Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

TEMA:

TEHNOLOGIJA OPLATA I SKELA

a)
b)
c)
d)

OPENITO
MATERIJALI
TIPOVI OPLATA
PROJEKAT TEHNOLOKIH KONSTRUKCIJA OPTEREENJE I
DIMENZIONIRANJE; OBLIKOVANJE
e) REDOSLIJED OPREACIJA I POSTUPCI
f) KONTROLE I SIGURNOSNE MJERE
OPENITO o oplatama za betonske konstrukcije
/Buar, G.: Oplate za betonske graevine, Sarajevo, 1990./
Oplata je tehnoloka konstrukcija sredstvo rada koja betonskoj konstrukciji daje oblik i
povrinski izgled. To je privremena konstrukcija u koju se izlijeva svjea betonska mjeavina i
u kojoj se odvija proces ovravanja.
Oplate moraju ispunjavati brojne funkcionalne zahtjeve i kriterije kvaliteta, kao:
- da prihvate i prenesu (bez velikih deformacija) optereenje od svjeeg betona i druga
optereenja,
- da je ploha u kontaktu sa svjeim betonom vodonepropusna,
- da je materijal oplatne plohe vodorezistentatn (tj. da pod utjecajem vode ne mijenja
svoje fizike osobine i dimenzije),
- da je otporan na udare (vibracije) i habanje,
- da su to trajnije, kako bi se viestruko koristile
- da tehnika rjeenja njihovih sklopova omoguuju tano podeavanje kod dovoenja u
projektirani poloaj i postepeno poputanje pri skidanju,
- oplatni sklopovi treba da budufleksibilni kako bi bila mogua njihova preimjena za
izradu razliitih oblika i dimenzija betonskih konstrukcija,
- betonske povrine treba da ostanu popunjene i ravne, kako bi se izbjeglo naknadno
popravljanje,
- tehnika rjeenja oplatnih sklopova treba da smanje utroak ljudskog rada, posebno
tekih i opasnih operacija prilikom postevaljanja i skidanja.
Osnovni dijelovi:
a) horizontalna oplata
beton
b) vertikalna oplata
veza
i podeavanje

oslonac i
podeavanje
OPLATNA PLOHA
POTKONSTRUKCIJA
NOSIVA KONSTRUKCIJA

str.1

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

MATERIJALI:

1. Oplatna ploha
1.1. drvena rezana graa (daske); klasina 'krojena' oplata
1.2. industrijske drvene ploe: OSB-ploe, iverice, vlaknatice (mediapan,
lesonit) itd.
1.3. modularne drvene table (LIP-Bled)
1.4. vodo-otporna perploa
1.5. elini limovi
1.6. armirani poliesteri (polimerni organski spojevi, PEHD 'plastika')
1.7. armiranobetonska platna (kod betonskih spregnutih konstrukcija)
1.8. azbestcementni kalupi (cijevi i sl.).
2. Potkonstrukcija
2.1. drvene tafle/gredice 5/8 do 10/10cm
2.2. drvena daska fosna d=48mm
2.3. elini profili U, I, HOP pravougaoni
2.4. metalni 'rotilj' od HOP profila (elik, aluminij) ima ulogu nosive k.
2.5. prefabricirani drveni nosai: reetkasti i punostjeni (GT, GW)
2.6. prefabricirani 'rastegljivi' metalni nosai: reetkasti i sanduasti
3. Nosiva konstrukcija
3.1. drvene gredice-grede 10/12 do 14/16 cm; l=4-6m
3.2. prefabricirani drveni nosai: reetkasti i punostjeni (GT, GW, H)
3.3. prefabricirani metalni (Fe, Al) nosai: reetkasti i sanduasti
4. Sredstva veze i regulacije
4.1. paljena ica; armaturne ipke (zastarjeli nain)
4.2. specijalne ipke/ankeri sa navojima i zavrtnjevima (konus!)
4.3. drveni klinovi (klasina sredstva)
4.4. regulatori sa trnom; regulatori sa navojem

