Professional Documents
Culture Documents
8 AP LM Q1 1-Libre PDF
8 AP LM Q1 1-Libre PDF
Daigdig
PANIMULA
Isa ang HEOGRAPIYA sa mga salik na nakaaapekto sa daloy ng
kasaysayan. Sa katunayan, malaki ang bahaging ginampanan ng heograpiya sa
pag-usbong at pagbagsak ng isang kabihasnan. Ito rin ang humubog at patuloy na
humuhubog sa pag-unlad ng kabuhayan at paglinang ng kultura ng tao.
Sa Yunit na ito, mauunawaan ang ugnayan ng heograpiya at ng kasaysayan.
Maiisip kung paano nilinang at ginamit ng mga prehistorikong tao ang kanilang
kapaligiran upang matugunan ang mga pangangailangan at tuluyang mapaunlad
ang kanilang pamumuhay. Dahil sa kanilang mahusay na pakikiayon sa kapaligiran,
nabigyang daan ang pagtatatag ng maunlad na pamayanan at kalinangang kultural
na tinawag na kabihasnan.
Ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, partikular sa Asya, Africa, at
America, ay nag-iwan ng mga kahanga-hangang pamanang maipagmamalaki sa
lahat ng panahon at nakapagbigay ng malaking kapakinabangan sa pamumuhay ng
mga tao sa kasalukuyan. Sa modyul na ito, susuriin kung paano maipamamalas
ang pag-unawa sa kahalagahan ng mga pamanang ipinagkaloob ng mga
sinaunang kabihasnang nagtagumpay sa mga hamong dulot ng kapaligiran.
Mga Aralin at Sakop ng Modyul
Aralin 1 Heograpiya ng Daigdig
Aralin 2 Ang mga Sinaunang Tao
Aralin 3 Ang mga Sinaunang Kabihasnan
Sa modyul na ito, ay inaasahang matututuhan ang mga sumusunod.
Aralin 1
Aralin 2
Aralin 3
PANIMULANG PAGTATAYA
Basahing mabuti ang bawat tanong at piliin ang wastong sagot mula sa mga
pagpipilian. Letra lamang ng wastong sagot ang isulat sa sagutang papel.
1. Alin sa isa sa limang tema ng heograpiya na tumutukoy sa bahagi ng
daigdig na may magkakatulad na katangiang pisikal o cultural? (K)
A. lokasyon
C. paggalaw
B. lugar
D. rehiyon
2. Anong panahon sa kasaysayan ng daigdig ang itinuturing na
pinakamaagang panahon sa pag-unlad ng tao batay sa mga ginamit na
kasangkapan at naging hudyat din ng pagtatapos ng Panahong
Pleistocene ? (K)
A. Mesolitiko
C. Neolitiko
B. Metal
D. Paleolitiko
Indonesia
http://www.outline-world-map.com/outline-transparent-world-map-b1b
mrsommerglobal10.pbworks.com
C. y at z
D. z at w
11. Aling pahayag ang may wastong impormasyon batay sa diyagram? (P/S)
A. May pagkakapantay-pantay sa lipunang
historyonthenet.com
Egyptian noong sinaunang panahon.
B. Ang mga alipin at mangangalakal ay may
pantay na karapatan sa Egypt.
C. Mas mataas ang posisyon ng mga paring
Egyptian kaysa sa mga mandirigma.
D. Ang Pharaoh, maharlika, at magsasaka
ang nasa mataas na antas ng lipunang
Egyptian.
5
ALAMIN
Sa pagsisimula ng iyong paglalakbay sa unang aralin ng yunit na ito,
pagtutuunan mo ng pansin ang dalawang gawaing pupukaw sa iyong interes.
Bukod dito, ipakikita sa mga gawaing ito ang iyong dati nang alam tungkol sa
heograpiya, gayon din ang antas ng kahandaan ng bawat isa sa mga paksang
nakaloob dito. Simulan mo na.
Gawain 1. GEOpardy!
Suriin ang kasunod na GEOpardy board. Pagkatapos, bumuo ng tanong na
ang sagot ay salita o larawang makikita sa GEOpardy board. Isulat sa sagutang
papel ang nabuong tanong at ang sagot nito.
Pacific Ocean
Antarctica
gubat
lahing Austronesian
globo
bundok
compass
bagyo
Tropikal
Halimbawa:
Ano ang pinakamalaking karagatan sa buong daigdig?
(Pacific Ocean)
PAUNLARIN
Paksa: Katuturan at Limang Tema ng Heograpiya
Malaki ang bahaging ginagampanan ng heograpiya mula pa noong sinaunang
panahon hanggang sa kasalukuyan. Ang idinikta ng katangiang pisikal ng lugar kung
saan nanirahan ang mga sinaunang tao ang humubog sa kanilang pamumuhay.
Bagamat hindi maitatangging nagdulot din ang heograpiya ng mapanghamong
sitwasyon sa buhay ng mga sinaunang tao, malaki pa rin ang naging epekto nito sa
pagkakaroon ng maayos na pamumuhay ng mga prehistorikong tao hanggang sa
tuluyang pagkakamit ng mauunlad na pamayanang tinawag na kabihasnan.
Nagmula ang salitang heograpiya sa wikang Greek na geo o daigdig at
graphia o paglalarawan. Samakatuwid, ang Heograpiya ay tumutukoy sa
siyentipikong pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig.
HEOGRAPIYA
anyong lupa
at anyong tubig
klima at panahon
na
saklaw
ang
likas na yaman
flora (plant life)
fauna (animal life)
http://digital-vector-maps.com/WORLD/GL-1068-AsiaGlobe.htm
Basahin at unawain ang teksto gayon din ang diyagram tungkol sa limang
tema ng heograpiya.
Taong 1984 nang binalangkas ang limang magkakaugnay na temang
heograpikal sa pangunguna ng National Council for Geographic Education at ng
Association of American Geographers. Layunin ng mga temang ito na gawing mas
madali at simple ang pag-aaral ng heograpiya bilang isang disiplina ng agham
panlipunan. Sa tulong ng mga temang ito, mas madaling mauunawaan ng tao ang
daigdig na kaniyang ginagalawan. Unawain ang kasunod na diyagram.
Diyagram 1.2 Limang Tema ng Heograpiya
10
11
Gawain 3. Tukoy-Tema-Aplikasyon
Panuto: Basahing mabuti ang sumusunod na mga pangungusap. Pansinin ang
bawat sitwasyon tungkol sa lokasyon, lugar, rehiyon, interaksiyon ng tao at
kapaligiran, at paggalaw.
1. May tropikal na klima ang Pilipinas.
2. Matatagpuan ang Pilipinas sa kanluran ng Pacific Ocean, timog ng Bashi
Channel, at silangan ng West Philippine Sea.
3. Ang pangingisda ay isang aktibong kabuhayan ng mga Pilipino dahil
napalilibutan ng dagat ang bansa.
4. Libo-libong Pilipino ang nangingibang-bansa sa Australia at New Zealand
upang magtrabaho.
5. Kasapi ang Pilipinas sa Association of Southeast Asian Nations.
6. Ang lumalaking populasyon sa National Capital Region sa Pilipinas ang
nagbigay-daan upang patuloy na pagtuunan ng pansin ang pagpapaunlad ng
sistema ng transportasyon at ng pabahay sa kalungsuran.
7. Ang mataas na antas ng teknolohiya ay nagpabilis sa pagpunta ng tao sa
mga bansang may magagandang pasyalan.
8. Islam ang ang opisyal na relihiyon ng mga mamamayan ng Saudi Arabia.
9. Ang Singapore ay nasa 1 20 hilagang latitud at 103 50 silangang longhitud.
10. Espaol ang wikang ginagamit ng mga mamamayan sa Mexico.
Sa pagpapatuloy ng gawaing ito, pumili ng isang bansa na bibigyang-pansin
ng iyong kapangkat. Suriin ang kalagayang heograpikal ng napiling bansa sa tulong
ng mga kongkretong halimbawang naaayon sa limang tema ng heograpiya. Gamitin
ang Flower Chart sa pagsagot sa gawain.
[Lugar]
[Lokasyon]
[Rehiyon]
[Bansa]
[Interaksyon ng tao
at kapaligiran]
[Paggalaw]
Pamprosesong Tanong
1. Magbigay ng sariling reaksiyon tungkol sa heograpiya ng bansang napili ayon
sa limang tema nito.
2. Bakit magkakaugnay ang limang tema ng heograpiya sa pag-aaral ng
katangiang pisikal ng bansa?
3. Paano nakatulong ang mga temang ito sa iyong pag-unawa sa heograpiya ng
isang bansa?
12
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Planets2013.jpg
Nasaan ang planetang daigdig sa solar system? Ano ang iyong masasabi sa
posisyon ng daigdig sa solar system?
