaH
AhArasaMcayAz caiva tathA kITapipIlikAH
asaktAH sukhino loke saktAz caiva vinAzinaH
svajane na ca te cintA kartavyA mokSabuddhinA
ime mayA vinAbhUtA bhaviSyanti kathaM tv iti

12277016a
12277016c
12277017a
12277017c
12277018a
12277018c
12277019a
12277019c
12277020a
12277020c
12277021a
12277021c
12277022a
12277022c
12277023a
12277023c
12277024a
12277024c
12277025a
12277025c
12277026a
12277026c
12277027a
12277027c
12277028a
12277028c
12277029a
12277029c
12277030a
12277030c
12277031a
12277031c
12277032a
12277032c
12277033a
12277033c
12277034a
12277034c
12277035a
12277035c
12277036a
12277036c
12277037a
12277037c
12277038a
12277038c
12277039a
12277039c
12277040a
12277040c
12277041a
12277041c
12277042a
12277042c
12277043a
12277043c
12277044a
12277044c
12277045a
12277045c

svayam utpadyate jantuH svayam eva vivardhate


sukhaduHkhe tathA mRtyuM svayam evAdhigacchati
bhojanAcchAdane caiva mAtrA pitrA ca saMgraham
svakRtenAdhigacchanti loke nAsty akRtaM purA
dhAtrA vihitabhakSyANi sarvabhUtAni medinIm
loke viparidhAvanti rakSitAni svakarmabhiH
svayaM mRtpiNDabhUtasya paratantrasya sarvadA
ko hetuH svajanaM poSTuM rakSituM vAdRDhAtmanaH
svajanaM hi yadA mRtyur hanty eva tava pazyataH
kRte 'pi yatne mahati tatra boddhavyam AtmanA
jIvantam api caivainaM bharaNe rakSaNe tathA
asamApte parityajya pazcAd api mariSyasi
yadA mRtaz ca svajanaM na jJAsyasi kathaM cana
sukhitaM duHkhitaM vApi nanu boddhavyam AtmanA
mRte vA tvayi jIve vA yadi bhokSyati vai janaH
svakRtaM nanu buddhvaivaM kartavyaM hitam AtmanaH
evaM vijAna&l loke 'smin kaH kasyety abhinizcitaH
mokSe nivezaya mano bhUyaz cApy upadhAraya
kSutpipAsAdayo bhAvA jitA yasyeha dehinaH
krodho lobhas tathA mohaH sattvavAn mukta eva saH
dyUte pAne tathA strISu mRgayAyAM ca yo naraH
na pramAdyati saMmohAt satataM mukta eva saH
divase divase nAma rAtrau rAtrau sadA sadA
bhoktavyam iti yaH khinno doSabuddhiH sa ucyate
AtmabhAvaM tathA strISu muktam eva punaH punaH
yaH pazyati sadA yukto yathAvan mukta eva saH
saMbhavaM ca vinAzaM ca bhUtAnAM ceSTitaM tathA
yas tattvato vijAnAti loke 'smin mukta eva saH
prasthaM vAhasahasreSu yAtrArthaM caiva koTiSu
prAsAde maJcakasthAnaM yaH pazyati sa mucyate
mRtyunAbhyAhataM lokaM vyAdhibhiz copapIDitam
avRttikarzitaM caiva yaH pazyati sa mucyate
yaH pazyati sukhI tuSTo napazyaMz ca vihanyate
yaz cApy alpena saMtuSTo loke 'smin mukta eva saH
agnISomAv idaM sarvam iti yaz cAnupazyati
na ca saMspRzyate bhAvair adbhutair mukta eva saH
paryaGkazayyA bhUmiz ca samAne yasya dehinaH
zAlayaz ca kadannaM ca yasya syAn mukta eva saH
kSaumaM ca kuzacIraM ca kauzeyaM valkalAni ca
AvikaM carma ca samaM yasya syAn mukta eva saH
paJcabhUtasamudbhUtaM lokaM yaz cAnupazyati
tathA ca vartate dRSTvA loke 'smin mukta eva saH
sukhaduHkhe same yasya lAbhAlAbhau jayAjayau
icchAdveSau bhayodvegau sarvathA mukta eva saH
raktamUtrapurISANAM doSANAM saMcayaM tathA
zarIraM doSabahulaM dRSTvA cedaM vimucyate
valIpalitasaMyogaM kArzyaM vaivarNyam eva ca
kubjabhAvaM ca jarayA yaH pazyati sa mucyate
puMstvopaghAtaM kAlena darzanoparamaM tathA
bAdhiryaM prANamandatvaM yaH pazyati sa mucyate
gatAn RSIMs tathA devAn asurAMz ca tathA gatAn
lokAd asmAt paraM lokaM yaH pazyati sa mucyate
prabhAvair anvitAs tais taiH pArthivendrAH sahasrazaH
ye gatAH pRthivIM tyaktvA iti jJAtvA vimucyate
arthAMz ca durlabhA&l loke klezAMz ca sulabhAMs tathA
duHkhaM caiva kuTumbArthe yaH pazyati sa mucyate
apatyAnAM ca vaiguNyaM janaM viguNam eva ca
pazyan bhUyiSThazo loke ko mokSaM nAbhipUjayet
zAstrAl lokAc ca yo buddhaH sarvaM pazyati mAnavaH
asAram iva mAnuSyaM sarvathA mukta eva saH

12277046a
12277046c
12277047a
12277047c
12278001
12278001a
12278001c
12278002a
12278002c
12278003a
12278003c
12278004a
12278004c
12278005a
12278005c
12278006
12278006a
12278006c
12278007a
12278007c
12278008a
12278008c
12278009a
12278009c
12278010a
12278010c
12278011a
12278011c
12278012
12278012a
12278012c
12278013
12278013a
12278013c
12278014a
12278014c
12278015a
12278015c
12278016a
12278016c
12278017a
12278017c
12278018a
12278018c
12278019a
12278019c
12278020a
12278020c
12278021
12278021a
12278021c
12278022
12278022a
12278022c
12278023a
12278023c
12278024a
12278024c
12278025a
12278025c

etac chrutvA mama vaco bhavAMz caratu muktavat


gArhasthye yadi te mokSe kRtA buddhir aviklavA
tat tasya vacanaM zrutvA samyak sa pRthivIpatiH
mokSajaiz ca guNair yuktaH pAlayAm Asa ca prajAH
yudhiSThira uvAca
tiSThate me sadA tAta kautUhalam idaM hRdi
tad ahaM zrotum icchAmi tvattaH kurupitAmaha
kathaM devarSir uzanA sadA kAvyo mahAmatiH
asurANAM priyakaraH surANAm apriye rataH
vardhayAm Asa tejaz ca kimartham amitaujasAm
nityaM vairanibaddhAz ca dAnavAH surasattamaiH
kathaM cApy uzanA prApa zukratvam amaradyutiH
RddhiM ca sa kathaM prAptaH sarvam etad bravIhi me
na yAti ca sa tejasvI madhyena nabhasaH katham
etad icchAmi vijJAtuM nikhilena pitAmaha
bhISma uvAca
zRNu rAjann avahitaH sarvam etad yathAtatham
yathAmati yathA caitac chrutapUrvaM mayAnagha
eSa bhArgavadAyAdo muniH satyo dRDhavrataH
asurANAM priyakaro nimitte karuNAtmake
indro 'tha dhanado rAjA yakSarakSodhipaH sa ca
prabhaviSNuz ca kozasya jagataz ca tathA prabhuH
tasyAtmAnam athAvizya yogasiddho mahAmuniH
ruddhvA dhanapatiM devaM yogena hRtavAn vasu
hRte dhane tataH zarma na lebhe dhanadas tathA
ApannamanyuH saMvignaH so 'bhyagAt surasattamam
nivedayAm Asa tadA zivAyAmitatejase
devazreSThAya rudrAya saumyAya bahurUpiNe
kubera uvAca
yogAtmakenozanasA ruddhvA mama hRtaM vasu
yogenAtmagatiM kRtvA niHsRtaz ca mahAtapAH
bhISma uvAca
etac chrutvA tataH kruddho mahAyogI mahezvaraH
saMraktanayano rAjaJ zUlam AdAya tasthivAn
kvAsvau kvAsAv iti prAha gRhItvA paramAyudham
uzanA dUratas tasya babhau jJAtvA cikIrSitam
sa mahAyogino buddhvA taM roSaM vai mahAtmanaH
gatim AgamanaM vetti sthAnaM vetti tataH prabhuH
saMcintyogreNa tapasA mahAtmAnaM mahezvaram
uzanA yogasiddhAtmA zUlAgre pratyadRzyata
vijJAtarUpaH sa tadA tapaHsiddhena dhanvinA
jJAtvA zUlaM ca devezaH pANinA samanAmayat
AnatenAtha zUlena pANinAmitatejasA
pinAkam iti covAca zUlam ugrAyudhaH prabhuH
pANimadhyagataM dRSTvA bhArgavaM tam umApatiH
AsyaM vivRtya kakudI pANiM saMprAkSipac chanaiH
sa tu praviSTa uzanA koSThaM mAhezvaraM prabhuH
vyacarac cApi tatrAsau mahAtmA bhRgunandanaH
yudhiSThira uvAca
kimarthaM vyacarad rAjann uzanA tasya dhImataH
jaThare devadevasya kiM cAkArSIn mahAdyutiH
bhISma uvAca
purA so 'ntarjalagataH sthANubhUto mahAvrataH
varSANAm abhavad rAjan prayutAny arbudAni ca
udatiSThat tapas taptvA duzcaraM sa mahAhradAt
tato devAtidevas taM brahmA samupasarpata
tapovRddhim apRcchac ca kuzalaM cainam avyayam
tapaH sucIrNam iti ca provAca vRSabhadhvajaH
tatsaMyogena vRddhiM cApy apazyat sa tu zaMkaraH
mahAmatir acintyAtmA satyadharmarataH sadA

12278026a
12278026c
12278027a
12278027c
12278028a
12278028c
12278029a
12278029c
12278030a
12278030c
12278031a
12278031c
12278032a
12278032c
12278033a
12278033c
12278034a
12278034c
12278035
12278035a
12278035c
12278036
12278036a
12278036c
12278037a
12278037c
12278038a
12278038c
12279001
12279001a
12279001c
12279002a
12279002c
12279003
12279003a
12279003c
12279004a
12279004c
12279005a
12279005c
12279006a
12279006c
12279007a
12279007c
12279007e
12279008a
12279008c
12279009a
12279009c
12279010a
12279010c
12279011a
12279011c
12279012a
12279012c
12279013a
12279013c
12279014a
12279014c
12279015a

sa tenADhyo mahAyogI tapasA ca dhanena ca


vyarAjata mahArAja triSu lokeSu vIryavAn
tataH pinAkI yogAtmA dhyAnayogaM samAvizat
uzanA tu samudvigno nililye jaThare tataH
tuSTAva ca mahAyogI devaM tatrastha eva ca
niHsAraM kAGkSamANas tu tejasA pratyahanyata
uzanA tu tadovAca jaTharastho mahAmuniH
prasAdaM me kuruSveti punaH punar ariMdama
tam uvAca mahAdevo gaccha ziznena mokSaNam
iti srotAMsi sarvANi ruddhvA tridazapuMgavaH
apazyamAnaH sa dvAraM sarvataHpihito muniH
paryakrAmad dahyamAna itaz cetaz ca tejasA
sa viniSkramya ziznena zukratvam abhipedivAn
kAryeNa tena nabhaso nAgacchata ca madhyataH
niSkrAntam atha taM dRSTvA jvalantam iva tejasA
bhavo roSasamAviSTaH zUlodyatakaraH sthitaH
nyavArayata taM devI kruddhaM pazupatiM patim
putratvam agamad devyA vArite zaMkare ca saH
devy uvAca
hiMsanIyas tvayA naiSa mama putratvam AgataH
na hi devodarAt kaz cin niHsRto nAzam archati
bhISma uvAca
tataH prIto 'bhavad devyAH prahasaMz cedam abravIt
gacchatv eSa yathAkAmam iti rAjan punaH punaH
tataH praNamya varadaM devaM devIm umAM tathA
uzanA prApa tad dhImAn gatim iSTAM mahAmuniH
etat te kathitaM tAta bhArgavasya mahAtmanaH
caritaM bharatazreSTha yan mAM tvaM paripRcchasi
yudhiSThira uvAca
ataH paraM mahAbAho yac chreyas tad vadasva me
na tRpyAmy amRtasyeva vacasas te pitAmaha
kiM karma puruSaH kRtvA zubhaM puruSasattama
zreyaH param avApnoti pretya ceha ca tad vada
bhISma uvAca
atra te vartayiSyAmi yathA pUrvaM mahAyazAH
parAzaraM mahAtmAnaM papraccha janako nRpaH
kiM zreyaH sarvabhUtAnAm asmi&l loke paratra ca
yad bhavet pratipattavyaM tad bhavAn prabravItu me
tataH sa tapasA yuktaH sarvadharmavidhAnavit
nRpAyAnugrahamanA munir vAkyam athAbravIt
dharma eva kRtaH zreyAn iha loke paratra ca
tasmAd dhi paramaM nAsti yathA prAhur manISiNaH
pratipadya naro dharmaM svargaloke mahIyate
dharmAtmakaH karmavidhir dehinAM nRpasattama
tasminn AzramiNaH santaH svakarmANIha kurvate
caturvidhA hi lokasya yAtrA tAta vidhIyate
martyA yatrAvatiSThante sA ca kAmAt pravartate
sukRtAsukRtaM karma niSevya vividhaiH kramaiH
dazArdhapravibhaktAnAM bhUtAnAM bahudhA gatiH
sauvarNaM rAjataM vApi yathA bhANDaM niSicyate
tathA niSicyate jantuH pUrvakarmavazAnugaH
nAbIjAj jAyate kiM cin nAkRtvA sukham edhate
sukRtI vindati sukhaM prApya dehakSayaM naraH
daivaM tAta na pazyAmi nAsti daivasya sAdhanam
svabhAvato hi saMsiddhA devagandharvadAnavAH
pretya jAtikRtaM karma na smaranti sadA janAH
te vai tasya phalaprAptau karma cApi caturvidham
lokayAtrAzrayaz caiva zabdo vedAzrayaH kRtaH
zAntyarthaM manasas tAta naitad vRddhAnuzAsanam
cakSuSA manasA vAcA karmaNA ca caturvidham

12279015c
12279016a
12279016c
12279017a
12279017c
12279018a
12279018c
12279019a
12279019c
12279020a
12279020c
12279021a
12279021c
12279022a
12279022c
12279023a
12279023c
12279024a
ca
12279024c
STA
12279025a
12279025c
12280001
12280001a
12280001c
12280002a
12280002c
12280003a
12280003c
12280004a
12280004c
12280005a
12280005c
12280006a
12280006c
12280006e
12280007a
12280007c
12280008a
12280008c
12280009a
12280009c
12280010a
12280010c
12280011a
12280011c
12280012a
12280012c
12280013a
12280013c
12280014a
12280014c
12280015a
12280015c
12280016a
12280016c
12280017a
12280017c
12280018a

kurute yAdRzaM karma tAdRzaM pratipadyate


nirantaraM ca mizraM ca phalate karma pArthiva
kalyANaM yadi vA pApaM na tu nAzo 'sya vidyate
kadA cit sukRtaM tAta kUTastham iva tiSThati
majjamAnasya saMsAre yAvad duHkhAd vimucyate
tato duHkhakSayaM kRtvA sukRtaM karma sevate
sukRtakSayAd duSkRtaM ca tad viddhi manujAdhipa
damaH kSamA dhRtis tejaH saMtoSaH satyavAditA
hrIr ahiMsAvyasanitA dAkSyaM ceti sukhAvahAH
duSkRte sukRte vApi na jantur ayato bhavet
nityaM manaHsamAdhAne prayateta vicakSaNaH
nAyaM parasya sukRtaM duSkRtaM vApi sevate
karoti yAdRzaM karma tAdRzaM pratipadyate
sukhaduHkhe samAdhAya pumAn anyena gacchati
anyenaiva janaH sarvaH saMgato yaz ca pArthiva
pareSAM yad asUyeta na tat kuryAt svayaM naraH
yo hy asUyus tathAyuktaH so 'vahAsaM niyacchati
bhIrU rAjanyo brAhmaNaH sarvabhakSo; vaizyo 'nIhAvAn hInavarNo 'lasaz
vidvAMz cAzIlo vRttahInaH kulInaH; satyAd bhraSTo brAhmaNaH strI ca du
rAgI muktaH pacamAno ''tmahetor; mUrkho vaktA nRpahInaM ca rASTram
ete sarve zocyatAM yAnti rAjan; yaz cAyuktaH snehahInaH prajAsu
parAzara uvAca
manoratharathaM prApya indriyArthahayaM naraH
razmibhir jJAnasaMbhUtair yo gacchati sa buddhimAn
sevAzritena manasA vRttihInasya zasyate
dvijAtihastAn nirvRttA na tu tulyAt parasparam
Ayur nasulabhaM labdhvA nAvakarSed vizAM pate
utkarSArthaM prayatate naraH puNyena karmaNA
varNebhyo 'pi paribhraSTaH sa vai saMmAnam arhati
na tu yaH satkriyAM prApya rAjasaM karma sevate
varNotkarSam avApnoti naraH puNyena karmaNA
durlabhaM tam alabdhA hi hanyAt pApena karmaNA
ajJAnAd dhi kRtaM pApaM tapasaivAbhinirNudet
pApaM hi karma phalati pApam eva svayaM kRtam
tasmAt pApaM na seveta karma duHkhaphalodayam
pApAnubandhaM yat karma yady api syAn mahAphalam
na tat seveta medhAvI zuciH kusalilaM yathA
kiMkaSTam anupazyAmi phalaM pApasya karmaNaH
pratyApannasya hi sato nAtmA tAvad virocate
pratyApattiz ca yasyeha bAlizasya na jAyate
tasyApi sumahAMs tApaH prasthitasyopajAyate
viraktaM zodhyate vastraM na tu kRSNopasaMhitam
prayatnena manuSyendra pApam evaM nibodha me
svayaM kRtvA tu yaH pApaM zubham evAnutiSThati
prAyazcittaM naraH kartum ubhayaM so 'znute pRthak
ajJAnAt tu kRtAM hiMsAm ahiMsA vyapakarSati
brAhmaNAH zAstranirdezAd ity Ahur brahmavAdinaH
tathA kAmakRtaM cAsya vihiMsaivApakarSati
ity Ahur dharmazAstrajJA brAhmaNA vedapAragAH
ahaM tu tAvat pazyAmi karma yad vartate kRtam
guNayuktaM prakAzaM ca pApenAnupasaMhitam
yathA sUkSmANi karmANi phalantIha yathAtatham
buddhiyuktAni tAnIha kRtAni manasA saha
bhavaty alpaphalaM karma sevitaM nityam ulbaNam
abuddhipUrvaM dharmajJa kRtam ugreNa karmaNA
kRtAni yAni karmANi daivatair munibhis tathA
nAcaret tAni dharmAtmA zrutvA cApi na kutsayet
saMcintya manasA rAjan viditvA zaktim AtmanaH

12280018c
12280019a
12280019c
12280020a
12280020c
12280021a
12280021c
12280022a
nAm
12280022c
12280023a
12280023c
12281001
12281001a
12281001c
12281002a
12281002c
12281003a
12281003c
12281004a
12281004c
12281005a
12281005c
12281006a
12281006c
12281007a
12281007c
12281008a
12281008c
12281009a
12281009c
12281010a
12281010c
12281011a
12281011c
12281012a
12281012c
12281013a
12281013c
12281014a
12281014c
12281015a
12281015c
12281016a
12281016c
12281017a
12281017c
12281018a
12281018c
12281019a
12281019c
12281020a
12281020c
12281021a
12281021c
12281022a
12281022c
12281023a
12281023c
12282001

karoti yaH zubhaM karma sa vai bhadrANi pazyati


nave kapAle salilaM saMnyastaM hIyate yathA
navetare tathAbhAvaM prApnoti sukhabhAvitam
satoye 'nyat tu yat toyaM tasminn eva prasicyate
vRddhe vRddhim avApnoti salile salilaM yathA
evaM karmANi yAnIha buddhiyuktAni bhUpate
nasamAnIha hInAni tAni puNyatamAny api
rAjJA jetavyAH sAyudhAz connatAz ca; samyak kartavyaM pAlanaM ca prajA
agniz ceyo bahubhiz cApi yajJair; ante madhye vA vanam Azritya stheyam
damAnvitaH puruSo dharmazIlo; bhUtAni cAtmAnam ivAnupazyet
garIyasaH pUjayed AtmazaktyA; satyena zIlena sukhaM narendra
parAzara uvAca
kaH kasya copakurute kaz ca kasmai prayacchati
prANI karoty ayaM karma sarvam AtmArtham AtmanA
gauraveNa parityaktaM niHsnehaM parivarjayet
sodaryaM bhrAtaram api kim utAnyaM pRthagjanam
viziSTasya viziSTAc ca tulyau dAnapratigrahau
tayoH puNyataraM dAnaM tad dvijasya prayacchataH
nyAyAgataM dhanaM varNair nyAyenaiva vivardhitam
saMrakSyaM yatnam AsthAya dharmArtham iti nizcayaH
na dharmArthI nRzaMsena karmaNA dhanam arjayet
zaktitaH sarvakAryANi kuryAn narddhim anusmaret
apo hi prayataH zItAs tApitA jvalanena vA
zaktito 'tithaye dattvA kSudhArtAyAznute phalam
rantidevena lokeSTA siddhiH prAptA mahAtmanA
phalapatrair atho mUlair munIn arcitavAn asau
tair eva phalapatraiz ca sa mATharam atoSayat
tasmAl lebhe paraM sthAnaM zaibyo 'pi pRthivIpatiH
devatAtithibhRtyebhyaH pitRbhyo 'thAtmanas tathA
RNavAJ jAyate martyas tasmAd anRNatAM vrajet
svAdhyAyena maharSibhyo devebhyo yajJakarmaNA
pitRbhyaH zrAddhadAnena nRNAm abhyarcanena ca
vAcaH zeSAvahAryeNa pAlanenAtmano 'pi ca
yathAvad bhRtyavargasya cikIrSed dharmam AditaH
prayatnena ca saMsiddhA dhanair api vivarjitAH
samyag ghutvA hutavahaM munayaH siddhim AgatAH
vizvAmitrasya putratvam RcIkatanayo 'gamat
RgbhiH stutvA mahAbhAgo devAn vai yajJabhAginaH
gataH zukratvam uzanA devadevaprasAdanAt
devIM stutvA tu gagane modate tejasA vRtaH
asito devalaz caiva tathA nAradaparvatau
kakSIvAJ jAmadagnyaz ca rAmas tANDyas tathAMzumAn
vasiSTho jamadagniz ca vizvAmitro 'trir eva ca
bharadvAjo harizmazruH kuNDadhAraH zrutazravAH
ete maharSayaH stutvA viSNum RgbhiH samAhitAH
lebhire tapasA siddhiM prasAdAt tasya dhImataH
anarhAz cArhatAM prAptAH santaH stutvA tam eva ha
na tu vRddhim ihAnvicchet karma kRtvA jugupsitam
ye 'rthA dharmeNa te satyA ye 'dharmeNa dhig astu tAn
dharmaM vai zAzvataM loke na jahyAd dhanakAGkSayA
AhitAgnir hi dharmAtmA yaH sa puNyakRd uttamaH
vedA hi sarve rAjendra sthitAs triSv agniSu prabho
sa cApy agnyAhito vipraH kriyA yasya na hIyate
zreyo hy anAhitAgnitvam agnihotraM na niSkriyam
agnir AtmA ca mAtA ca pitA janayitA tathA
guruz ca narazArdUla paricaryA yathAtatham
mAnaM tyaktvA yo naro vRddhasevI; vidvAn klIbaH pazyati prItiyogAt
dAkSyeNAhIno dharmayukto nadAnto; loke 'smin vai pUjyate sadbhir AryaH
parAzara uvAca

12282001a
12282001c
12282002a
12282002c
12282003a
12282003c
12282004a
12282004c
12282005a
12282005c
12282006a
12282006c
12282007a
12282007c
12282008a
12282008c
12282009a
12282009c
12282010a
12282010c
12282011a
12282011c
12282012a
12282012c
12282013a
12282013c
12282014a
12282014c
12282015a
12282015c
12282016a
12282016c
12282017a
12282017c
12282018a
12282018c
12282019a
12282019c
12282020a
12282020c
12282021a
12282021c
12283001
12283001a
12283001c
12283001e
12283002a
12283002c
12283002e
12283003a
12283003c
12283004a
12283004c
12283005a
12283005c
12283006a
12283006c
12283007a
12283007c
12283008a

vRttiH sakAzAd varNebhyas tribhyo hInasya zobhanA


prItyopanItA nirdiSTA dharmiSThAn kurute sadA
vRttiz cen nAsti zUdrasya pitRpaitAmahI dhruvA
na vRttiM parato mArgec chuzrUSAM tu prayojayet
sadbhis tu saha saMsargaH zobhate dharmadarzibhiH
nityaM sarvAsv avasthAsu nAsadbhir iti me matiH
yathodayagirau dravyaM saMnikarSeNa dIpyate
tathA satsaMnikarSeNa hInavarNo 'pi dIpyate
yAdRzena hi varNena bhAvyate zuklam ambaram
tAdRzaM kurute rUpam etad evam avaihi me
tasmAd guNeSu rajyethA mA doSeSu kadA cana
anityam iha martyAnAM jIvitaM hi calAcalam
sukhe vA yadi vA duHkhe vartamAno vicakSaNaH
yaz cinoti zubhAny eva sa bhadrANIha pazyati
dharmAd apetaM yat karma yady api syAn mahAphalam
na tat seveta medhAvI na tad dhitam ihocyate
yo hRtvA gosahasrANi nRpo dadyAd arakSitA
sa zabdamAtraphalabhAg rAjA bhavati taskaraH
svayaMbhUr asRjac cAgre dhAtAraM lokapUjitam
dhAtAsRjat putram ekaM prajAnAM dhAraNe ratam
tam arcayitvA vaizyas tu kuryAd atyartham Rddhimat
rakSitavyaM tu rAjanyair upayojyaM dvijAtibhiH
ajihmair azaThakrodhair havyakavyaprayoktRbhiH
zUdrair nirmArjanaM kAryam evaM dharmo na nazyati
apranaSTe tato dharme bhavanti sukhitAH prajAH
sukhena tAsAM rAjendra modante divi devatAH
tasmAd yo rakSati nRpaH sa dharmeNAbhipUjyate
adhIte cApi yo vipro vaizyo yaz cArjane rataH
yaz ca zuzrUSate zUdraH satataM niyatendriyaH
ato 'nyathA manuSyendra svadharmAt parihIyate
prANasaMtApanirdiSTAH kAkiNyo 'pi mahAphalAH
nyAyenopArjitA dattAH kim utAnyAH sahasrazaH
satkRtya tu dvijAtibhyo yo dadAti narAdhipa
yAdRzaM tAdRzaM nityam aznAti phalam Urjitam
abhigamya dattaM tuSTyA yad dhanyam Ahur abhiSTutam
yAcitena tu yad dattaM tad Ahur madhyamaM budhAH
avajJayA dIyate yat tathaivAzraddhayApi ca
tad Ahur adhamaM dAnaM munayaH satyavAdinaH
atikrame majjamAno vividhena naraH sadA
tathA prayatnaM kurvIta yathA mucyeta saMzayAt
damena zobhate vipraH kSatriyo vijayena tu
dhanena vaizyaH zUdras tu nityaM dAkSyeNa zobhate
parAzara uvAca
pratigrahAgatA vipre kSatriye zastranirjitAH
vaizye nyAyArjitAz caiva zUdre zuzrUSayArjitAH
svalpApy arthAH prazasyante dharmasyArthe mahAphalAH
nityaM trayANAM varNAnAM zUdraH zuzrUSur ucyate
kSatradharmA vaizyadharmA nAvRttiH patati dvijaH
zUdrakarmA yadA tu syAt tadA patati vai dvijaH
vANijyaM pAzupAlyaM ca tathA zilpopajIvanam
zUdrasyApi vidhIyante yadA vRttir na jAyate
raGgAvataraNaM caiva tathA rUpopajIvanam
madyamAMsopajIvyaM ca vikrayo lohacarmaNoH
apUrviNA na kartavyaM karma loke vigarhitam
kRtapUrviNas tu tyajato mahAn dharma iti zrutiH
saMsiddhaH puruSo loke yad Acarati pApakam
madenAbhiplutamanAs tac ca nagrAhyam ucyate
zrUyante hi purANe vai prajA dhigdaNDazAsanAH
dAntA dharmapradhAnAz ca nyAyadharmAnuvartakAH
dharma eva sadA nqNAm iha rAjan prazasyate

12283008c
12283009a
12283009c
12283010a
12283010c
12283011a
12283011c
12283012a
12283012c
12283013a
12283013c
12283014a
12283014c
12283015a
12283015c
12283016a
12283016c
12283017a
12283017c
12283018a
12283018c
12283019a
12283019c
12283020a
12283020c
12283021a
12283021c
12283022a
12283022c
12283023a
12283023c
12283024a
12283024c
12283025a
12283025c
12283026a
12283026c
12283027a
12283027c
12283028a
12283028c
12283029a
12283029c
12283030a
12283030c
12284001
12284001a
12284001c
12284002a
12284002c
12284003a
12284003c
12284004a
12284004c
12284005a
12284005c
12284006a
12284006c
12284007a
12284007c

dharmavRddhA guNAn eva sevante hi narA bhuvi


taM dharmam asurAs tAta nAmRSyanta janAdhipa
vivardhamAnAH kramazas tatra te 'nvAvizan prajAH
teSAM darpaH samabhavat prajAnAM dharmanAzanaH
darpAtmanAM tataH krodhaH punas teSAm ajAyata
tataH krodhAbhibhUtAnAM vRttaM lajjAsamanvitam
hrIz caivApy anazad rAjaMs tato moho vyajAyata
tato mohaparItAs te nApazyanta yathA purA
parasparAv amardena vartayanti yathAsukham
tAn prApya tu sa dhigdaNDo nakAraNam ato 'bhavat
tato 'bhyagacchan devAMz ca brAhmaNAMz cAvamanya ha
etasminn eva kAle tu devA devavaraM zivam
agacchaJ zaraNaM vIraM bahurUpaM gaNAdhipam
tena sma te gaganagAH sapurAH pAtitAH kSitau
tisro 'py ekena bANena devApyAyitatejasA
teSAm adhipatis tv AsId bhImo bhImaparAkramaH
devatAnAM bhayakaraH sa hataH zUlapANinA
tasmin hate 'tha svaM bhAvaM pratyapadyanta mAnavAH
prAvartanta ca vedA vai zAstrANi ca yathA purA
tato 'bhyaSiJcan rAjyena devAnAM divi vAsavam
saptarSayaz cAnvayuJjan narANAM daNDadhAraNe
saptarSINAm athordhvaM ca vipRthur nAma pArthivaH
rAjAnaH kSatriyAz caiva maNDaleSu pRthak pRthak
mahAkuleSu ye jAtA vRttAH pUrvatarAz ca ye
teSAm athAsuro bhAvo hRdayAn nApasarpati
tasmAt tenaiva bhAvena sAnuSaGgena pArthivAH
AsurANy eva karmANi nyaSevan bhImavikramAH
pratyatiSThaMz ca teSv eva tAny eva sthApayanti ca
bhajante tAni cAdyApi ye bAlizatamA narAH
tasmAd ahaM bravImi tvAM rAjan saMcintya zAstrataH
saMsiddhAdhigamaM kuryAt karma hiMsAtmakaM tyajet
na saMkareNa draviNaM vicinvIta vicakSaNaH
dharmArthaM nyAyam utsRjya na tat kalyANam ucyate
sa tvam evaMvidho dAntaH kSatriyaH priyabAndhavaH
prajA bhRtyAMz ca putrAMz ca svadharmeNAnupAlaya
iSTAniSTasamAyogo vairaM sauhArdam eva ca
atha jAtisahasrANi bahUni parivartate
tasmAd guNeSu rajyethA mA doSeSu kadA cana
nirguNo yo hi durbuddhir AtmanaH so 'rir ucyate
mAnuSeSu mahArAja dharmAdharmau pravartataH
na tathAnyeSu bhUteSu manuSyarahiteSv iha
dharmazIlo naro vidvAn Ihako 'nIhako 'pi vA
AtmabhUtaH sadA loke cared bhUtAny ahiMsayan
yadA vyapetahRllekhaM mano bhavati tasya vai
nAnRtaM caiva bhavati tadA kalyANam Rcchati
parAzara uvAca
eSa dharmavidhis tAta gRhasthasya prakIrtitaH
tapovidhiM tu vakSyAmi tan me nigadataH zRNu
prAyeNa hi gRhasthasya mamatvaM nAma jAyate
saGgAgataM narazreSTha bhAvais tAmasarAjasaiH
gRhANy Azritya gAvaz ca kSetrANi ca dhanAni ca
dArAH putrAz ca bhRtyAz ca bhavantIha narasya vai
evaM tasya pravRttasya nityam evAnupazyataH
rAgadveSau vivardhete hy anityatvam apazyataH
rAgadveSAbhibhUtaM ca naraM dravyavazAnugam
mohajAtA ratir nAma samupaiti narAdhipa
kRtArtho bhogato bhUtvA sa vai ratiparAyaNaH
lAbhaM grAmyasukhAd anyaM ratito nAnupazyati
tato lobhAbhibhUtAtmA saGgAd vardhayate janam
puSTyarthaM caiva tasyeha janasyArthaM cikIrSati

12284008a
12284008c
12284009a
12284009c
12284010a
12284010c
12284011a
12284011c
12284012a
12284012c
12284013a
12284013c
12284014a
12284014c
12284015a
12284015c
12284016a
12284016c
12284017a
12284017c
12284018a
12284018c
12284019a
12284019c
12284020a
12284020c
12284021a
12284021c
12284022a
12284022c
12284023a
12284023c
12284024a
12284024c
12284025a
12284025c
12284026a
12284026c
12284027a
12284027c
12284028a
12284028c
12284029a
12284029c
12284030a
12284030c
12284031a
12284031c
12284032a
12284032c
12284033a
12284033c
12284034a
12284034c
12284035a
12284035c
12284036a
12284036c
12284037a
12284037c

sa jAnann api cAkAryam arthArthaM sevate naraH


bAlasnehaparItAtmA tatkSayAc cAnutapyate
tato mAnena saMpanno rakSann AtmaparAjayam
karoti yena bhogI syAm iti tasmAd vinazyati
tapo hi buddhiyuktAnAM zAzvataM brahmadarzanam
anvicchatAM zubhaM karma narANAM tyajatAM sukham
snehAyatananAzAc ca dhananAzAc ca pArthiva
AdhivyAdhipratApAc ca nirvedam upagacchati
nirvedAd AtmasaMbodhaH saMbodhAc chAstradarzanam
zAstrArthadarzanAd rAjaMs tapa evAnupazyati
durlabho hi manuSyendra naraH pratyavamarzavAn
yo vai priyasukhe kSINe tapaH kartuM vyavasyati
tapaH sarvagataM tAta hInasyApi vidhIyate
jitendriyasya dAntasya svargamArgapradezakam
prajApatiH prajAH pUrvam asRjat tapasA vibhuH
kva cit kva cid vrataparo vratAny AsthAya pArthiva
AdityA vasavo rudrAs tathaivAgny azvimArutAH
vizvedevAs tathA sAdhyAH pitaro 'tha marudgaNAH
yakSarAkSasagandharvAH siddhAz cAnye divaukasaH
saMsiddhAs tapasA tAta ye cAnye svargavAsinaH
ye cAdau brahmaNA sRSTA brAhmaNAs tapasA purA
te bhAvayantaH pRthivIM vicaranti divaM tathA
martyaloke ca rAjAno ye cAnye gRhamedhinaH
mahAkuleSu dRzyante tat sarvaM tapasaH phalam
kauzikAni ca vastrANi zubhAny AbharaNAni ca
vAhanAsanayAnAni sarvaM tat tapasaH phalam
manonukUlAH pramadA rUpavatyaH sahasrazaH
vAsaH prAsAdapRSThe ca tat sarvaM tapasaH phalam
zayanAni ca mukhyAni bhojyAni vividhAni ca
abhipretAni sarvANi bhavanti kRtakarmaNAm
nAprApyaM tapasA kiM cit trailokye 'smin paraMtapa
upabhogaparityAgaH phalAny akRtakarmaNAm
sukhito duHkhito vApi naro lobhaM parityajet
avekSya manasA zAstraM buddhyA ca nRpasattama
asaMtoSo 'sukhAyaiva lobhAd indriyavibhramaH
tato 'sya nazyati prajJA vidyevAbhyAsavarjitA
naSTaprajJo yadA bhavati tadA nyAyaM na pazyati
tasmAt sukhakSaye prApte pumAn ugraM tapaz caret
yad iSTaM tat sukhaM prAhur dveSyaM duHkham ihocyate
kRtAkRtasya tapasaH phalaM pazyasva yAdRzam
nityaM bhadrANi pazyanti viSayAMz copabhuJjate
prAkAzyaM caiva gacchanti kRtvA niSkalmaSaM tapaH
apriyANy avamAnAMz ca duHkhaM bahuvidhAtmakam
phalArthI satpathatyaktaH prApnoti viSayAtmakam
dharme tapasi dAne ca vicikitsAsya jAyate
sa kRtvA pApakAny eva nirayaM pratipadyate
sukhe tu vartamAno vai duHkhe vApi narottama
svavRttAd yo na calati zAstracakSuH sa mAnavaH
iSuprapAtamAtraM hi sparzayoge ratiH smRtA
rasane darzane ghrANe zravaNe ca vizAM pate
tato 'sya jAyate tIvrA vedanA tatkSayAt punaH
budhA yena prazaMsanti mokSaM sukham anuttamam
tataH phalArthaM carati bhavanti jyAyaso guNAH
dharmavRttyA ca satataM kAmArthAbhyAM na hIyate
aprayatnAgatAH sevyA gRhasthair viSayAH sadA
prayatnenopagamyaz ca svadharma iti me matiH
mAninAM kulajAtAnAM nityaM zAstrArthacakSuSAm
dharmakriyAviyuktAnAm azaktyA saMvRtAtmanAm
kriyamANaM yadA karma nAzaM gacchati mAnuSam
teSAM nAnyad Rte loke tapasaH karma vidyate

12284038a
12284038c
12284039a
12284039c
12285001
12285001a
12285001c
12285002a
12285002c
12285003
12285003a
12285003c
12285004a
12285004c
12285005a
12285005c
12285006a
12285006c
12285007a
12285007c
12285008a
12285008c
12285009a
12285009c
12285010
12285010a
12285010c
12285011a
12285011c
12285012
12285012a
12285012c
12285013a
12285013c
12285014a
12285014c
12285015a
12285015c
12285016a
12285016c
12285017a
12285017c
12285018a
12285018c
12285019
12285019a
12285019c
12285020
12285020a
12285020c
12285021a
12285021c
12285022a
12285022c
12285023a
12285023c
12285024a
12285024c
12285025a
12285025c

sarvAtmanA tu kurvIta gRhasthaH karmanizcayam


dAkSyeNa havyakavyArthaM svadharmaM vicaren nRpa
yathA nadInadAH sarve sAgare yAnti saMsthitim
evam AzramiNaH sarve gRhasthe yAnti saMsthitim
janaka uvAca
varNo vizeSavarNAnAM maharSe kena jAyate
etad icchAmy ahaM zrotuM tad brUhi vadatAM vara
yad etaj jAyate 'patyaM sa evAyam iti zrutiH
kathaM brAhmaNato jAto vizeSagrahaNaM gataH
parAzara uvAca
evam etan mahArAja yena jAtaH sa eva saH
tapasas tv apakarSeNa jAtigrahaNatAM gataH
sukSetrAc ca subIjAc ca puNyo bhavati saMbhavaH
ato 'nyatarato hInAd avaro nAma jAyate
vaktrAd bhujAbhyAm UrubhyAM padbhyAM caivAtha jajJire
sRjataH prajApater lokAn iti dharmavido viduH
mukhajA brAhmaNAs tAta bAhujAH kSatrabandhavaH
UrujA dhanino rAjan pAdajAH paricArakAH
caturNAm eva varNAnAm AgamaH puruSarSabha
ato 'nye tv atiriktA ye te vai saMkarajAH smRtAH
kSatrajAtir athAmbaSThA ugrA vaidehakAs tathA
zvapAkAH pulkasAH stenA niSAdAH sUtamAgadhAH
AyogAH karaNA vrAtyAz caNDAlAz ca narAdhipa
ete caturbhyo varNebhyo jAyante vai parasparam
janaka uvAca
brahmaNaikena jAtAnAM nAnAtvaM gotrataH katham
bahUnIha hi loke vai gotrANi munisattama
yatra tatra kathaM jAtAH svayoniM munayo gatAH
zUdrayonau samutpannA viyonau ca tathApare
parAzara uvAca
rAjan naitad bhaved grAhyam apakRSTena janmanA
mahAtmanAM samutpattis tapasA bhAvitAtmanAm
utpAdya putrAn munayo nRpate yatra tatra ha
svenaiva tapasA teSAm RSitvaM vidadhuH punaH
pitAmahaz ca me pUrvam RzyazRGgaz ca kAzyapaH
vaTas tANDyaH kRpaz caiva kakSIvAn kamaThAdayaH
yavakrItaz ca nRpate droNaz ca vadatAM varaH
Ayur mataGgo dattaz ca drupado matsya eva ca
ete svAM prakRtiM prAptA vaideha tapaso ''zrayAt
pratiSThitA vedavido dame tapasi caiva hi
mUlagotrANi catvAri samutpannAni pArthiva
aGgirAH kazyapaz caiva vasiSTho bhRgur eva ca
karmato 'nyAni gotrANi samutpannAni pArthiva
nAmadheyAni tapasA tAni ca grahaNaM satAm
janaka uvAca
vizeSadharmAn varNAnAM prabrUhi bhagavan mama
tathA sAmAnyadharmAMz ca sarvatra kuzalo hy asi
parAzara uvAca
pratigraho yAjanaM ca tathaivAdhyApanaM nRpa
vizeSadharmo viprANAM rakSA kSatrasya zobhanA
kRSiz ca pAzupAlyaM ca vANijyaM ca vizAm api
dvijAnAM paricaryA ca zUdrakarma narAdhipa
vizeSadharmA nRpate varNAnAM parikIrtitAH
dharmAn sAdhAraNAMs tAta vistareNa zRNuSva me
AnRzaMsyam ahiMsA cApramAdaH saMvibhAgitA
zrAddhakarmAtitheyaM ca satyam akrodha eva ca
sveSu dAreSu saMtoSaH zaucaM nityAnasUyatA
AtmajJAnaM titikSA ca dharmAH sAdhAraNA nRpa
brAhmaNAH kSatriyA vaizyAs trayo varNA dvijAtayaH
atra teSAm adhIkAro dharmeSu dvipadAM vara

12285026a
12285026c
12285027a
12285027c
am
12285028a
12285028c
12285029a
12285029c
12285030a
12285030c
12285031
12285031a
12285031c
12285032
12285032a
12285032c
12285033a
12285033c
12285034a
12285034c
12285035
12285035a
12285035c
12285036
12285036a
12285036c
12285037a
12285037c
12285038a
12285038c
12285039a
12285039c
12286001
12286001a
12286001c
12286002a
12286002c
12286003a
12286003c
12286004a
am
12286004c
12286005a
12286005c
12286006a
12286006c
12286007a
12286007c
12286008a
12286008c
12286009a
12286009c
12286010a
12286010c
12286011a
12286011c
12286012a
12286012c
12286013a

vikarmAvasthitA varNAH patanti nRpate trayaH


unnamanti yathAsantam Azrityeha svakarmasu
na cApi zUdraH patatIti nizcayo; na cApi saMskAram ihArhatIti vA
zrutipravRttaM na ca dharmam Apnute; na cAsya dharme pratiSedhanaM kRt
vaidehakaM zUdram udAharanti; dvijA mahArAja zrutopapannAH
ahaM hi pazyAmi narendra devaM; vizvasya viSNuM jagataH pradhAnam
satAM vRttam anuSThAya nihInA ujjihIrSavaH
mantravarjaM na duSyanti kurvANAH pauSTikIH kriyAH
yathA yathA hi sadvRttam AlambantItare janAH
tathA tathA sukhaM prApya pretya ceha ca zerate
janaka uvAca
kiM karma dUSayaty enam atha jAtir mahAmune
saMdeho me samutpannas tan me vyAkhyAtum arhasi
parAzara uvAca
asaMzayaM mahArAja ubhayaM doSakArakam
karma caiva hi jAtiz ca vizeSaM tu nizAmaya
jAtyA ca karmaNA caiva duSTaM karma niSevate
jAtyA duSTaz ca yaH pApaM na karoti sa pUruSaH
jAtyA pradhAnaM puruSaM kurvANaM karma dhikkRtam
karma tad dUSayaty enaM tasmAt karma nazobhanam
janaka uvAca
kAni karmANi dharmyANi loke 'smin dvijasattama
na hiMsantIha bhUtAni kriyamANAni sarvadA
parAzara uvAca
zRNu me 'tra mahArAja yan mAM tvaM paripRcchasi
yAni karmANy ahiMsrANi naraM trAyanti sarvadA
saMnyasyAgnIn upAsInAH pazyanti vigatajvarAH
naiHzreyasaM dharmapathaM samAruhya yathAkramam
prazritA vinayopetA damanityAH susaMzitAH
prayAnti sthAnam ajaraM sarvakarmavivarjitAH
sarve varNA dharmakAryANi samyak; kRtvA rAjan satyavAkyAni coktvA
tyaktvAdharmaM dAruNaM jIvaloke; yAnti svargaM nAtra kAryo vicAraH
parAzara uvAca
pitA sakhAyo guravaH striyaz ca; na nirguNA nAma bhavanti loke
ananyabhaktAH priyavAdinaz ca; hitAz ca vazyAz ca tathaiva rAjan
pitA paraM daivataM mAnavAnAM; mAtur viziSTaM pitaraM vadanti
jJAnasya lAbhaM paramaM vadanti; jitendriyArthAH param Apnuvanti
raNAjire yatra zarAgnisaMstare; nRpAtmajo ghAtam avApya dahyate
prayAti lokAn amaraiH sudurlabhAn; niSevate svargaphalaM yathAsukham
zrAntaM bhItaM bhraSTazastraM rudantaM; parAGmukhaM paribarhaiz ca hIn
anudyataM rogiNaM yAcamAnaM; na vai hiMsyAd bAlavRddhau ca rAjan
paribarhaiH susaMpannam udyataM tulyatAM gatam
atikrameta nRpatiH saMgrAme kSatriyAtmajam
tulyAd iha vadhaH zreyAn viziSTAc ceti nizcayaH
nihInAt kAtarAc caiva nRpANAM garhito vadhaH
pApAt pApasamAcArAn nihInAc ca narAdhipa
pApa eva vadhaH prokto narakAyeti nizcayaH
na kaz cit trAti vai rAjan diSTAntavazam Agatam
sAvazeSAyuSaM cApi kaz cid evApakarSati
snigdhaiz ca kriyamANAni karmANIha nivartayet
hiMsAtmakAni karmANi nAyur icchet parAyuSA
gRhasthAnAM tu sarveSAM vinAzam abhikAGkSatAm
nidhanaM zobhanaM tAta pulineSu kriyAvatAm
AyuSi kSayam Apanne paJcatvam upagacchati
nAkAraNAt tad bhavati kAraNair upapAditam
tathA zarIraM bhavati dehAd yenopapAditam
adhvAnaM gatakaz cAyaM prAptaz cAyaM gRhAd gRham
dvitIyaM kAraNaM tatra nAnyat kiM cana vidyate

12286013c
12286014a
12286014c
12286015a
12286015c
12286016a
12286016c
12286017a
12286017c
12286017e
12286018a
12286018c
12286019a
12286019c
12286020a
12286020c
12286020e
12286021a
12286021c
12286022a
12286022c
12286023a
12286023c
12286024a
12286024c
12286025a
12286025c
12286026a
12286026c
12286027a
12286027c
12286028a
12286028c
12286029a
12286029c
12286030a
12286030c
12286031a
12286031c
12286032a
12286032c
12286033a
12286033c
12286034a
12286034c
12286035a
12286035c
12286036a
12286036c
12286037a
12286037c
12286038a
12286038c
12286039a
12286039c
aroti
12286040a
12286040c
12286041
12286041a

tad dehaM dehinAM yuktaM mokSabhUteSu vartate


sirAsnAyvasthisaMghAtaM bIbhatsAmedhyasaMkulam
bhUtAnAm indriyANAM ca guNAnAM ca samAgamam
tvagantaM deham ity Ahur vidvAMso 'dhyAtmacintakAH
guNair api parikSINaM zarIraM martyatAM gatam
zarIriNA parityaktaM nizceSTaM gatacetanam
bhUtaiH prakRtim Apannais tato bhUmau nimajjati
bhAvitaM karmayogena jAyate tatra tatra ha
idaM zarIraM vaideha mriyate yatra tatra ha
tatsvabhAvo 'paro dRSTo visargaH karmaNas tathA
na jAyate tu nRpate kaM cit kAlam ayaM punaH
paribhramati bhUtAtmA dyAm ivAmbudharo mahAn
sa punar jAyate rAjan prApyehAyatanaM nRpa
manasaH paramo hy AtmA indriyebhyaH paraM manaH
dvividhAnAM ca bhUtAnAM jaGgamAH paramA nRpa
jaGgamAnAm api tathA dvipadAH paramA matAH
dvipadAnAm api tathA dvijA vai paramAH smRtAH
dvijAnAm api rAjendra prajJAvantaH parA matAH
prAjJAnAm AtmasaMbuddhAH saMbuddhAnAm amAninaH
jAtam anveti maraNaM nRNAm iti vinizcayaH
antavanti hi karmANi sevante guNataH prajAH
Apanne tUttarAM kASThAM sUrye yo nidhanaM vrajet
nakSatre ca muhUrte ca puNye rAjan sa puNyakRt
ayojayitvA klezena janaM plAvya ca duSkRtam
mRtyunAprAkRteneha karma kRtvAtmazaktitaH
viSam udbandhanaM dAho dasyuhastAt tathA vadhaH
daMSTribhyaz ca pazubhyaz ca prAkRto vadha ucyate
na caibhiH puNyakarmANo yujyante nAbhisaMdhijaiH
evaMvidhaiz ca bahubhir aparaiH prAkRtair api
UrdhvaM hitvA pratiSThante prANAH puNyakRtAM nRpa
madhyato madhyapuNyAnAm adho duSkRtakarmaNAm
ekaH zatrur na dvitIyo 'sti zatrur; ajJAnatulyaH puruSasya rAjan
yenAvRtaH kurute saMprayukto; ghorANi karmANi sudAruNAni
prabodhanArthaM zrutidharmayuktaM; vRddhAn upAsyaM ca bhaveta yasya
prayatnasAdhyo hi sa rAjaputra; prajJAzareNonmathitaH paraiti
adhItya vedAMs tapasA brahmacArI; yajJAJ zaktyA saMnisRjyeha paJca
vanaM gacchet puruSo dharmakAmaH; zreyaz citvA sthApayitvA svavaMzam
upabhogair api tyaktaM nAtmAnam avasAdayet
caNDAlatve 'pi mAnuSyaM sarvathA tAta durlabham
iyaM hi yoniH prathamA yAM prApya jagatIpate
AtmA vai zakyate trAtuM karmabhiH zubhalakSaNaiH
kathaM na vipraNazyema yonito 'syA iti prabho
kurvanti dharmaM manujAH zrutiprAmANyadarzanAt
yo durlabhataraM prApya mAnuSyam iha vai naraH
dharmAvamantA kAmAtmA bhavet sa khalu vaJcyate
yas tu prItipurogeNa cakSuSA tAta pazyati
dIpopamAni bhUtAni yAvad arcir na nazyati
sAntvenAnupradAnena priyavAdena cApy uta
samaduHkhasukho bhUtvA sa paratra mahIyate
dAnaM tyAgaH zobhanA mUrtir adbhyo; bhUyaH plAvyaM tapasA vai zarIram
sarasvatInaimiSapuSkareSu; ye cApy anye puNyadezAH pRthivyAm
gRheSu yeSAm asavaH patanti; teSAm atho nirharaNaM prazastam
yAnena vai prApaNaM ca zmazAne; zaucena nUnaM vidhinA caiva dAhaH
iSTiH puSTir yajanaM yAjanaM ca; dAnaM puNyAnAM karmaNAM ca prayogaH
zaktyA pitryaM yac ca kiM cit prazastaM; sarvANy AtmArthe mAnavo yaH k
dharmazAstrANi vedAz ca SaDaGgAni narAdhipa
zreyaso 'rthe vidhIyante narasyAkliSTakarmaNaH
bhISma uvAca
etad vai sarvam AkhyAtaM muninA sumahAtmanA

12286041c
12287001
12287001a
12287001c
12287002a
12287002c
12287003
12287003a
12287003c
12287004a
12287004c
12287005a
12287005c
12287006a
12287006c
12287007a
12287007c
12287008a
12287008c
12287008e
12287009a
12287009c
12287010a
12287010c
12287011a
12287011c
12287012a
12287012c
12287013a
12287013c
12287014a
12287014c
12287015a
12287015c
12287016a
12287016c
12287017a
12287017c
12287018a
12287018c
12287019a
12287019c
12287020a
12287020c
12287020e
12287021a
12287021c
12287022a
12287022c
12287023a
12287023c
12287024a
12287024c
12287025a
12287025c
12287026a
12287026c
12287027a
12287027c
12287028a

videharAjAya purA zreyaso 'rthe narAdhipa


bhISma uvAca
punar eva tu papraccha janako mithilAdhipaH
parAzaraM mahAtmAnaM dharme paramanizcayam
kiM zreyaH kA gatir brahman kiM kRtaM na vinazyati
kva gato na nivarteta tan me brUhi mahAmune
parAzara uvAca
asaGgaH zreyaso mUlaM jJAnaM jJAnagatiH parA
cIrNaM tapo na praNazyed vApaH kSetre na nazyati
chittvAdharmamayaM pAzaM yadA dharme 'bhirajyate
dattvAbhayakRtaM dAnaM tadA siddhim avApnuyAt
yo dadAti sahasrANi gavAm azvazatAni ca
abhayaM sarvabhUtebhyas tad dAnam ativartate
vasan viSayamadhye 'pi na vasaty eva buddhimAn
saMvasaty eva durbuddhir asatsu viSayeSv api
nAdharmaH zliSyate prAjJam ApaH puSkaraparNavat
aprAjJam adhikaM pApaM zliSyate jatu kASThavat
nAdharmaH kAraNApekSI kartAram abhimuJcati
kartA khalu yathAkAlaM tat sarvam abhipadyate
na bhidyante kRtAtmAna AtmapratyayadarzinaH
buddhikarmendriyANAM hi pramatto yo na budhyate
zubhAzubheSu saktAtmA prApnoti sumahad bhayam
vItarAgo jitakrodhaH samyag bhavati yaH sadA
viSaye vartamAno 'pi na sa pApena yujyate
maryAdAyAM dharmasetur nibaddho naiva sIdati
puSTasrota ivAyattaH sphIto bhavati saMcayaH
yathA bhAnugataM tejo maNiH zuddhaH samAdhinA
Adatte rAjazArdUla tathA yogaH pravartate
yathA tilAnAm iha puSpasaMzrayAt; pRthak pRthag yAti guNo 'tisaumyatAm
tathA narANAM bhuvi bhAvitAtmanAM; yathAzrayaM sattvaguNaH pravartate
jahAti dArAn ihate na saMpadaH; sadazvayAnaM vividhAz ca yAH kriyAH
triviSTape jAtamatir yadA naras; tadAsya buddhir viSayeSu bhidyate
prasaktabuddhir viSayeSu yo naro; yo budhyate hy AtmahitaM kadA ca na
sa sarvabhAvAnugatena cetasA; nRpAmiSeNeva jhaSo vikRSyate
saMghAtavAn martyalokaH parasparam apAzritaH
kadalIgarbhaniHsAro naur ivApsu nimajjati
na dharmakAlaH puruSasya nizcito; na cApi mRtyuH puruSaM pratIkSate
kriyA hi dharmasya sadaiva zobhanA; yadA naro mRtyumukhe 'bhivartate
yathAndhaH svagRhe yukto hy abhyAsAd eva gacchati
tathA yuktena manasA prAjJo gacchati tAM gatim
maraNaM janmani proktaM janma vai maraNAzritam
avidvAn mokSadharmeSu baddho bhramati cakravat
yathA mRNAlo 'nugatam Azu muJcati kardamam
tathAtmA puruSasyeha manasA parimucyate
manaH praNayate ''tmAnaM sa enam abhiyuJjati
parArthe vartamAnas tu svakAryaM yo 'bhimanyate
indriyArtheSu saktaH san svakAryAt parihIyate
adhas tiryaggatiM caiva svarge caiva parAM gatim
prApnoti svakRtair AtmA prAjJasyehetarasya ca
mRnmaye bhAjane pakve yathA vai nyasyate dravaH
tathA zarIraM tapasA taptaM viSayam aznute
viSayAn aznute yas tu na sa bhokSyaty asaMzayam
yas tu bhogAMs tyajed AtmA sa vai bhoktuM vyavasyati
nIhAreNa hi saMvItaH ziznodaraparAyaNaH
jAtyandha iva panthAnam AvRtAtmA na budhyate
vaNig yathA samudrAd vai yathArthaM labhate dhanam
tathA martyArNave jantoH karmavijJAnato gatiH
ahorAtramaye loke jarArUpeNa saMcaran
mRtyur grasati bhUtAni pavanaM pannago yathA
svayaM kRtAni karmANi jAto jantuH prapadyate

12287028c nAkRtaM labhate kaz cit kiM cid atra priyApriyam


12287029a zayAnaM yAntam AsInaM pravRttaM viSayeSu ca
12287029c zubhAzubhAni karmANi prapadyante naraM sadA
12287030a na hy anyat tIram AsAdya punas tartuM vyavasyati
12287030c durlabho dRzyate hy asya vinipAto mahArNave
12287031a yathA bhArAvasaktA hi naur mahAmbhasi tantunA
12287031c tathA mano 'bhiyogAd vai zarIraM pratikarSati
12287032a yathA samudram abhitaH saMsyUtAH sarito 'parAH
12287032c tathAdyA prakRtir yogAd abhisaMsyUyate sadA
12287033a snehapAzair bahuvidhair Asaktamanaso narAH
12287033c prakRtisthA viSIdanti jale saikatavezmavat
12287034a zarIragRhasaMsthasya zaucatIrthasya dehinaH
12287034c buddhimArgaprayAtasya sukhaM tv iha paratra ca
12287035a vistarAH klezasaMyuktAH saMkSepAs tu sukhAvahAH
12287035c parArthaM vistarAH sarve tyAgam AtmahitaM viduH
12287036a saMkalpajo mitravargo jJAtayaH kAraNAtmakAH
12287036c bhAryA dAsAz ca putrAz ca svam artham anuyuJjate
12287037a na mAtA na pitA kiM cit kasya cit pratipadyate
12287037c dAnapathyodano jantuH svakarmaphalam aznute
12287038a mAtA putraH pitA bhrAtA bhAryA mitrajanas tathA
12287038c aSTApadapadasthAne tv akSamudreva nyasyate
12287039a sarvANi karmANi purA kRtAni; zubhAzubhAny Atmano yAnti jantoH
12287039c upasthitaM karmaphalaM viditvA; buddhiM tathA codayate 'ntarAtmA
12287040a vyavasAyaM samAzritya sahAyAn yo 'dhigacchati
12287040c na tasya kaz cid ArambhaH kadA cid avasIdati
12287041a advaidhamanasaM yuktaM zUraM dhIraM vipazcitam
12287041c na zrIH saMtyajate nityam Adityam iva razmayaH
12287042a AstikyavyavasAyAbhyAm upAyAd vismayAd dhiyA
12287042c yam Arabhaty anindyAtmA na so 'rthaH parisIdati
12287043a sarvaH svAni zubhAzubhAni niyataM karmANi jantuH svayaM; garbhAt saMpr
atipadyate tad ubhayaM yat tena pUrvaM kRtam
12287043c mRtyuz cAparihAravAn samagatiH kAlena viccheditA; dAroz cUrNam ivAzmas
AravihitaM karmAntikaM prApayet
12287044a svarUpatAm AtmakRtaM ca vistaraM; kulAnvayaM dravyasamRddhisaMcayam
12287044c naro hi sarvo labhate yathAkRtaM; zubhAzubhenAtmakRtena karmaNA
12287045 bhISma uvAca
12287045a ity ukto janako rAjan yathAtathyaM manISiNA
12287045c zrutvA dharmavidAM zreSThaH parAM mudam avApa ha
12288001 yudhiSThira uvAca
12288001a satyaM kSamAM damaM prajJAM prazaMsanti pitAmaha
12288001c vidvAMso manujA loke katham etan mataM tava
12288002 bhISma uvAca
12288002a atra te vartayiSye 'ham itihAsaM purAtanam
12288002c sAdhyAnAm iha saMvAdaM haMsasya ca yudhiSThira
12288003a haMso bhUtvAtha sauvarNas tv ajo nityaH prajApatiH
12288003c sa vai paryeti lokAMs trIn atha sAdhyAn upAgamat
12288004 sAdhyA UcuH
12288004a zakune vayaM sma devA vai sAdhyAs tvAm anuyujmahe
12288004c pRcchAmas tvAM mokSadharmaM bhavAMz ca kila mokSavit
12288005a zruto 'si naH paNDito dhIravAdI; sAdhuzabdaH patate te patatrin
12288005c kiM manyase zreSThatamaM dvija tvaM; kasmin manas te ramate mahAtman
12288006a tan naH kAryaM pakSivara prazAdhi; yat kAryANAM manyase zreSTham ekam
12288006c yat kRtvA vai puruSaH sarvabandhair; vimucyate vihagendreha zIghram
12288007 haMsa uvAca
12288007a idaM kAryam amRtAzAH zRNomi; tapo damaH satyam AtmAbhiguptiH
12288007c granthIn vimucya hRdayasya sarvAn; priyApriye svaM vazam AnayIta
12288008a nAruMtudaH syAn na nRzaMsavAdI; na hInataH param abhyAdadIta
12288008c yayAsya vAcA para udvijeta; na tAM vaded ruzatIM pApalokyAm
12288009a vAksAyakA vadanAn niSpatanti; yair AhataH zocati rAtryahAni
12288009c parasya nAmarmasu te patanti; tAn paNDito nAvasRjet pareSu

12288010a
12288010c
12288011a
12288011c
12288012a
12288012c
am
12288013a
12288013c
12288014a
12288014c
12288015a
12288015c
12288016a
12288016c
12288017a
12288017c
12288018a
12288018c
12288019a
12288019c
12288020a
12288020c
12288021a
12288021c
12288022a
12288022c
12288023a
12288023c
12288024a
12288024c
12288025a
12288025c
12288026a
12288026c
12288027a
12288027c
12288028a
12288028c
12288029a
12288029c
12288030a
12288030c
12288031a
12288031c
12288032a
12288032c
12288033a
12288033c
12288034a
12288034c
12288035a
12288035c
12288036a
12288036c
12288037a
12288037c
12288038a
12288038c
m

paraz ced enam ativAdabANair; bhRzaM vidhyec chama eveha kAryaH


saMroSyamANaH pratimRSyate yaH; sa Adatte sukRtaM vai parasya
kSepAbhimAnAd abhiSaGgavyalIkaM; nigRhNAti jvalitaM yaz ca manyum
aduSTacetA mudito 'nasUyuH; sa Adatte sukRtaM vai pareSAm
AkruzyamAno na vadAmi kiM cit; kSamAmy ahaM tADyamAnaz ca nityam
zreSThaM hy etat kSamam apy Ahur AryAH; satyaM tathaivArjavam AnRzaMsy
vedasyopaniSat satyaM satyasyopaniSad damaH
damasyopaniSan mokSa etat sarvAnuzAsanam
vAco vegaM manasaH krodhavegaM; vivitsAvegam udaropasthavegam
etAn vegAn yo viSahaty udIrNAMs; taM manye 'haM brAhmaNaM vai muniM ca
akrodhanaH krudhyatAM vai viziSTas; tathA titikSur atitikSor viziSTaH
amAnuSAn mAnuSo vai viziSTas; tathAjJAnAj jJAnavAn vai pradhAnaH
AkruzyamAno nAkrozen manyur eva titikSataH
AkroSTAraM nirdahati sukRtaM cAsya vindati
yo nAtyuktaH prAha rUkSaM priyaM vA; yo vA hato na pratihanti dhairyAt
pApaM ca yo necchati tasya hantus; tasmai devAH spRhayante sadaiva
pApIyasaH kSametaiva zreyasaH sadRzasya ca
vimAnito hato ''kruSTa evaM siddhiM gamiSyati
sadAham AryAn nibhRto 'py upAse; na me vivitsA na ca me 'sti roSaH
na cApy ahaM lipsamAnaH paraimi; na caiva kiM cid viSameNa yAmi
nAhaM zaptaH pratizapAmi kiM cid; damaM dvAraM hy amRtasyeha vedmi
guhyaM brahma tad idaM vo bravImi; na mAnuSAc chreSThataraM hi kiM cit
vimucyamAnaH pApebhyo dhanebhya iva candramAH
virajAH kAlam AkAGkSan dhIro dhairyeNa sidhyati
yaH sarveSAM bhavati hy arcanIya; utsecane stambha ivAbhijAtaH
yasmai vAcaM suprazastAM vadanti; sa vai devAn gacchati saMyatAtmA
na tathA vaktum icchanti kalyANAn puruSe guNAn
yathaiSAM vaktum icchanti nairguNyam anuyuJjakAH
yasya vAGmanasI gupte samyak praNihite sadA
vedAs tapaz ca tyAgaz ca sa idaM sarvam ApnuyAt
AkrozanAvamAnAbhyAm abudhAd vardhate budhaH
tasmAn na vardhayed anyaM na cAtmAnaM vihiMsayet
amRtasyeva saMtRpyed avamAnasya vai dvijaH
sukhaM hy avamataH zete yo 'vamantA sa nazyati
yat krodhano yajate yad dadAti; yad vA tapas tapyati yaj juhoti
vaivasvatas tad dharate 'sya sarvaM; moghaH zramo bhavati krodhanasya
catvAri yasya dvArANi suguptAny amarottamAH
upastham udaraM hastau vAk caturthI sa dharmavit
satyaM damaM hy Arjavam AnRzaMsyaM; dhRtiM titikSAm abhisevamAnaH
svAdhyAyanityo 'spRhayan pareSAm; ekAntazIly Urdhvagatir bhavet saH
sarvAn etAn anucaran vatsavac caturaH stanAn
na pAvanatamaM kiM cit satyAd adhyagamaM kva cit
AcakSe 'haM manuSyebhyo devebhyaH pratisaMcaran
satyaM svargasya sopAnaM pArAvArasya naur iva
yAdRzaiH saMnivasati yAdRzAMz copasevate
yAdRg icchec ca bhavituM tAdRg bhavati pUruSaH
yadi santaM sevate yady asantaM; tapasvinaM yadi vA stenam eva
vAso yathA raGgavazaM prayAti; tathA sa teSAM vazam abhyupaiti
sadA devAH sAdhubhiH saMvadante; na mAnuSaM viSayaM yAnti draSTum
nenduH samaH syAd asamo hi vAyur; uccAvacaM viSayaM yaH sa veda
aduSTaM vartamAne tu hRdayAntarapUruSe
tenaiva devAH prIyante satAM mArgasthitena vai
ziznodare ye 'bhiratAH sadaiva; stenA narA vAkparuSAz ca nityam
apetadoSAn iti tAn viditvA; dUrAd devAH saMparivarjayanti
na vai devA hInasattvena toSyAH; sarvAzinA duSkRtakarmaNA vA
satyavratA ye tu narAH kRtajJA; dharme ratAs taiH saha saMbhajante
avyAhRtaM vyAhRtAc chreya AhuH; satyaM vaded vyAhRtaM tad dvitIyam
dharmaM vaded vyAhRtaM tat tRtIyaM; priyaM vaded vyAhRtaM tac caturtha