TIPOVI OPLATA
1. Klasine oplate, krojene na mjestu koritenja (daane oplate),
2. Prenosne, velikopone oplate (metalne; metal-drvo)
2.1. oplate zidova
2.2. oplate ploa oplatni stolovi
3. Prenosne, prostorne oplate ('tunelske' oplate)
4. Prenosne oplate stubova
5. Integrirane / spregnute ('izgubljene') oplate
6. Oplate sloenih oblika / presjeka
6.1. 'teleskopske' oplate za tunele
6.2. oplate zakrivljenih konstrukcija
7. Oplate inenjerskih konstrukcija (brane potporni zidovi i sl.)
8. Samopodiue oplate (sekvencijalno penjanje u etapama!)
9. Klizne oplate (kontinuirano pomjeranje po visini, uz pomo hidraulinih dizalica),
10. Kalupi za prefabrikaciju razliitih AB konstrukcija
10.1. elini kalupi na vibro-stolovima
10.2. eline 'baterije' (H i V)
11. Specijalne oplate za estetsko oblikovanje povrine betona (reljefne oplate)
12. Napuhane oplate (ekskluzivno za cjevovode)
13. 'Oplate bez oplata'(!): prskani beton na kosturu od armature i rabic-pletiva.
str.2

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

str.3

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

str.4

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

str.5

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

str.6

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

str.7

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

REDOSLIJED RADA SA OPLATAMA:

Priprema oplate
Elementi i oplatni sklopovi se sortiraju prema projektu /planu montae/; vri se pregled,
otklanjanje manjih nedostataka /zamjena!/, te premazivanje-pricanje oplatne plohe sredstvom
protiv prijanjanja betona (oplatan-ulje, krena emulzija i sl.)
Prijenos elemenata/sklopova i montaa
Runi ili mainski prijenos na mjesto montae i sklapanje elemenata u cjelinu, sa reguliranjem i
fiksiranjem/uvrivanjem/isoguranjem stabilnosti (ukljuujui i skelu).
Praenje ponaanja pri ugradnji betona
Pri napredovanju radoba, prati se 'ponaanje' oplate pri porastu optereenja; uoavaju se
deformacije (ako su sumnjive, reagira se prekidom rada i sanacijom-pojaanjem oplate!);
procurivanje/gubljenje cementnog mlijeka/gela itd.
Poputanje i skidanje/demontaa; transport
Ovisno o kristalizaciji/ovravanju (prirastu vrstoe) beton sve manje 'djeluje' na oplatu jer se
i sam pretvara u nosivu konstrukciju. U momentu kada je sopstvena vrstoa betona u stanju da
'nosi' sopstvenu teinu betonske konstrukcije i radno optereenje na njoj, moe se pristupiti
skidanju oplate, ali ne u cijelosti /kod rasponskih konstrukcija zadrava se tzv. podupiranje/.
Inae, prema PBAB'87 rokovi skidanja oplate su:
a) za vertikalne oplate vrijeme za koje beton postigne 30% projektirane MB
b) za horizontalne oplate /rasponske elemente/ - vrijeme za koje beton postigne 70% MB
c) za oplate vrlo sloenih/zahtjevnih elemenata i konstrukcija vrijeme postizanja pune
vrstoe projektirane MB.
Postupak skidanja oplate treba definirati u projektu oplate/projektu izvoenja radova.
Izbjegavati svako nasilno i udarno djelovanje na oplatu!!!Transport elemenata runo i mainski.
ienje i sanacija oteenja
Mehaniko ienje (struganjem, etkanjem, bruenjem) i eventualno pranje vodom pod
pritiskom. Zatvaranje rupa od prethodne upotrebe; 'krpljenje' sluajnih oteenja ili ak zamjena
dijelova ili kompletne oplatne plohe; premazivanje zatitnim premazima ili bojama. Sortiranje i
slaganje elemenata i sklopova.
PROJEKAT TEHNOLOKIH KONSTRUKCIJA OPTEREENJE I
DIMENZIONIRANJE; OBLIKOVANJE
Bitan preduvjet za izradu projekta oplate jeste dobro poznavanje konstrukcije koju treba graditi,
kako njenih tehnikih karakteristika, tako i postupaka (tehnologije) graenja.
Struktura / konstrukcija oplate treba da zadovoljava sve funkcionalne i kvalitativne zahtjeve.
Posebnu panju zasluuje analiza optereenja (uvijek se analizira povrinsko optereenje!).
a) horizontalne oplate
1. korisno optereenje: optereenje-teina sloja svjeeg betona (Qk = bet*h; bet = 25 kN/m3)
2. vlastita teina konstrukcije oplate (ovisno o materijalu i dizajnu Qv =1-3 kN/m2)
3. pokretno/radno optereenje (od radnika, alata, maina i opreme koja se koristi) Qp 2kN/m2
4. sluajno optereenje Qs (snijeg eventualno; vjetar, u smjeru nanie (u smjeru navie
kontrola na odizanje!); pritisak vjetra na visinama do 30m je w=1,5kN/m2, a na veim
visinama je w=1,7kN/m2 uz koeficijent oblika c=1,6 (1,2)).
5. dinamiki utjecaji koji nastaju kod izlijevanja/sipanja betona, sputanja/bacanja snopova
str.8

