345

5.1.6.2. Neuravnoteeni Vitstonov most (metoda skretanja)

Pored uravnoteenog Vitstonovog mosta u nultoj metodi esto se koristi i nepotpuno
uravnoteeni Vitstonov most u metodi skretanja. Nepotpuno uravnoteeni Vitstonov most u
metodi skretanja koristi se obino u sluajevima kada vrednost merene otpornosti odstupa
neznatno od ravnotene vrednosti. Kada je odstupanje Rx od ravnotene vrednosti Rx0 malo
(Rx << Rx0 ) struja merne dijagonale je srazmerna ovom odstupanju Rx.
Najee se smatra da se most napaja stalnim naponom U = const, to odgovara sluaju
da je unutranja otpornost izvora napajanja zanemarljivo mala (R0 0). Drugi, suprotan sluaj
je da se most napaja stalnom strujom I = const, to odgovara sluaju da je unutranja otpornost
izvora napajanja velika prema ekvivalentnom otporu mosta (R0 >> Rem).
Da bi izveli izraz za struju merne dijagonale Ig posmatraemo prvo most napajan
stalnim naponom kao to je naznaeno na slici 5.20.

Ig = I5

Sl. 5.20. Vitstonov most napajan stalnim naponom

Primenjujui Kirhofove zakone moemo napisati sledee jednaine:
Za vor B vai:
I 2 = I1 I 5

(1)

346

Za vor D vai:
I 4 = I3 + I5

(2)

Za kolo ABDA vai:

I1 R1 + I 5 R5 I 3 R3 = 0

(3)

Za kolo BCDB vai:

I 5 R5 + I 4 R4 I 2 R2 = 0

(4)

odnosno, s obzirom na jednaine (1) i (2):

I1 R2 + I 3 R4 + I 5 (R2 + R4 + R5 ) = 0

(4')

Za kolo ABCVA vai:

I1 R1 I1 R2 + I 5 R2 + U = 0

(5)

Reenjem po I3 jednaine (3) dobija se:

I3 =

I1 R1 + I 5 R5
R3

Uvrtenjem u jednalnu (4) dobija se:

I1 (R1 R4 R2 R3 ) + I 5 [R5 (R3 + R4 ) + R3 (R2 + R4 )] = 0 (4'')

Reenjem po I1 jednaine (5) dobija se:

I1 =

U + R2 I 5
R1 + R2

Uvrtenjem u jednainu (4") i reenjem po I5 dobija se:

I5 =

U (R2 R3 R1 R4 )
R5 (R1 + R2 )(R3 + R4 ) + R1 R3 (R2 + R4 ) + R2 R4 (R1 + R3 )

Moemo do izraza za struju merne dijagonale neuravnoteenog mosta doi i na mnoge

druge naine. Prikazaemo jedan od njih, a to je postupak superpozicije. Za poetak uzmimo da
nulti indikator sa eme sa slike 5.18. nije vezan. Za napon UBD moemo pisati:

347

U BD = U AB U AD

odnosno, prema emi:

U BD = R1 I1 R3 I 3

Za struju gornje grane mosta prema emi sa slike 5.18. imamo:

I1 =

U
R1 + R2

a za struju donje grane mosta:

I3 =

U
R3 + R4

Uvrstivi izraze za struje I1 i I3 u izraz za napon UBD dobijamo:

R1
R1 R4 R2 R3
R3
= U

U BD = U
(R1 + R2 ) (R3 + R4 )
R1 + R2 R3 + R4

Za struju merne dijagonale IBD imaemo:

I BD =

U BD
Rg + Rem

gde je Rg otpornost nultog indikatora, a Rem ekvivalentna otpornost mosta posmatrano iz

vorova B i D. Kako je u ovom sluaju predpostavijeno da se most napaja stalnim naponom U,
to je otpornost izvora napajanja R0 = 0, pa e se na osnovu eme sa slike 5.21. za ekvivalentnu
otpornost mosta napajanog stalnim naponom imati:
Rem =

R1 R2
R R
+ 3 4
R1 + R2 R3 + R4

348

Sl. 5.21. Most napajan stalnim naponom. Odreivanje

ekvivalentne otpornosti RBD
Za struju merne dijagonale IBD dobija se:
R1 R4 R2 R3
U (R1 R4 R2 R3 )
(R1 + R2 ) (R3 + R4 ) =
.
=
R3 R4
R1 R2
Rg (R1 + R2 ) (R3 + R4 ) + (R1 + R2 ) R3 R4 + R1 R2 (R3 + R4 )
Rg +
+
R1 + R2 R3 + R4
U