12288039
12288039a
12288039c
12288040
12288040a
12288040c
12288041
12288041a
12288041c
12288042
12288042a
12288042c
12288043
12288043a
12288043c
12288044
12288044a
12288044c
12288045
12288045a
12288045c
12289001
12289001a
12289001c
12289002
12289002a
12289002c
12289003a
12289003c
12289004a
12289004c
12289005a
12289005c
12289006a
12289006c
12289007a
12289007c
12289008a
12289008c
12289009a
12289009c
12289010
12289010a
12289010c
12289011
12289011a
12289011c
12289012a
12289012c
12289013a
12289013c
12289014a
12289014c
12289015a
12289015c
12289016a
12289016c
12289017a
12289017c
12289018a

sAdhyA UcuH
kenAyam AvRto lokaH kena vA na prakAzate
kena tyajati mitrANi kena svargaM na gacchati
haMsa uvAca
ajJAnenAvRto loko mAtsaryAn na prakAzate
lobhAt tyajati mitrANi saGgAt svargaM na gacchati
sAdhyA UcuH
kaH svid eko ramate brAhmaNAnAM; kaH svid eko bahubhir joSam Aste
kaH svid eko balavAn durbalo 'pi; kaH svid eSAM kalahaM nAnvavaiti
haMsa uvAca
prAjJa eko ramate brAhmaNAnAM; prAjJa eko bahubhir joSam Aste
prAjJa eko balavAn durbalo 'pi; prAjJa eSAM kalahaM nAnvavaiti
sAdhyA UcuH
kiM brAhmaNAnAM devatvaM kiM ca sAdhutvam ucyate
asAdhutvaM ca kiM teSAM kim eSAM mAnuSaM matam
haMsa uvAca
svAdhyAya eSAM devatvaM vrataM sAdhutvam ucyate
asAdhutvaM parIvAdo mRtyur mAnuSam ucyate
bhISma uvAca
saMvAda ity ayaM zreSThaH sAdhyAnAM parikIrtitaH
kSetraM vai karmaNAM yoniH sadbhAvaH satyam ucyate
yudhiSThira uvAca
sAMkhye yoge ca me tAta vizeSaM vaktum arhasi
tava sarvajJa sarvaM hi viditaM kurusattama
bhISma uvAca
sAMkhyAH sAMkhyaM prazaMsanti yogA yogaM dvijAtayaH
vadanti kAraNaiH zraiSThyaM svapakSodbhAvanAya vai
anIzvaraH kathaM mucyed ity evaM zatrukarzana
vadanti kAraNaiH zraiSThyaM yogAH samyaG manISiNaH
vadanti kAraNaM cedaM sAMkhyAH samyag dvijAtayaH
vijJAyeha gatIH sarvA virakto viSayeSu yaH
UrdhvaM sa dehAt suvyaktaM vimucyed iti nAnyathA
etad Ahur mahAprAjJAH sAMkhyaM vai mokSadarzanam
svapakSe kAraNaM grAhyaM samarthaM vacanaM hitam
ziSTAnAM hi mataM grAhyaM tvadvidhaiH ziSTasaMmataiH
pratyakSahetavo yogAH sAMkhyAH zAstravinizcayAH
ubhe caite mate tattve mama tAta yudhiSThira
ubhe caite mate jJAne nRpate ziSTasaMmate
anuSThite yathAzAstraM nayetAM paramAM gatim
tulyaM zaucaM tayor yuktaM dayA bhUteSu cAnagha
vratAnAM dhAraNaM tulyaM darzanaM na samaM tayoH
yudhiSThira uvAca
yadi tulyaM vrataM zaucaM dayA cAtra pitAmaha
tulyaM na darzanaM kasmAt tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
rAgaM mohaM tathA snehaM kAmaM krodhaM ca kevalam
yogAc chittvAdito doSAn paJcaitAn prApnuvanti tat
yathA cAnimiSAH sthUlA jAlaM chittvA punar jalam
prApnuvanti tathA yogAs tat padaM vItakalmaSAH
tathaiva vAgurAM chittvA balavanto yathA mRgAH
prApnuyur vimalaM mArgaM vimuktAH sarvabandhanaiH
lobhajAni tathA rAjan bandhanAni balAnvitAH
chittvA yogAH paraM mArgaM gacchanti vimalAH zivam
abalAz ca mRgA rAjan vAgurAsu tathApare
vinazyanti na saMdehas tadvad yogabalAd Rte
balahInAz ca kaunteya yathA jAlagatA jhaSAH
antaM gacchanti rAjendra tathA yogAH sudurbalAH
yathA ca zakunAH sUkSmAH prApya jAlam ariMdama
tatra saktA vipadyante mucyante ca balAnvitAH
karmajair bandhanair baddhAs tadvad yogAH paraMtapa

12289018c
12289019a
12289019c
12289020a
12289020c
12289021a
12289021c
12289022a
12289022c
12289023a
12289023c
12289024a
12289024c
12289025a
12289025c
12289026a
12289026c
12289027a
12289027c
12289028a
12289028c
12289029a
12289029c
12289030a
12289030c
12289031a
12289031c
12289032a
12289032c
12289033a
12289033c
12289034a
12289034c
12289035a
12289035c
12289036a
12289036c
12289037a
12289037c
12289038a
12289038c
12289039a
12289039c
12289040a
12289040c
12289041a
12289041c
12289042
12289042a
12289042c
12289043
12289043a
12289043c
12289044a
12289044c
12289045a
12289045c
12289046a
12289046c
12289047a

abalA vai vinazyanti mucyante ca balAnvitAH


alpakaz ca yathA rAjan vahniH zAmyati durbalaH
AkrAnta indhanaiH sthUlais tadvad yogo 'balaH prabho
sa eva ca yadA rAjan vahnir jAtabalaH punaH
samIraNayutaH kRtsnAM dahet kSipraM mahIm api
tadvaj jAtabalo yogI dIptatejA mahAbalaH
antakAla ivAdityaH kRtsnaM saMzoSayej jagat
durbalaz ca yathA rAjan srotasA hriyate naraH
balahInas tathA yogo viSayair hriyate 'vazaH
tad eva ca yathA sroto viSTambhayati vAraNaH
tadvad yogabalaM labdhvA vyUhate viSayAn bahUn
vizanti cAvazAH pArtha yogA yogabalAnvitAH
prajApatIn RSIn devAn mahAbhUtAni cezvarAH
na yamo nAntakaH kruddho na mRtyur bhImavikramaH
Izate nRpate sarve yogasyAmitatejasaH
AtmanAM ca sahasrANi bahUni bharatarSabha
yogaH kuryAd balaM prApya taiz ca sarvair mahIM caret
prApnuyAd viSayAMz caiva punaz cograM tapaz caret
saMkSipec ca punaH pArtha sUryas tejoguNAn iva
balasthasya hi yogasya bandhanezasya pArthiva
vimokSaprabhaviSNutvam upapannam asaMzayam
balAni yoge proktAni mayaitAni vizAM pate
nidarzanArthaM sUkSmANi vakSyAmi ca punas tava
Atmanaz ca samAdhAne dhAraNAM prati cAbhibho
nidarzanAni sUkSmANi zRNu me bharatarSabha
apramatto yathA dhanvI lakSyaM hanti samAhitaH
yuktaH samyak tathA yogI mokSaM prApnoty asaMzayam
snehapUrNe yathA pAtre mana AdhAya nizcalam
puruSo yatta Arohet sopAnaM yuktamAnasaH
yuktvA tathAyam AtmAnaM yogaH pArthiva nizcalam
karoty amalam AtmAnaM bhAskaropamadarzanam
yathA ca nAvaM kaunteya karNadhAraH samAhitaH
mahArNavagatAM zIghraM nayet pArthiva pattanam
tadvad AtmasamAdhAnaM yuktvA yogena tattvavit
durgamaM sthAnam Apnoti hitvA deham imaM nRpa
sArathiz ca yathA yuktvA sadazvAn susamAhitaH
dezam iSTaM nayaty Azu dhanvinaM puruSarSabha
tathaiva nRpate yogI dhAraNAsu samAhitaH
prApnoty Azu paraM sthAnaM lakSaM mukta ivAzugaH
AvezyAtmani cAtmAnaM yogI tiSThati yo 'calaH
pApaM hanteva mInAnAM padam Apnoti so 'jaram
nAbhyAM kaNThe ca zIrSe ca hRdi vakSasi pArzvayoH
darzane sparzane cApi ghrANe cAmitavikrama
sthAneSv eteSu yo yogI mahAvratasamAhitaH
AtmanA sUkSmam AtmAnaM yuGkte samyag vizAM pate
sa zIghram amalaprajJaH karma dagdhvA zubhAzubham
uttamaM yogam AsthAya yadIcchati vimucyate
yudhiSThira uvAca
AhArAn kIdRzAn kRtvA kAni jitvA ca bhArata
yogI balam avApnoti tad bhavAn vaktum arhati
bhISma uvAca
kaNAnAM bhakSaNe yuktaH piNyAkasya ca bhakSaNe
snehAnAM varjane yukto yogI balam avApnuyAt
bhuJjAno yAvakaM rUkSaM dIrghakAlam ariMdama
ekArAmo vizuddhAtmA yogI balam avApnuyAt
pakSAn mAsAn RtUMz citrAn saMcaraMz ca guhAs tathA
apaH pItvA payomizrA yogI balam avApnuyAt
akhaNDam api vA mAsaM satataM manujezvara
upoSya samyak zuddhAtmA yogI balam avApnuyAt
kAmaM jitvA tathA krodhaM zItoSNe varSam eva ca

12289047c
12289048a
12289048c
12289049a
12289049c
12289050a
12289050c
12289051a
12289051c
12289052a
12289052c
12289053a
12289053c
12289054a
12289054c
12289055a
12289055c
12289056a
12289056c
12289057a
12289057c
12289058a
12289058c
12289059a
12289059c
m
12289060a
12289060c
ca
12289061a
12289061c
12289062a
12289062c
12290001
12290001a
12290001c
12290002a
12290002c
12290003
12290003a
12290003c
12290004a
12290004c
12290005a
12290005c
12290006a
12290006c
12290007a
12290007c
12290008a
12290008c
12290009a
12290009c
12290010a
12290010c
12290011a
12290011c
12290012a
12290012c
12290013a

bhayaM nidrAM tathA zvAsaM pauruSaM viSayAMs tathA


aratiM durjayAM caiva ghorAM tRSNAM ca pArthiva
sparzAn sarvAMs tathA tandrIM durjayAM nRpasattama
dIpayanti mahAtmAnaH sUkSmam AtmAnam AtmanA
vItarAgA mahAprAjJA dhyAnAdhyayanasaMpadA
durgas tv eSa mataH panthA brAhmaNAnAM vipazcitAm
na kaz cid vrajati hy asmin kSemeNa bharatarSabha
yathA kaz cid vanaM ghoraM bahusarpasarIsRpam
zvabhravat toyahInaM ca durgamaM bahukaNTakam
abhaktam aTavIprAyaM dAvadagdhamahIruham
panthAnaM taskarAkIrNaM kSemeNAbhipated yuvA
yogamArgaM tathAsAdya yaH kaz cid bhajate dvijaH
kSemeNoparamen mArgAd bahudoSo hi sa smRtaH
sustheyaM kSuradhArAsu nizitAsu mahIpate
dhAraNAsu tu yogasya duHstheyam akRtAtmabhiH
vipannA dhAraNAs tAta nayanti nazubhAM gatim
netRhInA yathA nAvaH puruSAn arNave nRpa
yas tu tiSThati kaunteya dhAraNAsu yathAvidhi
maraNaM janma duHkhaM ca sukhaM ca sa vimuJcati
nAnAzAstreSu niSpannaM yogeSv idam udAhRtam
paraM yogaM tu yat kRtsnaM nizcitaM tad dvijAtiSu
paraM hi tad brahma mahan mahAtman; brahmANam IzaM varadaM ca viSNum
bhavaM ca dharmaM ca SaDAnanaM ca; SaD brahmaputrAMz ca mahAnubhAvAn
tamaz ca kaSTaM sumahad rajaz ca; sattvaM ca zuddhaM prakRtiM parAM ca
siddhiM ca devIM varuNasya patnIM; tejaz ca kRtsnaM sumahac ca dhairya
tArAdhipaM vai vimalaM satAraM; vizvAMz ca devAn uragAn pitqMz ca
zailAMz ca kRtsnAn udadhIMz ca ghorAn; nadIz ca sarvAH savanAn ghanAMz
nAgAn nagAn yakSagaNAn dizaz ca; gandharvasaMghAn puruSAn striyaz ca
parasparaM prApya mahAn mahAtmA; vizeta yogI nacirAd vimuktaH
kathA ca yeyaM nRpate prasaktA; deve mahAvIryamatau zubheyam
yogAn sa sarvAn abhibhUya martyAn; nArAyaNAtmA kurute mahAtmA
yudhiSThira uvAca
samyak tvayAyaM nRpate varNitaH ziSTasaMmataH
yogamArgo yathAnyAyaM ziSyAyeha hitaiSiNA
sAMkhye tv idAnIM kArtsnyena vidhiM prabrUhi pRcchate
triSu lokeSu yaj jJAnaM sarvaM tad viditaM hi te
bhISma uvAca
zRNu me tvam idaM zuddhaM sAMkhyAnAM viditAtmanAm
vihitaM yatibhir buddhaiH kapilAdibhir IzvaraiH
yasmin na vibhramAH ke cid dRzyante manujarSabha
guNAz ca yasmin bahavo doSahAniz ca kevalA
jJAnena parisaMkhyAya sadoSAn viSayAn nRpa
mAnuSAn durjayAn kRtsnAn paizAcAn viSayAMs tathA
rAkSasAn viSayAJ jJAtvA yakSANAM viSayAMs tathA
viSayAn auragAJ jJAtvA gAndharvaviSayAMs tathA
pitqNAM viSayAJ jJAtvA tiryakSu caratAM nRpa
suparNaviSayAJ jJAtvA marutAM viSayAMs tathA
rAjarSiviSayAJ jJAtvA brahmarSiviSayAMs tathA
AsurAn viSayAJ jJAtvA vaizvadevAMs tathaiva ca
devarSiviSayAJ jJAtvA yogAnAm api cezvarAn
viSayAMz ca prajezAnAM brahmaNo viSayAMs tathA
AyuSaz ca paraM kAlaM loke vijJAya tattvataH
sukhasya ca paraM tattvaM vijJAya vadatAM vara
prApte kAle ca yad duHkhaM patatAM viSayaiSiNAm
tiryak ca patatAM duHkhaM patatAM narake ca yat
svargasya ca guNAn kRtsnAn doSAn sarvAMz ca bhArata
vedavAde ca ye doSA guNA ye cApi vaidikAH
jJAnayoge ca ye doSA guNA yoge ca ye nRpa

12290013c
12290014a
12290014c
12290015a
12290015c
12290016a
12290016c
12290017a
12290017c
12290018a
12290018c
12290019a
12290019c
12290020a
12290020c
12290021a
12290021c
12290022a
12290022c
12290023a
12290023c
12290024a
12290024c
12290025a
12290025c
12290026a
12290026c
12290027a
12290027c
12290028a
12290028c
12290029a
12290029c
12290030a
12290030c
12290031a
12290031c
12290032a
12290032c
12290033a
12290033c
12290034a
12290034c
12290035a
12290035c
12290036a
12290036c
12290037a
12290037c
12290038a
12290038c
12290039a
12290039c
12290040a
12290040c
12290041a
12290041c
12290042a
12290042c
12290042e

sAMkhyajJAne ca ye doSAs tathaiva ca guNA nRpa


sattvaM dazaguNaM jJAtvA rajo navaguNaM tathA
tamaz cASTaguNaM jJAtvA buddhiM saptaguNAM tathA
SaDguNaM ca nabho jJAtvA manaH paJcaguNaM tathA
buddhiM caturguNAM jJAtvA tamaz ca triguNaM mahat
dviguNaM ca rajo jJAtvA sattvam ekaguNaM punaH
mArgaM vijJAya tattvena pralaye prekSaNaM tathA
jJAnavijJAnasaMpannAH kAraNair bhAvitAH zubhaiH
prApnuvanti zubhaM mokSaM sUkSmA iva nabhaH param
rUpeNa dRSTiM saMyuktAM ghrANaM gandhaguNena ca
zabde saktaM tathA zrotraM jihvAM rasaguNeSu ca
tanuM sparze tathA saktAM vAyuM nabhasi cAzritam
mohaM tamasi saMsaktaM lobham artheSu saMzritam
viSNuM krAnte bale zakraM koSThe saktaM tathAnalam
apsu devIM tathA saktAm apas tejasi cAzritAH
tejo vAyau tu saMsaktaM vAyuM nabhasi cAzritam
nabho mahati saMyuktaM mahad buddhau ca saMzritam
buddhiM tamasi saMsaktAM tamo rajasi cAzritam
rajaH sattve tathA saktaM sattvaM saktaM tathAtmani
saktam AtmAnam Ize ca deve nArAyaNe tathA
devaM mokSe ca saMsaktaM mokSaM saktaM tu na kva cit
jJAtvA sattvayutaM dehaM vRtaM SoDazabhir guNaiH
svabhAvaM cetanAM caiva jJAtvA vai deham Azrite
madhyastham ekam AtmAnaM pApaM yasmin na vidyate
dvitIyaM karma vijJAya nRpate viSayaiSiNAm
indriyANIndriyArthAMz ca sarvAn Atmani saMzritAn
prANApAnau samAnaM ca vyAnodAnau ca tattvataH
avAk caivAnilaM jJAtvA pravahaM cAnilaM punaH
sapta vAtAMs tathA zeSAn saptadhA vidhivat punaH
prajApatIn RSIMz caiva mArgAMz ca subahUn varAn
saptarSIMz ca bahUJ jJAtvA rAjarSIMz ca paraMtapa
surarSIn mahataz cAnyAn maharSIn sUryasaMnibhAn
aizvaryAc cyAvitAJ jJAtvA kAlena mahatA nRpa
mahatAM bhUtasaMghAnAM zrutvA nAzaM ca pArthiva
gatiM cApy azubhAM jJAtvA nRpate pApakarmaNAm
vaitaraNyAM ca yad duHkhaM patitAnAM yamakSaye
yonISu ca vicitrAsu saMsArAn azubhAMs tathA
jaThare cAzubhe vAsaM zoNitodakabhAjane
zleSmamUtrapurISe ca tIvragandhasamanvite
zukrazoNitasaMghAte majjAsnAyuparigrahe
sirAzatasamAkIrNe navadvAre pure 'zucau
vijJAyAhitam AtmAnaM yogAMz ca vividhAn nRpa
tAmasAnAM ca jantUnAM ramaNIyAvRtAtmanAm
sAttvikAnAM ca jantUnAM kutsitaM bharatarSabha
garhitaM mahatAm arthe sAMkhyAnAM viditAtmanAm
upaplavAMs tathA ghorAJ zazinas tejasas tathA
tArANAM patanaM dRSTvA nakSatrANAM ca paryayam
dvaMdvAnAM viprayogaM ca vijJAya kRpaNaM nRpa
anyonyabhakSaNaM dRSTvA bhUtAnAm api cAzubham
bAlye mohaM ca vijJAya kSayaM dehasya cAzubham
rAge mohe ca saMprApte kva cit sattvaM samAzritam
sahasreSu naraH kaz cin mokSabuddhiM samAzritaH
durlabhatvaM ca mokSasya vijJAya zrutipUrvakam
bahumAnam alabdheSu labdhe madhyasthatAM punaH
viSayANAM ca daurAtmyaM vijJAya nRpate punaH
gatAsUnAM ca kaunteya dehAn dRSTvA tathAzubhAn
vAsaM kuleSu jantUnAM duHkhaM vijJAya bhArata
brahmaghnAnAM gatiM jJAtvA patitAnAM sudAruNAm
surApAne ca saktAnAM brAhmaNAnAM durAtmanAm
gurudAraprasaktAnAM gatiM vijJAya cAzubhAm

12290043a
12290043c
12290044a
12290044c
12290045a
12290045c
12290046a
12290046c
12290047a
12290047c
12290048a
12290048c
12290049a
12290049c
12290050a
12290050c
12290051a
12290051c
12290052
12290052a
12290052c
12290053
12290053a
12290053c
12290054a
12290054c
12290055a
12290055c
12290055e
12290056a
12290056c
12290057a
12290057c
12290058a
12290058c
12290058e
12290059a
12290059c
12290060a
12290060c
12290060e
12290061a
12290061c
12290062a
12290062c
12290063a
12290063c
12290064a
12290064c
12290065a
12290065c
12290066a
12290066c
12290067a
12290067c
12290068a
12290068c
12290069a
12290069c
12290070a

jananISu ca vartante ye na samyag yudhiSThira


sadevakeSu lokeSu ye na vartanti mAnavAH
tena jJAnena vijJAya gatiM cAzubhakarmaNAm
tiryagyonigatAnAM ca vijJAya gatayaH pRthak
vedavAdAMs tathA citrAn RtUnAM paryayAMs tathA
kSayaM saMvatsarANAM ca mAsAnAM prakSayaM tathA
pakSakSayaM tathA dRSTvA divasAnAM ca saMkSayam
kSayaM vRddhiM ca candrasya dRSTvA pratyakSatas tathA
vRddhiM dRSTvA samudrANAM kSayaM teSAM tathA punaH
kSayaM dhanAnAM ca tathA punar vRddhiM tathaiva ca
saMyogAnAM kSayaM dRSTvA yugAnAM ca vizeSataH
kSayaM ca dRSTvA zailAnAM kSayaM ca saritAM tathA
varNAnAM ca kSayaM dRSTvA kSayAntaM ca punaH punaH
jarAmRtyuM tathA janma dRSTvA duHkhAni caiva ha
dehadoSAMs tathA jJAtvA teSAM duHkhaM ca tattvataH
dehaviklavatAM caiva samyag vijJAya bhArata
AtmadoSAMz ca vijJAya sarvAn Atmani saMzritAn
svadehAd utthitAn gandhAMs tathA vijJAya cAzubhAn
yudhiSThira uvAca
kAn svagAtrodbhavAn doSAn pazyasy amitavikrama
etan me saMzayaM kRtsnaM vaktum arhasi tattvataH
bhISma uvAca
paJca doSAn prabho dehe pravadanti manISiNaH
mArgajJAH kApilAH sAMkhyAH zRNu tAn arisUdana
kAmakrodhau bhayaM nidrA paJcamaH zvAsa ucyate
ete doSAH zarIreSu dRzyante sarvadehinAm
chindanti kSamayA krodhaM kAmaM saMkalpavarjanAt
sattvasaMzIlanAn nidrAm apramAdAd bhayaM tathA
chindanti paJcamaM zvAsaM laghvAhAratayA nRpa
guNAn guNazatair jJAtvA doSAn doSazatair api
hetUn hetuzataiz citraiz citrAn vijJAya tattvataH
apAM phenopamaM lokaM viSNor mAyAzatair vRtam
cittabhittipratIkAzaM nalasAram anarthakam
tamaH zvabhranibhaM dRSTvA varSabudbudasaMnibham
nAzaprAyaM sukhAd dhInaM nAzottaram abhAvagam
rajas tamasi saMmagnaM paGke dvipam ivAvazam
sAMkhyA rAjan mahAprAjJAs tyaktvA dehaM prajAkRtam
jJAnajJeyena sAMkhyena vyApinA mahatA nRpa
rAjasAn azubhAn gandhAMs tAmasAMz ca tathAvidhAn
puNyAMz ca sAttvikAn gandhAn sparzajAn dehasaMzritAn
chittvAzu jJAnazastreNa tapodaNDena bhArata
tato duHkhodakaM ghoraM cintAzokamahAhradam
vyAdhimRtyumahAgrAhaM mahAbhayamahoragam
tamaHkUrmaM rajomInaM prajJayA saMtaranty uta
snehapaGkaM jarAdurgaM sparzadvIpam ariMdama
karmAgAdhaM satyatIraM sthitavratam idaM nRpa
hiMsAzIghramahAvegaM nAnArasamahAkaram
nAnAprItimahAratnaM duHkhajvarasamIraNam
zokatRSNAmahAvartaM tIkSNavyAdhimahAgajam
asthisaMghAtasaMghATaM zleSmaphenam ariMdama
dAnamuktAkaraM bhImaM zoNitahradavidrumam
hasitotkruSTanirghoSaM nAnAjJAnasudustaram
rodanAzrumalakSAraM saGgatyAgaparAyaNam
punar AjanmalokaughaM putrabAndhavapattanam
ahiMsAsatyamaryAdaM prANatyAgamahormiNam
vedAntagamanadvIpaM sarvabhUtadayodadhim
mokSaduSprApaviSayaM vaDavAmukhasAgaram
taranti munayaH siddhA jJAnayogena bhArata
tIrtvA ca dustaraM janma vizanti vimalaM nabhaH
tatas tAn sukRtIn sAMkhyAn sUryo vahati razmibhiH

12290070c
12290071a
12290071c
12290072a
12290072c
12290072e
12290073a
12290073c
12290074a
12290074c
12290075a
12290075c
12290075e
12290076
12290076a
12290076c
12290077a
12290077c
12290078a
12290078c
12290079a
12290079c
12290080
12290080a
12290080c
12290080e
12290081a
12290081c
12290081e
12290082a
12290082c
12290083a
12290083c
12290084a
12290084c
12290085a
12290085c
12290086a
12290086c
12290087a
12290087c
12290088a
12290088c
12290089a
12290089c
12290090a
12290090c
12290091a
12290091c
12290092a
12290092c
12290093a
12290093c
12290094a
12290094c
12290095a
12290095c
12290096a
12290096c
12290097a

padmatantuvad Avizya pravahan viSayAn nRpa


tatra tAn pravaho vAyuH pratigRhNAti bhArata
vItarAgAn yatIn siddhAn vIryayuktAMs tapodhanAn
sUkSmaH zItaH sugandhI ca sukhasparzaz ca bhArata
saptAnAM marutAM zreSTho lokAn gacchati yaH zubhAn
sa tAn vahati kaunteya nabhasaH paramAM gatim
nabho vahati lokeza rajasaH paramAM gatim
rajo vahati rAjendra sattvasya paramAM gatim
sattvaM vahati zuddhAtman paraM nArAyaNaM prabhum
prabhur vahati zuddhAtmA paramAtmAnam AtmanA
paramAtmAnam AsAdya tadbhUtAyatanAmalAH
amRtatvAya kalpante na nivartanti cAbhibho
paramA sA gatiH pArtha nirdvaMdvAnAM mahAtmanAm
yudhiSThira uvAca
sthAnam uttamam AsAdya bhagavantaM sthiravratAH
AjanmamaraNaM vA te smaranty uta na vAnagha
yad atra tathyaM tan me tvaM yathAvad vaktum arhasi
tvad Rte mAnavaM nAnyaM praSTum arhAmi kaurava
mokSadoSo mahAn eSa prApya siddhiM gatAn RSIn
yadi tatraiva vijJAne vartante yatayaH pare
pravRttilakSaNaM dharmaM pazyAmi paramaM nRpa
magnasya hi pare jJAne kiM nu duHkhataraM bhavet
bhISma uvAca
yathAnyAyaM tvayA tAta praznaH pRSTaH susaMkaTaH
buddhAnAm api saMmohaH prazne 'smin bharatarSabha
atrApi tattvaM paramaM zRNu samyaG mayeritam
buddhiz ca paramA yatra kApilAnAM mahAtmanAm
indriyANy api budhyante svadehaM dehino nRpa
kAraNAny Atmanas tAni sUkSmaH pazyati tais tu saH
AtmanA viprahINAni kASThakuDyasamAni tu
vinazyanti na saMdehaH phenA iva mahArNave
indriyaiH saha suptasya dehinaH zatrutApana
sUkSmaz carati sarvatra nabhasIva samIraNaH
sa pazyati yathAnyAyaM sparzAn spRzati cAbhibho
budhyamAno yathApUrvam akhileneha bhArata
indriyANIha sarvANi sve sve sthAne yathAvidhi
anIzatvAt pralIyante sarpA hataviSA iva
indriyANAM tu sarveSAM svasthAneSv eva sarvazaH
Akramya gatayaH sUkSmAz caraty AtmA na saMzayaH
sattvasya ca guNAn kRtsnAn rajasaz ca guNAn punaH
guNAMz ca tamasaH sarvAn guNAn buddhez ca bhArata
guNAMz ca manasas tadvan nabhasaz ca guNAMs tathA
guNAn vAyoz ca dharmAtmaMs tejasaz ca guNAn punaH
apAM guNAMs tathA pArtha pArthivAMz ca guNAn api
sarvAtmanA guNair vyApya kSetrajJaH sa yudhiSThira
AtmA ca yAti kSetrajJaM karmaNI ca zubhAzubhe
ziSyA iva mahAtmAnam indriyANi ca taM vibho
prakRtiM cApy atikramya gacchaty AtmAnam avyayam
paraM nArAyaNAtmAnaM nirdvaMdvaM prakRteH param
vimuktaH puNyapApebhyaH praviSTas tam anAmayam
paramAtmAnam aguNaM na nivartati bhArata
ziSTaM tv atra manas tAta indriyANi ca bhArata
Agacchanti yathAkAlaM guroH saMdezakAriNaH
zakyaM cAlpena kAlena zAntiM prAptuM guNArthinA
evaM yuktena kaunteya yuktajJAnena mokSiNA
sAMkhyA rAjan mahAprAjJA gacchanti paramAM gatim
jJAnenAnena kaunteya tulyaM jJAnaM na vidyate
atra te saMzayo mA bhUj jJAnaM sAMkhyaM paraM matam
akSaraM dhruvam avyaktaM pUrvaM brahma sanAtanam
anAdimadhyanidhanaM nirdvaMdvaM kartR zAzvatam

12290097c
12290098a
12290098c
12290099a
12290099c
12290100a
12290100c
12290101a
12290101c
12290102a
12290102c
12290103a
12290103c
12290104a
12290104c
12290105a
12290105c
12290106a
12290106c
12290107a
12290107c
12290108a
12290108c
12290109a
12290109c
12290110a
12290110c
12291001
12291001a
12291001c
12291002a
12291002c
12291003a
12291003c
12291004a
12291004c
12291005a
12291005c
12291006a
12291006c
12291007
12291007a
12291007c
12291008a
12291008c
12291009a
12291009c
12291010a
12291010c
12291011a
12291011c
12291012a
12291012c
12291013
12291013a
12291013c
12291014a
12291014c
12291014e
12291015a

kUTasthaM caiva nityaM ca yad vadanti zamAtmakAH


yataH sarvAH pravartante sargapralayavikriyAH
yac ca zaMsanti zAstreSu vadanti paramarSayaH
sarve viprAz ca devAz ca tathAgamavido janAH
brahmaNyaM paramaM devam anantaM parato 'cyutam
prArthayantaz ca taM viprA vadanti guNabuddhayaH
samyag yuktAs tathA yogAH sAMkhyAz cAmitadarzanAH
amUrtes tasya kaunteya sAMkhyaM mUrtir iti zrutiH
abhijJAnAni tasyAhur mataM hi bharatarSabha
dvividhAnIha bhUtAni pRthivyAM pRthivIpate
jaGgamAgamasaMjJAni jaGgamaM tu viziSyate
jJAnaM mahad yad dhi mahatsu rAjan; vedeSu sAMkhyeSu tathaiva yoge
yac cApi dRSTaM vividhaM purANaM; sAMkhyAgataM tan nikhilaM narendra
yac cetihAseSu mahatsu dRSTaM; yac cArthazAstre nRpa ziSTajuSTe
jJAnaM ca loke yad ihAsti kiM cit; sAMkhyAgataM tac ca mahan mahAtman
zamaz ca dRSTaH paramaM balaM ca; jJAnaM ca sUkSmaM ca yathAvad uktam
tapAMsi sUkSmANi sukhAni caiva; sAMkhye yathAvad vihitAni rAjan
viparyaye tasya hi pArtha devAn; gacchanti sAMkhyAH satataM sukhena
tAMz cAnusaMcArya tataH kRtArthAH; patanti vipreSu yateSu bhUyaH
hitvA ca dehaM pravizanti mokSaM; divaukaso dyAm iva pArtha sAMkhyAH
tato 'dhikaM te 'bhiratA mahArhe; sAMkhye dvijAH pArthiva ziSTajuSTe
teSAM na tiryag gamanaM hi dRSTaM; nAvAg gatiH pApakRtAM nivAsaH
na cAbudhAnAm api te dvijAtayo; ye jJAnam etan nRpate 'nuraktAH
sAMkhyaM vizAlaM paramaM purANaM; mahArNavaM vimalam udArakAntam
kRtsnaM ca sAMkhyaM nRpate mahAtmA; nArAyaNo dhArayate 'prameyam
etan mayoktaM naradeva tattvaM; nArAyaNo vizvam idaM purANam
sa sargakAle ca karoti sargaM; saMhArakAle ca tad atti bhUyaH
yudhiSThira uvAca
kiM tad akSaram ity uktaM yasmAn nAvartate punaH
kiM ca tat kSaram ity uktaM yasmAd Avartate punaH
akSarakSarayor vyaktim icchAmy ariniSUdana
upalabdhuM mahAbAho tattvena kurunandana
tvaM hi jJAnanidhir viprair ucyase vedapAragaiH
RSibhiz ca mahAbhAgair yatibhiz ca mahAtmabhiH
zeSam alpaM dinAnAM te dakSiNAyanabhAskare
AvRtte bhagavaty arke gantAsi paramAM gatim
tvayi pratigate zreyaH kutaH zroSyAmahe vayam
kuruvaMzapradIpas tvaM jJAnadravyeNa dIpyase
tad etac chrotum icchAmi tvattaH kurukulodvaha
na tRpyAmIha rAjendra zRNvann amRtam IdRzam
bhISma uvAca
atra te vartayiSye 'ham itihAsaM purAtanam
vasiSThasya ca saMvAdaM karAlajanakasya ca
vasiSThaM zreSTham AsInam RSINAM bhAskaradyutim
papraccha janako rAjA jJAnaM naiHzreyasaM param
param adhyAtmakuzalam adhyAtmagatinizcayam
maitrAvaruNim AsInam abhivAdya kRtAJjaliH
svakSaraM prazritaM vAkyaM madhuraM cApy anulbaNam
papraccharSivaraM rAjA karAlajanakaH purA
bhagavaJ zrotum icchAmi paraM brahma sanAtanam
yasmAn na punarAvRttim Apnuvanti manISiNaH
yac ca tat kSaram ity uktaM yatredaM kSarate jagat
yac cAkSaram iti proktaM zivaM kSemyam anAmayam
vasiSTha uvAca
zrUyatAM pRthivIpAla kSaratIdaM yathA jagat
yan na kSarati pUrveNa yAvat kAlena cApy atha
yugaM dvAdazasAhasraM kalpaM viddhi caturguNam
dazakalpazatAvRttaM tad ahar brAhmam ucyate
rAtriz caitAvatI rAjan yasyAnte pratibudhyate
sRjaty anantakarmANaM mahAntaM bhUtam agrajam

12291015c
12291015e
12291016a
12291016c
12291017a
12291017c
12291018a
12291018c
12291019a
12291019c
12291020a
12291020c
12291021a
12291021c
12291022a
12291022c
12291023a
12291023c
12291024a
12291024c
12291025a
12291025c
12291026a
12291026c
12291027a
12291027c
12291028a
12291028c
12291029a
12291029c
12291030a
12291030c
12291031a
12291031c
12291032a
12291032c
12291033a
12291033c
12291034a
12291034c
12291035a
12291035c
12291036a
12291036c
12291037a
12291037c
12291038a
12291038c
12291039a
12291039c
12291040a
12291040c
12291041a
12291041c
12291042a
12291042c
12291043a
12291043c
12291044a
12291044c

mUrtimantam amUrtAtmA vizvaM zaMbhuH svayaMbhuvaH


aNimA laghimA prAptir IzAnaM jyotir avyayam
sarvataHpANipAdAntaM sarvatokSiziromukham
sarvataHzrutimal loke sarvam AvRtya tiSThati
hiraNyagarbho bhagavAn eSa buddhir iti smRtaH
mahAn iti ca yogeSu viriJca iti cApy uta
sAMkhye ca paThyate zAstre nAmabhir bahudhAtmakaH
vicitrarUpo vizvAtmA ekAkSara iti smRtaH
vRtaM naikAtmakaM yena kRtsnaM trailokyam AtmanA
tathaiva bahurUpatvAd vizvarUpa iti smRtaH
eSa vai vikriyApannaH sRjaty AtmAnam AtmanA
ahaMkAraM mahAtejAH prajApatim ahaMkRtam
avyaktAd vyaktam utpannaM vidyAsargaM vadanti tam
mahAntaM cApy ahaMkAram avidyAsargam eva ca
avidhiz ca vidhiz caiva samutpannau tathaikataH
vidyAvidyeti vikhyAte zrutizAstrArthacintakaiH
bhUtasargam ahaMkArAt tRtIyaM viddhi pArthiva
ahaMkAreSu bhUteSu caturthaM viddhi vaikRtam
vAyur jyotir athAkAzam Apo 'tha pRthivI tathA
zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhas tathaiva ca
evaM yugapad utpannaM dazavargam asaMzayam
paJcamaM viddhi rAjendra bhautikaM sargam arthavat
zrotraM tvak cakSuSI jihvA ghrANam eva ca paJcamam
vAk ca hastau ca pAdau ca pAyur meDhraM tathaiva ca
buddhIndriyANi caitAni tathA karmendriyANi ca
saMbhUtAnIha yugapan manasA saha pArthiva
eSA tattvacaturviMzA sarvAkRtiSu vartate
yAM jJAtvA nAbhizocanti brAhmaNAs tattvadarzinaH
etad dehaM samAkhyAtaM trailokye sarvadehiSu
veditavyaM narazreSTha sadevanaradAnave
sayakSabhUtagandharve sakiMnaramahorage
sacAraNapizAce vai sadevarSinizAcare
sadaMzakITamazake sapUtikRmimUSake
zuni zvapAke vaiNeye sacaNDAle sapulkase
hastyazvakharazArdUle savRkSe gavi caiva ha
yac ca mUrtimayaM kiM cit sarvatraitan nidarzanam
jale bhuvi tathAkAze nAnyatreti vinizcayaH
sthAnaM dehavatAm asti ity evam anuzuzruma
kRtsnam etAvatas tAta kSarate vyaktasaMjJakam
ahany ahani bhUtAtmA tataH kSara iti smRtaH
etad akSaram ity uktaM kSaratIdaM yathA jagat
jagan mohAtmakaM prAhur avyaktaM vyaktasaMjJakam
mahAMz caivAgrajo nityam etat kSaranidarzanam
kathitaM te mahArAja yasmAn nAvartate punaH
paJcaviMzatimo viSNur nistattvas tattvasaMjJakaH
tattvasaMzrayaNAd etat tattvam Ahur manISiNaH
yad amUrty asRjad vyaktaM tat tanmUrty adhitiSThati
caturviMzatimo vyakto hy amUrtaH paJcaviMzakaH
sa eva hRdi sarvAsu mUrtiSv AtiSThate ''tmavAn
cetayaMz cetano nityaH sarvamUrtir amUrtimAn
sargapralayadharmiNyA asargapralayAtmakaH
gocare vartate nityaM nirguNo guNasaMjJakaH
evam eSa mahAn AtmA sargapralayakovidaH
vikurvANaH prakRtimAn abhimanyaty abuddhimAn
tamaHsattvarajoyuktas tAsu tAsv iha yoniSu
lIyate 'pratibuddhatvAd abuddhajanasevanAt
sahavAso nivAsAtmA nAnyo 'ham iti manyate
yo 'haM so 'ham iti hy uktvA guNAn anu nivartate
tamasA tAmasAn bhAvAn vividhAn pratipadyate
rajasA rAjasAMz caiva sAttvikAn sattvasaMzrayAt

12291045a
12291045c
12291046a
12291046c
12291047a
12291047c
12291048a
12291048c
12292001
12292001a
12292001c
12292002a
12292002c
12292003a
12292003c
12292004a
12292004c
12292005a
12292005c
12292006a
12292006c
12292007a
12292007c
12292007e
12292008a
12292008c
12292009a
12292009c
12292010a
12292010c
12292011a
12292011c
12292012a
12292012c
12292013a
12292013c
12292014a
12292014c
12292015a
12292015c
12292016a
12292016c
12292017a
12292017c
12292018a
12292018c
12292019a
12292019c
12292020a
12292020c
12292021a
12292021c
12292022a
12292022c
12292023a
12292023c
12292024a
12292024c
12292024e
12292025a

zuklalohitakRSNAni rUpANy etAni trINi tu


sarvANy etAni rUpANi jAnIhi prAkRtAni vai
tAmasA nirayaM yAnti rAjasA mAnuSAMs tathA
sAttvikA devalokAya gacchanti sukhabhAginaH
niSkaivalyena pApena tiryagyonim avApnuyAt
puNyapApena mAnuSyaM puNyenaikena devatAH
evam avyaktaviSayaM kSaram Ahur manISiNaH
paJcaviMzatimo yo 'yaM jJAnAd eva pravartate
vasiSTha uvAca
evam apratibuddhatvAd abuddham anuvartate
dehAd dehasahasrANi tathA samabhipadyate
tiryagyonisahasreSu kadA cid devatAsv api
upapadyati saMyogAd guNaiH saha guNakSayAt
mAnuSatvAd divaM yAti divo mAnuSyam eva ca
mAnuSyAn nirayasthAnam AnantyaM pratipadyate
kozakAro yathAtmAnaM kITaH samanurundhati
sUtratantuguNair nityaM tathAyam aguNo guNaiH
dvaMdvam eti ca nirdvaMdvas tAsu tAsv iha yoniSu
zIrSaroge 'kSiroge ca dantazUle galagrahe
jalodare 'rzasAM roge jvaragaNDaviSUcike
zvitre kuSThe 'gnidAhe ca sidhmApasmArayor api
yAni cAnyAni dvaMdvAni prAkRtAni zarIriSu
utpadyante vicitrANi tAny eSo 'py abhimanyate
abhimanyaty abhImAnAt tathaiva sukRtAny api
ekavAsAz ca durvAsAH zAyI nityam adhas tathA
maNDUkazAyI ca tathA vIrAsanagatas tathA
cIradhAraNam AkAze zayanaM sthAnam eva ca
iSTakAprastare caiva kaNTakaprastare tathA
bhasmaprastarazAyI ca bhUmizayyAnulepanaH
vIrasthAnAmbupaGke ca zayanaM phalakeSu ca
vividhAsu ca zayyAsu phalagRddhyAnvito 'phalaH
muJjamekhalanagnatvaM kSaumakRSNAjinAni ca
zANIvAlaparIdhAno vyAghracarmaparicchadaH
siMhacarmaparIdhAnaH paTTavAsAs tathaiva ca
kITakAvasanaz caiva cIravAsAs tathaiva ca
vastrANi cAnyAni bahUny abhimanyaty abuddhimAn
bhojanAni vicitrANi ratnAni vividhAni ca
ekavastrAntarAzitvam ekakAlikabhojanam
caturthASTamakAlaz ca SaSThakAlika eva ca
SaDrAtrabhojanaz caiva tathaivASTAhabhojanaH
saptarAtradazAhAro dvAdazAhAra eva ca
mAsopavAsI mUlAzI phalAhAras tathaiva ca
vAyubhakSo 'mbupiNyAkagomayAdana eva ca
gomUtrabhojanaz caiva zAkapuSpAda eva ca
zaivAlabhojanaz caiva tathAcAmena vartayan
vartayaJ zIrNaparNaiz ca prakIrNaphalabhojanaH
vividhAni ca kRcchrANi sevate sukhakAGkSayA
cAndrAyaNAni vidhival liGgAni vividhAni ca
cAturAzramyapanthAnam Azrayaty AzramAn api
upAsInaz ca pASaNDAn guhAH zailAMs tathaiva ca
viviktAz ca zilAchAyAs tathA prasravaNAni ca
vividhAni ca japyAni vividhAni vratAni ca
niyamAn suvicitrAMz ca vividhAni tapAMsi ca
yajJAMz ca vividhAkArAn vidhIMz ca vividhAMs tathA
vaNikpathaM dvijakSatraM vaizyazUdraM tathaiva ca
dAnaM ca vividhAkAraM dInAndhakRpaNeSv api
abhimanyaty asaMbodhAt tathaiva trividhAn guNAn
sattvaM rajas tamaz caiva dharmArthau kAma eva ca
prakRtyAtmAnam evAtmA evaM pravibhajaty uta
svadhAkAravaSaTkArau svAhAkAranamaskriyAH

12292025c
12292025e
12292026a
12292026c
12292027a
12292027c
12292028a
12292028c
12292029a
12292029c
12292030a
12292030c
12292031a
12292031c
12292032a
12292032c
12292033a
12292033c
12292034a
12292034c
12292035a
12292035c
12292036a
12292036c
12292036e
12292037a
12292037c
12292038a
12292038c
12292039a
12292039c
12292040a
12292040c
12292041a
12292041c
12292042a
12292042c
12292043a
12292043c
12292044a
12292044c
12292044e
12292045a
12292045c
12292046a
12292046c
12292047a
12292047c
12292048a
12292048c
12293001
12293001a
12293001c
12293002a
12293002c
12293003a
12293003c
12293004a
12293004c
12293005a

yAjanAdhyApanaM dAnaM tathaivAhuH pratigraham


yajanAdhyayane caiva yac cAnyad api kiM cana
janmamRtyuvivAde ca tathA vizasane 'pi ca
zubhAzubhamayaM sarvam etad AhuH kriyApatham
prakRtiH kurute devI mahApralayam eva ca
divasAnte guNAn etAn abhyetyaiko 'vatiSThati
razmijAlam ivAdityas tatkAlena niyacchati
evam eSo 'sakRt sarvaM krIDArtham abhimanyate
AtmarUpaguNAn etAn vividhAn hRdayapriyAn
evam eva vikurvANaH sargapralayakarmaNI
kriyAkriyA pathe raktas triguNas triguNAtigaH
kriyAkriyApathopetas tathA tad iti manyate
evaM dvaMdvAny athaitAni vartante mama nityazaH
mamaivaitAni jAyante bAdhante tAni mAm iti
nistartavyAny athaitAni sarvANIti narAdhipa
manyate 'yaM hy abuddhitvAt tathaiva sukRtAny api
bhoktavyAni mayaitAni devalokagatena vai
ihaiva cainaM bhokSyAmi zubhAzubhaphalodayam
sukham eva ca kartavyaM sakRt kRtvA sukhaM mama
yAvadantaM ca me saukhyaM jAtyAM jAtyAM bhaviSyati
bhaviSyati ca me duHkhaM kRtenehApy anantakam
mahad duHkhaM hi mAnuSyaM niraye cApi majjanam
nirayAc cApi mAnuSyaM kAlenaiSyAmy ahaM punaH
manuSyatvAc ca devatvaM devatvAt pauruSaM punaH
manuSyatvAc ca nirayaM paryAyeNopagacchati
ya evaM vetti vai nityaM nirAtmAtmaguNair vRtaH
tena devamanuSyeSu niraye copapadyate
mamatvenAvRto nityaM tatraiva parivartate
sargakoTisahasrANi maraNAntAsu mUrtiSu
ya evaM kurute karma zubhAzubhaphalAtmakam
sa eva phalam aznAti triSu lokeSu mUrtimAn
prakRtiH kurute karma zubhAzubhaphalAtmakam
prakRtiz ca tad aznAti triSu lokeSu kAmagA
tiryagyonau manuSyatve devaloke tathaiva ca
trINi sthAnAni caitAni jAnIyAt prAkRtAni ha
aliGgAM prakRtiM tv Ahur liGgair anumimImahe
tathaiva pauruSaM liGgam anumAnAd dhi pazyati
sa liGgAntaram AsAdya prAkRtaM liGgam avraNam
vraNadvArANy adhiSThAya karmANy Atmani manyate
zrotrAdIni tu sarvANi paJca karmendriyANi ca
vAgAdIni pravartante guNeSv eva guNaiH saha
aham etAni vai kurvan mamaitAnIndriyANi ca
nirindriyo 'bhimanyeta vraNavAn asmi nirvraNaH
aliGgo liGgam AtmAnam akAlaH kAlam AtmanaH
asattvaM sattvam AtmAnam atattvaM tattvam AtmanaH
amRtyur mRtyum AtmAnam acaraz caram AtmanaH
akSetraH kSetram AtmAnam asargaH sargam AtmanaH
atapAs tapa AtmAnam agatir gatim AtmanaH
abhavo bhavam AtmAnam abhayo bhayam AtmanaH
akSaraH kSaram AtmAnam abuddhis tv abhimanyate
vasiSTha uvAca
evam apratibuddhatvAd abuddhajanasevanAt
sargakoTisahasrANi patanAntAni gacchati
dhAmnA dhAmasahasrANi maraNAntAni gacchati
tiryagyonau manuSyatve devaloke tathaiva ca
candramA iva kozAnAM punas tatra sahasrazaH
lIyate 'pratibuddhatvAd evam eSa hy abuddhimAn
kalAH paJcadazA yonis tad dhAma iti paThyate
nityam etad vijAnIhi somaH SoDazamI kalA
kalAyAM jAyate 'jasraM punaH punar abuddhimAn

12293005c
12293006a
12293006c
12293007a
12293007c
12293008a
12293008c
12293009a
12293009c
12293010a
12293010c
12293011a
12293011c
12293012
12293012a
12293012c
12293013a
12293013c
12293014a
12293014c
12293015a
12293015c
12293016a
12293016c
12293017a
12293017c
12293018a
12293018c
12293019a
12293019c
12293020a
12293020c
12293021a
12293021c
12293022
12293022a
12293022c
12293023a
12293023c
12293024a
12293024c
12293025a
12293025c
12293026a
12293026c
12293027a
12293027c
12293028a
12293028c
12293029a
12293029c
12293030a
12293030c
12293031a
12293031c
12293032a
12293032c
12293033a
12293033c
12293034a

dhAma tasyopayuJjanti bhUya eva tu jAyate


SoDazI tu kalA sUkSmA sa soma upadhAryatAm
na tUpayujyate devair devAn upayunakti sA
evaM tAM kSapayitvA hi jAyate nRpasattama
sA hy asya prakRtir dRSTA tatkSayAn mokSa ucyate
tad evaM SoDazakalaM deham avyaktasaMjJakam
mamAyam iti manvAnas tatraiva parivartate
paJcaviMzas tathaivAtmA tasyaivA pratibodhanAt
vimalasya vizuddhasya zuddhAnilaniSevaNAt
azuddha eva zuddhAtmA tAdRg bhavati pArthiva
abuddhasevanAc cApi buddho 'py abudhatAM vrajet
tathaivApratibuddho 'pi jJeyo nRpatisattama
prakRtes triguNAyAs tu sevanAt prAkRto bhavet
karAlajanaka uvAca
akSarakSarayor eSa dvayoH saMbandha iSyate
strIpuMsor vApi bhagavan saMbandhas tadvad ucyate
Rte na puruSeNeha strI garbhaM dhArayaty uta
Rte striyaM na puruSo rUpaM nirvartayet tathA
anyonyasyAbhisaMbandhAd anyonyaguNasaMzrayAt
rUpaM nirvartayaty etad evaM sarvAsu yoniSu
ratyartham abhisaMrodhAd anyonyaguNasaMzrayAt
Rtau nirvartate rUpaM tad vakSyAmi nidarzanam
ye guNAH puruSasyeha ye ca mAtRguNAs tathA
asthi snAyu ca majjA ca jAnImaH pitRto dvija
tvaG mAMsaM zoNitaM caiva mAtRjAny api zuzruma
evam etad dvijazreSTha vedazAstreSu paThyate
pramANaM yac ca vedoktaM zAstroktaM yac ca paThyate
vedazAstrapramANaM ca pramANaM tat sanAtanam
evam evAbhisaMbaddhau nityaM prakRtipUruSau
pazyAmi bhagavaMs tasmAn mokSadharmo na vidyate
atha vAnantarakRtaM kiM cid eva nidarzanam
tan mamAcakSva tattvena pratyakSo hy asi sarvathA
mokSakAmA vayaM cApi kAGkSAmo yad anAmayam
adeham ajaraM divyam atIndriyam anIzvaram
vasiSTha uvAca
yad etad uktaM bhavatA vedazAstranidarzanam
evam etad yathA caitan na gRhNAti tathA bhavAn
dhAryate hi tvayA grantha ubhayor vedazAstrayoH
na tu granthasya tattvajJo yathAvat tvaM narezvara
yo hi vede ca zAstre ca granthadhAraNatatparaH
na ca granthArthatattvajJas tasya tad dhAraNaM vRthA
bhAraM sa vahate tasya granthasyArthaM na vetti yaH
yas tu granthArthatattvajJo nAsya granthAgamo vRthA
granthasyArthaM ca pRSTaH saMs tAdRzo vaktum arhati
yathA tattvAbhigamanAd arthaM tasya sa vindati
yas tu saMsatsu kathayed granthArthaM sthUlabuddhimAn
sa kathaM mandavijJAno granthaM vakSyati nirNayAt
nirNayaM cApi chidrAtmA na taM vakSyati tattvataH
sopahAsAtmatAm eti yasmAc caivAtmavAn api
tasmAt tvaM zRNu rAjendra yathaitad anudRzyate
yAthAtathyena sAMkhyeSu yogeSu ca mahAtmasu
yad eva yogAH pazyanti sAMkhyais tad anugamyate
ekaM sAMkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa buddhimAn
tvaG mAMsaM rudhiraM medaH pittaM majjAsthi snAyu ca
etad aindriyakaM tAta yad bhavAn idam Aha vai
dravyAd dravyasya niSpattir indriyAd indriyaM tathA
dehAd deham avApnoti bIjAd bIjaM tathaiva ca
nirindriyasyAbIjasya nirdravyasyAsya dehinaH
kathaM guNA bhaviSyanti nirguNatvAn mahAtmanaH
guNA guNeSu jAyante tatraiva nivizanti ca

12293034c
12293035a
12293035c
12293036a
12293036c
12293037a
12293037c
12293038a
12293038c
12293039a
12293039c
12293040a
12293040c
12293041a
12293041c
12293042a
12293042c
12293043a
12293043c
12293044a
12293044c
12293045a
12293045c
12293046a
12293046c
12293047a
12293047c
12293048a
12293048c
12293049a
12293049c
12293050a
12293050c
12294001
12294001a
12294001c
12294002a
12294002c
12294003a
12294003c
12294004a
12294004c
12294005a
12294005c
12294006
12294006a
12294006c
12294007a
12294007c
12294008a
12294008c
12294009a
12294009c
12294010a
12294010c
12294011a
12294011c
12294012a
12294012c
12294013a

evaM guNAH prakRtito jAyante ca na santi ca


tvaG mAMsaM rudhiraM medaH pittaM majjAsthi snAyu ca
aSTau tAny atha zukreNa jAnIhi prAkRtAni vai
pumAMz caivApumAMz caiva trailiGgyaM prAkRtaM smRtam
naiva pumAn pumAMz caiva sa liGgIty abhidhIyate
aliGgA prakRtir liGgair upalabhyati sAtmajaiH
yathA puSpaphalair nityam Rtavo mUrtayas tathA
evam apy anumAnena hy aliGgam upalabhyate
paJcaviMzatimas tAta liGgeSv aniyatAtmakaH
anAdinidhano 'nantaH sarvadarzI nirAmayaH
kevalaM tv abhimAnitvAd guNeSv aguNa ucyate
guNA guNavataH santi nirguNasya kuto guNAH
tasmAd evaM vijAnanti ye janA guNadarzinaH
yadA tv eSa guNAn sarvAn prAkRtAn abhimanyate
tadA sa guNavAn eva parameNAnupazyati
yat tad buddheH paraM prAhuH sAMkhyA yogAz ca sarvazaH
budhyamAnaM mahAprAjJam abuddhaparivarjanAt
aprabuddham athAvyaktaM saguNaM prAhur Izvaram
nirguNaM cezvaraM nityam adhiSThAtAram eva ca
prakRtez ca guNAnAM ca paJcaviMzatikaM budhAH
sAMkhyayoge ca kuzalA budhyante paramaiSiNaH
yadA prabuddhAs tv avyaktam avasthAjanmabhIravaH
budhyamAnaM prabudhyanti gamayanti samaM tadA
etan nidarzanaM samyag asamyag anudarzanam
budhyamAnAprabuddhAbhyAM pRthak pRthag ariMdama
paraspareNaitad uktaM kSarAkSaranidarzanam
ekatvam akSaraM prAhur nAnAtvaM kSaram ucyate
paJcaviMzatiniSTho 'yaM yadAsamyak pravartate
ekatvaM darzanaM cAsya nAnAtvaM cApy adarzanam
tattvanistattvayor etat pRthag eva nidarzanam
paJcaviMzatisargaM tu tattvam Ahur manISiNaH
nistattvaM paJcaviMzasya param Ahur nidarzanam
vargasya vargam AcAraM tattvaM tattvAt sanAtanam
karAlajanaka uvAca
nAnAtvaikatvam ity uktaM tvayaitad RSisattama
pazyAmi cAbhisaMdigdham etayor vai nidarzanam
tathAprabuddhabuddhAbhyAM budhyamAnasya cAnagha
sthUlabuddhyA na pazyAmi tattvam etan na saMzayaH
akSarakSarayor uktaM tvayA yad api kAraNam
tad apy asthirabuddhitvAt pranaSTam iva me 'nagha
tad etac chrotum icchAmi nAnAtvaikatvadarzanam
buddham apratibuddhaM ca budhyamAnaM ca tattvataH
vidyAvidye ca bhagavann akSaraM kSaram eva ca
sAMkhyaM yogaM ca kArtsnyena pRthak caivApRthak ca ha
vasiSTha uvAca
hanta te saMpravakSyAmi yad etad anupRcchasi
yogakRtyaM mahArAja pRthag eva zRNuSva me
yogakRtyaM tu yogAnAM dhyAnam eva paraM balam
tac cApi dvividhaM dhyAnam Ahur vedavido janAH
ekAgratA ca manasaH prANAyAmas tathaiva ca
prANAyAmas tu saguNo nirguNo manasas tathA
mUtrotsarge purISe ca bhojane ca narAdhipa
trikAlaM nAbhiyuJjIta zeSaM yuJjIta tatparaH
indriyANIndriyArthebhyo nivartya manasA muniH
dazadvAdazabhir vApi caturviMzAt paraM tataH
taM codanAbhir matimAn AtmAnaM codayed atha
tiSThantam ajaraM taM tu yat tad uktaM manISibhiH
taiz cAtmA satataM jJeya ity evam anuzuzruma
dravyaM hy ahInamanaso nAnyatheti vinizcayaH
vimuktaH sarvasaGgebhyo laghvAhAro jitendriyaH

12294013c
12294014a
12294014c
12294015a
12294015c
12294016a
12294016c
12294017a
12294017c
12294018a
12294018c
12294019a
12294019c
12294020a
12294020c
12294021a
12294021c
12294022a
12294022c
12294023a
12294023c
12294024a
12294024c
12294025a
12294025c
12294026a
12294026c
12294027a
12294027c
12294028a
12294028c
12294029a
12294029c
12294030a
12294030c
12294031a
12294031c
12294032a
12294032c
12294033a
12294033c
12294033e
12294034a
12294034c
12294034e
12294035a
12294035c
12294036a
12294036c
12294037a
12294037c
12294038a
12294038c
12294039a
12294039c
12294040a
12294040c
12294041a
12294041c
12294042a

pUrvarAtre pare caiva dhArayeta mano ''tmani


sthirIkRtyendriyagrAmaM manasA mithilezvara
mano buddhyA sthiraM kRtvA pASANa iva nizcalaH
sthANuvac cApy akampaH syAd girivac cApi nizcalaH
budhA vidhividhAnajJAs tadA yuktaM pracakSate
na zRNoti na cAghrAti na rasyati na pazyati
na ca sparzaM vijAnAti na saMkalpayate manaH
na cAbhimanyate kiM cin na ca budhyati kASThavat
tadA prakRtim ApannaM yuktam Ahur manISiNaH
nivAte ca yathA dIpyan dIpas tadvat sa dRzyate
niriGgaz cAcalaz cordhvaM na tiryaggatim ApnuyAt
tadA tam anupazyeta yasmin dRSTe tu kathyate
hRdayastho 'ntarAtmeti jJeyo jJas tAta madvidhaiH
vidhUma iva saptArcir Aditya iva razmimAn
vaidyuto 'gnir ivAkAze dRzyate ''tmA tathAtmani
yaM pazyanti mahAtmAno dhRtimanto manISiNaH
brAhmaNA brahmayoniSThA hy ayonim amRtAtmakam
tad evAhur aNubhyo 'Nu tan mahadbhyo mahattaram
tadantaH sarvabhUteSu dhruvaM tiSThan na dRzyate
buddhidravyeNa dRzyeta manodIpena lokakRt
mahatas tamasas tAta pAre tiSThann atAmasaH
sa tamonuda ity uktas tattvajJair vedapAragaiH
vimalo vitamaskaz ca nirliGgo 'liGgasaMjJitaH
yogam etad dhi yogAnAM manye yogasya lakSaNam
evaM pazyaM prapazyanti AtmAnam ajaraM param
yogadarzanam etAvad uktaM te tattvato mayA
sAMkhyajJAnaM pravakSyAmi parisaMkhyAnidarzanam
avyaktam AhuH prakRtiM parAM prakRtivAdinaH
tasmAn mahat samutpannaM dvitIyaM rAjasattama
ahaMkAras tu mahatas tRtIyam iti naH zrutam
paJca bhUtAny ahaMkArAd AhuH sAMkhyAnudarzinaH
etAH prakRtayas tv aSTau vikArAz cApi SoDaza
paJca caiva vizeSA vai tathA paJcendriyANi ca
etAvad eva tattvAnAM sAMkhyam Ahur manISiNaH
sAMkhye vidhividhAnajJA nityaM sAMkhyapathe ratAH
yasmAd yad abhijAyeta tat tatraiva pralIyate
lIyante pratilomAni sRjyante cAntarAtmanA
anulomena jAyante lIyante pratilomataH
guNA guNeSu satataM sAgarasyormayo yathA
sargapralaya etAvAn prakRter nRpasattama
ekatvaM pralaye cAsya bahutvaM ca yadAsRjat
evam eva ca rAjendra vijJeyaM jJeyacintakaiH
adhiSThAtAram avyaktam asyApy etan nidarzanam
ekatvaM ca bahutvaM ca prakRter anu tattvavAn
ekatvaM pralaye cAsya bahutvaM ca pravartanAt
bahudhAtmA prakurvIta prakRtiM prasavAtmikAm
tac ca kSetraM mahAn AtmA paJcaviMzo 'dhitiSThati
adhiSThAteti rAjendra procyate yatisattamaiH
adhiSThAnAd adhiSThAtA kSetrANAm iti naH zrutam
kSetraM jAnAti cAvyaktaM kSetrajJa iti cocyate
avyaktike pure zete puruSaz ceti kathyate
anyad eva ca kSetraM syAd anyaH kSetrajJa ucyate
kSetram avyaktam ity uktaM jJAtA vai paJcaviMzakaH
anyad eva ca jJAnaM syAd anyaj jJeyaM tad ucyate
jJAnam avyaktam ity uktaM jJeyo vai paJcaviMzakaH
avyaktaM kSetram ity uktaM tathA sattvaM tathezvaram
anIzvaram atattvaM ca tattvaM tat paJcaviMzakam
sAMkhyadarzanam etAvat parisaMkhyAnadarzanam
sAMkhyaM prakurute caiva prakRtiM ca pracakSate
tattvAni ca caturviMzat parisaMkhyAya tattvataH

12294042c
12294043a
12294043c
12294044a
12294044c
12294045a
12294045c
12294046a
12294046c
12294047a
12294047c
12294048a
12294048c
12294049a
12294049c
12295001
12295001a
12295001c
12295002a
12295002c
12295003a
12295003c
12295004a
12295004c
12295005a
12295005c
12295006a
12295006c
12295007a
12295007c
12295008a
12295008c
12295009a
12295009c
12295010a
12295010c
12295011a
12295011c
12295012a
12295012c
12295013a
12295013c
12295014a
12295014c
12295015a
12295015c
12295016a
12295016c
12295017a
12295017c
12295018a
12295018c
12295019a
12295019c
12295020a
12295020c
12295021a
12295021c
12295022a
12295022c

sAMkhyAH saha prakRtyA tu nistattvaH paJcaviMzakaH


paJcaviMzo 'prabuddhAtmA budhyamAna iti smRtaH
yadA tu budhyate ''tmAnaM tadA bhavati kevalaH
samyag darzanam etAvad bhASitaM tava tattvataH
evam etad vijAnantaH sAmyatAM pratiyAnty uta
samyaG nidarzanaM nAma pratyakSaM prakRtes tathA
guNatattvAny athaitAni nirguNo 'nyas tathA bhavet
na tv evaM vartamAnAnAm AvRttir vidyate punaH
vidyate 'kSarabhAvatvAd aparasparam avyayam
pazyerann ekamatayo na samyak teSu darzanam
te 'vyaktaM pratipadyante punaH punar ariMdama
sarvam etad vijAnanto na sarvasya prabodhanAt
vyaktIbhUtA bhaviSyanti vyaktasya vazavartinaH
sarvam avyaktam ity uktam asarvaH paJcaviMzakaH
ya enam abhijAnanti na bhayaM teSu vidyate
vasiSTha uvAca
sAMkhyadarzanam etAvad uktaM te nRpasattama
vidyAvidye tv idAnIM me tvaM nibodhAnupUrvazaH
avidyAm Ahur avyaktaM sargapralayadharmi vai
sargapralayanirmuktaM vidyAM vai paJcaviMzakam
parasparam avidyAM vai tan nibodhAnupUrvazaH
yathoktam RSibhis tAta sAMkhyasyAsya nidarzanam
karmendriyANAM sarveSAM vidyA buddhIndriyaM smRtam
buddhIndriyANAM ca tathA vizeSA iti naH zrutam
vizeSANAM manas teSAM vidyAm Ahur manISiNaH
manasaH paJcabhUtAni vidyA ity abhicakSate
ahaMkAras tu bhUtAnAM paJcAnAM nAtra saMzayaH
ahaMkArasya ca tathA buddhir vidyA narezvara
buddheH prakRtir avyaktaM tattvAnAM paramezvaram
vidyA jJeyA narazreSTha vidhiz ca paramaH smRtaH
avyaktasya paraM prAhur vidyAM vai paJcaviMzakam
sarvasya sarvam ity uktaM jJeyaM jJAnasya pArthiva
jJAnam avyaktam ity uktaM jJeyaM vai paJcaviMzakam
tathaiva jJAnam avyaktaM vijJAtA paJcaviMzakaH
vidyAvidyArthatattvena mayoktaM te vizeSataH
akSaraM ca kSaraM caiva yad uktaM tan nibodha me
ubhAv etau kSarAv uktAv ubhAv etau ca nakSarau
kAraNaM tu pravakSyAmi yathA khyAtau tu tattvataH
anAdinidhanAv etAv ubhAv evezvarau matau
tattvasaMjJAv ubhAv etau procyete jJAnacintakaiH
sargapralayadharmitvAd avyaktaM prAhur akSaram
tad etad guNasargAya vikurvANaM punaH punaH
guNAnAM mahadAdInAm utpadyati parasparam
adhiSThAnAt kSetram Ahur etat tat paJcaviMzakam
yadA tu guNajAlaM tad avyaktAtmani saMkSipet
tadA saha guNais tais tu paJcaviMzo vilIyate
guNA guNeSu lIyante tadaikA prakRtir bhavet
kSetrajJo 'pi yadA tAta tatkSetre saMpralIyate
tadAkSaratvaM prakRtir gacchate guNasaMjJitA
nirguNatvaM ca vaideha guNeSu prativartanAt
evam eva ca kSetrajJaH kSetrajJAnaparikSaye
prakRtyA nirguNas tv eSa ity evam anuzuzruma
kSaro bhavaty eSa yadA tadA guNavatIm atha
prakRtiM tv abhijAnAti nirguNatvaM tathAtmanaH
tadA vizuddho bhavati prakRteH parivarjanAt
anyo 'ham anyeyam iti yadA budhyati buddhimAn
tadaiSo 'nyatvatAm eti na ca mizratvam Avrajet
prakRtyA caiva rAjendra namizro 'nyaz ca dRzyate
yadA tu guNajAlaM tat prAkRtaM vijugupsate
pazyate cAparaM pazyaM tadA pazyan na saMjvaret

12295023a
12295023c
12295024a
12295024c
12295025a
12295025c
12295026a
12295026c
12295027a
12295027c
12295028a
12295028c
12295029a
12295029c
12295030a
12295030c
12295031a
12295031c
12295032a
12295032c
12295033a
12295033c
12295034a
12295034c
12295035a
12295035c
12295035e
12295036a
12295036c
12295036e
12295037a
12295037c
12295038a
12295038c
12295038e
12295039a
12295039c
12295039e
12295040a
12295040c
12295041a
12295041c
12295042a
12295042c
12295043a
12295043c
12295044a
12295044c
12295045a
12295045c
12295046a
12295046c
12296001
12296001a
12296001c
12296002a
12296002c
12296003a
12296003c
12296004a

kiM mayA kRtam etAvad yo 'haM kAlam imaM janam


matsyo jAlaM hy avijJAnAd anuvartitavAMs tathA
aham eva hi saMmohAd anyam anyaM janAj janam
matsyo yathodakajJAnAd anuvartitavAn iha
matsyo 'nyatvaM yathAjJAnAd udakAn nAbhimanyate
AtmAnaM tadvad ajJAnAd anyatvaM caiva vedmy aham
mamAstu dhig abuddhasya yo 'haM magnam imaM punaH
anuvartitavAn mohAd anyam anyaM janAj janam
ayam atra bhaved bandhur anena saha mokSaNam
sAmyam ekatvam AyAto yAdRzas tAdRzas tv aham
tulyatAm iha pazyAmi sadRzo 'ham anena vai
ayaM hi vimalo vyaktam aham IdRzakas tathA
yo 'ham ajJAnasaMmohAd ajJayA saMpravRttavAn
sasaGgayAhaM niHsaGgaH sthitaH kAlam imaM tv aham
anayAhaM vazIbhUtaH kAlam etaM na buddhavAn
uccamadhyamanIcAnAM tAm ahaM katham Avase
samAnayAnayA ceha sahavAsam ahaM katham
gacchAmy abuddhabhAvatvAd eSedAnIM sthiro bhave
sahavAsaM na yAsyAmi kAlam etad dhi vaJcanAt
vaJcito 'smy anayA yad dhi nirvikAro vikArayA
na cAyam aparAdho 'syA aparAdho hy ayaM mama
yo 'ham atrAbhavaM saktaH parAGmukham upasthitaH
tato 'smi bahurUpAsu sthito mUrtiSv amUrtimAn
amUrtaz cApi mUrtAtmA mamatvena pradharSitaH
prakRter anayatvena tAsu tAsv iha yoniSu
nirmamasya mamatvena kiM kRtaM tAsu tAsu ca
yonISu vartamAnena naSTasaMjJena cetasA
na mamAtrAnayA kAryam ahaMkArakRtAtmayA
AtmAnaM bahudhA kRtvA yeyaM bhUyo yunakti mAm
idAnIm eSa buddho 'smi nirmamo nirahaMkRtaH
mamatvam anayA nityam ahaMkArakRtAtmakam
apetyAham imAM hitvA saMzrayiSye nirAmayam
anena sAmyaM yAsyAmi nAnayAham acetasA
kSamaM mama sahAnena naikatvam anayA saha
evaM paramasaMbodhAt paJcaviMzo 'nubuddhavAn
akSaratvaM niyaccheta tyaktvA kSaram anAmayam
avyaktaM vyaktadharmANaM saguNaM nirguNaM tathA
nirguNaM prathamaM dRSTvA tAdRg bhavati maithila
akSarakSarayor etad uktaM tava nidarzanam
mayeha jJAnasaMpannaM yathAzrutinidarzanAt
niHsaMdigdhaM ca sUkSmaM ca vibuddhaM vimalaM tathA
pravakSyAmi tu te bhUyas tan nibodha yathAzrutam
sAMkhyayogau mayA proktau zAstradvayanidarzanAt
yad eva zAstraM sAMkhyoktaM yogadarzanam eva tat
prabodhanakaraM jJAnaM sAMkhyAnAm avanIpate
vispaSTaM procyate tatra ziSyANAM hitakAmyayA
bRhac caiva hi tac chAstram ity AhuH kuzalA janAH
asmiMz ca zAstre yogAnAM punar dadhi punaH zaraH
paJcaviMzAt paraM tattvaM na pazyati narAdhipa
sAMkhyAnAM tu paraM tatra yathAvad anuvarNitam
buddham apratibuddhaM ca budhyamAnaM ca tattvataH
budhyamAnaM ca buddhaM ca prAhur yoganidarzanam
vasiSTha uvAca
aprabuddham athAvyaktam imaM guNavidhiM zRNu
guNAn dhArayate hy eSA sRjaty AkSipate tathA
ajasraM tv iha krIDArthaM vikurvantI narAdhipa
AtmAnaM bahudhA kRtvA tAny eva ca vicakSate
etad evaM vikurvANAM budhyamAno na budhyate
avyaktabodhanAc caiva budhyamAnaM vadanty api
na tv eva budhyate 'vyaktaM saguNaM vAtha nirguNam