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

armature i sl. te od vibracionog djelovanja vibratora za beton, uzimaju se kao dodatak na

prethodno izloene komponente optereenja od 20 do 50%, putem dinamikog koeficijenta.
ZBIRNO OPTEREENJE:
Py = Qk + (Qv + Qp + Qs)*K

[kN/m2]

str.9

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

b) vertikalne oplate
Optereenja koja se javljaju na vertiklanim oplatama imaju specifinu prirodu: u poetnoj fazi
se radi o nekoj vrsti 'hidrostatskog' optereenja koje se u toku vremena trasformira smanjuje
brzinom kojom napreduje proces kristalizacije/ovravanja betona.
Iako postoji vie faktora koji odreuju intenzitet i trajanje optereenja na vertiklanu oplatu, neki
od njih su posebno izraeni:
- konzistencija betona (osobina fluidnosti)
- brzina ulijevanja betona podizanja nivoa betona 'uz oplatu'
- temperatura okoline / zraka na kojoj se ugrauje beton
- djelovanje ureaja za ugradnju vibratora (poveanje osnovnog pritiska 20-30%).
Za praktinu primjenu radi odreivanja pritiska na vertikalnu oplatu preporuuje se dijagram
Instituta iz Gteborga, dijagrami DIN 18218, odnosno DMR-tablica.
DMR vrijednosti pritisaka Px na vertikalnu oplatu, za razliite brzine ulijevanja, pri T=20C:
V [m/h]

0,1

Pxmax [kN/m2] 5,0

Hpmax [m]
0,27

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

1,5

10,1
0,39

15,2
0,58

20,2
0,78

25,3
0,97

30,3
1,17

35,4
1,36

40,4
1,56

45,5
1,75

46,4
1,94

50,8
2,91

Oito je da su pri malo veim brzinama (>0,5m/h) ulijevanja betona ovi pritisci veoma izraeni,
pa je stoga potreban poseban oprez pri dimezioniranju vertikalnih oplata. Bez obzira to je oblik
optereenja u 'gornjem' dijelu trokutast, kompletna oplata se dimenzionira prema maksimalnom
optereenju, dobivenom iz DMR tablice.

str.10

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

KONTROLE I SIGURNOSNE MJERE

1. Kontrola stanja i kvaliteta elemenata i oplatnih sklopova prije transporta i montae
2. Kontrola redoslijeda montae elemenata i sklopova; kontrola poloaja oplate u prostoru
(vertikalnost/horizontalnost/nagib, odstojanje, paralelnost i sl.)
3. Kontrola sigurnosti veza elemanata i sklopova; kontrola stabilnosti sklopova.
4. Kontrola deformacija u fazi ugraivanja betona.
5. Kontrola roka poputanja/demontae oplate (set uzoraka betona na licu mjesta i provjera
prirasta vrstoe)
6. Kontrola redoslijeda demontae prema projekti demontae
7. Kontrola stanja elemenata i sklopova nakon upotrebe; 'defektaa' i uput na sanaciju.
Sigurnosne mjere su naroito izraene u fazi transporta i montae, kao i demontae elemenata i
sklopova oplate. To je naroito vano pri radu na visinama/dubinama i uz koritenje mainskog
transporta (dizalica), to je karakteristino za velikoplone prenosne oplate, oplatne stolove,
tunelske oplate, oplate stubova, oplate inenjerskih konstrukcija i sl. Naroito je potrebna puna
zatita pri montai/demonzai oplata na 'fasadi' dakle izvan sigurne podloge (obavezna
primjena sigurnosnog pojasa i ueta za vezivanje!).
SKELE U GRAEVINARSTVU:
a)
b)
c)
d)
e)
f)

OPENITO
MATERIJALI
TIPOVI SKELA
PROJEKAT TEHNOLOKIH KONSTRUKCIJA / SKELA OPTEREENJE I
DIMENZIONIRANJE; OBLIKOVANJE
REDOSLIJED OPERACIJA I POSTUPCI
KONTROLE I SIGURNOSNE MJERE

