SEVDALINKE NARODNE BISER-PESME ZA PEVANJE JANKA VESELINOVIA

Kljune rei: sevdalinka, komad s pevanjem, periodika, rukopisne pesmarice, poetski renik, Jovan Ili, Janko
Veselinovi.
Apstrakt: Pojava antologijskog izbora narodnih pesama Janka Veselinovia Sevdalinke narodne biser pesme za
pevanje (1895) sagledana je u kontekstu srpskog pesnitva s kraja 19. veka, kada je kroz formu sevdalinki
negovanosobit istonjaki sentiment. Osvetljen je odnos Jovana Ilia prema sevdalinkama, posebno Janka
Veselinovia, ukljuujui njegov asopis Zvezdu, u kojem objavljuje umetnike sevdalinke, i njegov komad s
pevanjem ido. Pregled poetskog renika sevdalinki koji nudi Veselinovieva antologija obuhvatio je ustaljene
imenice, glagole, prideve, motive i situacije.

U knjizi Jezik srpskog pesnitva1 naglasio sam da su izuavaocima poetike srpske knjievnosti
izmicale iz vidokruga dve knjige sevdalinki, pesama za pevanje, koje su se pojavile u poslednjoj
deceniji devetnaestog veka. U Velikoj Kikindi je prota mostarski Marko Simov Popovi Rodoljub
(umro 1936) objavio 1892. godine Srpske narodne sevdalinke koje je sakupio u Pljevljima, Foi i
Konjicu. Druga je izbor Janka M. Veselinovia, koji je u Beogradu objavila Knjiara Velimira Valoia
1895. godine pod naslovom Sevdalinke narodne biser-pesme za pevanje. Na naslovnoj stranici ove
malene knjiice sa sto narodnih pesama naglaeno je da je te pesme Janko Veselinovi "pribrao".
Veselinovi za pesme koje je odabrao za svoju antologiju veli: "Pesmice ove nazvao sam sevdalinke,
jer kako bih drukije i mogao nazvati pesme mladosti i zanosa!" Cilj mu je bio da prui "lepu srpsku
pesmu za pevanje", a Knjiara Velimira Valoia, po njemu, uinila je "jedan pokuaj da proturi
srpsku pesmicu". Dodue, ova knjiga objavljena je u "skromnom izdanju", ali ako ovaj pokuaj "za
rukom ispadne" izdava "nee zaaliti ni truda ni sredstava da Sevdalinke prui srpskom narodu u
izdanju dostojnom najkrupnijega bisera naih narodnih pesama". 2
U prikazu ove knjige u Bosanskoj vili3 izraava se aljenje to ovo izdanje nije potpunije "jer je ovde
samo jedan deo pesama ove vrste". I uBrankovom kolu4 ova je knjiga toplo pozdravljena: "'Kako su
lepe i mile te pesme! Tople su kao dua majina, zanosne su kao devoje na desnici svoga dragana,
nestane su kao povetarac, mile kao nevinace, bujne kao mladost a snane kao smrt!' (ponavlja se
sud iz predgovora Janka Veselinovia primedba M. Matickog) Jesu! O, ta mi s ove strane znamo
ve prilian broj 'srbijanskih sevdalinki'; gde se peva, njih pevamo, (Andolija, Arnautovi i kako se
jo sve zovu ti grlati raznosai njihovi ine svoje) pa nam je milo, to ih Janko ovako na izbor
biserne pribra. Nai Bavani, koje je jo Branko karakterisao kao osobite avolane pevae, kao da
su prestali spevavati svoje "rojtanske", mi smo se ovde zar svi ve ispevali. Kada pak uzmemo na
um, kako je naa narodna pojezija ovde poela da degenerie, i bolje je, to usie. I ba s toga nam
u dobri as dolaze ovake zdrave i snane sevdalinke."
Eto razloga potonjim velikim lirama (pesmaricama, pevanijama), zbirkama svakovrsnih
pesama koje su se pevale, bilo narodnih (odabranih prema zahtevim poetike tog vremena), bilo
ispevanih "na narodnu". One su u potpunosti zamenile rukopisne pesmarice i, u to vreme, meu
popularnim knjigama za narod bile su najvie prihvaene od italaca i snano su delovale na razvoj
srpskog pesnitva krajem devetnaestog i poetkom dvadesetog veka. S ovim pravcem poklapao se i
snaan talas folklorizacije, nastavak prethodnog postvukovskog talasa, uslovno nazvanog "pevanje
s narodom", u kojem su teko mogle da se razlue pesme zapisane u narodu od ispevanih, kao to
je to bio sluaj sa Bavanskim pesmama Stevana Bokovia.5 Naznaajniji reprezent ovog novog
talasa folklorizcije bio je Jovan Jovanovi Zmaj sa tri knjige Snohvatica (1-2 1895; 3 1900).6
Dve knjige srpskih sevdalinki znak su sazrevanja osobite oseajnosti u srpskoj knjievnosti, otvaraju
pitanje sevdaha na razmei vekova, u kojoj meri su, na primer, mnoge antieve pesme u osnovi
sevdalinke. U srpskoj prozi nosioci ove nove oseajnosti bili su izraziti muki likovi kojima su
ponajbolje izraena sva etiri stepena gradacije: rahatluk, dert, sevdah i karasevdah. Znai, od
zadovoljstva i veselja kojima se odreuje rahatluk, do velikog neizleivog bola karasevdaha.