12296004c
12296005a
12296005c
12296006a
12296006c
12296007a
12296007c
12296008a
12296008c
12296009a
12296009c
12296010a
12296010c
12296011a
12296011c
12296012a
12296012c
12296013a
12296013c
12296014a
12296014c
12296014e
12296015a
12296015c
12296016a
12296016c
12296017a
12296017c
12296018a
12296018c
12296019a
12296019c
12296020a
12296020c
12296020e
12296021a
12296021c
12296021e
12296022a
12296022c
12296023a
12296023c
12296024a
12296024c
12296025a
12296025c
12296026a
12296026c
12296027a
12296027c
12296028a
12296028c
12296029a
12296029c
12296030a
12296030c
12296031a
12296031c
12296032a
12296032c

kadA cit tv eva khalv etad Ahur apratibuddhakam


budhyate yadi vAvyaktam etad vai paJcaviMzakam
budhyamAno bhavaty eSa saGgAtmaka iti zrutiH
anenApratibuddheti vadanty avyaktam acyutam
avyaktabodhanAc caiva budhyamAnaM vadanty uta
paJcaviMzaM mahAtmAnaM na cAsAv api budhyate
SaDviMzaM vimalaM buddham aprameyaM sanAtanam
satataM paJcaviMzaM ca caturviMzaM ca budhyate
dRzyAdRzye hy anugatam ubhAv eva mahAdyutI
avyaktaM na tu tad brahma budhyate tAta kevalam
kevalaM paJcaviMzaM ca caturviMzaM na pazyati
budhyamAno yadAtmAnam anyo 'ham iti manyate
tadA prakRtimAn eSa bhavaty avyaktalocanaH
budhyate ca parAM buddhiM vizuddhAm amalAM yadA
SaDviMzo rAjazArdUla tadA buddhatvam Avrajet
tatas tyajati so 'vyaktaM sargapralayadharmiNam
nirguNaH prakRtiM veda guNayuktAm acetanAm
tataH kevaladharmAsau bhavaty avyaktadarzanAt
kevalena samAgamya vimukto ''tmAnam ApnuyAt
etat tat tattvam ity Ahur nistattvam ajarAmaram
tattvasaMzrayaNAd etat tattvavan na ca mAnada
paJcaviMzatitattvAni pravadanti manISiNaH
na caiSa tattvavAMs tAta nistattvas tv eSa buddhimAn
eSa muJcati tattvaM hi kSipraM buddhasya lakSaNam
SaDviMzo 'ham iti prAjJo gRhyamANo 'jarAmaraH
kevalena balenaiva samatAM yAty asaMzayam
SaDviMzena prabuddhena budhyamAno 'py abuddhimAn
etan nAnAtvam ity uktaM sAMkhyazrutinidarzanAt
cetanena sametasya paJcaviMzatikasya ca
ekatvaM vai bhavaty asya yadA buddhyA na budhyate
budhyamAno 'prabuddhena samatAM yAti maithila
saGgadharmA bhavaty eSa niHsaGgAtmA narAdhipa
niHsaGgAtmAnam AsAdya SaDviMzakam ajaM viduH
vibhus tyajati cAvyaktaM yadA tv etad vibudhyate
caturviMzam agAdhaM ca SaDviMzasya prabodhanAt
eSa hy apratibuddhaz ca budhyamAnaz ca te 'nagha
prokto buddhaz ca tattvena yathAzrutinidarzanAt
nAnAtvaikatvam etAvad draSTavyaM zAstradRSTibhiH
mazakodumbare yadvad anyatvaM tadvad etayoH
matsyo 'mbhasi yathA tadvad anyatvam upalabhyate
evam evAvagantavyaM nAnAtvaikatvam etayoH
etad vimokSa ity uktam avyaktajJAnasaMhitam
paJcaviMzatikasyAsya yo 'yaM deheSu vartate
eSa mokSayitavyeti prAhur avyaktagocarAt
so 'yam evaM vimucyeta nAnyatheti vinizcayaH
pareNa paradharmA ca bhavaty eSa sametya vai
vizuddhadharmA zuddhena buddhena ca sa buddhimAn
vimuktadharmA muktena sametya puruSarSabha
niyogadharmiNA caiva niyogAtmA bhavaty api
vimokSiNA vimokSaz ca sametyeha tathA bhavet
zucikarmA zuciz caiva bhavaty amitadIptimAn
vimalAtmA ca bhavati sametya vimalAtmanA
kevalAtmA tathA caiva kevalena sametya vai
svatantraz ca svatantreNa svatantratvam avApnute
etAvad etat kathitaM mayA te; tathyaM mahArAja yathArthatattvam
amatsaratvaM pratigRhya cArthaM; sanAtanaM brahma vizuddham Adyam
na vedaniSThasya janasya rAjan; pradeyam etat paramaM tvayA bhavet
vivitsamAnAya vibodhakArakaM; prabodhahetoH praNatasya zAsanam
na deyam etac ca tathAnRtAtmane; zaThAya klIbAya na jihmabuddhaye
na paNDitajJAnaparopatApine; deyaM tvayedaM vinibodha yAdRze

12296033a
12296033c
12296034a
12296034c
12296035a
12296035c
12296036a
12296036c
12296037a
12296037c
12296038a
12296038c
12296039a
12296039c
12296040a
12296040c
12296041
12296041a
12296041c
12296042a
12296042c
12296043a
12296043c
12296044a
12296044c
12296045a
12296045c
12296046a
12296046c
12296047a
12296047c
12296048a
12296048c
12296049a
12296049c
12296050a
12296050c
12297001
12297001a
12297001c
12297002a
12297002c
12297003a
12297003c
12297004a
12297004c
12297005a
12297005c
12297006a
12297006c
12297007a
12297007c
12297008a
12297008c
12297009a
12297009c
12297010a
12297010c
12297011a
12297011c

zraddhAnvitAyAtha guNAnvitAya; parApavAdAd viratAya nityam


vizuddhayogAya budhAya caiva; kriyAvate 'tha kSamiNe hitAya
viviktazIlAya vidhipriyAya; vivAdahInAya bahuzrutAya
vijAnate caiva na cAhitakSame; dame ca zaktAya zame ca dehinAm
etair guNair hInatame na deyam; etat paraM brahma vizuddham AhuH
na zreyasA yokSyati tAdRze kRtaM; dharmapravaktAram apAtradAnAt
pRthvIm imAM yady api ratnapUrNAM; dadyAn nadeyaM tv idam avratAya
jitendriyAyaitad asaMzayaM te; bhavet pradeyaM paramaM narendra
karAla mA te bhayam astu kiM cid; etac chrutaM brahma paraM tvayAdya
yathAvad uktaM paramaM pavitraM; niHzokam atyantam anAdimadhyam
agAdhajanmAmaraNaM ca rAjan; nirAmayaM vItabhayaM zivaM ca
samIkSya mohaM tyaja cAdya sarvaM; jJAnasya tattvArtham idaM viditvA
avAptam etad dhi purA sanAtanAd; dhiraNyagarbhAd gadato narAdhipa
prasAdya yatnena tam ugratejasaM; sanAtanaM brahma yathAdya vai tvayA
pRSTas tvayA cAsmi yathA narendra; tathA mayedaM tvayi coktam adya
tathAvAptaM brahmaNo me narendra; mahaj jJAnaM mokSavidAM purANam
bhISma uvAca
etad uktaM paraM brahma yasmAn nAvartate punaH
paJcaviMzo mahArAja paramarSinidarzanAt
punarAvRttim Apnoti paraM jJAnam avApya ca
nAvabudhyati tattvena budhyamAno 'jarAmaraH
etan niHzreyasakaraM jJAnAnAM te paraM mayA
kathitaM tattvatas tAta zrutvA devarSito nRpa
hiraNyagarbhAd RSiNA vasiSThena mahAtmanA
vasiSThAd RSizArdUlAn nArado 'vAptavAn idam
nAradAd viditaM mahyam etad brahma sanAtanam
mA zucaH kauravendra tvaM zrutvaitat paramaM padam
yena kSarAkSare vitte na bhayaM tasya vidyate
vidyate tu bhayaM tasya yo naitad vetti pArthiva
avijJAnAc ca mUDhAtmA punaH punar upadravan
pretya jAtisahasrANi maraNAntAny upAznute
devalokaM tathA tiryaG mAnuSyam api cAznute
yadi zudhyati kAlena tasmAd ajJAnasAgarAt
ajJAnasAgaro ghoro hy avyakto 'gAdha ucyate
ahany ahani majjanti yatra bhUtAni bhArata
yasmAd agAdhAd avyaktAd uttIrNas tvaM sanAtanAt
tasmAt tvaM virajAz caiva vitamaskaz ca pArthiva
bhISma uvAca
mRgayAM vicaran kaz cid vijane janakAtmajaH
vane dadarza viprendram RSiM vaMzadharaM bhRgoH
tam AsInam upAsInaH praNamya zirasA munim
pazcAd anumatas tena papraccha vasumAn idam
bhagavan kim idaM zreyaH pretya vApIha vA bhavet
puruSasyAdhruve dehe kAmasya vazavartinaH
satkRtya paripRSTaH san sumahAtmA mahAtapAH
nijagAda tatas tasmai zreyaskaram idaM vacaH
manaso 'pratikUlAni pretya ceha ca vAJchasi
bhUtAnAM pratikUlebhyo nivartasva yatendriyaH
dharmaH satAM hitaH puMsAM dharmaz caivAzrayaH satAm
dharmAl lokAs trayas tAta pravRttAH sacarAcarAH
svAdukAmuka kAmAnAM vaitRSNyaM kiM na gacchasi
madhu pazyasi durbuddhe prapAtaM nAnupazyasi
yathA jJAne paricayaH kartavyas tatphalArthinA
tathA dharme paricayaH kartavyas tatphalArthinA
asatA dharmakAmena vizuddhaM karma duSkaram
satA tu dharmakAmena sukaraM karma duSkaram
vane grAmyasukhAcAro yathA grAmyas tathaiva saH
grAme vanasukhAcAro yathA vanacaras tathA
manovAkkarmake dharme kuru zraddhAM samAhitaH
nivRttau vA pravRttau vA saMpradhArya guNAguNAn

12297012a
12297012c
12297013a
12297013c
12297014a
12297014c
12297015a
12297015c
12297016a
12297016c
12297017a
12297017c
12297018a
12297018c
12297019a
12297019c
12297020a
12297020c
12297021a
12297021c
12297022a
12297022c
12297023a
12297023c
12297024a
12297024c
12297025a
12297025c
12298001
12298001a
12298001c
12298002a
12298002c
12298003
12298003a
12298003c
12298004a
12298004c
12298005a
12298005c
12298006a
12298006c
12298007a
12298007c
12298008
12298008a
12298008c
12298009a
12298009c
12298010a
12298010c
12298011a
12298011c
12298012a
12298012c
12298013a
12298013c
12298014a
12298014c
12298015a

nityaM ca bahu dAtavyaM sAdhubhyaz cAnasUyatA


prArthitaM vratazaucAbhyAM satkRtaM dezakAlayoH
zubhena vidhinA labdham arhAya pratipAdayet
krodham utsRjya dattvA ca nAnutapyen na kIrtayet
anRzaMsaH zucir dAntaH satyavAg Arjave sthitaH
yonikarmavizuddhaz ca pAtraM syAd vedavid dvijaH
satkRtA caikapatnI ca jAtyA yonir iheSyate
RgyajuHsAmago vidvAn SaTkarmA pAtram ucyate
sa eva dharmaH so 'dharmas taM taM pratinaraM bhavet
pAtrakarmavizeSeNa dezakAlAv avekSya ca
lIlayAlpaM yathA gAtrAt pramRjyAd rajasaH pumAn
bahuyatnena mahatA pApanirharaNaM tathA
viriktasya yathA samyag ghRtaM bhavati bheSajam
tathA nirhRtadoSasya pretyadharmaH sukhAvahaH
mAnasaM sarvabhUteSu vartate vai zubhAzubhe
azubhebhyaH samAkSipya zubheSv evAvatArayet
sarvaM sarveNa sarvatra kriyamANaM ca pUjaya
svadharme yatra rAgas te kAmaM dharmo vidhIyatAm
adhRtAtman dhRtau tiSTha durbuddhe buddhimAn bhava
aprazAnta prazAmya tvam aprAjJa prAjJavac cara
tejasA zakyate prAptum upAyasahacAriNA
iha ca pretya ca zreyas tasya mUlaM dhRtiH parA
rAjarSir adhRtiH svargAt patito hi mahAbhiSaH
yayAtiH kSINapuNyaz ca dhRtyA lokAn avAptavAn
tapasvinAM dharmavatAM viduSAM copasevanAt
prApsyase vipulAM buddhiM tathA zreyo 'bhipatsyase
sa tu svabhAvasaMpannas tac chrutvA munibhASitam
vinivartya manaH kAmAd dharme buddhiM cakAra ha
yudhiSThira uvAca
dharmAdharmavimuktaM yad vimuktaM sarvasaMzrayAt
janmamRtyuvimuktaM ca vimuktaM puNyapApayoH
yac chivaM nityam abhayaM nityaM cAkSaram avyayam
zuci nityam anAyAsaM tad bhavAn vaktum arhati
bhISma uvAca
atra te vartayiSye 'ham itihAsaM purAtanam
yAjJavalkyasya saMvAdaM janakasya ca bhArata
yAjJavalkyam RSizreSThaM daivarAtir mahAyazAH
papraccha janako rAjA praznaM praznavidAM varaH
katIndriyANi viprarSe kati prakRtayaH smRtAH
kim avyaktaM paraM brahma tasmAc ca paratas tu kim
prabhavaM cApyayaM caiva kAlasaMkhyAM tathaiva ca
vaktum arhasi viprendra tvadanugrahakAGkSiNaH
ajJAnAt paripRcchAmi tvaM hi jJAnamayo nidhiH
tad ahaM zrotum icchAmi sarvam etad asaMzayam
yAjJavalkya uvAca
zrUyatAm avanIpAla yad etad anupRcchasi
yogAnAM paramaM jJAnaM sAMkhyAnAM ca vizeSataH
na tavAviditaM kiM cin mAM tu jijJAsate bhavAn
pRSTena cApi vaktavyam eSa dharmaH sanAtanaH
aSTau prakRtayaH proktA vikArAz cApi SoDaza
atha sapta tu vyaktAni prAhur adhyAtmacintakAH
avyaktaM ca mahAMz caiva tathAhaMkAra eva ca
pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam
etAH prakRtayas tv aSTau vikArAn api me zRNu
zrotraM tvak caiva cakSuz ca jihvA ghrANaM ca paJcamam
zabdasparzau ca rUpaM ca raso gandhas tathaiva ca
vAk ca hastau ca pAdau ca pAyur meDhraM tathaiva ca
ete vizeSA rAjendra mahAbhUteSu paJcasu
buddhIndriyANy athaitAni savizeSANi maithila
manaH SoDazakaM prAhur adhyAtmagaticintakAH

12298015c
12298016a
12298016c
12298017a
12298017c
12298018a
12298018c
12298019a
12298019c
12298020a
12298020c
12298021a
12298021c
12298022a
12298022c
12298023a
12298023c
12298024a
12298024c
12298025a
12298025c
12298026a
12298026c
12299001
12299001a
12299001c
12299002a
12299002c
12299003a
12299003c
12299004a
12299004c
12299005a
12299005c
12299006a
12299006c
12299006e
12299007a
12299007c
12299007e
12299008a
12299008c
12299009a
12299009c
12299010a
12299010c
12299011a
12299011c
12299011e
12299012a
12299012c
12299013a
12299013c
12299014a
12299014c
12299015a
12299015c
12299016a
12299016c
12299016e

tvaM caivAnye ca vidvAMsas tattvabuddhivizAradAH


avyaktAc ca mahAn AtmA samutpadyati pArthiva
prathamaM sargam ity etad AhuH prAdhAnikaM budhAH
mahataz cApy ahaMkAra utpadyati narAdhipa
dvitIyaM sargam ity Ahur etad buddhyAtmakaM smRtam
ahaMkArAc ca saMbhUtaM mano bhUtaguNAtmakam
tRtIyaH sarga ity eSa AhaMkArika ucyate
manasas tu samudbhUtA mahAbhUtA narAdhipa
caturthaM sargam ity etan mAnasaM paricakSate
zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhas tathaiva ca
paJcamaM sargam ity Ahur bhautikaM bhUtacintakAH
zrotraM tvak caiva cakSuz ca jihvA ghrANaM ca paJcamam
sargaM tu SaSTham ity Ahur bahucintAtmakaM smRtam
adhaH zrotrendriyagrAma utpadyati narAdhipa
saptamaM sargam ity Ahur etad aindriyakaM smRtam
Urdhvasrotas tathA tiryag utpadyati narAdhipa
aSTamaM sargam ity Ahur etad ArjavakaM budhAH
tiryak srotas tv adhaHsrota utpadyati narAdhipa
navamaM sargam ity Ahur etad ArjavakaM budhAH
etAni nava sargANi tattvAni ca narAdhipa
caturviMzatir uktAni yathAzruti nidarzanAt
ata UrdhvaM mahArAja guNasyaitasya tattvataH
mahAtmabhir anuproktAM kAlasaMkhyAM nibodha me
yAjJavalkya uvAca
avyaktasya narazreSTha kAlasaMkhyAM nibodha me
paJca kalpasahasrANi dviguNAny ahar ucyate
rAtrir etAvatI cAsya pratibuddho narAdhipa
sRjaty oSadhim evAgre jIvanaM sarvadehinAm
tato brahmANam asRjad dhairaNyANDasamudbhavam
sA mUrtiH sarvabhUtAnAm ity evam anuzuzruma
saMvatsaram uSitvANDe niSkramya ca mahAmuniH
saMdadhe 'rdhaM mahIM kRtsnAM divam ardhaM prajApatiH
dyAvApRthivyor ity eSa rAjan vedeSu paThyate
tayoH zakalayor madhyam AkAzam akarot prabhuH
etasyApi ca saMkhyAnaM vedavedAGgapAragaiH
daza kalpasahasrANi pAdonAny ahar ucyate
rAtrim etAvatIM cAsya prAhur adhyAtmacintakAH
sRjaty ahaMkAram RSir bhUtaM divyAtmakaM tathA
caturaz cAparAn putrAn dehAt pUrvaM mahAn RSiH
te vai pitRbhyaH pitaraH zrUyante rAjasattama
devAH pitqNAM ca sutA devair lokAH samAvRtAH
carAcarA narazreSTha ity evam anuzuzruma
parameSThI tv ahaMkAro 'sRjad bhUtAni paJcadhA
pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam
etasyApi nizAm Ahus tRtIyam iha kurvataH
paJca kalpasahasrANi tAvad evAhar ucyate
zabdaH sparzaz ca rUpaM ca raso gandhaz ca paJcamaH
ete vizeSA rAjendra mahAbhUteSu paJcasu
yair AviSTAni bhUtAni ahany ahani pArthiva
anyonyaM spRhayanty ete anyonyasya hite ratAH
anyonyam abhimanyante anyonyaspardhinas tathA
te vadhyamAnA anyonyaM guNair hAribhir avyayAH
ihaiva parivartante tiryagyonipravezinaH
trINi kalpasahasrANi eteSAm ahar ucyate
rAtrir etAvatI caiva manasaz ca narAdhipa
manaz carati rAjendra caritaM sarvam indriyaiH
na cendriyANi pazyanti mana evAtra pazyati
cakSuH pazyati rUpANi manasA tu na cakSuSA
manasi vyAkule cakSuH pazyann api na pazyati
tathendriyANi sarvANi pazyantIty abhicakSate

12299017a
12299017c
12299017e
12299018a
12299018c
12300001
12300001a
12300001c
12300002a
12300002c
12300003a
12300003c
12300004a
12300004c
12300005a
12300005c
12300006a
12300006c
12300007a
12300007c
12300008a
12300008c
12300009a
12300009c
12300010a
12300010c
12300011a
12300011c
12300012a
12300012c
12300013a
12300013c
12300014a
12300014c
12300015a
12300015c
12300016a
12300016c
12300017a
12300017c
12301001
12301001a
12301001c
12301002a
12301002c
12301003a
12301003c
12301004a
12301004c
12301005a
12301005c
12301006a
12301006c
12301007a
12301007c
12301008a
12301008c
12301009a
12301009c
12301010a

manasy uparate rAjann indriyoparamo bhavet


na cendriyavyuparame manasy uparamo bhavet
evaM manaHpradhAnAni indriyANi vibhAvayet
indriyANAM hi sarveSAm IzvaraM mana ucyate
etad vizanti bhUtAni sarvANIha mahAyazAH
yAjJavalkya uvAca
tattvAnAM sargasaMkhyA ca kAlasaMkhyA tathaiva ca
mayA proktAnupUrvyeNa saMhAram api me zRNu
yathA saMharate jantUn sasarja ca punaH punaH
anAdinidhano brahmA nityaz cAkSara eva ca
ahaHkSayam atho buddhvA nizi svapnamanAs tathA
codayAm Asa bhagavAn avyakto 'haMkRtaM naram
tataH zatasahasrAMzur avyaktenAbhicoditaH
kRtvA dvAdazadhAtmAnam Adityo jvaladagnivat
caturvidhaM prajAjAlaM nirdahaty Azu tejasA
jarAyvaNDasvedajAtam udbhijjaM ca narAdhipa
etad unmeSamAtreNa viniSTaM sthANujaGgamam
kUrmapRSThasamA bhUmir bhavaty atha samantataH
jagad dagdhvAmitabalaH kevalaM jagatIM tataH
ambhasA balinA kSipram ApUryata samantataH
tataH kAlAgnim AsAdya tad ambho yAti saMkSayam
vinaSTe 'mbhasi rAjendra jAjvalIty analo mahAn
tam aprameyo 'tibalaM jvalamAnaM vibhAvasum
USmANaM sarvabhUtAnAM saptArciSam athAJjasA
bhakSayAm Asa balavAn vAyur aSTAtmako balI
vicarann amitaprANas tiryag Urdhvam adhas tathA
tam apratibalaM bhImam AkAzaM grasate ''tmanA
AkAzam apy atinadan mano grasati cArikam
mano grasati sarvAtmA so 'haMkAraH prajApatiH
ahaMkAraM mahAn AtmA bhUtabhavyabhaviSyavit
tam apy anupamAtmAnaM vizvaM zaMbhuH prajApatiH
aNimA laghimA prAptir IzAno jyotir avyayaH
sarvataHpANipAdAntaH sarvatokSiziromukhaH
sarvataHzrutimA&l loke sarvam AvRtya tiSThati
hRdayaM sarvabhUtAnAM parvaNo 'GguSThamAtrakaH
anugrasaty anantaM hi mahAtmA vizvam IzvaraH
tataH samabhavat sarvam akSayAvyayam avraNam
bhUtabhavyamanuSyANAM sraSTAram anaghaM tathA
eSo 'pyayas te rAjendra yathAvat paribhASitaH
adhyAtmam adhibhUtaM ca adhidaivaM ca zrUyatAm
yAjJavalkya uvAca
pAdAv adhyAtmam ity Ahur brAhmaNAs tattvadarzinaH
gantavyam adhibhUtaM ca viSNus tatrAdhidaivatam
pAyur adhyAtmam ity Ahur yathAtattvArthadarzinaH
visargam adhibhUtaM ca mitras tatrAdhidaivatam
upastho 'dhyAtmam ity Ahur yathAyoganidarzanam
adhibhUtaM tathAnando daivataM ca prajApatiH
hastAv adhyAtmam ity Ahur yathAsAMkhyanidarzanam
kartavyam adhibhUtaM tu indras tatrAdhidaivatam
vAg adhyAtmam iti prAhur yathAzrutinidarzanam
vaktavyam adhibhUtaM tu vahnis tatrAdhidaivatam
cakSur adhyAtmam ity Ahur yathAzrutinidarzanam
rUpam atrAdhibhUtaM tu sUryas tatrAdhidaivatam
zrotram adhyAtmam ity Ahur yathAzrutinidarzanam
zabdas tatrAdhibhUtaM tu dizas tatrAdhidaivatam
jihvAm adhyAtmam ity Ahur yathAtattvanidarzanam
rasa evAdhibhUtaM tu Apas tatrAdhidaivatam
ghrANam adhyAtmam ity Ahur yathAzrutinidarzanam
gandha evAdhibhUtaM tu pRthivI cAdhidaivatam
tvag adhyAtmam iti prAhus tattvabuddhivizAradAH

12301010c
12301011a
12301011c
12301012a
12301012c
12301013a
12301013c
12301014a
12301014c
12301015a
12301015c
12301016a
12301016c
12301017a
12301017c
12301018a
12301018c
12301019a
12301019c
12301020a
12301020c
12301021a
12301021c
12301022a
12301022c
12301023a
12301023c
12301023e
12301024a
12301024c
12301025a
12301025c
12301026a
12301026c
12301027a
12301027c
12301027e
12302001
12302001a
12302001c
12302002a
12302002c
12302003a
12302003c
12302004a
12302004c
12302005a
12302005c
12302006a
12302006c
12302007a
12302007c
12302008a
12302008c
12302009a
12302009c
12302010a
12302010c
12302011a
12302011c

sparza evAdhibhUtaM tu pavanaz cAdhidaivatam


mano 'dhyAtmam iti prAhur yathAzrutinidarzanam
mantavyam adhibhUtaM tu candramAz cAdhidaivatam
ahaMkArikam adhyAtmam Ahus tattvanidarzanam
abhimAno 'dhibhUtaM tu bhavas tatrAdhidaivatam
buddhir adhyAtmam ity Ahur yathAvedanidarzanam
boddhavyam adhibhUtaM tu kSetrajJo 'trAdhidaivatam
eSA te vyaktato rAjan vibhUtir anuvarNitA
Adau madhye tathA cAnte yathAtattvena tattvavit
prakRtir guNAn vikurute svacchandenAtmakAmyayA
krIDArthaM tu mahArAja zatazo 'tha sahasrazaH
yathA dIpasahasrANi dIpAn martyAH prakurvate
prakRtis tathA vikurute puruSasya guNAn bahUn
sattvam Ananda udrekaH prItiH prAkAzyam eva ca
sukhaM zuddhitvam ArogyaM saMtoSaH zraddadhAnatA
akArpaNyam asaMrambhaH kSamA dhRtir ahiMsatA
samatA satyam AnRNyaM mArdavaM hrIr acApalam
zaucam Arjavam AcAram alaulyaM hRdyasaMbhramaH
iSTAniSTaviyogAnAM kRtAnAm avikatthanam
dAnena cAnugrahaNam aspRhArthe parArthatA
sarvabhUtadayA caiva sattvasyaite guNAH smRtAH
rajoguNAnAM saMghAto rUpam aizvaryavigrahe
atyAzitvam akAruNyaM sukhaduHkhopasevanam
parApavAdeSu ratir vivAdAnAM ca sevanam
ahaMkAras tv asatkAraz cintA vairopasevanam
paritApo 'paharaNaM hrInAzo 'nArjavaM tathA
bhedaH paruSatA caiva kAmakrodhau madas tathA
darpo dveSo 'tivAdaz ca ete proktA rajoguNAH
tAmasAnAM tu saMghAtaM pravakSyAmy upadhAryatAm
moho 'prakAzas tAmisram andhatAmisrasaMjJitam
maraNaM cAndhatAmisraM tAmisraM krodha ucyate
tamaso lakSaNAnIha bhakSANAm abhirocanam
bhojanAnAm aparyAptis tathA peyeSv atRptatA
gandhavAso vihAreSu zayaneSv AsaneSu ca
divAsvapne vivAde ca pramAdeSu ca vai ratiH
nRtyavAditragItAnAm ajJAnAc chraddadhAnatA
dveSo dharmavizeSANAm ete vai tAmasA guNAH
yAjJavalkya uvAca
ete pradhAnasya guNAs trayaH puruSasattama
kRtsnasya caiva jagatas tiSThanty anapagAH sadA
zatadhA sahasradhA caiva tathA zatasahasradhA
koTizaz ca karoty eSa pratyagAtmAnam AtmanA
sAttvikasyottamaM sthAnaM rAjasasyeha madhyamam
tAmasasyAdhamaM sthAnaM prAhur adhyAtmacintakAH
kevaleneha puNyena gatim UrdhvAm avApnuyAt
puNyapApena mAnuSyam adharmeNApy adhogatim
dvaMdvam eSAM trayANAM tu saMnipAtaM ca tattvataH
sattvasya rajasaz caiva tamasaz ca zRNuSva me
sattvasya tu rajo dRSTaM rajasaz ca tamas tathA
tamasaz ca tathA sattvaM sattvasyAvyaktam eva ca
avyaktasattvasaMyukto devalokam avApnuyAt
rajaHsattvasamAyukto manuSyeSUpapadyate
rajastamobhyAM saMyuktas tiryagyoniSu jAyate
rajastAmasasattvaiz ca yukto mAnuSyam ApnuyAt
puNyapApaviyuktAnAM sthAnam Ahur manISiNAm
zAsvataM cAvyayaM caiva akSaraM cAbhayaM ca yat
jJAninAM saMbhavaM zreSThaM sthAnam avraNam acyutam
atIndriyam abIjaM ca janmamRtyutamonudam
avyaktasthaM paraM yat tat pRSTas te 'haM narAdhipa
sa eSa prakRtiSTho hi tasthur ity abhidhIyate

12302012a
12302012c
12302013
12302013a
12302013c
12302014a
12302014c
12302015a
12302015c
12302016a
12302016c
12302017a
12302017c
12302018a
12302018c
12303001
12303001a
12303001c
12303002a
12303002c
12303003a
12303003c
12303004a
12303004c
12303005a
12303005c
12303006a
12303006c
12303007a
12303007c
12303008a
12303008c
12303009a
12303009c
12303010a
12303010c
12303011a
12303011c
12303012a
12303012c
12303013a
12303013c
12303014a
12303014c
12303015a
12303015c
12303016a
12303016c
12303017a
12303017c
12303018a
12303018c
12303019a
12303019c
12303020a
12303020c
12303021a
12303021c
12304001
12304001a

acetanaz caiSa mataH prakRtisthaz ca pArthiva


etenAdhiSThitaz caiva sRjate saMharaty api
janaka uvAca
anAdinidhanAv etAv ubhAv eva mahAmune
amUrtimantAv acalAv aprakampyau ca nirvraNau
agrAhyAv RSizArdUla katham eko hy acetanaH
cetanAvAMs tathA caikaH kSetrajJa iti bhASitaH
tvaM hi viprendra kArtsnyena mokSadharmam upAsase
sAkalyaM mokSadharmasya zrotum icchAmi tattvataH
astitvaM kevalatvaM ca vinAbhAvaM tathaiva ca
tathaivotkramaNasthAnaM dehino 'pi viyujyataH
kAlena yad dhi prApnoti sthAnaM tad brUhi me dvija
sAMkhyajJAnaM ca tattvena pRthag yogaM tathaiva ca
ariSTAni ca tattvena vaktum arhasi sattama
viditaM sarvam etat te pANAv AmalakaM yathA
yAjJavalkya uvAca
na zakyo nirguNas tAta guNIkartuM vizAM pate
guNavAMz cApy aguNavAn yathAtattvaM nibodha me
guNair hi guNavAn eva nirguNaz cAguNas tathA
prAhur evaM mahAtmAno munayas tattvadarzinaH
guNasvabhAvas tv avyakto guNAn evAbhivartate
upayuGkte ca tAn eva sa caivAjJaH svabhAvataH
avyaktas tu na jAnIte puruSo jJaH svabhAvataH
na mattaH param astIti nityam evAbhimanyate
anena kAraNenaitad avyaktaM syAd acetanam
nityatvAd akSaratvAc ca kSarANAM tattvato 'nyathA
yadAjJAnena kurvIta guNasargaM punaH punaH
yadAtmAnaM na jAnIte tadAvyaktam ihocyate
kartRtvAc cApi tattvAnAM tattvadharmI tathocyate
kartRtvAc caiva yonInAM yonidharmA tathocyate
kartRtvAt prakRtInAM tu tathA prakRtidharmitA
kartRtvAc cApi bIjAnAM bIjadharmI tathocyate
guNAnAM prasavatvAc ca tathA prasavadharmavAn
kartRtvAt pralayAnAM ca tathA pralayadharmitA
bIjatvAt prakRtitvAc ca pralayatvAt tathaiva ca
upekSakatvAd anyatvAd abhimAnAc ca kevalam
manyante yatayaH zuddhA adhyAtmavigatajvarAH
anityaM nityam avyaktam evam etad dhi zuzruma
avyaktaikatvam ity Ahur nAnAtvaM puruSas tathA
sarvabhUtadayAvantaH kevalaM jJAnam AsthitAH
anyaH sa puruSo 'vyaktas tv adhruvo dhruvasaMjJakaH
yathA muJja iSIkAyAs tathaivaitad dhi jAyate
anyaM ca mazakaM vidyAd anyac codumbaraM tathA
na codumbarasaMyogair mazakas tatra lipyate
anya eva tathA matsyas tathAnyad udakaM smRtam
na codakasya sparzena matsyo lipyati sarvazaH
anyo hy agnir ukhApy anyA nityam evam avaihi bhoH
na copalipyate so 'gnir ukhAsaMsparzanena vai
puSkaraM tv anyad evAtra tathAnyad udakaM smRtam
na codakasya sparzena lipyate tatra puSkaram
eteSAM saha saMvAsaM vivAsaM caiva nityazaH
yathA tathainaM pazyanti na nityaM prAkRtA janAH
ye tv anyathaiva pazyanti na samyak teSu darzanam
te vyaktaM nirayaM ghoraM pravizanti punaH punaH
sAMkhyadarzanam etat te parisaMkhyAtam uttamam
evaM hi parisaMkhyAya sAMkhyAH kevalatAM gatAH
ye tv anye tattvakuzalAs teSAm etan nidarzanam
ataH paraM pravakSyAmi yogAnAm api darzanam
yAjJavalkya uvAca
sAMkhyajJAnaM mayA proktaM yogajJAnaM nibodha me

12304001c
12304002a
12304002c
12304003a
12304003c
12304004a
12304004c
12304005a
12304005c
12304006a
12304006c
12304007a
12304007c
12304008a
12304008c
12304009a
12304009c
12304010a
12304010c
12304011a
12304011c
12304012a
12304012c
12304013a
12304013c
12304014a
12304014c
12304015a
12304015c
12304016a
12304016c
12304017a
12304017c
12304018a
12304018c
12304019a
12304019c
12304020a
12304020c
12304021a
12304021c
12304022a
12304022c
12304023a
12304023c
12304024a
12304024c
12304025a
12304025c
12304026a
12304026c
12304027a
12304027c
12305001
12305001a
12305001c
12305002a
12305002c
12305003a
12305003c

yathAzrutaM yathAdRSTaM tattvena nRpasattama


nAsti sAMkhyasamaM jJAnaM nAsti yogasamaM balam
tAv ubhAv ekacaryau tu ubhAv anidhanau smRtau
pRthak pRthak tu pazyanti ye 'lpabuddhiratA narAH
vayaM tu rAjan pazyAma ekam eva tu nizcayAt
yad eva yogAH pazyanti tat sAMkhyair api dRzyate
ekaM sAMkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa tattvavit
rudrapradhAnAn aparAn viddhi yogAn paraMtapa
tenaiva cAtha dehena vicaranti dizo daza
yAvad dhi pralayas tAta sUkSmeNASTaguNena vai
yogena lokAn vicaran sukhaM saMnyasya cAnagha
vedeSu cASTaguNitaM yogam Ahur manISiNaH
sUkSmam aSTaguNaM prAhur netaraM nRpasattama
dviguNaM yogakRtyaM tu yogAnAM prAhur uttamam
saguNaM nirguNaM caiva yathAzAstranidarzanam
dhAraNA caiva manasaH prANAyAmaz ca pArthiva
prANAyAmo hi saguNo nirguNaM dhAraNaM manaH
yatra dRzyeta muJcan vai prANAn maithilasattama
vAtAdhikyaM bhavaty eva tasmAd dhi na samAcaret
nizAyAH prathame yAme codanA dvAdaza smRtAH
madhye suptvA pare yAme dvAdazaiva tu codanAH
tad evam upazAntena dAntenaikAntazIlinA
AtmArAmeNa buddhena yoktavyo ''tmA na saMzayaH
paJcAnAm indriyANAM tu doSAn AkSipya paJcadhA
zabdaM sparzaM tathA rUpaM rasaM gandhaM tathaiva ca
pratibhAm apavargaM ca pratisaMhRtya maithila
indriyagrAmam akhilaM manasy abhinivezya ha
manas tathaivAhaMkAre pratiSThApya narAdhipa
ahaMkAraM tathA buddhau buddhiM ca prakRtAv api
evaM hi parisaMkhyAya tato dhyAyeta kevalam
virajaskamalaM nityam anantaM zuddham avraNam
tasthuSaM puruSaM sattvam abhedyam ajarAmaram
zAzvataM cAvyayaM caiva IzAnaM brahma cAvyayam
yuktasya tu mahArAja lakSaNAny upadhArayet
lakSaNaM tu prasAdasya yathA tRptaH sukhaM svapet
nivAte tu yathA dIpo jvalet snehasamanvitaH
nizcalordhvazikhas tadvad yuktam Ahur manISiNaH
pASANa iva meghotthair yathA bindubhir AhataH
nAlaM cAlayituM zakyas tathA yuktasya lakSaNam
zaGkhadundubhinirghoSair vividhair gItavAditaiH
kriyamANair na kampeta yuktasyaitan nidarzanam
tailapAtraM yathA pUrNaM karAbhyAM gRhya pUruSaH
sopAnam Aruhed bhItas tarjyamAno 'sipANibhiH
saMyatAtmA bhayAt teSAM na pAtrAd bindum utsRjet
tathaivottaramANasya ekAgramanasas tathA
sthiratvAd indriyANAM tu nizcalatvAt tathaiva ca
evaM yuktasya tu muner lakSaNAny upadhArayet
sa yuktaH pazyati brahma yat tat paramam avyayam
mahatas tamaso madhye sthitaM jvalanasaMnibham
etena kevalaM yAti tyaktvA deham asAkSikam
kAlena mahatA rAjaJ zrutir eSA sanAtanI
etad dhi yogaM yogAnAM kim anyad yogalakSaNam
vijJAya tad dhi manyante kRtakRtyA manISiNaH
yAjJavalkya uvAca
tathaivotkramamANaM tu zRNuSvAvahito nRpa
padbhyAm utkramamANasya vaiSNavaM sthAnam ucyate
jaGghAbhyAM tu vasUn devAn ApnuyAd iti naH zrutam
jAnubhyAM ca mahAbhAgAn devAn sAdhyAn avApnuyAt
pAyunotkramamANas tu maitraM sthAnam avApnuyAt
pRthivIM jaghanenAtha UrubhyAM tu prajApatim

12305004a
12305004c
12305005a
12305005c
12305006a
12305006c
12305007a
12305007c
12305008a
12305008c
12305009a
12305009c
12305009e
12305010a
12305010c
12305011a
12305011c
12305012a
12305012c
12305013a
12305013c
12305014a
12305014c
12305015a
12305015c
12305016a
12305016c
12305017a
12305017c
12305018a
12305018c
12305019a
12305019c
12305020a
12305020c
12305021a
12305021c
12306001
12306001a
12306001c
12306002a
12306002c
12306003a
12306003c
12306004a
12306004c
12306005a
12306005c
12306006a
12306006c
12306007a
12306007c
12306008a
12306008c
12306009a
12306009c
12306010a
12306010c
12306011a
12306011c

pArzvAbhyAM maruto devAn nAsAbhyAm indum eva ca


bAhubhyAm indram ity Ahur urasA rudram eva ca
grIvAyAs tam RSizreSThaM naram Apnoty anuttamam
vizvedevAn mukhenAtha dizaH zrotreNa cApnuyAt
ghrANena gandhavahanaM netrAbhyAM sUryam eva ca
bhrUbhyAM caivAzvinau devau lalATena pitqn atha
brahmANam Apnoti vibhuM mUrdhnA devAgrajaM tathA
etAny utkramaNasthAnAny uktAni mithilezvara
ariSTAni tu vakSyAmi vihitAni manISibhiH
saMvatsaraviyogasya saMbhaveyuH zarIriNaH
yo 'rundhatIM na pazyeta dRSTapUrvAM kadA cana
tathaiva dhruvam ity AhuH pUrNenduM dIpam eva ca
khaNDAbhAsaM dakSiNatas te 'pi saMvatsarAyuSaH
paracakSuSi cAtmAnaM ye na pazyanti pArthiva
AtmacchAyAkRtIbhUtaM te 'pi saMvatsarAyuSaH
atidyutir atiprajJA aprajJA cAdyutis tathA
prakRter vikriyApattiH SaNmAsAn mRtyulakSaNam
daivatAny avajAnAti brAhmaNaiz ca virudhyate
kRSNazyAvacchavicchAyaH SaNmAsAn mRtyulakSaNam
zIrNanAbhi yathA cakraM chidraM somaM prapazyati
tathaiva ca sahasrAMzuM saptarAtreNa mRtyubhAk
zavagandham upAghrAti surabhiM prApya yo naraH
devatAyatanasthas tu SaDrAtreNa sa mRtyubhAk
karNanAsAvanamanaM dantadRSTivirAgitA
saMjJAlopo nirUSmatvaM sadyomRtyunidarzanam
akasmAc ca sravedyasya vAmam akSi narAdhipa
mUrdhataz cotpated dhUmaH sadyomRtyunidarzanam
etAvanti tv ariSTAni viditvA mAnavo ''tmavAn
nizi cAhani cAtmAnaM yojayet paramAtmani
pratIkSamANas tat kAlaM yat kAlaM prati tad bhavet
athAsya neSTaM maraNaM sthAtum icched imAM kriyAm
sarvagandhAn rasAMz caiva dhArayeta samAhitaH
tathA hi mRtyuM jayati tatpareNAntarAtmanA
sasAMkhyadhAraNaM caiva viditvA manujarSabha
jayec ca mRtyuM yogena tatpareNAntarAtmanA
gacchet prApyAkSayaM kRtsnam ajanma zivam avyayam
zAzvataM sthAnam acalaM duSprApam akRtAtmabhiH
yAjJavalkya uvAca
avyaktasthaM paraM yat tat pRSTas te 'haM narAdhipa
paraM guhyam imaM praznaM zRNuSvAvahito nRpa
yathArSeNeha vidhinA caratAvamatena ha
mayAdityAd avAptAni yajUMSi mithilAdhipa
mahatA tapasA devas tapiSThaH sevito mayA
prItena cAhaM vibhunA sUryeNoktas tadAnagha
varaM vRNISva viprarSe yad iSTaM te sudurlabham
tat te dAsyAmi prItAtmA matprasAdo hi durlabhaH
tataH praNamya zirasA mayoktas tapatAM varaH
yajUMSi nopayuktAni kSipram icchAmi veditum
tato mAM bhagavAn Aha vitariSyAmi te dvija
sarasvatIha vAgbhUtA zarIraM te pravekSyati
tato mAm Aha bhagavAn AsyaM svaM vivRtaM kuru
vivRtaM ca tato me ''syaM praviSTA ca sarasvatI
tato vidahyamAno 'haM praviSTo 'mbhas tadAnagha
avijJAnAd amarSAc ca bhAskarasya mahAtmanaH
tato vidahyamAnaM mAm uvAca bhagavAn raviH
muhUrtaM sahyatAM dAhas tataH zItIbhaviSyasi
zItIbhUtaM ca mAM dRSTvA bhagavAn Aha bhAskaraH
pratiSThAsyati te vedaH sottaraH sakhilo dvija
kRtsnaM zatapathaM caiva praNeSyasi dvijarSabha
tasyAnte cApunarbhAve buddhis tava bhaviSyati

12306012a
12306012c
12306013a
12306013c
12306014a
12306014c
12306015a
12306015c
12306016a
12306016c
12306017a
12306017c
12306018a
12306018c
12306019a
12306019c
12306020a
12306020c
12306021a
12306021c
12306022a
12306022c
12306023a
12306023c
12306024a
12306024c
12306025a
12306025c
12306026a
12306026c
12306027a
12306027c
12306027e
12306028a
12306028c
12306028e
12306029a
12306029c
12306030a
12306030c
12306031a
12306031c
12306032a
12306032c
12306033a
12306033c
12306034a
12306034c
12306035a
12306035c
12306036a
12306036c
12306037a
12306037c
12306038a
12306038c
12306039a
12306039c
12306040a
12306040c

prApsyase ca yad iSTaM tat sAMkhyayogepsitaM padam


etAvad uktvA bhagavAn astam evAbhyavartata
tato 'nuvyAhRtaM zrutvA gate deve vibhAvasau
gRham Agatya saMhRSTo 'cintayaM vai sarasvatIm
tataH pravRttAtizubhA svaravyaJjanabhUSitA
oMkAram AditaH kRtvA mama devI sarasvatI
tato 'ham arghyaM vidhivat sarasvatyai nyavedayam
tapatAM ca variSThAya niSaNNas tatparAyaNaH
tataH zatapathaM kRtsnaM sarahasyaM sasaMgraham
cakre saparizeSaM ca harSeNa parameNa ha
kRtvA cAdhyayanaM teSAM ziSyANAM zatam uttamam
vipriyArthaM saziSyasya mAtulasya mahAtmanaH
tataH saziSyeNa mayA sUryeNeva gabhastibhiH
vyApto yajJo mahArAja pitus tava mahAtmanaH
miSato devalasyApi tato 'rdhaM hRtavAn aham
svavedadakSiNAyAtha vimarde mAtulena ha
sumantunAtha pailena tathA jaimininA ca vai
pitrA te munibhiz caiva tato 'ham anumAnitaH
daza paJca ca prAptAni yajUMSy arkAn mayAnagha
tathaiva lomaharSAc ca purANam avadhAritam
bIjam etat puraskRtya devIM caiva sarasvatIm
sUryasya cAnubhAvena pravRtto 'haM narAdhipa
kartuM zatapathaM vedam apUrvaM kAritaM ca me
yathAbhilaSitaM mArgaM tathA tac copapAditam
ziSyANAm akhilaM kRtsnam anujJAtaM sasaMgraham
sarve ca ziSyAH zucayo gatAH paramaharSitAH
zAkhAH paJcadazemAs tu vidyA bhAskaradarzitAH
pratiSThApya yathAkAmaM vedyaM tad anucintayam
kim atra brahmaNyam RtaM kiM ca vedyam anuttamam
cintaye tatra cAgatya gandharvo mAm apRcchata
vizvAvasus tato rAjan vedAntajJAnakovidaH
caturviMzatikAn praznAn pRSTvA vedasya pArthiva
paJcaviMzatimaM praznaM papracchAnvIkSikIM tathA
vizvAvizvaM tathAzvAzvaM mitraM varuNam eva ca
jJAnaM jJeyaM tathAjJo jJaH kas tapA atapAs tathA
sUryAdaH sUrya iti ca vidyAvidye tathaiva ca
vedyAvedyaM tathA rAjann acalaM calam eva ca
apUrvam akSayaM kSayyam etat praznam anuttamam
athoktaz ca mayA rAjan rAjA gandharvasattamaH
pRSTavAn anupUrveNa praznam uttamam arthavat
muhUrtaM mRSyatAM tAvad yAvad enaM vicintaye
bADham ity eva kRtvA sa tUSNIM gandharva AsthitaH
tato 'nvacintayam ahaM bhUyo devIM sarasvatIm
manasA sa ca me prazno dadhno ghRtam ivoddhRtam
tatropaniSadaM caiva parizeSaM ca pArthiva
mathnAmi manasA tAta dRSTvA cAnvIkSikIM parAm
caturthI rAjazArdUla vidyaiSA sAMparAyikI
udIritA mayA tubhyaM paJcaviMze 'dhi dhiSThitA
athoktas tu mayA rAjan rAjA vizvAvasus tadA
zrUyatAM yad bhavAn asmAn praznaM saMpRSTavAn iha
vizvAvizveti yad idaM gandharvendrAnupRcchasi
vizvAvyaktaM paraM vidyAd bhUtabhavyabhayaMkaram
triguNaM guNakartRtvAd avizvo niSkalas tathA
azvas tathaiva mithunam evam evAnudRzyate
avyaktaM prakRtiM prAhuH puruSeti ca nirguNam
tathaiva mitraM puruSaM varuNaM prakRtiM tathA
jJAnaM tu prakRtiM prAhur jJeyaM niSkalam eva ca
ajJaz ca jJaz ca puruSas tasmAn niSkala ucyate
kas tapA atapAH proktaH ko 'sau puruSa ucyate
tapAH prakRtir ity Ahur atapA niSkalaH smRtaH

12306041a
12306041c
12306042a
12306042c
12306043a
12306043c
12306044a
12306044c
12306045a
12306045c
12306046a
12306046c
12306047a
12306047c
12306048a
12306048c
12306049a
12306049c
12306050a
12306050c
12306051a
12306051c
12306052a
12306052c
12306053a
12306053c
12306054a
12306054c
12306055a
12306055c
12306056
12306056a
12306056c
12306057a
12306057c
12306058a
12306058c
12306059a
12306059c
12306060a
12306060c
12306061a
12306061c
12306062a
12306062c
12306063a
12306063c
12306064a
12306064c
12306065a
12306065c
12306066a
12306066c
12306067
12306067a
12306067c
12306068a
12306068c
12306069a
12306069c

tathaivAvedyam avyaktaM vedyaH puruSa ucyate


calAcalam iti proktaM tvayA tad api me zRNu
calAM tu prakRtiM prAhuH kAraNaM kSepasargayoH
akSepasargayoHkartA nizcalaH puruSaH smRtaH
ajAv ubhAv aprajau ca akSayau cApy ubhAv api
ajau nityAv ubhau prAhur adhyAtmagatinizcayAH
akSayatvAt prajanane ajam atrAhur avyayam
akSayaM puruSaM prAhuH kSayo hy asya na vidyate
guNakSayatvAt prakRtiH kartRtvAd akSayaM budhAH
eSA te ''nvIkSikI vidyA caturthI sAMparAyikI
vidyopetaM dhanaM kRtvA karmaNA nityakarmaNi
ekAntadarzanA vedAH sarve vizvAvaso smRtAH
jAyante ca mriyante ca yasminn ete yataz cyutAH
vedArthaM ye na jAnanti vedyaM gandharvasattama
sAGgopAGgAn api yadi paJca vedAn adhIyate
vedavedyaM na jAnIte vedabhAravaho hi saH
yo ghRtArthI kharIkSIraM mathed gandharvasattama
viSThAM tatrAnupazyeta na maNDaM nApi vA ghRtam
tathA vedyam avedyaM ca vedavidyo na vindati
sa kevalaM mUDhamatir jJAnabhAravahaH smRtaH
draSTavyau nityam evaitau tatpareNAntarAtmanA
yathAsya janmanidhane na bhavetAM punaH punaH
ajasraM janmanidhanaM cintayitvA trayIm imAm
parityajya kSayam iha akSayaM dharmam AsthitaH
yadA tu pazyate 'tyantam ahany ahani kAzyapa
tadA sa kevalIbhUtaH SaDviMzam anupazyati
anyaz ca zazvad avyaktas tathAnyaH paJcaviMzakaH
tasya dvAv anupazyeta tam ekam iti sAdhavaH
tenaitan nAbhijAnanti paJcaviMzakam acyutam
janmamRtyubhayAd yogAH sAMkhyAz ca paramaiSiNaH
vizvAvasur uvAca
paJcaviMzaM yad etat te proktaM brAhmaNasattama
tathA tan na tathA veti tad bhavAn vaktum arhati
jaigISavyasyAsitasya devalasya ca me zrutam
parAzarasya viprarSer vArSagaNyasya dhImataH
bhikSoH paJcazikhasyAtha kapilasya zukasya ca
gautamasyArSTiSeNasya gargasya ca mahAtmanaH
nAradasyAsurez caiva pulastyasya ca dhImataH
sanatkumArasya tataH zukrasya ca mahAtmanaH
kazyapasya pituz caiva pUrvam eva mayA zrutam
tadanantaraM ca rudrasya vizvarUpasya dhImataH
daivatebhyaH pitRbhyaz ca daityebhyaz ca tatas tataH
prAptam etan mayA kRtsnaM vedyaM nityaM vadanty uta
tasmAt tad vai bhavadbuddhyA zrotum icchAmi brAhmaNa
bhavAn prabarhaH zAstrANAM pragalbhaz cAtibuddhimAn
na tavAviditaM kiM cid bhavAJ zrutinidhiH smRtaH
kathyate devaloke ca pitRloke ca brAhmaNa
brahmalokagatAz caiva kathayanti maharSayaH
patiz ca tapatAM zazvad Adityas tava bhASate
sAMkhyajJAnaM tvayA brahmann avAptaM kRtsnam eva ca
tathaiva yogajJAnaM ca yAjJavalkya vizeSataH
niHsaMdigdhaM prabuddhas tvaM budhyamAnaz carAcaram
zrotum icchAmi taj jJAnaM ghRtaM maNDamayaM yathA
yAjJavalkya uvAca
kRtsnadhAriNam eva tvAM manye gandharvasattama
jijJAsasi ca mAM rAjaMs tan nibodha yathAzrutam
abudhyamAnAM prakRtiM budhyate paJcaviMzakaH
na tu budhyati gandharva prakRtiH paJcaviMzakam
anenApratibodhena pradhAnaM pravadanti tam
sAMkhyayogAz ca tattvajJA yathAzrutinidarzanAt

12306070a
12306070c
12306070e
12306071a
12306071c
12306072a
12306072c
12306072e
12306073a
12306073c
12306074a
12306074c
12306075a
12306075c
12306076a
12306076c
12306076e
12306077a
12306077c
12306078a
12306078c
12306079a
12306079c
12306080
12306080a
Avat
12306080c
te
12306081
12306081a
12306081c
12306082a
12306082c
vai
12306083a
12306083c
12306084a
12306084c
12306085a
Nam
12306085c
12306086a
12306086c
astam
12306087a
12306087c
12306088a
12306088c
12306089a
12306089c
drAH
12306090a
12306090c
nityam
12306091
12306091a
12306091c
12306092a
12306092c
12306093a

pazyaMs tathaivApazyaMz ca pazyaty anyas tathAnagha


SaDviMzaH paJcaviMzaM ca caturviMzaM ca pazyati
na tu pazyati pazyaMs tu yaz cainam anupazyati
paJcaviMzo 'bhimanyeta nAnyo 'sti paramo mama
na caturviMzako 'grAhyo manujair jJAnadarzibhiH
matsyevodakam anveti pravartati pravartanAt
yathaiva budhyate matsyas tathaiSo 'py anubudhyate
sasnehaH sahavAsAc ca sAbhimAnaz ca nityazaH
sa nimajjati kAlasya yadaikatvaM na budhyate
unmajjati hi kAlasya mamatvenAbhisaMvRtaH
yadA tu manyate 'nyo 'ham anya eSa iti dvijaH
tadA sa kevalIbhUtaH SaDviMzam anupazyati
anyaz ca rAjann avaras tathAnyaH paJcaviMzakaH
tatsthatvAd anupazyanti eka eveti sAdhavaH
tenaitan nAbhinandanti paJcaviMzakam acyutam
janmamRtyubhayAd bhItA yogAH sAMkhyAz ca kAzyapa
SaDviMzam anupazyanti zucayas tatparAyaNAH
yadA sa kevalIbhUtaH SaDviMzam anupazyati
tadA sa sarvavid vidvAn na punarjanma vindati
evam apratibuddhaz ca budhyamAnaz ca te 'nagha
buddhaz cokto yathAtattvaM mayA zrutinidarzanAt
pazyApazyaM yo 'nupazyet kSemaM tattvaM ca kAzyapa
kevalAkevalaM cAdyaM paJcaviMzAt paraM ca yat
vizvAvasur uvAca
tathyaM zubhaM caitad uktaM tvayA bhoH; samyak kSemyaM devatAdyaM yath
svasty akSayaM bhavataz cAstu nityaM; buddhyA sadA buddhiyuktaM namas
yAjJavalkya uvAca
evam uktvA saMprayAto divaM sa; vibhrAjan vai zrImatA darzanena
tuSTaz ca tuSTyA parayAbhinandya; pradakSiNaM mama kRtvA mahAtmA
brahmAdInAM khecarANAM kSitau ca; ye cAdhastAt saMvasante narendra
tatraiva tad darzanaM darzayan vai; samyak kSemyaM ye pathaM saMzritA
sAMkhyAH sarve sAMkhyadharme ratAz ca; tadvad yogA yogadharme ratAz ca
ye cApy anye mokSakAmA manuSyAs; teSAm etad darzanaM jJAnadRSTam
jJAnAn mokSo jAyate pUruSANAM; nAsty ajJAnAd evam Ahur narendra
tasmAj jJAnaM tattvato 'nveSitavyaM; yenAtmAnaM mokSayej janmamRtyoH
prApya jJAnaM brAhmaNAt kSatriyAd vA; vaizyAc chUdrAd api nIcAd abhIkS
zraddhAtavyaM zraddadhAnena nityaM; na zraddhinaM janmamRtyU vizetAm
sarve varNA brAhmaNA brahmajAz ca; sarve nityaM vyAharante ca brahma
tattvaM zAstraM brahmabuddhyA bravImi; sarvaM vizvaM brahma caitat sam
brahmAsyato brAhmaNAH saMprasUtA; bAhubhyAM vai kSatriyAH saMprasUtAH
nAbhyAM vaizyAH pAdataz cApi zUdrAH; sarve varNA nAnyathA veditavyAH
ajJAnataH karmayoniM bhajante; tAM tAM rAjaMs te yathA yAnty abhAvam
tathA varNA jJAnahInAH patante; ghorAd ajJAnAt prAkRtaM yonijAlam
tasmAj jJAnaM sarvato mArgitavyaM; sarvatrasthaM caitad uktaM mayA te
tasthau brahmA tasthivAMz cAparo yas; tasmai nityaM mokSam Ahur dvijen
yat te pRSTaM tan mayA copadiSTaM; yAthAtathyaM tad vizoko bhavasva
rAjan gacchasvaitadarthasya pAraM; samyak proktaM svasti te 'stv atra
bhISma uvAca
sa evam anuzAstas tu yAjJavalkyena dhImatA
prItimAn abhavad rAjA mithilAdhipatis tadA
gate munivare tasmin kRte cApi pradakSiNe
daivarAtir narapatir AsInas tatra mokSavit
gokoTiM sparzayAm Asa hiraNyasya tathaiva ca

12306093c
12306094a
12306094c
12306095a
12306095c
12306096a
12306096c
12306097a
12306097c
12306098a
12306098c
12306098e
12306099a
12306099c
12306099e
12306100a
12306100c
12306101a
12306101c
12306102a
12306102c
12306103a
12306103c
12306104a
12306104c
12306105a
12306105c
12306106a
12306106c
12306107a
12306107c
12306108a
12306108c
12307001
12307001a
12307001c
12307002a
12307002c
12307003
12307003a
12307003c
12307004a
12307004c
12307005a
12307005c
12307006a
12307006c
12307007a
12307007c
12307008a
12307008c
12307008e
12307009a
12307009c
12307009e
12307010a
12307010c
12307011a
12307011c
12307012a

ratnAJjalim athaikaM ca brAhmaNebhyo dadau tadA


videharAjyaM ca tathA pratiSThApya sutasya vai
yatidharmam upAsaMz cApy avasan mithilAdhipaH
sAMkhyajJAnam adhIyAno yogazAstraM ca kRtsnazaH
dharmAdharmau ca rAjendra prAkRtaM parigarhayan
anantam iti kRtvA sa nityaM kevalam eva ca
dharmAdharmau puNyapApe satyAsatye tathaiva ca
janmamRtyU ca rAjendra prAkRtaM tad acintayat
brahmAvyaktasya karmedam iti nityaM narAdhipa
pazyanti yogAH sAMkhyAz ca svazAstrakRtalakSaNAH
iSTAniSTaviyuktaM hi tasthau brahma parAtparam
nityaM tam Ahur vidvAMsaH zucis tasmAc chucir bhava
dIyate yac ca labhate dattaM yac cAnumanyate
dadAti ca narazreSTha pratigRhNAti yac ca ha
dadAty avyaktam evaitat pratigRhNAti tac ca vai
AtmA hy evAtmano hy ekaH ko 'nyas tvatto 'dhiko bhavet
evaM manyasva satatam anyathA mA vicintaya
yasyAvyaktaM na viditaM saguNaM nirguNaM punaH
tena tIrthAni yajJAz ca sevitavyAvipazcitA
na svAdhyAyais tapobhir vA yajJair vA kurunandana
labhate 'vyaktasaMsthAnaM jJAtvAvyaktaM mahIpate
tathaiva mahataH sthAnam AhaMkArikam eva ca
ahaMkArAt paraM cApi sthAnAni samavApnuyAt
ye tv avyaktAt paraM nityaM jAnate zAstratatparAH
janmamRtyuviyuktaM ca viyuktaM sad asac ca yat
etan mayAptaM janakAt purastAt; tenApi cAptaM nRpa yAjJavalkyAt
jJAnaM viziSTaM na tathA hi yajJA; jJAnena durgaM tarate na yajJaiH
durgaM janma nidhanaM cApi rAjan; na bhUtikaM jJAnavido vadanti
yajJais tapobhir niyamair vrataiz ca; divaM samAsAdya patanti bhUmau
tasmAd upAsasva paraM mahac chuci; zivaM vimokSaM vimalaM pavitram
kSetrajJavit pArthiva jJAnayajJam; upAsya vai tattvam RSir bhaviSyasi
upaniSadam upAkarot tadA vai; janakanRpasya purA hi yAjJavalkyaH
yad upagaNitazAzvatAvyayaM tac; chubham amRtatvam azokam RcchatIti
yudhiSThira uvAca
aizvaryaM vA mahat prApya dhanaM vA bharatarSabha
dIrgham Ayur avApyAtha kathaM mRtyum atikramet
tapasA vA sumahatA karmaNA vA zrutena vA
rasAyanaprayogair vA kair nopaiti jarAntakau
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
bhikSoH paJcazikhasyeha saMvAdaM janakasya ca
vaideho janako rAjA maharSiM vedavittamam
paryapRcchat paJcazikhaM chinnadharmArthasaMzayam
kena vRttena bhagavann atikrAmej jarAntakau
tapasA vAtha buddhyA vA karmaNA vA zrutena vA
evam uktaH sa vaidehaM pratyuvAca parokSavit
nivRttir naitayor asti nAnivRttiH kathaM cana
na hy ahAni nivartante na mAsA na punaH kSapAH
so 'yaM prapadyate 'dhvAnaM cirAya dhruvam adhruvaH
sarvabhUtasamucchedaH srotasevohyate sadA
uhyamAnaM nimajjantam aplave kAlasAgare
jarAmRtyumahAgrAhe na kaz cid abhipadyate
naivAsya bhavitA kaz cin nAsau bhavati kasya cit
pathi saMgatam evedaM dArair anyaiz ca bandhubhiH
nAyam atyantasaMvAso labdhapUrvo hi kena cit
kSipyante tena tenaiva niSTanantaH punaH punaH
kAlena jAtA jAtA hi vAyunevAbhrasaMcayAH
jarAmRtyU hi bhUtAnAM khAditArau vRkAv iva
balinAM durbalAnAM ca hrasvAnAM mahatAm api
evaMbhUteSu bhUteSu nityabhUtAdhruveSu ca

12307012c
12307013a
12307013c
12307014a
12307014c
12308001
12308001a
12308001c
12308002a
12308002c
12308003
12308003a
12308003c
12308004a
12308004c
12308005a
12308005c
12308006a
12308006c
12308007a
12308007c
12308008a
12308008c
12308009a
12308009c
12308010a
12308010c
12308011a
12308011c
12308012a
12308012c
12308013a
12308013c
12308014a
12308014c
12308015a
12308015c
12308016a
12308016c
12308017a
12308017c
12308018a
12308018c
12308019a
12308019c
12308020a
12308020c
12308021a
12308021c
12308022a
12308022c
12308023a
12308023c
12308024a
12308024c
12308025a
12308025c
12308026a
12308026c
12308027a

kathaM hRSyeta jAteSu mRteSu ca kathaM jvaret


kuto 'ham AgataH ko 'smi kva gamiSyAmi kasya vA
kasmin sthitaH kva bhavitA kasmAt kim anuzocasi
draSTA svargasya na hy asti tathaiva narakasya ca
AgamAMs tv anatikramya dadyAc caiva yajeta ca
yudhiSThira uvAca
aparityajya gArhasthyaM kururAjarSisattama
kaH prApto vinayaM buddhyA mokSatattvaM vadasva me
saMnyasyate yathAtmAyaM saMnyastAtmA yathA ca yaH
paraM mokSasya yac cApi tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
janakasya ca saMvAdaM sulabhAyAz ca bhArata
saMnyAsaphalikaH kaz cid babhUva nRpatiH purA
maithilo janako nAma dharmadhvaja iti zrutaH
sa vede mokSazAstre ca sve ca zAstre kRtAgamaH
indriyANi samAdhAya zazAsa vasudhAm imAm
tasya vedavidaH prAjJAH zrutvA tAM sAdhuvRttatAm
lokeSu spRhayanty anye puruSAH puruSezvara
atha dharmayuge tasmin yogadharmam anuSThitA
mahIm anucacAraikA sulabhA nAma bhikSukI
tayA jagad idaM sarvam aTantyA mithilezvaraH
tatra tatra zruto mokSe kathyamAnas tridaNDibhiH
sA susUkSmAM kathAM zrutvA tathyaM neti sasaMzayA
darzane jAtasaMkalpA janakasya babhUva ha
tataH sA viprahAyAtha pUrvarUpaM hi yogataH
abibhrad anavadyAGgI rUpam anyad anuttamam
cakSur nimeSamAtreNa laghvastragatigAminI
videhAnAM purIM subhrUr jagAma kamalekSaNA
sA prApya mithilAM ramyAM samRddhajanasaMkulAm
bhaikSacaryApadezena dadarza mithilezvaram
rAjA tasyAH paraM dRSTvA saukumAryaM vapus tathA
keyaM kasya kuto veti babhUvAgatavismayaH
tato 'syAH svAgataM kRtvA vyAdizya ca varAsanam
pUjitAM pAdazaucena varAnnenApy atarpayat
atha bhuktavatI prItA rAjAnaM mantribhir vRtam
sarvabhASyavidAM madhye codayAm Asa bhikSukI
sulabhA tv asya dharmeSu mukto neti sasaMzayA
sattvaM sattvena yogajJA praviveza mahIpate
netrAbhyAM netrayor asya razmIn saMyojya razmibhiH
sA sma saMcodayiSyantaM yogabandhair babandha ha
janako 'py utsmayan rAjA bhAvam asyA vizeSayan
pratijagrAha bhAvena bhAvam asyA nRpottamaH
tad ekasminn adhiSThAne saMvAdaH zrUyatAm ayam
chatrAdiSu vimuktasya muktAyAz ca tridaNDake
bhagavatyAH kva caryeyaM kRtA kva ca gamiSyasi
kasya ca tvaM kuto veti papracchainAM mahIpatiH
zrute vayasi jAtau ca sadbhAvo nAdhigamyate
eSv artheSUttaraM tasmAt pravedyaM satsamAgame
chatrAdiSu vizeSeSu muktaM mAM viddhi sarvazaH
sa tvAM saMmantum icchAmi mAnArhAsi matA hi me
yasmAc caitan mayA prAptaM jJAnaM vaizeSikaM purA
yasya nAnyaH pravaktAsti mokSe tam api me zRNu
pArAzaryasagotrasya vRddhasya sumahAtmanaH
bhikSoH paJcazikhasyAhaM ziSyaH paramasaMmataH
sAMkhyajJAne tathA yoge mahIpAlavidhau tathA
trividhe mokSadharme 'smin gatAdhvA chinnasaMzayaH
sa yathAzAstradRSTena mArgeNeha parivrajan
vArSikAMz caturo mAsAn purA mayi sukhoSitaH
tenAhaM sAMkhyamukhyena sudRSTArthena tattvataH