I BD

Za napon merne dijagonale UBD dobija se:

U BD = Rg I BD =

U (R1 R4 R2 R3 )
(R1 + R2 ) (R3 + R4 ) + (R1 + R2 ) R3 R4 + R1 R2 (R3 + R4 )
Rg

Ako se u prvoj grani mosta nalazi merena otpornost Rx koja od svoje ravnotene
vrednosti Rx0 odstupa za Rx, dakle:
R1 = Rx = Rx 0 + Rx =

R2 R3
+ Rx
R4

za struju merne dijagonale se dobija:

I BD =

U Rx R4
Rg (Rx 0 + R2 )(R3 + R4 ) + (Rx 0 + R2 ) R3 R4 + Rx 0 R2 (R3 + R4 ) +

+ Rx Rg (R3 + R4 ) + R3 R4 + R2 (R3 + R4 )

349

a za napon merne dijagonale UBD:

U BD =

U Rx R4

(Rx 0 + R2 ) (R3 + R4

) + (Rx 0 + R2 ) R3 R4 + Rx 0 R2 (R3 + R4 ) +
Rg

R R + R2 (R3 + R4 )
+ Rx (R3 + R4 ) + 3 4

Rg

Kod neuravnoteenih mostova nejee su otpornosti sve etiri grane jednake, pa potom
jedna od njih odstupa za Rx. Dakle:
Rx 0 = R2 = R3 = R4 = R

U ovakvom sluaju obrazac za struju IBD se pojednostavijuje i postaje:

I BD =

U R x
4 R (Rg + R ) + Rx (2 Rg + 3R )

Za napon merne dijagonale UBD dobija se tada:

U BD =

U Rx

R
R
+ Rx 2 + 3
4 R 1 +
R

Rg
g

Ako je odstupanje Rx od ravnotene vrednosti Rx0 malo (Rx << Rx0), dobijaju se
uproeni obrasci za struju i napon merne dijagonale:
I BD =

U Rx
4 R (Rg + R )

U BD =

U R x
4 R (1 + R Rg )

S obzirom da u ovim uproenim obrascima postoji linearna zavisnost izmeu

odstupanja Rx i struje IBD, odnosno napona UBD, nazivaju ovi obrasci linearizovanim.

Posmatraemo sada Vitstonov neuravnoteeni most napajan stalnom strujom kao to je

to naznaeno na slici 5.22.

350

Sl. 5.22. Vitstonov most napajan stalnom strujom

Primenjujui Kirhofove zakone, moemo napisati sledee jednaine:
Za vor A vai:
I = I1 + I 3

odavde:
I 3 = I1 I

(1)

Za vor B vai:
I1 = I 5 + I 2

I g = I5

odavde:

I 2 = I1 I 5

(2)

Za vor C vai:
I = I2 + I4

odavde:

I 4 = I I 2 = I I1 + I 5

(3)

Za kolo ABDA vai:

I1 R1 + I 5 R5 I 3 R3 = 0

(4)

351

Odnosno, s obzirom na jednainu (1):

I1 (R1 + R3 ) + I 5 R5 I R3 = 0
odavde:

I1 =

(4')

I R3 I 5 R5
R1 + R3

(4")

Za kolo CBDC vai:

I 2 R2 I 5 R5 I 4 R4 = 0

(5)

odnosno, s obzirom na jednaine (2) i (3):

I1 (R2 + R4 ) I 5 (R2 + R4 + R5 ) I R4 = 0

(5')

Uvrtava juu jednainu (4") u jednainu (5) dobija se:

I [(R2 + R4 ) R3 (R1 + R3 ) R4 ] I 5 [(R2 + R4 ) R5 (R1 + R3 )(R2 + R4 + R5 )] = 0

Odavde se za struju merne dijagonale dobija:

I5 =

I (R2 R3 R1 R4 )
R5 (R1 + R2 + R3 + R4 ) + (R1 + R3 )(R2 + R4 )

Kao i u sluaju mosta napajanog stalnim naponom moemo do izraza za struju merne
dijagonale neuravnoteenog mosta napajanog stalnom strujom doi i na mnoge druge naine.
Prikazaemo i u ovom sluaju postupak superpozicije. Predpostavimo da nulti indikator na
emi sa slike 5.20 nije vezan. Za napon UBD moemo pisati:
U BD = U AB U AD , odnosno, prema emi sa slike 5.20:

U BD = R1 I1 R3 I 3

Za jainu struje gornje grane mosta prema emi sa slike 5.20. imamo:

I1 = I

R3 + R4
R1 + R2 + R3 + R4

Za struju donje grane mosta prema emi sa slike 5.20. imamo:

I3 = I

R1 + R2
R1 + R2 + R3 + R4

352

Uvrstivi izraze za struje I1 i I3 u izraz napona UBD dobijamo:

U BD = I

R1 (R3 + R4 ) R3 (R1 + R2 )
R1 R4 R2 R3
=I
R1 + R2 + R3 + R4
R1 + R2 + R3 + R4

Za struju merne dijagonale IBD imaemo:

I BD =

U BD
Rg + Rem

ade je Rg otpornost nultog indikatora, a Rem ekvivalentna otpornost mosta posmatrano iz

vorova B i D. Kako je u ovom sluaju predpostavljeno da se most napaja stalnom strujom I, to
je otpornost izvora napajanja vrlo velika (R0 ), pa se na osnovu eme sa slike 5.23. za
ekvivalentnu otpornost mosta napajanog stalnom strujom dobija:

Rem =

(R1 + R3 )(R2 + R4 )
R1 + R2 + R3 + R4

Sl. 5.23. Most napajan stalnom strujom. Odreivanje

ekvivalentne otpornosti Rem
Za struju merne dijagonale IBD dobija se:

353

R1 R4 R2 R3
I (R1 R4 R2 R3 )
R1 + R2 + R3 + R4
=
=
(
R1 + R3 )(R2 + R4 ) Rg (R1 + R2 + R3 + R4 ) + (R1 + R3 )(R2 + R4 )
Rg +
R1 + R2 + R3 + R4
I

I BD

Za napon merne dijagonale UBD dobija se:

U BD = Rg I BD =

I (R1 R4 R2 R3 )
(R + R3 )(R2 + R4 )
R1 + R2 + R3 + R4 + 1
Rg

Ako se u prvoj grani mosta nalazi merena otpornost Rx, koja od svoje ravnotene
vrednosti Rx0 odstupa za Rx, dakle:

R1 = Rx = Rx 0 + Rx =

R2 R3
+ Rx ,
R4

za struju merene dijagonale se dobija:

I BD =

I Rx R4
Rg (Rx 0 + R2 + R3 + R4 ) + (Rx 0 + R3 )(R2 + R4 ) + Rx (Rg + R2 + R4 )

Za napon merne dijagonale UBD dobija se:

I Rx R4

U BD =
Rx 0 + R2 + R3 + R4 +

(Rx 0 + R3 )(R2 + R4 ) + R
Rg

R2 + R4

1 +

R
g

Kao to je reeno, kod neuravnoteenih mostova, najee su otpornosti sve etiri grane
jednake, a jedna od njih odstupi od ravnotene vrednosti za Rx. Dakle:

Rx 0 = R2 = R3 = R4 = R

Obrazac za struju merne dijagonale IBD se pojednostavljuje i postaje:

354

I BD =

I R x

4 (Rg + R ) + Rx g + 2
R

Za napon merne dijagonale UBD, dobija se:

U BD =

I R x

1 2
R
+ R x +
4 1 +
R
R R
g
g

Ako je odstupanje Rx od ravnotene vrednosti Rx0 malo (Rx << Rx0), dobijaju se
uproeni obrasci za struju i napon merne dijagonale:
I BD =

U BD =

I R x
4 (Rg + R )

I Rx

R
4 1 +
R
g

Kao to je reeno, ovi se obrasci nazivaju linearizovanim, s obzirom da u njima postoji

linearna zavisnost IBD i UBD od Rx.

5.1.7. Tomsonov most

Reeno je da je Vitstonov most podesan za merenje otpornosti srednjih, pa i velikih,
vrednosti u granicama od 1 do 1 M, pa i 100 M. Meutim, za merenje otpornosti malih
vrednosti nije podesan, jer se u sluaju merenja otpornosti male vrednosti ne mogu da
zanemare otpornosti veza kojima je mereni otpornik Rx vezan za vorove A i B (vidi emu slike
5.20). Stoga je za merenje otpornosti malih vrednosti razvijen dupli Tomsonov most (neki ga
nazivaju i Kelvinov most, jer je Tomson za zasluge postao Lord Kelvin). ema veza
Tomsonovog mosta predstavljena je na slici 5.24.
U samom mostu obino su ugraeni otpornici R1, R2, R3 i R4. Rs je standardni otpornik,
a Rx otpornik ija se otpornost meri. Otpornici Rs i Rx vezani su meusobno provodnikom male
otpornosti Rk, (kratka veza). Kroz