Izbor sevdalinki Janka Veselinovia otvara niz pitanja kada je re o novoj oseajnosti u srpskoj
poeziji u drugoj polovini 19. veka, posebno na razmei vekova. Uticaj sevdalinki u srpskom

pesnitvu pre pojave moderne bio je znatan bez obzira toje meu "sevdalijama" bilo i
treerazrednih pesnika. Ali, oni su itani i njihove pesme prihvatane su od irokog italatva.
Dovoljno je samo pogledati knjigu pesama Nikole V. oria Ljubice, objavljenu u Niu 1892. godine,
posebno pesme: "Dilber Anelija", "Moje drago", "Ljubiica i devojica". I za pesme "Ne pitaj me..."
autor dodaje beleku iz koje se vidi da je ova pesmica, najpre, bila sastavni deo njegovog prvog
dramskog pokuaja, "davno zaboravljenog Slikara" i da je za nju Davorin Jenko komponovao veoma
lep napev, dodajui na kraju svake strofe, u pripevu, jo dva stiha: "Ljubav ista, ljubav verna / Dui
svakoj ivot da." Takoe, treba uzeti u obzir i pesme iz treeg dela knjigeTamburica sevdalije Jove.
Moto ovih pesama glasi: "Sevdi, Jovo, moje sevdisanje, / Ubilo te moje uzdisanje!" Ovaj moto
najbolje govori o poetici ovog pesnika. U tom duhu su ispevane i podue deseterake pesme
"Sevdalija Jovo i materino zlato" i "Najvei jad", kao i poetak pesme "Bono drago":
Od sevdaha bono mi je drago.
Zima mi se oko srca svila,
Avaj meni, ako ne preboli.
Zaman su mi jadovanke pesme,
Ne e one izleiti drago ...
Ja zapevah tanko glasovito,
Kao pesma tako srce jei,
Mome zlatu jade da iskae.
Isti autor u slinom duhu spevava i poduu romancu Fazlibego i ponosita Fata ili pria o tome, kako
je Selma pravodadika zadobila svilen kavad i dva fistana.
Isti autor u slinom duhu spevava i poduu romancu Fazlibego i ponosita Fata ili pria o tome, kako
je Selma pravodadika zadobila svilen kavad i dva fistana. 8 Pesnik N. ori svakako nije jedini srpski
sevdalija krajem 19. veka, ali nam njegovo delo pomae da otkrijemo razloge interesovanje Janka
Veselinovia za ovaj tip narodnih pesama. Naime, u vreme nastajanja srpskih sevdalinki posebno
znaajnu ulogu imaju melodrame, komadi s pevanjem. Kada bi se nainila analiza sauvanih zapisa
pesama koje su pevane na pozornici u to vreme, sevdalinke bi se svakako nale u prvom planu.
Dakako one narodne, ve preraene narodne pesme, to se posebno moe uoiti kada su u pitanju
pripevi naknadno razvijeni i ukraeni. Ove pesme, dakako, prate i novokomponovani napevi. I Janko
Veselinovi u svoje melodrame unosi sevdalinke. Takva je novokomponovana pesma koju u idu,
slici iz seoskog ivota u pet inova sa pevanjem 9 zajedno pevaju Ljubica i Petra: "Osu se nebo
zvezdama". Uz pesmu u tampanoj knjizi objavljuje se i notni zapis Davorina Jenka. Naime, narodnu
pesmu sa osnovom kosmike mitologije o zvezdi Danici koja se nikada ne moe sastati sasuncem, o
neostvarenoj ljubavi, iza svakog stiha, prati pripev koji je u funkciji dramskih likova:
Srmi, eni,
Grani, mani,
eznem, venem,
Sagigane, dragane!
Jo dvanaest pesama uneo je Janko Veselinovi u svoju popularnu melodramu i sve te pesme
pripadaju poetici sevdalinki, bilo da je re o motivima ("Ne daj mene, majko, za
nedragog!" :"Sinirii zvee, ta vala" Mili ovu pesmu peva kako bi istakao da ne eli Anu koju
mu daju, ve Petru; "Urodile ute kruke" pripev vezan za motiv majka brani keri da se uda: "Ne
da mene moja mila nana, / Ne da mene za godinu dana!"), bilo da se u pesmi direktno pominju
sevdah ("Jesam li ti kazala, jarane: / Ne aikuj ne vei sevdaha, / Od sevdaha goreg jada nejma, /Ni
bolesti od aikovanja") ili predmeti kojima se sevdah iskazuje (tako se u pesmi "Gde e biti, mala
Kejo" istovremeno pevao ulbai, bosiljku, vajatu, zveketu dukata o devojakom vratu).