12308027c
12308028a
12308028c
12308029a
12308029c
12308030a
12308030c
12308031a
12308031c
12308032a
12308032c
12308033a
12308033c
12308034a
12308034c
12308035a
12308035c
12308036a
12308036c
12308037a
12308037c
12308038a
12308038c
12308039a
12308039c
12308040a
12308040c
12308041a
12308041c
12308042a
12308042c
12308043a
12308043c
12308044a
12308044c
12308045a
12308045c
12308046a
12308046c
12308047a
12308047c
12308048a
12308048c
12308049a
12308049c
12308050a
12308050c
12308051a
12308051c
12308052a
12308052c
12308053a
12308053c
12308054a
12308054c
12308055a
12308055c
12308056a
12308056c
12308057a

zrAvitas trividhaM mokSaM na ca rAjyAd vicAlitaH


so 'haM tAm akhilAM vRttiM trividhAM mokSasaMhitAm
muktarAgaz carAmy ekaH pade paramake sthitaH
vairAgyaM punar etasya mokSasya paramo vidhiH
jJAnAd eva ca vairAgyaM jAyate yena mucyate
jJAnena kurute yatnaM yatnena prApyate mahat
mahad dvaMdvapramokSAya sA siddhir yA vayotigA
seyaM paramikA buddhiH prAptA nirdvaMdvatA mayA
ihaiva gatamohena caratA muktasaGginA
yathA kSetraM mRdUbhUtam adbhir AplAvitaM tathA
janayaty aGkuraM karma nRNAM tadvat punarbhavam
yathA cottApitaM bIjaM kapAle yatra tatra vA
prApyApy aGkurahetutvam abIjatvAn na jAyate
tadvad bhagavatA tena zikhAproktena bhikSuNA
jJAnaM kRtam abIjaM me viSayeSu na jAyate
nAbhiSajjati kasmiMz cin nAnarthe na parigrahe
nAbhirajyati caiteSu vyarthatvAd rAgadoSayoH
yaz ca me dakSiNaM bAhuM candanena samukSayet
savyaM vAsyA ca yas takSet samAv etAv ubhau mama
sukhI so 'ham avAptArthaH samaloSTAzmakAJcanaH
muktasaGgaH sthito rAjye viziSTo 'nyais tridaNDibhiH
mokSe hi trividhA niSThA dRSTA pUrvair maharSibhiH
jJAnaM lokottaraM yac ca sarvatyAgaz ca karmaNAm
jJAnaniSThAM vadanty eke mokSazAstravido janAH
karmaniSThAM tathaivAnye yatayaH sUkSmadarzinaH
prahAyobhayam apy etaj jJAnaM karma ca kevalam
tRtIyeyaM samAkhyAtA niSThA tena mahAtmanA
yame ca niyame caiva dveSe kAme parigrahe
mAne dambhe tathA snehe sadRzAs te kuTumbibhiH
tridaNDAdiSu yady asti mokSo jJAnena kena cit
chatrAdiSu kathaM na syAt tulyahetau parigrahe
yena yena hi yasyArthaH kAraNeneha kasya cit
tat tad Alambate dravyaM sarvaH sve sve parigrahe
doSadarzI tu gArhasthye yo vrajaty AzramAntaram
utsRjan parigRhNaMz ca so 'pi saGgAn na mucyate
Adhipatye tathA tulye nigrahAnugrahAtmani
rAjarSibhikSukAcAryA mucyante kena hetunA
atha satyAdhipatye 'pi jJAnenaiveha kevalam
mucyante kiM na mucyante pade paramake sthitAH
kASAyadhAraNaM mauNDyaM triviSTabdhaH kamaNDaluH
liGgAny atyartham etAni na mokSAyeti me matiH
yadi saty api liGge 'smiJ jJAnam evAtra kAraNam
nirmokSAyeha duHkhasya liGgamAtraM nirarthakam
atha vA duHkhazaithilyaM vIkSya liGge kRtA matiH
kiM tad evArthasAmAnyaM chatrAdiSu na lakSyate
AkiMcanye na mokSo 'sti kaiMcanye nAsti bandhanam
kaiMcanye cetare caiva jantur jJAnena mucyate
tasmAd dharmArthakAmeSu tathA rAjyaparigrahe
bandhanAyataneSv eSu viddhy abandhe pade sthitam
rAjyaizvaryamayaH pAzaH snehAyatanabandhanaH
mokSAzmaniziteneha chinnas tyAgAsinA mayA
so 'ham evaMgato mukto jAtAsthas tvayi bhikSuki
ayathArtho hi te varNo vakSyAmi zRNu tan mama
saukumAryaM tathA rUpaM vapur agryaM tathA vayaH
tavaitAni samastAni niyamaz ceti saMzayaH
yac cApy ananurUpaM te liGgasyAsya viceSTitam
mukto 'yaM syAn na vety asmAd dharSito matparigrahaH
na ca kAmasamAyukte mukte 'py asti tridaNDakam
na rakSyate tvayA cedaM na muktasyAsti gopanA
matpakSasaMzrayAc cAyaM zRNu yas te vyatikramaH

12308057c
12308058a
12308058c
12308059a
12308059c
12308060a
12308060c
12308061a
12308061c
12308062a
12308062c
12308063a
12308063c
12308064a
12308064c
12308065a
12308065c
12308066a
12308066c
12308067a
12308067c
12308068a
12308068c
12308069a
12308069c
12308070a
12308070c
12308070e
12308071a
12308071c
12308072a
12308072c
12308073a
12308073c
12308074a
12308074c
12308075a
12308075c
12308076a
12308076c
12308077a
12308077c
12308078a
12308078c
12308079a
12308079c
12308080a
12308080c
12308081a
12308081c
12308082a
12308082c
12308083a
12308083c
12308084a
12308084c
12308085a
12308085c
12308086a
12308086c

AzrayantyAH svabhAvena mama pUrvaparigraham


pravezas te kRtaH kena mama rASTre pure tathA
kasya vA saMnisargAt tvaM praviSTA hRdayaM mama
varNapravaramukhyAsi brAhmaNI kSatriyo hy aham
nAvayor ekayogo 'sti mA kRthA varNasaMkaram
vartase mokSadharmeSu gArhasthye tv aham Azrame
ayaM cApi sukaSTas te dvitIyo ''zramasaMkaraH
sagotrAM vAsagotrAM vA na veda tvAM na vettha mAm
sagotram AvizantyAs te tRtIyo gotrasaMkaraH
atha jIvati te bhartA proSito 'py atha vA kva cit
agamyA parabhAryeti caturtho dharmasaMkaraH
sA tvam etAny akAryANi kAryApekSA vyavasyasi
avijJAnena vA yuktA mithyAjJAnena vA punaH
atha vApi svatantrAsi svadoSeNeha kena cit
yadi kiM cic chrutaM te 'sti sarvaM kRtam anarthakam
idam anyat tRtIyaM te bhAvasparzavighAtakam
duSTAyA lakSyate liGgaM pravaktavyaM prakAzitam
na mayy evAbhisaMdhis te jayaiSiNyA jaye kRtaH
yeyaM matpariSat kRtsnA jetum icchasi tAm api
tathA hy evaM punaz ca tvaM dRSTiM svAM pratimuJcasi
matpakSapratighAtAya svapakSodbhAvanAya ca
sA svenAmarSajena tvam Rddhimohena mohitA
bhUyaH sRjasi yogAstraM viSAmRtam ivaikadhA
icchator hi dvayor lAbhaH strIpuMsor amRtopamaH
alAbhaz cApy araktasya so 'tra doSo viSopamaH
mA sprAkSIH sAdhu jAnISva svazAstram anupAlaya
kRteyaM hi vijijJAsA mukto neti tvayA mama
etat sarvaM praticchannaM mayi nArhasi gUhitum
sA yadi tvaM svakAryeNa yady anyasya mahIpateH
tattvaM satrapraticchannA mayi nArhasi gUhitum
na rAjAnaM mRSA gacchen na dvijAtiM kathaM cana
na striyaM strIguNopetAM hanyur hy ete mRSAgatAH
rAjJAM hi balam aizvaryaM brahma brahmavidAM balam
rUpayauvanasaubhAgyaM strINAM balam anuttamam
ata etair balair ete balinaH svArtham icchatA
ArjavenAbhigantavyA vinAzAya hy anArjavam
sA tvaM jAtiM zrutaM vRttaM bhAvaM prakRtim AtmanaH
kRtyam Agamane caiva vaktum arhasi tattvataH
ity etair asukhair vAkyair ayuktair asamaJjasaiH
pratyAdiSTA narendreNa sulabhA na vyakampata
uktavAkye tu nRpatau sulabhA cArudarzanA
tataz cArutaraM vAkyaM pracakrAmAtha bhASitum
navabhir navabhiz caiva doSair vAgbuddhidUSaNaiH
apetam upapannArtham aSTAdazaguNAnvitam
saukSmyaM saMkhyAkramau cobhau nirNayaH saprayojanaH
paJcaitAny arthajAtAni vAkyam ity ucyate nRpa
eSAm ekaikazo 'rthAnAM saukSmyAdInAM sulakSaNam
zRNu saMsAryamANAnAM padArthaiH padavAkyataH
jJAnaM jJeyeSu bhinneSu yathAbhedena vartate
tatrAtizayinI buddhis tat saukSmyam iti vartate
doSANAM ca guNAnAM ca pramANaM pravibhAgazaH
kaM cid artham abhipretya sA saMkhyety upadhAryatAm
idaM pUrvam idaM pazcAd vaktavyaM yad vivakSitam
kramayogaM tam apy Ahur vAkyaM vAkyavido janAH
dharmArthakAmamokSeSu pratijJAya vizeSataH
idaM tad iti vAkyAnte procyate sa vinirNayaH
icchAdveSabhavair duHkhaiH prakarSo yatra jAyate
tatra yA nRpate vRttis tat prayojanam iSyate
tAny etAni yathoktAni saukSmyAdIni janAdhipa
ekArthasamavetAni vAkyaM mama nizAmaya

12308087a
12308087c
12308088a
12308088c
12308089a
12308089c
12308090a
12308090c
12308091a
12308091c
12308092a
12308092c
12308093a
12308093c
12308094a
12308094c
12308095a
12308095c
12308096a
12308096c
12308097a
12308097c
12308098a
12308098c
12308099a
12308099c
12308100a
12308100c
12308100e
12308101a
12308101c
12308101e
12308102a
12308102c
12308103a
12308103c
12308104a
12308104c
12308105a
12308105c
12308106a
12308106c
12308107a
12308107c
12308108a
12308108c
12308109a
12308109c
12308110a
12308110c
12308111a
12308111c
12308112a
12308112c
12308113a
12308113c
12308114a
12308114c
12308115a
12308115c

upetArtham abhinnArthaM nApavRttaM na cAdhikam


nAzlakSNaM na ca saMdigdhaM vakSyAmi paramaM tava
na gurvakSarasaMbaddhaM parAGmukhamukhaM na ca
nAnRtaM na trivargeNa viruddhaM nApy asaMskRtam
na nyUnaM kaSTazabdaM vA vyutkramAbhihitaM na ca
na zeSaM nAnukalpena niSkAraNam ahetukam
kAmAt krodhAd bhayAl lobhAd dainyAd AnAryakAt tathA
hrIto 'nukrozato mAnAn na vakSyAmi kathaM cana
vaktA zrotA ca vAkyaM ca yadA tv avikalaM nRpa
samam eti vivakSAyAM tadA so 'rthaH prakAzate
vaktavye tu yadA vaktA zrotAram avamanyate
svArtham Aha parArthaM vA tadA vAkyaM na rohati
atha yaH svArtham utsRjya parArthaM prAha mAnavaH
vizaGkA jAyate tasmin vAkyaM tad api doSavat
yas tu vaktA dvayor artham aviruddhaM prabhASate
zrotuz caivAtmanaz caiva sa vaktA netaro nRpa
tad arthavad idaM vAkyam upetaM vAkyasaMpadA
avikSiptamanA rAjann ekAgraH zrotum arhasi
kAsi kasya kuto veti tvayAham abhicoditA
tatrottaram idaM vAkyaM rAjann ekamanAH zRNu
yathA jatu ca kASThaM ca pAMsavaz codabindubhiH
suzliSTAni tathA rAjan prANinAm iha saMbhavaH
zabdaH sparzo raso rUpaM gandhaH paJcendriyANi ca
pRthagAtmA dazAtmAnaH saMzliSTA jatukASThavat
na caiSAM codanA kA cid astIty eSa vinizcayaH
ekaikasyeha vijJAnaM nAsty Atmani tathA pare
na veda cakSuz cakSuSTvaM zrotraM nAtmani vartate
tathaiva vyabhicAreNa na vartante parasparam
saMzliSTA nAbhijAyante yathApa iha pAMsavaH
bAhyAn anyAn apekSante guNAMs tAn api me zRNu
rUpaM cakSuH prakAzaz ca darzane hetavas trayaH
yathaivAtra tathAnyeSu jJAnajJeyeSu hetavaH
jJAnajJeyAntare tasmin mano nAmAparo guNaH
vicArayati yenAyaM nizcaye sAdhvasAdhunI
dvAdazas tv aparas tatra buddhir nAma guNaH smRtaH
yena saMzayapUrveSu boddhavyeSu vyavasyati
atha dvAdazake tasmin sattvaM nAmAparo guNaH
mahAsattvo 'lpasattvo vA jantur yenAnumIyate
kSetrajJa iti cApy anyo guNas tatra caturdazaH
mamAyam iti yenAyaM manyate na ca manyate
atha paJcadazo rAjan guNas tatrAparaH smRtaH
pRthakkalAsamUhasya sAmagryaM tad ihocyate
guNas tv evAparas tatra saMghAta iti SoDazaH
AkRtir vyaktir ity etau guNau yasmin samAzritau
sukhaduHkhe jarAmRtyU lAbhAlAbhau priyApriye
iti caikonaviMzo 'yaM dvaMdvayoga iti smRtaH
Urdhvam ekonaviMzatyAH kAlo nAmAparo guNaH
itImaM viddhi viMzatyA bhUtAnAM prabhavApyayam
viMzakaz caiSa saMghAto mahAbhUtAni paJca ca
sadasadbhAvayogau ca guNAv anyau prakAzakau
ity evaM viMzatiz caiva guNAH sapta ca ye smRtAH
vidhiH zukraM balaM ceti traya ete guNAH pare
ekaviMzaz ca daza ca kalAH saMkhyAnataH smRtAH
samagrA yatra vartante tac charIram iti smRtam
avyaktaM prakRtiM tv AsAM kalAnAM kaz cid icchati
vyaktaM cAsAM tathaivAnyaH sthUladarzI prapazyati
avyaktaM yadi vA vyaktaM dvayIm atha catuSTayIm
prakRtiM sarvabhUtAnAM pazyanty adhyAtmacintakAH
seyaM prakRtir avyaktA kalAbhir vyaktatAM gatA
ahaM ca tvaM ca rAjendra ye cApy anye zarIriNaH

12308116a
12308116c
12308117a
12308117c
12308118a
12308118c
12308119a
12308119c
12308120a
12308120c
12308121a
12308121c
12308122a
12308122c
12308123a
12308123c
12308124a
12308124c
12308125a
12308125c
12308126a
12308126c
12308126e
12308127a
12308127c
12308127e
12308128a
12308128c
12308129a
12308129c
12308130a
12308130c
12308131a
12308131c
12308132a
12308132c
12308133a
12308133c
12308134a
12308134c
12308135a
12308135c
12308136a
12308136c
12308137a
12308137c
12308138a
12308138c
12308139a
12308139c
12308140a
12308140c
12308141a
12308141c
12308142a
12308142c
12308143a
12308143c
12308144a
12308144c

bindunyAsAdayo 'vasthAH zukrazoNitasaMbhavAH


yAsAm eva nipAtena kalalaM nAma jAyate
kalalAd arbudotpattiH pezI cApy arbudodbhavA
pezyAs tv aGgAbhinirvRttir nakharomANi cAGgataH
saMpUrNe navame mAse jantor jAtasya maithila
jAyate nAmarUpatvaM strI pumAn veti liGgataH
jAtamAtraM tu tad rUpaM dRSTvA tAmranakhAGguli
kaumArarUpam ApannaM rUpato nopalabhyate
kaumArAd yauvanaM cApi sthAviryaM cApi yauvanAt
anena kramayogena pUrvaM pUrvaM na labhyate
kalAnAM pRthagarthAnAM pratibhedaH kSaNe kSaNe
vartate sarvabhUteSu saukSmyAt tu na vibhAvyate
na caiSAm apyayo rAja&l lakSyate prabhavo na ca
avasthAyAm avasthAyAM dIpasyevArciSo gatiH
tasyApy evaMprabhAvasya sadazvasyeva dhAvataH
ajasraM sarvalokasya kaH kuto vA na vA kutaH
kasyedaM kasya vA nedaM kuto vedaM na vA kutaH
saMbandhaH ko 'sti bhUtAnAM svair apy avayavair iha
yathAdityAn maNez caiva vIrudbhyaz caiva pAvakaH
bhavaty evaM samudayAt kalAnAm api jantavaH
Atmany evAtmanAtmAnaM yathA tvam anupazyasi
evam evAtmanAtmAnam anyasmin kiM na pazyasi
yady Atmani parasmiMz ca samatAm adhyavasyasi
atha mAM kAsi kasyeti kimartham anupRcchasi
idaM me syAd idaM neti dvaMdvair muktasya maithila
kAsi kasya kuto veti vacane kiM prayojanam
ripau mitre 'tha madhyasthe vijaye saMdhivigrahe
kRtavAn yo mahIpAla kiM tasmin muktalakSaNam
trivarge saptadhA vyaktaM yo na vedeha karmasu
saGgavAn yas trivarge ca kiM tasmin muktalakSaNam
priye caivApriye caiva durbale balavaty api
yasya nAsti samaM cakSuH kiM tasmin muktalakSaNam
tad amuktasya te mokSe yo 'bhimAno bhaven nRpa
suhRdbhiH sa nivAryas te vicittasyeva bheSajaiH
tAni tAny anusaMdRzya saGgasthAnAny ariMdama
AtmanAtmani saMpazyet kiM tasmin muktalakSaNam
imAny anyAni sUkSmANi mokSam Azritya kAni cit
caturaGgapravRttAni saGgasthAnAni me zRNu
ya imAM pRthivIM kRtsnAm ekacchatrAM prazAsti ha
ekam eva sa vai rAjA puram adhyAvasaty uta
tatpure caikam evAsya gRhaM yad adhitiSThati
gRhe zayanam apy ekaM nizAyAM yatra lIyate
zayyArdhaM tasya cApy atra strIpUrvam adhitiSThati
tad anena prasaGgena phalenaiveha yujyate
evam evopabhogeSu bhojanAcchAdaneSu ca
guNeSu parimeyeSu nigrahAnugrahau prati
paratantraH sadA rAjA svalpe so 'pi prasajjate
saMdhivigrahayoge ca kuto rAjJaH svatantratA
strISu krIDAvihAreSu nityam asyAsvatantratA
mantre cAmAtyasamitau kuta eva svatantratA
yadA tv AjJApayaty anyAMs tadAsyoktA svatantratA
avazaH kAryate tatra tasmiMs tasmin guNe sthitaH
svaptukAmo na labhate svaptuM kAryArthibhir janaiH
zayane cApy anujJAtaH supta utthApyate 'vazaH
snAhy Alabha piba prAza juhudhy agnIn yajeti ca
vadasva zRNu cApIti vivazaH kAryate paraiH
abhigamyAbhigamyainaM yAcante satataM narAH
na cApy utsahate dAtuM vittarakSI mahAjanAt
dAne kozakSayo hy asya vairaM cApy aprayacchataH
kSaNenAsyopavartante doSA vairAgyakArakAH

12308145a
12308145c
12308146a
12308146c
12308147a
12308147c
12308148a
12308148c
12308149a
12308149c
12308150a
12308150c
12308151a
12308151c
12308152a
12308152c
12308153a
12308153c
12308154a
12308154c
12308155a
12308155c
12308156a
12308156c
12308157a
12308157c
12308158a
12308158c
12308159a
12308159c
12308160a
12308160c
12308161a
12308161c
12308162a
12308162c
12308163a
12308163c
12308164a
12308164c
12308165a
12308165c
12308166a
12308166c
12308167a
12308167c
12308168a
12308168c
12308169a
12308169c
12308170a
12308170c
12308171a
12308171c
12308172a
12308172c
12308173a
12308173c
12308174a
12308174c

prAjJAJ zUrAMs tathaivADhyAn ekasthAne 'pi zaGkate


bhayam apy abhaye rAjJo yaiz ca nityam upAsyate
yadA caite praduSyanti rAjan ye kIrtitA mayA
tadaivAsya bhayaM tebhyo jAyate pazya yAdRzam
sarvaH sve sve gRhe rAjA sarvaH sve sve gRhe gRhI
nigrahAnugrahau kurvaMs tulyo janaka rAjabhiH
putrA dArAs tathaivAtmA kozo mitrANi saMcayaH
paraiH sAdhAraNA hy ete tais tair evAsya hetubhiH
hato dezaH puraM dagdhaM pradhAnaH kuJjaro mRtaH
lokasAdhAraNeSv eSu mithyAjJAnena tapyate
amukto mAnasair duHkhair icchAdveSapriyodbhavaiH
zirorogAdibhI rogais tathaiva vinipAtibhiH
dvaMdvais tais tair upahataH sarvataH parizaGkitaH
bahupratyarthikaM rAjyam upAste gaNayan nizAH
tad alpasukham atyarthaM bahuduHkham asAravat
ko rAjyam abhipadyeta prApya copazamaM labhet
mamedam iti yac cedaM puraM rASTraM ca manyase
balaM kozam amAtyAMz ca kasyaitAni na vA nRpa
mitrAmAtyaM puraM rASTraM daNDaH kozo mahIpatiH
saptAGgaz cakrasaMghAto rAjyam ity ucyate nRpa
saptAGgasyAsya rAjyasya tridaNDasyeva tiSThataH
anyonyaguNayuktasya kaH kena guNato 'dhikaH
teSu teSu hi kAleSu tat tad aGgaM viziSyate
yena yat sidhyate kAryaM tat prAdhAnyAya kalpate
saptAGgaz cApi saMghAtas trayaz cAnye nRpottama
saMbhUya dazavargo 'yaM bhuGkte rAjyaM hi rAjavat
yaz ca rAjA mahotsAhaH kSatradharmarato bhavet
sa tuSyed dazabhAgena tatas tv anyo dazAvaraiH
nAsty asAdhAraNo rAjA nAsti rAjyam arAjakam
rAjye 'sati kuto dharmo dharme 'sati kutaH param
yo 'py atra paramo dharmaH pavitraM rAjarAjyayoH
pRthivI dakSiNA yasya so 'zvamedho na vidyate
sAham etAni karmANi rAjyaduHkhAni maithila
samarthA zatazo vaktum atha vApi sahasrazaH
svadehe nAbhiSaGgo me kutaH paraparigrahe
na mAm evaMvidhAM muktAm IdRzaM vaktum arhasi
nanu nAma tvayA mokSaH kRtsnaH paJcazikhAc chrutaH
sopAyaH sopaniSadaH sopAsaGgaH sanizcayaH
tasya te muktasaGgasya pAzAn Akramya tiSThataH
chatrAdiSu vizeSeSu kathaM saGgaH punar nRpa
zrutaM te na zrutaM manye mithyA vApi zrutaM zrutam
atha vA zrutasaMkAzaM zrutam anyac chrutaM tvayA
athApImAsu saMjJAsu laukikISu pratiSThasi
abhiSaGgAvarodhAbhyAM baddhas tvaM prAkRto mayA
sattvenAnupravezo hi yo 'yaM tvayi kRto mayA
kiM tavApakRtaM tatra yadi mukto 'si sarvataH
niyamo hy eSa dharmeSu yatInAM zUnyavAsitA
zUnyam AvAsayantyA ca mayA kiM kasya dUSitam
na pANibhyAM na bAhubhyAM pAdorubhyAM na cAnagha
na gAtrAvayavair anyaiH spRzAmi tvA narAdhipa
kule mahati jAtena hrImatA dIrghadarzinA
naitat sadasi vaktavyaM sad vAsad vA mithaH kRtam
brAhmaNA guravaz ceme tathAmAtyA gurUttamAH
tvaM cAtha gurur apy eSAm evam anyonyagauravam
tad evam anusaMdRzya vAcyAvAcyaM parIkSatA
strIpuMsoH samavAyo 'yaM tvayA vAcyo na saMsadi
yathA puSkaraparNasthaM jalaM tatparNasaMsthitam
tiSThaty aspRzatI tadvat tvayi vatsyAmi maithila
yadi vApy aspRzantyA me sparzaM jAnAsi kaM cana
jJAnaM kRtam abIjaM te kathaM teneha bhikSuNA

12308175a
12308175c
12308176a
12308176c
12308177a
12308177c
12308178a
12308178c
12308179a
12308179c
12308180a
12308180c
12308181a
12308181c
12308182a
12308182c
12308183a
12308183c
12308184a
12308184c
12308185a
12308185c
12308186a
12308186c
12308187a
12308187c
12308188a
12308188c
12308189a
12308189c
12308190a
12308190c
12308191a
12308191c
12309001
12309001a
12309001c
12309002
12309002a
12309002c
12309003a
12309003c
12309004a
12309004c
12309005a
12309005c
12309006a
12309006c
12309007a
12309007c
12309008a
12309008c
12309009a
12309009c
12309010a
12309010c
12309011a
12309011c
12309012a
12309012c

sa gArhasthyAc cyutaz ca tvaM mokSaM nAvApya durvidam


ubhayor antarAle ca vartase mokSavAtikaH
na hi muktasya muktena jJasyaikatvapRthaktvayoH
bhAvAbhAvasamAyoge jAyate varNasaMkaraH
varNAzramapRthaktve ca dRSTArthasyApRthaktvinaH
nAnyad anyad iti jJAtvA nAnyad anyat pravartate
pANau kuNDaM tathA kuNDe payaH payasi makSikAH
AzritAzrayayogena pRthaktvenAzrayA vayam
na tu kuNDe payobhAvaH payaz cApi na makSikAH
svayam evAzrayanty ete bhAvA na tu parAzrayam
pRthaktvAd AzramANAM ca varNAnyatve tathaiva ca
parasparapRthaktvAc ca kathaM te varNasaMkaraH
nAsmi varNottamA jAtyA na vaizyA nAvarA tathA
tava rAjan savarNAsmi zuddhayonir aviplutA
pradhAno nAma rAjarSir vyaktaM te zrotram AgataH
kule tasya samutpannAM sulabhAM nAma viddhi mAm
droNaz ca zatazRGgaz ca vakradvAraz ca parvataH
mama satreSu pUrveSAM citA maghavatA saha
sAhaM tasmin kule jAtA bhartary asati madvidhe
vinItA mokSadharmeSu carAmy ekA munivratam
nAsmi satrapraticchannA na parasvAbhimAninI
na dharmasaMkarakarI svadharme 'smi dhRtavratA
nAsthirA svapratijJAyAM nAsamIkSyapravAdinI
nAsamIkSyAgatA cAhaM tvatsakAzaM janAdhipa
mokSe te bhAvitAM buddhiM zrutvAhaM kuzalaiSiNI
tava mokSasya cApy asya jijJAsArtham ihAgatA
na vargasthA bravImy etat svapakSaparapakSayoH
mukto na mucyate yaz ca zAnto yaz ca na zAmyati
yathA zUnye purAgAre bhikSur ekAM nizAM vaset
tathA hi tvaccharIre 'sminn imAM vatsyAmi zarvarIm
sAham AsanadAnena vAgAtithyena cArcitA
suptA suzaraNA prItA zvo gamiSyAmi maithila
ity etAni sa vAkyAni hetumanty arthavanti ca
zrutvA nAdhijagau rAjA kiM cid anyad ataH param
yudhiSThira uvAca
kathaM nirvedam ApannaH zuko vaiyAsakiH purA
etad icchAmi kauravya zrotuM kautUhalaM hi me
bhISma uvAca
prAkRtena suvRttena carantam akutobhayam
adhyApya kRtsnaM svAdhyAyam anvazAd vai pitA sutam
dharmaM putra niSevasva sutIkSNau hi himAtapau
kSutpipAse ca vAyuM ca jaya nityaM jitendriyaH
satyam Arjavam akrodham anasUyAM damaM tapaH
ahiMsAM cAnRzaMsyaM ca vidhivat paripAlaya
satye tiSTha rato dharme hitvA sarvam anArjavam
devatAtithizeSeNa yAtrAM prANasya saMzraya
phenapAtropame dehe jIve zakunivat sthite
anitye priyasaMvAse kathaM svapiSi putraka
apramatteSu jAgratsu nityayukteSu zatruSu
antaraM lipsamAneSu bAlas tvaM nAvabudhyase
gaNyamAneSu varSeSu kSIyamANe tathAyuSi
jIvite ziSyamANe ca kim utthAya na dhAvasi
aihalaukikam Ihante mAMsazoNitavardhanam
pAralaukikakAryeSu prasuptA bhRzanAstikAH
dharmAya ye 'bhyasUyanti buddhimohAnvitA narAH
apathA gacchatAM teSAm anuyAtApi pIDyate
ye tu tuSTAH suniyatAH satyAgamaparAyaNAH
dharmyaM panthAnam ArUDhAs tAn upAssva ca pRccha ca
upadhArya mataM teSAM vRddhAnAM dharmadarzinAm
niyaccha parayA buddhyA cittam utpathagAmi vai

12309013a adyakAlikayA buddhyA dUre zva iti nirbhayAH


12309013c sarvabhakSA na pazyanti karmabhUmiM vicetasaH
12309014a dharmaniHzreNim AsthAya kiM cit kiM cit samAruha
12309014c kozakAravad AtmAnaM veSTayan nAvabudhyase
12309015a nAstikaM bhinnamaryAdaM kUlapAtam ivAsthiram
12309015c vAmataH kuru visrabdho naraM veNum ivoddhatam
12309016a kAmaM krodhaM ca mRtyuM ca paJcendriyajalAM nadIm
12309016c nAvaM dhRtimayIM kRtvA janmadurgANi saMtara
12309017a mRtyunAbhyAhate loke jarayA paripIDite
12309017c amoghAsu patantISu dharmayAnena saMtara
12309018a tiSThantaM ca zayAnaM ca mRtyur anveSate yadA
12309018c nirvRtiM labhase kasmAd akasmAn mRtyunAzitaH
12309019a saMcinvAnakam evainaM kAmAnAm avitRptakam
12309019c vRkIvoraNam AsAdya mRtyur AdAya gacchati
12309020a kramazaH saMcitazikho dharmabuddhimayo mahAn
12309020c andhakAre praveSTavye dIpo yatnena dhAryatAm
12309021a saMpatan dehajAlAni kadA cid iha mAnuSe
12309021c brAhmaNyaM labhate jantus tat putra paripAlaya
12309022a brAhmaNasya hi deho 'yaM na kAmArthAya jAyate
12309022c iha klezAya tapase pretya tv anupamaM sukham
12309023a brAhmaNyaM bahubhir avApyate tapobhis; tal labdhvA na paripaNena heDit
avyam
12309023c svAdhyAye tapasi dame ca nityayuktaH; kSemArthI kuzalaparaH sadA yatas
va
12309024a avyaktaprakRtir ayaM kalAzarIraH; sUkSmAtmA kSaNatruTizo nimeSaromA
12309024c RtvAsyaH samabalazuklakRSNanetro; mAMsAGgo dravati vayohayo narANAm
12309025a taM dRSTvA prasRtam ajasram ugravegaM; gacchantaM satatam ihAvyapekSam
ANam
12309025c cakSus te yadi na parapraNetRneyaM; dharme te bhavatu manaH paraM niza
mya
12309026a ye 'mI tu pracalitadharmakAmavRttAH; krozantaH satatam aniSTasaMprayog
AH
12309026c klizyante parigatavedanAzarIrA; bahvIbhiH subhRzam adharmavAsanAbhiH
12309027a rAjA dharmaparaH sadA zubhagoptA; samIkSya sukRtinAM dadhAti lokAn
12309027c bahuvidham api carataH pradizati; sukham anupagataM niravadyam
12309028a zvAno bhISaNAyomukhAni vayAMsi; vaDagRdhrakulapakSiNAM ca saMghAH
12309028c narAM kadane rudhirapA guruvacana;nudam uparataM vizasanti
12309029a maryAdA niyatAH svayaMbhuvA ya ihemAH; prabhinatti dazaguNA manonugatv
At
12309029c nivasati bhRzam asukhaM pitRviSaya;vipinam avagAhya sa pApaH
12309030a yo lubdhaH subhRzaM priyAnRtaz ca manuSyaH; satatanikRtivaJcanAratiH s
yAt
12309030c upanidhibhir asukhakRt sa paramanirayago; bhRzam asukham anubhavati du
SkRtakarmA
12309031a uSNAM vaitaraNIM mahAnadIm; avagADho 'sipatravanabhinnagAtraH
12309031c parazuvanazayo nipatito; vasati ca mahAniraye bhRzArtaH
12309032a mahApadAni katthase na cApy avekSase param
12309032c cirasya mRtyukArikAm anAgatAM na budhyase
12309033a prayAsyatAM kim Asyate samutthitaM mahad bhayam
12309033c atipramAthi dAruNaM sukhasya saMvidhIyatAm
12309034a purA mRtaH praNIyase yamasya mRtyuzAsanAt
12309034c tad antikAya dAruNaiH prayatnam Arjave kuru
12309035a purA samUlabAndhavaM prabhur haraty aduHkhavit
12309035c taveha jIvitaM yamo na cAsti tasya vArakaH
12309036a purA vivAti mAruto yamasya yaH puraHsaraH
12309036c puraika eva nIyase kuruSva sAMparAyikam
12309037a purA sahikka eva te pravAti mAruto 'ntakaH
12309037c purA ca vibhramanti te dizo mahAbhayAgame
12309038a smRtiz ca saMnirudhyate purA taveha putraka
12309038c samAkulasya gacchataH samAdhim uttamaM kuru

12309039a
12309039c
12309040a
12309040c
12309041a
12309041c
12309042a
12309042c
12309043a
12309043c
12309044a
12309044c
12309045a
12309045c
12309046a
12309046c
12309047a
12309047c
12309048a
12309048c
12309049a
12309049c
12309050a
12309050c
12309051a
12309051c
12309052a
12309052c
12309053a
12309053c
12309054a
12309054c
12309055a
12309055c
12309056a
12309056c
12309057a
12309057c
12309058a
12309058c
12309059a
12309059c
12309060a
12309060c
12309061a
12309061c
12309062a
12309062c
12309063a
12309063c
12309064a
12309064c
12309065a
12309065c
12309066a
12309066c
12309067a
12309067c
12309068a
12309068c

kRtAkRte zubhAzubhe pramAdakarmaviplute


smaran purA na tapyase nidhatsva kevalaM nidhim
purA jarA kalevaraM vijarjarIkaroti te
balAGgarUpahAriNI nidhatsva kevalaM nidhim
purA zarIram antako bhinatti rogasAyakaiH
prasahya jIvitakSaye tapo mahat samAcara
purA vRkA bhayaMkarA manuSyadehagocarAH
abhidravanti sarvato yatasva puNyazIlane
purAndhakAram ekako 'nupazyasi tvarasva vai
purA hiraNmayAn nagAn nirIkSase 'drimUrdhani
purA kusaMgatAni te suhRnmukhAz ca zatravaH
vicAlayanti darzanAd ghaTasva putra yat param
dhanasya yasya rAjato bhayaM na cAsti caurataH
mRtaM ca yan na muJcati samarjayasva tad dhanam
na tatra saMvibhajyate svakarmabhiH parasparam
yad eva yasya yautakaM tad eva tatra so 'znute
paratra yena jIvyate tad eva putra dIyatAm
dhanaM yad akSayaM dhruvaM samarjayasva tat svayam
na yAvad eva pacyate mahAjanasya yAvakam
apakva eva yAvake purA praNIyase tvara
na mAtRpitRbAndhavA na saMstutaH priyo janaH
anuvrajanti saMkaTe vrajantam ekapAtinam
yad eva karma kevalaM svayaM kRtaM zubhAzubham
tad eva tasya yautakaM bhavaty amutra gacchataH
hiraNyaratnasaMcayAH zubhAzubhena saMcitAH
na tasya dehasaMkSaye bhavanti kAryasAdhakAH
paratragAmikasya te kRtAkRtasya karmaNaH
na sAkSir AtmanA samo nRNAm ihAsti kaz cana
manuSyadehazUnyakaM bhavaty amutra gacchataH
prapazya buddhicakSuSA pradRzyate hi sarvataH
ihAgnisUryavAyavaH zarIram AzritAs trayaH
ta eva tasya sAkSiNo bhavanti dharmadarzinaH
yathAnizeSu sarvataHspRzatsu sarvadAriSu
prakAzagUDhavRttiSu svadharmam eva pAlaya
anekapAripanthike virUparaudrarakSite
svam eva karma rakSyatAM svakarma tatra gacchati
na tatra saMvibhajyate svakarmaNA parasparam
yathAkRtaM svakarmajaM tad eva bhujyate phalam
yathApsarogaNAH phalaM sukhaM maharSibhiH saha
tathApnuvanti karmato vimAnakAmagAminaH
yatheha yat kRtaM zubhaM vipApmabhiH kRtAtmabhiH
tad Apnuvanti mAnavAs tathA vizuddhayonayaH
prajApateH salokatAM bRhaspateH zatakratoH
vrajanti te parAM gatiM gRhasthadharmasetubhiH
sahasrazo 'py anekazaH pravaktum utsahAmahe
abuddhimohanaM punaH prabhur vinA na yAvakam
gatA dviraSTavarSatA dhruvo 'si paJcaviMzakaH
kuruSva dharmasaMcayaM vayo hi te 'tivartate
purA karoti so 'ntakaH pramAdagomukhaM damam
yathAgRhItam utthitaM tvarasva dharmapAlane
yadA tvam eva pRSThatas tvam agrato gamiSyasi
tathA gatiM gamiSyataH kim AtmanA pareNa vA
yad ekapAtinAM satAM bhavaty amutra gacchatAm
bhayeSu sAMparAyikaM nidhatsva taM mahAnidhim
sakUlamUlabAndhavaM prabhur haraty asaGgavAn
na santi yasya vArakAH kuruSva dharmasaMnidhim
idaM nidarzanaM mayA taveha putra saMmatam
svadarzanAnumAnataH pravarNitaM kuruSva tat
dadhAti yaH svakarmaNA dhanAni yasya kasya cit
abuddhimohajair guNaiH zataika eva yujyate

12309069a
12309069c
12309070a
12309070c
12309071a
12309071c
12309072a
12309072c
12309073a
12309073c
12309074a
12309074c
12309075a
12309075c
12309076a
12309076c
12309077a
12309077c
12309078a
12309078c
12309079a
12309079c
12309080a
12309080c
12309081a
12309081c
12309082a
12309082c
12309083a
12309083c
12309084a
12309084c
12309085a
12309085c
12309086a
12309086c
12309087a
12309087c
12309088a
12309088c
12309089a
12309089c
12309090a
12309090c
12309091a
12309091c
12309092a
12309092c
12310001
12310001a
12310001c
12310002a
12310002c
12310003a
12310003c
12310004a
12310004c
12310005a
12310005c
12310006

zrutaM samartham astu te prakurvataH zubhAH kriyAH


tad eva tatra darzanaM kRtajJam arthasaMhitam
nibandhanI rajjur eSA yA grAme vasato ratiH
chittvainAM sukRto yAnti nainAM chindanti duSkRtaH
kiM te dhanena kiM bandhubhis te; kiM te putraiH putraka yo mariSyasi
AtmAnam anviccha guhAM praviSTaM; pitAmahAs te kva gatAz ca sarve
zvaHkAryam adya kurvIta pUrvAhNe cAparAhNikam
ko hi tad veda kasyAdya mRtyusenA nivekSyate
anugamya zmazAnAntaM nivartantIha bAndhavAH
agnau prakSipya puruSaM jJAtayaH suhRdas tathA
nAstikAn niranukrozAn narAn pApamatau sthitAn
vAmataH kuru vizrabdhaM paraM prepsur atandritaH
evam abhyAhate loke kAlenopanipIDite
sumahad dhairyam Alambya dharmaM sarvAtmanA kuru
athemaM darzanopAyaM samyag yo vetti mAnavaH
samyak sa dharmaM kRtveha paratra sukham edhate
na dehabhede maraNaM vijAnatAM; na ca praNAzaH svanupAlite pathi
dharmaM hi yo vardhayate sa paNDito; ya eva dharmAc cyavate sa muhyati
prayuktayoH karmapathi svakarmaNoH; phalaM prayoktA labhate yathAvidhi
nihInakarmA nirayaM prapadyate; triviSTapaM gacchati dharmapAragaH
sopAnabhUtaM svargasya mAnuSyaM prApya durlabham
tathAtmAnaM samAdadhyAd bhrazyeta na punar yathA
yasya notkrAmati matiH svargamArgAnusAriNI
tam AhuH puNyakarmANam azocyaM mitrabAndhavaiH
yasya nopahatA buddhir nizcayeSv avalambate
svarge kRtAvakAzasya tasya nAsti mahad bhayam
tapovaneSu ye jAtAs tatraiva nidhanaM gatAH
teSAm alpataro dharmaH kAmabhogam ajAnatAm
yas tu bhogAn parityajya zarIreNa tapaz caret
na tena kiM cin na prAptaM tan me bahumataM phalam
mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca
anAgatAny atItAni kasya te kasya vA vayam
na teSAM bhavatA kAryaM na kAryaM tava tair api
svakRtais tAni yAtAni bhavAMz caiva gamiSyati
iha loke hi dhaninaH paro 'pi svajanAyate
svajanas tu daridrANAM jIvatAm eva nazyati
saMcinoty azubhaM karma kalatrApekSayA naraH
tataH klezam avApnoti paratreha tathaiva ca
pazya tvaM chidrabhUtaM hi jIvalokaM svakarmaNA
tat kuruSva tathA putra kRtsnaM yat samudAhRtam
tad etat saMpradRzyaiva karmabhUmiM pravizya tAm
zubhAny AcaritavyAni paralokam abhIpsatA
mAsartusaMjJAparivartakena; sUryAgninA rAtridivendhanena
svakarmaniSThAphalasAkSikeNa; bhUtAni kAlaH pacati prasahya
dhanena kiM yan na dadAti nAznute; balena kiM yena ripUn na bAdhate
zrutena kiM yena na dharmam Acaret; kim AtmanA yo na jitendriyo vazI
idaM dvaipAyanavaco hitam uktaM nizamya tu
zuko gataH parityajya pitaraM mokSadezikam
yudhiSThira uvAca
kathaM vyAsasya dharmAtmA zuko jajJe mahAtapAH
siddhiM ca paramAM prAptas tan me brUhi pitAmaha
kasyAM cotpAdayAm Asa zukaM vyAsas tapodhanaH
na hy asya jananIM vidma janma cAgryaM mahAtmanaH
kathaM ca bAlasya sataH sUkSmajJAne gatA matiH
yathA nAnyasya loke 'smin dvitIyasyeha kasya cit
etad icchAmy ahaM zrotuM vistareNa mahAdyute
na hi me tRptir astIha zRNvato 'mRtam uttamam
mAhAtmyam AtmayogaM ca vijJAnaM ca zukasya ha
yathAvad AnupUrvyeNa tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca

12310006a
12310006c
12310007a
12310007c
12310008a
12310008c
12310009a
12310009c
12310010a
12310010c
12310011a
12310011c
12310012a
12310012c
12310013a
12310013c
12310014a
12310014c
12310015a
12310015c
12310016a
12310016c
12310017a
12310017c
12310018a
12310018c
12310019a
12310019c
12310020a
12310020c
12310021a
12310021c
12310022a
12310022c
12310023a
12310023c
12310024a
12310024c
12310025a
12310025c
12310026a
12310026c
12310027a
12310027c
12310028a
12310028c
12310029a
12310029c
12311001
12311001a
12311001c
12311002a
12311002c
12311003a
12311003c
12311004a
12311004c
12311005a
12311005c
12311006a

na hAyanair na palitair na vittena na bandhubhiH


RSayaz cakrire dharmaM yo 'nUcAnaH sa no mahAn
tapomUlam idaM sarvaM yan mAM pRcchasi pANDava
tad indriyANi saMyamya tapo bhavati nAnyathA
indriyANAM prasaGgena doSam Rcchaty asaMzayam
saMniyamya tu tAny eva siddhiM prApnoti mAnavaH
azvamedhasahasrasya vAjapeyazatasya ca
yogasya kalayA tAta na tulyaM vidyate phalam
atra te vartayiSyAmi janmayogaphalaM yathA
zukasyAgryAM gatiM caiva durvidAm akRtAtmabhiH
meruzRGge kila purA karNikAravanAyute
vijahAra mahAdevo bhImair bhUtagaNair vRtaH
zailarAjasutA caiva devI tatrAbhavat purA
tatra divyaM tapas tepe kRSNadvaipAyanaH prabhuH
yogenAtmAnam Avizya yogadharmaparAyaNaH
dhArayan sa tapas tepe putrArthaM kurusattama
agner bhUmer apAM vAyor antarikSasya cAbhibho
vIryeNa saMmitaH putro mama bhUyAd iti sma ha
saMkalpenAtha so 'nena duSprApeNAkRtAtmabhiH
varayAm Asa devezam Asthitas tapa uttamam
atiSThan mArutAhAraH zataM kila samAH prabhuH
ArAdhayan mahAdevaM bahurUpam umApatim
tatra brahmarSayaz caiva sarve devarSayas tathA
lokapAlAz ca lokezaM sAdhyAz ca vasubhiH saha
AdityAz caiva rudrAz ca divAkaranizAkarau
maruto mArutaz caiva sAgarAH saritas tathA
azvinau devagandharvAs tathA nAradaparvatau
vizvAvasuz ca gandharvaH siddhAz cApsarasAM gaNAH
tatra rudro mahAdevaH karNikAramayIM zubhAm
dhArayANaH srajaM bhAti jyotsnAm iva nizAkaraH
tasmin divye vane ramye devadevarSisaMkule
AsthitaH paramaM yogam RSiH putrArtham udyataH
na cAsya hIyate varNo na glAnir upajAyate
trayANAm api lokAnAM tad adbhutam ivAbhavat
jaTAz ca tejasA tasya vaizvAnarazikhopamAH
prajvalantyaH sma dRzyante yuktasyAmitatejasaH
mArkaNDeyo hi bhagavAn etad AkhyAtavAn mama
sa devacaritAnIha kathayAm Asa me sadA
tA etAdyApi kRSNasya tapasA tena dIpitAH
agnivarNA jaTAs tAta prakAzante mahAtmanaH
evaMvidhena tapasA tasya bhaktyA ca bhArata
mahezvaraH prasannAtmA cakAra manasA matim
uvAca cainaM bhagavAMs tryambakaH prahasann iva
evaMvidhas te tanayo dvaipAyana bhaviSyati
yathA hy agnir yathA vAyur yathA bhUmir yathA jalam
yathA ca khaM tathA zuddho bhaviSyati suto mahAn
tadbhAvabhAvI tadbuddhis tadAtmA tadapAzrayaH
tejasAvRtya lokAMs trIn yazaH prApsyati kevalam
bhISma uvAca
sa labdhvA paramaM devAd varaM satyavatIsutaH
araNIM tv atha saMgRhya mamanthAgnicikIrSayA
atha rUpaM paraM rAjan bibhratIM svena tejasA
ghRtAcIM nAmApsarasam apazyad bhagavAn RSiH
RSir apsarasaM dRSTvA sahasA kAmamohitaH
abhavad bhagavAn vyAso vane tasmin yudhiSThira
sA ca kRtvA tadA vyAsaM kAmasaMvignamAnasam
zukI bhUtvA mahArAja ghRtAcI samupAgamat
sa tAm apsarasaM dRSTvA rUpeNAnyena saMvRtAm
zarIrajenAnugataH sarvagAtrAtigena ha
sa tu dhairyeNa mahatA nigRhNan hRcchayaM muniH

12311006c
12311006e
12311007a
12311007c
12311008a
12311008c
12311009a
12311009c
12311010a
12311010c
12311011a
12311011c
12311012a
12311012c
12311013a
12311013c
12311014a
12311014c
12311015a
12311015c
12311016a
12311016c
12311017a
12311017c
12311018a
12311018c
12311019a
12311019c
12311020a
12311020c
12311021a
12311021c
12311022a
12311022c
12311023a
12311023c
12311024a
12311024c
12311025a
12311025c
12311026a
12311026c
12311027a
12311027c
12312001
12312001a
12312001c
12312002a
12312002c
12312003a
12312003c
12312004a
12312004c
12312005a
12312005c
12312006a
12312006c
12312007a
12312007c
12312008a

na zazAka niyantuM tad vyAsaH pravisRtaM manaH


bhAvitvAc caiva bhAvasya ghRtAcyA vapuSA hRtaH
yatnAn niyacchatas tasya muner agnicikIrSayA
araNyAm eva sahasA tasya zukram avApatat
so 'vizaGkena manasA tathaiva dvijasattamaH
araNIM mamantha brahmarSis tasyAM jajJe zuko nRpa
zukre nirmathyamAne tu zuko jajJe mahAtapAH
paramarSir mahAyogI araNIgarbhasaMbhavaH
yathAdhvare samiddho 'gnir bhAti havyam upAttavAn
tathArUpaH zuko jajJe prajvalann iva tejasA
bibhrat pituz ca kauravya rUpavarNam anuttamam
babhau tadA bhAvitAtmA vidhUmo 'gnir iva jvalan
taM gaGgA saritAM zreSThA merupRSThe janezvara
svarUpiNI tadAbhyetya snApayAm Asa vAriNA
antarikSAc ca kauravya daNDaH kRSNAjinaM ca ha
papAta bhuvi rAjendra zukasyArthe mahAtmanaH
jegIyante sma gandharvA nanRtuz cApsarogaNAH
devadundubhayaz caiva prAvAdyanta mahAsvanAH
vizvAvasuz ca gandharvas tathA tumburunAradau
hAhAhUhU ca gandharvau tuSTuvuH zukasaMbhavam
tatra zakrapurogAz ca lokapAlAH samAgatAH
devA devarSayaz caiva tathA brahmarSayo 'pi ca
divyAni sarvapuSpANi pravavarSAtra mArutaH
jaGgamaM sthAvaraM caiva prahRSTam abhavaj jagat
taM mahAtmA svayaM prItyA devyA saha mahAdyutiH
jAtamAtraM muneH putraM vidhinopAnayat tadA
tasya devezvaraH zakro divyam adbhutadarzanam
dadau kamaNDaluM prItyA devavAsAMsi cAbhibho
haMsAz ca zatapatrAz ca sArasAz ca sahasrazaH
pradakSiNam avartanta zukAz cASAz ca bhArata
AraNeyas tathA divyaM prApya janma mahAdyutiH
tatraivovAsa medhAvI vratacArI samAhitaH
utpannamAtraM taM vedAH sarahasyAH sasaMgrahAH
upatasthur mahArAja yathAsya pitaraM tathA
bRhaspatiM tu vavre sa vedavedAGgabhASyavit
upAdhyAyaM mahArAja dharmam evAnucintayan
so 'dhItya vedAn akhilAn sarahasyAn sasaMgrahAn
itihAsaM ca kArtsnyena rAjazAstrANi cAbhibho
gurave dakSiNAM dattvA samAvRtto mahAmuniH
ugraM tapaH samArebhe brahmacArI samAhitaH
devatAnAm RSINAM ca bAlye 'pi sa mahAtapAH
saMmantraNIyo mAnyaz ca jJAnena tapasA tathA
na tv asya ramate buddhir AzrameSu narAdhipa
triSu gArhasthyamUleSu mokSadharmAnudarzinaH
bhISma uvAca
sa mokSam anucintyaiva zukaH pitaram abhyagAt
prAhAbhivAdya ca guruM zreyorthI vinayAnvitaH
mokSadharmeSu kuzalo bhagavAn prabravItu me
yathA me manasaH zAntiH paramA saMbhavet prabho
zrutvA putrasya vacanaM paramarSir uvAca tam
adhISva putra mokSaM vai dharmAMz ca vividhAn api
pitur niyogAj jagrAha zuko brahmavidAM varaH
yogazAstraM ca nikhilaM kApilaM caiva bhArata
sa taM brAhmyA zriyA yuktaM brahmatulyaparAkramam
mene putraM yadA vyAso mokSavidyAvizAradam
uvAca gaccheti tadA janakaM mithilezvaram
sa te vakSyati mokSArthaM nikhilena vizeSataH
pitur niyogAd agaman maithilaM janakaM nRpam
praSTuM dharmasya niSThAM vai mokSasya ca parAyaNam
uktaz ca mAnuSeNa tvaM pathA gacchety avismitaH

12312008c
12312009a
12312009c
12312010a
12312010c
12312011a
12312011c
12312012a
12312012c
12312013a
12312013c
12312014a
12312014c
12312015a
12312015c
12312016a
12312016c
12312017a
12312017c
12312018a
12312018c
12312019a
12312019c
12312020a
12312020c
12312021a
12312021c
12312022a
12312022c
12312023a
12312023c
12312024a
12312024c
12312025a
12312025c
12312026a
12312026c
12312027a
12312027c
12312028a
12312028c
12312029a
12312029c
12312030a
12312030c
12312031a
12312031c
12312032a
12312032c
12312033a
12312033c
12312034a
12312034c
12312035a
12312035c
12312036a
12312036c
12312037a
12312037c
12312038a

na prabhAveNa gantavyam antarikSacareNa vai


ArjaveNaiva gantavyaM na sukhAnveSiNA pathA
nAnveSTavyA vizeSAs tu vizeSA hi prasaGginaH
ahaMkAro na kartavyo yAjye tasmin narAdhipe
sthAtavyaM ca vaze tasya sa te chetsyati saMzayam
sa dharmakuzalo rAjA mokSazAstravizAradaH
yAjyo mama sa yad brUyAt tat kAryam avizaGkayA
evam uktaH sa dharmAtmA jagAma mithilAM muniH
padbhyAM zakto 'ntarikSeNa krAntuM bhUmiM sasAgarAm
sa girIMz cApy atikramya nadIs tIrtvA sarAMsi ca
bahuvyAlamRgAkIrNA vividhAz cATavIs tathA
meror harez ca dve varSe varSaM haimavataM tathA
krameNaiva vyatikramya bhArataM varSam Asadat
sa dezAn vividhAn pazyaMz cInahUNaniSevitAn
AryAvartam imaM dezam AjagAma mahAmuniH
pitur vacanam AjJAya tam evArthaM vicintayan
adhvAnaM so 'ticakrAma khe 'caraH khe carann iva
pattanAni ca ramyANi sphItAni nagarANi ca
ratnAni ca vicitrANi zukaH pazyan na pazyati
udyAnAni ca ramyANi tathaivAyatanAni ca
puNyAni caiva tIrthAni so 'tikramya tathAdhvanaH
so 'cireNaiva kAlena videhAn AsasAda ha
rakSitAn dharmarAjena janakena mahAtmanA
tatra grAmAn bahUn pazyan bahvannarasabhojanAn
pallIghoSAn samRddhAMz ca bahugokulasaMkulAn
sphItAMz ca zAliyavasair haMsasArasasevitAn
padminIbhiz ca zatazaH zrImatIbhir alaMkRtAn
sa videhAn atikramya samRddhajanasevitAn
mithilopavanaM ramyam AsasAda maharddhimat
hastyazvarathasaMkIrNaM naranArIsamAkulam
pazyann apazyann iva tat samatikrAmad acyutaH
manasA taM vahan bhAraM tam evArthaM vicintayan
AtmArAmaH prasannAtmA mithilAm AsasAda ha
tasyA dvAraM samAsAdya dvArapAlair nivAritaH
sthito dhyAnaparo mukto viditaH praviveza ha
sa rAjamArgam AsAdya samRddhajanasaMkulam
pArthivakSayam AsAdya niHzaGkaH praviveza ha
tatrApi dvArapAlAs tam ugravAco nyaSedhayan
tathaiva ca zukas tatra nirmanyuH samatiSThata
na cAtapAdhvasaMtaptaH kSutpipAsAzramAnvitaH
pratAmyati glAyati vA nApaiti ca tathAtapAt
teSAM tu dvArapAlAnAm ekaH zokasamanvitaH
madhyaMgatam ivAdityaM dRSTvA zukam avasthitam
pUjayitvA yathAnyAyam abhivAdya kRtAJjaliH
prAvezayat tataH kakSyAM dvitIyAM rAjavezmanaH
tatrAsInaH zukas tAta mokSam evAnucintayan
chAyAyAm Atape caiva samadarzI mahAdyutiH
taM muhUrtAd ivAgamya rAjJo mantrI kRtAJjaliH
prAvezayat tataH kakSyAM tRtIyAM rAjavezmanaH
tatrAntaHpurasaMbaddhaM mahac caitrarathopamam
suvibhaktajalAkrIDaM ramyaM puSpitapAdapam
tad darzayitvA sa zukaM mantrI kAnanam uttamam
arham Asanam Adizya nizcakrAma tataH punaH
taM cAruveSAH suzroNyas taruNyaH priyadarzanAH
sUkSmaraktAmbaradharAs taptakAJcanabhUSaNAH
saMlApollApakuzalA nRttagItavizAradAH
smitapUrvAbhibhASiNyo rUpeNApsarasAM samAH
kAmopacArakuzalA bhAvajJAH sarvakovidAH
paraM paJcAzato nAryo vAramukhyAH samAdravan
pAdyAdIni pratigrAhya pUjayA parayArcya ca

12312038c
12312039a
12312039c
12312040a
12312040c
12312041a
12312041c
12312042a
12312042c
12312043a
12312043c
12312044a
12312044c
12312045a
12312045c
12312046a
12312046c
12313001
12313001a
12313001c
12313002a
12313002c
12313003a
12313003c
12313004a
12313004c
12313005a
12313005c
12313005e
12313006a
12313006c
12313007a
12313007c
12313008a
12313008c
12313009a
12313009c
12313010
12313010a
12313010c
12313011a
12313011c
12313012a
12313012c
12313013a
12313013c
12313014
12313014a
12313014c
12313015a
12313015c
12313016a
12313016c
12313017a
12313017c
12313018a
12313018c
12313019a
12313019c
12313020

dezakAlopapannena sAdhvannenApy atarpayan


tasya bhuktavatas tAta tad antaHpurakAnanam
suramyaM darzayAm Asur ekaikazyena bhArata
krIDantyaz ca hasantyaz ca gAyantyaz caiva tAH zukam
udArasattvaM sattvajJAH sarvAH paryacaraMs tadA
AraNeyas tu zuddhAtmA trisaMdehas trikarmakRt
vazyendriyo jitakrodho na hRSyati na kupyati
tasmai zayyAsanaM divyaM varArhaM ratnabhUSitam
spardhyAstaraNasaMstIrNaM dadus tAH paramastriyaH
pAdazaucaM tu kRtvaiva zukaH saMdhyAm upAsya ca
niSasAdAsane puNye tam evArthaM vicintayan
pUrvarAtre tu tatrAsau bhUtvA dhyAnaparAyaNaH
madhyarAtre yathAnyAyaM nidrAm AhArayat prabhuH
tato muhUrtAd utthAya kRtvA zaucam anantaram
strIbhiH parivRto dhImAn dhyAnam evAnvapadyata
anena vidhinA kArSNis tad ahaHzeSam acyutaH
tAM ca rAtriM nRpakule vartayAm Asa bhArata
bhISma uvAca
tataH sa rAjA janako mantribhiH saha bhArata
puraH purohitaM kRtvA sarvANy antaHpurANi ca
AsanaM ca puraskRtya ratnAni vividhAni ca
zirasA cArghyam AdAya guruputraM samabhyagAt
sa tad Asanam AdAya bahuratnavibhUSitam
spardhyAstaraNasaMstIrNaM sarvatobhadram Rddhimat
purodhasA saMgRhItaM hastenAlabhya pArthivaH
pradadau guruputrAya zukAya paramArcitam
tatropaviSTaM taM kArSNiM zAstrataH pratyapUjayat
pAdyaM nivedya prathamam arghyaM gAM ca nyavedayat
sa ca tAM mantravat pUjAM pratyagRhNAd yathAvidhi
pratigRhya ca tAM pUjAM janakAd dvijasattamaH
gAM caiva samanujJAya rAjAnam anumAnya ca
paryapRcchan mahAtejA rAjJaH kuzalam avyayam
anAmayaM ca rAjendra zukaH sAnucarasya ha
anujJAtaH sa tenAtha niSasAda sahAnugaH
udArasattvAbhijano bhUmau rAjA kRtAJjaliH
kuzalaM cAvyayaM caiva pRSTvA vaiyAsakiM nRpaH
kim Agamanam ity eva paryapRcchata pArthivaH
zuka uvAca
pitrAham ukto bhadraM te mokSadharmArthakovidaH
videharAjo yAjyo me janako nAma vizrutaH
tatra gacchasva vai tUrNaM yadi te hRdi saMzayaH
pravRttau vA nivRttau vA sa te chetsyati saMzayam
so 'haM pitur niyogAt tvAm upapraSTum ihAgataH
tan me dharmabhRtAM zreSTha yathAvad vaktum arhasi
kiM kAryaM brAhmaNeneha mokSArthaz ca kimAtmakaH
kathaM ca mokSaH kartavyo jJAnena tapasApi vA
janaka uvAca
yat kAryaM brAhmaNeneha janmaprabhRti tac chRNu
kRtopanayanas tAta bhaved vedaparAyaNaH
tapasA guruvRttyA ca brahmacaryeNa cAbhibho
devatAnAM pitqNAM cApy anRNaz cAnasUyakaH
vedAn adhItya niyato dakSiNAm apavarjya ca
abhyanujJAm atha prApya samAvarteta vai dvijaH
samAvRttas tu gArhasthye sadAro niyato vaset
anasUyur yathAnyAyam AhitAgnis tathaiva ca
utpAdya putrapautraM tu vanyAzramapade vaset
tAn evAgnIn yathAzAstram arcayann atithipriyaH
sa vane 'gnIn yathAnyAyam Atmany Aropya dharmavit
nirdvaMdvo vItarAgAtmA brahmAzramapade vaset
zuka uvAca

12313020a
12313020c
12313021a
12313021c
12313022
12313022a
12313022c
12313023a
12313023c
12313024a
12313024c
12313025a
12313025c
12313026a
12313026c
12313027a
12313027c
12313028a
12313028c
12313029a
12313029c
12313030a
12313030c
12313031a
12313031c
12313032a
12313032c
12313033a
12313033c
12313034a
12313034c
12313035a
12313035c
12313036a
12313036c
12313037a
12313037c
12313038a
12313038c
12313039a
12313039c
12313040a
12313040c
12313041a
12313041c
12313042a
12313042c
12313043a
12313043c
12313044a
12313044c
12313045a
12313045c
12313046a
12313046c
12313047a
12313047c
12313048a
12313048c
12313049a

utpanne jJAnavijJAne pratyakSe hRdi zAzvate


kim avazyaM nivastavyam AzrameSu vaneSu ca
etad bhavantaM pRcchAmi tad bhavAn vaktum arhati
yathAvedArthatattvena brUhi me tvaM janAdhipa
janaka uvAca
na vinA jJAnavijJAnaM mokSasyAdhigamo bhavet
na vinA gurusaMbandhaM jJAnasyAdhigamaH smRtaH
AcAryaH plAvitA tasya jJAnaM plava ihocyate
vijJAya kRtakRtyas tu tIrNas tad ubhayaM tyajet
anucchedAya lokAnAm anucchedAya karmaNAm
pUrvair Acarito dharmaz cAturAzramyasaMkathaH
anena kramayogena bahujAtiSu karmaNA
kRtvA zubhAzubhaM karma mokSo nAmeha labhyate
bhAvitaiH kAraNaiz cAyaM bahusaMsArayoniSu
AsAdayati zuddhAtmA mokSaM vai prathamAzrame
tam AsAdya tu muktasya dRSTArthasya vipazcitaH
triSv AzrameSu ko nv artho bhavet param abhIpsataH
rAjasAMs tAmasAMz caiva nityaM doSAn vivarjayet
sAttvikaM mArgam AsthAya pazyed AtmAnam AtmanA
sarvabhUteSu cAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani
saMpazyan nopalipyeta jale vAricaro yathA
pakSIva plavanAd Urdhvam amutrAnantyam aznute
vihAya dehaM nirmukto nirdvaMdvaH prazamaM gataH
atra gAthAH purA gItAH zRNu rAjJA yayAtinA
dhAryante yA dvijais tAta mokSazAstravizAradaiH
jyotir Atmani nAnyatra rataM tatraiva caiva tat
svayaM ca zakyaM tad draSTuM susamAhitacetasA
na bibheti paro yasmAn na bibheti parAc ca yaH
yaz ca necchati na dveSTi brahma saMpadyate tadA
yadA bhAvaM na kurute sarvabhUteSu pApakam
karmaNA manasA vAcA brahma saMpadyate tadA
saMyojya tapasAtmAnam IrSyAm utsRjya mohinIm
tyaktvA kAmaM ca lobhaM ca tato brahmatvam aznute
yadA zravye ca dRzye ca sarvabhUteSu cApyayam
samo bhavati nirdvaMdvo brahma saMpadyate tadA
yadA stutiM ca nindAM ca samatvenaiva pazyati
kAJcanaM cAyasaM caiva sukhaduHkhe tathaiva ca
zItam uSNaM tathaivArtham anarthaM priyam apriyam
jIvitaM maraNaM caiva brahma saMpadyate tadA
prasAryeha yathAGgAni kUrmaH saMharate punaH
tathendriyANi manasA saMyantavyAni bhikSuNA
tamaHparigataM vezma yathA dIpena dRzyate
tathA buddhipradIpena zakya AtmA nirIkSitum
etat sarvaM prapazyAmi tvayi buddhimatAM vara
yac cAnyad api vettavyaM tattvato veda tad bhavAn
brahmarSe viditaz cAsi viSayAntam upAgataH
guros tava prasAdena tava caivopazikSayA
tasyaiva ca prasAdena prAdurbhUtaM mahAmune
jJAnaM divyaM mamApIdaM tenAsi vidito mama
adhikaM tava vijJAnam adhikA ca gatis tava
adhikaM ca tavaizvaryaM tac ca tvaM nAvabudhyase
bAlyAd vA saMzayAd vApi bhayAd vApy avimokSajAt
utpanne cApi vijJAne nAdhigacchati tAM gatim
vyavasAyena zuddhena madvidhaiz chinnasaMzayaH
vimucya hRdayagranthIn AsAdayati tAM gatim
bhavAMz cotpannavijJAnaH sthirabuddhir alolupaH
vyavasAyAd Rte brahmann AsAdayati tatparam
nAsti te sukhaduHkheSu vizeSo nAsti lolupA
nautsukyaM nRttagIteSu na rAga upajAyate
na bandhuSu nibandhas te na bhayeSv asti te bhayam

12313049c
12313050a
12313050c
12313051a
12313051c
12314001
12314001a
12314001c
12314002a
12314002c
12314003a
12314003c
12314004a
12314004c
12314005a
12314005c
12314005e
12314006a
12314006c
12314006e
12314007a
12314007c
12314008a
12314008c
12314009a
12314009c
12314010a
12314010c
12314011a
12314011c
12314011e
12314012a
12314012c
12314012e
12314013a
12314013c
12314014a
12314014c
12314015a
12314015c
12314016a
12314016c
12314017a
12314017c
12314018a
12314018c
12314019a
12314019c
12314020a
12314020c
12314021a
12314021c
12314022a
12314022c
12314023a
12314023c
12314023e
12314024a
12314024c
12314025a

pazyAmi tvAM mahAbhAga tulyaloSTAzmakAJcanam


ahaM ca tvAnupazyAmi ye cApy anye manISiNaH
AsthitaM paramaM mArgam akSayaM tam anAmayam
yat phalaM brAhmaNasyeha mokSArthaz ca yadAtmakaH
tasmin vai vartase vipra kim anyat paripRcchasi
bhISma uvAca
etac chrutvA tu vacanaM kRtAtmA kRtanizcayaH
AtmanAtmAnam AsthAya dRSTvA cAtmAnam AtmanA
kRtakAryaH sukhI zAntas tUSNIM prAyAd udaGmukhaH
zaiziraM girim uddizya sadharmA mAtarizvanaH
etasminn eva kAle tu devarSir nAradas tadA
himavantam iyAd draSTuM siddhacAraNasevitam
tam apsarogaNAkIrNaM gItasvananinAditam
kiMnarANAM samUhaiz ca bhRGgarAjais tathaiva ca
madgubhiH khaJjarITaiz ca vicitrair jIvajIvakaiH
citravarNair mayUraiz ca kekAzatavirAjitaiH
rAjahaMsasamUhaiz ca hRSTaiH parabhRtais tathA
pakSirAjo garutmAMz ca yaM nityam adhigacchati
catvAro lokapAlAz ca devAH sarSigaNAs tathA
yatra nityaM samAyAnti lokasya hitakAmyayA
viSNunA yatra putrArthe tapas taptaM mahAtmanA
yatraiva ca kumAreNa bAlye kSiptA divaukasaH
zaktir nyastA kSititale trailokyam avamanya vai
yatrovAca jagatskandaH kSipan vAkyam idaM tadA
yo 'nyo 'sti matto 'bhyadhiko viprA yasyAdhikaM priyAH
yo brahmaNyo dvitIyo 'sti triSu lokeSu vIryavAn
so 'bhyuddharatv imAM zaktim atha vA kampayatv iti
tac chrutvA vyathitA lokAH ka imAm uddhared iti
atha devagaNaM sarvaM saMbhrAntendriyamAnasam
apazyad bhagavAn viSNuH kSiptaM sAsurarAkSasam
kiM nv atra sukRtaM kAryaM bhaved iti vicintayan
sa nAmRSyata taM kSepam avaikSata ca pAvakim
sa prahasya vizuddhAtmA zaktiM prajvalitAM tadA
kampayAm Asa savyena pANinA puruSottamaH
zaktyAM tu kampamAnAyAM viSNunA balinA tadA
medinI kampitA sarvA sazailavanakAnanA
zaktenApi samuddhartuM kampitA sA na tUddhRtA
rakSatA skandarAjasya dharSaNAM prabhaviSNunA
tAM kampayitvA bhagavAn prahrAdam idam abravIt
pazya vIryaM kumArasya naitad anyaH kariSyati
so 'mRSyamANas tad vAkyaM samuddharaNanizcitaH
jagrAha tAM tasya zaktiM na cainAm apy akampayat
nAdaM mahAntaM muktvA sa mUrchito girimUrdhani
vihvalaH prApatad bhUmau hiraNyakazipoH sutaH
yatrottarAM dizaM gatvA zailarAjasya pArzvataH
tapo 'tapyata durdharSas tAta nityaM vRSadhvajaH
pAvakena parikSipto dIpyatA tasya cAzramaH
AdityabandhanaM nAma durdharSam akRtAtmabhiH
na tatra zakyate gantuM yakSarAkSasadAnavaiH
dazayojanavistAram agnijvAlAsamAvRtam
bhagavAn pAvakas tatra svayaM tiSThati vIryavAn
sarvavighnAn prazamayan mahAdevasya dhImataH
divyaM varSasahasraM hi pAdenaikena tiSThataH
devAn saMtApayaMs tatra mahAdevo dhRtavrataH
aindrIM tu dizam AsthAya zailarAjasya dhImataH
vivikte parvatataTe pArAzaryo mahAtapAH
vedAn adhyApayAm Asa vyAsaH ziSyAn mahAtapAH
sumantuM ca mahAbhAgaM vaizaMpAyanam eva ca
jaiminiM ca mahAprAjJaM pailaM cApi tapasvinam
ebhiH ziSyaiH parivRto vyAsa Aste mahAtapAH