Isa ang daigdig sa walong planetang umiinog sa isang malaking bituin, ang
araw. Bumubuo sa tinatawag na solar systemang mga ito. Ang lahat ng buhay sa
daigdig halaman, hayop, at tao ay kumukuha ng enerhiya mula sa araw. Gayon,
halos lahat sa kalikasan at kapaligiran mula sa hangin, alon, ulan, klima, at
panahon ay naaapektuhan ng araw.Mahalaga rin ang sinag ng araw sa mga
halaman upang mabuhay at maganap ang photosynthesis. Samantala, ang mga
halamang ito ay nagbibigay ng oxygen na mahalaga sa lahat ng nilalang. Ang
pagkakaroon ng buhay sa daigdig ay masasabing dulot ng tiyak na posisyon nito sa
solar system, patunay na ang pag-inog nito sa sariling aksis at ang paglalakbay
paikot sa araw bawat taon.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang estruktura ng daigdig.
13
http://www.rocksandminerals4u.com/earths_interio
r.html
Estruktura ng Daigdig
http://en.wikipedia.org/wiki/Plate_t
ectonics
http://www.studyzone.org/testprep/ss5/b/c
omcontocheml.cfm
Paano nakaaapekto
ang mga plate sa
pagbabago
ng
hitsura ng ibabaw ng
daigdig?
5.9736 x 1024 kg
4.6 bilyong taon
6,768,167,712
510,066,000 kilometro kuwadrado (km2)
148,258,000 km kwd (29.1%) (km2)
14
Lawak ng Karagatan
Pangkalahatang Lawak ng Katubigan
Uri ng Tubig
Circumference o Kabilugan sa Equator
Circumference o Kabilugan sa Poles
Diyametro sa Equator
Diyametro sa Poles
Radius sa Equator
Radius sa Poles
Bilis ng Pag-ikot
Orbit sa Araw
Longitude at Latitude
Sa pagtatakda ng lokasyon ng isang lugar sa globo o mapa, mahalagang
mabatid ang ilang termino at konseptong may malaking kaugnayan dito. Sa
pamamagitan ng pagbibigay ng longitude at latitude ng isang lugar, maaaring
matukoy ang lokasyon nito sa globo o mapa sa paraang absolute, astronomical, o
tiyak.
Ipinakikita sa Diyagram 1.3 ang mahahalagang imahinasyong guhit na
matatagpuan sa mapa o globo.
Tinatawag na longtitude ang
distansiyang angular na
nasa pagitan ng dalawang
meridian patungo sa
kanluran ng Prime Meridian.
Ito rin ang
mga bilog (great
circles) na
tumatahak
mula sa North Pole
patungong South
Pole.
http://www.learner.org/jnorth/tm/mclass/
http://images.yourdictionary.com/internatio
Glossary.html
nal-date-line
http://www.avontrail.ca/coordinates.html
15
Tinatawag na latitude
ang distansyang
angular sa pagitan ng
dalawang parallel
patungo sa hilaga o
timog ng equator.
K
G
E
O
C
A
R
D
Ang Klima
Mga Kataga:
1. Planetang Daigdig
2. mantle
3. plate
4. pagligid sa araw
5. longtitude at latitude
http://www.qldaccommodation.com/t
ag/alaska
________________________
________________________
________________________
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang klima?
2. Bakit nagkakaiba-iba ang klima sa ibat ibang panig ng daigdig?
3. Ano ang kaugnayan ng klima sa mga likas na yaman na matatagpuan sa
lugar?
4. Paano nakaaapekto ang klima sa pamumuhay ng tao sa isang lugar?
5. Bakit malaki ang bahaging ginagampanan ng klima at likas na yaman sa pagunlad ng kabuhayan ng tao mula noon hanggang ngayon?
17
http://geology.com/pangea.htm
18
http://geology.com/pangea.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Asia_orthograph
ic Projection).svg
19
Lawak (km)
44,614,000
30,218,000
10,505,000
24,230,000
12,814,000
14,245,000
8,503,000
Tinatayang
Populasyon
(2009)
4,088,647,780
990,189,529
728,227,141
534,051,188
392,366,329
-NA34,685,745
Bilang
ng
Bansa
44
53
47
23
12
0
14
20
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
21
1.
2.
Nile
River
Sahara
Desert
Hudson
Bay
Appalachian
Mountains
Rocky
Mountains
Egypt
3.
4.
Cape
Horn
Andes
Mountains
Argentina
5.
Kangaroo
Tasmanian
Devil
Micronesia
Lhotse
K-2
Tibet
6.
Iberian
Peninsula
Balkan
Peninsula
Italy
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangi-tanging paglalarawan sa bawat kontinente?
2. Sa anong aspekto nagkakatulad o nagkakaiba ang mga kontinente?
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang mga paglalarawan tungkol sa mga
kontinente ng daigdig?
Mga Anyong Lupa at Anyong Tubig
Tinatawag na topograpiya ang pisikal na katangian ng isang lugar o rehiyon.
Sa pagdaan ng panahon, ang mga tao ay natutong makiangkop sa kanilang
kapaligiran.
Sa kasaysayan ng sangkatauhan, ang mga kauna-unahang kabihasnan ng
daigdig ay umusbong malapit sa mga lambak-ilog. Kabilang dito ang mga lambak ng
Tigris-Euphrates, Indus, Huang Ho sa Asya, at lambak-ilog ng Nile sa Africa.
22
Bundok
Everest
K-2
Kangchenjunga
Lhotse
Makalu
Cho Oyu
Dhaulagiri
Manaslu
Nanga Parbat
Annapurna
8,848
8,611
8,586
8,511
8,463
8,201
8,167
8,163
8,125
8,091
Lokasyon
Nepal/Tibet
Pakistan
Nepal/India
Nepal
Nepal/Tibet
Nepal/Tibet
Nepal
Nepal
Pakistan
Nepal
Lawak
(sa kilometro
kuwadrado)
Average
na lalim
(sa talampakan)
Pinakamalalim
na Bahagi
(sa talampakan)
Pacific Ocean
155,557,000
12,926
Atlantic Ocean
76,762,000
11,730
Indian Ocean
68,556,000
12,596
Southern Ocean
20,327,000
13,100
23
talampakang lalim
(7,235 metro)
Arctic Ocean
14,056,000
3,407
disyerto
ilog
dagat,
look, golpo
phillipriley.comswiki.wikispaces
24
Anyong Lupa
Greenland
Madagascar
Borneo
Mt. Everest
Mt. Kilimanjaro
Sahara Desert
Himalayas Mountain Range
Andes Mountain Range
Appalachian Mountain Range
Tibetan Plateau
Scandanavian Peninsula
Arabian Peninsula
Anyong Tubig
Nile River
Amazon River
Yangtze River
South China Sea
Mediterranean Sea
Caribbean Sea
Bering Sea
Arabian Sea
Bay of Bengal
Hudson Bay
Gulf of Mexico
Persian Gulf
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang halimbawa ng mga anyong lupa at tubig na makikita sa mapa?
2. Bakit maiuugnay ang pamumuhay ng tao sa anyong lupa o tubig na kanilang
pinaninirahan?
3. Paano nakaaapekto ang mga anyong lupa at tubig sa pag-unlad ng
kabuhayan ng tao?
Gawain 8. The Map Dictates
Panuto: Gamit ang kasunod na mapa, kumpletuhin ang datos tungkol sa heograpiya
ng daigdig batay sa hinihingi ng sumusunod na mga pangungusap.
Lagyan ng bituin ang pitong kontinente ng daigdig.
Tukuyin ang tatlong malalaking pulo, dalawang kapuluan at isang
tangway.
Guhitan ng simbolong alon (
) ang limang karagatan ng daigdig.
Tukuyin ang uri ng klima ng mga rehiyong may simbolong KL.
Magbigay ng halimbawa ng partikular na yaman ng mga lugar na may
simbolong YL. .
Iguhit ang karaniwang hayop na makikita sa lugar na may simbolong H.
25
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang masasabi mo tungkol sa daigdig bilang isang planeta?
2. May epekto ba ang kalagayang pisikal ng daigdig sa mga organismo at tao?
Bakit mo ito nasabi?
3. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa ating kapaligiran at sa
heograpiya ng daigdig sa pangkalahatan?
Pagkaraang pag-aralan ang pisikal na heograpiya ng daigdig, isunod
ang pagbibigay-tuon sa ikalawang sangay ng heograpiya ang heograpiyang
pantao. Simulan mo na.