Treba istai da je za sevdalinke Janko Veselinovi imao sluha i kao urednik
asopisa Zvezda (Beograd 1894; 1898-1901). U drugoj fazi izlaenja ovog asopisa on uvodi
rubriku Narodno blago u kojoj, pored jedne balade i spleta "orskih pesama" objavljuje narodne
sevdalinke zabeleene na jugu Srbije. Tako, poev od 1899. godine, u Zvezdi tampa pesme iz
Pirota koje mu alju uitelj Mil. . Stanojevi i Veljko. M., dok mu M. Mitrovi 1900. godine alje
"srpsku narodnu pesmu iz Vranjskog okruga" ("Pravedni kadija"). Kraj ove pesme u potpunosti

pripada poetici sevdalinke:

uje mene mlada udovice,
a kakva si mlada i zelena,
a kakva si bela i rumena
i ja bih ti dvore poarao,
i ja bih ti dame polupao.10
Valja napomenuti da iza ove sevdalinke, nimalo sluajno, Veselinovi objavljuje crticu Svetozara
orovia "Ahmet-aga". Meutim, daleko su znaajnije umetnike obrade sevdalinki koje Veselinovi
objavljuje u Zvezdi, pre svega pesme Jelene Dimitrijevi ("Aman", "Od sevdije"). Njena pesma "Kad
pogledam" tipina je umetnika sevdalinka s kraja 19. veka. Vesna Matovi je u monografskoj
obradi Veselinovievog asopisa11 ukazala na niz pesama u kojima je snanije naglaena folklorna
osnova. Iz ovog niza mogu se izdvojiti pesme koje su u direktnoj vezi sa sevdalinkama: Osmana
ikia ("Sjetno poje bulbul mali", 1898, II, 3), "Dilber Ema i jabandija", 1898, II, 77), Zmaja
("Fatima" izSnohvatica, 1899, III, 53), Milorada Mitrovia ("Ali-beg i Ajka Atlagia", 1899, 1899, III,
65; "Mladi pastir i careva erka", 1901, V,1) i Jeftana antia ("Bata mala", 1899,III, 33).
U Bosankoj vili 1889. godine pojavila se, u dva nastavka, "slika iz knjievnosti" pod naslovom
"Sevdalije bosanske". Potpisana je inicijalima: S. A. J. 12 Povodom namere nekoliko mlaih knjievnika
da "priberu i izdadu na svijet obaka, u zasebnoj knjizi ... erotske pjesme Ilieve", te da ih tampaju
irilicom, latinicom i muslimanskom azbukom (bosanicom primedba S. A. J.), pa kako
muslimanskih slova u tampariji nije bilo, Jovan Ili je ovako reagovao: "Ja s', veli, nijesam uio
sevdalijama iz kojekakvijeh vabeijeh poturica Rkaa, akavaca i Kekavaca. arkija bega
bosanskoga, to je moj uzor!" U daljem tekstu, autor preuzima iz Ilievih pisama one delove u kojima
se govori o naem "narodnom pjesnitvu napose, a naroito o sevdalijama bega bosanskoga".
Posebno se istie stav u kojem se pokazuje u kolikoj je meri Ili bio, kako je tvrdio August enoa u
prikazu Ilievog speva Pastiri13, "svjesni, no slijepi potovalac narodne pjesme". "Narodna pjesma
naa veli Ili u pismu svome neka bi prema sadanjijem potrebama naega narodnoga ivota i
ne bila idealom nenadmane pjesnike vjetine: vedrinom svojijeh misli, dubinom svojega
osjeanja, krjepou i osobinom svojega obdarenoga pjesnikoga duha ona jeste i ostaje vazda
mlaahna i lijepa, ljepotom koje mogae se nadahnuti doba Omirovo i nikoje drugo, te, po tome ona
je u pouzdanim vijekovima osveeni temelj naega narodnoga pjesnikoga hrama, u kome bi se i
bogat i siromah, i uevan i neuk mogao pomoliti Bogu svome a ne tuem!" U ovom stavu iskazan je
osnov narodnog pravca u srpskom pesnitvu.