12314025c
12314025e
12314026a
12314026c
12314027a
12314027c
12314028a
12314028c
12314029a
12314029c
12314030a
12314030c
12314031a
12314031c
12314032a
12314032c
12314033a
12314033c
12314034a
12314034c
12314035a
12314035c
12314036a
12314036c
12314037a
12314037c
12314038a
12314038c
12314039a
12314039c
12314039e
12314040a
12314040c
12314041a
12314041c
12314042a
12314042c
12314043a
12314043c
12314044a
12314044c
12314045a
12314045c
12314046a
12314046c
12314047a
12314047c
12314048a
12314048c
12314049a
12314049c
12315001
12315001a
12315001c
12315002a
12315002c
12315003a
12315003c
12315004a
12315004c

tatrAzramapadaM puNyaM dadarza pitur uttamam


AraNeyo vizuddhAtmA nabhasIva divAkaraH
atha vyAsaH parikSiptaM jvalantam iva pAvakam
dadarza sutam AyAntaM divAkarasamaprabham
asajjamAnaM vRkSeSu zaileSu viSameSu ca
yogayuktaM mahAtmAnaM yathA bANaM guNacyutam
so 'bhigamya pituH pAdAv agRhNAd araNIsutaH
yathopajoSaM taiz cApi samAgacchan mahAmuniH
tato nivedayAm Asa pitre sarvam azeSataH
zuko janakarAjena saMvAdaM prItamAnasaH
evam adhyApayaJ ziSyAn vyAsaH putraM ca vIryavAn
uvAsa himavatpRSThe pArAzaryo mahAmuniH
tataH kadA cic chiSyAs taM parivAryAvatasthire
vedAdhyayanasaMpannAH zAntAtmAno jitendriyAH
vedeSu niSThAM saMprApya sAGgeSv atitapasvinaH
athocus te tadA vyAsaM ziSyAH prAJjalayo gurum
mahatA zreyasA yuktA yazasA ca sma vardhitAH
ekaM tv idAnIm icchAmo guruNAnugrahaM kRtam
iti teSAM vacaH zrutvA brahmarSis tAn uvAca ha
ucyatAm iti tad vatsA yad vaH kAryaM priyaM mayA
etad vAkyaM guroH zrutvA ziSyAs te hRSTamAnasAH
punaH prAJjalayo bhUtvA praNamya zirasA gurum
Ucus te sahitA rAjann idaM vacanam uttamam
yadi prIta upAdhyAyo dhanyAH smo munisattama
kAGkSAmas tu vayaM sarve varaM dattaM maharSiNA
SaSThaH ziSyo na te khyAtiM gacched atra prasIda naH
catvAras te vayaM ziSyA guruputraz ca paJcamaH
iha vedAH pratiSTherann eSa naH kAGkSito varaH
ziSyANAM vacanaM zrutvA vyAso vedArthatattvavit
parAzarAtmajo dhImAn paralokArthacintakaH
uvAca ziSyAn dharmAtmA dharmyaM naiHzreyasaM vacaH
brAhmaNAya sadA deyaM brahma zuzrUSave bhavet
brahmaloke nivAsaM yo dhruvaM samabhikAGkSati
bhavanto bahulAH santu vedo vistAryatAm ayam
nAziSye saMpradAtavyo nAvrate nAkRtAtmani
ete ziSyaguNAH sarve vijJAtavyA yathArthataH
nAparIkSitacAritre vidyA deyA kathaM cana
yathA hi kanakaM zuddhaM tApacchedanigharSaNaiH
parIkSeta tathA ziSyAn IkSet kulaguNAdibhiH
na niyojyAz ca vaH ziSyA aniyoge mahAbhaye
yathAmati yathApAThaM tathA vidyA phaliSyati
sarvas taratu durgANi sarvo bhadrANi pazyatu
zrAvayec caturo varNAn kRtvA brAhmaNam agrataH
vedasyAdhyayanaM hIdaM tac ca kAryaM mahat smRtam
stutyartham iha devAnAM vedAH sRSTAH svayaMbhuvA
yo nirvadeta saMmohAd brAhmaNaM vedapAragam
so 'padhyAnAd brAhmaNasya parAbhUyAd asaMzayam
yaz cAdharmeNa vibrUyAd yaz cAdharmeNa pRcchati
tayor anyataraH praiti vidveSaM vAdhigacchati
etad vaH sarvam AkhyAtaM svAdhyAyasya vidhiM prati
upakuryAc ca ziSyANAm etac ca hRdi vo bhavet
bhISma uvAca
etac chrutvA guror vAkyaM vyAsaziSyA mahaujasaH
anyonyaM hRSTamanasaH pariSasvajire tadA
uktAH smo yad bhagavatA tadAtvAyatisaMhitam
tan no manasi saMrUDhaM kariSyAmas tathA ca tat
anyonyaM ca sabhAjyaivaM suprItamanasaH punaH
vijJApayanti sma guruM punar vAkyavizAradAH
zailAd asmAn mahIM gantuM kAGkSitaM no mahAmune
vedAn anekadhA kartuM yadi te rucitaM vibho

12315005a
12315005c
12315006a
12315006c
12315007a
12315007c
12315008a
12315008c
12315009a
12315009c
12315010a
12315010c
12315011a
12315011c
12315012a
12315012c
12315013a
12315013c
12315014a
12315014c
12315015a
12315015c
12315016a
12315016c
12315017a
12315017c
12315018a
12315018c
12315019a
12315019c
12315020
12315020a
12315020c
12315021a
12315021c
12315022
12315022a
12315022c
12315023a
12315023c
12315024a
12315024c
12315025a
12315025c
12315026a
12315026c
12315027a
12315027c
12315028a
12315028c
12315029a
12315029c
12315030a
12315030c
12315031a
12315031c
12315032a
12315032c
12315033a
12315033c

ziSyANAM vacanaM zrutvA parAzarasutaH prabhuH


pratyuvAca tato vAkyaM dharmArthasahitaM hitam
kSitiM vA devalokaM vA gamyatAM yadi rocate
apramAdaz ca vaH kAryo brahma hi pracuracchalam
te 'nujJAtAs tataH sarve guruNA satyavAdinA
jagmuH pradakSiNaM kRtvA vyAsaM mUrdhnAbhivAdya ca
avatIrya mahIM te 'tha cAturhotram akalpayan
saMyAjayanto viprAMz ca rAjanyAMz ca vizas tathA
pUjyamAnA dvijair nityaM modamAnA gRhe ratAH
yAjanAdhyApanaratAH zrImanto lokavizrutAH
avatIrNeSu ziSyeSu vyAsaH putrasahAyavAn
tUSNIM dhyAnaparo dhImAn ekAnte samupAvizat
taM dadarzAzramapade nAradaH sumahAtapAH
athainam abravIt kAle madhurAkSarayA girA
bho bho maharSe vAsiSTha brahmaghoSo na vartate
eko dhyAnaparas tUSNIM kim Asse cintayann iva
brahmaghoSair virahitaH parvato 'yaM na zobhate
rajasA tamasA caiva somaH sopaplavo yathA
na bhrAjate yathApUrvaM niSAdAnAm ivAlayaH
devarSigaNajuSTo 'pi vedadhvaninirAkRtaH
RSayaz ca hi devAz ca gandharvAz ca mahaujasaH
vimuktA brahmaghoSeNa na bhrAjante yathA purA
nAradasya vacaH zrutvA kRSNadvaipAyano 'bravIt
maharSe yat tvayA proktaM vedavAdavicakSaNa
etan manonukUlaM me bhavAn arhati bhASitum
sarvajJaH sarvadarzI ca sarvatra ca kutUhalI
triSu lokeSu yad vRttaM sarvaM tava mate sthitam
tad AjJApaya viprarSe brUhi kiM karavANi te
yan mayA samanuSTheyaM brahmarSe tad udAhara
viyuktasyeha ziSyair me nAtihRSTam idaM manaH
nArada uvAca
anAmnAyamalA vedA brAhmaNasyAvrataM malam
malaM pRthivyA vAhIkAH strINAM kautUhalaM malam
adhIyatAM bhavAn vedAn sArdhaM putreNa dhImatA
vidhunvan brahmaghoSeNa rakSobhayakRtaM tamaH
bhISma uvAca
nAradasya vacaH zrutvA vyAsaH paramadharmavit
tathety uvAca saMhRSTo vedAbhyAse dRDhavrataH
zukena saha putreNa vedAbhyAsam athAkarot
svareNoccaiH sa zaikSeNa lokAn ApUrayann iva
tayor abhyasator evaM nAnAdharmapravAdinoH
vAto 'timAtraM pravavau samudrAnilavejitaH
tato 'nadhyAya iti taM vyAsaH putram avArayat
zuko vAritamAtras tu kautUhalasamanvitaH
apRcchat pitaraM brahman kuto vAyur abhUd ayam
AkhyAtum arhati bhavAn vAyoH sarvaM viceSTitam
zukasyaitad vacaH zrutvA vyAsaH paramavismitaH
anadhyAyanimitte 'sminn idaM vacanam abravIt
divyaM te cakSur utpannaM svasthaM te nirmalaM manaH
tamasA rajasA cApi tyaktaH sattve vyavasthitaH
Adarze svAm iva chAyAM pazyasy AtmAnam AtmanA
nyasyAtmani svayaM vedAn buddhyA samanucintaya
devayAnacaro viSNoH pitRyAnaz ca tAmasaH
dvAv etau pretya panthAnau divaM cAdhaz ca gacchataH
pRthivyAm antarikSe ca yatra saMvAnti vAyavaH
saptaite vAyumArgA vai tAn nibodhAnupUrvazaH
tatra devagaNAH sAdhyAH samabhUvan mahAbalAH
teSAm apy abhavat putraH samAno nAma durjayaH
udAnas tasya putro 'bhUd vyAnas tasyAbhavat sutaH
apAnaz ca tato jJeyaH prANaz cApi tataH param

12315034a
12315034c
12315035a
12315035c
12315036a
12315036c
12315037a
12315037c
12315038a
12315038c
12315039a
12315039c
12315040a
12315040c
12315041a
12315041c
12315042a
12315042c
12315043a
12315043c
12315044a
12315044c
12315045a
12315045c
12315046a
12315046c
12315047a
12315047c
12315048a
12315048c
12315049a
12315049c
12315050a
12315050c
12315051a
12315051c
12315052a
12315052c
12315053a
12315053c
12315054a
12315054c
12315055a
12315055c
12315056a
12315056c
12315057a
12315057c
12316001
12316001a
12316001c
12316002a
12316002c
12316003a
12316003c
12316004a
12316004c
12316005
12316005a
12316005c

anapatyo 'bhavat prANo durdharSaH zatrutApanaH


pRthak karmANi teSAM tu pravakSyAmi yathAtatham
prANinAM sarvato vAyuz ceSTA vartayate pRthak
prANanAc caiva bhUtAnAM prANa ity abhidhIyate
prerayaty abhrasaMghAtAn dhUmajAMz coSmajAMz ca yaH
prathamaH prathame mArge pravaho nAma so 'nilaH
ambare sneham abhrebhyas taDidbhyaz cottamadyutiH
Avaho nAma saMvAti dvitIyaH zvasano nadan
udayaM jyotiSAM zazvat somAdInAM karoti yaH
antardeheSu codAnaM yaM vadanti maharSayaH
yaz caturbhyaH samudrebhyo vAyur dhArayate jalam
uddhRtyAdadate cApo jImUtebhyo 'mbare 'nilaH
yo 'dbhiH saMyojya jImUtAn parjanyAya prayacchati
udvaho nAma varSiSThas tritIyaH sa sadAgatiH
samuhyamAnA bahudhA yena nIlAH pRthag ghanAH
varSamokSakRtArambhAs te bhavanti ghanAghanAH
saMhatA yena cAviddhA bhavanti nadatAM nadAH
rakSaNArthAya saMbhUtA meghatvam upayAnti ca
yo 'sau vahati devAnAM vimAnAni vihAyasA
caturthaH saMvaho nAma vAyuH sa girimardanaH
yena vegavatA rugNA rUkSeNArujatA rasAn
vAyunA vihatA meghA na bhavanti balAhakAH
dAruNotpAtasaMcAro nabhasaH stanayitnumAn
paJcamaH sa mahAvego vivaho nAma mArutaH
yasmin pAriplave divyA vahanty Apo vihAyasA
puNyaM cAkAzagaGgAyAs toyaM viSTabhya tiSThati
dUrAt pratihato yasminn ekarazmir divAkaraH
yonir aMzusahasrasya yena bhAti vasuMdharA
yasmAd ApyAyate somo nidhir divyo 'mRtasya ca
SaSThaH parivaho nAma sa vAyur javatAM varaH
sarvaprANabhRtAM prANAn yo 'ntakAle nirasyati
yasya vartmAnuvartete mRtyuvaivasvatAv ubhau
samyag anvIkSatAM buddhyA zAntayAdhyAtmanityayA
dhyAnAbhyAsAbhirAmANAM yo 'mRtatvAya kalpate
yaM samAsAdya vegena dizAm antaM prapedire
dakSasya daza putrANAM sahasrANi prajApateH
yena sRSTaH parAbhUto yAty eva na nivartate
parAvaho nAma paro vAyuH sa duratikramaH
evam ete 'diteH putrA mArutAH paramAdbhutAH
anAramantaH saMvAnti sarvagAH sarvadhAriNaH
etat tu mahad AzcaryaM yad ayaM parvatottamaH
kampitaH sahasA tena vAyunAbhipravAyatA
viSNor niHzvAsavAto 'yaM yadA vegasamIritaH
sahasodIryate tAta jagat pravyathate tadA
tasmAd brahmavido brahma nAdhIyante 'tivAyati
vAyor vAyubhayaM hy uktaM brahma tatpIDitaM bhavet
etAvad uktvA vacanaM parAzarasutaH prabhuH
uktvA putram adhISveti vyomagaGgAm ayAt tadA
bhISma uvAca
etasminn antare zUnye nAradaH samupAgamat
zukaM svAdhyAyanirataM vedArthAn vaktum IpsitAn
devarSiM tu zuko dRSTvA nAradaM samupasthitam
arghyapUrveNa vidhinA vedoktenAbhyapUjayat
nArado 'thAbravIt prIto brUhi brahmavidAM vara
kena tvAM zreyasA tAta yojayAmIti hRSTavat
nAradasya vacaH zrutvA zukaH provAca bhArata
asmi&l loke hitaM yat syAt tena mAM yoktum arhasi
nArada uvAca
tattvaM jijJAsatAM pUrvam RSINAM bhAvitAtmanAm
sanatkumAro bhagavAn idaM vacanam abravIt

12316006a
12316006c
12316007a
12316007c
12316008a
12316008c
12316009a
12316009c
12316010a
12316010c
12316011a
12316011c
12316012a
12316012c
12316013a
12316013c
12316014a
12316014c
12316015a
12316015c
12316016a
12316016c
12316017a
12316017c
12316018a
12316018c
12316019a
12316019c
12316020a
12316020c
12316021a
12316021c
12316022a
12316022c
12316023a
12316023c
12316024a
12316024c
12316025a
12316025c
12316026a
12316026c
12316027a
12316027c
12316028a
12316028c
12316029a
12316029c
12316030a
12316030c
12316031a
12316031c
12316032a
12316032c
12316033a
12316033c
12316034a
12316034c
12316035a
12316035c

nAsti vidyAsamaM cakSur nAsti vidyAsamaM tapaH


nAsti rAgasamaM duHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham
nivRttiH karmaNaH pApAt satataM puNyazIlatA
sadvRttiH samudAcAraH zreya etad anuttamam
mAnuSyam asukhaM prApya yaH sajjati sa muhyati
nAlaM sa duHkhamokSAya saGgo vai duHkhalakSaNam
saktasya buddhiz calati mohajAlavivardhinI
mohajAlAvRto duHkham iha cAmutra cAznute
sarvopAyena kAmasya krodhasya ca vinigrahaH
kAryaH zreyorthinA tau hi zreyoghAtArtham udyatau
nityaM krodhAt tapo rakSec chriyaM rakSeta matsarAt
vidyAM mAnAvamAnAbhyAm AtmAnaM tu pramAdataH
AnRzaMsyaM paro dharmaH kSamA ca paramaM balam
AtmajJAnaM paraM jJAnaM na satyAd vidyate param
satyasya vacanaM zreyaH satyAd api hitaM bhavet
yad bhUtahitam atyantam etat satyaM mataM mama
sarvArambhaphalatyAgI nirAzIr niSparigrahaH
yena sarvaM parityaktaM sa vidvAn sa ca paNDitaH
indriyair indriyArthebhyaz caraty Atmavazair iha
asajjamAnaH zAntAtmA nirvikAraH samAhitaH
AtmabhUtair atadbhUtaH saha caiva vinaiva ca
sa vimuktaH paraM zreyo nacireNAdhigacchati
adarzanam asaMsparzas tathAsaMbhASaNaM sadA
yasya bhUtaiH saha mune sa zreyo vindate param
na hiMsyAt sarvabhUtAni maitrAyaNagataz caret
nedaM janma samAsAdya vairaM kurvIta kena cit
AkiMcanyaM susaMtoSo nirAzISTvam acApalam
etad AhuH paraM zreya AtmajJasya jitAtmanaH
parigrahaM parityajya bhava tAta jitendriyaH
azokaM sthAnam AtiSTha iha cAmutra cAbhayam
nirAmiSA na zocanti tyajehAmiSam AtmanaH
parityajyAmiSaM saumya duHkhatApAd vimokSyase
taponityena dAntena muninA saMyatAtmanA
ajitaM jetukAmena bhAvyaM saGgeSv asaGginA
guNasaGgeSv anAsakta ekacaryArataH sadA
brAhmaNe nacirAd eva sukham AyAty anuttamam
dvaMdvArAmeSu bhUteSu ya eko ramate muniH
viddhi prajJAnatRptaM taM jJAnatRpto na zocati
zubhair labhati devatvaM vyAmizrair janma mAnuSam
azubhaiz cApy adhojanma karmabhir labhate 'vazaH
tatra mRtyujarAduHkhaiH satataM samabhidrutaH
saMsAre pacyate jantus tat kathaM nAvabudhyase
ahite hitasaMjJas tvam adhruve dhruvasaMjJakaH
anarthe cArthasaMjJas tvaM kimarthaM nAvabudhyase
saMveSTyamAnaM bahubhir mohatantubhir AtmajaiH
kozakAravad AtmAnaM veSTayan nAvabudhyase
alaM parigraheNeha doSavAn hi parigrahaH
kRmir hi kozakAras tu badhyate svaparigrahAt
putradArakuTumbeSu saktAH sIdanti jantavaH
saraHpaGkArNave magnA jIrNA vanagajA iva
mahAjAlasamAkRSTAn sthale matsyAn ivoddhRtAn
snehajAlasamAkRSTAn pazya jantUn suduHkhitAn
kuTumbaM putradAraM ca zarIraM dravyasaMcayAH
pArakyam adhruvaM sarvaM kiM svaM sukRtaduSkRtam
yadA sarvaM parityajya gantavyam avazena te
anarthe kiM prasaktas tvaM svam arthaM nAnutiSThasi
avizrAntam anAlambam apAtheyam adaizikam
tamaHkAntAram adhvAnaM katham eko gamiSyasi
na hi tvA prasthitaM kaz cit pRSThato 'nugamiSyati
sukRtaM duSkRtaM ca tvA yAsyantam anuyAsyati

12316036a
12316036c
12316037a
12316037c
12316038a
12316038c
12316039a
12316039c
12316040a
12316040c
12316041a
12316041c
12316042a
12316042c
12316043a
12316043c
12316044a
12316044c
12316045a
12316045c
12316046a
12316046c
12316047a
12316047c
12316048a
12316048c
12316049a
12316049c
12316050a
12316050c
12316051a
12316051c
12316052a
12316052c
12316052e
12316053a
12316053c
12316054a
12316054c
12316055a
12316055c
12316056a
12316056c
12316057a
12316057c
12316058a
12316058c
12316059a
12316059c
12317001
12317001a
12317001c
12317002a
12317002c
12317003a
12317003c
12317004a
12317004c
12317005a
12317005c

vidyA karma ca zauryaM ca jJAnaM ca bahuvistaram


arthArtham anusAryante siddhArthas tu vimucyate
nibandhanI rajjur eSA yA grAme vasato ratiH
chittvainAM sukRto yAnti nainAM chindanti duSkRtaH
rUpakUlAM manaHsrotAM sparzadvIpAM rasAvahAm
gandhapaGkAM zabdajalAM svargamArgadurAvahAm
kSamAritrAM satyamayIM dharmasthairyavaTAkarAm
tyAgavAtAdhvagAM zIghrAM buddhinAvA nadIM taret
tyaja dharmam adharmaM ca ubhe satyAnRte tyaja
ubhe satyAnRte tyaktvA yena tyajasi taM tyaja
tyaja dharmam asaMkalpAd adharmaM cApy ahiMsayA
ubhe satyAnRte buddhyA buddhiM paramanizcayAt
asthisthUNaM snAyuyutaM mAMsazoNitalepanam
carmAvanaddhaM durgandhi pUrNaM mUtrapurISayoH
jarAzokasamAviSTaM rogAyatanam Aturam
rajasvalam anityaM ca bhUtAvAsaM samutsRja
idaM vizvaM jagat sarvam ajagac cApi yad bhavet
mahAbhUtAtmakaM sarvaM mahad yat paramANu yat
indriyANi ca paJcaiva tamaH sattvaM rajas tathA
ity eSa saptadazako rAzir avyaktasaMjJakaH
sarvair ihendriyArthaiz ca vyaktAvyaktair hi saMhitaH
paJcaviMzaka ity eSa vyaktAvyaktamayo guNaH
etaiH sarvaiH samAyuktaH pumAn ity abhidhIyate
trivargo 'tra sukhaM duHkhaM jIvitaM maraNaM tathA
ya idaM veda tattvena sa veda prabhavApyayau
pArAzaryeha boddhavyaM jJAnAnAM yac ca kiM cana
indriyair gRhyate yad yat tat tad vyaktam iti sthitiH
avyaktam iti vijJeyaM liGgagrAhyam atIndriyam
indriyair niyatair dehI dhArAbhir iva tarpyate
loke vitatam AtmAnaM lokaM cAtmani pazyati
parAvaradRzaH zaktir jJAnavelAM na pazyati
pazyataH sarvabhUtAni sarvAvasthAsu sarvadA
brahmabhUtasya saMyogo nAzubhenopapadyate
jJAnena vividhAn klezAn ativRttasya mohajAn
loke buddhiprakAzena lokamArgo na riSyate
anAdinidhanaM jantum Atmani sthitam avyayam
akartAram amUrtaM ca bhagavAn Aha tIrthavit
yo jantuH svakRtais tais taiH karmabhir nityaduHkhitaH
sa duHkhapratighAtArthaM hanti jantUn anekadhA
tataH karma samAdatte punar anyan navaM bahu
tapyate 'tha punas tena bhuktvApathyam ivAturaH
ajasram eva mohArto duHkheSu sukhasaMjJitaH
badhyate mathyate caiva karmabhir manthavat sadA
tato nivRtto bandhAt svAt karmaNAm udayAd iha
paribhramati saMsAraM cakravad bahuvedanaH
sa tvaM nivRttabandhas tu nivRttaz cApi karmataH
sarvavit sarvajit siddho bhava bhAvavivarjitaH
saMyamena navaM bandhaM nivartya tapaso balAt
saMprAptA bahavaH siddhim apy abAdhAM sukhodayAm
nArada uvAca
azokaM zokanAzArthaM zAstraM zAntikaraM zivam
nizamya labhate buddhiM tAM labdhvA sukham edhate
zokasthAnasahasrANi bhayasthAnazatAni ca
divase divase mUDham Avizanti na paNDitam
tasmAd aniSTanAzArtham itihAsaM nibodha me
tiSThate ced vaze buddhir labhate zokanAzanam
aniSTasaMprayogAc ca viprayogAt priyasya ca
manuSyA mAnasair duHkhair yujyante alpabuddhayaH
dravyeSu samatIteSu ye guNAs tAn na cintayet
tAn anAdriyamANasya snehabandhaH pramucyate

12317006a
12317006c
12317007a
12317007c
12317008a
12317008c
12317009a
12317009c
12317010a
12317010c
12317011a
12317011c
12317012a
12317012c
12317013a
12317013c
12317014a
12317014c
12317015a
12317015c
12317016a
12317016c
12317017a
12317017c
12317018a
12317018c
12317019a
12317019c
12317020a
12317020c
12317021a
12317021c
12317022a
12317022c
12317023a
12317023c
12317024a
12317024c
12317025a
12317025c
12317026a
12317026c
12317027a
12317027c
12317028a
12317028c
12317029a
12317029c
12317030a
12317030c
12318001
12318001a
12318001c
12318002a
12318002c
12318003a
12318003c
12318004a
12318004c
12318005a

doSadarzI bhavet tatra yatra rAgaH pravartate


aniSTavad dhitaM pazyet tathA kSipraM virajyate
nArtho na dharmo na yazo yo 'tItam anuzocati
apy abhAvena yujyeta tac cAsya na nivartate
guNair bhUtAni yujyante viyujyante tathaiva ca
sarvANi naitad ekasya zokasthAnaM hi vidyate
mRtaM vA yadi vA naSTaM yo 'tItam anuzocati
duHkhena labhate duHkhaM dvAv anarthau prapadyate
nAzru kurvanti ye buddhyA dRSTvA lokeSu saMtatim
samyak prapazyataH sarvaM nAzrukarmopapadyate
duHkhopaghAte zArIre mAnase vApy upasthite
yasmin na zakyate kartuM yatnas tan nAnucintayet
bhaiSajyam etad duHkhasya yad etan nAnucintayet
cintyamAnaM hi na vyeti bhUyaz cApi pravardhate
prajJayA mAnasaM duHkhaM hanyAc chArIram auSadhaiH
etad vijJAnasAmarthyaM na bAlaiH samatAm iyAt
anityaM yauvanaM rUpaM jIvitaM dravyasaMcayaH
ArogyaM priyasaMvAso gRdhyet tatra na paNDitaH
na jAnapadikaM duHkham ekaH zocitum arhati
azocan pratikurvIta yadi pazyed upakramam
sukhAd bahutaraM duHkhaM jIvite nAtra saMzayaH
snigdhatvaM cendriyArtheSu mohAn maraNam apriyam
parityajati yo duHkhaM sukhaM vApy ubhayaM naraH
abhyeti brahma so 'tyantaM na taM zocanti paNDitAH
duHkham arthA hi tyajyante pAlane na ca te sukhAH
duHkhena cAdhigamyante nAzam eSAM na cintayet
anyAm anyAM dhanAvasthAM prApya vaizeSikIM narAH
atRptA yAnti vidhvaMsaM saMtoSaM yAnti paNDitAH
sarve kSayAntA nicayAH patanAntAH samucchrayAH
saMyogA viprayogAntA maraNAntaM hi jIvitam
anto nAsti pipAsAyAs tuSTis tu paramaM sukham
tasmAt saMtoSam eveha dhanaM pazyanti paNDitAH
nimeSamAtram api hi vayo gacchan na tiSThati
svazarIreSv anityeSu nityaM kim anucintayet
bhUteSv abhAvaM saMcintya ye buddhvA tamasaH param
na zocanti gatAdhvAnaH pazyantaH paramAM gatim
saMcinvAnakam evainaM kAmAnAm avitRptakam
vyAghraH pazum ivAsAdya mRtyur AdAya gacchati
athApy upAyaM saMpazyed duHkhasya parimokSaNe
azocann Arabhetaiva yuktaz cAvyasanI bhavet
zabde sparze ca rUpe ca gandheSu ca raseSu ca
nopabhogAt paraM kiM cid dhanino vAdhanasya vA
prAk saMprayogAd bhUtAnAM nAsti duHkham anAmayam
viprayogAt tu sarvasya na zocet prakRtisthitaH
dhRtyA ziznodaraM rakSet pANipAdaM ca cakSuSA
cakSuHzrotre ca manasA mano vAcaM ca vidyayA
praNayaM pratisaMhRtya saMstuteSv itareSu ca
vicared asamunnaddhaH sa sukhI sa ca paNDitaH
adhyAtmaratir AsIno nirapekSo nirAmiSaH
Atmanaiva sahAyena yaz caret sa sukhI bhavet
nArada uvAca
sukhaduHkhaviparyAso yadA samupapadyate
nainaM prajJA sunItaM vA trAyate nApi pauruSam
svabhAvAd yatnam AtiSThed yatnavAn nAvasIdati
jarAmaraNarogebhyaH priyam AtmAnam uddharet
rujanti hi zarIrANi rogAH zArIramAnasAH
sAyakA iva tIkSNAgrAH prayuktA dRDhadhanvibhiH
vyAdhitasya vivitsAbhis trasyato jIvitaiSiNaH
avazasya vinAzAya zarIram apakRSyate
sravanti na nivartante srotAMsi saritAm iva

12318005c
12318006a
12318006c
12318007a
12318007c
12318008a
12318008c
12318009a
12318009c
12318010a
12318010c
12318011a
12318011c
12318012a
12318012c
12318013a
12318013c
12318014a
12318014c
12318015a
12318015c
12318016a
12318016c
12318017a
12318017c
12318018a
12318018c
12318019a
12318019c
12318020a
12318020c
12318021a
12318021c
12318022a
12318022c
12318023a
12318023c
12318024a
12318024c
12318025a
12318025c
12318026a
12318026c
12318027a
12318027c
12318028a
12318028c
12318029a
12318029c
12318030a
12318030c
12318031a
12318031c
12318032a
12318032c
12318033a
12318033c
12318034a
12318034c
12318035a

Ayur AdAya martyAnAM rAtryahAni punaH punaH


vyatyayo hy ayam atyantaM pakSayoH zuklakRSNayoH
jAtaM martyaM jarayati nimeSaM nAvatiSThate
sukhaduHkhAni bhUtAnAm ajaro jarayann asau
Adityo hy astam abhyeti punaH punar udeti ca
adRSTapUrvAn AdAya bhAvAn aparizaGkitAn
iSTAniSTAn manuSyANAm astaM gacchanti rAtrayaH
yo yam icched yathAkAmaM kAmAnAM tat tad ApnuyAt
yadi syAn na parAdhInaM puruSasya kriyAphalam
saMyatAz ca hi dakSAz ca matimantaz ca mAnavAH
dRzyante niSphalAH santaH prahINAz ca svakarmabhiH
apare bAlizAH santo nirguNAH puruSAdhamAH
AzIrbhir apy asaMyuktA dRzyante sarvakAminaH
bhUtAnAm aparaH kaz cid dhiMsAyAM satatotthitaH
vaJcanAyAM ca lokasya sa sukheSv eva jIryate
aceSTamAnam AsInaM zrIH kaM cid upatiSThati
kaz cit karmAnusRtyAnyo na prApyam adhigacchati
aparAdhaM samAcakSva puruSasya svabhAvataH
zukram anyatra saMbhUtaM punar anyatra gacchati
tasya yonau prasaktasya garbho bhavati vA na vA
AmrapuSpopamA yasya nivRttir upalabhyate
keSAM cit putrakAmAnAm anusaMtAnam icchatAm
siddhau prayatamAnAnAM naivANDam upajAyate
garbhAc codvijamAnAnAM kruddhAd AzIviSAd iva
AyuSmAJ jAyate putraH kathaM pretaH pitaiva saH
devAn iSTvA tapas taptvA kRpaNaiH putragRddhibhiH
daza mAsAn paridhRtA jAyante kulapAMsanAH
apare dhanadhAnyAni bhogAMz ca pitRsaMcitAn
vipulAn abhijAyante labdhAs tair eva maGgalaiH
anyonyaM samabhipretya maithunasya samAgame
upadrava ivAviSTo yoniM garbhaH prapadyate
zIrNaM parazarIreNa nicchavIkaM zarIriNam
prANinAM prANasaMrodhe mAMsazleSmaviceSTitam
nirdagdhaM paradehena paradehaM calAcalam
vinazyantaM vinAzAnte nAvi nAvam ivAhitam
saMgatyA jaThare nyastaM retobindum acetanam
kena yatnena jIvantaM garbhaM tvam iha pazyasi
annapAnAni jIryante yatra bhakSAz ca bhakSitAH
tasminn evodare garbhaH kiM nAnnam iva jIryate
garbhamUtrapurISANAM svabhAvaniyatA gatiH
dhAraNe vA visarge vA na kartur vidyate vazaH
sravanti hy udarAd garbhA jAyamAnAs tathApare
Agamena sahAnyeSAM vinAza upapadyate
etasmAd yonisaMbandhAd yo jIvan parimucyate
prajAM ca labhate kAM cit punar dvaMdveSu majjati
zatasya sahajAtasya saptamIM dazamIM dazAm
prApnuvanti tataH paJca na bhavanti zatAyuSaH
nAbhyutthAne manuSyANAM yogAH syur nAtra saMzayaH
vyAdhibhiz ca vimathyante vyAlaiH kSudramRgA iva
vyAdhibhir bhakSyamANAnAM tyajatAM vipulaM dhanam
vedanAM nApakarSanti yatamAnAz cikitsakAH
te cApi nipuNA vaidyAH kuzalAH saMbhRtauSadhAH
vyAdhibhiH parikRSyante mRgA vyAdhair ivArditAH
te pibantaH kaSAyAMz ca sarpIMSi vividhAni ca
dRzyante jarayA bhagnA nAgA nAgair ivottamaiH
ke vA bhuvi cikitsante rogArtAn mRgapakSiNaH
zvApadAni daridrAMz ca prAyo nArtA bhavanti te
ghorAn api durAdharSAn nRpatIn ugratejasaH
Akramya roga Adatte pazUn pazupaco yathA
iti lokam anAkrandaM mohazokapariplutam

12318035c
12318036a
12318036c
12318037a
12318037c
12318038a
12318038c
12318039a
12318039c
12318040a
12318040c
12318041a
12318041c
12318042a
12318042c
12318043a
12318043c
12318044a
12318044c
12318045a
12318045c
12318046
12318046a
12318046c
12318047a
12318047c
12318048a
12318048c
12318049a
12318049c
12318050a
12318050c
12318051a
12318051c
12318052a
12318052c
12318053a
12318053c
12318054a
12318054c
12318054e
12318055a
12318055c
12318056a
12318056c
12318057a
12318057c
12318058a
12318058c
12318059a
12318059c
12318060a
12318060c
12318061a
12318061c
12318062a
12318062c
12318063a
12318063c
12318063e

srotasA sahasA kSiptaM hriyamANaM balIyasA


na dhanena na rAjyena nogreNa tapasA tathA
svabhAvA vyativartante ye niyuktAH zarIriSu
na mriyeran na jIryeran sarve syuH sarvakAmikAH
nApriyaM pratipazyeyur utthAnasya phalaM prati
upary upari lokasya sarvo bhavitum icchati
yatate ca yathAzakti na ca tad vartate tathA
aizvaryamadamattAMz ca mattAn madyamadena ca
apramattAH zaThAH krUrA vikrAntAH paryupAsate
klezAH pratinivartante keSAM cid asamIkSitAH
svaM svaM ca punar anyeSAM na kiM cid abhigamyate
mahac ca phalavaiSamyaM dRzyate karmasaMdhiSu
vahanti zibikAm anye yAnty anye zibikAgatAH
sarveSAm RddhikAmAnAm anye rathapuraHsarAH
manujAz ca zatastrIkAH zatazo vidhavAH striyaH
dvaMdvArAmeSu bhUteSu gacchanty ekaikazo narAH
idam anyat paraM pazya mAtra mohaM kariSyasi
tyaja dharmam adharmaM ca ubhe satyAnRte tyaja
ubhe satyAnRte tyaktvA yena tyajasi taM tyaja
etat te paramaM guhyam AkhyAtam RSisattama
yena devAH parityajya martyalokaM divaM gatAH
bhISma uvAca
nAradasya vacaH zrutvA zukaH paramabuddhimAn
saMcintya manasA dhIro nizcayaM nAdhyagacchata
putradArair mahAn klezo vidyAmnAye mahAJ zramaH
kiM nu syAc chAzvataM sthAnam alpaklezaM mahodayam
tato muhUrtaM saMcintya nizcitAM gatim AtmanaH
parAvarajJo dharmasya parAM naiHzreyasIM gatim
kathaM tv aham asaMkliSTo gaccheyaM paramAM gatim
nAvarteyaM yathA bhUyo yonisaMsArasAgare
paraM bhAvaM hi kAGkSAmi yatra nAvartate punaH
sarvasaGgAn parityajya nizcitAM manaso gatim
tatra yAsyAmi yatrAtmA zamaM me 'dhigamiSyati
akSayaz cAvyayaz caiva yatra sthAsyAmi zAzvataH
na tu yogam Rte zakyA prAptuM sA paramA gatiH
avabandho hi muktasya karmabhir nopapadyate
tasmAd yogaM samAsthAya tyaktvA gRhakalevaram
vAyubhUtaH pravekSyAmi tejorAziM divAkaram
na hy eSa kSayam Apnoti somaH suragaNair yathA
kampitaH patate bhUmiM punaz caivAdhirohati
kSIyate hi sadA somaH punaz caivAbhipUryate
ravis tu saMtApayati lokAn razmibhir ulbaNaiH
sarvatas teja Adatte nityam akSayamaNDalaH
ato me rocate gantum AdityaM dIptatejasam
atra vatsyAmi durdharSo niHsaGgenAntarAtmanA
sUryasya sadane cAhaM nikSipyedaM kalevaram
RSibhiH saha yAsyAmi sauraM tejo 'tiduHsaham
ApRcchAmi nagAn nAgAn girIn urvIM dizo divam
devadAnavagandharvAn pizAcoragarAkSasAn
lokeSu sarvabhUtAni pravekSyAmi nasaMzayaH
pazyantu yogavIryaM me sarve devAH saharSibhiH
athAnujJApya tam RSiM nAradaM lokavizrutam
tasmAd anujJAM saMprApya jagAma pitaraM prati
so 'bhivAdya mahAtmAnam RSiM dvaipAyanaM munim
zukaH pradakSiNIkRtya kRSNam ApRSTavAn muniH
zrutvA RSis tad vacanaM zukasya; prIto mahAtmA punar Aha cainam
bho bhoH putra sthIyatAM tAvad adya; yAvac cakSuH prINayAmi tvadartham
nirapekSaH zuko bhUtvA niHsneho muktabandhanaH
mokSam evAnusaMcintya gamanAya mano dadhe
pitaraM saMparityajya jagAma dvijasattamaH

12319001
12319001a
12319001c
12319002a
12319002c
12319003a
12319003c
12319004a
12319004c
12319005a
12319005c
12319006a
12319006c
12319007a
12319007c
12319008a
12319008c
12319009a
12319009c
12319010a
12319010c
12319011a
12319011c
12319012a
12319012c
12319013a
12319013c
12319014a
12319014c
12319015a
12319015c
12319016a
12319016c
12319017a
12319017c
12319017e
12319018a
12319018c
12319018e
12319019a
12319019c
12319020a
12319020c
12319020e
12319021a
12319021c
12319021e
12319022a
12319022c
12319023a
12319023c
12319024a
12319024c
12319025a
12319025c
12319026a
12319026c
12319027a
12319027c
12319028a

bhISma uvAca
giripRSThaM samAruhya suto vyAsasya bhArata
same deze vivikte ca niHzalAka upAvizat
dhArayAm Asa cAtmAnaM yathAzAstraM mahAmuniH
pAdAt prabhRtigAtreSu krameNa kramayogavit
tataH sa prAGmukho vidvAn Aditye nacirodite
pANipAdaM samAdhAya vinItavad upAvizat
na tatra pakSisaMghAto na zabdo nApi darzanam
yatra vaiyAsakir dhImAn yoktuM samupacakrame
sa dadarza tadAtmAnaM sarvasaGgaviniHsRtam
prajahAsa tato hAsaM zukaH saMprekSya bhAskaram
sa punar yogam AsthAya mokSamArgopalabdhaye
mahAyogIzvaro bhUtvA so 'tyakrAmad vihAyasam
tataH pradakSiNaM kRtvA devarSiM nAradaM tadA
nivedayAm Asa tadA svaM yogaM paramarSaye
dRSTo mArgaH pravRtto 'smi svasti te 'stu tapodhana
tvatprasAdAd gamiSyAmi gatim iSTAM mahAdyute
nAradenAbhyanujJAtas tato dvaipAyanAtmajaH
abhivAdya punar yogam AsthAyAkAzam Avizat
kailAsapRSThAd utpatya sa papAta divaM tadA
antarikSacaraH zrImAn vyAsaputraH sunizcitaH
tam udyantaM dvijazreSThaM vainateyasamadyutim
dadRzuH sarvabhUtAni manomArutaraMhasam
vyavasAyena lokAMs trIn sarvAn so 'tha vicintayan
Asthito divyam adhvAnaM pAvakArkasamaprabhaH
tam ekamanasaM yAntam avyagram akutobhayam
dadRzuH sarvabhUtAni jaGgamAnItarANi ca
yathAzakti yathAnyAyaM pUjayAM cakrire tadA
puSpavarSaiz ca divyais tam avacakrur divaukasaH
taM dRSTvA vismitAH sarve gandharvApsarasAM gaNAH
RSayaz caiva saMsiddhAH paraM vismayam AgatAH
antarikSacaraH ko 'yaM tapasA siddhim AgataH
adhaHkAyordhvavaktraz ca netraiH samabhivAhyate
tataH paramadhIrAtmA triSu lokeSu vizrutaH
bhAskaraM samudIkSan sa prAGmukho vAgyato 'gamat
zabdenAkAzam akhilaM pUrayann iva sarvataH
tam ApatantaM sahasA dRSTvA sarvApsarogaNAH
saMbhrAntamanaso rAjann Asan paramavismitAH
paJcacUDAprabhRtayo bhRzam utphullalocanAH
daivataM katamaM hy etad uttamAM gatim Asthitam
sunizcitam ihAyAti vimuktam iva niHspRham
tataH samaticakrAma malayaM nAma parvatam
urvazI pUrvacittiz ca yaM nityam upasevate
te sma brahmarSiputrasya vismayaM yayatuH param
aho buddhisamAdhAnaM vedAbhyAsarate dvije
acireNaiva kAlena nabhaz carati candravat
pitRzuzrUSayA siddhiM saMprApto 'yam anuttamAm
pitRbhakto dRDhatapAH pituH sudayitaH sutaH
ananyamanasA tena kathaM pitrA vivarjitaH
urvazyA vacanaM zrutvA zukaH paramadharmavit
udaikSata dizaH sarvA vacane gatamAnasaH
so 'ntarikSaM mahIM caiva sazailavanakAnanAm
AlokayAm Asa tadA sarAMsi saritas tathA
tato dvaipAyanasutaM bahumAnapuraHsaram
kRtAJjalipuTAH sarvA nirIkSante sma devatAH
abravIt tAs tadA vAkyaM zukaH paramadharmavit
pitA yady anugacchen mAM krozamAnaH zuketi vai
tataH prativaco deyaM sarvair eva samAhitaiH
etan me snehataH sarve vacanaM kartum arhatha
zukasya vacanaM zrutvA dizaH savanakAnanAH

12319028c
12319029a
12319029c
12320001
12320001a
12320001c
12320002a
12320002c
12320003a
12320003c
12320004a
12320004c
12320005a
12320005c
12320006a
12320006c
12320007a
12320007c
12320008a
12320008c
12320009a
12320009c
12320010a
12320010c
12320010e
12320011a
12320011c
12320012a
12320012c
12320013a
12320013c
12320014a
12320014c
12320015a
12320015c
12320016a
12320016c
12320017a
12320017c
12320018a
12320018c
12320019a
12320019c
12320020a
12320020c
12320021a
12320021c
12320022a
12320022c
12320023a
12320023c
12320024a
12320024c
12320025a
12320025c
12320026a
12320026c
12320027a
12320027c
12320028a

samudrAH saritaH zailAH pratyUcus taM samantataH


yathAjJApayase vipra bADham evaM bhaviSyati
RSer vyAharato vAkyaM prativakSyAmahe vayam
bhISma uvAca
ity evam uktvA vacanaM brahmarSiH sumahAtapAH
prAtiSThata zukaH siddhiM hitvA lokAMz caturvidhAn
tamo hy aSTavidhaM hitvA jahau paJcavidhaM rajaH
tataH sattvaM jahau dhImAMs tad adbhutam ivAbhavat
tatas tasmin pade nitye nirguNe liGgavarjite
brahmaNi pratyatiSThat sa vidhUmo 'gnir iva jvalan
ulkApAtA dizAM dAhA bhUmikampAs tathaiva ca
prAdurbhUtAH kSaNe tasmiMs tad adbhutam ivAbhavat
drumAH zAkhAz ca mumucuH zikharANi ca parvatAH
nirghAtazabdaiz ca girir himavAn dIryatIva ha
na babhAse sahasrAMzur na jajvAla ca pAvakaH
hradAz ca saritaz caiva cukSubhuH sAgarAs tathA
vavarSa vAsavas toyaM rasavac ca sugandhi ca
vavau samIraNaz cApi divyagandhavahaH zuciH
sa zRGge 'pratime divye himavanmerusaMbhave
saMzliSTe zvetapIte dve rukmarUpyamaye zubhe
zatayojanavistAre tiryag UrdhvaM ca bhArata
udIcIM dizam Azritya rucire saMdadarza ha
so 'vizaGkena manasA tathaivAbhyapatac chukaH
tataH parvatazRGge dve sahasaiva dvidhAkRte
adRzyetAM mahArAja tad adbhutam ivAbhavat
tataH parvatazRGgAbhyAM sahasaiva viniHsRtaH
na ca pratijaghAnAsya sa gatiM parvatottamaH
tato mahAn abhUc chabdo divi sarvadivaukasAm
gandharvANAm RSINAM ca ye ca zailanivAsinaH
dRSTvA zukam atikrAntaM parvataM ca dvidhAkRtam
sAdhu sAdhv iti tatrAsIn nAdaH sarvatra bhArata
sa pUjyamAno devaiz ca gandharvair RSibhis tathA
yakSarAkSasasaMghaiz ca vidyAdharagaNais tathA
divyaiH puSpaiH samAkIrNam antarikSaM samantataH
AsIt kila mahArAja zukAbhipatane tadA
tato mandAkinIM ramyAm upariSTAd abhivrajan
zuko dadarza dharmAtmA puSpitadrumakAnanAm
tasyAM krIDanty abhiratAH snAnti caivApsarogaNAH
zUnyAkAraM nirAkArAH zukaM dRSTvA vivAsasaH
taM prakramantam AjJAya pitA snehasamanvitaH
uttamAM gatim AsthAya pRSThato 'nusasAra ha
zukas tu mArutAd UrdhvaM gatiM kRtvAntarikSagAm
darzayitvA prabhAvaM svaM sarvabhUto 'bhavat tadA
mahAyogagatiM tv agryAM vyAsotthAya mahAtapAH
nimeSAntaramAtreNa zukAbhipatanaM yayau
sa dadarza dvidhA kRtvA parvatAgraM zukaM gatam
zazaMsur RSayas tasmai karma putrasya tat tadA
tataH zuketi dIrgheNa zaikSeNAkranditas tadA
svayaM pitrA svareNoccais trI&l lokAn anunAdya vai
zukaH sarvagato bhUtvA sarvAtmA sarvatomukhaH
pratyabhASata dharmAtmA bhoHzabdenAnunAdayan
tata ekAkSaraM nAdaM bho ity eva samIrayan
pratyAharaj jagat sarvam uccaiH sthAvarajaGgamam
tataH prabhRti cAdyApi zabdAn uccAritAn pRthak
girigahvarapRSTheSu vyAjahAra zukaM prati
antarhitaH prabhAvaM tu darzayitvA zukas tadA
guNAn saMtyajya zabdAdIn padam adhyagamat param
mahimAnaM tu taM dRSTvA putrasyAmitatejasaH
niSasAda giriprasthe putram evAnucintayan
tato mandAkinItIre krIDanto 'psarasAM gaNAH

12320028c
12320029a
12320029c
12320030a
12320030c
12320031a
12320031c
12320032a
12320032c
12320033a
12320033c
12320034a
12320034c
12320035a
12320035c
12320036a
12320036c
12320037a
12320037c
12320038a
12320038c
12320039a
12320039c
12320040a
12320040c
12320041a
12320041c
12321001
12321001a
12321001c
12321002a
12321002c
12321003a
12321003c
12321004a
12321004c
12321005
12321005a
12321005c
12321006a
12321006c
12321007a
12321007c
12321008a
12321008c
12321009a
12321009c
12321010a
12321010c
12321011a
12321011c
12321012a
12321012c
12321013a
12321013c
12321014a
12321014c
12321015a
12321015c
12321016a

AsAdya tam RSiM sarvAH saMbhrAntA gatacetasaH


jale nililyire kAz cit kAz cid gulmAn prapedire
vasanAny AdaduH kAz cid dRSTvA taM munisattamam
tAM muktatAM tu vijJAya muniH putrasya vai tadA
saktatAm Atmanaz caiva prIto 'bhUd vrIDitaz ca ha
taM devagandharvavRto maharSigaNapUjitaH
pinAkahasto bhagavAn abhyAgacchata zaMkaraH
tam uvAca mahAdevaH sAntvapUrvam idaM vacaH
putrazokAbhisaMtaptaM kRSNadvaipAyanaM tadA
agner bhUmer apAM vAyor antarikSasya caiva ha
vIryeNa sadRzaH putras tvayA mattaH purA vRtaH
sa tathAlakSaNo jAtas tapasA tava saMbhRtaH
mama caiva prabhAvena brahmatejomayaH zuciH
sa gatiM paramAM prApto duSprApAm ajitendriyaiH
daivatair api viprarSe taM tvaM kim anuzocasi
yAvat sthAsyanti girayo yAvat sthAsyanti sAgarAH
tAvat tavAkSayA kIrtiH saputrasya bhaviSyati
chAyAM svaputrasadRzIM sarvato 'napagAM sadA
drakSyase tvaM ca loke 'smin matprasAdAn mahAmune
so 'nunIto bhagavatA svayaM rudreNa bhArata
chAyAM pazyan samAvRttaH sa muniH parayA mudA
iti janma gatiz caiva zukasya bharatarSabha
vistareNa mayAkhyAtaM yan mAM tvaM paripRcchasi
etad AcaSTa me rAjan devarSir nAradaH purA
vyAsaz caiva mahAyogI saMjalpeSu pade pade
itihAsam imaM puNyaM mokSadharmArthasaMhitam
dhArayed yaH zamaparaH sa gacchet paramAM gatim
yudhiSThira uvAca
gRhastho brahmacArI vA vAnaprastho 'tha bhikSukaH
ya icchet siddhim AsthAtuM devatAM kAM yajeta saH
kuto hy asya dhruvaH svargaH kuto niHzreyasaM param
vidhinA kena juhuyAd daivaM pitryaM tathaiva ca
muktaz ca kAM gatiM gacchen mokSaz caiva kimAtmakaH
svargataz caiva kiM kuryAd yena na cyavate divaH
devatAnAM ca ko devaH pitqNAM ca tathA pitA
tasmAt parataraM yac ca tan me brUhi pitAmaha
bhISma uvAca
gUDhaM mAM praznavit praznaM pRcchase tvam ihAnagha
na hy eSa tarkayA zakyo vaktuM varSazatair api
Rte devaprasAdAd vA rAjaJ jJAnAgamena vA
gahanaM hy etad AkhyAnaM vyAkhyAtavyaM tavArihan
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
nAradasya ca saMvAdam RSer nArAyaNasya ca
nArAyaNo hi vizvAtmA caturmUrtiH sanAtanaH
dharmAtmajaH saMbabhUva pitaivaM me 'bhyabhASata
kRte yuge mahArAja purA svAyaMbhuve 'ntare
naro nArAyaNaz caiva hariH kRSNas tathaiva ca
tebhyo nArAyaNanarau tapas tepatur avyayau
badaryAzramam AsAdya zakaTe kanakAmaye
aSTacakraM hi tad yAnaM bhUtayuktaM manoramam
tatrAdyau lokanAthau tau kRzau dhamanisaMtatau
tapasA tejasA caiva durnirIkSau surair api
yasya prasAdaM kurvAte sa devau draSTum arhati
nUnaM tayor anumate hRdi hRcchayacoditaH
mahAmeror gireH zRGgAt pracyuto gandhamAdanam
nAradaH sumahad bhUtaM lokAn sarvAn acIcarat
taM dezam agamad rAjan badaryAzramam AzugaH
tayor AhnikavelAyAM tasya kautUhalaM tv abhUt
idaM tad AspadaM kRtsnaM yasmi&l lokAH pratiSThitAH
sadevAsuragandharvAH sarSikiMnaralelihAH

12321016c
12321017a
12321017c
12321017e
12321018a
12321018c
12321019a
12321019c
12321019e
12321020a
12321020c
12321021a
12321021c
12321022a
12321022c
12321023a
12321023c
12321024a
12321024c
12321024e
12321025a
12321025c
12321026a
12321026c
12321027
12321027a
12321027c
12321028a
12321028c
12321029a
12321029c
12321029e
12321030a
12321030c
12321030e
12321031a
12321031c
12321032a
12321032c
12321033a
12321033c
12321034a
12321034c
12321035a
12321035c
12321036a
12321036c
12321037a
12321037c
12321038a
12321038c
12321039a
12321039c
12321040a
12321040c
12321041a
12321041c
12321042a
12321042c
12321043a

ekA mUrtir iyaM pUrvaM jAtA bhUyaz caturvidhA


dharmasya kulasaMtAno mahAn ebhir vivardhitaH
aho hy anugRhIto 'dya dharma ebhiH surair iha
naranArAyaNAbhyAM ca kRSNena hariNA tathA
tatra kRSNo hariz caiva kasmiMz cit kAraNAntare
sthitau dharmottarau hy etau tathA tapasi dhiSThitau
etau hi paramaM dhAma kAnayor AhnikakriyA
pitarau sarvabhUtAnAM daivataM ca yazasvinau
kAM devatAM nu yajataH pitqn vA kAn mahAmatI
iti saMcintya manasA bhaktyA nArAyaNasya ha
sahasA prAdurabhavat samIpe devayos tadA
kRte daive ca pitrye ca tatas tAbhyAM nirIkSitaH
pUjitaz caiva vidhinA yathAproktena zAstrataH
taM dRSTvA mahad Azcaryam apUrvaM vidhivistaram
upopaviSTaH suprIto nArado bhagavAn RSiH
nArAyaNaM saMnirIkSya prasannenAntarAtmanA
namaskRtvA mahAdevam idaM vacanam abravIt
vedeSu sapurANeSu sAGgopAGgeSu gIyase
tvam ajaH zAzvato dhAtA mato 'mRtam anuttamam
pratiSThitaM bhUtabhavyaM tvayi sarvam idaM jagat
catvAro hy AzramA deva sarve gArhasthyamUlakAH
yajante tvAm aharahar nAnAmUrtisamAsthitam
pitA mAtA ca sarvasya jagataH zAzvato guruH
kaM tv adya yajase devaM pitaraM kaM na vidmahe
zrIbhagavAn uvAca
avAcyam etad vaktavyam AtmaguhyaM sanAtanam
tava bhaktimato brahman vakSyAmi tu yathAtatham
yat tat sUkSmam avijJeyam avyaktam acalaM dhruvam
indriyair indriyArthaiz ca sarvabhUtaiz ca varjitam
sa hy antarAtmA bhUtAnAM kSetrajJaz ceti kathyate
triguNavyatirikto 'sau puruSaz ceti kalpitaH
tasmAd avyaktam utpannaM triguNaM dvijasattama
avyaktA vyaktabhAvasthA yA sA prakRtir avyayA
tAM yonim Avayor viddhi yo 'sau sadasadAtmakaH
AvAbhyAM pUjyate 'sau hi daive pitrye ca kalpite
nAsti tasmAt paro 'nyo hi pitA devo 'tha vA dvijaH
AtmA hi nau sa vijJeyas tatas taM pUjayAvahe
tenaiSA prathitA brahman maryAdA lokabhAvinI
daivaM pitryaM ca kartavyam iti tasyAnuzAsanam
brahmA sthANur manur dakSo bhRgur dharmas tapo damaH
marIcir aGgirAtriz ca pulastyaH pulahaH kratuH
vasiSThaH parameSThI ca vivasvAn soma eva ca
kardamaz cApi yaH proktaH krodho vikrIta eva ca
ekaviMzatir utpannAs te prajApatayaH smRtAH
tasya devasya maryAdAM pUjayanti sanAtanIm
daivaM pitryaM ca satataM tasya vijJAya tattvataH
AtmaprAptAni ca tato jAnanti dvijasattamAH
svargasthA api ye ke cit taM namasyanti dehinaH
te tatprasAdAd gacchanti tenAdiSTaphalAM gatim
ye hInAH saptadazabhir guNaiH karmabhir eva ca
kalAH paJcadaza tyaktvA te muktA iti nizcayaH
muktAnAM tu gatir brahman kSetrajJa iti kalpitaH
sa hi sarvagataz caiva nirguNaz caiva kathyate
dRzyate jJAnayogena AvAM ca prasRtau tataH
evaM jJAtvA tam AtmAnaM pUjayAvaH sanAtanam
taM vedAz cAzramAz caiva nAnAtanusamAsthitAH
bhaktyA saMpUjayanty AdyaM gatiM caiSAM dadAti saH
ye tu tadbhAvitA loke ekAntitvaM samAsthitAH
etad abhyadhikaM teSAM yat te taM pravizanty uta
iti guhyasamuddezas tava nArada kIrtitaH

12321043c
12322001
12322001a
12322001c
12322002a
12322002c
12322003a
12322003c
12322004a
12322004c
12322004e
12322005a
12322005c
12322006a
12322006c
12322007a
12322007c
12322008a
12322008c
12322009a
12322009c
12322010a
12322010c
12322011a
12322011c
12322012a
12322012c
12322013
12322013a
12322013c
12322014a
12322014c
12322015a
12322015c
12322016
12322016a
12322016c
12322017a
12322017c
12322018a
12322018c
12322019a
12322019c
12322020a
12322020c
12322020e
12322021a
12322021c
12322022a
12322022c
12322023a
12322023c
12322024a
12322024c
12322025a
12322025c
12322025e
12322026a
12322026c
12322027a

bhaktyA premNA ca viprarSe asmadbhaktyA ca te zrutaH


bhISma uvAca
sa evam ukto dvipadAM variSTho; nArAyaNenottamapUruSeNa
jagAda vAkyaM dvipadAM variSThaM; nArAyaNaM lokahitAdhivAsam
yadartham Atmaprabhaveha janma; tavottamaM dharmagRhe caturdhA
tat sAdhyatAM lokahitArtham adya; gacchAmi draSTuM prakRtiM tavAdyAm
vedAH svadhItA mama lokanAtha; taptaM tapo nAnRtam uktapUrvam
pUjAM gurUNAM satataM karomi; parasya guhyaM na ca bhinnapUrvam
guptAni catvAri yathAgamaM me; zatrau ca mitre ca samo 'smi nityam
taM cAdidevaM satataM prapanna; ekAntabhAvena vRNomy ajasram
ebhir vizeSaiH parizuddhasattvaH; kasmAn na pazyeyam anantam Izam
tat pArameSThyasya vaco nizamya; nArAyaNaH sAtvatadharmagoptA
gaccheti taM nAradam uktavAn sa; saMpUjayitvAtmavidhikriyAbhiH
tato visRSTaH parameSThiputraH; so 'bhyarcayitvA tam RSiM purANam
kham utpapAtottamavegayuktas; tato 'dhimerau sahasA nililye
tatrAvatasthe ca munir muhUrtam; ekAntam AsAdya gireH sa zRGge
Alokayann uttarapazcimena; dadarza cAtyadbhutarUpayuktam
kSIrodadher uttarato hi dvIpaH; zvetaH sa nAmnA prathito vizAlaH
meroH sahasraiH sa hi yojanAnAM; dvAtriMzatordhvaM kavibhir niruktaH
atIndriyAz cAnazanAz ca tatra; niSpandahInAH susugandhinaz ca
zvetAH pumAMso gatasarvapApAz; cakSurmuSaH pApakRtAM narANAm
vajrAsthikAyAH samamAnonmAnA; divyAnvayarUpAH zubhasAropetAH
chatrAkRtizIrSA meghaughaninAdAH; satpuSkaracatuSkA rAjIvazatapAdAH
SaSTyA dantair yuktAH zuklair; aSTAbhir daMSTrAbhir ye
jihvAbhir ye viSvagvaktraM; lelihyante sUryaprakhyam
bhaktyA devaM vizvotpannaM; yasmAt sarve lokAH sUtAH
vedA dharmA munayaH zAntA; devAH sarve tasya visargAH
yudhiSThira uvAca
atIndriyA nirAhArA aniSpandAH sugandhinaH
kathaM te puruSA jAtAH kA teSAM gatir uttamA
ye vimuktA bhavantIha narA bharatasattama
teSAM lakSaNam etad dhi yac chvetadvIpavAsinAm
tasmAn me saMzayaM chindhi paraM kautUhalaM hi me
tvaM hi sarvakathArAmas tvAM caivopAzritA vayam
bhISma uvAca
vistIrNaiSA kathA rAjaJ zrutA me pitRsaMnidhau
saiSA tava hi vaktavyA kathAsAro hi sa smRtaH
rAjoparicaro nAma babhUvAdhipatir bhuvaH
AkhaNDalasakhaH khyAto bhakto nArAyaNaM harim
dhArmiko nityabhaktaz ca pitqn nityam atandritaH
sAmrAjyaM tena saMprAptaM nArAyaNavarAt purA
sAtvataM vidhim AsthAya prAk sUryamukhaniHsRtam
pUjayAm Asa devezaM taccheSeNa pitAmahAn
pitRzeSeNa viprAMz ca saMvibhajyAzritAMz ca saH
zeSAnnabhuk satyaparaH sarvabhUteSv ahiMsakaH
sarvabhAvena bhaktaH sa devadevaM janArdanam
tasya nArAyaNe bhaktiM vahato 'mitrakarzana
ekazayyAsanaM zakro dattavAn devarAT svayam
AtmA rAjyaM dhanaM caiva kalatraM vAhanAni ca
etad bhagavate sarvam iti tat prekSitaM sadA
kAmyanaimittikAjasraM yajJiyAH paramakriyAH
sarvAH sAtvatam AsthAya vidhiM cakre samAhitaH
paJcarAtravido mukhyAs tasya gehe mahAtmanaH
prAyaNaM bhagavatproktaM bhuJjate cAgrabhojanam
tasya prazAsato rAjyaM dharmeNAmitraghAtinaH
nAnRtA vAk samabhavan mano duSTaM na cAbhavat
na ca kAyena kRtavAn sa pApaM param aNv api
ye hi te munayaH khyAtAH sapta citrazikhaNDinaH
tair ekamatibhir bhUtvA yat proktaM zAstram uttamam
marIcir atryaGgirasau pulastyaH pulahaH kratuH

12322027c
12322028a
12322028c
12322029a
12322029c
12322029e
12322030a
12322030c
12322031a
12322031c
12322032a
12322032c
12322033a
12322033c
12322034a
12322034c
12322035a
12322035c
12322036a
12322036c
12322037a
12322037c
12322038a
12322038c
12322039a
12322039c
12322040a
12322040c
12322041a
12322041c
12322042a
12322042c
12322043a
12322043c
12322044a
12322044c
12322045a
12322045c
12322046a
12322046c
12322047a
12322047c
12322048a
12322048c
12322049a
12322049c
12322050a
12322050c
12322051a
12322051c
12322052a
12322052c
12323001
12323001a
12323001c
12323002a
12323002c
12323003a
12323003c
12323004a

vasiSThaz ca mahAtejA ete citrazikhaNDinaH


sapta prakRtayo hy etAs tathA svAyaMbhuvo 'STamaH
etAbhir dhAryate lokas tAbhyaH zAstraM viniHsRtam
ekAgramanaso dAntA munayaH saMyame ratAH
idaM zreya idaM brahma idaM hitam anuttamam
lokAn saMcintya manasA tataH zAstraM pracakrire
tatra dharmArthakAmA hi mokSaH pazcAc ca kIrtitaH
maryAdA vividhAz caiva divi bhUmau ca saMsthitAH
ArAdhya tapasA devaM hariM nArAyaNaM prabhum
divyaM varSasahasraM vai sarve te RSibhiH saha
nArAyaNAnuzAstA hi tadA devI sarasvatI
viveza tAn RSIn sarvA&l lokAnAM hitakAmyayA
tataH pravartitA samyak tapovidbhir dvijAtibhiH
zabde cArthe ca hetau ca eSA prathamasargajA
AdAv eva hi tac chAstram oMkArasvarabhUSitam
RSibhir bhAvitaM tatra yatra kAruNiko hy asau
tataH prasanno bhagavAn anirdiSTazarIragaH
RSIn uvAca tAn sarvAn adRzyaH puruSottamaH
kRtaM zatasahasraM hi zlokAnAm idam uttamam
lokatantrasya kRtsnasya yasmAd dharmaH pravartate
pravRttau ca nivRttau ca yonir etad bhaviSyati
RgyajuHsAmabhir juSTam atharvAGgirasais tathA
tathA pramANaM hi mayA kRto brahmA prasAdajaH
rudraz ca krodhajo viprA yUyaM prakRtayas tathA
sUryAcandramasau vAyur bhUmir Apo 'gnir eva ca
sarve ca nakSatragaNA yac ca bhUtAbhizabditam
adhikAreSu vartante yathAsvaM brahmavAdinaH
sarve pramANaM hi yathA tathaitac chAstram uttamam
bhaviSyati pramANaM vai etan madanuzAsanam
asmAt pravakSyate dharmAn manuH svAyaMbhuvaH svayam
uzanA bRhaspatiz caiva yadotpannau bhaviSyataH
tadA pravakSyataH zAstraM yuSmanmatibhir uddhRtam
svAyaMbhuveSu dharmeSu zAstre cozanasA kRte
bRhaspatimate caiva lokeSu pravicArite
yuSmatkRtam idaM zAstraM prajApAlo vasus tataH
bRhaspatisakAzAd vai prApsyate dvijasattamAH
sa hi madbhAvito rAjA madbhaktaz ca bhaviSyati
tena zAstreNa lokeSu kriyAH sarvAH kariSyati
etad dhi sarvazAstrANAM zAstram uttamasaMjJitam
etad arthyaM ca dharmyaM ca yazasyaM caitad uttamam
asya pravartanAc caiva prajAvanto bhaviSyatha
sa ca rAjA zriyA yukto bhaviSyati mahAn vasuH
saMsthite tu nRpe tasmiJ zAstram etat sanAtanam
antardhAsyati tat satyam etad vaH kathitaM mayA
etAvad uktvA vacanam adRzyaH puruSottamaH
visRjya tAn RSIn sarvAn kAm api prasthito dizam
tatas te lokapitaraH sarvalokArthacintakAH
prAvartayanta tac chAstraM dharmayoniM sanAtanam
utpanne ''Ggirase caiva yuge prathamakalpite
sAGgopaniSadaM zAstraM sthApayitvA bRhaspatau
jagmur yathepsitaM dezaM tapase kRtanizcayAH
dhAraNAt sarvalokAnAM sarvadharmapravartakAH
bhISma uvAca
tato 'tIte mahAkalpe utpanne 'GgirasaH sute
babhUvur nirvRtA devA jAte devapurohite
bRhad brahma mahac ceti zabdAH paryAyavAcakAH
ebhiH samanvito rAjan guNair vidvAn bRhaspatiH
tasya ziSyo babhUvAgryo rAjoparicaro vasuH
adhItavAMs tadA zAstraM samyak citrazikhaNDijam
sa rAjA bhAvitaH pUrvaM daivena vidhinA vasuH