Indo-European
436
46.77
Niger-Congo
1,524
6.91
Sino-Tibetan
456
20.34
Pinagkunan: http://www.ethnologue.com/statistics/family
27
Relihiyon
Mabibigyang-kahulugan ang relihiyon bilang kalipunan ng mga paniniwala at
rituwal ng isang pangkat ng mga taong tungkol sa isang kinikilalang
makapangyarihang nilalang o Diyos. Nagmula ito sa salitang religare na
nangangahulugang buuin ang mga bahagi para maging magkakaugnay ang
kabuuan nito. Dahil sa mga paniniwalang nakapaloob sa sistema ng isang relihiyon,
ay nagiging batayan ito ng pagkilos ng tao sa kaniyang pang-araw-araw na
pamumuhay.
Kahit ang ating mga ninuno ay mayroon nang sistema ng mga paniniwala na
nagsisilbing-gabay sa kanilang pamumuhay. Ngunit hindi ito katulad ng mga
relihiyon sa kasalukuyan na may organisado at sistematikong mga doktrina. Sa
kasaysayan ng daigdig, naging malaki ang bahaging ginampanan ng relihiyon sa
buhay ng tao, bilang indibidwal at kasapi ng isang lipunan. Naging malaking salik ito
sa pagtatag at pagbagsak ng mga kaharian, at pagkasawi ng maraming buhay.
Dahilan din ito ng pag-unlad at pag-iral ng mga kultura. Hanggang sa kasalukuyan,
nananatiling malaking bahagi ng buhay ng tao ang relihiyon.
Makikita sa pie graph ang mga pangunahing relihiyon sa daigdig at ang
bahagdan ng dami ng tagasunod ng mga ito.
31.59%
7.10%
Islam
Hinduismo
15%
23.20%
Budismo
non-religious
iba pa
Lahi/Pangkat-Etniko
Tila isang malaking mosaic ang daigdig dahil na rin sa maraming natatanging
paglalarawan at katangian ng mga naninirahan dito. Isang batayan nito ang race o
lahi na tumutukoy sa pagkakakilanlan ng isang pangkat ng mga tao, gayondin ang
pisikal o bayolohikal na katangian ng pangkat.Maraming eksperto ang bumuo ng ibat
ibang klasipikasyon ng mga tao sa daigdig, ngunit marami rin ang nagsabing
nagdulot ito ng kontrobersiya sapagkat maaaring magpakita rin ito ng maraming
diskriminasyon..
Sa kabilang banda, ang salitang etniko ay nagmula sa salitang Greek na
ethnos na nangangahulugang mamamayan. Ang mga miyembro ng pangkat-etniko
ay pinag-uugnay ng magkakatulad na kultura, pinagmulan, wika, at relihiyon kaya
naman sinasabing maliwanag ang kanilang sariling pagkakakilanlan.
Sa hudyat ng guro, sagutin ang mga gabay na tanong.
28
1. Ano ang ibig sabihin ng heograpiyang pantao? Ano ang pagkakaiba nito sa
pisikal na heograpiya?
2. Ano-ano ang saklaw ng heograpiyang pantao? Ipaliwanag ang bawat isa.
3. Bakit mahalagang pag-aralan ang heograpiyang pantao?
4. Paano nakaaapekto ang heograpiyang pantao sa pagkakakilanlan ng
indibiduwal o isang pangkat ng tao?
5. Paano magiging instrumento ang heograpiyang pantao sa pagkakaisa ng
mga tao sa daigdig?
Gawain 9. Crossword Puzzle
Buuin ang puzzle tungkol sa heograpiyang pantao sa pamamagitan ng
pagtukoy sa inilalarawan ng bawat bilang.
Pahalang
1. Kaluluwa ng kultura
3. Sistema ng mga paniniwala at
rituwal
7. Pagkakakilanlang biyolohikal
ng pangkat ng tao
9. Pamilya ng wikang Filipino
10. Matandang relihiyong umunlad sa
India
Pababa
2. Relihiyong may pinakamaraming
tagasunod
4. Pamilya ng wikang may
pinakamaraming
taong gumagamit
5. Salitang-ugat ng relihiyon
6. Salitang Greek ng mamamayan
8. Pangkat ng taong may iisang kultura
at pinagmulan
1
3
5
4
6
10
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, ang mga tinalakay na paksa tungkol sa pisikal na
katangian at heograpiyang pantao ng daigdig ay bibigyan ng malalim na
pagtalakay sa tulong ng mga nakalaang gawain. Maipakikita rito ang
pagbibigay ng kabuluhan sa paghubog ng heograpiya sa kabuhayan at
pamumuhay ng tao.
29
Pamprosesong Tanong
1. Tungkol saan ang ipinakitang dula ng iyong pangkat?
2. Anong konsepto ang maiuugnay sa binasang kuwento at isinagawang dula?
3. Paano pinatunayan sa dula ang kaugnayan ng pisikal na heograpiya at
pamumuhay ng tao?
4. Bakit mahalagang magkaroon ng kaalaman tungkol sa pisikal na katangian ng
daigdig?
5. Anong linya o pahayag sa kuwento ang nakapukaw sa iyong interes? Bakit
nagging interesante ito para sa iyo?
Gawain 11. Modelo ng Kultura
Bumuo ng anim na pangkat at talakayin ang heograpiyang pantao ng bansang
inyong napili. Sundin ang sumusunod na panuto para sa gawaing ito.
1. Gupitin ang manila paper na kahugis ng isang damit o kasuotan.
30
31
bato
kahoy
banga
buto ng
hayop
Pamprosesong Tanong
1. Alin ang iyong mga pinili ?
2. Bakit ang mga bagay na ito ang iyong pinili?
3. Kaya mo bang mabuhay sa sinaunang panahong kung taglay mo ang
bagay na pinili? Ipaliwanag ang sagot.
Isunod ngayon ang pagbuo ng I-R-Chart upang matukoy ang iyong
nalalaman tungkol sa mga sinaunang tao.
Gawain 2. I-R-F (Initial-Refined-Final Idea) Chart
Isulat sa unang kolum ng chart ang sariling sagot sa tanong.
Paano umunlad ang pamumuhay ng tao
noong sinaunang panahon?
Alam Ko Ngayon
Nadagdag Kong
Ito Na Ang Alam Ko
Kaalaman
32
PAUNLARIN
Batay sa makaagham na pag-aaral ng pinagmulan ng tao, nakita
ang mga ninuno ng tao may 2.5 milyong taon na ang nakalilipas. Sila ang
homo species (homo na nangangahulugang tao) nagtagumpay makiayon sa
kanilang kapaligiran at nagawang harapin ang mga hamon ng sitwasyon
noong sinaunang panahon.
May tatlong pangkat ng homo species na nabuhay sa daigdig at
naging mga ninuno ng mga kasalukuyang tao. Pag-aralan ang diyagram
tungkol sa Teorya ng Ebolusyon ng tao mula sa pagiging Ape hanggang sa
paglitaw ng mga homo sapiens.
Australopithecus
Ape
sinasabing
pinagmulan
ng tao
Chimpanzee
pinapalagay na
pinakamalapit na
kaanak ng tao, ayon sa
mga siyentista
Homo
Australopithecine
tinatayang ninuno ng
makabagong tao; Ape
na may kakayahang
tumayo nang tuwid
Homo habilis,
Homo erectus, at
Homo sapiens
mga pangkat ng
homo species
Lucy pinakatanyag na
Australopithecus afarensis na
natuklasan ang mga labi noong 1974
http://www.thejunglestore.com/ape
http://news.nationalgeographic.com/news/2012/10
/121026-australopithecus-afarensis-humanevolution-lucy-scapula-science/
http://en.wikipedia.org/wiki/Homo_erectus
33
Panahong Paleolitiko
34
Mga Tanyag
na Prehistorikong Tao
Ang Homo Sapiens ang pinakahuling species
na ebolusyon ng tao, ang Homo sapiens
Neanderthalensis (circa 200,000 - 30,000 taon BP).
Higit na malaki ang utak ng Homo sapiens kung
ihahambing sa mga naunang species kaya
nangangahulugan higit ang kanilang kakayahan sa
pamumuhay at paggawa ng kagamitan. May mga
patunay na may kaalaman ang Neanderthal sa
paglilibing samantalang ang Cro-Magnon ay lumikha
ng sining ng pagpipinta sa kuweba.
Homo Sapiens
Neanderthalensi
ttp://en.wikipedia.org/wiki/File:
Homo_sapiens_neanderthalensi
s.jpg
Cro-Magnon
http://en.wikipedia.org/wiki
/File:Cro-Magnon.jpg
35
Panahong Neolitiko
Teksto mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012 (pp. 12-20)
36
Panahon ng Tanso
Naging mabilis ang pagunlad ng tao dahil sa tanso
subalit patuloy pa rin ang
paggamit sa kagamitang yari
sa bato.
Nagsimulang gamitin ang
tanso noong 4000 B.C. sa
ilang lugar sa Asya, at 2000
B.C.E. sa Europe at 1500
B.C.E. naman sa Egypt
Nalinang na mabuti ang
paggawa at pagpapanday
ng mga kagamitang yari sa
tanso.