U drugom pismu, istie autor priloga "Sevdalije bosanske" objavljenog u Bosanskoj vili, Ili vie pie
o "erotskoj narodnoj pesmi", a naroito o sevdalijama bega bosanskoga": "Dobro je to, te se djeca
prvoga ovjeka ne poklae izmeu se prije nego se ienie, jer da toga ne bjee, ne bi danas ni ove
eglene bilo meu nama. Prema tome i pjesma od sevdaha bila bi na redu pjesma prva, a ona od
megdana druga. I jedna i druga pjeva se u nas, ko i u ostale djece Adamove. Nego, makbul je znati,
biva, otkuda to, da ba oni, odakovii vjere prorokove, kojima od postanja megdan bjee zanat,
iznijevi pjesmu od sevdaha na vrhunac do sle neviene ljepote ni do danas ne ispjevae pjesmu od
megdana, ko to bi je ispjevao kakav Vlah ubro ojkovi, Podrugovi i slijepac Vinji? ili kakav jor
Ive Gunduli i fra Kai? Ne more bit, da i tome ne ima razlog, ka i svemu drugom. Poslijen ograja
na Marici i Kosovu naijem odakoviima, kato nam je svijem znano, ne preosta drugo, do pokloniti
se ili ti muslomanskom turbanu ili tijari popskoj, i oni dobro uradie te odabrae ono prvo, jer pod
turbanom oni sa agalarstvom ouvae i svoje plemenite viteke obiaje, i svoj lijepi narodni govor, i
uinie, te njime prozbori i sam padiah u Stambolu, srcu svijeta, za vrijeme vrsnijeh sinova naroda
naeg, svemu svijetu poznatijeh Sokolovia i uprilia. I ma da im britka orda zasvijetli do Otranta
i utuka esara bekog, u pjesmi im, eto, od svega toga ne osta ni traga ni glasa! Da li, to im zazor
bjee meu braom veliati pobjede polumjeseca nad praedovskom vjerom svojom? Bilo, kako mu
drago, prazninu ovu oni popunie neiskazanom ljepotom svojijeh sevdalijskijeh pjesama, u kojima
se s' vrha do dna ogleda arobna rasko istoka, provijana epskom prostotom barda!" U nastavku Ili
govori vie o unutranjoj vrednosti sevdalinki, o "srdanim poudama", "pjesnikom zanosu", o
nainu kako ove pesme uzdiu sluaoca "iznad bijesa svjetskog, u sedmo nebo, u denet". Po njemu
su sevdalinke dublji izvor za srpske pesnike od onoga koji je naao Branko Radievi "na krajevima
naega narodnoga ivota, naega narodnoga pjesnikoga duha". Sevdalije su, po njemu, izraz

"prostoga tipa plemenitije strane naroda naeg". U njima on otkriva duh "bega bosanskoga",
kolenovia i odakovia "velianstven u prostoti, u ljepoti due samo sebi ravan", onakav kakav
je bio i pre Kosova. Autor ovog priloga dalje govori o "sili od sevdaha", o "udu od ljepote" koja nie
"na krjeposti due", ilustrujui ove Ilieve stavove odlomcima biranih sevdalinki. Na kraju priloga
objavljena je u celini Ilieva pesma "Abasah" kao primer pesme u kojoj se ogleda duh istonjake
erotike, u kojoj je pesnik "znao da stvori u duhu narodne poezije, koja u njegovijem djelima vije,
posve originalnu formu; umio je taj duh da uresi vjetakom odjeom, koja potpuno odgovara
zahtjevima umjetnikijem a ni malo se ne odvaja od narodnoga vrela". Ta je pesma ustrofljena
(8/5/8/5), ali u njoj prepoznajemo trinaesterac graanske lirike, najbolje uoblienu popularnoj pesmi
"Vino pije Dojin Petar, varadinski ban"14, bliskoj ne samo po napevu i metru, ve i po upotrebi istog
centralnog motiva: "A da znade, moj kalife, / Gdje ja noas bi, /Sto ivota da imade / Alalio b' ti!"
Knjiga Sevdalinke Janka Veselinovia objavljena pred kraj 19. veka znaajna je kada je re o istoriji
srpske poezije i njene poetike tog vremena. Ovaj izbor sto sevdalinki dolazi na kraju procesa koji se
nazivao "narodni pravac" u srpskoj knjievnosti i bio je reprezent neega to je ve duboko bilo
ugraeno u srpsku poeziju. Poetski renik sevdalinki koje je Veselinovi izdvojio itekako pokazuje da
su u srpskoj poeziji ve bile potroene izraajne mogunosti batinjene sa ovog istonika. Takoe,
treba istai stroge ocene srpskog pesnitva krajem 19. veka koje izrie Borivoje Nedi u vie
navrata, u prilozima objavljenim u njegovom asopisu Srpski pregled kao i u prvim
goditimaSrpskog knjievnog glasnika koji je i pokrenut 1901. sa ciljem da se kritiki preispita
dotadanja knjievna tradicija i utvrde i podre nove vrednosti koje je donosila moderna poetkom
20. veka.15
Sevdalinke Janka Veselinovia vane su za ocenu poezije oslonjene na sevdalinku, na pesenike, na
poeziju za pevanje, u kojoj su narodne pesme dopevavane i raspevavane na osnovu napeva, ukojoj
su i metar i ritam, posebno tematsko-motivski potencijal odreivale lirske narodne pesme. To je
razlog to u predgovoru svoje knjige Veselinovi istie da su narodne pesme prihvatane i prenoene
kao pesme za pevanje, da su ih pevali i orai i obani, i devojke na prelu i vojnici na vojni, da su one
ba zato to su pevane bile sastavni deo narodnog ivota. U ovim pesmama, veli on, narod je i
proklinjao, i iskazivao svoju prolost i svoje nade, alio se, veselio i alostio. Tako on determinie
oseajnost duboko zasnovanu na kolektivnoj oseajnosti koja je, preko pesama, delovala na
umetniko srpsko pesnitvo.