12323004c
12323005a
12323005c
12323006a
12323006c
12323007a
12323007c
12323008a
12323008c
12323009a
12323009c
12323009e
12323010a
12323010c
12323010e
12323011a
12323011c
12323012a
12323012c
12323013a
12323013c
12323014a
12323014c
12323015a
12323015c
12323016a
12323016c
12323017a
12323017c
12323018a
12323018c
12323018e
12323019
12323019a
12323019c
12323020a
12323020c
12323021a
12323021c
12323021e
12323022a
12323022c
12323023a
12323023c
12323024a
12323024c
12323025a
12323025c
12323026a
12323026c
12323027a
12323027c
12323028a
12323028c
12323029a
12323029c
12323030a
12323030c
12323031a
12323031c

pAlayAm Asa pRthivIM divam AkhaNDalo yathA


tasya yajJo mahAn AsId azvamedho mahAtmanaH
bRhaspatir upAdhyAyas tatra hotA babhUva ha
prajApatisutAz cAtra sadasyAs tv abhavaMs trayaH
ekataz ca dvitaz caiva tritaz caiva maharSayaH
dhanuSAkSo 'tha raibhyaz ca arvAvasuparAvasU
RSir medhAtithiz caiva tANDyaz caiva mahAn RSiH
RSiH zaktir mahAbhAgas tathA vedazirAz ca yaH
kapilaz ca RSizreSThaH zAlihotrapitAmahaH
AdyaH kaThas taittiriz ca vaizaMpAyanapUrvajaH
kaNvo 'tha devahotraz ca ete SoDaza kIrtitAH
saMbhRtAH sarvasaMbhArAs tasmin rAjan mahAkratau
na tatra pazughAto 'bhUt sa rAjaivaM sthito 'bhavat
ahiMsraH zucir akSudro nirAzIH karmasaMstutaH
AraNyakapadodgItA bhAgAs tatropakalpitAH
prItas tato 'sya bhagavAn devadevaH purAtanaH
sAkSAt taM darzayAm Asa so 'dRzyo 'nyena kena cit
svayaM bhAgam upAghrAya puroDAzaM gRhItavAn
adRzyena hRto bhAgo devena harimedhasA
bRhaspatis tataH kruddhaH sruvam udyamya vegitaH
AkAzaM ghnan sruvaH pAtai roSAd azrUNy avartayat
uvAca coparicaraM mayA bhAgo 'yam udyataH
grAhyaH svayaM hi devena matpratyakSaM na saMzayaH
udyatA yajJabhAgA hi sAkSAt prAptAH surair iha
kimartham iha na prApto darzanaM sa harir vibhuH
tataH sa taM samuddhUtaM bhUmipAlo mahAn vasuH
prasAdayAm Asa muniM sadasyAs te ca sarvazaH
Ucuz cainam asaMbhrAntA na roSaM kartum arhasi
naiSa dharmaH kRtayuge yas tvaM roSam acIkRthAH
aroSaNo hy asau devo yasya bhAgo 'yam udyataH
na sa zakyas tvayA draSTum asmAbhir vA bRhaspate
yasya prasAdaM kurute sa vai taM draSTum arhati
ekatadvitatritA UcuH
vayaM hi brahmaNaH putrA mAnasAH parikIrtitAH
gatA niHzreyasArthaM hi kadA cid dizam uttarAm
taptvA varSasahasrANi catvAri tapa uttamam
ekapAdasthitAH samyak kASThabhUtAH samAhitAH
meror uttarabhAge tu kSIrodasyAnukUlataH
sa dezo yatra nas taptaM tapaH paramadAruNam
kathaM pazyemahi vayaM devaM nArAyaNaM tv iti
tato vratasyAvabhRthe vAg uvAcAzarIriNI
sutaptaM vas tapo viprAH prasannenAntarAtmanA
yUyaM jijJAsavo bhaktAH kathaM drakSyatha taM prabhum
kSIrodadher uttarataH zvetadvIpo mahAprabhaH
tatra nArAyaNaparA mAnavAz candravarcasaH
ekAntabhAvopagatAs te bhaktAH puruSottamam
te sahasrArciSaM devaM pravizanti sanAtanam
atIndriyA nirAhArA aniSpandAH sugandhinaH
ekAntinas te puruSAH zvetadvIpanivAsinaH
gacchadhvaM tatra munayas tatrAtmA me prakAzitaH
atha zrutvA vayaM sarve vAcaM tAm azarIriNIm
yathAkhyAtena mArgeNa taM dezaM pratipedire
prApya zvetaM mahAdvIpaM taccittAs taddidRkSavaH
tato no dRSTiviSayas tadA pratihato 'bhavat
na ca pazyAma puruSaM tattejohRtadarzanAH
tato naH prAdurabhavad vijJAnaM devayogajam
na kilAtaptatapasA zakyate draSTum aJjasA
tataH punar varSazataM taptvA tAtkAlikaM mahat
vratAvasAne suzubhAn narAn dadRzire vayam
zvetAMz candrapratIkAzAn sarvalakSaNalakSitAn

12323032a
12323032c
12323032e
12323033a
12323033c
12323034a
12323034c
12323035a
12323035c
12323036a
12323036c
12323037a
12323037c
12323038a
12323038c
12323039a
12323039c
12323040a
12323040c
12323041a
12323041c
12323042a
12323042c
12323042e
12323043a
12323043c
12323044a
12323044c
12323045a
12323045c
12323046a
12323046c
12323047a
12323047c
12323048a
12323048c
12323049a
12323049c
12323050a
12323050c
12323051a
12323051c
12323052a
12323052c
12323053a
12323053c
12323053e
12323054
12323054a
12323054c
12323054e
12323055a
12323055c
12323056a
12323056c
12323057a
12323057c
12323057e
12324001
12324001a

nityAJjalikRtAn brahma japataH prAgudaGmukhAn


mAnaso nAma sa japo japyate tair mahAtmabhiH
tenaikAgramanastvena prIto bhavati vai hariH
yA bhaven munizArdUla bhAH sUryasya yugakSaye
ekaikasya prabhA tAdRk sAbhavan mAnavasya ha
tejonivAsaH sa dvIpa iti vai menire vayam
na tatrAbhyadhikaH kaz cit sarve te samatejasaH
atha sUryasahasrasya prabhAM yugapad utthitAm
sahasA dRSTavantaH sma punar eva bRhaspate
sahitAz cAbhyadhAvanta tatas te mAnavA drutam
kRtAJjalipuTA hRSTA nama ity eva vAdinaH
tato 'bhivadatAM teSAm azrauSma vipulaM dhvanim
baliH kilopahriyate tasya devasya tair naraiH
vayaM tu tejasA tasya sahasA hRtacetasaH
na kiM cid api pazyAmo hRtadRSTibalendriyAH
ekas tu zabdo 'virataH zruto 'smAbhir udIritaH
jitaM te puNDarIkAkSa namas te vizvabhAvana
namas te 'stu hRSIkeza mahApuruSapUrvaja
iti zabdaH zruto 'smAbhiH zikSAkSarasamIritaH
etasminn antare vAyuH sarvagandhavahaH zuciH
divyAny uvAha puSpANi karmaNyAz cauSadhIs tathA
tair iSTaH paJcakAlajJair harir ekAntibhir naraiH
nUnaM tatrAgato devo yathA tair vAg udIritA
vayaM tv enaM na pazyAmo mohitAs tasya mAyayA
mArute saMnivRtte ca balau ca pratipAdite
cintAvyAkulitAtmAno jAtAH smo 'GgirasAM vara
mAnavAnAM sahasreSu teSu vai zuddhayoniSu
asmAn na kaz cin manasA cakSuSA vApy apUjayat
te 'pi svasthA munigaNA ekabhAvam anuvratAH
nAsmAsu dadhire bhAvaM brahmabhAvam anuSThitAH
tato 'smAn suparizrAntAMs tapasA cApi karzitAn
uvAca khasthaM kim api bhUtaM tatrAzarIrakam
dRSTA vaH puruSAH zvetAH sarvendriyavivarjitAH
dRSTo bhavati deveza ebhir dRSTair dvijottamAH
gacchadhvaM munayaH sarve yathAgatam ito 'cirAt
na sa zakyo abhaktena draSTuM devaH kathaM cana
kAmaM kAlena mahatA ekAntitvaM samAgataiH
zakyo draSTuM sa bhagavAn prabhAmaNDaladurdRzaH
mahat kAryaM tu kartavyaM yuSmAbhir dvijasattamAH
itaH kRtayuge 'tIte viparyAsaM gate 'pi ca
vaivasvate 'ntare viprAH prApte tretAyuge tataH
surANAM kAryasiddhyarthaM sahAyA vai bhaviSyatha
tatas tad adbhutaM vAkyaM nizamyaivaM sma somapa
tasya prasAdAt prAptAH smo dezam Ipsitam aJjasA
evaM sutapasA caiva havyakavyais tathaiva ca
devo 'smAbhir na dRSTaH sa kathaM tvaM draSTum arhasi
nArAyaNo mahad bhUtaM vizvasRg ghavyakavyabhuk
bhISma uvAca
evam ekatavAkyena dvitatritamatena ca
anunItaH sadasyaiz ca bRhaspatir udAradhIH
samAnIya tato yajJaM daivataM samapUjayat
samAptayajJo rAjApi prajAH pAlitavAn vasuH
brahmazApAd divo bhraSTaH praviveza mahIM tataH
antarbhUmigataz caiva satataM dharmavatsalaH
nArAyaNaparo bhUtvA nArAyaNapadaM jagau
tasyaiva ca prasAdena punar evotthitas tu saH
mahItalAd gataH sthAnaM brahmaNaH samanantaram
parAM gatim anuprApta iti naiSThikam aJjasA
yudhiSThira uvAca
yadA bhakto bhagavata AsId rAjA mahAvasuH

12324001c
12324002
12324002a
12324002c
12324003a
12324003c
12324004
12324004a
12324004c
12324005a
12324005c
12324006
12324006a
12324006c
12324006e
12324007a
12324007c
12324008a
12324008c
12324009a
12324009c
12324010a
12324010c
12324011a
12324011c
12324012
12324012a
12324012c
12324013
12324013a
12324013c
12324014a
12324014c
12324015a
12324015c
12324015e
12324016a
12324016c
12324016e
12324017a
12324017c
12324018a
12324018c
12324019a
12324019c
12324020a
12324020c
12324021a
12324021c
12324022a
12324022c
12324023a
12324023c
12324023e
12324024a
12324024c
12324025a
12324025c
12324026a
12324026c

kimarthaM sa paribhraSTo viveza vivaraM bhuvaH


bhISma uvAca
atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
RSINAM caiva saMvAdaM tridazAnAM ca bhArata
ajena yaSTavyam iti devAH prAhur dvijottamAn
sa ca chAgo hy ajo jJeyo nAnyaH pazur iti sthitiH
RSaya UcuH
bIjair yajJeSu yaSTavyam iti vai vaidikI zrutiH
ajasaMjJAni bIjAni chAgaM na ghnantum arhatha
naiSa dharmaH satAM devA yatra vadhyeta vai pazuH
idaM kRtayugaM zreSThaM kathaM vadhyeta vai pazuH
bhISma uvAca
teSAM saMvadatAm evam RSINAM vibudhaiH saha
mArgAgato nRpazreSThas taM dezaM prAptavAn vasuH
antarikSacaraH zrImAn samagrabalavAhanaH
taM dRSTvA sahasAyAntaM vasuM te tv antarikSagam
Ucur dvijAtayo devAn eSa chetsyati saMzayam
yajvA dAnapatiH zreSThaH sarvabhUtahitapriyaH
kathaM svid anyathA brUyAd vAkyam eSa mahAn vasuH
evaM te saMvidaM kRtvA vibudhA RSayas tathA
apRcchan sahasAbhyetya vasuM rAjAnam antikAt
bho rAjan kena yaSTavyam ajenAhosvid auSadhaiH
etan naH saMzayaM chindhi pramANaM no bhavAn mataH
sa tAn kRtAJjalir bhUtvA paripapraccha vai vasuH
kasya vaH ko mataH pakSo brUta satyaM samAgatAH
RSaya UcuH
dhAnyair yaSTavyam ity eSa pakSo 'smAkaM narAdhipa
devAnAM tu pazuH pakSo mato rAjan vadasva naH
bhISma uvAca
devAnAM tu mataM jJAtvA vasunA pakSasaMzrayAt
chAgenAjena yaSTavyam evam uktaM vacas tadA
kupitAs te tataH sarve munayaH sUryavarcasaH
Ucur vasuM vimAnasthaM devapakSArthavAdinam
surapakSo gRhItas te yasmAt tasmAd divaH pata
adya prabhRti te rAjann AkAze vihatA gatiH
asmacchApAbhighAtena mahIM bhittvA pravekSyasi
tatas tasmin muhUrte 'tha rAjoparicaras tadA
adho vai saMbabhUvAzu bhUmer vivarago nRpaH
smRtis tv enaM na prajahau tadA nArAyaNAjJayA
devAs tu sahitAH sarve vasoH zApavimokSaNam
cintayAm Asur avyagrAH sukRtaM hi nRpasya tat
anenAsmatkRte rAjJA zApaH prApto mahAtmanA
asya pratipriyaM kAryaM sahitair no divaukasaH
iti buddhyA vyavasyAzu gatvA nizcayam IzvarAH
Ucus taM hRSTamanaso rAjoparicaraM tadA
brahmaNyadevaM tvaM bhaktaH surAsuraguruM harim
kAmaM sa tava tuSTAtmA kuryAc chApavimokSaNam
mAnanA tu dvijAtInAM kartavyA vai mahAtmanAm
avazyaM tapasA teSAM phalitavyaM nRpottama
yatas tvaM sahasA bhraSTa AkAzAn medinItalam
ekaM tv anugrahaM tubhyaM dadmo vai nRpasattama
yAvat tvaM zApadoSeNa kAlam AsiSyase 'nagha
bhUmer vivarago bhUtvA tAvantaM kAlam Apsyasi
yajJeSu suhutAM viprair vasor dhArAM mahAtmabhiH
prApsyase 'smadanudhyAnAn mA ca tvAM glAnir AspRzet
na kSutpipAse rAjendra bhUmez chidre bhaviSyataH
vasor dhArAnupItatvAt tejasApyAyitena ca
sa devo 'smadvarAt prIto brahmalokaM hi neSyati
evaM dattvA varaM rAjJe sarve tatra divaukasaH
gatAH svabhavanaM devA RSayaz ca tapodhanAH

12324027a cakre ca satataM pUjAM viSvaksenAya bhArata


12324027c japyaM jagau ca satataM nArAyaNamukhodgatam
12324028a tatrApi paJcabhir yajJaiH paJcakAlAn ariMdama
12324028c ayajad dhariM surapatiM bhUmer vivarago 'pi san
12324029a tato 'sya tuSTo bhagavAn bhaktyA nArAyaNo hariH
12324029c ananyabhaktasya satas tatparasya jitAtmanaH
12324030a varado bhagavAn viSNuH samIpasthaM dvijottamam
12324030c garutmantaM mahAvegam AbabhASe smayann iva
12324031a dvijottama mahAbhAga gamyatAM vacanAn mama
12324031c samrAD rAjA vasur nAma dharmAtmA mAM samAzritaH
12324032a brAhmaNAnAM prakopena praviSTo vasudhAtalam
12324032c mAnitAs te tu viprendrAs tvaM tu gaccha dvijottama
12324033a bhUmer vivarasaMguptaM garuDeha mamAjJayA
12324033c adhazcaraM nRpazreSThaM khecaraM kuru mAciram
12324034a garutmAn atha vikSipya pakSau mArutavegavAn
12324034c viveza vivaraM bhUmer yatrAste vAgyato vasuH
12324035a tata enaM samutkSipya sahasA vinatAsutaH
12324035c utpapAta nabhas tUrNaM tatra cainam amuJcata
12324036a tasmin muhUrte saMjajJe rAjoparicaraH punaH
12324036c sazarIro gataz caiva brahmalokaM nRpottamaH
12324037a evaM tenApi kaunteya vAgdoSAd devatAjJayA
12324037c prAptA gatir ayajvArhA dvijazApAn mahAtmanA
12324038a kevalaM puruSas tena sevito harir IzvaraH
12324038c tataH zIghraM jahau zApaM brahmalokam avApa ca
12324039a etat te sarvam AkhyAtaM te bhUtA mAnavA yathA
12324039c nArado 'pi yathA zvetaM dvIpaM sa gatavAn RSiH
12324039e tat te sarvaM pravakSyAmi zRNuSvaikamanA nRpa
12325001 bhISma uvAca
12325001a prApya zvetaM mahAdvIpaM nArado bhagavAn RSiH
12325001c dadarza tAn eva narAJ zvetAMz candraprabhAJ zubhAn
12325002a pUjayAm Asa zirasA manasA taiz ca pUjitaH
12325002c didRkSur japyaparamaH sarvakRcchradharaH sthitaH
12325003a bhUtvaikAgramanA vipra UrdhvabAhur mahAmuniH
12325003c stotraM jagau sa vizvAya nirguNAya mahAtmane
12325004 nArada uvAca
12325004A namas te devadeva [1] niSkriya [2] nirguNa [3] lokasAkSin [4] kSetrajJ
a [5] ananta [6=116] puruSa [7] mahApuruSa [8] triguNa [9] pradhAna [10]
12325004B amRta [11] vyoma [12] sanAtana [13] sadasadvyaktAvyakta [14] RtadhAman
[15] pUrvAdideva [16] vasuprada [17] prajApate [18] suprajApate [19] vanaspate
[20]
12325004C mahAprajApate [21] Urjaspate [22] vAcaspate [23] manaspate [24] jagatp
ate [25] divaspate [26] marutpate [27] salilapate [28] pRthivIpate [29] dikpate
[30]
12325004D pUrvanivAsa [31] brahmapurohita [32] brahmakAyika [33] mahAkAyika [34]
mahArAjika [35] caturmahArAjika [36] AbhAsura [37] mahAbhAsura [38] saptamahAbh
Asura [39] yAmya [40]
12325004E mahAyAmya [41] saMjJAsaMjJa [42] tuSita [43] mahAtuSita [44] pratardan
a [45] parinirmita [46] vazavartin [47] aparinirmita [48] yajJa [49] mahAyajJa [
50]
12325004F yajJasaMbhava [51] yajJayone [52] yajJagarbha [53] yajJahRdaya [54] ya
jJastuta [55] yajJabhAgahara [56] paJcayajJadhara [57] paJcakAlakartRgate [58] p
aJcarAtrika [59] vaikuNTha [60]
12325004G aparAjita [61] mAnasika [62] paramasvAmin [63] susnAta [64] haMsa [65]
paramahaMsa [66] paramayAjJika [67] sAMkhyayoga [68] amRtezaya [69] hiraNyezaya
[70]
12325004H vedezaya [71] kuzezaya [72] brahmezaya [73] padmezaya [74] vizvezvara
[75] tvaM jagadanvayaH [76] tvaM jagatprakRtiH [77] tavAgnir Asyam [78] vaDavAmu
kho 'gniH [79] tvam AhutiH [80]
12325004I tvaM sArathiH [81] tvaM vaSaTkAraH [82] tvam oMkAraH [83] tvaM manaH [
84] tvaM candramAH [85] tvaM cakSur Adyam [86] tvaM sUryaH [87] tvaM dizAM gajaH

[88] digbhAno [89] hayaziraH [90]


12325004J prathamatrisauparNa [91] paJcAgne [92] triNAciketa [93] SaDaGgavidhAna
[94] prAgjyotiSa [95] jyeSThasAmaga [96] sAmikavratadhara [97] atharvaziraH [98
] paJcamahAkalpa [99] phenapAcArya [100]
12325004K vAlakhilya [101] vaikhAnasa [102] abhagnayoga [103] abhagnaparisaMkhyA
na [104] yugAde [105] yugamadhya [106] yuganidhana [107] AkhaNDala [108] prAcIna
garbha [109] kauzika [110]
12325004L puruSTuta [111] puruhUta [112] vizvarUpa [113] anantagate [114] ananta
bhoga [115] ananta [116=6] anAde [117] amadhya [118] avyaktamadhya [119] avyakta
nidhana [120]
12325004M vratAvAsa [121] samudrAdhivAsa [122] yazovAsa [123] tapovAsa [124] lak
SmyAvAsa [125] vidyAvAsa [126] kIrtyAvAsa [127] zrIvAsa [128] sarvAvAsa [129] vA
sudeva [130]
12325004N sarvacchandaka [131] harihaya [132] harimedha [133] mahAyajJabhAgahara
[134] varaprada [135=157] yamaniyamamahAniyamakRcchrAtikRcchramahAkRcchrasarvak
Rcchraniyamadhara [136] nivRttadharmapravacanagate [137] pravRttavedakriya [138]
aja [139] sarvagate [140]
12325004O sarvadarzin [141] agrAhya [142] acala [143] mahAvibhUte [144] mAhAtmya
zarIra [145] pavitra [146] mahApavitra [147] hiraNmaya [148] bRhat [149] apratar
kya [150]
12325004P avijJeya [151] brahmAgrya [152] prajAsargakara [153] prajAnidhanakara
[154] mahAmAyAdhara [155] citrazikhaNDin [156] varaprada [157=135] puroDAzabhAga
hara [158] gatAdhvan [159] chinnatRSNa [160]
12325004Q chinnasaMzaya [161] sarvatonivRtta [162] brAhmaNarUpa [163] brAhmaNapr
iya [164] vizvamUrte [165] mahAmUrte [166] bAndhava [167] bhaktavatsala [168] br
ahmaNyadeva [169] bhakto 'haM tvAM didRkSuH [170] ekAntadarzanAya namo namaH [17
1]
12326001 bhISma uvAca
12326001a evaM stutaH sa bhagavAn guhyais tathyaiz ca nAmabhiH
12326001c taM muniM darzayAm Asa nAradaM vizvarUpadhRk
12326002a kiM cic candravizuddhAtmA kiM cic candrAd vizeSavAn
12326002c kRzAnuvarNaH kiM cic ca kiM cid dhiSNyAkRtiH prabhuH
12326003a zukapatravarNaH kiM cic ca kiM cit sphaTikasaprabhaH
12326003c nIlAJjanacayaprakhyo jAtarUpaprabhaH kva cit
12326004a pravAlAGkuravarNaz ca zvetavarNaH kva cid babhau
12326004c kva cit suvarNavarNAbho vaiDUryasadRzaH kva cit
12326005a nIlavaiDUryasadRza indranIlanibhaH kva cit
12326005c mayUragrIvavarNAbho muktAhAranibhaH kva cit
12326006a etAn varNAn bahuvidhAn rUpe bibhrat sanAtanaH
12326006c sahasranayanaH zrImAJ zatazIrSaH sahasrapAt
12326007a sahasrodarabAhuz ca avyakta iti ca kva cit
12326007c oMkAram udgiran vaktrAt sAvitrIM ca tadanvayAm
12326008a zeSebhyaz caiva vaktrebhyaz caturvedodgataM vasu
12326008c AraNyakaM jagau devo harir nArAyaNo vazI
12326009a vedIM kamaNDaluM darbhAn maNirUpAn athopalAn
12326009c ajinaM daNDakASThaM ca jvalitaM ca hutAzanam
12326009e dhArayAm Asa devezo hastair yajJapatis tadA
12326010a taM prasannaM prasannAtmA nArado dvijasattamaH
12326010c vAgyataH prayato bhUtvA vavande paramezvaram
12326010e tam uvAca nataM mUrdhnA devAnAm Adir avyayaH
12326011a ekataz ca dvitaz caiva tritaz caiva maharSayaH
12326011c imaM dezam anuprAptA mama darzanalAlasAH
12326012a na ca mAM te dadRzire na ca drakSyati kaz cana
12326012c Rte hy ekAntikazreSThAt tvaM caivaikAntiko mataH
12326013a mamaitAs tanavaH zreSThA jAtA dharmagRhe dvija
12326013c tAs tvaM bhajasva satataM sAdhayasva yathAgatam
12326014a vRNISva ca varaM vipra mattas tvaM yam ihecchasi
12326014c prasanno 'haM tavAdyeha vizvamUrtir ihAvyayaH
12326015 nArada uvAca
12326015a adya me tapaso deva yamasya niyamasya ca

12326015c
12326016a
12326016c
12326017
12326017a
12326017c
12326018a
12326018c
12326019a
12326019c
12326020a
12326020c
12326021a
12326021c
12326022a
12326022c
12326023a
12326023c
12326024a
12326024c
12326025a
12326025c
12326026a
12326026c
12326027a
12326027c
12326028a
12326028c
12326029a
12326029c
12326030a
12326030c
12326031a
12326031c
12326031e
12326032a
12326032c
12326033a
12326033c
12326034a
12326034c
12326035a
12326035c
12326036a
12326036c
12326037a
12326037c
12326037e
12326038a
12326038c
12326039a
12326039c
12326040a
12326040c
12326041a
12326041c
12326042a
12326042c
12326042e
12326043a

sadyaH phalam avAptaM vai dRSTo yad bhagavAn mayA


vara eSa mamAtyantaM dRSTas tvaM yat sanAtanaH
bhagavAn vizvadRk siMhaH sarvamUrtir mahAprabhuH
bhISma uvAca
evaM saMdarzayitvA tu nAradaM parameSThijam
uvAca vacanaM bhUyo gaccha nArada mAciram
ime hy anindriyAhArA madbhaktAz candravarcasaH
ekAgrAz cintayeyur mAM naiSAM vighno bhaved iti
siddhAz caite mahAbhAgAH purA hy ekAntino 'bhavan
tamorajovinirmuktA mAM pravekSyanty asaMzayam
na dRzyaz cakSuSA yo 'sau na spRzyaH sparzanena ca
na ghreyaz caiva gandhena rasena ca vivarjitaH
sattvaM rajas tamaz caiva na guNAs taM bhajanti vai
yaz ca sarvagataH sAkSI lokasyAtmeti kathyate
bhUtagrAmazarIreSu nazyatsu na vinazyati
ajo nityaH zAzvataz ca nirguNo niSkalas tathA
dvirdvAdazebhyas tattvebhyaH khyAto yaH paJcaviMzakaH
puruSo niSkriyaz caiva jJAnadRzyaz ca kathyate
yaM pravizya bhavantIha muktA vai dvijasattama
sa vAsudevo vijJeyaH paramAtmA sanAtanaH
pazya devasya mAhAtmyaM mahimAnaM ca nArada
zubhAzubhaiH karmabhir yo na lipyati kadA cana
sattvaM rajas tamaz caiva guNAn etAn pracakSate
ete sarvazarIreSu tiSThanti vicaranti ca
etAn guNAMs tu kSetrajJo bhuGkte naibhiH sa bhujyate
nirguNo guNabhuk caiva guNasraSTA guNAdhikaH
jagatpratiSThA devarSe pRthivy apsu pralIyate
jyotiSy ApaH pralIyante jyotir vAyau pralIyate
khe vAyuH pralayaM yAti manasy AkAzam eva ca
mano hi paramaM bhUtaM tad avyakte pralIyate
avyaktaM puruSe brahman niSkriye saMpralIyate
nAsti tasmAt parataraM puruSAd vai sanAtanAt
nityaM hi nAsti jagati bhUtaM sthAvarajaGgamam
Rte tam ekaM puruSaM vAsudevaM sanAtanam
sarvabhUtAtmabhUto hi vAsudevo mahAbalaH
pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam
te sametA mahAtmAnaH zarIram iti saMjJitam
tadAvizati yo brahmann adRzyo laghuvikramaH
utpanna eva bhavati zarIraM ceSTayan prabhuH
na vinA dhAtusaMghAtaM zarIraM bhavati kva cit
na ca jIvaM vinA brahman dhAtavaz ceSTayanty uta
sa jIvaH parisaMkhyAtaH zeSaH saMkarSaNaH prabhuH
tasmAt sanatkumAratvaM yo labheta svakarmaNA
yasmiMz ca sarvabhUtAni pralayaM yAnti saMkSaye
sa manaH sarvabhUtAnAM pradyumnaH paripaThyate
tasmAt prasUto yaH kartA kAryaM kAraNam eva ca
yasmAt sarvaM prabhavati jagat sthAvarajaGgamam
so 'niruddhaH sa IzAno vyaktiH sA sarvakarmasu
yo vAsudevo bhagavAn kSetrajJo nirguNAtmakaH
jJeyaH sa eva bhagavAJ jIvaH saMkarSaNaH prabhuH
saMkarSaNAc ca pradyumno manobhUtaH sa ucyate
pradyumnAd yo 'niruddhas tu so 'haMkAro mahezvaraH
mattaH sarvaM saMbhavati jagat sthAvarajaGgamam
akSaraM ca kSaraM caiva sac cAsac caiva nArada
mAM pravizya bhavantIha muktA bhaktAs tu ye mama
ahaM hi puruSo jJeyo niSkriyaH paJcaviMzakaH
nirguNo niSkalaz caiva nirdvaMdvo niSparigrahaH
etat tvayA na vijJeyaM rUpavAn iti dRzyate
icchan muhUrtAn nazyeyam Izo 'haM jagato guruH
mAyA hy eSA mayA sRSTA yan mAM pazyasi nArada

12326043c
12326043e
12326044a
12326044c
12326045a
12326045c
12326045e
12326046a
12326046c
12326047a
12326047c
12326048a
12326048c
12326049a
12326049c
12326050a
12326050c
12326051a
12326051c
12326052a
12326052c
12326053a
12326053c
12326054a
12326054c
12326055a
12326055c
12326056a
12326056c
12326057a
12326057c
12326058a
12326058c
12326059a
12326059c
12326060a
12326060c
12326060e
12326061a
12326061c
12326062a
12326062c
12326063a
12326063c
12326064a
12326064c
12326065a
12326065c
12326066a
12326066c
12326066e
12326067a
12326067c
12326068a
12326068c
12326069a
12326069c
12326070a
12326070c
12326071a

sarvabhUtaguNair yuktaM naivaM tvaM jJAtum arhasi


mayaitat kathitaM samyak tava mUrticatuSTayam
siddhA hy ete mahAbhAgA narA hy ekAntino 'bhavan
tamorajobhyAM nirmuktAH pravekSyanti ca mAM mune
ahaM kartA ca kAryaM ca kAraNaM cApi nArada
ahaM hi jIvasaMjJo vai mayi jIvaH samAhitaH
maivaM te buddhir atrAbhUd dRSTo jIvo mayeti ca
ahaM sarvatrago brahman bhUtagrAmAntarAtmakaH
bhUtagrAmazarIreSu nazyatsu na nazAmy aham
hiraNyagarbho lokAdiz caturvaktro niruktagaH
brahmA sanAtano devo mama bahvarthacintakaH
pazyaikAdaza me rudrAn dakSiNaM pArzvam AsthitAn
dvAdazaiva tathAdityAn vAmaM pArzvaM samAsthitAn
agrataz caiva me pazya vasUn aSTau surottamAn
nAsatyaM caiva dasraM ca bhiSajau pazya pRSThataH
sarvAn prajApatIn pazya pazya sapta RSIn api
vedAn yajJAMz ca zatazaH pazyAmRtam athauSadhIH
tapAMsi niyamAMz caiva yamAn api pRthagvidhAn
tathASTaguNam aizvaryam ekasthaM pazya mUrtimat
zriyaM lakSmIM ca kIrtiM ca pRthivIM ca kakudminIm
vedAnAM mAtaraM pazya matsthAM devIM sarasvatIm
dhruvaM ca jyotiSAM zreSThaM pazya nArada khecaram
ambhodharAn samudrAMz ca sarAMsi saritas tathA
mUrtimantaH pitRgaNAMz caturaH pazya sattama
trIMz caivemAn guNAn pazya matsthAn mUrtivivarjitAn
devakAryAd api mune pitRkAryaM viziSyate
devAnAM ca pitqNAM ca pitA hy eko 'ham AditaH
ahaM hayaziro bhUtvA samudre pazcimottare
pibAmi suhutaM havyaM kavyaM ca zraddhayAnvitam
mayA sRSTaH purA brahmA madyajJam ayajat svayam
tatas tasmai varAn prIto dadAv aham anuttamAn
matputratvaM ca kalpAdau lokAdhyakSatvam eva ca
ahaMkArakRtaM caiva nAma paryAyavAcakam
tvayA kRtAM ca maryAdAM nAtikrAmyati kaz cana
tvaM caiva varado brahman varepsUnAM bhaviSyasi
surAsuragaNAnAM ca RSINAM ca tapodhana
pitqNAM ca mahAbhAga satataM saMzitavrata
vividhAnAM ca bhUtAnAM tvam upAsyo bhaviSyasi
prAdurbhAvagataz cAhaM surakAryeSu nityadA
anuzAsyas tvayA brahman niyojyaz ca suto yathA
etAMz cAnyAMz ca rucirAn brahmaNe 'mitatejase
ahaM dattvA varAn prIto nivRttiparamo 'bhavam
nirvANaM sarvadharmANAM nivRttiH paramA smRtA
tasmAn nivRttim Apannaz caret sarvAGganirvRtaH
vidyAsahAyavantaM mAm AdityasthaM sanAtanam
kapilaM prAhur AcAryAH sAMkhyanizcitanizcayAH
hiraNyagarbho bhagavAn eSa chandasi suSTutaH
so 'haM yogagatir brahman yogazAstreSu zabditaH
eSo 'haM vyaktim Agamya tiSThAmi divi zAzvataH
tato yugasahasrAnte saMhariSye jagat punaH
kRtvAtmasthAni bhUtAni sthAvarANi carANi ca
ekAkI vidyayA sArdhaM vihariSye dvijottama
tato bhUyo jagat sarvaM kariSyAmIha vidyayA
asmanmUrtiz caturthI yA sAsRjac cheSam avyayam
sa hi saMkarSaNaH proktaH pradyumnaM so 'py ajIjanat
pradyumnAd aniruddho 'haM sargo mama punaH punaH
aniruddhAt tathA brahmA tatrAdikamalodbhavaH
brahmaNaH sarvabhUtAni carANi sthAvarANi ca
etAM sRSTiM vijAnIhi kalpAdiSu punaH punaH
yathA sUryasya gaganAd udayAstamayAv iha

12326071c
12326071e
12326072a
12326072c
12326073a
12326073c
12326073e
12326074a
12326074c
12326075a
12326075c
12326076a
12326076c
12326076e
12326077a
12326077c
12326078a
12326078c
12326079a
12326079c
12326080a
12326080c
12326081a
12326081c
12326082a
12326082c
12326083a
12326083c
12326084a
12326084c
12326085a
12326085c
12326086a
12326086c
12326087a
12326087c
12326088a
12326088c
12326089a
12326089c
12326089e
12326090a
12326090c
12326091a
12326091c
12326092a
12326092c
12326092e
12326093a
12326093c
12326094a
12326094c
12326094e
12326095a
12326095c
12326095e
12326096a
12326096c
12326097a
12326097c

naSTau punar balAt kAla Anayaty amitadyutiH


tathA balAd ahaM pRthvIM sarvabhUtahitAya vai
sattvair AkrAntasarvAGgAM naSTAM sAgaramekhalAm
AnayiSyAmi svaM sthAnaM vArAhaM rUpam AsthitaH
hiraNyAkSaM haniSyAmi daiteyaM balagarvitam
nArasiMhaM vapuH kRtvA hiraNyakazipuM punaH
surakArye haniSyAmi yajJaghnaM ditinandanam
virocanasya balavAn baliH putro mahAsuraH
bhaviSyati sa zakraM ca svarAjyAc cyAvayiSyati
trailokye 'pahRte tena vimukhe ca zacIpatau
adityAM dvAdazaH putraH saMbhaviSyAmi kazyapAt
tato rAjyaM pradAsyAmi zakrAyAmitatejase
devatAH sthApayiSyAmi sveSu sthAneSu nArada
baliM caiva kariSyAmi pAtAlatalavAsinam
tretAyuge bhaviSyAmi rAmo bhRgukulodvahaH
kSatraM cotsAdayiSyAmi samRddhabalavAhanam
saMdhau tu samanuprApte tretAyAM dvAparasya ca
rAmo dAzarathir bhUtvA bhaviSyAmi jagatpatiH
tritopaghAtAd vairUpyam ekato 'tha dvitas tathA
prApsyato vAnaratvaM hi prajApatisutAv RSI
tayor ye tv anvaye jAtA bhaviSyanti vanaukasaH
te sahAyA bhaviSyanti surakArye mama dvija
tato rakSaHpatiM ghoraM pulastyakulapAMsanam
haniSye rAvaNaM saMkhye sagaNaM lokakaNTakam
dvAparasya kalez caiva saMdhau paryavasAnike
prAdurbhAvaH kaMsahetor mathurAyAM bhaviSyati
tatrAhaM dAnavAn hatvA subahUn devakaNTakAn
kuzasthalIM kariSyAmi nivAsaM dvArakAM purIm
vasAnas tatra vai puryAm aditer vipriyaMkaram
haniSye narakaM bhaumaM muraM pIThaM ca dAnavam
prAgjyotiSapuraM ramyaM nAnAdhanasamanvitam
kuzasthalIM nayiSyAmi hatvA vai dAnavottamAn
zaMkaraM ca mahAsenaM bANapriyahitaiSiNam
parAjeSyAmy athodyuktau devalokanamaskRtau
tataH sutaM baler jitvA bANaM bAhusahasriNam
vinAzayiSyAmi tataH sarvAn saubhanivAsinaH
yaH kAlayavanaH khyAto gargatejobhisaMvRtaH
bhaviSyati vadhas tasya matta eva dvijottama
jarAsaMdhaz ca balavAn sarvarAjavirodhakaH
bhaviSyaty asuraH sphIto bhUmipAlo girivraje
mama buddhiparispandAd vadhas tasya bhaviSyati
samAgateSu baliSu pRthivyAM sarvarAjasu
vAsaviH susahAyo vai mama hy eko bhaviSyati
evaM lokA vadiSyanti naranArAyaNAv RSI
udyuktau dahataH kSatraM lokakAryArtham Izvarau
kRtvA bhArAvataraNaM vasudhAyA yathepsitam
sarvasAtvatamukhyAnAM dvArakAyAz ca sattama
kariSye pralayaM ghoram AtmajJAtivinAzanam
karmANy aparimeyAni caturmUrtidharo hy aham
kRtvA lokAn gamiSyAmi svAn ahaM brahmasatkRtAn
haMso hayazirAz caiva prAdurbhAvA dvijottama
yadA vedazrutir naSTA mayA pratyAhRtA tadA
savedAH sazrutIkAz ca kRtAH pUrvaM kRte yuge
atikrAntAH purANeSu zrutAs te yadi vA kva cit
atikrAntAz ca bahavaH prAdurbhAvA mamottamAH
lokakAryANi kRtvA ca punaH svAM prakRtiM gatAH
na hy etad brahmaNA prAptam IdRzaM mama darzanam
yat tvayA prAptam adyeha ekAntagatabuddhinA
etat te sarvam AkhyAtaM brahman bhaktimato mayA
purANaM ca bhaviSyaM ca sarahasyaM ca sattama

12326098a
12326098c
12326099a
12326099c
12326100a
12326100c
12326101a
12326101c
12326102
12326102a
12326102c
12326103a
12326103c
12326104
12326104a
12326104c
12326105a
12326105c
12326105e
12326106a
12326106c
12326107a
12326107c
12326108a
12326108c
12326108e
12326109a
12326109c
12326110a
12326110c
12326111a
12326111c
12326112a
12326112c
12326113a
12326113c
12326114a
12326114c
12326115a
12326115c
12326116a
12326116c
12326117a
12326117c
12326118a
12326118c
12326119a
12326119c
12326120a
12326120c
12326121
12326121a
12326121c
12326122a
12326122c
12326123a
12326123c
12326124a
12326124c
12327001

evaM sa bhagavAn devo vizvamUrtidharo 'vyayaH


etAvad uktvA vacanaM tatraivAntaradhIyata
nArado 'pi mahAtejAH prApyAnugraham Ipsitam
naranArAyaNau draSTuM prAdravad badarAzramam
idaM mahopaniSadaM caturvedasamanvitam
sAMkhyayogakRtaM tena paJcarAtrAnuzabditam
nArAyaNamukhodgItaM nArado 'zrAvayat punaH
brahmaNaH sadane tAta yathA dRSTaM yathA zrutam
yudhiSThira uvAca
etad AzcaryabhUtaM hi mAhAtmyaM tasya dhImataH
kiM brahmA na vijAnIte yataH zuzrAva nAradAt
pitAmaho hi bhagavAMs tasmAd devAd anantaraH
kathaM sa na vijAnIyAt prabhAvam amitaujasaH
bhISma uvAca
mahAkalpasahasrANi mahAkalpazatAni ca
samatItAni rAjendra sargAz ca pralayAz ca ha
sargasyAdau smRto brahmA prajAsargakaraH prabhuH
jAnAti devapravaraM bhUyaz cAto 'dhikaM nRpa
paramAtmAnam IzAnam AtmanaH prabhavaM tathA
ye tv anye brahmasadane siddhasaMghAH samAgatAH
tebhyas tac chrAvayAm Asa purANaM vedasaMmitam
teSAM sakAzAt sUryaz ca zrutvA vai bhAvitAtmanAm
AtmAnugAminAM brahma zrAvayAm Asa bhArata
SaTSaSTir hi sahasrANi RSINAM bhAvitAtmanAm
sUryasya tapato lokAn nirmitA ye puraHsarAH
teSAm akathayat sUryaH sarveSAM bhAvitAtmanAm
sUryAnugAmibhis tAta RSibhis tair mahAtmabhiH
merau samAgatA devAH zrAvitAz cedam uttamam
devAnAM tu sakAzAd vai tataH zrutvAsito dvijaH
zrAvayAm Asa rAjendra pitqNAM munisattamaH
mama cApi pitA tAta kathayAm Asa zaMtanuH
tato mayaitac chrutvA ca kIrtitaM tava bhArata
surair vA munibhir vApi purANaM yair idaM zrutam
sarve te paramAtmAnaM pUjayanti punaH punaH
idam AkhyAnam ArSeyaM pAraMparyAgataM nRpa
nAvAsudevabhaktAya tvayA deyaM kathaM cana
matto 'nyAni ca te rAjann upAkhyAnazatAni vai
yAni zrutAni dharmyANi teSAM sAro 'yam uddhRtaH
surAsurair yathA rAjan nirmathyAmRtam uddhRtam
evam etat purA vipraiH kathAmRtam ihoddhRtam
yaz cedaM paThate nityaM yaz cedaM zRNuyAn naraH
ekAntabhAvopagata ekAnte susamAhitaH
prApya zvetaM mahAdvIpaM bhUtvA candraprabho naraH
sa sahasrArciSaM devaM pravizen nAtra saMzayaH
mucyed Artas tathA rogAc chrutvemAm AditaH kathAm
jijJAsur labhate kAmAn bhakto bhaktagatiM vrajet
tvayApi satataM rAjann abhyarcyaH puruSottamaH
sa hi mAtA pitA caiva kRtsnasya jagato guruH
brahmaNyadevo bhagavAn prIyatAM te sanAtanaH
yudhiSThira mahAbAho mahAbAhur janArdanaH
vaizaMpAyana uvAca
zrutvaitad AkhyAnavaraM dharmarAD janamejaya
bhrAtaraz cAsya te sarve nArAyaNaparAbhavan
jitaM bhagavatA tena puruSeNeti bhArata
nityaM japyaparA bhUtvA sarasvatIm udIrayan
yo hy asmAkaM guruH zreSThaH kRSNadvaipAyano muniH
sa jagau paramaM japyaM nArAyaNam udIrayan
gatvAntarikSAt satataM kSIrodam amRtAzayam
pUjayitvA ca devezaM punar AyAt svam Azramam
janamejaya uvAca

12327001a
12327001c
12327002a
12327002c
12327003a
12327003c
12327004a
12327004c
12327005a
12327005c
12327005e
12327006a
12327006c
12327007a
12327007c
12327008a
12327008c
12327008e
12327009a
12327009c
12327010a
12327010c
12327011a
12327011c
12327012a
12327012c
12327013a
12327013c
12327014
12327014a
12327014c
12327014e
12327015a
12327015c
12327016a
12327016c
12327017a
12327017c
12327018a
12327018c
12327019a
12327019c
12327019e
12327020a
12327020c
12327021a
12327021c
12327022a
12327022c
12327023a
12327023c
12327023e
12327024a
12327024c
12327025a
12327025c
12327026a
12327026c
12327026e
12327027a

kathaM sa bhagavAn devo yajJeSv agraharaH prabhuH


yajJadhArI ca satataM vedavedAGgavit tathA
nivRttaM cAsthito dharmaM kSemI bhAgavatapriyaH
pravRttidharmAn vidadhe sa eva bhagavAn prabhuH
kathaM pravRttidharmeSu bhAgArhA devatAH kRtAH
kathaM nivRttidharmAz ca kRtA vyAvRttabuddhayaH
etaM naH saMzayaM vipra chindhi guhyaM sanAtanam
tvayA nArAyaNakathA zrutA vai dharmasaMhitA
ime sabrahmakA lokAH sasurAsuramAnavAH
kriyAsv abhyudayoktAsu saktA dRzyanti sarvazaH
mokSaz coktas tvayA brahman nirvANaM paramaM sukham
ye ca muktA bhavantIha puNyapApavivarjitAH
te sahasrArciSaM devaM pravizantIti zuzrumaH
aho hi duranuSTheyo mokSadharmaH sanAtanaH
yaM hitvA devatAH sarvA havyakavyabhujo 'bhavan
kiM nu brahmA ca rudraz ca zakraz ca balabhit prabhuH
sUryas tArAdhipo vAyur agnir varuNa eva ca
AkAzaM jagatI caiva ye ca zeSA divaukasaH
pralayaM na vijAnanti AtmanaH parinirmitam
tatas te nAsthitA mArgaM dhruvam akSayam avyayam
smRtvA kAlaparImANaM pravRttiM ye samAsthitAH
doSaH kAlaparImANe mahAn eSa kriyAvatAm
etan me saMzayaM vipra hRdi zalyam ivArpitam
chindhItihAsakathanAt paraM kautUhalaM hi me
kathaM bhAgaharAH proktA devatAH kratuSu dvija
kimarthaM cAdhvare brahmann ijyante tridivaukasaH
ye ca bhAgaM pragRhNanti yajJeSu dvijasattama
te yajanto mahAyajJaiH kasya bhAgaM dadanti vai
vaizaMpAyana uvAca
aho gUDhatamaH praznas tvayA pRSTo janezvara
nAtaptatapasA hy eSa nAvedaviduSA tathA
nApurANavidA cApi zakyo vyAhartum aJjasA
hanta te kathayiSyAmi yan me pRSTaH purA guruH
kRSNadvaipAyano vyAso vedavyAso mahAn RSiH
sumantur jaiminiz caiva pailaz ca sudRDhavrataH
ahaM caturthaH ziSyo vai paJcamaz ca zukaH smRtaH
etAn samAgatAn sarvAn paJca ziSyAn damAnvitAn
zaucAcArasamAyuktAJ jitakrodhAJ jitendriyAn
vedAn adhyApayAm Asa mahAbhAratapaJcamAn
merau girivare ramye siddhacAraNasevite
teSAm abhyasyatAM vedAn kadA cit saMzayo 'bhavat
eSa vai yas tvayA pRSTas tena teSAM prakIrtitaH
tataH zruto mayA cApi tavAkhyeyo 'dya bhArata
ziSyANAM vacanaM zrutvA sarvAjJAnatamonudaH
parAzarasutaH zrImAn vyAso vAkyam uvAca ha
mayA hi sumahat taptaM tapaH paramadAruNam
bhUtaM bhavyaM bhaviSyac ca jAnIyAm iti sattamAH
tasya me taptatapaso nigRhItendriyasya ca
nArAyaNaprasAdena kSIrodasyAnukUlataH
traikAlikam idaM jJAnaM prAdurbhUtaM yathepsitam
tac chRNudhvaM yathAjJAnaM vakSye saMzayam uttamam
yathA vRttaM hi kalpAdau dRSTaM me jJAnacakSuSA
paramAtmeti yaM prAhuH sAMkhyayogavido janAH
mahApuruSasaMjJAM sa labhate svena karmaNA
tasmAt prasUtam avyaktaM pradhAnaM tad vidur budhAH
avyaktAd vyaktam utpannaM lokasRSTyartham IzvarAt
aniruddho hi lokeSu mahAn Atmeti kathyate
yo 'sau vyaktatvam Apanno nirmame ca pitAmaham
so 'haMkAra iti proktaH sarvatejomayo hi saH
pRthivI vAyur AkAzam Apo jyotiz ca paJcamam

12327027c
12327028a
12327028c
12327029a
12327029c
12327029e
12327030a
12327030c
12327030e
12327031a
12327031c
12327032a
12327032c
12327033a
12327033c
12327034a
12327034c
12327035a
12327035c
12327036a
12327036c
12327037a
12327037c
12327038a
12327038c
12327039a
12327039c
12327040a
12327040c
12327041a
12327041c
12327042a
12327042c
12327043a
12327043c
12327044a
12327044c
12327045a
12327045c
12327046a
12327046c
12327047a
12327047c
12327048a
12327048c
12327049a
12327049c
12327049e
12327050a
12327050c
12327050e
12327051a
12327051c
12327052a
12327052c
12327053a
12327053c
12327053e
12327054a
12327054c

ahaMkAraprasUtAni mahAbhUtAni bhArata


mahAbhUtAni sRSTvAtha tadguNAn nirmame punaH
bhUtebhyaz caiva niSpannA mUrtimanto 'STa tAJ zRNu
marIcir aGgirAz cAtriH pulastyaH pulahaH kratuH
vasiSThaz ca mahAtmA vai manuH svAyaMbhuvas tathA
jJeyAH prakRtayo 'STau tA yAsu lokAH pratiSThitAH
vedAn vedAGgasaMyuktAn yajJAn yajJAGgasaMyutAn
nirmame lokasiddhyarthaM brahmA lokapitAmahaH
aSTAbhyaH prakRtibhyaz ca jAtaM vizvam idaM jagat
rudro roSAtmako jAto dazAnyAn so 'sRjat svayam
ekAdazaite rudrAs tu vikArAH puruSAH smRtAH
te rudrAH prakRtiz caiva sarve caiva surarSayaH
utpannA lokasiddhyarthaM brahmANaM samupasthitAH
vayaM hi sRSTA bhagavaMs tvayA vai prabhaviSNunA
yena yasminn adhIkAre vartitavyaM pitAmaha
yo 'sau tvayA vinirdiSTo adhikAro 'rthacintakaH
paripAlyaH kathaM tena so 'dhikAro 'dhikAriNA
pradizasva balaM tasya yo 'dhikArArthacintakaH
evam ukto mahAdevo devAMs tAn idam abravIt
sAdhv ahaM jJApito devA yuSmAbhir bhadram astu vaH
mamApy eSA samutpannA cintA yA bhavatAM matA
lokatantrasya kRtsnasya kathaM kAryaH parigrahaH
kathaM balakSayo na syAd yuSmAkaM hy Atmanaz ca me
itaH sarve 'pi gacchAmaH zaraNaM lokasAkSiNam
mahApuruSam avyaktaM sa no vakSyati yad dhitam
tatas te brahmaNA sArdham RSayo vibudhAs tathA
kSIrodasyottaraM kUlaM jagmur lokahitArthinaH
te tapaH samupAtiSThan brahmoktaM vedakalpitam
sa mahAniyamo nAma tapazcaryA sudAruNA
UrdhvaM dRSTir bAhavaz ca ekAgraM ca mano 'bhavat
ekapAdasthitAH samyak kASThabhUtAH samAhitAH
divyaM varSasahasraM te tapas taptvA tad uttamam
zuzruvur madhurAM vANIM vedavedAGgabhUSitAm
bho bhoH sabrahmakA devA RSayaz ca tapodhanAH
svAgatenArcya vaH sarvAJ zrAvaye vAkyam uttamam
vijJAtaM vo mayA kAryaM tac ca lokahitaM mahat
pravRttiyuktaM kartavyaM yuSmatprANopabRMhaNam
sutaptaM vas tapo devA mamArAdhanakAmyayA
bhokSyathAsya mahAsattvAs tapasaH phalam uttamam
eSa brahmA lokaguruH sarvalokapitAmahaH
yUyaM ca vibudhazreSThA mAM yajadhvaM samAhitAH
sarve bhAgAn kalpayadhvaM yajJeSu mama nityazaH
tathA zreyo vidhAsyAmi yathAdhIkAram IzvarAH
zrutvaitad devadevasya vAkyaM hRSTatanUruhAH
tatas te vibudhAH sarve brahmA te ca maharSayaH
vedadRSTena vidhinA vaiSNavaM kratum Aharan
tasmin satre tadA brahmA svayaM bhAgam akalpayat
devA devarSayaz caiva sarve bhAgAn akalpayan
te kArtayugadharmANo bhAgAH paramasatkRtAH
prApur AdityavarNaM taM puruSaM tamasaH param
bRhantaM sarvagaM devam IzAnaM varadaM prabhum
tato 'tha varado devas tAn sarvAn amarAn sthitAn
azarIro babhASedaM vAkyaM khastho mahezvaraH
yena yaH kalpito bhAgaH sa tathA samupAgataH
prIto 'haM pradizAmy adya phalam AvRttilakSaNam
etad vo lakSaNaM devA matprasAdasamudbhavam
yUyaM yajJair ijyamAnAH samAptavaradakSiNaiH
yuge yuge bhaviSyadhvaM pravRttiphalabhoginaH
yajJair ye cApi yakSyanti sarvalokeSu vai surAH
kalpayiSyanti vo bhAgAMs te narA vedakalpitAn

12327055a
12327055c
12327056a
12327056c
12327057a
12327057c
12327058a
12327058c
12327059a
12327059c
12327060a
12327060c
12327060e
12327061a
12327061c
12327062a
12327062c
12327063a
12327063c
12327064a
12327064c
12327065a
12327065c
12327066a
12327066c
12327067a
12327067c
12327067e
12327068a
12327068c
12327069a
12327069c
12327069e
12327070a
12327070c
12327071a
12327071c
12327072a
12327072c
12327073a
12327073c
12327073e
12327074a
12327074c
12327074e
12327075a
12327075c
12327076a
12327076c
12327077
12327077a
12327077c
12327078
12327078a
12327078c
12327078e
12327079
12327079a
12327079c
12327080a

yo me yathA kalpitavAn bhAgam asmin mahAkratau


sa tathA yajJabhAgArho vedasUtre mayA kRtaH
yUyaM lokAn dhArayadhvaM yajJabhAgaphaloditAH
sarvArthacintakA loke yathAdhIkAranirmitAH
yAH kriyAH pracariSyanti pravRttiphalasatkRtAH
tAbhir ApyAyitabalA lokAn vai dhArayiSyatha
yUyaM hi bhAvitA loke sarvayajJeSu mAnavaiH
mAM tato bhAvayiSyadhvam eSA vo bhAvanA mama
ityarthaM nirmitA vedA yajJAz cauSadhibhiH saha
ebhiH samyak prayuktair hi prIyante devatAH kSitau
nirmANam etad yuSmAkaM pravRttiguNakalpitam
mayA kRtaM surazreSThA yAvat kalpakSayAd iti
cintayadhvaM lokahitaM yathAdhIkAram IzvarAH
marIcir aGgirAz cAtriH pulastyaH pulahaH kratuH
vasiSTha iti saptaite mAnasA nirmitA hi vai
ete vedavido mukhyA vedAcAryAz ca kalpitAH
pravRttidharmiNaz caiva prAjApatyena kalpitAH
ayaM kriyAvatAM panthA vyaktIbhUtaH sanAtanaH
aniruddha iti prokto lokasargakaraH prabhuH
sanaH sanatsujAtaz ca sanakaH sasanandanaH
sanatkumAraH kapilaH saptamaz ca sanAtanaH
saptaite mAnasAH proktA RSayo brahmaNaH sutAH
svayamAgatavijJAnA nivRttaM dharmam AsthitAH
ete yogavido mukhyAH sAMkhyadharmavidas tathA
AcAryA mokSazAstre ca mokSadharmapravartakAH
yato 'haM prasRtaH pUrvam avyaktAt triguNo mahAn
tasmAt parataro yo 'sau kSetrajJa iti kalpitaH
so 'haM kriyAvatAM panthAH punarAvRttidurlabhaH
yo yathA nirmito jantur yasmin yasmiMz ca karmaNi
pravRttau vA nivRttau vA tatphalaM so 'znute 'vazaH
eSa lokagurur brahmA jagadAdikaraH prabhuH
eSa mAtA pitA caiva yuSmAkaM ca pitAmahaH
mayAnuziSTo bhavitA sarvabhUtavarapradaH
asya caivAnujo rudro lalATAd yaH samutthitaH
brahmAnuziSTo bhavitA sarvatrasavarapradaH
gacchadhvaM svAn adhIkArAMz cintayadhvaM yathAvidhi
pravartantAM kriyAH sarvAH sarvalokeSu mAciram
pradRzyantAM ca karmANi prANinAM gatayas tathA
parinirmitakAlAni AyUMSi ca surottamAH
idaM kRtayugaM nAma kAlaH zreSThaH pravartate
ahiMsyA yajJapazavo yuge 'smin naitad anyathA
catuSpAt sakalo dharmo bhaviSyaty atra vai surAH
tatas tretAyugaM nAma trayI yatra bhaviSyati
prokSitA yatra pazavo vadhaM prApsyanti vai makhe
tatra pAdacaturtho vai dharmasya na bhaviSyati
tato vai dvAparaM nAma mizraH kAlo bhaviSyati
dvipAdahIno dharmaz ca yuge tasmin bhaviSyati
tatas tiSye 'tha saMprApte yuge kalipuraskRte
ekapAdasthito dharmo yatra tatra bhaviSyati
devA UcuH
ekapAdasthite dharme yatrakvacanagAmini
kathaM kartavyam asmAbhir bhagavaMs tad vadasva naH
zrIbhagavAn uvAca
yatra vedAz ca yajJAz ca tapaH satyaM damas tathA
ahiMsAdharmasaMyuktAH pracareyuH surottamAH
sa vai dezaH sevitavyo mA vo 'dharmaH padA spRzet
vyAsa uvAca
te 'nuziSTA bhagavatA devAH sarSigaNAs tathA
namaskRtvA bhagavate jagmur dezAn yathepsitAn
gateSu tridivaukaHsu brahmaikaH paryavasthitaH

12327080c
12327081a
12327081c
12327082a
12327082c
12327083a
12327083c
12327084a
12327084c
12327084e
12327085a
12327085c
12327086a
12327086c
12327087a
12327087c
12327088a
12327088c
12327089a
kAryam
12327089c
arja
12327090a
12327090c
12327091a
12327091c
12327092a
12327092c
12327093a
12327093c
12327094a
12327094c
12327095a
12327095c
12327096a
12327096c
12327097a
12327097c
12327098a
12327098c
12327099
12327099a
12327099c
12327100a
12327100c
12327101a
12327101c
12327102a
12327102c
12327103a
12327103c
12327104a
12327104c
12327104e
12327105a
12327105c
12327105e
12327106a
12327106c
12327107a

didRkSur bhagavantaM tam aniruddhatanau sthitam


taM devo darzayAm Asa kRtvA hayaziro mahat
sAGgAn Avartayan vedAn kamaNDalugaNitradhRk
tato 'zvazirasaM dRSTvA taM devam amitaujasam
lokakartA prabhur brahmA lokAnAM hitakAmyayA
mUrdhnA praNamya varadaM tasthau prAJjalir agrataH
sa pariSvajya devena vacanaM zrAvitas tadA
lokakAryagatIH sarvAs tvaM cintaya yathAvidhi
dhAtA tvaM sarvabhUtAnAM tvaM prabhur jagato guruH
tvayy AvezitabhAro 'haM dhRtiM prApsyAmy athAJjasA
yadA ca surakAryaM te aviSahyaM bhaviSyati
prAdurbhAvaM gamiSyAmi tadAtmajJAnadezikaH
evam uktvA hayazirAs tatraivAntaradhIyata
tenAnuziSTo brahmApi svaM lokam acirAd gataH
evam eSa mahAbhAgaH padmanAbhaH sanAtanaH
yajJeSv agraharaH prokto yajJadhArI ca nityadA
nivRttiM cAsthito dharmaM gatim akSayadharmiNAm
pravRttidharmAn vidadhe kRtvA lokasya citratAm
sa AdiH sa madhyaH sa cAntaH prajAnAM; sa dhAtA sa dheyaH sa kartA sa
yugAnte sa suptaH susaMkSipya lokAn; yugAdau prabuddho jagad dhy utsas
tasmai namadhvaM devAya nirguNAya guNAtmane
ajAya vizvarUpAya dhAmne sarvadivaukasAm
mahAbhUtAdhipataye rudrANAM pataye tathA
Adityapataye caiva vasUnAM pataye tathA
azvibhyAM pataye caiva marutAM pataye tathA
vedayajJAdhipataye vedAGgapataye 'pi ca
samudravAsine nityaM haraye muJjakezine
zAntaye sarvabhUtAnAM mokSadharmAnubhASiNe
tapasAM tejasAM caiva pataye yazaso 'pi ca
vAcaz ca pataye nityaM saritAM pataye tathA
kapardine varAhAya ekazRGgAya dhImate
vivasvate 'zvazirase caturmUrtidhRte sadA
guhyAya jJAnadRzyAya akSarAya kSarAya ca
eSa devaH saMcarati sarvatragatir avyayaH
evam etat purA dRSTaM mayA vai jJAnacakSuSA
kathitaM tac ca vaH sarvaM mayA pRSTena tattvataH
kriyatAM madvacaH ziSyAH sevyatAM harir IzvaraH
gIyatAM vedazabdaiz ca pUjyatAM ca yathAvidhi
vaizaMpAyana uvAca
ity uktAs tu vayaM tena vedavyAsena dhImatA
sarve ziSyAH sutaz cAsya zukaH paramadharmavit
sa cAsmAkam upAdhyAyaH sahAsmAbhir vizAM pate
caturvedodgatAbhiz ca Rgbhis tam abhituSTuve
etat te sarvam AkhyAtaM yan mAM tvaM paripRcchasi
evaM me 'kathayad rAjan purA dvaipAyano guruH
yaz cedaM zRNuyAn nityaM yaz cedaM parikIrtayet
namo bhagavate kRtvA samAhitamanA naraH
bhavaty arogo dyutimAn balarUpasamanvitaH
Aturo mucyate rogAd baddho mucyeta bandhanAt
kAmakAmI labhet kAmaM dIrgham Ayur avApnuyAt
brAhmaNaH sarvavedI syAt kSatriyo vijayI bhavet
vaizyo vipulalAbhaH syAc chUdraH sukham avApnuyAt
aputro labhate putraM kanyA caivepsitaM patim
lagnagarbhA vimucyeta garbhiNI janayet sutam
vandhyA prasavam Apnoti putrapautrasamRddhimat
kSemeNa gacched adhvAnam idaM yaH paThate pathi
yo yaM kAmaM kAmayate sa tam Apnoti ca dhruvam
idaM maharSer vacanaM vinizcitaM; mahAtmanaH puruSavarasya kIrtanam

12327107c
12328001
12328001a
12328001c
12328002a
12328002c
12328003
12328003a
12328003c
12328004a
12328004c
12328005
12328005a
12328005c
12328006a
12328006c
12328007a
12328007c
12328008
12328008a
12328008c
12328009a
12328009c
12328010a
12328010c
12328010e
12328011a
12328011c
12328012a
12328012c
12328013a
12328013c
12328013e
12328014a
12328014c
12328014e
12328015a
12328015c
12328015e
12328016a
12328016c
12328017a
12328017c
12328017e
12328018a
12328018c
12328019a
12328019c
12328020a
12328020c
12328021a
12328021c
12328022a
12328022c
12328022e
12328023a
12328023c
12328024a
12328024c
12328025a

samAgamaM carSidivaukasAm imaM; nizamya bhaktAH susukhaM labhante


janamejaya uvAca
astauSId yair imaM vyAsaH saziSyo madhusUdanam
nAmabhir vividhair eSAM niruktaM bhagavan mama
vaktum arhasi zuzrUSoH prajApatipater hareH
zrutvA bhaveyaM yat pUtaH zaraccandra ivAmalaH
vaizaMpAyana uvAca
zRNu rAjan yathAcaSTa phalgunasya harir vibhuH
prasannAtmAtmano nAmnAM niruktaM guNakarmajam
nAmabhiH kIrtitais tasya kezavasya mahAtmanaH
pRSTavAn kezavaM rAjan phalgunaH paravIrahA
arjuna uvAca
bhagavan bhUtabhavyeza sarvabhUtasRg avyaya
lokadhAma jagannAtha lokAnAm abhayaprada
yAni nAmAni te deva kIrtitAni maharSibhiH
vedeSu sapurANeSu yAni guhyAni karmabhiH
teSAM niruktaM tvatto 'haM zrotum icchAmi kezava
na hy anyo vartayen nAmnAM niruktaM tvAm Rte prabho
zrIbhagavAn uvAca
Rgvede sayajurvede tathaivAtharvasAmasu
purANe sopaniSade tathaiva jyotiSe 'rjuna
sAMkhye ca yogazAstre ca Ayurvede tathaiva ca
bahUni mama nAmAni kIrtitAni maharSibhiH
gauNAni tatra nAmAni karmajAni ca kAni cit
niruktaM karmajAnAM ca zRNuSva prayato 'nagha
kathyamAnaM mayA tAta tvaM hi me 'rdhaM smRtaH purA
namo 'tiyazase tasmai dehinAM paramAtmane
nArAyaNAya vizvAya nirguNAya guNAtmane
yasya prasAdajo brahmA rudraz ca krodhasaMbhavaH
yo 'sau yonir hi sarvasya sthAvarasya carasya ca
aSTAdazaguNaM yat tat sattvaM sattvavatAM vara
prakRtiH sA parA mahyaM rodasI yogadhAriNI
RtA satyAmarAjayyA lokAnAm AtmasaMjJitA
tasmAt sarvAH pravartante sargapralayavikriyAH
tato yajJaz ca yaSTA ca purANaH puruSo virAT
aniruddha iti prokto lokAnAM prabhavApyayaH
brAhme rAtrikSaye prApte tasya hy amitatejasaH
prasAdAt prAdurabhavat padmaM padmanibhekSaNa
tatra brahmA samabhavat sa tasyaiva prasAdajaH
ahnaH kSaye lalATAc ca suto devasya vai tathA
krodhAviSTasya saMjajJe rudraH saMhArakArakaH
etau dvau vibudhazreSThau prasAdakrodhajau smRtau
tadAdezitapanthAnau sRSTisaMhArakArakau
nimittamAtraM tAv atra sarvaprANivarapradau
kapardI jaTilo muNDaH zmazAnagRhasevakaH
ugravratadharo rudro yogI tripuradAruNaH
dakSakratuharaz caiva bhaganetraharas tathA
nArAyaNAtmako jJeyaH pANDaveya yuge yuge
tasmin hi pUjyamAne vai devadeve mahezvare
saMpUjito bhavet pArtha devo nArAyaNaH prabhuH
aham AtmA hi lokAnAM vizvAnAM pANDunandana
tasmAd AtmAnam evAgre rudraM saMpUjayAmy aham
yady ahaM nArcayeyaM vai IzAnaM varadaM zivam
AtmAnaM nArcayet kaz cid iti me bhAvitaM manaH
mayA pramANaM hi kRtaM lokaH samanuvartate
pramANAni hi pUjyAni tatas taM pUjayAmy aham
yas taM vetti sa mAM vetti yo 'nu taM sa hi mAm anu
rudro nArAyaNaz caiva sattvam ekaM dvidhAkRtam
loke carati kaunteya vyaktisthaM sarvakarmasu
na hi me kena cid deyo varaH pANDavanandana

12328025c
12328025e
12328026a
12328026c
12328027a
12328027c
12328028a
12328028c
12328029a
12328029c
12328030a
12328030c
12328030e
12328031a
12328031c
12328032a
12328032c
12328032e
12328033a
12328033c
12328034a
12328034c
12328035a
12328035c
12328035e
12328036a
12328036c
12328037a
12328037c
12328038a
12328038c
12328039a
12328039c
12328040a
12328040c
12328041a
12328041c
12328042a
12328042c
12328043a
12328043c
12328043e
12328044a
12328044c
12328044e
12328045a
12328045c
12328046a
12328046c
12328047a
12328047c
12328048a
12328048c
12328049a
12328049c
12328050a
12328050c
12328051a
12328051c
12328052a

iti saMcintya manasA purANaM vizvam Izvaram


putrArtham ArAdhitavAn AtmAnam aham AtmanA
na hi viSNuH praNamati kasmai cid vibudhAya tu
Rta AtmAnam eveti tato rudraM bhajAmy aham
sabrahmakAH sarudrAz ca sendrA devAH saharSibhiH
arcayanti surazreSThaM devaM nArAyaNaM harim
bhaviSyatAM vartatAM ca bhUtAnAM caiva bhArata
sarveSAm agraNIr viSNuH sevyaH pUjyaz ca nityazaH
namasva havyadaM viSNuM tathA zaraNadaM nama
varadaM namasva kaunteya havyakavyabhujaM nama
caturvidhA mama janA bhaktA evaM hi te zrutam
teSAm ekAntinaH zreSThAs te caivAnanyadevatAH
aham eva gatis teSAM nirAzIHkarmakAriNAm
ye ca ziSTAs trayo bhaktAH phalakAmA hi te matAH
sarve cyavanadharmANaH pratibuddhas tu zreSThabhAk
brahmANaM zitikaNThaM ca yAz cAnyA devatAH smRtAH
prabuddhavaryAH sevante mAm evaiSyanti yat param
bhaktaM prati vizeSas te eSa pArthAnukIrtitaH
tvaM caivAhaM ca kaunteya naranArAyaNau smRtau
bhArAvataraNArthaM hi praviSTau mAnuSIM tanum
jAnAmy adhyAtmayogAMz ca yo 'haM yasmAc ca bhArata
nivRttilakSaNo dharmas tathAbhyudayiko 'pi ca
narANAm ayanaM khyAtam aham ekaH sanAtanaH
Apo nArA iti proktA Apo vai narasUnavaH
ayanaM mama tat pUrvam ato nArAyaNo hy aham
chAdayAmi jagad vizvaM bhUtvA sUrya ivAMzubhiH
sarvabhUtAdhivAsaz ca vAsudevas tato hy aham
gatiz ca sarvabhUtAnAM prajAnAM cApi bhArata
vyAptA me rodasI pArtha kAntiz cAbhyadhikA mama
adhibhUtAni cAnte 'haM tad icchaMz cAsmi bhArata
kramaNAc cApy ahaM pArtha viSNur ity abhisaMjJitaH
damAt siddhiM parIpsanto mAM janAH kAmayanti hi
divaM corvIM ca madhyaM ca tasmAd dAmodaro hy aham
pRznir ity ucyate cAnnaM vedA Apo 'mRtaM tathA
mamaitAni sadA garbhe pRznigarbhas tato hy aham
RSayaH prAhur evaM mAM tritakUpAbhipAtitam
pRznigarbha tritaM pAhIty ekatadvitapAtitam
tataH sa brahmaNaH putra Adyo RSivaras tritaH
uttatArodapAnAd vai pRznigarbhAnukIrtanAt
sUryasya tapato lokAn agneH somasya cApy uta
aMzavo ye prakAzante mama te kezasaMjJitAH
sarvajJAH kezavaM tasmAn mAm Ahur dvijasattamAH
svapatnyAm Ahito garbha utathyena mahAtmanA
utathye 'ntarhite caiva kadA cid devamAyayA
bRhaspatir athAvindat tAM patnIM tasya bhArata
tato vai tam RSizreSThaM maithunopagataM tathA
uvAca garbhaH kaunteya paJcabhUtasamanvitaH
pUrvAgato 'haM varada nArhasy ambAM prabAdhitum
etad bRhaspatiH zrutvA cukrodha ca zazApa ca
maithunopagato yasmAt tvayAhaM vinivAritaH
tasmAd andho jAsyasi tvaM macchApAn nAtra saMzayaH
sa zApAd RSimukhyasya dIrghaM tama upeyivAn
sa hi dIrghatamA nAma nAmnA hy AsId RSiH purA
vedAn avApya caturaH sAGgopAGgAn sanAtanAn
prayojayAm Asa tadA nAma guhyam idaM mama
AnupUrvyeNa vidhinA kezaveti punaH punaH
sa cakSuSmAn samabhavad gautamaz cAbhavat punaH
evaM hi varadaM nAma kezaveti mamArjuna
devAnAm atha sarveSAm RSINAM ca mahAtmanAm
agniH somena saMyukta ekayoni mukhaM kRtam