Panahon ng Bronse
Naging malawakan na noon
ang paggamit ng bronse nang
matuklasan ang panibagong
paraan ng pagpapatigas dito
Pinaghalo ang tanso at lata
(tin) upang makagawa ng higit
na matigas na bagay
Ibat ibang kagamitan at armas
ang nagagawa mula sa tanso
tulad ng espada, palakol,
kutsilyo, punyal, martilyo,
pana, at sibat
Sa panahong ito natutong
makipagkalakalan ang mga tao
sa mga karatig-pook
Panahon ng Metal
Panahon ng Bakal
Natuklasan ang bakal ng mga
Hittite, isang pangkat ng IndoEuropeo na nanirahan sa
Kanlurang Asya dakong 1500
B.C.E.
Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal.
Matagal nilang pinanatiling
lihim ang pagtutunaw at
pagpapanday ng bakal.
Nang lumaon, lumaganap ang
paggamit ng bakal sa iba
pang kaharian.
37
@Mga Kagamitan/Tuklas
______Tweet:________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________
Komento
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura ng tao?
2. Ano ang mga patunay na may naganap na pag-unlad sa kultura ng mga
sinaunang tao batay sa kasangkapan, kabuhayan, at iba pang aspekto ng
pamumuhay?
3. Ano ang iyong mabubuong kongklusyon tungkol sa mga sinaunang tao?
Gawain 4. Tower of Hanoi Chart
Nasa tuktok ng Tower of Hanoi Chart ang mga kongklusyon tungkol sa yugto
ng pag-unlad ng kultura ng mga sinaunang tao. Punan ang ibabang bahagi ng tower
ng ebidensiyang susuporta sa nakatalang kongklusyon.
38
1.
1.
1.
2.
2.
3.
3.
2.
3.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng iyong sagot sa nakatalang kongklusyon?
2. Nakabuti ba ang pagbabagong ito sa pamumuhay ng mga sinaunang
tao? Patunayan.
3. Maipagmamalaki ba ng kasalukuyang henerasyon ang ginawang ito
ng mga sinaunang tao? Pangatuwiranan.
4. Ano ang gustong ipahiwatig ng mga kongklusyon at ebidensiyang
nakatala sa Tower of Hanoi Chart tungkol sa pag-unlad ng kultura ng
mga sinaunang tao sa daigdig?
Gawain 5. Ano Ngayon? Chart
Pagkatapos tukuyin ang mahahalagang konsepto tungkol sa bawat yugto ng
pag-unlad ng kultura ng tao, maiisip din ang kahalagahan ng mga konseptong ito sa
kasalukuyang pamumuhay.Nararapat iugnay ang mga pangyayari ng nakaraan sa
kasalukuyan sapagkat sa tulong nito, mas nakikita ang tunay na kabuluhan ng
kasaysayan.
Tukuyin ang kahalagahan ng ilan sa mga pangyayaring naganap sa ibat
ibang yugto ng pag-unlad ng sinaunang tao sa tulong ng Ano Ngayon? Chart, Isulat
sa kahon ang kahalagahan o epekto sa kasalukuyan ng pangyayaring nasa kaliwang
kahon
Paggamit ng apoy
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Pagsasaka
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
39
Pag-iimbak ng labis
na pagkain
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Paggamit ng mga
pinatulis na bato
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Paggamit ng mga
kasangkapang metal
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Pagtatayo ng mga
permanenteng tirahan
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________
Pamantayan
Pamprosesong Tanong
1. Gaano kahalaga ang mga pag-unlad na naganap noong sinaunang
panahon?
2. Paano hinubog ng mga pagbabagong ito ang kasalukuyang pamumuhay
ng tao?
3. Sa iyong palagay, alin sa mga pagbabago sa pamumuhay ng tao ang may
pinakamalaking epekto sa kasalukuyan?
40
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa puntong ito, mayabong na ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Higit
pang palalalimin at patatatagin sa bahaging ito ang iyong kaalaman sa
pamamagitan ng kritikal at malikhaing pag-iisip. Isang hamon para sa iyo na
makabuo ng mga konsepto at makapagbahagi ng iyong kaalaman sa
pangkatang gawain sa bahaging ito.
GAWAIN 6. Archaeologist at Work
Bumuo ng apat na pangkat para sa gawaing ito. Isiping miyembro ka ng isang
pangkat ng mga archaeologist na nakahukay ng mga artifact sa isang lugar. Inyong
susuriin ang bawat artifact na nahukay gamit ang Artifact Analysis Worksheet #1.
Pagkatapos nito, pag-uusapan ang mga ginawang pagsusuri at sama-samang
sagutan ang Artifact Analysis Worksheet #2.
Task Card
Kabilang ka sa pangkat ng mga archaeologist mula sa ibat
ibang bahagi ng daigdig na kasalukuyang naghuhukay sa Catal
Hyk. Nakapaloob sa task card na ito ang ilang artifact na natagpuan
ng inyong pangkat sa nasabing lugar.
Ang Iyong Misyon
Gamit ang Artifact Analysis Worksheet#1, suriin ang bawat
artifact na nahukay sa Catal Hyk. Tingnan ang pisikal na katangian,
gamit, at kahalagahan ng mga artifact na ito.
Kaligirang Impormasyon
Ang Catal Hyk sa kasalukuyan ay isang lugar sa Turkey.
Sinasabing umunlad ang sinaunang pamayanan na ito 9000 taon na
ang nakararaan. Ang lugar na ito ay may lawak na 32 acres o halos 24
football fields. Malapit ang Catal Hyk sa pampang ng Ilog
Carsamba.
41
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang kaugnayan ng mga artifact sa pagtukoy sa kultura ng mga
taong nabuhay sa Catal Hyk?
2. Ano ang mga patunay na ang Catal Hyk ay lumitaw noong panahong
Neolitiko?
3. Ano ang kongklusyong mabubuo batay sa paghahambing ng buhay sa
Catal Hyk at sa kasalukuyang pamumuhay?
Rubric sa Pagmamarka ng Archaeologist at Work
Pamantayan
Paglalarawan
Puntos
Artifact
Analysis
Worksheet
#1
Artifact
Analysis
Worksheet
#2
10
Pag-uulat
10
5
25
42
ARTIFACTS
Mural Painting
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St.
Louis Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html
.
Isang Pigurin
Imahe mula kay Prof. Michael Fuller, St. Louis
Community College
http://users.stlcc.edu/mfuller/catalhuyuk.html.
43
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang salitang mabubuo sa itaas ng mga frame?
2. Batay sa mga guhit na nasa loob ng tatlong frame, ano ang iyong
pagkakaunawa sa salitang kabihasnan?
Gawain 2. WQF Diagram
Panuto: Pumili ng paksa mula sa Sinaunang Kabihasnan ng Daigdig na gagawan
ng WQF Diagram. Isaalang-alang ang sumusunod na mga panuto sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng W (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng Q (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot
tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog F (facts). Pabalikan ito pagkatapos ng
Pagnilayan/ Unawain.
44
PAUNLARIN
a.
Sa bahaging ito, tatalakayin ang katuturan ng kabihasnan at ang
impluwensiya ng heograpiya sa pag-unlad ng mga sinaunang kabihasnan. Gayon
din ang mahahalagang pangyayari ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig.
Susuriin din ang mga aspektong humubog sa pamumuhay ng mga nanirahan sa
mga kabihasnang ito.
Maging matalino sa pagsagot ng mga gawain sa bahaging ito. Simulan mo
na.
Paksa: Kabihasnan Katuturan at mga Batayan
a. Magbigay ng kahulugan ng salitang kabihasnan. Pakinggan din ang ibibigay
na kahulugan ng mga kamag-aral.
b. Pansinin ang blank concept map. Punan ito ng mga salitang may
kaugnayan sa kabihasnan.
c. Batay sa nabuong concept map, ano ang iyong sariling pagpapakahulugan ng
salitang kabihasnan?
d. Pag-aralan ang mga larawan at sagutin ang mga pampropsesong tanong.
45
http://revphil2011.wordpress.com/2011/07/28/fighting-for-the-crown/
Larawan ng Hieroglyphics
http://depositphotos.com/4400538/stock-photo-Ancient-egypthieroglyphics-on-wall.html
/
http://www.fishfarming.com/tilapia.html
http://forum.philboxing.com/viewtopic.php?f=8&t=110850&p=281814
0
http://listdose.com/top-10-inventions-that-changed-human-livesforever/
/
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang sinisimbolo ng korona ng hari? Bakit mahalaga ang bahaging
ginampanan ng mga pinuno at batas sa isang sinaunang pamayanan?