OPENITO:
Skele preuzimaju optereenja (vlastita teina nedovrene konstrukcije/dijelova objekta,
od pokretnog i sluajnog optereenja) i najkraim putem prenose ga na vrste oslonce
(tlo, druge konstrukcije, ovrsle dijelove konstrukcije koja se gradi...)
Osnovni dijelovi:
- tapovi (vertikalni za prenos optereenja, kosi za prenos optereenja i ukruivanje;
horizontalni za povezivanje sistema tapova)
- elementi za spajanje i nastavljanje
- elementi za regulaciju
- oslonake papue
MATERIJALI:
a) klasine skele: drvene oblice, tesana graa (landene) i sl. i pripadajua sredstva
veza (ekseri, klamfe, vijci), nastavljanja (drveni obrazi, eljezni okovi), oslanjanja
(drvene grede-jastuci) i regulacije (drveni klinovi)
b) suvremene skele: eline cijevi (lahka skela 48,3mm 80mm; teka skela
80mm-200mm), sa specijalnim spojnicama na vijke (ortogonalne i obrtne),
trnovima za poduno nastavljanje, oslonakim papuama i glavama, regulatorima
duine sa rupicama i trnovima, ili regulatorima sa navojem.
str.11

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

TIPOVI:
Prema nosivosti/namjeni:

- lahke (fasadne, radne, zatitne, konunikacije...)

- teke (nosive skele za horizontalne, kose i lune konstrukcije
visokogradnje i inenjerske konstrukcije, mostove, grede, ploe.

Prema statikom sistemu:

- sistem tapova sa djelimino uklijetenim vezama

- sistem ramova sa djelimino uklijetenim i zglobnim vezama.

ee ja primjena skela tipa sistema tapova: osnovna rjeenja su pojedinani tapovi sa

ukuruenjima i tapovi spregnuti u tzv jarmove ili tornjeve. Priblina visina jedne 'etae' skele
je 1,8 do 2,0 metara (na toj visini nije sprijeeno pomjeranje tapova, ali je praktino malo).
REDOSLIJED OPERACIJA I POSTUPCI
1. Izrada temelja: na bazi detaljne analize optereenja, rade se kvalitetni temelji (najee
od betona), i osigurava se vrsta veza stubova skele sa temeljima putem podlone
ploe/stope i ankera!
2. Montaa stubova, sa istovremenim povezivanjem horizontalama i dijagonalama (odmah
se zatvaraju stabilne figure!). pri tome se spojnice-vijci priteu 'do pola'.
3. Ovisno od visine skele, vri se ankerisanje ianim zategama za tli ili
ankerima/razuporama za objekat.
4. Montaa regulatora visine i 'viljuki' za prihvatanje konstrukcije (objekta ili oplate);
fiksiranje gornjeg kraja skele za objekat/oplatu.
5. Regulacija visine (sa nadvienjem!), uz istovremeno dotezanje vijaka 'do kraja' (kontrola
pritezanja moment-kljuem M=8kgm=0,08 kNm).
6. U fazi demontae, najprije se popuste za izvjesnu mjeru (i u odreenom redoslijedu - s
obzirom na postepeno 'aktiviranje' konstukcije da sama sebe nosi!!!) regulatori visine.
Onda se (odozgo nadole) demontiraju pojedini elementi skele.
7. Pregled elemenata skele, defektaa (upuivanje na opravku!), ienje, antikoroziona
zatita (bojenje, podmazivanje, 'naftiranje'); sortiranje/skladitenje.
PRINCIPI KONSTRUIRANJA-OBLIKOVANJA, PRORAUN, DIMENZIONIRANJE:
Svaka skela, bez izuzetka, trai/zasluuje PROJEKAT SKELE!!! (Propisi o zatiti na radu to
potenciraju). Sastavni elementi projekta skele treba da budu:
- statiki raun,
- dispozicija (izgled) skele,
- propreni presjeci (sva karakteristina mjesta),
- osnova skele,
- detalji veza i osiguranja
- specifikacija materijala
- oblikovanje, proraun i dimenzioniranje temelja skele
- tehniki opis.
PRAVILA
1. Svaka figura koja formira skelu mora biti NEDEFORMABILNA, dakle u obliku
trokuta!

str.12

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

2. Svaki vor u skeli mora biti osiguran sprijeena pomjeranja u sva tri ortogonalna
pravca. x,y,z.
3. Osnovi element svake skele je JARAM/TORANJ dvije paralelne plohe od sistema
tapova, povezane u prostoru.
4. Temelji skele moraju da budu potpuno stabilni (bez slijeganja!) i da imaju potrebnu
nosivost.
5. Sprijeiti udare na tapove izvan vorova (vrlo su osjetljivi jer dolazi do kombinacije
normalne sile i savijanja).
Nosivost pojedinog tapa (pred-)odreuje nosivost skele. Uglavnom se rauna stabilnost
pritisnutih tapova, odnosno, kritina sila za odreene tapove:
Pkr = f(dop, ),
=li/ imin, (imin = Imin/A ), <130 (120) elik => => dop
Kod poprenih tapova koji su otrereeni na savijanje, mjerodavni je momenat M=q*l2/10.
Visoki jarmovi se provjeravaju na:
- lokalno izvijanje (kontrola stabilnosti svakog tapa pojedinano, s obzirom na normalnu
silu): A1, I1, i1min, l1, 1, 1 => 1stv= 1*(N1/A1)< dop
-