12328052c agnISomAtmakaM tasmAj jagat kRtsnaM carAcaram


12328053A api hi purANe bhavati
12328053B ekayonyAtmakAv agnISomau
12328053C devAz cAgnimukhA iti
12328053D ekayonitvAc ca parasparaM mahayanto lokAn dhArayata iti
12329001 arjuna uvAca
12329001a agnISomau kathaM pUrvam ekayonI pravartitau
12329001c eSa me saMzayo jAtas taM chindhi madhusUdana
12329002 zrIbhagavAn uvAca
12329002a hanta te vartayiSyAmi purANaM pANDunandana
12329002c AtmatejodbhavaM pArtha zRNuSvaikamanA mama
12329003A saMprakSAlanakAle 'tikrAnte caturthe yugasahasrAnte
12329003B avyakte sarvabhUtapralaye sthAvarajaGgame
12329003C jyotirdharaNivAyurahite 'ndhe tamasi jalaikArNave loke
12329003D tama ity evAbhibhUte 'saMjJake 'dvitIye pratiSThite
12329003E naiva rAtryAM na divase na sati nAsati na vyakte nAvyakte vyavasthite
12329003F etasyAm avasthAyAM nArAyaNaguNAzrayAd akSayAd ajarAd anindriyAd agrAhy
Ad asaMbhavAt satyAd ahiMsrAl lalAmAd vividhapravRttivizeSAt
12329003G akSayAd ajarAmarAd amUrtitaH sarvavyApinaH sarvakartuH zAzvatAt tamasa
H puruSaH prAdurbhUto harir avyayaH
12329004A nidarzanam api hy atra bhavati
12329004B nAsId aho na rAtrir AsIt
12329004C na sad AsIn nAsad AsIt
12329004D tama eva purastAd abhavad vizvarUpam
12329004E sA vizvasya jananIty evam asyArtho 'nubhASyate
12329005A tasyedAnIM tamaHsaMbhavasya puruSasya padmayoner brahmaNaH prAdurbhAve
sa puruSaH prajAH sisRkSamANo netrAbhyAm agnISomau sasarja
12329005B tato bhUtasarge pravRtte prajAkramavazAd brahmakSatram upAtiSThat
12329005C yaH somas tad brahma yad brahma te brAhmaNAH
12329005D yo 'gnis tat kSatraM kSatrAd brahma balavattaram
12329005E kasmAd iti lokapratyakSaguNam etat tad yathA
12329005F brAhmaNebhyaH paraM bhUtaM notpannapUrvam
12329005G dIpyamAne 'gnau juhotIti kRtvA bravImi
12329005H bhUtasargaH kRto brahmaNA bhUtAni ca pratiSThApya trailokyaM dhAryata
iti
12329006A mantravAdo 'pi hi bhavati
12329006B tvam agne yajJAnAM hotA vizveSAm
12329006C hito devebhir mAnuSe jane iti
12329006D nidarzanaM cAtra bhavati
12329006E vizveSAm agne yajJAnAM hoteti
12329006F hito devair mAnuSair jagata iti
12329006G agnir hi yajJAnAM hotA kartA
12329006H sa cAgnir brahma
12329007A na hy Rte mantrAd dhavanam asti
12329007B na vinA puruSaM tapaH saMbhavati
12329007C havir mantrANAM saMpUjA vidyate devamanuSyANAm anena tvaM hoteti niyuk
taH
12329007D ye ca mAnuSA hotrAdhikArAs te ca
12329007E brAhmaNasya hi yAjanaM vidhIyate na kSatravaizyayor dvijAtyoH
12329007F tasmAd brAhmaNA hy agnibhUtA yajJAn udvahanti
12329007G yajJA devAMs tarpayanti devAH pRthivIM bhAvayanti
12329008A zatapathe hi brAhmaNaM bhavati
12329008B agnau samiddhe sa juhoti yo vidvAn brAhmaNamukhe dAnAhutiM juhoti
12329008C evam apy agnibhUtA brAhmaNA vidvAMso 'gniM bhAvayanti
12329008D agnir viSNuH sarvabhUtAny anupravizya prANAn dhArayati
12329008E api cAtra sanatkumAragItAH zlokA bhavanti
12329009a vizvaM brahmAsRjat pUrvaM sarvAdir niravaskaram
12329009c brahmaghoSair divaM tiSThanty amarA brahmayonayaH
12329010a brAhmaNAnAM matir vAkyaM karma zraddhA tapAMsi ca
12329010c dhArayanti mahIM dyAM ca zaityAd vAry amRtaM yathA

12329011a nAsti satyAt paro dharmo nAsti mAtRsamo guruH


12329011c brAhmaNebhyaH paraM nAsti pretya ceha ca bhUtaye
12329012a naiSAm ukSA vardhate nota vAhA; na gargaro mathyate saMpradAne
12329012c apadhvastA dasyubhUtA bhavanti; yeSAM rASTre brAhmaNA vRttihInAH
12329013A vedapurANetihAsaprAmANyAn nArAyaNamukhodgatAH sarvAtmAnaH sarvakartAra
H sarvabhAvanAz ca brAhmaNAH
12329013B vAksamakAlaM hi tasya devasya varapradasya brAhmaNAH prathamaM prAdurb
hUtA brAhmaNebhyaz ca zeSA varNAH prAdurbhUtAH
12329013C itthaM ca surAsuraviziSTA brAhmaNA yadA mayA brahmabhUtena purA svayam
evotpAditAH surAsuramaharSayo bhUtavizeSAH sthApitA nigRhItAz ca
12329014A ahalyAdharSaNanimittaM hi gautamAd dharizmazrutAm indraH prAptaH
12329014B kauzikanimittaM cendro muSkaviyogaM meSavRSaNatvaM cAvApa
12329014C azvinor grahapratiSedhodyatavajrasya puraMdarasya cyavanena stambhito
bAhuH
12329014D kratuvadhaprAptamanyunA ca dakSeNa bhUyas tapasA cAtmAnaM saMyojya net
rAkRtir anyA lalATe rudrasyotpAditA
12329015A tripuravadhArthaM dIkSAm abhyupagatasya rudrasyozanasA ziraso jaTA utk
Rtya prayuktAH
12329015B tataH prAdurbhUtA bhujagAH
12329015C tair asya bhujagaiH pIDyamAnaH kaNTho nIlatAm upanItaH
12329015D pUrve ca manvantare svAyaMbhuve nArAyaNahastabandhagrahaNAn nIlakaNTha
tvam eva vA
12329016A amRtotpAdane purazcaraNatAm upagatasyAGgiraso bRhaspater upaspRzato na
prasAdaM gatavatyaH kilApaH
12329016B atha bRhaspatir apAM cukrodha
12329016C yasmAn mamopaspRzataH kaluSIbhUtA na prasAdam upagatAs tasmAd adyaprab
hRti jhaSamakaramatsyakacchapajantusaMkIrNAH kaluSIbhavateti
12329016D tadAprabhRty Apo yAdobhiH saMkIrNAH saMvRttAH
12329017A vizvarUpo vai tvASTraH purohito devAnAm AsIt svasrIyo 'surANAm
12329017B sa pratyakSaM devebhyo bhAgam adadat parokSam asurebhyaH
12329018A atha hiraNyakazipuM puraskRtya vizvarUpamAtaraM svasAram asurA varam a
yAcanta
12329018B he svasar ayaM te putras tvASTro vizvarUpas trizirA devAnAM purohitaH
pratyakSaM devebhyo bhAgam adadat parokSam asmAkam
12329018C tato devA vardhante vayaM kSIyAmaH
12329018D tad enaM tvaM vArayitum arhasi tathA yathAsmAn bhajed iti
12329019A atha vizvarUpaM nandanavanam upagataM mAtovAca
12329019B putra kiM parapakSavardhanas tvaM mAtulapakSaM nAzayasi
12329019C nArhasy evaM kartum iti
12329019D sa vizvarUpo mAtur vAkyam anatikramaNIyam iti matvA saMpUjya hiraNyaka
zipum agAt
12329020A hairaNyagarbhAc ca vasiSThAd dhiraNyakazipuH zApaM prAptavAn
12329020B yasmAt tvayAnyo vRto hotA tasmAd asamAptayajJas tvam apUrvAt sattvajAt
Ad vadhaM prApsyasIti
12329020C tacchApadAnAd dhiraNyakazipuH prAptavAn vadham
12329021A vizvarUpo mAtRpakSavardhano 'tyarthaM tapasy abhavat
12329021B tasya vratabhaGgArtham indro bahvIH zrImatyo 'psaraso niyuyoja
12329021C tAz ca dRSTvA manaH kSubhitaM tasyAbhavat tAsu cApsaraHsu nacirAd eva
sakto 'bhavat
12329021D saktaM cainaM jJAtvApsarasa Ucur gacchAmahe vayaM yathAgatam iti
12329022A tAs tvASTra uvAca
12329022B kva gamiSyatha AsyatAM tAvan mayA saha zreyo bhaviSyatIti
12329022C tAs tam abruvan
12329022D vayaM devastriyo 'psarasa indraM varadaM purA prabhaviSNuM vRNImaha it
i
12329023A atha tA vizvarUpo 'bravId adyaiva sendrA devA na bhaviSyantIti
12329023B tato mantrAJ jajApa
12329023C tair mantraiH prAvardhata trizirAH
12329023D ekenAsyena sarvalokeSu dvijaiH kriyAvadbhir yajJeSu suhutaM somaM papA
v ekenApa ekena sendrAn devAn

12329023E athendras taM vivardhamAnaM somapAnApyAyitasarvagAtraM dRSTvA cintAm A


pede
12329024A devAz ca te sahendreNa brahmANam abhijagmur Ucuz ca
12329024B vizvarUpeNa sarvayajJeSu suhutaH somaH pIyate
12329024C vayam abhAgAH saMvRttAH
12329024D asurapakSo vardhate vayaM kSIyAmaH
12329024E tad arhasi no vidhAtuM zreyo yad anantaram iti
12329025A tAn brahmovAca RSir bhArgavas tapas tapyate dadhIcaH
12329025B sa yAcyatAM varaM yathA kalevaraM jahyAt
12329025C tasyAsthibhir vajraM kriyatAm iti
12329026A devAs tatrAgacchan yatra dadhIco bhagavAn RSis tapas tepe
12329026B sendrA devAs tam abhigamyocur bhagavaMs tapasaH kuzalam avighnaM ceti
12329026C tAn dadhIca uvAca svAgataM bhavadbhyaH kiM kriyatAm
12329026D yad vakSyatha tat kariSyAmIti
12329026E te tam abruvaJ zarIraparityAgaM lokahitArthaM bhagavAn kartum arhatIti
12329026F atha dadhIcas tathaivAvimanAH sukhaduHkhasamo mahAyogI AtmAnaM samAdhA
ya zarIraparityAgaM cakAra
12329027A tasya paramAtmany avasRte tAny asthIni dhAtA saMgRhya vajram akarot
12329027B tena vajreNAbhedyenApradhRSyeNa brahmAsthisaMbhUtena viSNupraviSTenend
ro vizvarUpaM jaghAna
12329027C zirasAM cAsya chedanam akarot
12329027D tasmAd anantaraM vizvarUpagAtramathanasaMbhavaM tvaSTrotpAditam evAriM
vRtram indro jaghAna
12329028A tasyAM dvaidhIbhUtAyAM brahmavadhyAyAM bhayAd indro devarAjyaM paritya
jya apsu saMbhavAM zItalAM mAnasasarogatAM nalinIM prapede
12329028B tatra caizvaryayogAd aNumAtro bhUtvA bisagranthiM praviveza
12329029A atha brahmavadhyAbhayapranaSTe trailokyanAthe zacIpatau jagad anIzvara
M babhUva
12329029B devAn rajas tamaz cAviveza
12329029C mantrA na prAvartanta maharSINAm
12329029D rakSAMsi prAdurabhavan
12329029E brahma cotsAdanaM jagAma
12329029F anindrAz cAbalA lokAH supradhRSyA babhUvuH
12329030A atha devA RSayaz cAyuSaH putraM nahuSaM nAma devarAjatve 'bhiSiSicuH
12329030B nahuSaH paJcabhiH zatair jyotiSAM lalATe jvaladbhiH sarvatejoharais tr
iviSTapaM pAlayAM babhUva
12329030C atha lokAH prakRtim Apedire svasthAz ca babhUvuH
12329031A athovAca nahuSaH
12329031B sarvaM mAM zakropabhuktam upasthitam Rte zacIm iti
12329031C sa evam uktvA zacIsamIpam agamad uvAca cainAm
12329031D subhage 'ham indro devAnAM bhajasva mAm iti
12329031E taM zacI pratyuvAca
12329031F prakRtyA tvaM dharmavatsalaH somavaMzodbhavaz ca
12329031G nArhasi parapatnIdharSaNaM kartum iti
12329032A tAm athovAca nahuSaH
12329032B aindraM padam adhyAsyate mayA
12329032C aham indrasya rAjyaratnaharo nAtrAdharmaH kaz cit tvam indrabhukteti
12329032D sA tam uvAca
12329032E asti mama kiM cid vratam aparyavasitam
12329032F tasyAvabhRthe tvAm upagamiSyAmi kaiz cid evAhobhir iti
12329032G sa zacyaivam abhihito nahuSo jagAma
12329033A atha zacI duHkhazokArtA bhartRdarzanalAlasA nahuSabhayagRhItA bRhaspat
im upAgacchat
12329033B sa ca tAm abhigatAM dRSTvaiva dhyAnaM pravizya bhartRkAryatatparAM jJA
tvA bRhaspatir uvAca
12329033C anenaiva vratena tapasA cAnvitA devIM varadAm upazrutim Ahvaya
12329033D sA tavendraM darzayiSyatIti
12329034A sAtha mahAniyamam AsthitA devIM varadAm upazrutiM mantrair Ahvayat
12329034B sopazrutiH zacIsamIpam agAt
12329034C uvAca cainAm iyam asmi tvayopahUtopasthitA

12329034D kiM te priyaM karavANIti


12329034E tAM mUrdhnA praNamyovAca zacI bhagavaty arhasi me bhartAraM darzayituM
tvaM satyA matA ceti
12329034F sainAM mAnasaM saro 'nayat
12329034G tatrendraM bisagranthigatam adarzayat
12329035A tAm indraH patnIM kRzAM glAnAM ca dRSTvA cintayAM babhUva
12329035B aho mama mahad duHkham idam adyopagatam
12329035C naSTaM hi mAm iyam anviSyopAgamad duHkhArteti
12329035D tAm indra uvAca kathaM vartayasIti
12329035E sA tam uvAca
12329035F nahuSo mAm Ahvayati
12329035G kAlaz cAsya mayA kRta iti
12329036A tAm indra uvAca
12329036B gaccha
12329036C nahuSas tvayA vAcyo 'pUrveNa mAm RSiyuktena yAnena tvam adhirUDha udva
hasva
12329036D indrasya hi mahAnti vAhanAni manasaH priyANy adhirUDhAni mayA
12329036E tvam anyenopayAtum arhasIti
12329036F saivam uktA hRSTA jagAma
12329036G indro 'pi bisagranthim evAviveza bhUyaH
12329037A athendrANIm abhyAgatAM dRSTvovAca nahuSaH pUrNaH sa kAla iti
12329037B taM zacy abravIc chakreNa yathoktam
12329037C sa maharSiyuktaM vAhanam adhirUDhaH zacIsamIpam upAgacchat
12329038A atha maitrAvaruNiH kumbhayonir agastyo maharSIn vikriyamANAMs tAn nahu
SeNApazyat
12329038B padbhyAM ca tenAspRzyata
12329038C tataH sa nahuSam abravId akAryapravRtta pApa patasva mahIm
12329038D sarpo bhava yAvad bhUmir girayaz ca tiSTheyus tAvad iti
12329038E sa maharSivAkyasamakAlam eva tasmAd yAnAd avApatat
12329039A athAnindraM punas trailokyam abhavat
12329039B tato devA RSayaz ca bhagavantaM viSNuM zaraNam indrArthe 'bhijagmuH
12329039C Ucuz cainaM bhagavann indraM brahmavadhyAbhibhUtaM trAtum arhasIti
12329039D tataH sa varadas tAn abravId azvamedhaM yajJaM vaiSNavaM zakro 'bhiyaj
atu
12329039E tataH svaM sthAnaM prApsyatIti
12329040A tato devA RSayaz cendraM nApazyan yadA tadA zacIm Ucur gaccha subhage
indram Anayasveti
12329040B sA punas tat saraH samabhyagacchat
12329040C indraz ca tasmAt sarasaH samutthAya bRhaspatim abhijagAma
12329040D bRhaspatiz cAzvamedhaM mahAkratuM zakrAyAharat
12329040E tataH kRSNasAraGgaM medhyam azvam utsRjya vAhanaM tam eva kRtvA indraM
marutpatiM bRhaspatiH svasthAnaM prApayAm Asa
12329041A tataH sa devarAD devair RSibhiH stUyamAnas triviSTapastho niSkalmaSo b
abhUva
12329041B brahmavadhyAM caturSu sthAneSu vanitAgnivanaspatigoSu vyabhajat
12329041C evam indro brahmatejaHprabhAvopabRMhitaH zatruvadhaM kRtvA svasthAnaM
prApitaH
12329042A AkAzagaGgAgataz ca purA bharadvAjo maharSir upAspRzaMs trIn kramAn kra
matA viSNunAbhyAsAditaH
12329042B sa bharadvAjena sasalilena pANinorasi tADitaH salakSaNoraskaH saMvRtta
H
12329043A bhRguNA maharSiNA zapto 'gniH sarvabhakSatvam upanItaH
12329044A aditir vai devAnAm annam apacad etad bhuktvAsurAn haniSyantIti
12329044B tatra budho vratacaryAsamAptAv Agacchat
12329044C aditiM cAvocad bhikSAM dehIti
12329044D tatra devaiH pUrvam etat prAzyaM nAnyenety aditir bhikSAM nAdAt
12329044E atha bhikSApratyAkhyAnaruSitena budhena brahmabhUtena vivasvato dvitIy
e janmany aNDasaMjJitasyANDaM mAritam adityAH
12329044F sa mArtaNDo vivasvAn abhavac chrAddhadevaH
12329045A dakSasya vai duhitaraH SaSTir Asan

12329045B tAbhyaH kazyapAya trayodaza prAdAd daza dharmAya daza manave saptaviMz
atim indave
12329045C tAsu tulyAsu nakSatrAkhyAM gatAsu somo rohiNyAm abhyadhikAM prItim aka
rot
12329045D tatas tAH zeSAH patnya IrSyAvatyaH pituH samIpaM gatvemam arthaM zazaM
suH
12329045E bhagavann asmAsu tulyaprabhAvAsu somo rohiNIm adhikaM bhajatIti
12329045F so 'bravId yakSmainam AvekSyatIti
12329046A dakSazApAt somaM rAjAnaM yakSmAviveza
12329046B sa yakSmaNAviSTo dakSam agamat
12329046C dakSaz cainam abravIn na samaM vartasa iti
12329046D tatrarSayaH somam abruvan kSIyase yakSmaNA
12329046E pazcimasyAM dizi samudre hiraNyasarastIrtham
12329046F tatra gatvAtmAnam abhiSecayasveti
12329046G athAgacchat somas tatra hiraNyasarastIrtham
12329046H gatvA cAtmanaH snapanam akarot
12329046I snAtvA cAtmAnaM pApmano mokSayAm Asa
12329046J tatra cAvabhAsitas tIrthe yadA somas tadAprabhRti tIrthaM tat prabhAsa
m iti nAmnA khyAtaM babhUva
12329046K tacchApAd adyApi kSIyate somo 'mAvAsyAntarasthaH
12329046L paurNamAsImAtre 'dhiSThito meghalekhApraticchannaM vapur darzayati
12329046M meghasadRzaM varNam agamat tad asya zazalakSma vimalam abhavat
12329047A sthUlazirA maharSir meroH prAguttare digbhAge tapas tepe
12329047B tasya tapas tapyamAnasya sarvagandhavahaH zucir vAyur vivAyamAnaH zarI
ram aspRzat
12329047C sa tapasA tApitazarIraH kRzo vAyunopavIjyamAno hRdayaparitoSam agamat
12329047D tatra tasyAnilavyajanakRtaparitoSasya sadyo vanaspatayaH puSpazobhAM n
a darzitavanta iti sa etAJ zazApa na sarvakAlaM puSpavanto bhaviSyatheti
12329048A nArAyaNo lokahitArthaM vaDavAmukho nAma maharSiH purAbhavat
12329048B tasya merau tapas tapyataH samudra AhUto nAgataH
12329048C tenAmarSitenAtmagAtroSmaNA samudraH stimitajalaH kRtaH
12329048D svedaprasyandanasadRzaz cAsya lavaNabhAvo janitaH
12329048E uktaz cApeyo bhaviSyasi
12329048F etac ca te toyaM vaDavAmukhasaMjJitena pIyamAnaM madhuraM bhaviSyati
12329048G tad etad adyApi vaDavAmukhasaMjJitenAnuvartinA toyaM sAmudraM pIyate
12329049A himavato girer duhitaram umAM rudraz cakame
12329049B bhRgur api ca maharSir himavantam AgamyAbravIt kanyAm umAM me dehIti
12329049C tam abravId dhimavAn abhilaSito varo rudra iti
12329049D tam abravId bhRgur yasmAt tvayAhaM kanyAvaraNakRtabhAvaH pratyAkhyAtas
tasmAn na ratnAnAM bhavAn bhAjanaM bhaviSyatIti
12329049E adyaprabhRty etad avasthitam RSivacanam
12329050A tad evaMvidhaM mAhAtmyaM brAhmaNAnAm
12329050B kSatram api zAzvatIm avyayAM pRthivIM patnIm abhigamya bubhuje
12329050C tad etad brahmAgnISomIyam
12329050D tena jagad dhAryate
12330001 zrIbhagavAn uvAca
12330001a sUryAcandramasau zazvat kezair me aMzusaMjJitaiH
12330001c bodhayaMs tApayaMz caiva jagad uttiSThataH pRthak
12330002a bodhanAt tApanAc caiva jagato harSaNaM bhavet
12330002c agnISomakRtair ebhiH karmabhiH pANDunandana
12330002e hRSIkezo 'ham IzAno varado lokabhAvanaH
12330003a iDopahUtayogena hare bhAgaM kratuSv aham
12330003c varNaz ca me harizreSThas tasmAd dharir ahaM smRtaH
12330004a dhAma sAro hi lokAnAm RtaM caiva vicAritam
12330004c RtadhAmA tato vipraiH satyaz cAhaM prakIrtitaH
12330005a naSTAM ca dharaNIM pUrvam avindaM vai guhAgatAm
12330005c govinda iti mAM devA vAgbhiH samabhituSTuvuH
12330006a zipiviSTeti cAkhyAyAM hInaromA ca yo bhavet
12330006c tenAviSTaM hi yat kiM cic chipiviSTaM hi tat smRtam
12330007a yAsko mAm RSir avyagro naikayajJeSu gItavAn

12330007c
12330008a
12330008c
12330009a
12330009c
12330010a
12330010c
12330011a
12330011c
12330012a
12330012c
12330013a
12330013c
12330014a
12330014c
12330015a
12330015c
12330016a
12330016c
12330017a
12330017c
12330018a
12330018c
12330019a
12330019c
12330020a
12330020c
12330021a
12330021c
12330022a
12330022c
12330023a
12330023c
12330024a
12330024c
12330025a
ca
12330025c
SI
12330026a
12330026c
12330027a
12330027c
12330028a
12330028c
12330029a
12330029c
12330030a
12330030c
12330031a
12330031c
12330032a
12330032c
12330032e
12330033a
12330033c
12330034a
12330034c
12330035a
12330035c

zipiviSTa iti hy asmAd guhyanAmadharo hy aham


stutvA mAM zipiviSTeti yAsko RSir udAradhIH
matprasAdAd adho naSTaM niruktam abhijagmivAn
na hi jAto na jAye 'haM na janiSye kadA cana
kSetrajJaH sarvabhUtAnAM tasmAd aham ajaH smRtaH
noktapUrvaM mayA kSudram azlIlaM vA kadA cana
RtA brahmasutA sA me satyA devI sarasvatI
sac cAsac caiva kaunteya mayAvezitam Atmani
pauSkare brahmasadane satyaM mAm RSayo viduH
sattvAn na cyutapUrvo 'haM sattvaM vai viddhi matkRtam
janmanIhAbhavat sattvaM paurvikaM me dhanaMjaya
nirAzIHkarmasaMyuktaM sAtvataM mAM prakalpaya
sAtvatajJAnadRSTo 'haM sAtvataH sAtvatAM patiH
kRSAmi medinIM pArtha bhUtvA kArSNAyaso mahAn
kRSNo varNaz ca me yasmAt tasmAt kRSNo 'ham arjuna
mayA saMzleSitA bhUmir adbhir vyoma ca vAyunA
vAyuz ca tejasA sArdhaM vaikuNThatvaM tato mama
nirvANaM paramaM saukhyaM dharmo 'sau para ucyate
tasmAn na cyutapUrvo 'ham acyutas tena karmaNA
pRthivInabhasI cobhe vizrute vizvalaukike
tayoH saMdhAraNArthaM hi mAm adhokSajam aJjasA
niruktaM vedaviduSo ye ca zabdArthacintakAH
te mAM gAyanti prAgvaMze adhokSaja iti sthitiH
zabda ekamatair eSa vyAhRtaH paramarSibhiH
nAnyo hy adhokSajo loke Rte nArAyaNaM prabhum
ghRtaM mamArciSo loke jantUnAM prANadhAraNam
ghRtArcir aham avyagrair vedajJaiH parikIrtitaH
trayo hi dhAtavaH khyAtAH karmajA iti ca smRtAH
pittaM zleSmA ca vAyuz ca eSa saMghAta ucyate
etaiz ca dhAryate jantur etaiH kSINaiz ca kSIyate
Ayurvedavidas tasmAt tridhAtuM mAM pracakSate
vRSo hi bhagavAn dharmaH khyAto lokeSu bhArata
naighaNTukapadAkhyAtaM viddhi mAM vRSam uttamam
kapir varAhaH zreSThaz ca dharmaz ca vRSa ucyate
tasmAd vRSAkapiM prAha kazyapo mAM prajApatiH
na cAdiM na madhyaM tathA naiva cAntaM; kadA cid vidante surAz cAsurAz
anAdyo hy amadhyas tathA cApy anantaH; pragIto 'ham Izo vibhur lokasAk
zucIni zravaNIyAni zRNomIha dhanaMjaya
na ca pApAni gRhNAmi tato 'haM vai zucizravAH
ekazRGgaH purA bhUtvA varAho divyadarzanaH
imAm uddhRtavAn bhUmim ekazRGgas tato hy aham
tathaivAsaM trikakudo vArAhaM rUpam AsthitaH
trikakut tena vikhyAtaH zarIrasya tu mApanAt
viriJca iti yaH proktaH kapilajJAnacintakaiH
sa prajApatir evAhaM cetanAt sarvalokakRt
vidyAsahAyavantaM mAm AdityasthaM sanAtanam
kapilaM prAhur AcAryAH sAMkhyA nizcitanizcayAH
hiraNyagarbho dyutimAn eSa yaz chandasi stutaH
yogaiH saMpUjyate nityaM sa evAhaM vibhuH smRtaH
ekaviMzatizAkhaM ca RgvedaM mAM pracakSate
sahasrazAkhaM yat sAma ye vai vedavido janAH
gAyanty AraNyake viprA madbhaktAs te 'pi durlabhAH
SaTpaJcAzatam aSTau ca saptatriMzatam ity uta
yasmiJ zAkhA yajurvede so 'ham Adhvaryave smRtaH
paJcakalpam atharvANaM kRtyAbhiH paribRMhitam
kalpayanti hi mAM viprA atharvANavidas tathA
zAkhAbhedAz ca ye ke cid yAz ca zAkhAsu gItayaH
svaravarNasamuccArAH sarvAMs tAn viddhi matkRtAn

12330036a
12330036c
12330037a
12330037c
12330037e
12330038a
12330038c
12330039a
12330039c
12330039e
12330040a
12330040c
12330041a
12330041c
12330042a
12330042c
12330043a
12330043c
12330044a
12330044c
12330044e
12330045a
12330045c
12330046a
12330046c
12330047a
12330047c
12330047e
12330048a
12330048c
12330049a
12330049c
12330050
12330050a
12330050c
12330051
12330051a
12330051c
12330052a
12330052c
12330053a
12330053c
12330054a
12330054c
12330055a
12330055c
12330055e
12330056a
12330056c
12330056e
12330057a
12330057c
12330058a
12330058c
12330059a
12330059c
12330059e
12330060a
12330060c
12330061a

yat tad dhayaziraH pArtha samudeti varapradam


so 'ham evottare bhAge kramAkSaravibhAgavit
rAmAdezitamArgeNa matprasAdAn mahAtmanA
pAJcAlena kramaH prAptas tasmAd bhUtAt sanAtanAt
bAbhravyagotraH sa babhau prathamaH kramapAragaH
nArAyaNAd varaM labdhvA prApya yogam anuttamam
kramaM praNIya zikSAM ca praNayitvA sa gAlavaH
kaNDarIko 'tha rAjA ca brahmadattaH pratApavAn
jAtImaraNajaM duHkhaM smRtvA smRtvA punaH punaH
saptajAtiSu mukhyatvAd yogAnAM saMpadaM gataH
purAham AtmajaH pArtha prathitaH kAraNAntare
dharmasya kuruzArdUla tato 'haM dharmajaH smRtaH
naranArAyaNau pUrvaM tapas tepatur avyayam
dharmayAnaM samArUDhau parvate gandhamAdane
tatkAlasamayaM caiva dakSayajJo babhUva ha
na caivAkalpayad bhAgaM dakSo rudrasya bhArata
tato dadhIcivacanAd dakSayajJam apAharat
sasarja zUlaM krodhena prajvalantaM muhur muhuH
tac chUlaM bhasmasAt kRtvA dakSayajJaM savistaram
AvayoH sahasAgacchad badaryAzramam antikAt
vegena mahatA pArtha patan nArAyaNorasi
tataH svatejasAviSTAH kezA nArAyaNasya ha
babhUvur muJjavarNAs tu tato 'haM muJjakezavAn
tac ca zUlaM vinirdhUtaM huMkAreNa mahAtmanA
jagAma zaMkarakaraM nArAyaNasamAhatam
atha rudra upAdhAvat tAv RSI tapasAnvitau
tata enaM samuddhUtaM kaNThe jagrAha pANinA
nArAyaNaH sa vizvAtmA tenAsya zitikaNThatA
atha rudravighAtArtham iSIkAM jagRhe naraH
mantraiz ca saMyuyojAzu so 'bhavat parazur mahAn
kSiptaz ca sahasA rudre khaNDanaM prAptavAMs tadA
tato 'haM khaNDaparazuH smRtaH parazukhaNDanAt
arjuna uvAca
asmin yuddhe tu vArSNeya trailokyamathane tadA
jayaM kaH prAptavAMs tatra zaMsaitan me janArdana
zrIbhagavAn uvAca
tayoH saMlagnayor yuddhe rudranArAyaNAtmanoH
udvignAH sahasA kRtsnA lokAH sarve 'bhavaMs tadA
nAgRhNAt pAvakaH zubhraM makheSu suhutaM haviH
vedA na pratibhAnti sma RSINAM bhAvitAtmanAm
devAn rajas tamaz caiva samAvivizatus tadA
vasudhA saMcakampe 'tha nabhaz ca vipaphAla ha
niSprabhANi ca tejAMsi brahmA caivAsanAc cyutaH
agAc choSaM samudraz ca himavAMz ca vyazIryata
tasminn evaM samutpanne nimitte pANDunandana
brahmA vRto devagaNair RSibhiz ca mahAtmabhiH
AjagAmAzu taM dezaM yatra yuddham avartata
sAJjalipragraho bhUtvA caturvaktro niruktagaH
uvAca vacanaM rudraM lokAnAm astu vai zivam
nyasyAyudhAni vizveza jagato hitakAmyayA
yad akSaram athAvyaktam IzaM lokasya bhAvanam
kUTasthaM kartRnirdvaMdvam akarteti ca yaM viduH
vyaktibhAvagatasyAsya ekA mUrtir iyaM zivA
naro nArAyaNaz caiva jAtau dharmakulodvahau
tapasA mahatA yuktau devazreSThau mahAvratau
ahaM prasAdajas tasya kasmiMz cit kAraNAntare
tvaM caiva krodhajas tAta pUrvasarge sanAtanaH
mayA ca sArdhaM varadaM vibudhaiz ca maharSibhiH
prasAdayAzu lokAnAM zAntir bhavatu mAciram
brahmaNA tv evam uktas tu rudraH krodhAgnim utsRjan

12330061c
12330061e
12330062a
12330062c
12330063a
12330063c
12330064a
12330064c
12330065a
12330065c
12330066a
12330066c
12330066e
12330067a
12330067c
12330067e
12330068a
12330068c
12330068e
12330069a
12330069c
12330070a
12330070c
12330071a
12330071c
12331001
12331001a
12331001c
12331002a
12331002c
12331003a
12331003c
12331004a
12331004c
12331005a
12331005c
12331006a
12331006c
12331006e
12331007a
12331007c
12331008a
12331008c
12331009a
12331009c
12331010a
12331010c
12331011a
12331011c
12331012a
12331012c
12331013a
12331013c
12331013e
12331014a
12331014c
12331015a
12331015c
12331016a
12331016c

prasAdayAm Asa tato devaM nArAyaNaM prabhum


zaraNaM ca jagAmAdyaM vareNyaM varadaM harim
tato 'tha varado devo jitakrodho jitendriyaH
prItimAn abhavat tatra rudreNa saha saMgataH
RSibhir brahmaNA caiva vibudhaiz ca supUjitaH
uvAca devam IzAnam IzaH sa jagato hariH
yas tvAM vetti sa mAM vetti yas tvAm anu sa mAm anu
nAvayor antaraM kiM cin mA te bhUd buddhir anyathA
adya prabhRti zrIvatsaH zUlAGko 'yaM bhavatv ayam
mama pANyaGkitaz cApi zrIkaNThas tvaM bhaviSyasi
evaM lakSaNam utpAdya parasparakRtaM tadA
sakhyaM caivAtulaM kRtvA rudreNa sahitAv RSI
tapas tepatur avyagrau visRjya tridivaukasaH
eSa te kathitaH pArtha nArAyaNajayo mRdhe
nAmAni caiva guhyAni niruktAni ca bhArata
RSibhiH kathitAnIha yAni saMkIrtitAni te
evaM bahuvidhai rUpaiz carAmIha vasuMdharAm
brahmalokaM ca kaunteya golokaM ca sanAtanam
mayA tvaM rakSito yuddhe mahAntaM prAptavAJ jayam
yas tu te so 'grato yAti yuddhe saMpraty upasthite
taM viddhi rudraM kaunteya devadevaM kapardinam
kAlaH sa eva kathitaH krodhajeti mayA tava
nihatAMs tena vai pUrvaM hatavAn asi vai ripUn
aprameyaprabhAvaM taM devadevam umApatim
namasva devaM prayato vizvezaM haram avyayam
janamejaya uvAca
brahman sumahad AkhyAnaM bhavatA parikIrtitam
yac chrutvA munayaH sarve vismayaM paramaM gatAH
idaM zatasahasrAd dhi bhAratAkhyAnavistarAt
Amathya matimanthena jJAnodadhim anuttamam
navanItaM yathA dadhno malayAc candanaM yathA
AraNyakaM ca vedebhya oSadhibhyo 'mRtaM yathA
samuddhRtam idaM brahman kathAmRtam anuttamam
taponidhe tvayoktaM hi nArAyaNakathAzrayam
sa hIzo bhagavAn devaH sarvabhUtAtmabhAvanaH
aho nArAyaNaM tejo durdarzaM dvijasattama
yatrAvizanti kalpAnte sarve brahmAdayaH surAH
RSayaz ca sagandharvA yac ca kiM cic carAcaram
na tato 'sti paraM manye pAvanaM divi ceha ca
sarvAzramAbhigamanaM sarvatIrthAvagAhanam
na tathA phaladaM cApi nArAyaNakathA yathA
sarvathA pAvitAH smeha zrutvemAm AditaH kathAm
harer vizvezvarasyeha sarvapApapraNAzanIm
na citraM kRtavAMs tatra yad Aryo me dhanaMjayaH
vAsudevasahAyo yaH prAptavAJ jayam uttamam
na cAsya kiM cid aprApyaM manye lokeSv api triSu
trailokyanAtho viSNuH sa yasyAsIt sAhyakRt sakhA
dhanyAz ca sarva evAsan brahmaMs te mama pUrvakAH
hitAya zreyase caiva yeSAm AsIj janArdanaH
tapasApi na dRzyo hi bhagavA&l lokapUjitaH
yaM dRSTavantas te sAkSAc chrIvatsAGkavibhUSaNam
tebhyo dhanyataraz caiva nAradaH parameSThijaH
na cAlpatejasam RSiM vedmi nAradam avyayam
zvetadvIpaM samAsAdya yena dRSTaH svayaM hariH
devaprasAdAnugataM vyaktaM tat tasya darzanam
yad dRSTavAMs tadA devam aniruddhatanau sthitam
badarIm AzramaM yat tu nAradaH prAdravat punaH
naranArAyaNau draSTuM kiM nu tatkAraNaM mune
zvetadvIpAn nivRttaz ca nAradaH parameSThijaH
badarIm AzramaM prApya samAgamya ca tAv RSI

12331017a
12331017c
12331018a
12331018c
12331019
12331019a
12331019c
12331020a
12331020c
12331020e
12331021a
12331021c
12331022a
12331022c
12331023a
12331023c
12331024a
12331024c
12331025a
12331025c
12331026a
12331026c
12331027a
12331027c
12331028a
12331028c
12331029a
12331029c
12331030a
12331030c
12331030e
12331031a
12331031c
12331032a
12331032c
12331033a
12331033c
12331034a
12331034c
12331035a
12331035c
12331036
12331036a
12331036c
12331036e
12331037a
12331037c
12331038a
12331038c
12331039a
12331039c
12331040a
12331040c
12331041a
12331041c
12331042a
12331042c
12331043a
12331043c
12331043e

kiyantaM kAlam avasat kAH kathAH pRSTavAMz ca saH


zvetadvIpAd upAvRtte tasmin vA sumahAtmani
kim abrUtAM mahAtmAnau naranArAyaNAv RSI
tad etan me yathAtattvaM sarvam AkhyAtum arhasi
vaizaMpAyana uvAca
namo bhagavate tasmai vyAsAyAmitatejase
yasya prasAdAd vakSyAmi nArAyaNakathAm imAm
prApya zvetaM mahAdvIpaM dRSTvA ca harim avyayam
nivRtto nArado rAjaMs tarasA merum Agamat
hRdayenodvahan bhAraM yad uktaM paramAtmanA
pazcAd asyAbhavad rAjann AtmanaH sAdhvasaM mahat
yad gatvA dUram adhvAnaM kSemI punar ihAgataH
tato meroH pracakrAma parvataM gandhamAdanam
nipapAta ca khAt tUrNaM vizAlAM badarIm anu
tataH sa dadRze devau purANAv RSisattamau
tapaz carantau sumahad AtmaniSThau mahAvratau
tejasAbhyadhikau sUryAt sarvalokavirocanAt
zrIvatsalakSaNau pUjyau jaTAmaNDaladhAriNau
jAlapAdabhujau tau tu pAdayoz cakralakSaNau
vyUDhoraskau dIrghabhujau tathA muSkacatuSkiNau
SaSTidantAv aSTadaMSTrau meghaughasadRzasvanau
svAsyau pRthulalATau ca suhanU subhrunAsikau
AtapatreNa sadRze zirasI devayos tayoH
evaM lakSaNasaMpannau mahApuruSasaMjJitau
tau dRSTvA nArado hRSTas tAbhyAM ca pratipUjitaH
svAgatenAbhibhASyAtha pRSTaz cAnAmayaM tadA
babhUvAntargatamatir nirIkSya puruSottamau
sadogatAs tatra ye vai sarvabhUtanamaskRtAH
zvetadvIpe mayA dRSTAs tAdRzAv RSisattamau
iti saMcintya manasA kRtvA cAbhipradakSiNam
upopavivize tatra pIThe kuzamaye zubhe
tatas tau tapasAM vAsau yazasAM tejasAm api
RSI zamadamopetau kRtvA pUrvAhNikaM vidhim
pazcAn nAradam avyagrau pAdyArghyAbhyAM prapUjya ca
pIThayoz copaviSTau tau kRtAtithyAhnikau nRpa
teSu tatropaviSTeSu sa dezo 'bhivyarAjata
AjyAhutimahAjvAlair yajJavATo 'gnibhir yathA
atha nArAyaNas tatra nAradaM vAkyam abravIt
sukhopaviSTaM vizrAntaM kRtAtithyaM sukhasthitam
apIdAnIM sa bhagavAn paramAtmA sanAtanaH
zvetadvIpe tvayA dRSTa AvayoH prakRtiH parA
nArada uvAca
dRSTo me puruSaH zrImAn vizvarUpadharo 'vyayaH
sarve hi lokAs tatrasthAs tathA devAH saharSibhiH
adyApi cainaM pazyAmi yuvAM pazyan sanAtanau
yair lakSaNair upetaH sa harir avyaktarUpadhRk
tair lakSaNair upetau hi vyaktarUpadharau yuvAm
dRSTau mayA yuvAM tatra tasya devasya pArzvataH
iha caivAgato 'smy adya visRSTaH paramAtmanA
ko hi nAma bhavet tasya tejasA yazasA zriyA
sadRzas triSu lokeSu Rte dharmAtmajau yuvAm
tena me kathitaM pUrvaM nAma kSetrajJasaMjJitam
prAdurbhAvAz ca kathitA bhaviSyanti hi ye yathA
tatra ye puruSAH zvetAH paJcendriyavivarjitAH
pratibuddhAz ca te sarve bhaktAz ca puruSottamam
te 'rcayanti sadA devaM taiH sArdhaM ramate ca saH
priyabhakto hi bhagavAn paramAtmA dvijapriyaH
ramate so 'rcyamAno hi sadA bhAgavatapriyaH
vizvabhuk sarvago devo bAndhavo bhaktavatsalaH
sa kartA kAraNaM caiva kAryaM cAtibaladyutiH

12331044a
12331044c
12331045a
12331045c
12331046a
12331046c
12331047a
12331047c
12331047e
12331048a
12331048c
12331049a
12331049c
12331049e
12331050a
12331050c
12331051a
12331051c
12331051e
12331052a
12331052c
12332001
12332001a
12332001c
12332002a
12332002c
12332003a
12332003c
12332004a
12332004c
12332005a
12332005c
12332006a
12332006c
12332007a
12332007c
12332008a
12332008c
12332009a
12332009c
12332010a
12332010c
12332011a
12332011c
12332012a
12332012c
12332013a
12332013c
12332013e
12332014a
12332014c
12332015a
12332015c
12332016a
12332016c
12332017a
12332017c
12332017e
12332018a
12332018c

tapasA yojya so ''tmAnaM zvetadvIpAt paraM hi yat


teja ity abhivikhyAtaM svayaMbhAsAvabhAsitam
zAntiH sA triSu lokeSu siddhAnAM bhAvitAtmanAm
etayA zubhayA buddhyA naiSThikaM vratam AsthitaH
na tatra sUryas tapati na somo 'bhivirAjate
na vAyur vAti deveze tapaz carati duzcaram
vedIm aSTatalotsedhAM bhUmAv AsthAya vizvabhuk
ekapAdasthito deva UrdhvabAhur udaGmukhaH
sAGgAn Avartayan vedAMs tapas tepe suduzcaram
yad brahmA RSayaz caiva svayaM pazupatiz ca yat
zeSAz ca vibudhazreSThA daityadAnavarAkSasAH
nAgAH suparNA gandharvAH siddhA rAjarSayaz ca ye
havyaM kavyaM ca satataM vidhipUrvaM prayuJjate
kRtsnaM tat tasya devasya caraNAv upatiSThati
yAH kriyAH saMprayuktAs tu ekAntagatabuddhibhiH
tAH sarvAH zirasA devaH pratigRhNAti vai svayam
na tasyAnyaH priyataraH pratibuddhair mahAtmabhiH
vidyate triSu lokeSu tato 'smy aikAntikaM gataH
iha caivAgatas tena visRSTaH paramAtmanA
evaM me bhagavAn devaH svayam AkhyAtavAn hariH
AsiSye tatparo bhUtvA yuvAbhyAM saha nityazaH
naranArAyaNAv UcatuH
dhanyo 'sy anugRhIto 'si yat te dRSTaH svayaM prabhuH
na hi taM dRSTavAn kaz cit padmayonir api svayam
avyaktayonir bhagavAn durdarzaH puruSottamaH
nAradaitad dhi te satyaM vacanaM samudAhRtam
nAsya bhaktaiH priyataro loke kaz cana vidyate
tataH svayaM darzitavAn svam AtmAnaM dvijottama
tapo hi tapyatas tasya yat sthAnaM paramAtmanaH
na tat saMprApnute kaz cid Rte hy AvAM dvijottama
yA hi sUryasahasrasya samastasya bhaved dyutiH
sthAnasya sA bhavet tasya svayaM tena virAjatA
tasmAd uttiSThate vipra devAd vizvabhuvaH pateH
kSamA kSamAvatAM zreSTha yayA bhUmis tu yujyate
tasmAc cottiSThate devAt sarvabhUtahito rasaH
Apo yena hi yujyante dravatvaM prApnuvanti ca
tasmAd eva samudbhUtaM tejo rUpaguNAtmakam
yena sma yujyate sUryas tato lokAn virAjate
tasmAd devAt samudbhUtaH sparzas tu puruSottamAt
yena sma yujyate vAyus tato lokAn vivAty asau
tasmAc cottiSThate zabdaH sarvalokezvarAt prabhoH
AkAzaM yujyate yena tatas tiSThaty asaMvRtam
tasmAc cottiSThate devAt sarvabhUtagataM manaH
candramA yena saMyuktaH prakAzaguNadhAraNaH
SaDbhUtotpAdakaM nAma tat sthAnaM vedasaMjJitam
vidyAsahAyo yatrAste bhagavAn havyakavyabhuk
ye hi niSkalmaSA loke puNyapApavivarjitAH
teSAM vai kSemam adhvAnaM gacchatAM dvijasattama
sarvalokatamohantA Adityo dvAram ucyate
AdityadagdhasarvAGgA adRzyAH kena cit kva cit
paramANubhUtA bhUtvA tu taM devaM pravizanty uta
tasmAd api vinirmuktA aniruddhatanau sthitAH
manobhUtAs tato bhUyaH pradyumnaM pravizanty uta
pradyumnAc cApi nirmuktA jIvaM saMkarSaNaM tathA
vizanti viprapravarAH sAMkhyA bhAgavataiH saha
tatas traiguNyahInAs te paramAtmAnam aJjasA
pravizanti dvijazreSTha kSetrajJaM nirguNAtmakam
sarvAvAsaM vAsudevaM kSetrajJaM viddhi tattvataH
samAhitamanaskAz ca niyatAH saMyatendriyAH
ekAntabhAvopagatA vAsudevaM vizanti te

12332019a
12332019c
12332020a
12332020c
12332021a
12332021c
12332022a
12332022c
12332023a
12332023c
12332024
12332024a
12332024c
12332025a
12332025c
12332026a
12332026c
12333001
12333001a
12333001c
12333002a
12333002c
12333003a
12333003c
12333004
12333004a
12333004c
12333005a
12333005c
12333006a
12333006c
12333007a
12333007c
12333007e
12333008a
12333008c
12333008e
12333009a
12333009c
12333010a
12333010c
12333011
12333011a
12333011c
12333012a
12333012c
12333013a
12333013c
12333013e
12333014a
12333014c
12333015a
12333015c
12333016a
12333016c
12333017a
12333017c
12333017e
12333018a
12333018c

AvAm api ca dharmasya gRhe jAtau dvijottama


ramyAM vizAlAm Azritya tapa ugraM samAsthitau
ye tu tasyaiva devasya prAdurbhAvAH surapriyAH
bhaviSyanti trilokasthAs teSAM svastIty ato dvija
vidhinA svena yuktAbhyAM yathApUrvaM dvijottama
AsthitAbhyAM sarvakRcchraM vrataM samyak tad uttamam
AvAbhyAm api dRSTas tvaM zvetadvIpe tapodhana
samAgato bhagavatA saMjalpaM kRtavAn yathA
sarvaM hi nau saMviditaM trailokye sacarAcare
yad bhaviSyati vRttaM vA vartate vA zubhAzubham
vaizaMpAyana uvAca
etac chrutvA tayor vAkyaM tapasy ugre 'bhyavartata
nAradaH prAJjalir bhUtvA nArAyaNaparAyaNaH
jajApa vidhivan mantrAn nArAyaNagatAn bahUn
divyaM varSasahasraM hi naranArAyaNAzrame
avasat sa mahAtejA nArado bhagavAn RSiH
tam evAbhyarcayan devaM naranArAyaNau ca tau
vaizaMpAyana uvAca
kasya cit tv atha kAlasya nAradaH parameSThijaH
daivaM kRtvA yathAnyAyaM pitryaM cakre tataH param
tatas taM vacanaM prAha jyeSTho dharmAtmajaH prabhuH
ka ijyate dvijazreSTha daive pitrye ca kalpite
tvayA matimatAM zreSTha tan me zaMsa yathAgamam
kim etat kriyate karma phalaM cAsya kim iSyate
nArada uvAca
tvayaitat kathitaM pUrvaM daivaM kartavyam ity api
daivataM ca paro yajJaH paramAtmA sanAtanaH
tatas tadbhAvito nityaM yaje vaikuNTham avyayam
tasmAc ca prasRtaH pUrvaM brahmA lokapitAmahaH
mama vai pitaraM prItaH parameSThy apy ajIjanat
ahaM saMkalpajas tasya putraH prathamakalpitaH
yajAmy ahaM pitqn sAdho nArAyaNavidhau kRte
evaM sa eva bhagavAn pitA mAtA pitAmahaH
ijyate pitRyajJeSu mayA nityaM jagatpatiH
zrutiz cApy aparA deva putrAn hi pitaro 'yajan
vedazrutiH praNaSTA ca punar adhyApitA sutaiH
tatas te mantradAH putrAH pitRtvam upapedire
nUnaM puraitad viditaM yuvayor bhAvitAtmanoH
putrAz ca pitaraz caiva parasparam apUjayan
trIn piNDAn nyasya vai pRthvyAM pUrvaM dattvA kuzAn iti
kathaM tu piNDasaMjJAM te pitaro lebhire purA
naranArAyaNAv UcatuH
imAM hi dharaNIM pUrvaM naSTAM sAgaramekhalAm
govinda ujjahArAzu vArAhaM rUpam AzritaH
sthApayitvA tu dharaNIM sve sthAne puruSottamaH
jalakardamaliptAGgo lokakAryArtham udyataH
prApte cAhnikakAle sa madhyaMdinagate ravau
daMSTrAvilagnAn mRtpiNDAn vidhUya sahasA prabhuH
sthApayAm Asa vai pRthvyAM kuzAn AstIrya nArada
sa teSv AtmAnam uddizya pitryaM cakre yathAvidhi
saMkalpayitvA trIn piNDAn svenaiva vidhinA prabhuH
AtmagAtroSmasaMbhUtaiH snehagarbhais tilair api
prokSyApavargaM devezaH prAGmukhaH kRtavAn svayam
maryAdAsthApanArthaM ca tato vacanam uktavAn
ahaM hi pitaraH sraSTum udyato lokakRt svayam
tasya cintayataH sadyaH pitRkAryavidhiM param
daMSTrAbhyAM pravinirdhUtA mamaite dakSiNAM dizam
AzritA dharaNIM piNDAs tasmAt pitara eva te
trayo mUrtivihInA vai piNDamUrtidharAs tv ime
bhavantu pitaro loke mayA sRSTAH sanAtanAH

12333019a
12333019c
12333020a
12333020c
12333021a
12333021c
12333022a
12333022c
12333023a
12333023c
12333024a
12333024c
12333024e
12333025a
12333025c
12333025e
12334001
12334001a
12334001c
12334002a
12334002c
12334002e
12334003a
12334003c
12334004a
12334004c
12334005a
12334005c
12334006a
12334006c
12334007a
12334007c
12334008a
12334008c
12334008e
12334009a
12334009c
12334009e
12334010a
12334010c
12334011a
12334011c
12334012a
12334012c
12334012e
12334013a
12334013c
H
12334014a
12334014c
12334015a
12334015c
12334016a
12334016c
12334017a
12334017c
12335001
12335001a
12335001c
12335001e

pitA pitAmahaz caiva tathaiva prapitAmahaH


aham evAtra vijJeyas triSu piNDeSu saMsthitaH
nAsti matto 'dhikaH kaz cit ko vAbhyarcyo mayA svayam
ko vA mama pitA loke aham eva pitAmahaH
pitAmahapitA caiva aham evAtra kAraNam
ity evam uktvA vacanaM devadevo vRSAkapiH
varAhaparvate vipra dattvA piNDAn savistarAn
AtmAnaM pUjayitvaiva tatraivAdarzanaM gataH
etadarthaM zubhamate pitaraH piNDasaMjJitAH
labhante satataM pUjAM vRSAkapivaco yathA
ye yajanti pitqn devAn gurUMz caivAtithIMs tathA
gAz caiva dvijamukhyAMz ca pRthivIM mAtaraM tathA
karmaNA manasA vAcA viSNum eva yajanti te
antargataH sa bhagavAn sarvasattvazarIragaH
samaH sarveSu bhUteSu IzvaraH sukhaduHkhayoH
mahAn mahAtmA sarvAtmA nArAyaNa iti zrutaH
vaizaMpAyana uvAca
zrutvaitan nArado vAkyaM naranArAyaNeritam
atyantabhaktimAn deve ekAntitvam upeyivAn
proSya varSasahasraM tu naranArAyaNAzrame
zrutvA bhagavadAkhyAnaM dRSTvA ca harim avyayam
himavantaM jagAmAzu yatrAsya svaka AzramaH
tAv api khyAtatapasau naranArAyaNAv RSI
tasminn evAzrame ramye tepatus tapa uttamam
tvam apy amitavikrAntaH pANDavAnAM kulodvahaH
pAvitAtmAdya saMvRttaH zrutvemAm AditaH kathAm
naiva tasya paro loko nAyaM pArthivasattama
karmaNA manasA vAcA yo dviSyAd viSNum avyayam
majjanti pitaras tasya narake zAzvatIH samAH
yo dviSyAd vibudhazreSThaM devaM nArAyaNaM harim
kathaM nAma bhaved dveSya AtmA lokasya kasya cit
AtmA hi puruSavyAghra jJeyo viSNur iti sthitiH
ya eSa gurur asmAkam RSir gandhavatIsutaH
tenaitat kathitaM tAta mAhAtmyaM paramAtmanaH
tasmAc chrutaM mayA cedaM kathitaM ca tavAnagha
kRSNadvaipAyanaM vyAsaM viddhi nArAyaNaM prabhum
ko hy anyaH puruSavyAghra mahAbhAratakRd bhavet
dharmAn nAnAvidhAMz caiva ko brUyAt tam Rte prabhum
vartatAM te mahAyajJo yathA saMkalpitas tvayA
saMkalpitAzvamedhas tvaM zrutadharmaz ca tattvataH
etat tu mahad AkhyAnaM zrutvA pArikSito nRpaH
tato yajJasamAptyarthaM kriyAH sarvAH samArabhat
nArAyaNIyam AkhyAnam etat te kathitaM mayA
nAradena purA rAjan gurave me niveditam
RSINAM pANDavAnAM ca zRNvatoH kRSNabhISmayoH
sa hi paramagurur bhuvanapatir; dharaNidharaH zamaniyamanidhiH
zrutivinayanidhir dvijaparamahitas; tava bhavatu gatir harir amarahita
tapasAM nidhiH sumahatAM mahato; yazasaz ca bhAjanam ariSTakahA
ekAntinAM zaraNado 'bhayado; gatido 'stu vaH sa makhabhAgaharaH
triguNAtigaz catuSpaJcadharaH; pUrteSTayoz ca phalabhAgaharaH
vidadhAti nityam ajito 'tibalo; gatim AtmagAM sukRtinAm RSiNAm
taM lokasAkSiNam ajaM puruSaM; ravivarNam IzvaragatiM bahuzaH
praNamadhvam ekamatayo yatayaH; salilodbhavo 'pi tam RSiM praNataH
sa hi lokayonir amRtasya padaM; sUkSmaM purANam acalaM paramam
tat sAMkhyayogibhir udAradhRtaM; buddhyA yatAtmabhir viditaM satatam
janamejaya uvAca
zrutaM bhagavatas tasya mAhAtmyaM paramAtmanaH
janma dharmagRhe caiva naranArAyaNAtmakam
mahAvarAhasRSTA ca piNDotpattiH purAtanI

12335002a
12335002c
12335003a
12335003c
12335003e
12335004a
12335004c
12335005a
12335005c
12335006a
12335006c
12335006e
12335007
12335007a
12335007c
12335008a
12335008c
12335009
12335009a
12335009c
12335010
12335010a
12335010c
12335011a
12335011c
12335011e
12335012a
12335012c
12335013a
12335013c
12335014a
12335014c
12335015a
12335015c
12335016a
12335016c
12335017a
12335017c
12335017e
12335018a
12335018c
12335018e
12335019a
12335019c
12335020a
12335020c
12335021a
12335021c
12335022a
12335022c
12335023a
12335023c
12335024a
12335024c
12335025a
12335025c
12335026a
12335026c
12335027a
12335027c

pravRttau ca nivRttau ca yo yathA parikalpitaH


sa tathA naH zruto brahman kathyamAnas tvayAnagha
yac ca tat kathitaM pUrvaM tvayA hayaziro mahat
havyakavyabhujo viSNor udakpUrve mahodadhau
tac ca dRSTaM bhagavatA brahmaNA parameSThinA
kiM tad utpAditaM pUrvaM hariNA lokadhAriNA
rUpaM prabhAvamahatAm apUrvaM dhImatAM vara
dRSTvA hi vibudhazreSTham apUrvam amitaujasam
tad azvazirasaM puNyaM brahmA kim akaron mune
etan naH saMzayaM brahman purANajJAnasaMbhavam
kathayasvottamamate mahApuruSanirmitam
pAvitAH sma tvayA brahman puNyAM kathayatA kathAm
vaizaMpAyana uvAca
kathayiSyAmi te sarvaM purANaM vedasaMmitam
jagau yad bhagavAn vyAso rAjJo dharmasutasya vai
zrutvAzvaziraso mUrtiM devasya harimedhasaH
utpannasaMzayo rAjA tam eva samacodayat
yudhiSThira uvAca
yat tad darzitavAn brahmA devaM hayazirodharam
kimarthaM tat samabhavad vapur devopakalpitam
vyAsa uvAca
yat kiM cid iha loke vai dehabaddhaM vizAM pate
sarvaM paJcabhir AviSTaM bhUtair IzvarabuddhijaiH
Izvaro hi jagatsraSTA prabhur nArAyaNo virAT
bhUtAntarAtmA varadaH saguNo nirguNo 'pi ca
bhUtapralayam avyaktaM zRNuSva nRpasattama
dharaNyAm atha lInAyAm apsu caikArNave purA
jyotirbhUte jale cApi lIne jyotiSi cAnile
vAyau cAkAzasaMlIne AkAze ca manonuge
vyakte manasi saMlIne vyakte cAvyaktatAM gate
avyakte puruSaM yAte puMsi sarvagate 'pi ca
tama evAbhavat sarvaM na prAjJAyata kiM cana
tamaso brahma saMbhUtaM tamomUlam RtAtmakam
tad vizvabhAvasaMjJAntaM pauruSIM tanum Asthitam
so 'niruddha iti proktas tat pradhAnaM pracakSate
tad avyaktam iti jJeyaM triguNaM nRpasattama
vidyAsahAyavAn devo viSvakseno hariH prabhuH
apsv eva zayanaM cakre nidrAyogam upAgataH
jagataz cintayan sRSTiM citrAM bahuguNodbhavAm
tasya cintayataH sRSTiM mahAn AtmaguNaH smRtaH
ahaMkAras tato jAto brahmA zubhacaturmukhaH
hiraNyagarbho bhagavAn sarvalokapitAmahaH
padme 'niruddhAt saMbhUtas tadA padmanibhekSaNaH
sahasrapatre dyutimAn upaviSTaH sanAtanaH
dadRze 'dbhutasaMkAze lokAn ApomayAn prabhuH
sattvasthaH parameSThI sa tato bhUtagaNAn sRjat
pUrvam eva ca padmasya patre sUryAMzusaprabhe
nArAyaNakRtau bindU apAm AstAM guNottarau
tAv apazyat sa bhagavAn anAdinidhano 'cyutaH
ekas tatrAbhavad bindur madhvAbho ruciraprabhaH
sa tAmaso madhur jAtas tadA nArAyaNAjJayA
kaThinas tv aparo binduH kaiTabho rAjasas tu saH
tAv abhyadhAvatAM zreSThau tamorajaguNAnvitau
balavantau gadAhastau padmanAlAnusAriNau
dadRzAte 'ravindasthaM brahmANam amitaprabham
sRjantaM prathamaM vedAMz caturaz cAruvigrahAn
tato vigrahavantau tau vedAn dRSTvAsurottamau
sahasA jagRhatur vedAn brahmaNaH pazyatas tadA
atha tau dAnavazreSThau vedAn gRhya sanAtanAn
rasAM vivizatus tUrNam udakpUrve mahodadhau

12335028a
12335028c
12335029a
12335029c
12335030a
12335030c
12335030e
12335031a
12335031c
12335032a
12335032c
12335033a
12335033c
12335033e
12335034a
12335034c
12335035a
12335035c
12335036a
12335036c
12335037a
12335037c
12335038a
12335038c
12335039a
12335039c
12335040a
12335040c
12335041a
12335041c
12335042a
12335042c
12335043a
12335043c
12335043e
12335044a
12335044c
12335045a
12335045c
12335046a
12335046c
12335047a
12335047c
12335048a
12335048c
12335048e
12335049a
12335049c
12335050a
12335050c
12335051a
12335051c
12335052a
12335052c
12335053a
12335053c
12335053e
12335054a
12335054c
12335055a

tato hRteSu vedeSu brahmA kazmalam Avizat


tato vacanam IzAnaM prAha vedair vinAkRtaH
vedA me paramaM cakSur vedA me paramaM balam
vedA me paramaM dhAma vedA me brahma cottamam
mama vedA hRtAH sarve dAnavAbhyAM balAd itaH
andhakArA hi me lokA jAtA vedair vinAkRtAH
vedAn Rte hi kiM kuryAM lokAn vai sraSTum udyataH
aho bata mahad duHkhaM vedanAzanajaM mama
prAptaM dunoti hRdayaM tIvrazokAya randhayan
ko hi zokArNave magnaM mAm ito 'dya samuddharet
vedAMs tAn Anayen naSTAn kasya cAhaM priyo bhave
ity evaM bhASamANasya brahmaNo nRpasattama
hareH stotrArtham udbhUtA buddhir buddhimatAM vara
tato jagau paraM japyaM sAJjalipragrahaH prabhuH
namas te brahmahRdaya namas te mama pUrvaja
lokAdya bhuvanazreSTha sAMkhyayoganidhe vibho
vyaktAvyaktakarAcintya kSemaM panthAnam Asthita
vizvabhuk sarvabhUtAnAm antarAtmann ayonija
ahaM prasAdajas tubhyaM lokadhAmne svayaMbhuve
tvatto me mAnasaM janma prathamaM dvijapUjitam
cAkSuSaM vai dvitIyaM me janma cAsIt purAtanam
tvatprasAdAc ca me janma tRtIyaM vAcikaM mahat
tvattaH zravaNajaM cApi caturthaM janma me vibho
nAsikyaM cApi me janma tvattaH paJcamam ucyate
aNDajaM cApi me janma tvattaH SaSThaM vinirmitam
idaM ca saptamaM janma padmajaM me 'mitaprabha
sarge sarge hy ahaM putras tava triguNavarjitaH
prathitaH puNDarIkAkSa pradhAnaguNakalpitaH
tvam IzvarasvabhAvaz ca svayaMbhUH puruSottamaH
tvayA vinirmito 'haM vai vedacakSur vayotigaH
te me vedA hRtAz cakSur andho jAto 'smi jAgRhi
dadasva cakSuSI mahyaM priyo 'haM te priyo 'si me
evaM stutaH sa bhagavAn puruSaH sarvatomukhaH
jahau nidrAm atha tadA vedakAryArtham udyataH
aizvareNa prayogeNa dvitIyAM tanum AsthitaH
sunAsikena kAyena bhUtvA candraprabhas tadA
kRtvA hayaziraH zubhraM vedAnAm AlayaM prabhuH
tasya mUrdhA samabhavad dyauH sanakSatratArakA
kezAz cAsyAbhavan dIrghA raver aMzusamaprabhAH
karNAv AkAzapAtAle lalATaM bhUtadhAriNI
gaGgA sarasvatI puNyA bhruvAv AstAM mahAnadI
cakSuSI somasUryau te nAsA saMdhyA punaH smRtA
oMkAras tv atha saMskAro vidyuj jihvA ca nirmitA
dantAz ca pitaro rAjan somapA iti vizrutAH
goloko brahmalokaz ca oSThAv AstAM mahAtmanaH
grIvA cAsyAbhavad rAjan kAlarAtrir guNottarA
etad dhayaziraH kRtvA nAnAmUrtibhir AvRtam
antardadhe sa vizvezo viveza ca rasAM prabhuH
rasAM punaH praviSTaz ca yogaM paramam AsthitaH
zaikSaM svaraM samAsthAya om iti prAsRjat svaram
sa svaraH sAnunAdI ca sarvagaH snigdha eva ca
babhUvAntarmahIbhUtaH sarvabhUtaguNoditaH
tatas tAv asurau kRtvA vedAn samayabandhanAn
rasAtale vinikSipya yataH zabdas tato drutau
etasminn antare rAjan devo hayazirodharaH
jagrAha vedAn akhilAn rasAtalagatAn hariH
prAdAc ca brahmaNe bhUyas tataH svAM prakRtiM gataH
sthApayitvA hayazira udakpUrve mahodadhau
vedAnAm Alayaz cApi babhUvAzvazirAs tataH
atha kiM cid apazyantau dAnavau madhukaiTabhau