2. Ano ang kahulugan ng larawan ng isda at palay sa aspektong
pangkabuhayan ng mga sinaunang tao? Bakit mahalaga ang aktibong
kalakalan sa pagtaguyod ng kabihasnan?
3. Paano nagsimula ang sistema ng pagsulat ng mga sinaunang tao?
4. Ano ang kahalagahan ng sistema ng pagsulat sa isang pamayanan?
5. Ano ang sinisimbolo ng gulong? Bakit malaki ang pakinabang ng
mataas na antas ng agham at teknolohiya?
6. Ano-ano ang sinaunang kabihasnang umunlad sa daigdig, partikular sa
Asya, Africa, at America?
Sa puntong ito, malinaw na ang katuturan ng kabihasnan at ang mga
batayan upang maituring na kabihasnan ang isang pamayanan. Sa pagtalakay
ng mga sinaunang kabihasnan sa daigdig, mahalagang talakayin ang bahaging
ginampanan ng heograpiya sa paghubog ng mga kabihasnan noong sinaunang
panahon.
46
Impluwensiya ng Heograpiya
sa Pag-unlad ng mga Sinaunang Kabihasnan
Pagmasdan ang mapa ng daigdig. Tukuyin ang mga kontinente nito. Lagyan
ang mapa ng bituin (
) na kumakatawan sa kinaroroonan ng mga sinaunang
kabihasnan sa daigdig.
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
Mesopotamia (Iraq)
Huang Ho (China)
Egypt
47
Heograpiya ng Mesopotamia
Nagsimula sa malawak na lupaing
dinadaluyan ng mga ilog Tigris at
Euphrates ang kauna-unahang mga
lungsod sa daigdig, tinatawag na
Mesopotamia ang lupaig matatagpuan sa
pagitan ng mga ilog na ito. Sa
kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq at
bahagi ng Syria at Turkey. Matatagpuan
ang Mesopotamia sa rehiyon ng Fertile
Crescent, isang paarkong matabang
lupaing nagsisimula sa Persian Gulf
hanggang sa silangang baybayin ng
Mediterranean Sea. Ang regular na pagapaw ng ilog Tigris at Euphrates ay
nagdudulot ng baha na nag-iiwan ng
banlik (silt). Dahil dito, nagiging mataba
ang lupain ng rehiyon na nakabubuti sa
Mapa ng Mesopotamia
pagtatanim
http://www.mesopotamia.co.uk/geography/explore/ex
Ang Mesopotamia ay walang likas
p_set.html
na hangganan kaya mahirap ipagtanggol
ang lupaing ito sa ibang karatig lugar. Naimpluwensiyahan din ito ng mga karatig
lugar dahil na rin sa mga ugnayang pangkalakalan at tunggaliang militar.
Sa mga taong 5500 B.C.E., daan-daang maliliit na pamayanang sakahan ang
matatagpuan sa kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-ugnay-ugnay ng
malalayo at mahahabang rutang pangkalakalan. Bunga ng pag-unlad ng lipunan sa
mga sumusunod na taon, nagkaroon ng mga pagbabago sa aspektong panlipunan,
pampulitika, at panrelihiyon na nagdulot ng sentralisadong kapangyarihan. Isang
halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa sa mga kauna-unahang lungsod sa
daigdig.
Ang Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. Sa
kasalukuyan,binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan,
Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung
ihahambing sa ibang panig ng Asya. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na
sub-kontinente ng India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya maituturing
itong halos isang hiwalay na kontinente. Matatarik na kabundukan ng Hindu Kush,
Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito samantalang pinalilibutan ito ng
Arabian Sea sa kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay of Bengal sa silangan.
Tulad ng ibang kontinente, samut sari rin ang wikang ginagamit sa rehiyong ito.
Bagamat ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga,
nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang mga
tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang kanilang
sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
48
halos apat na milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng mga Tsino
ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.. Ang pagkakaroon ng mga
ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay lalo
pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal, halinhinang
nakaranas ang China ng pagkakaisa at pagkakawatak-watak. Ang mga
pangyayaring ito ang humubog sa kultura at mamamayan ng bansa hanggang sa
makabagong panahon.
Heograpiya ng Ilog Huang Ho
Tulad ng Mesopotamia at India,
ang kabihasnan sa China ay
umusbong sa tabing-ilog malapit sa
Yellow River o Huang Ho. Ang ilog
na ito ay nagmumula sa kabundukan
ng kanlurang China at may habang
halos 3000 milya. Dumadaloy ito
patungong
Yellow
Sea.
Ang
dinaraanan nito ay nagpabago-bago
nang makailang ulit sa mahabang Ito
ay dumadaloy patungo sa Yellow
Sea. Ang dinaraanan nito ay
nagpabago-bago nang makailang ulit
sa
mahabang
panahon
at
humantong sa pagkakabuo ng isang
malawak na kapatagan, ang North
Mapa ng Kabihasnan sa China
China Plain. Ang pag-apaw ng
http://history.howstuffworks.com/asian-history/history-of-china.htm
Huang Ho ay nagdudulot ng pataba
sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang
nagaganap ang pagbaha sa lugar na ito. Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang
Xia o Hsia ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China. Subalit dahil sa
kakulangan ng ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang
unang pinuno ng dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang nakagawa ng paraan upang
makontrol ang pagbahang idinudulot ng Huang Ho. Ang pangyayaring ito ay
nagbigay-daan upang makapamuhay sa lambak ang mga magsasaka. Naniniwala
ang mga Tsino na sila lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na
tinawag nilang barbaro sapagkat hindi sila nabiyayaan ng kabihasnang Tsino.
Tinawag din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na nangangahulugang Middle
Kingdom.
Ang Sinaunang Kabihasnan sa Africa
Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa Egypt
na nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa Mesopotamia ay
mas naunang nagsimula subalit masasabing mas naging matatag ang kabihasnang
yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay nabuklod bilang isang estado pagsapit
ng 3100 B.C.E. at nakapagpatuloy sa loob halos ng tatlong milenyo.
Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt bago
pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang
paghuhukay sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar tungkol
50
Mapa ng Mesoamerica
http://clccharter.org/aa/projects/ancientcivilizations
/mesoamerica.html
Hango
ang
pangalang
Mesoamerica sa katagang meso na
nangangahulugang gitna. Ito ang
lunduyan ng mga unang kabihasnan sa
America. Ang Mesoamerica o Central
America ang rehiyon sa pagitan ng
Sinaloa River Valley sa gitnang Mexico
at Gulf of Fonseca sa katimugan ng El
Salvador. Sa hilagang hangganan nito
matatagpuan ang mga ilog ng Panuco at
Santiago. Samantala, ang katimugang
hangganan ay mula sa baybayin ng
Honduras sa Atlantic hanggang sa
gulod o slope ng Nicaragua sa Pacific at
sa tangway ng Nicoya sa Costa River.
Sa kasalukuyan, saklaw ng
Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico, Guatemala, Belize, El Salvador, at
kanlurang bahagi ng Honduras.
Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng
pag-ulan ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa ibat ibang bahagi ng
rehiyon. Pabago-bago ang panahon sa rehiyong ito.Dito naitatag ang unang
paninirahan ng tao at isa ito sa mga lugar na unang pinag-usbungan ng agrikultura,
tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa kasalukuyang panahon, may malaking
populasyon ang rehiyong ito.
Mula sa Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012
52
Egypt
Tsino
Indus
Mesoamerica
Mesopotamia
Pamprosesong Tanong
1. Ano-anong katangiang pisikal ng mga sinaunang kabihasnan ang may
pagkakatulad sa isat isa?
2. Bakit nakaapekto ang mga anyong lupa at tubig ng isang lugar sa
pagtataguyod ng kabihasnan?
3. Alin sa kalagayang heograpikal ng kabihasnan ang may malaking
impluwensiya sa pamumuhay ng mga taong nanirahan dito? Ipaliwanag
ang sagot.
Gawain 4. Geography Checklist
Unawain ang sumusunod na mga hakbang sa pagbuo ng checklistsa ibaba.
1. Makilahok sa iyong pangkat.
2. Bawat pangkat ay may partikular na paksang bibigyang-pansin:
(1) Sinaunang Kabihasnan sa Kanlurang Asya, (2) Kabihasnang
Egyptian, (3) Kabihasnang Indus, (4) Kabihasnang Tsino, at (5)
Kabihasnang Mesoamerica.
3. Basahin at unawain ang teksto ng paksang nakatalaga sa iyong
pangkat. Pagkatapos ay gumawa ng checklist (magagawa sa manila
paper) sa tulong ng sumusunod na panuto:
Isulat ang kabihasnang
nakatalaga sa pangkat
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
53
Geography Checklist
Kabihasnan:
Katangiang Heograpikal:
1
2
3
Lagya
g tsek a g kaho ku g taglay g ga
kabihasnang tinukoy ang mga katangiang heograpikal
ng kabihasnan ng inyong pangkat.