Ova knjiga pojavila se u vreme kada je srpski narod ozbiljnije razmiljao o kulturolokom
objedinjavanju prostora na kojem ivi, pogleda uprtog u Staru i Junu Srbiju koje su jo bile pod
Turcima. To je vreme novog, snanog talasa otkrivanja due sopstvenog naroda i svojevrsne
folklorizacije koja je podrazumevala otpor propadanju i dekadenciji usmene narodne poezije; tada
se pojavljuje i fotografija Janka Vecelinovia u narodnoj nonji. I ba s toga je svesrdno prihvaena
Veselinovieva knjiga u kojoj su se nale "zdrave i snane sevdalinke."
Za pesme iz knjige Sevdalinke, Veselinovi u predgovoru veli: "Tople su kao dua majina; zanosne
su kao devoje na desnici svoga dragana, nestane su kao povetarac, mile kao nevinace, bujne
kao mladost a snane kao smrt!" Iz tog niza narodnih pesama on izdvaja one pesme koje su
zanosne "kao devoje na desnici svoga dragana", bolje rei sevdalinke, pesme o udnji, "pesme
mladosti i zanosa".
Pored nesumnjive njihove lepote, kao razlog nastanka oveknjige Veselinovi istie nameru da "prui
lepu srpsku pesmuza pevanje", znai "lektiru" za pevanje. Iako je knjigu namenio "mladim
Srpkinjama i Srbima" imao je na umu pre svega enski deo italatva, onaj u kojem je pevanje
ovakvih narodnih pesama bilo daleko rasprostranjenije: "Iz toga bogatog niza, ja, evo, odabirem
zrno po zrno i pruam ga tebi lepa itateljko'. Ovo pokazuje da mu je na umu bio pesenik, da je ovu
knjigu tako i uredio, niui pesme prema motivima i temama, prema optim mestima. Ali, i to
potvruje da je u prvom planu bilo pevanje, da ove pesme pokazuju koja je i kakva bila osnova
srpskih pesama koje su krajem 19. veka nastajale u srpskoj poeziji kao produetak "narodnog
pravca" utvrenog u petoj deceniji 19. veka. Kasnije, nastavie se i druga, drugaija traganja u
smislu ukljuivanja narodne poezije u iznalaenju novog izraza, ali tu pevanje, napev, nee vie biti
presudni ni kada je re o metru, sliku, ni prilikom utvrivanja strukture pesama, njihovog
ustrofljavanja. Rimovani deseteraki distih je, na primer, postao anahronizam. Pripevi gube

znaajnu ulogu koju su imali, jer umetnike pesme se sve ree komponuju i melodijski (u duhu
narodnog pevanja) moderniziraju. Dragoljub Filipovi se, na primer,okree epskoj narodnoj pesmi. Iz
tog fundusa zahvata teme imotive, narodnu poeziju tematski nadograuje, ne modernizuje je na
melodijskom, ve na semantikom planu. Tako on gradi novu simboliku koja proizilazi iz usmene
epske osnove. No sve su tobile stranputice srpskog pesnitva. Nita nije moglo da zaustavi procese
koje je donosila moderna. Ali, ne mogu se prenebregnuti sevdalinke kada se govori o srpskoj poeziji
potkraj 19. veka, o njihovoj ulozi u poeziji sa istonjakim motivima Jovana i Vojislava Ilia, u
pesmama Jovana Jovanovia Zmaja iz ulia i ulia uvelaka, kao i u manje uspenoj
eksperimentalnoj lirici iz njegovih Snohvatica.
Kada je re o sevdalinkama iz ugla anrovskih izuavanja, izbor Janka Veselnovia ini se veoma
indikativnim. On nam prua uvid u osnovni repertoar pesnikih slika, stilskih figura, optih mesta,
posebno poetskog renika koji sevdalinku ine osobitom usmenom formom ljubavne lirike. Ovakav
osvrtna poetske oblike i poetski renik sevdalinki pomae nam da pratimo kako su i tokom 20. veka,
istrgnuti iz melodijskog konteksta, udesno preoblikovani decenijama trajali u srpskoj poeziji i
ugraivali se u modernu metaforiku.