12335055c
12335055e
12335056a
12335056c
12335056e
12335057a
12335057c
12335058a
12335058c
12335059a
12335059c
12335060a
12335060c
12335061a
12335061c
12335062a
12335062c
12335063a
12335063c
12335064a
12335064c
12335065a
12335065c
12335066a
12335066c
12335067a
12335067c
12335068a
12335068c
12335069a
12335069c
12335070a
12335070c
12335071a
12335071c
12335072a
12335072c
12335073a
12335073c
12335074a
12335074c
12335075a
12335075c
12335076a
12335076c
12335077a
12335077c
12335078a
12335078c
12335079a
12335079c
12335080a
12335080c
12335081a
12335081c
12335082a
12335082c
12335083a
12335083c
12335084a

punar Ajagmatus tatra vegitau pazyatAM ca tau


yatra vedA vinikSiptAs tat sthAnaM zUnyam eva ca
tata uttamam AsthAya vegaM balavatAM varau
punar uttasthatuH zIghraM rasAnAm AlayAt tadA
dadRzAte ca puruSaM tam evAdikaraM prabhum
zvetaM candravizuddhAbham aniruddhatanau sthitam
bhUyo 'py amitavikrAntaM nidrAyogam upAgatam
AtmapramANaracite apAm upari kalpite
zayane nAgabhogADhye jvAlAmAlAsamAvRte
niSkalmaSeNa sattvena saMpannaM ruciraprabham
taM dRSTvA dAnavendrau tau mahAhAsam amuJcatAm
Ucatuz ca samAviSTau rajasA tamasA ca tau
ayaM sa puruSaH zvetaH zete nidrAm upAgataH
anena nUnaM vedAnAM kRtam AharaNaM rasAt
kasyaiSa ko nu khalv eSa kiM ca svapiti bhogavAn
ity uccAritavAkyau tau bodhayAm Asatur harim
yuddhArthinau tu vijJAya vibuddhaH puruSottamaH
nirIkSya cAsurendrau tau tato yuddhe mano dadhe
atha yuddhaM samabhavat tayor nArAyaNasya ca
rajastamoviSTatanU tAv ubhau madhukaiTabhau
brahmaNopacitiM kurvaJ jaghAna madhusUdanaH
tatas tayor vadhenAzu vedApaharaNena ca
zokApanayanaM cakre brahmaNaH puruSottamaH
tataH parivRto brahmA hatArir vedasatkRtaH
nirmame sa tadA lokAn kRtsnAn sthAvarajaGgamAn
dattvA pitAmahAyAgryAM buddhiM lokavisargikIm
tatraivAntardadhe devo yata evAgato hariH
tau dAnavau harir hatvA kRtvA hayaziras tanum
punaH pravRttidharmArthaM tAm eva vidadhe tanum
evam eSa mahAbhAgo babhUvAzvazirA hariH
paurANam etad AkhyAtaM rUpaM varadam aizvaram
yo hy etad brAhmaNo nityaM zRNuyAd dhArayeta vA
na tasyAdhyayanaM nAzam upagacchet kadA cana
ArAdhya tapasogreNa devaM hayazirodharam
pAJcAlena kramaH prApto rAmeNa pathi dezite
etad dhayaziro rAjann AkhyAnaM tava kIrtitam
purANaM vedasamitaM yan mAM tvaM paripRcchasi
yAM yAm icchet tanuM devaH kartuM kAryavidhau kva cit
tAM tAM kuryAd vikurvANaH svayam AtmAnam AtmanA
eSa vedanidhiH zrImAn eSa vai tapaso nidhiH
eSa yogaz ca sAMkhyaM ca brahma cAgryaM harir vibhuH
nArAyaNaparA vedA yajJA nArAyaNAtmakAH
tapo nArAyaNaparaM nArAyaNaparA gatiH
nArAyaNaparaM satyam RtaM nArAyaNAtmakam
nArAyaNaparo dharmaH punarAvRttidurlabhaH
pravRttilakSaNaz caiva dharmo nArAyaNAtmakaH
nArAyaNAtmako gandho bhUmau zreSThatamaH smRtaH
apAM caiva guNo rAjan raso nArAyaNAtmakaH
jyotiSAM ca guNo rUpaM smRtaM nArAyaNAtmakam
nArAyaNAtmakaz cApi sparzo vAyuguNaH smRtaH
nArAyaNAtmakaz cApi zabda AkAzasaMbhavaH
manaz cApi tato bhUtam avyaktaguNalakSaNam
nArAyaNaparaH kAlo jyotiSAm ayanaM ca yat
nArAyaNaparA kIrtiH zrIz ca lakSmIz ca devatAH
nArAyaNaparaM sAMkhyaM yogo nArAyaNAtmakaH
kAraNaM puruSo yeSAM pradhAnaM cApi kAraNam
svabhAvaz caiva karmANi daivaM yeSAM ca kAraNam
paJcakAraNasaMkhyAto niSThA sarvatra vai hariH
tattvaM jijJAsamAnAnAM hetubhiH sarvatomukhaiH
tattvam eko mahAyogI harir nArAyaNaH prabhuH

12335084c
12335085a
12335085c
12335086a
12335086c
12335087a
12335087c
12335088a
12335088c
12335089a
12335089c
12336001
12336001a
12336001c
12336002a
12336002c
12336003a
12336003c
12336004a
12336004c
12336005a
12336005c
12336006a
12336006c
12336007a
12336007c
12336008
12336008a
12336008c
12336009a
12336009c
12336010a
12336010c
12336011a
12336011c
12336012a
12336012c
12336013a
12336013c
12336013e
12336014a
12336014c
12336014e
12336015a
12336015c
12336015e
12336016a
12336016c
12336016e
12336017a
12336017c
12336018a
12336018c
12336019a
12336019c
12336020a
12336020c
12336021a
12336021c
12336022a

sabrahmakAnAM lokAnAm RSINAM ca mahAtmanAm


sAMkhyAnAM yoginAM cApi yatInAm AtmavedinAm
manISitaM vijAnAti kezavo na tu tasya te
ye ke cit sarvalokeSu daivaM pitryaM ca kurvate
dAnAni ca prayacchanti tapyanti ca tapo mahat
sarveSAm Azrayo viSNur aizvaraM vidhim AsthitaH
sarvabhUtakRtAvAso vAsudeveti cocyate
ayaM hi nityaH paramo maharSir; mahAvibhUtir guNavAn nirguNAkhyaH
guNaiz ca saMyogam upaiti zIghraM; kAlo yathartAv RtusaMprayuktaH
naivAsya vindanti gatiM mahAtmano; na cAgatiM kaz cid ihAnupazyati
jJAnAtmakAH saMyamino maharSayaH; pazyanti nityaM puruSaM guNAdhikam
janamejaya uvAca
aho hy ekAntinaH sarvAn prINAti bhagavAn hariH
vidhiprayuktAM pUjAM ca gRhNAti bhagavAn svayam
ye tu dagdhendhanA loke puNyapApavivarjitAH
teSAM tvayAbhinirdiSTA pAraMparyAgatA gatiH
caturthyAM caiva te gatyAM gacchanti puruSottamam
ekAntinas tu puruSA gacchanti paramaM padam
nUnam ekAntadharmo 'yaM zreSTho nArAyaNapriyaH
agatvA gatayas tisro yad gacchanty avyayaM harim
sahopaniSadAn vedAn ye viprAH samyag AsthitAH
paThanti vidhim AsthAya ye cApi yatidharmiNaH
tebhyo viziSTAM jAnAmi gatim ekAntinAM nRNAm
kenaiSa dharmaH kathito devena RSiNApi vA
ekAntinAM ca kA caryA kadA cotpAditA vibho
etan me saMzayaM chindhi paraM kautUhalaM hi me
vaizaMpAyana uvAca
samupoDheSv anIkeSu kurupANDavayor mRdhe
arjune vimanaske ca gItA bhagavatA svayam
Agatiz ca gatiz caiva pUrvaM te kathitA mayA
gahano hy eSa dharmo vai durvijJeyo 'kRtAtmabhiH
saMmitaH sAmavedena puraivAdiyuge kRtaH
dhAryate svayam Izena rAjan nArAyaNena ha
etam arthaM mahArAja pRSTaH pArthena nAradaH
RSimadhye mahAbhAgaH zRNvatoH kRSNabhISmayoH
guruNA ca mamApy eSa kathito nRpasattama
yathA tu kathitas tatra nAradena tathA zRNu
yadAsIn mAnasaM janma nArAyaNamukhodgatam
brahmaNaH pRthivIpAla tadA nArAyaNaH svayam
tena dharmeNa kRtavAn daivaM pitryaM ca bhArata
phenapA RSayaz caiva taM dharmaM pratipedire
vaikhAnasAH phenapebhyo dharmam etaM prapedire
vaikhAnasebhyaH somas tu tataH so 'ntardadhe punaH
yadAsIc cAkSuSaM janma dvitIyaM brahmaNo nRpa
tadA pitAmahAt somAd etaM dharmam ajAnata
nArAyaNAtmakaM rAjan rudrAya pradadau ca saH
tato yogasthito rudraH purA kRtayuge nRpa
vAlakhilyAn RSIn sarvAn dharmam etam apAThayat
antardadhe tato bhUyas tasya devasya mAyayA
tRtIyaM brahmaNo janma yadAsId vAcikaM mahat
tatraiSa dharmaH saMbhUtaH svayaM nArAyaNAn nRpa
suparNo nAma tam RSiH prAptavAn puruSottamAt
tapasA vai sutaptena damena niyamena ca
triH parikrAntavAn etat suparNo dharmam uttamam
yasmAt tasmAd vrataM hy etat trisauparNam ihocyate
RgvedapAThapaThitaM vratam etad dhi duzcaram
suparNAc cApy adhigato dharma eSa sanAtanaH
vAyunA dvipadAM zreSTha prathito jagadAyuSA
vAyoH sakAzAt prAptaz ca RSibhir vighasAzibhiH
tebhyo mahodadhiz cainaM prAptavAn dharmam uttamam

12336022c
12336023a
12336023c
12336024a
12336024c
12336025a
12336025c
12336026a
12336026c
12336027a
12336027c
12336028a
12336028c
12336028e
12336029a
12336029c
12336029e
12336030a
12336030c
12336031a
12336031c
12336032a
12336032c
12336033a
12336033c
12336034a
12336034c
12336035a
12336035c
12336035e
12336036a
12336036c
12336036e
12336037a
12336037c
12336037e
12336038a
12336038c
12336039a
12336039c
12336040a
12336040c
12336041a
12336041c
12336042a
12336042c
12336043a
12336043c
12336044a
12336044c
12336045a
12336045c
12336046a
12336046c
12336047a
12336047c
12336048a
12336048c
12336049a
12336049c

tataH so 'ntardadhe bhUyo nArAyaNasamAhitaH


yadA bhUyaH zravaNajA sRSTir AsIn mahAtmanaH
brahmaNaH puruSavyAghra tatra kIrtayataH zRNu
jagat sraSTumanA devo harir nArAyaNaH svayam
cintayAm Asa puruSaM jagatsargakaraM prabhuH
atha cintayatas tasya karNAbhyAM puruSaH sRtaH
prajAsargakaro brahmA tam uvAca jagatpatiH
sRja prajAH putra sarvA mukhataH pAdatas tathA
zreyas tava vidhAsyAmi balaM tejaz ca suvrata
dharmaM ca matto gRhNISva sAtvataM nAma nAmataH
tena sarvaM kRtayugaM sthApayasva yathAvidhi
tato brahmA namazcakre devAya harimedhase
dharmaM cAgryaM sa jagrAha sarahasyaM sasaMgraham
AraNyakena sahitaM nArAyaNamukhodgatam
upadizya tato dharmaM brahmaNe 'mitatejase
taM kArtayugadharmANaM nirAzIHkarmasaMjJitam
jagAma tamasaH pAraM yatrAvyaktaM vyavasthitam
tato 'tha varado devo brahmalokapitAmahaH
asRjat sa tadA lokAn kRtsnAn sthAvarajaGgamAn
tataH prAvartata tadA Adau kRtayugaM zubham
tato hi sAtvato dharmo vyApya lokAn avasthitaH
tenaivAdyena dharmeNa brahmA lokavisargakRt
pUjayAm Asa devezaM hariM nArAyaNaM prabhum
dharmapratiSThAhetoz ca manuM svArociSaM tataH
adhyApayAm Asa tadA lokAnAM hitakAmyayA
tataH svArociSaH putraM svayaM zaGkhapadaM nRpa
adhyApayat purAvyagraH sarvalokapatir vibhuH
tataH zaGkhapadaz cApi putram Atmajam aurasam
dizApAlaM sudharmANam adhyApayata bhArata
tataH so 'ntardadhe bhUyaH prApte tretAyuge punaH
nAsikyajanmani purA brahmaNaH pArthivottama
dharmam etaM svayaM devo harir nArAyaNaH prabhuH
ujjagArAravindAkSo brahmaNaH pazyatas tadA
sanatkumAro bhagavAMs tataH prAdhItavAn nRpa
sanatkumArAd api ca vIraNo vai prajApatiH
kRtAdau kuruzArdUla dharmam etam adhItavAn
vIraNaz cApy adhItyainaM raucyAya manave dadau
raucyaH putrAya zuddhAya suvratAya sumedhase
kukSinAmne 'tha pradadau dizAM pAlAya dharmiNe
tataH so 'ntardadhe bhUyo nArAyaNamukhodgataH
aNDaje janmani punar brahmaNe hariyonaye
eSa dharmaH samudbhUto nArAyaNamukhAt punaH
gRhIto brahmaNA rAjan prayuktaz ca yathAvidhi
adhyApitAz ca munayo nAmnA barhiSado nRpa
barhiSadbhyaz ca saMkrAntaH sAmavedAntagaM dvijam
jyeSThaM nAmnAbhivikhyAtaM jyeSThasAmavrato hariH
jyeSThAc cApy anusaMkrAnto rAjAnam avikampanam
antardadhe tato rAjann eSa dharmaH prabhor hareH
yad idaM saptamaM janma padmajaM brahmaNo nRpa
tatraiSa dharmaH kathitaH svayaM nArAyaNena hi
pitAmahAya zuddhAya yugAdau lokadhAriNe
pitAmahaz ca dakSAya dharmam etaM purA dadau
tato jyeSThe tu dauhitre prAdAd dakSo nRpottama
Aditye savitur jyeSThe vivasvAJ jagRhe tataH
tretAyugAdau ca punar vivasvAn manave dadau
manuz ca lokabhUtyarthaM sutAyekSvAkave dadau
ikSvAkuNA ca kathito vyApya lokAn avasthitaH
gamiSyati kSayAnte ca punar nArAyaNaM nRpa
vratinAM cApi yo dharmaH sa te pUrvaM nRpottama
kathito harigItAsu samAsavidhikalpitaH

12336050a
12336050c
12336051a
12336051c
12336052a
12336052c
12336053a
12336053c
12336054a
12336054c
12336055a
12336055c
12336056a
12336056c
12336057a
12336057c
12336057e
12336058a
12336058c
12336058e
12336059a
12336059c
12336060a
12336060c
12336061a
12336061c
12336062
12336062a
12336062c
12336063
12336063a
12336063c
12336064a
12336064c
12336065a
12336065c
12336066a
12336066c
12336067a
12336067c
12336068a
12336068c
12336069a
12336069c
12336070a
12336070c
12336071a
12336071c
12336071e
12336072a
12336072c
12336073a
12336073c
12336074
12336074a
12336075
12336075a
12336075c
12336076a
12336076c

nAradena tu saMprAptaH sarahasyaH sasaMgrahaH


eSa dharmo jagannAthAt sAkSAn nArAyaNAn nRpa
evam eSa mahAn dharma Adyo rAjan sanAtanaH
durvijJeyo duSkaraz ca sAtvatair dhAryate sadA
dharmajJAnena caitena suprayuktena karmaNA
ahiMsAdharmayuktena prIyate harir IzvaraH
ekavyUhavibhAgo vA kva cid dvivyUhasaMjJitaH
trivyUhaz cApi saMkhyAtaz caturvyUhaz ca dRzyate
harir eva hi kSetrajJo nirmamo niSkalas tathA
jIvaz ca sarvabhUteSu paJcabhUtaguNAtigaH
manaz ca prathitaM rAjan paJcendriyasamIraNam
eSa lokanidhir dhImAn eSa lokavisargakRt
akartA caiva kartA ca kAryaM kAraNam eva ca
yathecchati tathA rAjan krIDate puruSo 'vyayaH
eSa ekAntidharmas te kIrtito nRpasattama
mayA guruprasAdena durvijJeyo 'kRtAtmabhiH
ekAntino hi puruSA durlabhA bahavo nRpa
yady ekAntibhir AkIrNaM jagat syAt kurunandana
ahiMsakair AtmavidbhiH sarvabhUtahite rataiH
bhavet kRtayugaprAptir AzIHkarmavivarjitaiH
evaM sa bhagavAn vyAso gurur mama vizAM pate
kathayAm Asa dharmajJo dharmarAjJe dvijottamaH
RSINAM saMnidhau rAjaJ zRNvatoH kRSNabhISmayoH
tasyApy akathayat pUrvaM nAradaH sumahAtapAH
devaM paramakaM brahma zvetaM candrAbham acyutam
yatra caikAntino yAnti nArAyaNaparAyaNAH
janamejaya uvAca
evaM bahuvidhaM dharmaM pratibuddhair niSevitam
na kurvanti kathaM viprA anye nAnAvrate sthitAH
vaizaMpAyana uvAca
tisraH prakRtayo rAjan dehabandheSu nirmitAH
sAttvikI rAjasI caiva tAmasI ceti bhArata
dehabandheSu puruSaH zreSThaH kurukulodvaha
sAttvikaH puruSavyAghra bhaven mokSArthanizcitaH
atrApi sa vijAnAti puruSaM brahmavartinam
nArAyaNaparo mokSas tato vai sAttvikaH smRtaH
manISitaM ca prApnoti cintayan puruSottamam
ekAntabhaktiH satataM nArAyaNaparAyaNaH
manISiNo hi ye ke cid yatayo mokSakAGkSiNaH
teSAM vai chinnatRSNAnAM yogakSemavaho hariH
jAyamAnaM hi puruSaM yaM pazyen madhusUdanaH
sAttvikas tu sa vijJeyo bhaven mokSe ca nizcitaH
sAMkhyayogena tulyo hi dharma ekAntasevitaH
nArAyaNAtmake mokSe tato yAnti parAM gatim
nArAyaNena dRSTaz ca pratibuddho bhavet pumAn
evam AtmecchayA rAjan pratibuddho na jAyate
rAjasI tAmasI caiva vyAmizre prakRtI smRte
tadAtmakaM hi puruSaM jAyamAnaM vizAM pate
pravRttilakSaNair yuktaM nAvekSati hariH svayam
pazyaty enaM jAyamAnaM brahmA lokapitAmahaH
rajasA tamasA caiva mAnuSaM samabhiplutam
kAmaM devAz ca RSayaH sattvasthA nRpasattama
hInAH sattvena sUkSmeNa tato vaikArikAH smRtAH
janamejaya uvAca
kathaM vaikAriko gacchet puruSaH puruSottamam
vaizaMpAyana uvAca
susUkSmasattvasaMyuktaM saMyuktaM tribhir akSaraiH
puruSaH puruSaM gacchen niSkriyaH paJcaviMzakam
evam ekaM sAMkhyayogaM vedAraNyakam eva ca
parasparAGgAny etAni paJcarAtraM ca kathyate

12336076e
12336077a
12336077c
12336078a
12336078c
12336079a
12336079c
12336080a
12336080c
12336081a
12336081c
12336082a
12336082c
12337001
12337001a
12337001c
12337002a
12337002c
12337003
12337003a
12337003c
12337004a
12337004c
12337005a
12337005c
12337006
12337006a
12337006c
12337007a
12337007c
12337008a
12337008c
12337009
12337009a
12337009c
12337010a
12337010c
12337011a
12337011c
12337012a
12337012c
12337013a
12337013c
12337014a
12337014c
12337015a
12337015c
12337016a
12337016c
12337017a
12337017c
12337018a
12337018c
12337019a
12337019c
12337020a
12337020c
12337021a
12337021c
12337022a

eSa ekAntinAM dharmo nArAyaNaparAtmakaH


yathA samudrAt prasRtA jalaughAs; tam eva rAjan punar Avizanti
ime tathA jJAnamahAjalaughA; nArAyaNaM vai punar Avizanti
eSa te kathito dharmaH sAtvato yadubAndhava
kuruSvainaM yathAnyAyaM yadi zaknoSi bhArata
evaM hi sumahAbhAgo nArado gurave mama
zvetAnAM yatinAm Aha ekAntagatim avyayAm
vyAsaz cAkathayat prItyA dharmaputrAya dhImate
sa evAyaM mayA tubhyam AkhyAtaH prasRto guroH
itthaM hi duzcaro dharma eSa pArthivasattama
yathaiva tvaM tathaivAnye na bhajanti vimohitAH
kRSNa eva hi lokAnAM bhAvano mohanas tathA
saMhArakArakaz caiva kAraNaM ca vizAM pate
janamejaya uvAca
sAMkhyaM yogaM paJcarAtraM vedAraNyakam eva ca
jJAnAny etAni brahmarSe lokeSu pracaranti ha
kim etAny ekaniSThAni pRthaGniSThAni vA mune
prabrUhi vai mayA pRSTaH pravRttiM ca yathAkramam
vaizaMpAyana uvAca
jajJe bahujJaM param atyudAraM; yaM dvIpamadhye sutam Atmavantam
parAzarAd gandhavatI maharSiM; tasmai namo 'jJAnatamonudAya
pitAmahAdyaM pravadanti SaSThaM; maharSim ArSeyavibhUtiyuktam
nArAyaNasyAMzajam ekaputraM; dvaipAyanaM vedamahAnidhAnam
tam AdikAleSu mahAvibhUtir; nArAyaNo brahmamahAnidhAnam
sasarja putrArtham udAratejA; vyAsaM mahAtmAnam ajaH purANaH
janamejaya uvAca
tvayaiva kathitaH pUrvaM saMbhavo dvijasattama
vasiSThasya sutaH zaktiH zakteH putraH parAzaraH
parAzarasya dAyAdaH kRSNadvaipAyano muniH
bhUyo nArAyaNasutaM tvam evainaM prabhASase
kim ataH pUrvajaM janma vyAsasyAmitatejasaH
kathayasvottamamate janma nArAyaNodbhavam
vaizaMpAyana uvAca
vedArthAn vettukAmasya dharmiSThasya taponidheH
guror me jJAnaniSThasya himavatpAda AsataH
kRtvA bhAratam AkhyAnaM tapaHzrAntasya dhImataH
zuzrUSAM tatparA rAjan kRtavanto vayaM tadA
sumantur jaiminiz caiva pailaz ca sudRDhavrataH
ahaM caturthaH ziSyo vai zuko vyAsAtmajas tathA
ebhiH parivRto vyAsaH ziSyaiH paJcabhir uttamaiH
zuzubhe himavatpAde bhUtair bhUtapatir yathA
vedAn Avartayan sAGgAn bhAratArthAMz ca sarvazaH
tam ekamanasaM dAntaM yuktA vayam upAsmahe
kathAntare 'tha kasmiMz cit pRSTo 'smAbhir dvijottamaH
vedArthAn bhAratArthAMz ca janma nArAyaNAt tathA
sa pUrvam uktvA vedArthAn bhAratArthAMz ca tattvavit
nArAyaNAd idaM janma vyAhartum upacakrame
zRNudhvam AkhyAnavaram etad ArSeyam uttamam
AdikAlodbhavaM viprAs tapasAdhigataM mayA
prApte prajAvisarge vai saptame padmasaMbhave
nArAyaNo mahAyogI zubhAzubhavivarjitaH
sasRje nAbhitaH putraM brahmANam amitaprabham
tataH sa prAdurabhavad athainaM vAkyam abravIt
mama tvaM nAbhito jAtaH prajAsargakaraH prabhuH
sRja prajAs tvaM vividhA brahman sajaDapaNDitAH
sa evam ukto vimukhaz cintAvyAkulamAnasaH
praNamya varadaM devam uvAca harim Izvaram
kA zaktir mama deveza prajAH sraSTuM namo 'stu te
aprajJAvAn ahaM deva vidhatsva yad anantaram
sa evam ukto bhagavAn bhUtvAthAntarhitas tataH

12337022c
12337023a
12337023c
12337024a
12337024c
12337025a
12337025c
12337026a
12337026c
12337027a
12337027c
12337028a
12337028c
12337029a
12337029c
12337029e
12337030a
12337030c
12337031a
12337031c
12337031e
12337032a
12337032c
12337033a
12337033c
12337034a
12337034c
12337035a
12337035c
12337036a
12337036c
12337037a
12337037c
12337038a
12337038c
12337039a
12337039c
12337039e
12337040a
12337040c
12337040e
12337041
12337041a
12337041c
12337042a
12337042c
12337043a
12337043c
12337044a
12337044c
12337045a
12337045c
12337046a
12337046c
12337047a
12337047c
12337048a
12337048c
12337048e
12337049a

cintayAm Asa devezo buddhiM buddhimatAM varaH


svarUpiNI tato buddhir upatasthe hariM prabhum
yogena cainAM niryogaH svayaM niyuyuje tadA
sa tAm aizvaryayogasthAM buddhiM zaktimatIM satIm
uvAca vacanaM devo buddhiM vai prabhur avyayaH
brahmANaM pravizasveti lokasRSTyarthasiddhaye
tatas tam IzvarAdiSTA buddhiH kSipraM viveza sA
athainaM buddhisaMyuktaM punaH sa dadRze hariH
bhUyaz cainaM vacaH prAha sRjemA vividhAH prajAH
evam uktvA sa bhagavAMs tatraivAntaradhIyata
prApa caiva muhUrtena svasthAnaM devasaMjJitam
tAM caiva prakRtiM prApya ekIbhAvagato 'bhavat
athAsya buddhir abhavat punar anyA tadA kila
sRSTA imAH prajAH sarvA brahmaNA parameSThinA
daityadAnavagandharvarakSogaNasamAkulAH
jAtA hIyaM vasumatI bhArAkrAntA tapasvinI
bahavo balinaH pRthvyAM daityadAnavarAkSasAH
bhaviSyanti tapoyuktA varAn prApsyanti cottamAn
avazyam eva taiH sarvair varadAnena darpitaiH
bAdhitavyAH suragaNA RSayaz ca tapodhanAH
tatra nyAyyam idaM kartuM bhArAvataraNaM mayA
atha nAnAsamudbhUtair vasudhAyAM yathAkramam
nigraheNa ca pApAnAM sAdhUnAM pragraheNa ca
imAM tapasvinIM satyAM dhArayiSyAmi medinIm
mayA hy eSA hi dhriyate pAtAlasthena bhoginA
mayA dhRtA dhArayati jagad dhi sacarAcaram
tasmAt pRthvyAH paritrANaM kariSye saMbhavaM gataH
evaM sa cintayitvA tu bhagavAn madhusUdanaH
rUpANy anekAny asRjat prAdurbhAvabhavAya saH
vArAhaM nArasiMhaM ca vAmanaM mAnuSaM tathA
ebhir mayA nihantavyA durvinItAH surArayaH
atha bhUyo jagatsraSTA bhoHzabdenAnunAdayan
sarasvatIm uccacAra tatra sArasvato 'bhavat
apAntaratamA nAma suto vAksaMbhavo vibhoH
bhUtabhavyabhaviSyajJaH satyavAdI dRDhavrataH
tam uvAca nataM mUrdhnA devAnAm Adir avyayaH
vedAkhyAne zrutiH kAryA tvayA matimatAM vara
tasmAt kuru yathAjJaptaM mayaitad vacanaM mune
tena bhinnAs tadA vedA manoH svAyaMbhuve 'ntare
tatas tutoSa bhagavAn haris tenAsya karmaNA
tapasA ca sutaptena yamena niyamena ca
zrIbhagavAn uvAca
manvantareSu putra tvam evaM lokapravartakaH
bhaviSyasy acalo brahmann apradhRSyaz ca nityazaH
punas tiSye ca saMprApte kuravo nAma bhAratAH
bhaviSyanti mahAtmAno rAjAnaH prathitA bhuvi
teSAM tvattaH prasUtAnAM kulabhedo bhaviSyati
parasparavinAzArthaM tvAm Rte dvijasattama
tatrApy anekadhA vedAn bhetsyase tapasAnvitaH
kRSNe yuge ca saMprApte kRSNavarNo bhaviSyasi
dharmANAM vividhAnAM ca kartA jJAnakaras tathA
bhaviSyasi tapoyukto na ca rAgAd vimokSyase
vItarAgaz ca putras te paramAtmA bhaviSyati
mahezvaraprasAdena naitad vacanam anyathA
yaM mAnasaM vai pravadanti putraM; pitAmahasyottamabuddhiyuktam
vasiSTham agryaM tapaso nidhAnaM; yaz cApi sUryaM vyatiricya bhAti
tasyAnvaye cApi tato maharSiH; parAzaro nAma mahAprabhAvaH
pitA sa te vedanidhir variSTho; mahAtapA vai tapaso nivAsaH
kAnInagarbhaH pitRkanyakAyAM; tasmAd RSes tvaM bhavitA ca putraH
bhUtabhavyabhaviSyANAM chinnasarvArthasaMzayaH

12337049c
12337050a
12337050c
12337051a
12337051c
12337052a
12337052c
12337052e
12337053
12337053a
12337053c
12337054a
12337054c
12337054e
12337055a
12337055c
12337056a
12337056c
12337057a
12337057c
12337058
12337058a
12337058c
12337059a
12337059c
12337060a
12337060c
12337061a
12337061c
12337062a
12337062c
12337063a
12337063c
12337064a
12337064c
12337065a
12337065c
12337066a
12337066c
12337067a
12337067c
12337068a
12337068c
12337069a
12337069c
12338001
12338001a
12338001c
12338002
12338002a
12338002c
12338003a
12338003c
12338004a
12338004c
12338005a
12338005c
12338006a
12338006c
12338007a

ye hy atikrAntakAH pUrvaM sahasrayugaparyayAH


tAMz ca sarvAn mayoddiSTAn drakSyase tapasAnvitaH
punar drakSyasi cAnekasahasrayugaparyayAn
anAdinidhanaM loke cakrahastaM ca mAM mune
anudhyAnAn mama mune naitad vacanam anyathA
zanaizcaraH sUryaputro bhaviSyati manur mahAn
tasmin manvantare caiva saptarSigaNapUrvakaH
tvam eva bhavitA vatsa matprasAdAn na saMzayaH
vyAsa uvAca
evaM sArasvatam RSim apAntaratamaM tadA
uktvA vacanam IzAnaH sAdhayasvety athAbravIt
so 'haM tasya prasAdena devasya harimedhasaH
apAntaratamA nAma tato jAto ''jJayA hareH
punaz ca jAto vikhyAto vasiSThakulanandanaH
tad etat kathitaM janma mayA pUrvakam AtmanaH
nArAyaNaprasAdena tathA nArAyaNAMzajam
mayA hi sumahat taptaM tapaH paramadAruNam
purA matimatAM zreSThAH parameNa samAdhinA
etad vaH kathitaM sarvaM yan mAM pRcchatha putrakAH
pUrvajanma bhaviSyaM ca bhaktAnAM snehato mayA
vaizaMpAyana uvAca
eSa te kathitaH pUrvaM saMbhavo 'smadguror nRpa
vyAsasyAkliSTamanaso yathA pRSTaH punaH zRNu
sAMkhyaM yogaM paJcarAtraM vedAH pAzupataM tathA
jJAnAny etAni rAjarSe viddhi nAnAmatAni vai
sAMkhyasya vaktA kapilaH paramarSiH sa ucyate
hiraNyagarbho yogasya vettA nAnyaH purAtanaH
apAntaratamAz caiva vedAcAryaH sa ucyate
prAcInagarbhaM tam RSiM pravadantIha ke cana
umApatir bhUtapatiH zrIkaNTho brahmaNaH sutaH
uktavAn idam avyagro jJAnaM pAzupataM zivaH
paJcarAtrasya kRtsnasya vettA tu bhagavAn svayam
sarveSu ca nRpazreSTha jJAneSv eteSu dRzyate
yathAgamaM yathAjJAnaM niSThA nArAyaNaH prabhuH
na cainam evaM jAnanti tamobhUtA vizAM pate
tam eva zAstrakartAraM pravadanti manISiNaH
niSThAM nArAyaNam RSiM nAnyo 'stIti ca vAdinaH
niHsaMzayeSu sarveSu nityaM vasati vai hariH
sasaMzayAn hetubalAn nAdhyAvasati mAdhavaH
paJcarAtravido ye tu yathAkramaparA nRpa
ekAntabhAvopagatAs te hariM pravizanti vai
sAMkhyaM ca yogaM ca sanAtane dve; vedAz ca sarve nikhilena rAjan
sarvaiH samastair RSibhir nirukto; nArAyaNo vizvam idaM purANam
zubhAzubhaM karma samIritaM yat; pravartate sarvalokeSu kiM cit
tasmAd RSes tad bhavatIti vidyAd; divy antarikSe bhuvi cApsu cApi
janamejaya uvAca
bahavaH puruSA brahmann utAho eka eva tu
ko hy atra puruSaH zreSThaH ko vA yonir ihocyate
vaizaMpAyana uvAca
bahavaH puruSA loke sAMkhyayogavicAriNAm
naitad icchanti puruSam ekaM kurukulodvaha
bahUnAM puruSANAM ca yathaikA yonir ucyate
tathA taM puruSaM vizvaM vyAkhyAsyAmi guNAdhikam
namaskRtvA tu gurave vyAsAyAmitatejase
tapoyuktAya dAntAya vandyAya paramarSaye
idaM puruSasUktaM hi sarvavedeSu pArthiva
RtaM satyaM ca vikhyAtam RSisiMhena cintitam
utsargeNApavAdena RSibhiH kapilAdibhiH
adhyAtmacintAm Azritya zAstrANy uktAni bhArata
samAsatas tu yad vyAsaH puruSaikatvam uktavAn

12338007c
12338008a
12338008c
12338009a
12338009c
12338010a
12338010c
12338011a
12338011c
12338011e
12338012a
12338012c
12338013a
12338013c
12338014a
12338014c
12338015a
12338015c
12338016
12338016a
12338016c
12338017a
12338017c
12338018a
12338018c
12338019a
12338019c
12338020a
12338020c
12338021
12338021a
12338021c
12338022
12338022a
12338022c
12338023a
12338023c
12338024
12338024a
12338024c
12338024e
12338025a
12338025c
12338025e
12339001
12339001a
12339001c
12339002a
12339002c
12339003a
12339003c
12339004a
12339004c
12339005a
12339005c
12339006a
12339006c
12339007a
12339007c
12339008a

tat te 'haM saMpravakSyAmi prasAdAd amitaujasaH


atrApy udAharantImam itihAsaM purAtanam
brahmaNA saha saMvAdaM tryambakasya vizAM pate
kSIrodasya samudrasya madhye hATakasaprabhaH
vaijayanta iti khyAtaH parvatapravaro nRpa
tatrAdhyAtmagatiM deva ekAkI pravicintayan
vairAjasadane nityaM vaijayantaM niSevate
atha tatrAsatas tasya caturvaktrasya dhImataH
lalATaprabhavaH putraH ziva AgAd yadRcchayA
AkAzenaiva yogIzaH purA trinayanaH prabhuH
tataH khAn nipapAtAzu dharaNIdharamUrdhani
agrataz cAbhavat prIto vavande cApi pAdayoH
taM pAdayor nipatitaM dRSTvA savyena pANinA
utthApayAm Asa tadA prabhur ekaH prajApatiH
uvAca cainaM bhagavAMz cirasyAgatam Atmajam
svAgataM te mahAbAho diSTyA prApto 'si me 'ntikam
kaccit te kuzalaM putra svAdhyAyatapasoH sadA
nityam ugratapAs tvaM hi tataH pRcchAmi te punaH
rudra uvAca
tvatprasAdena bhagavan svAdhyAyatapasor mama
kuzalaM cAvyayaM caiva sarvasya jagatas tathA
ciradRSTo hi bhagavAn vairAjasadane mayA
tato 'haM parvataM prAptas tv imaM tvatpAdasevitam
kautUhalaM cApi hi me ekAntagamanena te
naitat kAraNam alpaM hi bhaviSyati pitAmaha
kiM nu tat sadanaM zreSThaM kSutpipAsAvivarjitam
surAsurair adhyuSitam RSibhiz cAmitaprabhaiH
gandharvair apsarobhiz ca satataM saMniSevitam
utsRjyemaM girivaram ekAkI prAptavAn asi
brahmovAca
vaijayanto girivaraH satataM sevyate mayA
atraikAgreNa manasA puruSaz cintyate virAT
rudra uvAca
bahavaH puruSA brahmaMs tvayA sRSTAH svayaMbhuvA
sRjyante cApare brahman sa caikaH puruSo virAT
ko hy asau cintyate brahmaMs tvayA vai puruSottamaH
etan me saMzayaM brUhi mahat kautUhalaM hi me
brahmovAca
bahavaH puruSAH putra ye tvayA samudAhRtAH
evam etad atikrAntaM draSTavyaM naivam ity api
AdhAraM tu pravakSyAmi ekasya puruSasya te
bahUnAM puruSANAM sa yathaikA yonir ucyate
tathA taM puruSaM vizvaM paramaM sumahattamam
nirguNaM nirguNA bhUtvA pravizanti sanAtanam
brahmovAca
zRNu putra yathA hy eSa puruSaH zAzvato 'vyayaH
akSayaz cAprameyaz ca sarvagaz ca nirucyate
na sa zakyas tvayA draSTuM mayAnyair vApi sattama
saguNo nirguNo vizvo jJAnadRzyo hy asau smRtaH
azarIraH zarIreSu sarveSu nivasaty asau
vasann api zarIreSu na sa lipyati karmabhiH
mamAntarAtmA tava ca ye cAnye dehasaMjJitAH
sarveSAM sAkSibhUto 'sau na grAhyaH kena cit kva cit
vizvamUrdhA vizvabhujo vizvapAdAkSinAsikaH
ekaz carati kSetreSu svairacArI yathAsukham
kSetrANi hi zarIrANi bIjAni ca zubhAzubhe
tAni vetti sa yogAtmA tataH kSetrajJa ucyate
nAgatir na gatis tasya jJeyA bhUtena kena cit
sAMkhyena vidhinA caiva yogena ca yathAkramam
cintayAmi gatiM cAsya na gatiM vedmi cottamAm

12339008c
12339009a
12339009c
12339010a
12339010c
12339010e
12339011a
12339011c
12339012a
12339012c
12339013a
12339013c
12339014a
12339014c
12339014e
12339015a
12339015c
12339015e
12339016a
12339016c
am
12339017a
12339017c
ca
12339018a
am
12339018c
12339019a
12339019c
12339019e
12339020a
12339020c
12339021a
12339021c
12340001
12340001a
12340001c
12340002
12340002a
12340002c
12340003a
12340003c
12340004a
12340004c
12340005a
12340005c
12340006a
12340006c
12340007a
12340007c
12340008a
12340008c
12340009a
12340009c
12340010a
12340010c
12340011a
12340011c
12341001
12341001a

yathAjJAnaM tu vakSyAmi puruSaM taM sanAtanam


tasyaikatvaM mahattvaM hi sa caikaH puruSaH smRtaH
mahApuruSazabdaM sa bibharty ekaH sanAtanaH
eko hutAzo bahudhA samidhyate; ekaH sUryas tapasAM yonir ekA
eko vAyur bahudhA vAti loke; mahodadhiz cAmbhasAM yonir ekaH
puruSaz caiko nirguNo vizvarUpas; taM nirguNaM puruSaM cAvizanti
hitvA guNamayaM sarvaM karma hitvA zubhAzubham
ubhe satyAnRte tyaktvA evaM bhavati nirguNaH
acintyaM cApi taM jJAtvA bhAvasUkSmaM catuSTayam
vicared yo yatir yattaH sa gacchet puruSaM prabhum
evaM hi paramAtmAnaM ke cid icchanti paNDitAH
ekAtmAnaM tathAtmAnam apare 'dhyAtmacintakAH
tatra yaH paramAtmA hi sa nityaM nirguNaH smRtaH
sa hi nArAyaNo jJeyaH sarvAtmA puruSo hi saH
na lipyate phalaiz cApi padmapatram ivAmbhasA
karmAtmA tv aparo yo 'sau mokSabandhaiH sa yujyate
sasaptadazakenApi rAzinA yujyate hi saH
evaM bahuvidhaH proktaH puruSas te yathAkramam
yat tat kRtsnaM lokatantrasya dhAma; vedyaM paraM bodhanIyaM saboddhR
mantA mantavyaM prAzitA prAzitavyaM; ghrAtA ghreyaM sparzitA sparzanIy
draSTA draSTavyaM zrAvitA zrAvaNIyaM; jJAtA jJeyaM saguNaM nirguNaM ca
yad vai proktaM guNasAmyaM pradhAnaM; nityaM caitac chAzvataM cAvyayaM
yad vai sUte dhAtur AdyaM nidhAnaM; tad vai viprAH pravadante 'niruddh
yad vai loke vaidikaM karma sAdhu; AzIryuktaM tad dhi tasyopabhojyam
devAH sarve munayaH sAdhu dAntAs; taM prAg yajJair yajJabhAgaM yajante
ahaM brahmA Adya IzaH prajAnAM; tasmAj jAtas tvaM ca mattaH prasUtaH
matto jagaj jaGgamaM sthAvaraM ca; sarve vedAH sarahasyA hi putra
caturvibhaktaH puruSaH sa krIDati yathecchati
evaM sa eva bhagavAJ jJAnena pratibodhitaH
etat te kathitaM putra yathAvad anupRcchataH
sAMkhyajJAne tathA yoge yathAvad anuvarNitam
yudhiSThira uvAca
dharmAH pitAmahenoktA mokSadharmAzritAH zubhAH
dharmam AzramiNAM zreSThaM vaktum arhati me bhavAn
bhISma uvAca
sarvatra vihito dharmaH svargyaH satyaphalodayaH
bahudvArasya dharmasya nehAsti viphalA kriyA
yasmin yasmiMs tu viSaye yo yo yAti vinizcayam
sa tam evAbhijAnAti nAnyaM bharatasattama
api ca tvaM naravyAghra zrotum arhasi me kathAm
purA zakrasya kathitAM nAradena surarSiNA
surarSir nArado rAjan siddhas trailokyasaMmataH
paryeti kramazo lokAn vAyur avyAhato yathA
sa kadA cin maheSvAsa devarAjAlayaM gataH
satkRtaz ca mahendreNa pratyAsannagato 'bhavat
taM kRtakSaNam AsInaM paryapRcchac chacIpatiH
brahmarSe kiM cid Azcaryam asti dRSTaM tvayAnagha
yathA tvam api viprarSe trailokyaM sacarAcaram
jAtakautUhalo nityaM siddhaz carasi sAkSivat
na hy asty aviditaM loke devarSe tava kiM cana
zrutaM vApy anubhUtaM vA dRSTaM vA kathayasva me
tasmai rAjan surendrAya nArado vadatAM varaH
AsInAyopapannAya proktavAn vipulAM kathAm
yathA yena ca kalpena sa tasmai dvijasattamaH
kathAM kathitavAn pRSTas tathA tvam api me zRNu
bhISma uvAca
AsIt kila kuruzreSTha mahApadme purottame

12341001c
12341002a
12341002c
12341003a
12341003c
12341004a
12341004c
12341005a
12341005c
12341006a
12341006c
12341007a
12341007c
12341008a
12341008c
12341009a
12341009c
12342001
12342001a
12342001c
12342002a
12342002c
12342003a
12342003c
12342004a
12342004c
12342005a
12342005c
12342006a
12342006c
12342007a
12342007c
12342008
12342008a
12342008c
12342009a
12342009c
12342010a
12342010c
12342011a
12342011c
12342012a
12342012c
12342013a
12342013c
12342014a
12342014c
12342015a
12342015c
12342016a
12342016c
12343001
12343001a
12343001c
12343002a
12343002c
12343003a
12343003c
12343004a
12343004c

gaGgAyA dakSiNe tIre kaz cid vipraH samAhitaH


saumyaH somAnvaye vede gatAdhvA chinnasaMzayaH
dharmanityo jitakrodho nityatRpto jitendriyaH
ahiMsAnirato nityaM satyaH sajjanasaMmataH
nyAyaprAptena vittena svena zIlena cAnvitaH
jJAtisaMbandhivipule mitrApAzrayasaMmate
kule mahati vikhyAte viziSTAM vRttim AsthitaH
sa putrAn bahulAn dRSTvA vipule karmaNi sthitaH
kuladharmAzrito rAjan dharmacaryAparo 'bhavat
tataH sa dharmaM vedoktaM yathAzAstroktam eva ca
ziSTAcIrNaM ca dharmaM ca trividhaM cintya cetasA
kiM nu me syAc chubhaM kRtvA kiM kSamaM kiM parAyaNam
ity evaM khidyate nityaM na ca yAti vinizcayam
tasyaivaM khidyamAnasya dharmaM paramam AsthitaH
kadA cid atithiH prApto brAhmaNaH susamAhitaH
sa tasmai satkriyAM cakre kriyAyuktena hetunA
vizrAntaM cainam AsInam idaM vacanam abravIt
brAhmaNa uvAca
samutpannAbhidhAno 'smi vAGmAdhuryeNa te 'nagha
mitratAm abhipannas tvAM kiM cid vakSyAmi tac chRNu
gRhasthadharmaM viprendra kRtvA putragataM tv aham
dharmaM paramakaM kuryAM ko hi mArgo bhaved dvija
aham AtmAnam Atmastham eka evAtmani sthitaH
kartuM kAGkSAmi necchAmi baddhaH sAdhAraNair guNaiH
yAvad evAnatItaM me vayaH putraphalAzritam
tAvad icchAmi pAtheyam AdAtuM pAralaukikam
asmin hi lokasaMtAne paraM pAram abhIpsataH
utpannA me matir iyaM kuto dharmamayaH plavaH
samuhyamAnAni nizamya loke; niryAtyamAnAni ca sAttvikAni
dRSTvA ca dharmadhvajaketumAlAM; prakIryamANAm upari prajAnAm
na me mano rajyati bhogakAle; dRSTvA yatIn prArthayataH paratra
tenAtithe buddhibalAzrayeNa; dharmArthatattve viniyuGkSva mAM tvam
bhISma uvAca
so 'tithir vacanaM tasya zrutvA dharmAbhilASiNaH
provAca vacanaM zlakSNaM prAjJo madhurayA girA
aham apy atra muhyAmi mamApy eSa manorathaH
na ca saMnizcayaM yAmi bahudvAre triviSTape
ke cin mokSaM prazaMsanti ke cid yajJaphalaM dvijAH
vAnaprasthAzramaM ke cid gArhasthyaM ke cid AzritAH
rAjadharmAzrayaM ke cit ke cid AtmaphalAzrayam
gurucaryAzrayaM ke cit ke cid vAkyaM yam Azrayam
mAtaraM pitaraM ke cic chuzrUSanto divaM gatAH
ahiMsayA pare svargaM satyena ca tathA pare
Ahave 'bhimukhAH ke cin nihatAH svid divaM gatAH
ke cid uJchavrataiH siddhAH svargamArgasamAzritAH
ke cid adhyayane yuktA vedavrataparAH zubhAH
buddhimanto gatAH svargaM tuSTAtmAno jitendriyAH
ArjavenApare yuktA nihatAnArjavair janaiH
Rjavo nAkapRSThe vai zuddhAtmAnaH pratiSThitAH
evaM bahuvidhair loke dharmadvArair anAvRtaiH
mamApi matir AvignA meghalekheva vAyunA
atithir uvAca
upadezaM tu te vipra kariSye 'haM yathAgamam
guruNA me yathAkhyAtam arthatas tac ca me zRNu
yatra pUrvAbhisargeNa dharmacakraM pravartitam
naimiSe gomatItIre tatra nAgAhvayaM puram
samagrais tridazais tatra iSTam AsId dvijarSabha
yatrendrAtikramaM cakre mAndhAtA rAjasattamaH
kRtAdhivAso dharmAtmA tatra cakSuHzravA mahAn
padmanAbho mahAbhAgaH padma ity eva vizrutaH

12343005a
12343005c
12343006a
12343006c
12343007a
12343007c
12343008a
12343008c
12343009a
12343009c
12343010a
12343010c
12343011a
12343011c
12344001
12344001a
12344001c
12344002a
12344002c
12344003a
12344003c
12344004a
12344004c
12344005a
12344005c
12344005e
12344006a
12344006c
12344006e
12344007
12344007a
12344007c
12344008a
12344008c
12344009a
12344009c
12344010a
12344010c
12345001
12345001a
12345001c
12345002a
12345002c
12345003a
12345003c
12345004a
12345004c
12345005a
12345005c
12345006
12345006a
12345006c
12345007a
12345007c
12345008
12345008a
12345008c
12345009a
12345009c
12345010

sa vAcA karmaNA caiva manasA ca dvijarSabha


prasAdayati bhUtAni trividhe vartmani sthitaH
sAmnA dAnena bhedena daNDeneti caturvidham
viSamasthaM janaM svaM ca cakSurdhyAnena rakSati
tam abhikramya vidhinA praSTum arhasi kAGkSitam
sa te paramakaM dharmaM namithyA darzayiSyati
sa hi sarvAtithir nAgo buddhizAstravizAradaH
guNair anavamair yuktaH samastair AbhikAmikaiH
prakRtyA nityasalilo nityam adhyayane rataH
tapodamAbhyAM saMyukto vRttenAnavareNa ca
yajvA dAnaruciH kSAnto vRtte ca parame sthitaH
satyavAg anasUyuz ca zIlavAn abhisaMzritaH
zeSAnnabhoktA vacanAnukUlo; hitArjavotkRSTakRtAkRtajJaH
avairakRd bhUtahite niyukto; gaGgAhradAmbho 'bhijanopapannaH
brAhmaNa uvAca
atibhArodyatasyaiva bhArApanayanaM mahat
parAzvAsakaraM vAkyam idaM me bhavataH zrutam
adhvaklAntasya zayanaM sthAnaklAntasya cAsanam
tRSitasya ca pAnIyaM kSudhArtasya ca bhojanam
Ipsitasyeva saMprAptir annasya samaye 'titheH
eSitasyAtmanaH kAle vRddhasyeva suto yathA
manasA cintitasyeva prItisnigdhasya darzanam
prahrAdayati mAM vAkyaM bhavatA yad udIritam
dattacakSur ivAkAze pazyAmi vimRzAmi ca
prajJAnavacanAd yo 'yam upadezo hi me kRtaH
bADham evaM kariSyAmi yathA mAM bhASate bhavAn
ihemAM rajanIM sAdho nivasasva mayA saha
prabhAte yAsyati bhavAn paryAzvastaH sukhoSitaH
asau hi bhagavAn sUryo mandarazmir avAGmukhaH
bhISma uvAca
tatas tena kRtAtithyaH so 'tithiH zatrusUdana
uvAsa kila tAM rAtriM saha tena dvijena vai
tat tac ca dharmasaMyuktaM tayoH kathayatos tadA
vyatItA sA nizA kRtsnA sukhena divasopamA
tataH prabhAtasamaye so 'tithis tena pUjitaH
brAhmaNena yathAzaktyA svakAryam abhikAGkSatA
tataH sa vipraH kRtadharmanizcayaH; kRtAbhyanujJaH svajanena dharmavit
yathopadiSTaM bhujagendrasaMzrayaM; jagAma kAle sukRtaikanizcayaH
bhISma uvAca
sa vanAni vicitrANi tIrthAni ca sarAMsi ca
abhigacchan krameNa sma kaM cin munim upasthitaH
taM sa tena yathoddiSTaM nAgaM vipreNa brAhmaNaH
paryapRcchad yathAnyAyaM zrutvaiva ca jagAma saH
so 'bhigamya yathAkhyAtaM nAgAyatanam arthavit
proktavAn aham asmIti bhoHzabdAlaMkRtaM vacaH
tatas tasya vacaH zrutvA rUpiNI dharmavatsalA
darzayAm Asa taM vipraM nAgapatnI pativratA
sA tasmai vidhivat pUjAM cakre dharmaparAyaNA
svAgatenAgataM kRtvA kiM karomIti cAbravIt
brAhmaNa uvAca
vizrAnto 'bhyarcitaz cAsmi bhavatyA zlakSNayA girA
draSTum icchAmi bhavati taM devaM nAgam uttamam
etad dhi paramaM kAryam etan me phalam Ipsitam
anenArthena cAsmy adya saMprAptaH pannagAlayam
nAgabhAryovAca
Arya sUryarathaM voDhuM gato 'sau mAsacArikaH
saptASTabhir dinair vipra darzayiSyaty asaMzayam
etad viditam Aryasya vivAsakaraNaM mama
bhartur bhavatu kiM cAnyat kriyatAM tad vadasva me
brAhmaNa uvAca

12345010a
12345010c
12345011a
12345011c
12345012a
12345012c
12345013
12345013a
12345013c
12346001
12346001a
12346001c
12346002a
12346002c
12346003a
12346003c
12346004a
12346004c
12346005a
12346005c
12346006a
12346006c
12346007a
12346007c
12346008a
12346008c
12346009a
12346009c
12346010
12346010a
12346010c
12346011a
12346011c
12346012a
12346012c
12346013
12346013a
12346013c
12347001
12347001a
12347001c
12347002a
12347002c
12347003a
12347003c
12347004a
12347004c
12347005
12347005a
12347005c
12347006a
12347006c
12347007a
12347007c
12347008a
12347008c
12347009a
12347009c
12347010a
12347010c

anena nizcayenAhaM sAdhvi saMprAptavAn iha


pratIkSann AgamaM devi vatsyAmy asmin mahAvane
saMprAptasyaiva cAvyagram Avedyo 'ham ihAgataH
mamAbhigamanaM prApto vAcyaz ca vacanaM tvayA
aham apy atra vatsyAmi gomatyAH puline zubhe
kAlaM parimitAhAro yathoktaM paripAlayan
bhISma uvAca
tataH sa vipras tAM nAgIM samAdhAya punaH punaH
tad eva pulinaM nadyAH prayayau brAhmaNarSabhaH
bhISma uvAca
atha tena narazreSTha brAhmaNena tapasvinA
nirAhAreNa vasatA duHkhitAs te bhujaMgamAH
sarve saMbhUya sahitAs tasya nAgasya bAndhavAH
bhrAtaras tanayA bhAryA yayus taM brAhmaNaM prati
te 'pazyan puline taM vai vivikte niyatavratam
samAsInaM nirAhAraM dvijaM japyaparAyaNam
te sarve samabhikramya vipram abhyarcya cAsakRt
Ucur vAkyam asaMdigdham Atitheyasya bAndhavAH
SaSTho hi divasas te 'dya prAptasyeha tapodhana
na cAbhilaSase kiM cid AhAraM dharmavatsala
asmAn abhigataz cAsi vayaM ca tvAm upasthitAH
kAryaM cAtithyam asmAbhir vayaM sarve kuTumbinaH
mUlaM phalaM vA parNaM vA payo vA dvijasattama
AhArahetor annaM vA bhoktum arhasi brAhmaNa
tyaktAhAreNa bhavatA vane nivasatA satA
bAlavRddham idaM sarvaM pIDyate dharmasaMkaTAt
na hi no bhrUNahA kaz cid rAjApathyo 'nRto 'pi vA
pUrvAzI vA kule hy asmin devatAtithibandhuSu
brAhmaNa uvAca
upadezena yuSmAkam AhAro 'yaM mayA vRtaH
dvirUnaM dazarAtraM vai nAgasyAgamanaM prati
yady aSTarAtre niryAte nAgamiSyati pannagaH
tadAhAraM kariSyAmi tannimittam idaM vratam
kartavyo na ca saMtApo gamyatAM ca yathAgatam
tannimittaM vrataM mahyaM naitad bhettum ihArhatha
bhISma uvAca
tena te samanujJAtA brAhmaNena bhujaMgamAH
svam eva bhavanaM jagmur akRtArthA nararSabha
bhISma uvAca
atha kAle bahutithe pUrNe prApto bhujaMgamaH
dattAbhyanujJaH svaM vezma kRtakarmA vivasvataH
taM bhAryA samabhikrAmat pAdazaucAdibhir guNaiH
upapannAM ca tAM sAdhvIM pannagaH paryapRcchata
api tvam asi kalyANi devatAtithipUjane
pUrvam uktena vidhinA yuktA yuktena matsamam
na khalv asy akRtArthena strIbuddhyA mArdavIkRtA
madviyogena suzroNi viyuktA dharmasetunA
nAgabhAryovAca
ziSyANAM guruzuzrUSA viprANAM vedapAraNam
bhRtyAnAM svAmivacanaM rAjJAM lokAnupAlanam
sarvabhUtaparitrANaM kSatradharma ihocyate
vaizyAnAM yajJasaMvRttir AtitheyasamanvitA
viprakSatriyavaizyAnAM zuzrUSA zUdrakarma tat
gRhasthadharmo nAgendra sarvabhUtahitaiSitA
niyatAhAratA nityaM vratacaryA yathAkramam
dharmo hi dharmasaMbandhAd indriyANAM vizeSaNam
ahaM kasya kuto vAhaM kaH ko me ha bhaved iti
prayojanamatir nityam evaM mokSAzramI bhavet
pativratAtvaM bhAryAyAH paramo dharma ucyate
tavopadezAn nAgendra tac ca tattvena vedmi vai

12347011a
12347011c
12347012a
12347012c
12347013a
12347013c
12347014a
12347014c
12347015a
12347015c
12347016a
12347016c
12348001
12348001a
12348001c
12348002a
12348002c
12348003a
12348003c
12348004a
12348004c
12348005
12348005a
12348005c
12348006a
12348006c
12348007a
12348007c
12348008a
12348008c
12348009a
12348009c
12348010a
12348010c
12348011a
12348011c
12348012a
12348012c
12348013
12348013a
12348013c
12348014a
12348014c
12348015a
12348015c
12348016a
12348016c
12348017a
12348017c
12348018a
12348018c
12348019a
12348019c
12348020a
12348020c
12349001
12349001a
12349001c
12349002a
12349002c

sAhaM dharmaM vijAnantI dharmanitye tvayi sthite


satpathaM katham utsRjya yAsyAmi viSame pathi
devatAnAM mahAbhAga dharmacaryA na hIyate
atithInAM ca satkAre nityayuktAsmy atandritA
saptASTadivasAs tv adya viprasyehAgatasya vai
sa ca kAryaM na me khyAti darzanaM tava kAGkSati
gomatyAs tv eSa puline tvaddarzanasamutsukaH
AsIno ''vartayan brahma brAhmaNaH saMzitavrataH
ahaM tv anena nAgendra sAmapUrvaM samAhitA
prasthApyo matsakAzaM sa saMprApto bhujagottamaH
etac chrutvA mahAprAjJa tatra gantuM tvam arhasi
dAtum arhasi vA tasya darzanaM darzanazravaH
nAga uvAca
atha brAhmaNarUpeNa kaM taM samanupazyasi
mAnuSaM kevalaM vipraM devaM vAtha zucismite
ko hi mAM mAnuSaH zakto draSTukAmo yazasvini
saMdarzanarucir vAkyam AjJApUrvaM vadiSyati
surAsuragaNAnAM ca devarSINAM ca bhAmini
nanu nAgA mahAvIryAH sauraseyAs tarasvinaH
vandanIyAz ca varadA vayam apy anuyAyinaH
manuSyANAM vizeSeNa dhanAdhyakSA iti zrutiH
nAgabhAryovAca
ArjavenAbhijAnAmi nAsau devo 'nilAzana
ekaM tv asya vijAnAmi bhaktimAn atiroSaNaH
sa hi kAryAntarAkAGkSI jalepsuH stokako yathA
varSaM varSapriyaH pakSI darzanaM tava kAGkSati
na hi tvA daivataM kiM cid vivignaM pratipAlayet
tulye hy abhijane jAto na kaz cit paryupAsate
tad roSaM sahajaM tyaktvA tvam enaM draSTum arhasi
AzAchedena tasyAdya nAtmAnaM dagdhum arhasi
AzayA tv abhipannAnAm akRtvAzrupramArjanam
rAjA vA rAjaputro vA bhrUNahatyaiva yujyate
maunAj jJAnaphalAvAptir dAnena ca yazo mahat
vAgmitvaM satyavAkyena paratra ca mahIyate
bhUmipradAnena gatiM labhaty AzramasaMmitAm
naSTasyArthasya saMprAptiM kRtvA phalam upAznute
abhipretAm asaMkliSTAM kRtvAkAmavatIM kriyAm
na yAti nirayaM kaz cid iti dharmavido viduH
nAga uvAca
abhimAnena mAno me jAtidoSeNa vai mahAn
roSaH saMkalpajaH sAdhvi dagdho vAcAgninA tvayA
na ca roSAd ahaM sAdhvi pazyeyam adhikaM tamaH
yasya vaktavyatAM yAnti vizeSeNa bhujaMgamAH
doSasya hi vazaM gatvA dazagrIvaH pratApavAn
tathA zakrapratispardhI hato rAmeNa saMyuge
antaHpuragataM vatsaM zrutvA rAmeNa nirhRtam
dharSaNAd roSasaMvignAH kArtavIryasutA hatAH
jAmadagnyena rAmeNa sahasranayanopamaH
saMyuge nihato roSAt kArtavIryo mahAbalaH
tad eSa tapasAM zatruH zreyasaz ca nipAtanaH
nigRhIto mayA roSaH zrutvaiva vacanaM tava
AtmAnaM ca vizeSeNa prazaMsAmy anapAyini
yasya me tvaM vizAlAkSi bhAryA sarvaguNAnvitA
eSa tatraiva gacchAmi yatra tiSThaty asau dvijaH
sarvathA coktavAn vAkyaM nAkRtArthaH prayAsyati
bhISma uvAca
sa pannagapatis tatra prayayau brAhmaNaM prati
tam eva manasA dhyAyan kAryavattAM vicArayan
tam abhikramya nAgendro matimAn sa narezvara
provAca madhuraM vAkyaM prakRtyA dharmavatsalaH

12349003a
12349003c
12349004a
12349004c
12349005
12349005a
12349005c
12349006a
12349006c
12349007a
12349007c
12349008
12349008a
12349008c
12349009a
12349009c
12349010a
12349010c
12349011a
12349011c
12349012a
12349012c
12349013
12349013a
12349013c
12349014a
12349014c
12349015a
12349015c
12349016a
12349016c
12350001
12350001a
12350001c
12350002
12350002a
12350002c
12350003a
12350003c
12350004a
12350004c
12350005a
12350005c
12350006a
12350006c
12350007a
12350007c
12350008a
12350008c
12350009a
12350009c
12350010a
12350010c
12350011a
12350011c
12350012a
12350012c
12350013a
12350013c
12350014a

bho bho kSAmyAbhibhASe tvAM na roSaM kartum arhasi


iha tvam abhisaMprAptaH kasyArthe kiM prayojanam
AbhimukhyAd abhikramya snehAt pRcchAmi te dvija
vivikte gomatItIre kiM vA tvaM paryupAsase
brAhmaNa uvAca
dharmAraNyaM hi mAM viddhi nAgaM draSTum ihAgatam
padmanAbhaM dvijazreSThaM tatra me kAryam Ahitam
tasya cAham asAMnidhyaM zrutavAn asmi taM gatam
svajanaM taM pratIkSAmi parjanyam iva karSakaH
tasya cAklezakaraNaM svastikArasamAhitam
vartayAmy ayutaM brahma yogayukto nirAmayaH
nAga uvAca
aho kalyANavRttas tvaM sAdhu sajjanavatsalaH
zravADhyas tvaM mahAbhAga paraM snehena pazyasi
ahaM sa nAgo viprarSe yathA mAM vindate bhavAn
AjJApaya yathA svairaM kiM karomi priyaM tava
bhavantaM svajanAd asmi saMprAptaM zrutavAn iha
atas tvAM svayam evAhaM draSTum abhyAgato dvija
saMprAptaz ca bhavAn adya kRtArthaH pratiyAsyati
visrabdho mAM dvijazreSTha viSaye yoktum arhasi
vayaM hi bhavatA sarve guNakrItA vizeSataH
yas tvam AtmahitaM tyaktvA mAm evehAnurudhyase
brAhmaNa uvAca
Agato 'haM mahAbhAga tava darzanalAlasaH
kaM cid artham anarthajJaH praSTukAmo bhujaMgama
aham AtmAnam Atmastho mArgamANo ''tmano hitam
vAsArthinaM mahAprAjJa balavantam upAsmi ha
prakAzitas tvaM svaguNair yazogarbhagabhastibhiH
zazAGkakarasaMsparzair hRdyair AtmaprakAzitaiH
tasya me praznam utpannaM chindhi tvam anilAzana
pazcAt kAryaM vadiSyAmi zrotum arhati me bhavAn
brAhmaNa uvAca
vivasvato gacchati paryayeNa; voDhuM bhavAMs taM ratham ekacakram
AzcaryabhUtaM yadi tatra kiM cid; dRSTaM tvayA zaMsitum arhasi tvam
nAga uvAca
yasya razmisahasreSu zAkhAsv iva vihaMgamAH
vasanty Azritya munayaH saMsiddhA daivataiH saha
yato vAyur viniHsRtya sUryarazmyAzrito mahAn
vijRmbhaty ambare vipra kim AzcaryataraM tataH
zukro nAmAsitaH pAdo yasya vAridharo 'mbare
toyaM sRjati varSAsu kim Azcaryam ataH param
yo 'STamAsAMs tu zucinA kiraNenojjhitaM payaH
paryAdatte punaH kAle kim Azcaryam ataH param
yasya tejovizeSeSu nityam AtmA pratiSThitaH
yato bIjaM mahI ceyaM dhAryate sacarAcaram
yatra devo mahAbAhuH zAzvataH paramo 'kSaraH
anAdinidhano vipra kim Azcaryam ataH param
AzcaryANAm ivAzcaryam idam ekaM tu me zRNu
vimale yan mayA dRSTam ambare sUryasaMzrayAt
purA madhyAhnasamaye lokAMs tapati bhAskare
pratyAdityapratIkAzaH sarvataH pratyadRzyata
sa lokAMs tejasA sarvAn svabhAsA nirvibhAsayan
AdityAbhimukho 'bhyeti gaganaM pATayann iva
hutAhutir iva jyotir vyApya tejomarIcibhiH
anirdezyena rUpeNa dvitIya iva bhAskaraH
tasyAbhigamanaprAptau hasto datto vivasvatA
tenApi dakSiNo hasto dattaH pratyarcanArthinA
tato bhittvaiva gaganaM praviSTo ravimaNDalam
ekIbhUtaM ca tat tejaH kSaNenAdityatAM gatam
tatra naH saMzayo jAtas tayos tejaHsamAgame

12350014c
12350015a
12350015c
12351001
12351001a
12351001c
12351002a
12351002c
12351003a
12351003c
12351004a
12351004c
12351005a
12351005c
12351006
12351006a
12351006c
12351006e
12352001
12352001a
12352001c
12352002a
12352002c
12352003
12352003a
12352003c
12352004a
12352004c
12352005a
12352005c
12352006a
12352006c
12352007
12352007a
12352007c
12352008a
12352008c
12352009a
12352009c
12352010a
12352010c
12353001
12353001a
12353001c
12353002a
12353002c
12353003a
12353003c
12353004a
12353004c
12353005a
12353005c
12353006a
12353006c
12353007a
12353007c
12353008a
12353008c
12353009a
12353009c

anayoH ko bhavet sUryo rathastho yo 'yam AgataH


te vayaM jAtasaMdehAH paryapRcchAmahe ravim
ka eSa divam Akramya gataH sUrya ivAparaH
sUrya uvAca
naiSa devo 'nilasakho nAsuro na ca pannagaH
uJchavRttivrate siddho munir eSa divaM gataH
eSa mUlaphalAhAraH zIrNaparNAzanas tathA
abbhakSo vAyubhakSaz ca AsId vipraH samAhitaH
Rcaz cAnena vipreNa saMhitAntarabhiSTutAH
svargadvArakRtodyogo yenAsau tridivaM gataH
asannadhIr anAkAGkSI nityam uJchazilAzanaH
sarvabhUtahite yukta eSa vipro bhujaMgama
na hi devA na gandharvA nAsurA na ca pannagAH
prabhavantIha bhUtAnAM prAptAnAM paramAM gatim
nAga uvAca
etad evaMvidhaM dRSTam AzcaryaM tatra me dvija
saMsiddho mAnuSaH kAyo yo 'sau siddhagatiM gataH
sUryeNa sahito brahman pRthivIM parivartate
brAhmaNa uvAca
AzcaryaM nAtra saMdehaH suprIto 'smi bhujaMgama
anvarthopagatair vAkyaiH panthAnaM cAsmi darzitaH
svasti te 'stu gamiSyAmi sAdho bhujagasattama
smaraNIyo 'smi bhavatA saMpreSaNaniyojanaiH
nAga uvAca
anuktvA madgataM kAryaM kvedAnIM prasthito bhavAn
ucyatAM dvija yat kAryaM yadarthaM tvam ihAgataH
uktAnukte kRte kArye mAm Amantrya dvijarSabha
mayA pratyabhyanujJAtas tato yAsyasi brAhmaNa
na hi mAM kevalaM dRSTvA tyaktvA praNayavAn iha
gantum arhasi viprarSe vRkSamUlagato yathA
tvayi cAhaM dvijazreSTha bhavAn mayi na saMzayaH
loko 'yaM bhavataH sarvaH kA cintA mayi te 'nagha
brAhmaNa uvAca
evam etan mahAprAjJa vijJAtArtha bhujaMgama
nAtiriktAs tvayA devAH sarvathaiva yathAtatham
ya evAhaM sa eva tvam evam etad bhujaMgama
ahaM bhavAMz ca bhUtAni sarve sarvatragAH sadA
AsIt tu me bhogapate saMzayaH puNyasaMcaye
so 'ham uJchavrataM sAdho cariSyAmy arthadarzanam
eSa me nizcayaH sAdho kRtaH kAraNavattaraH
AmantrayAmi bhadraM te kRtArtho 'smi bhujaMgama
bhISma uvAca
sa cAmantryoragazreSThaM brAhmaNaH kRtanizcayaH
dIkSAkAGkSI tadA rAjaMz cyavanaM bhArgavaM zritaH
sa tena kRtasaMskAro dharmam evopatasthivAn
tathaiva ca kathAm etAM rAjan kathitavAMs tadA
bhArgaveNApi rAjendra janakasya nivezane
kathaiSA kathitA puNyA nAradAya mahAtmane
nAradenApi rAjendra devendrasya nivezane
kathitA bharatazreSTha pRSTenAkliSTakarmaNA
devarAjena ca purA kathaiSA kathitA zubhA
samastebhyaH prazastebhyo vasubhyo vasudhAdhipa
yadA ca mama rAmeNa yuddham AsIt sudAruNam
vasubhiz ca tadA rAjan katheyaM kathitA mama
pRcchamAnAya tattvena mayA tubhyaM vizAM pate
katheyaM kathitA puNyA dharmyA dharmabhRtAM vara
tad eSa paramo dharmo yan mAM pRcchasi bhArata
asannadhIr anAkAGkSI dharmArthakaraNe nRpa
sa ca kila kRtanizcayo dvijAgryo; bhujagapatipratidezitArthakRtyaH
yamaniyamasamAhito vanAntaM; parigaNitoJchazilAzanaH praviSTaH

You might also like