54
Ziggurat
http://www.biblearchaeology.info/ziggurats.htm
55
Code of Hammurabi
http://en.wikipedia.org/wiki/Fil
e:Code-de-Hammurabi-1.jpg
Ashurbanipal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ki
nadshburn.JPG
56
57
sa
kabihasnang
Mesopotamia
upang
5.
58
Natuklasan ang
dalawang lungsod na ito
sa lambak Indus at
tinatayang umusbong ito
noong 2700 B.C.E.
Sinasabing ang mga
Dravidian ang bumuo ng
kabihasnang Indus.
Planado at malalapad
ang mga kalsada nito.
Harappa
Matatagpuan sa kasalukuyang
Punjab na bahagi ng Pakistan.
May 350 milya ang layo nito
mula sa Mohenjo Daro pahilaga.
http://www.thenagain.info/webc
hron/india/harappa.html
Mohenjo-Daro
Ang Mohenjo-Daro ay nasa
katimugang bahagi ng daluyang
Indus River.
http://upload.wikimedia.org/wik
ipedia/commons/thumb/d/da/Mo
henjo-daro-2010.jpg/320pxMohenjo-daro-2010.jpg
59
60
ang
sistemang
caste
na
nagpapakita
ng
61
Brahmin
kaparian
Ksatriya
mandirigma
Vaisya
mangangalakal, artisan,
magsasakang may lupa
Sudra
magsasakang walang sariling lupa, Dravidian,
inapo ng Aryan na nakapag-asawa ng hindi Aryan
Pariah
Naglilinis ng kalsada, nagsusunog ng mga patay,
nagbibitay sa mga kriminal
Sistemang Caste
62
Kapakinabangan Ngayon
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang dalawang lungsod na umunlad sa lambak-ilog ng Indus? Ilarawan
ang mga ito.
2. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga tao sa panahong Vedic?
3. Ano ang iyong opinion tungkol sa pagpapangkat-pangkat ng mga tao sa India
batay sa sistemang Caste? Ipaliwanag ang sagot.
Pagbuo ng mga Kaharian at Imperyo (500 B.C.E.- 500 C.E.)
Mula sa kanilang orihinal na pamayanan sa rehiyonng Punjab, nagsimulang
tunguhin ng mga Aryan ang bahaging pasilangan. Mga 600 B.C.E. noon at 16
pinakamakapangyarihang mga estado ay matatagpuan sa kapatagan ng hilagang
India mula sa kasalukuyang Afghanistan hanggang Bangladesh. Kabilang dito ang
Magadha, Kosala, Kuru, at Gandhara.
Pagsapit ng 500 B.C.E.,ang malaking bahagi ng hilagang India ay
pinanirahan at sinaka ng mga Aryan. Ang dating payak na pamamahala ng mga
pinuno sa maliliit na pamayanan ay napalitan ng mas malalaking estadong nasa
ilalim ng monarkiyang namamana. Ang mga umuunlad na estadong ito ay
nangailangang mangolekta ng buwis mula sa mga opisyal, magtatag ng mga hukbo,
at magtayo ng mga bagong lungsod at lansangan.
Isa ang Magadha sa mga pinakamatatag at pinakamasaganang kaharian sa
bahagi ng Ganges River. Nagtataglay ito ng mineral na bakal, matabang lupain,
mayamang kagubatan na pinagkukunan ng mga tabla, at elepante na mahalaga sa
panahon ng digmaan at pagsasaka.
Isa sa mahusay na pinuno ng Magadha si Bimbisara (545-494 B.C.E.)
Nagpagawa siya ng mga kalsada, isinaayos ang pangangasiwa sa mga pamayanan,
at pinalakas ang kaharian kung ihahambing sa mga karatig-lugar. Lalo pang
pinalawig ng sumusunod na pinuno ang teritoryo ng kaharian. Nang lumaon,
nagawang mapamunuan ng Magadha ang kalakhang kapatagan ng Ganges at
buong hilagang India hanggang Punjab. Ito ang naging pinakamalawak na kaharian
sa panahong ito. Ang kabisera nito ay nasa Pataliputra na ngayon ay makabagong
Patna sa Bihar.
63
64
Imperyong Maurya
Pagkatatag
Noong 322 B.C.E., nasakop ni
Chandragupta Maurya ang dating
kaharian ng Magadha at tinungo ang
mga naiwang lupain ni Alexander.
Sakop ng imperyo ang hilagang India
at bahagi ng kasalukuyang
Afghanistan.
Lions of Sarnath
http://en.wikipedia.org/wiki/Emblem_of_India
Pagbagsak
Nagsimulang humiwalay sa imperyo ang
ilang mga estadong malayo sa kabisera. Sa
pagbagsak ng Imperyong Maurya noong
ikalawang siglo B.C.E. nagtagisan ng
kapangyarihan ang mga estado ng India. Sa
sumunod na limang siglo, ang hilaga at
gitnang India ay nahati sa maliliit na kaharian
at estado.
Mahahalagang Pangyayari
Ang kabisera ay nanatili sa
Pataliputra.
Tagapayo ni Chandragupta
Maurya si Kautilya, ang may
akda ng Arthasastra.
Naglalaman ito ng mga
kaisipan hinggil sa
pangangasiwa .at
estratehiyang politikal.
Ang imperyo ay pinamunuan
ni Ashoka o Asoka (269-232
B.C.E.) ang kinikilalang
pinakamahusay na pinuno
ng Maurya at isa sa
mahuhusay na pinuno sa
kasaysayan ng daigdig.
Matapos ang kaniyang
madugong pakikibaka sa
mga kalinga ng Orissa noong
261 B.C.E. na tinatayang
100,000 katao ang nasawi,
tinalikdan niya ang
karahasan at sinunod ang
mga turo ni Buddha.
65
Imperyong Gupta
Mahahalagang Pangyayari
Pagkatatag
Ang pangalan nito ay hango mula
sa pangalan ng naunang imperyo.
Itinatag ito ni Chandragupta I (circa
319-335 C.E.)
Chandragupta II (Circa
376-415 C.E.).Nakontrol
uli ang hilagang India.Muli,
ang kabisera ng imperyo
ay nasa Pataliputra.
Itinuturing itong panahong
klasikal ng India.
Si Reyna
Kumaradevi
at
Chandragupt
aI
http://en.wikipe
dia.org/wiki/Fil
e:Queen_Kuma
radevi_and_Kin
g_Chandragupt
a_I_on_a_coin_
of_their_son_Sa
mudragupta_35
0_380_CE.jpg
Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na siglo C.E.,
nagsimulang humina at bumagsak
ang Gupta sa kamay ng panibagong
mananakop, ang mga White Hun, na
maaaring mga Iranian o Turk mula sa
Gitnang Asya.
66
Imperyong Mogul
Pagkatatag
Itinatag ang Mogul nang masakop ni
Babur ang hilagang India at Delhi
noong 1526.
Mahahalagang
Pangyayari
Taj Mahal
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Taj_Mahal_2
012.jpg
Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na siglo C.E.,
nagsimulang humina at bumagsak
ang Gupta sa kamay ng panibagong
mananakop,ang mga White Hun, na
maaaring mga Iranian o Turk mula sa
Gitnang Asya
67
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang naging kontribusyon ng mga pinuno sa pag-unlad ng kanilang
imperyo?
2. Paano bumagsak ang mga naturang imperyo sa Timog Asya?
3. Ano-ano ang naging ambag ng mga imperyong ito sa kasalukuyang
kabihasnan?
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang mga natural na hadlang sa China tulad ng mga disyerto, bulubundukin, at
dagat ang nagbigay-daan sa pagpapanatili ng natatanging kultura ng mga sinaunang
Tsino at pag-unlad ng isang kabihasnang tumagal ng halos 3000 taon. Suriin ang
kasunod na diyagram:
68
Kabihasnang Tsino
Xia
(? - 1570 B.C.E.)
Shang
(1570? B.C.E. - 1045 B.C.E.)
Oracle bone
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Orakelknochen.JPG
Zhou o Chou
(1045 B.C.E.- 221 B.C.E.)
Confucius
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:Confucius_Tang_Dynas
ty.jpg
69
Qin o Chin
(221 B.C.E. - 206 B.C.E.)
Great Wall
http://en.wikipedia.org/wiki/
File:The_Great_Wall_of_Ch
ina_at_Jinshanling.jpg
.jpg
Han
(202 B.C.E. - 220 C.E.)
Sui
(589 C.E. - 618 C.E.)
70
Tang
Song
(960 C.E. - 1127 C.E.)