Izdvojene najfrekventnije rei, pesniki znaci, simboli, pesnike slike sevdalinki iz Veselinovievog
izbora pokazuju da nikako ne moe biti rei o izobilju, ve naprotiv, o uem i dosta utvrenom i
prepoznatljivom poetskom gradivu koje varira, poetski se ostvaruje variranjem (osobina usmene
tradicije). U tim varijacijama koje doprinose estetskim vrednostima sevdalinki, najznaajniju ulogu
imaju glagoli, bolje rei glagolski oblici, kao i stajai pridevi koji se vezuju za razliite pojmove. U
svakoj "drugaijoj" pesnikoj slici menja se uloga imenica, glagola i prideva, pri emu uvek neto iz
tog trougla biva dominantno. U pesnikim slikama koje tee metaforici, pridevi preuzimaju
dominirajuu ulogu. Kada je re o duevnom stanju, o oseajnosti, izraavanju strasti, enje,
prizivanja rasporeivanja poetske izraajnosti na skali rahatluk, dert,sevdah, karasevdah
glagoli su u prvom planu.
Osnovu poetskog renika sevdalinki ine sledee imenice: alva (kao ponuda), aikovanje (in
zavoenja i voenja ljubavi), bata (zelena, ul bata prostor sevdaha, mesto za sretanje
zaljubljenih; "U bati mi zumbul cvati / ja ga ne berem, / na zumbulu bulbul peva / ja ga ne ujem"),
bor (zelen; sadi se vie groba momkovog, nesreno preminulog zbog neostvarene ljubavi, kao to
se rua sadi vie devojakog: "Pa se vije rua oko bora,/ kao svila oko kite smilja"), boaluk (kao
dar), biser (drobni; nie se, pozoblje se; sinonim za zube), bulbul(slavuj, ptica
sevdalija), venac (zelen; bez njega nema radosti kao to bez vina nema radosti niti rumena
lica), vera (tvrda; ee se epski epitet tvrda preokree u meka; u momka vera "meka od
pamuka"), vino (crveno; od vinca lice rumenije a u devojke veselije), vinova lozica (vije se), vinja
(procvetala znak ostvarenja ljubavi), dar (daruju se: jagluk, dunja, crne oi, struk bela
bosiljka), dojke (devojka se ljubi meu dojke; kada se iskazuje velika strast
nagrizene), dukati (uti; niu se, "ispijaju se" u ai prilikom svadbenog
obreda), dunja,dgunja (ponuda; dar; dobijenu od momka devojka stavlja pod jastuk "mirisala i
meni i tebi"), dua (devojka je momaka dua), duek(mek; zamenjuju ga i rue
naslagane), idija (momak koji se prieljkuje), zlato (materino devojka; od zlata junak devojka
trai da joj kujundija sakuje "neljubljeno zlato"; direktna veza sa suncem), zubi (sian
biser), jabuka (crvena osvojena devojka; zelena jo neostvarena ljubav; zelena nagrizena
kao znak podseanja na sebe, tajnog oblaenja; esti su dijalozi devojke i jabuke u paraleli slinih
situacija iz prirode i meu zaljubljenima), jagluk (vezen; najei dar devojaki), jaran (momak sa
kojim se ide u kolo), jastuk (zamenjuje ga ruka ili rumena ruica "a pod glavu rumenu
ruicu"), jorgan (studen; od behara), kaloper (simbol sukoba meu zaljubljenima
karanja),karanfil (u paraleli: cvee zaljubljeni; veze se na jagluku kao daru momku namenjenom
"vezen jagluk gustog karanfila"; njime se stere postelja), kletva (devojaka, izazivanja, izraza
enje/strasti), krin (beo), ljeljene (kad se trae devojka ili momak po gori; u paraleli: bia iz
prirode zaljubljeni), livada (zelena; prostor traenja dragog/drage i susreta
zaljubljenih), ljubiica (zamenjuje devojku pri prvim nagovetajima
ljubavi), ljutnja (momkova), mama i pomama (uz uspaljenu devojku), marama (svilena;
dar), meseina (sjajna; kako bi se istakla belina devojakog grla poredi se sa sjajnom
meseinom), miloduh (simbol povezivanja zaljubljenih
milovanja), namigivanje,nasmijavanje, nedra (u metaforinom preoblikovanju "ladneleani", "dva

bela goluba"; miriu duom devojakom), oi (crne, drage; oi devojke trnjinice; "slatko oko u
junaka"), puce (u iskazivanju strasti momak devojku ljubi meu puca; brat sestri priiva puca gusto
kako ne bi prola momaka ruka), rana (velika ljubav), rese (na odei; potrgaju se u izlivu
strasti), rua (crvena; zamenjuje re devojka; sadi se iznad groba devojke preminule zbog
neostvarene ljubavi, kao to se bor sadi iznad momkovog: "Pa se vije rua oko bora, / kao svila oko
kite smilja";samrtnica se utire rumenom ruicom), ruka (mekana, bela, desna, u funkciji jastuka;
oslonjena na jastuk; preko ruke se ostvaruje najvra ulna veza: "na ruci mi osvanula", "na ruci mi
spavala"), sevdalija (pesma puna sevdaha; ptica slavuj), sokak ("epteli sokak", tesan sokak
mesto susreta zaljubljenih), soko (sinonim za momak), sunce (arko; momku lice sine kao sunce;
sinonim za momak), tambura (sedefli; srebrna), usne (u funkcijienje "usne svrbe, hoe da se
ljube"), usta (medna, slatka, "eer usta"), hamam (prostor sevdaha, mesto za
prieljkivanje), akire (deo odee preko koje se iskazuju strast i enja), elebija (jedno od
oznaenja momka, put ka konkretizaciji lika), alvare (deo odee preko koje se iskazuju strast i
enja), eptelije (branje eptelija iskazuje nameru da se ostvare ljubavne elje). Stalna su
poreenja devojke (neveste) i udovice. Devojka ima "struk momaki, pogled devojaki", dok se
udovica prikazuje kao neprilika (samovoljna, grozniava, ruvo poderano). Dok udovica ima "sito na
oima", devojka ima sjajnu meseinu; udovica se ljubi meu oke, a devojka meu dojke.