'globano' izvijanje jarma kao intergriranog stupa: A0 = n*A1; I0 = n*I1+n*yT*A1, i0min, l0

0 = l0/ i0min, * = 1 + (m* 0)2 => * = 1/(1-0,8(* /100)) => *stv= **(N0/A0)< dop
m=1+ks*l1*2/(l02*ns)

Veoma je znaajno da se uzmu u obzir sva vertikalna optereenja (nanie): vlastita teina skele,
teina oplate, teina konstrukcije, pokretno optereenje (radnici, alat, maine, pom. sredstva),
sluajno optereenje (vjetar), sluaj izuzetnog nagomilavanja materijala, dinamiki udar....
Skela (kao i oplata) mora biti osigurana (ankerisana) od odizanja vjetrom ili od prevrtanja, pd
bonog vjetra: a)dok jo nije optereena vertikalnim optereenjem, b) nakon to je optereena.
Pritisak vjetra se izima na cijelu povrinu figure formirane skelom, ukljuujui i povrinu oplate
i konstrukcije u ravni te figure. Najmanji koeficijent sigurnosti na prevrtanje skele je 1,5.
Visoke skele se obavezno ukruuju (zategama ili ankerisanjem za objekat) na svakih 5-6m vis.
Preporueno optereenje radnih patosa kod radnih skela, za razliite vrste radova:
a) odravanje objekata limarski radovi, bojenje i sl. (korisno 0,6kN/m2 ili 2x0,75kN na
razmaku od 0,5m); mjerodavne 3 etae skele!!!
b) malterisanje fasade sa posudom za malter (korisno 2,0kN/m2 ili 1x1,5kN u
najnepovoljnijem poloaju); 2 posude, 1 nosa maltera, 2 zidara, na polju veliine
3x1,25m; mjerodavna 1 etaa!
c) skele za zidanje/oblaganje fasade skupa sa kamenim ploama ili opekom (korisno
3,0kN/m2 ili 1x1,5kN u najnepovoljnijem poloaju ili 2x0,75kN na razmaku od 0,5m);
1 posuda za malter, 150 opeka, 1 nosa maltera, 2 zidara, na polju veliine 2,5x1,5m;
mjerodavna 1 etaa!
d) za manji opseg tereta na skeli laki tereti (korisno 1,0kN/m2 ili 2x0,75kN na razmaku
od 0,5m),
e) skele za montere montani radovi (korisno min. 1,0kN/m2 ili 1x2,5kN u
najnepovoljnijem poloaju),
f) skele za dopremu materijala rampe i sl.(korisno 3,0kN/m2).
g) skele za montau prefabriciranih konstrukcija moraju se posebno analizirati, sa
uzimanjem stvarnih optereenja (vlastita teina konstrukcije, broj radnika, pomona
sredstva /dizalice, podloge, vitla klijeta/, udar, skliznue, koso djelovanje sile)
str.13

Graevinski fakultet u Sarajevu

Tehnologija i organizacija graenja

koncept predavanja - dr. Esad Mulavdi, docent

h) skele za skladita/stepenita voditi rauna o rasporedu / izuizetnom nagomilavanju

tereta (korisno optereenje min. 5kN/m2).
Postoje i skele koje slue u ne-graevinske svrhe: zatitne skele /od pada/, zatitni krovovi,
panoi i oglasi, jarboli, tribine i sl. Svako od navedenih sluaje va treba detaljno analizirati.
KONTROLE I SIGURNOSNE MJERE
1. Pregled stanja i kvaliteta elemenata za skelu prije upotrebe.
2. Kontrola temelja; kontrola vertikalnosti/horizontalnosti svakog tapa/stuba
3. Kontrola 'pritezanja' vijaka
4. Kontrola ponaanja skele u fazi nanoenja optereenja (udar/zvuk/napetost!!!).
5. Kontrola poputanja skele prema planu poputanja i demntae.
6. Sigurnost radnika od najvee vanosti: skele su esto vrlo visoke, pa vrijede sva
pravila sigurnosti kao za montane radove /obueni, zdravi radnici, sve mjere
sigurnosti, zatitna sredstva naroito sigurnosni pojasevi i uad;
7. Kod radnih skela obavezna ograda: do visine 6m 1 tap; preko 6m 2 tapa!

str.14