71
Yuan
(1279 - 1368)
Ming
(1368 - 1644)
72
Qing o Ching
(1644 - 1911)
73
Mga Dinastiya
Chou
Ming
Qing Shang
Sui Tang Yuan
Mga Tauhan
Zheng He
Confucius
Kublai Khan
Shih Huangdi
Mga Ambag
74
Kabihasnang Egyptian
Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay kadalasang hinahati sa mga
panahong batay sa dinastiya ng naghaharing pharaoh. Ang pharaoh ang tumayong
pinuno at hari ng sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na taglay ang mga
lihim ng langit at lupa. Para sa mga pharaoh, sila ang tagapagtanggol sa kanilang
nasasakupan. Sa pangkalahatan, maituturing na kontrolado ng isang pharaoh ang
lahat ng aspekto ng pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian. Kabilang sa kaniyang
mga tungkulin ang pagsasaayos ng mga irigasyon, pagkontrol sa kalakalan,
pagtatakda ng mga batas, pagpapanatili ng hukbo, at pagtiyak sa kaayusan ng
Egypt.
Ang mga iskolar na nag-aaral sa kasaysayan ng Egypt ay tinatawag na mga
Egyptologist. Batay sa ilang tala, mahahati ang kronolohiya ng kasaysayan ng Egypt
sa sumusunod na pagpapanahon:
Pre-dynastic Period
Old Kingdom
Nauna sa Panahon
ng mga Dinastiya
Panahon ng mga Unang
Dinastiya
Matandang Kaharian
First Intermediate
Period
Unang Intermedyang
Panahon
Middle Kingdom
Gitnang Kaharian
Second Intermediate
Period
Ikalawang Intermedyang
Panahon
New Kingdom
Bagong Kaharian
Third Intermediate
Period
Ikatlong Intermedyang
Panahon
Late Period
Huling Panahon
Nauna sa
3100 B.C.E.
Una at Ikalawang Dinastiya
(circa 3100-2670 B.C.E.)
Ikatlo hanggang Ikaanim
na Dinastiya
(circa 2670-2150 B.C.E.)
Ikapito hanggang Ika-11
Dinastiya
(circa 2150-2040 B.C.E.)
Ika-12 at Ika-13 Dinastiya
(circa 2040-1650 B.C.E.)
Ika-14 hanggang Ika-17
Dinastiya
(circa 1650-1550 B.C.E.)
Ika-18 hanggang Ika-20
Dinastiya
(circa 1550-1070 B.C.E.)
Ika-21 hanggang Ika-25
Dinastiya
(circa 1070-664 B.C.E.)
Ika-26 hanggang Ika-31
Dinastiya
(circa 664-330 B.C.E.)
75
3
2
hieroglyphics
nome
nomarch
Picture of
Hieroglyphics
http://en.wikipedia.org/wi
ki/Hieroglyphics
Lower Egypt
Menes
Memphis
Lower Egypt. Noong 3100 B.C.E., isang pinuno ng Upper Egypt, sa katauhan ni
Menes, ang sumakop sa Lower Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa ang
lupain sa mahabang panahon. Si Menes ay isa sa mga pinakaunang pharaoh sa
panahon ng Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa pagkakaroon ng pinag-isang
pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa ibat ibang lupain. Ang
Memphis ang naging kabisera sa panahon ng paghahari ni Menes.
Tungkol saan ang nasa larawan?
________________________________
Picture of Menes
wearing two crowns
http://www.markville.ss.yrdsb.edu.on.ca/projects/classof2007/16chong/don
nelly/Egypt%20Web%20Site/donnellyegyptfacts.html
3
4
Matandang Kaharian
Great Pyramid
Khufu
Seven Wonders
Pepi II
77
Picture of Great
Pyramid at Giza
http://en.wikipedia.org/wi
ki/gizapyramid
Gitnang Panahon
Mentuhotep I
Itjtawy
Amenemhet II
Hyksos
78
Picture of Hyksos
http://en.wikipedia.org/wiki/File:I
bscha.jpg
79
3
4
Bagong Kaharian
Empire Age Ahmose Hatshepsut Akhenaton Rameses II
80
Map of Egypt
Empire during New
Kingdom
http://en.wikipedia.org/wi
ki/File:Egypt_1450_BC.svg
3
4
Huling Panahon
Psammetichus
Cleopatra VII
Picture of Cleopatra
http://en.wikipedia.org/wi
ki/File:Kleopatra-VII.-AltesMuseum-Berlin1.jpg
Kabihasnang Egyptian
1. Tauhan
8. Tauhan
2. Bagay
7. Bagay
3. Panahon
4. Tauhan
5. Tauhan
6. Panahon
82
83
84
Kulturang Olmec
Larong
Pok-a-tok
Ang rituwal ukol sa kanilang
paniniwala ay mahalaga sa
pamumuhay ng mga Olmec. Sila ay
may panrituwal na larong tinatawag
na pok-a-tok na tila kahalintulad ng
larong basketbol, subalit ang mga
manlalaro ay hindi maaaring
gumamit ng kanilang kamay upang
hawakan ang bolang yari sa goma.
Sa halip, gamit ang mga siko at
baywang, tinatangka ng mga
manlalaro na ihulog at ipasok ang
bola sa isang maliit na ring na gawa
sa bato at nakalagay sa isang
mataas na pader. Pinaniniwalaan ng
mga arkeologo na ang ilang mga
manlalaro ay ginagawang sakripisyo
matapos ang nasabing laro. Nang
lumaon, ito ay nilaro sa ibat ibang
sentro sa buong Mesoamerica.
Hayop na jaguar
Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at ang La Venta. Ang mga lugar na
ito ay mga sentrong pangkalakalan kung saan ang mga produktong mineral tulad ng
jade, obsidian, at serpentine ay nagmumula pa sa malalayong lugar tulad ng Costa
Rica.
Katulad ng iba pang kulturang umusbong sa America, ang kabihasnang
Olmec ay humina at bumagsak. Sinasabing sila ay maaaring makihalubilo sa iba
pang mga pangkat na sumakop sa kanila. Gayunpaman, ang mga sinaunang taong
sumunod sa kanila ay nagawang maitatag ang dakilang lungsod ng Teotihuacan.
85
Teotihuacan
(250 B.C.E.-650 C.E.)
86
Paano nagsimula
ang kasaysayan ng
kabihasnang ito?
Pamprosesong Tanong
1. Sa anong aspeto nagkakatulad ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig batay
sa pagsisimula ng mga ito?
2. Ano ang magkakahawig na mga katangiang taglay ng mga sinaunang katutubo
sa panahon ng pagkatatag ng kanilang mga kabihasnan?
3. Kahanga-hanga ba ang ginawa ng mga sinaunang tao sa pagtatatag nila ng
kanilang kabihasnan? Ipaliwanag.
4. Anong aral ang iyong natutuhan sa naging katangian at kakayahan ng mga
sinaunang tao na mapaunlad ang kanilang pamumuhay?
Gawain 11. Pagbuo ng K-Web Diagram
Unawain ang mga panuntunan sa pagbuo ng Kabihasnan - Web
Diagram.
1. Alamin ang tinutukoy sa bawat bilang.
2. Isulat ang bilang at sagot sa kaukulang lugar nito sa web diagram.
Mesopotamia
Mesomerica
Egypt
Sinaunang
Kabihasnan
Indus
Tsino
87
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
88
89
90
Mesopotamia
Ang ziggurat ay estruktura kung
saan pinaparangalan at
sinasamba ang diyos o patron
ng isang lungsod. Sentro rin ng
pamayanan ang ziggurat.
Ang katipunan ng
mga batas ni
Hammurabi, na
mas kilala bilang
Code of
Hammurabi, ay
isang
napakahalagang
ambag. Ito ay
naglalaman ng
282 batas na
pumapaksa sa
halos lahat na
aspekto ng arawaraw na buhay sa
Mesopotamia.
Epic of
Gilgamesh
http://www.crystalinks.com/ziggurat.html
Code of
Hammurabi
sexagesimal system o
pagbibilang na nakabatay sa 60
astronomiya
http://www.crystalinks.com/ziggurat.html
Ang kauna-unahang
sistematikong paraan ng pagsulat
sa buong daigdig ay nalinang sa
Sumer. Ito ay tinatawag na
cuneiform.
91
Indus
Arthasastra
Iba pang
kontribusyon:
Pamantayan ng
bigat at sukat
Decimal system
Paggamot at
pagbubunot ng
ngipin
Halaga ng pi
(3.1416)
http://www.mitchellteachers.org/WorldHistor
y/IndiaUnit/images/mohenjodaro/WaterChan Taj Mahal
Pinagmulan ng
nelPic_large.jpg
mga relihiyon
(Hinduism,
Ramayana at
Buddhism,
Jainism, at
Mahabharata
Sikhism)
Ayurveda
Ang Ayurveda o agham ng buhay ay isang
mahalagang kaisipang pangmedisina ng
sinaunang India. Tinawag itong agham ng buhay
sapagkat binigyang-tuon nito ang pagpapanatili ng
kalusugan at kaligtasan mula sa mga
karamdaman.