Od glagola najfrekventniji su: brati, buditi, isklati (lice), kleti, koriti, ljubiti, ljutiti se, nizati (biser za
nevestino grlo; zube prilikom poljupca),opijati se (vinom; sjajnim suncem), opkladiti, pogledati (u
gradaciji slede: poljubiti, zagrliti), pozlaivati, pozobati (biser), popiti, pregoreti(momkov hod, "uzel
pogled"), prekoriti, preliti (zlatom), probuditi, putovati (na daleko; sjajnom meseinom), razboleti
se, razglasiti(ljubav), raspinjati ("eer puce"), spavati, spomenuti, uzdahnuti, ujedati ("niti ljubi nit
ujeda zubi"), etati. Ponitavajui glagoli igraju znaajnu ulogu u posrednom opisu ljubavnog ina.
Momak pozoblje kutiju eera, zamrsi turu ibriima, popije dva vrela studena, izgricka dva ula
rumena, iznie dva niza bisera.
Pridevi, epiteti, najee su stajai, oni prate odreene imenice iz poetskog renika. Uz ruku i veru
ide meka, uz jabuku ide zelena,crvena, uz livadu i venac zelen-a, uz tamburu sedefli,
srebrna, uz ruu, lice i vino crvena-o, uz oi crne, uz sokak tesan, uz usta medna itd.
Meutim, bitno je istai da kada je re o bojama, u sevdalinkama zeleno ima funkciju ljubavnog
nagovetaja, ljubavne predigre i osvajanja, crveno realizaciju ljubavi, belo nagovetaj nesrene
ljubavi, smrti (posebno kada je u pitanju motiv smru izneverena ljubav), crna nagovetaj
karasevdaha (kara-aber, kara-doba, kara-akam), zlatna substitucija suneve svetlosti, izraz
velike ljubavi. Kako bi se pokazala vrednost ljubavi prema dragome, pevai sevdalinki koriste drugi
stepen poreenja, esto sa preterivanjem, uobliavajui time centralnu situaciju itave sevdalinke
(devojci je draa momaka dua nego sva etiri joj brata, meka je momaka desna ruka nego etiri
najmeka jastuka). Znaajno mesto u poetici sevdalinki pripada glagolskim pridevima, naroito
kada se negacijom istie ednost. Devojaki darovi su, tada: urak nederan, konj nejahan,
trenja netrgana, diba nekrojena, spenza nebrojena. ednost se istie i negacijom ni: "Ni saena, ni
presaivana, / ni studenom vodom zalivena, / ni trgana, ni omirisana, / ni ljubljena, ni omilovana".
Krug motiva u sevdalinkama veoma je ogranien, ali je udesan nain kako se oni kombinuju i kako
se samo jednom motivu preputa da bude dominantan, da "iznese" poentu pesme. U tom smislu
poenta sevdalinke "nosi" pesmu, u prvom je planu. Od teinih motiva izdvajaju se: opisivanje
lepote (esto je cela pesma opisu lepote posveena, u opisu se krije i poenta: "'evojice sitna
ljubiice! / ljubio b' te al' si mi malena!' / 'Ljubi, dragi, biu i golema! / Maleno je zrno biserovo, / al'
se nosi na gospodskom grlu; / malena je tica lastavica, / al' umori konja i
junaka!'"), progledanje (jedan od centralnih motiva opisa: vino se progleda kroz lice, rakija "kroz
grlo bijelo", "zlatna aa kroz medena usta", "bjele ruke kroz tanke rukave"), savijanje (devojka se
dragom svija oko vrata "kao erdan od suhoga zlata"), milovanje (u istoj se vodi umivaju, o jedan se
pekir otiru itd.), priklanjanje devojke bearu ("Bear spava, oi ne zatvara"), rastavljeni dragi,
dragi na daleko, slanje pozdravlja, preproena draga, kuenje devojke, troji jadi, kletva
devojaka (naputene drage; kletva od milja: "Zagrli me, otpale ti ruke, / poljubi me, usa'la ti usta! /
Ujedi me, ispali ti zubi!"), darivanje, zavaanje oko darova, krvavi svatovi, lov (podela
plena),zagonetanje, nadmudrivanje, zaikavanje, razbolevanje od ljubavi, smru izneverena ljubav,
sahranjivanje zaljubljenih u bati (kraj bora i ruice, "pod utu narandu").