92
Tsino
I Ching at Bing Fa
http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Wall_of_
China
Feng Shui
93
Egypt
May sistema ng pagsusulat din ang mga
Egyptian na tinatawag na hieroglyphics. Sa
simula, ang isang larawan ay sumasagisag sa
isang kaisipan. Ang hieroglyphics ay
nakasulat hindi lamang sa mga papel kundi
nakaukit din sa mga pampublikong gusali o
kaya naman ay nakapinta sa luwad o kahoy.
Ang panulat na ito ay naging mahalaga sa
pagtatala at kalakalan. Ang mga rolyo ng
pergamino o paper scroll ay mula sa
malatambong halaman na tinatawag na
papyrus.
Iba pang
kontribusyon:
Geometry
Medisina tulad
ng
pagsasaayos
ng nabaling
buto
Kalendaryo na
may 365 araw
Sagradong
pagdiriwang
Hieroglyphics
Ang mga piramide
ay hitik sa mga
simbolismong
relihiyoso. Libingan
ito ng pharaoh
kung kaya
sinisimbolo nito
ang kapangyarihan
ng mamuno.
Gayundin,
pinatunayan nito
ang paniniwala sa
buhay matapos
ang kamatayan.
Lahat ng
kayamanan at
karangyaan ng
pharaoh ay
makikita sa
piramide bilang
paghahanda sa
kabilang buhay.
http://en.wikipedia.org
/wiki/Tutankhamun
http://en.wikipedia.org/wiki/gizapyramid
94
Ambag
Kabuluhan
Puntos
12
5
25
Pamprosesong Tanong
1. Sa anong aspekto ng pamumuhay ng mga Pilipino maiuugnay ang
pamanang tinukoy sa dayagram?
2. Ano ang kapakinabangang dulot ng naturang pamana sa mga Pilipino?
Magbigay ng halimbawa.
3. Bakit maimpluwensiya ang piniling pamana sa mga tao?
4. Kung ikaw ay nabuhay sa kabihasnang nagkaloob ng nasabing pamana,
ano ang iyong reaksiyon?
5. Ano ang iba pang bagay na maituturing na pamana ng mga sinaunang tao
sa kasalukuyang kabihasnan? Bakit mo ito itinuring na isang pamana?
Balikan ang WQF Diagram at punan ang kolum ng F (facts) ng mga
bago at wastong kaalaman tungkol sa paksa.
96
ILIPAT AT ISABUHAY
Sa pagkakataong ito, isagawa ang huling yugto ng Modyul 1, ang
ILIPAT. Gamit ang kaalamang natutuhan mula sa pag-unawa ng teksto at
pagsasagawa sa mga gawain, ihanda ang sarili sa pagbuo ng susunod na
proyekto.
97
IKALAWANG BAHAGI:
a. Panimula (Tungkol saan ang panukalang proyekto?)
b. Katuturan (Mahalaga bang isagawa ang proyekto? Bakit?)
c. Kapakinabangan (Sino ang makikinabang nito? Sa paanong paraan?)
IKATLONG BAHAGI:
a. Mga hakbang sa pagkamit ng layunin (Ano-ano ang dapat gawin
upang magtagumpay sa hangarin ng pangkat?)
b. Pondo ng proyekto (Paano makakukuha ng salaping gagastusin sa
proyekto?)
c. Pagsasanay (Sino at paano sasanayin ang mga tauhan sa pagkamit ng
proyekto?)
d. Kagamitan (Ano-ano ang kagamitan upang magawa ang proyekto?)
IKAAPAT NA BAHAGI:
a. Inaasahang bunga (Ano-ano ang inaasahang bunga o resulta kung
isasagawa ang proyekto?)
b. Mensahe sa kinauukulan at sa taong-bayan (Ano ang nais mong
sabihin upang maging matagumpay ang preserbasyon ng mga
sinaunang ambag at pamana ng bansa?)
c. Guhit ng isasakatuparang proyekto (Ano ang hitsura ng kalalabasan
ng gagawing proyekto?)
Kumpleto ang
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
100% na wasto
ang itinala sa
panukala;
makatotohanan
ang lahat ng
sagot sa
tanong; may
kabuluhan ang
gawang
panukala;
mahusay ang
iginuhit sa
magiging
bunga ng
Mahigit sa 50%
ang nawala sa
panukalang
proyekto;
mahigit sa 50%
ang hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
may 50% sa
nilalaman ng
panukala ay
hindi
makatotohanan;
may pagaalinlangan sa
kabuluhan ang
gawang
panukala; hindi
Mahigit sa
50% ang
nawala sa
nilalaman ng
panukalang
proyekto;
mahigit sa
50% ang
hindi wasto
sa mga itinala
sa panukala;
hindi makatotohanan
ang panukala;
hindi
maipakita ang
kaugnayan ng
guhit sa
98
proyekto
Pinagkunan
ng Datos
Ibinatay sa 3 o
higit pang
sanggunian
ang datos na
kabilang sa
panukalang
proyekto
(aklat,
pahayagan,
video clip,
internet, at iba
pa)
Presentasyon Mahusay ang
ng
paglahad sa
Panukalang
presentasyon;
Proyekto
malinaw at
malakas ang
boses ng
tagapagsalita;
lubos na
naipaliwanag
ang bawat
aytem sa
panukala
bunga ng
proyekto na
may 1-2
aspekto ng
guhit ang
kailangang
isaayos
gaanong
malinaw ang
guhit
panukala
Ibinatay sa 2
sanggunian
ang datos
Ibinatay lamang
ang sanggunian
sa batayang
aklat
Walang
batayang
pinagkunan at
gawa-gawa
lamang ang
mga
impormasyon
Maayos ang
paglahad sa
presentasyon;
may ilang
kinabahan at
mahinang
boses;
naipaliwanag
ang higit sa
75% ng
kabuuang
aytem sa
panukala
Karaniwan ang
paglahad sa
presentasyon;
maikli at hindi
binigyan ng
pansin ang
maraming
bahagi ng
panukala; hindi
gaanong
maunawaan
ang
pagsasalita;
mahigit sa 50%
ang hindi
naipaliwanag sa
panukala
Hindi malinaw
ang paglahad
sa
presentasyon;
hindi
naipaliwanag
ang
maraming
bahagi ng
panukala;
hindi
maunawaan
ang
pagsasalita;
kaunti lamang
ang
naipaliwanag
99
100
Talasalitaan
Ahimsa doktrina ng pag-iwas sa pananakit ng anumang may buhay na
organismo
Caste pagkakahati-hati ng tao sa lipunang Hindu noong Panahong Vedic
Core pinakamalalim na bahagi ng daigdig; binubuo ng inner core at outer core;
halos 1380 milya ang kapal ng outer core
Crust pinakaibabaw na bahagi ng daigdig; matigas at mabatong bahagi ng
planeta
Dinastiya pamamahala ng mga miyembrong nagmula sa iisang pamilya o
angkan
Hellenistic - nagmula sa salitang Greek na nangangahulugang to imitate
Greeks; tumutukoy sa kasaysayan, panahon, imperyo, kultura, at sining na
may impluwensiyang Greek pagkaraan ni Alexander the Great
Heograpiya pag-aaral ng katangiang pisikal ng daigdig at interaksiyon ng tao
sa kapaligiran
Heograpiyang pantao sangay ng heograpiya na tumutukoy sa pag-aaral ng
wika, relihiyon, lahi, at pangkat-etniko sa ibat ibang bahagi ng daigdig
Hominid miyembro ng pamilya ng mga mammal na may kakayahang tumayo
sa dalawang paa kabilang ang tao, gorilya, chimpanzee at
orangutan
Khanate estadong nasa hurisdiksyon ng isang khan (pinunong lokal ng ilang
bansa sa gitnang Asya)
Klima kalagayan o kondisyon ng atmospera na karaniwan sa mga malaking
rehiyon o lugar sa matagal na panahon
Kontinente pinakamalawak na masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig
Khyber Pass lagusan o daanan sa kabundukan sa pagitan ng Afghanistan at
Pakistan na nag-uugnay sa Timog Asya at Kanlurang Asya
Mantle binubuo ng makakapal at maiinit na tunaw na bato; halos 1800 milya
ang kapal
Nome malalayang pamayanan ng sinaunang Egypt
Nomarch pinuno ng nome
Oracle bone tawag sa mga tortoise shell at cattle bone na ginagamit upang
101
Sanggunian
A. Aklat
Kasaysayan ng Daigdig ni Mateo et.al, edisyon 2012
B. Module
Project EASE Araling Panlipunan III, Modyul 2
Project EASE Araling Panlipunan III Module 3
102