Najvie situacija u sevdalinkama ostvaruje se dijalogom momka i devojke, esto preko posrednika
(razgovaranje "preko zvezde" "po zvjezdi porui"), sa ivim biima i pojavama iz prirode (sa
ruom, jabukom, konjem, sokolom) ili dijalog umesto momka i devojke vode bia i pojave iz prirode
(razgovor severca sa jablanom, razgovor ptice sevdalije sa pticom delkuicom, na primer). Pitanja
se esto postavljaju u formi slovenske antiteze, a brojna su i
dijaloka doskakanja i zagonetanja (nebo je ire od mora, oi su bre od konja, momak je drai od
brata).
Upravo ustaljena opta mesta, motivi, situacije, kao i poetski renik, odreuju prirodu sevdalinki. To
bi bio i odgovor zato se u prilogu "Sevdalije bosanske" iz Brankovog kola pominje kao sevdalinka
balada "Omer i Merima", pesma kojom se i zavrava antologija sevdalinki Janka Veselinovia.
Opravdanost prihvatanja ove balade kao sevdalinke na osnovu poetske ustaljene grae Veselinovi
potvruje i sevdalinkom sa poetnim stihom "Dva se draga vrlo milovala" koja je, u stvari, kraa
varijanta pesme "Omer i Merima" (svega 22 stiha). I u njoj se, bez veih razvijanja pojedinih delova,
peva o zaljubljenima koje su roditelji rastavili. Oni preko zvezde poruuju jedno drugom da e
umreti od ljubavi. I ove zaljubljene ukopaju zajedno i kroz zemlju im ruke sastavljaju ("a u ruke
zelene jabuke"). Vie njih, takoe, sade zeleni bor i rumenu ruicu. Zato baladu "Omer i Merima"
moemo smatrati i razvijenom sevdalinkom.
Miodrag MATICKI
(Beograd, Institut za knjievnost i umetnost)
________________________
01

Miodrag Maticki, Jezik srpskog pesnitva, Novi Sad, 2003. Poglavlje: "Sevdalinka u srpskoj knjievnosti", str.
214-227
02
Janko Veselinovi, Sevdalinke narodne biser-pesme za pevanje, Beograd, 1895, str. 3-5.
03
Bosanska vila, XI, 1896, br. 17 (15. 09), str. 279.
04
Brankovo kolo, I, 1895, br. 1 (6/18 juli), stubac 27.5O tome u knjizi: Stevan Bokovi, Bavanske pesme
(fototipsko izdanje knjige iz 1862, priredio i pogovor napisao M. Maticki), Beograd, 1987.
05
O tome u knjizi: Stevan Bokovi, Bavanske pesme (fototipsko izdanje knjige iz 1862, priredio i pogovor
napisao M. Maticki), Beograd, 1987
06
O tome u knjizi M. Matickog Jezik srpskog pecnitva (Jovan Jovanovi Zmaj Rastko Petrovi Vasko Popa)",
str. 323-338.
07
N. ori, Ljubice, Ni, 1892, str. 76-77.
08
N. delo, str. 87-108.
09
Janko Veselinovi, ido, slika iz seoskog ivota u pet inova sapevanjem, Beograd, 1908, str. 2-3.
10
Zvezda, IV, 1900, br. 1, str. 13
11
Vesna Matovi, "asopis na razmei epoha: Zvezda Janka Veselinovia(1894; 18981901)", Knjievna istorija,
XXXV, 2003, br. 120-121, str. 235-257.
12
S. A. J., "Sevdalije bosanske. Slika iz knjievnosti", Bosanska vila,IV, 1889, br.1 (1. januara), str. 7-8; br. 2 (16.
januara), str. 20-22.
13
August enoa, Vijenac, 1860.
15
Miodrag Maticki, "Tragom utvrivanja srpske knjievne tradicije" (Uloga Srpskog knjievnog glasnika), Sto
godina Srpskog knjievnog glasnika. Aksioloki aspekt tradicije u srpskoj knjievnosti, zbornik radova, Beograd,
2003, str. 45-51.

Biblid 0350-6428, 38 (2006) 128/129, s. 1122

Izvorni nauni radovi