PERANCANGAN

BAHASA
AMEERUL ASWAD B AB AZIZ
WAN MUHAMMAD AZAM
BIN WAN ABDUL AZIZ

(P76109)

(P76149)

PENGENALAN
Edward Sapir menjelaskan bahasa ialah suatu sistem lambanglambang pertuturan yang digunakan oleh manusia secara
arbitrari untuk menyampaikan fikiran dan perasaan.
Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2007), kata bahasa
antaranya bermaksud sistem lambang bunyi suara yang dipakai
sebagai alat perhubungan dalam lingkungan satu kelompok
manusia.
Arbak (1983:7) bahasa merupakan bahan langsung yang menjadi
tumpuan pengkajian, terutamanya dalam usaha memperlihat kan
fungsinya sebagai alat yang dipakai manusia untuk perhubungan.
Secara ringkasnya bahasa ialah suatu sistem simbol bunyi yang
dipersetujui dan digunakan oleh sekelompok manusia untuk
berkomunikasi.

TEORI PERANCANGAN BAHASA

Istilah perancangan bahasa bermula daripada seorang
rakyat Amerika yang bernama Einar Haugen yang
berketurunan Norwegia. Beliau mengkaji perkembangan
bahasa di Norwegia. Hasil daripada pemerhatiannya
terhadap perkembangan yang berlaku di Norwegia, maka
Haugen telah mencipta istilah language planning dan
mendefinisikannya sebagai :
The activity of preparing a normative orthography,
grammar and dictionary for the guidance of writers and
speakers in a non-homogenous speech community

Sebelum Haugen memperkenalkan istilah language planing

sudah wujud dua istilah yang digunalan oleh sarjana yang
mengkaji dalam kegiatan linguistik. Istilah itu ialah
glosssopolitics dan language engineering.
Glosspolitics = Kegiatan atau proses mengaplikasi ilmu
linguistik kepada dasar yang diambil oleh kerajaan dalam
menentukan cara-cara yang paling baik untuk mencapai
keadaan dwibahasa di tempat-tempat yang menghadapi
pertembungan kebudayaan (Robert A.Hall Jr, 1974)
Language Planning =
1. Rujukan kepada usaha-usaha penulisan dan pembakuan
bahasa-bahasa separa baku di Soviet Union (Springer, 1956 dan
1974).
2. Bimbingan yang seharusnya diberi dalam perkembangan
bahasa dalam konteks perubahan yang berlaku dalam
kehidupan sosial, kebudayaan dan teknologi (Sutan Takdir
Alisjahbana, 1961)

Ronald Wardhaugh (1998) menyatakan terdapat dua

tumpuan dalam perancangan bahasa iaitu :
1. Perancangan taraf atau status iaitu
- Melibatkan perubahan-perubahan fungsi sesuatu
bahasa atau kelainan bahasa dan hak-hak mereka yang
menggunakannya.
2. Perancangan bahan, matan atau korpus iaitu
- Melibatkan hal-hal seperti pembinaan ortografi,
sumber-sumber baru kosa kata, kamus, dan
kesusasteraan
serta pembinaan pemakaian-pemakaian
yang baru yang difikirkan dan dipertimbangkan dengan
teliti supaya bahasa itu dapat diperluaskan kepada
bidang-bidang
kerajaan, pendidikan dan perdagangan.

Charles Ferguson (1968) pula mengenalpasti

tiga matra atau dimensi dalam pembinaan
bahasa iaitu

1. Graphization (Pengabjadan)
2. Standardization (Pembakuan)
3. Intertranslatability (kebolehterjemahan)

1. Pengabjadan ialah usaha supaya sesuatu bahasa itu

mempunyai abjad atau sistem ejaan yang sempurna. Ini
biasanya dikaitkan dengan bahasa yang belum
mempunyai ejaan, atau usaha pembakuan atau
pembaikan ejaan yang wujud.
2. Pembakuan ialah proses menjadikan satu dialek atau
bahasa sebagai bahasa yang baku berbanding dengan
dialek-dialek lain dalam usaha meningkatkan penggunaan
bahasa itu dalam bidang ilmiah dan pentadbiran, demi
meningkatkan komunikasi.
3. Kebolehterjemahan atau nama lain iaitu pemodenan ialah
usaha-usaha pengembangan kosa kata dan pembinaan
bentuk-bentuk wacana tertentu, biasanya ilmiah.
Pembinaan kosa kata ini melibatkan penciptaan istilah
dan ungkapan-ungkapan tertentu untuk menampung
keperluan ilmiah atau pentadbiran bahasa itu.

H. Kloss (1969) melihat perancangan bahasa iaitu

perancangan taraf dan perancangan bahan.
1. Perancangan Taraf
Perancangan taraf ialah usaha menentukan taraf
sesuatu bahasa atau dialek berbanding dengan bahasa
atau dialek lain, biasanya memilih sesuatu dialek atau
bahasa
menjadi
bahasa
kebangsaan.
Contoh :
2. Perancangan Bahan
Perancangan bahan melibatkan pembentukan istilah
baru, pembakuan ejaan dan pembakuan tatabahasa,
iaitu usaha-usaha yang menggunakan bahan sebagai
yang
diolah
dan
dibentuk.
Contoh :

A. Fishman (1973) pula mengemukakan tentang

penentuan dasar bahasa, pengekodan dan peluasan
serta pelaksanaan dan penilaian.
Penentuan dasar bahasa = Perancangan taraf.
Contoh : Bahasa rasmi dan kebangsaan
Pengekodan dan peluasa = Perancangan bahan.
Contoh : Ejaan, tatabahasa dan istilah (kamus)
Pelaksanaan dan penilaian = Peluasan dan
penyuburan.
Contoh : Istilah pinjaman (selfie)

P. S. Ray (1966) melihat perancangan bahasa dari

sudut pembakuan.
Pembakuan bahasa bermaksud penggunaan satu
norma yang baku dalam kawasan yang terdapat
perbezaan penggunaan bahasa, sama ada perbezaan
sosial ataupun daerah. Penerimaan satu bahasa
sebagai bahasa baku akan menjadikan bahasa ini
sebagai bahasa rasmi untuk digunakan sebagai
bahasa pengantar di dalam sistem pendidikan dan
sebagai bahasa pentadbiran dan perhubungan rasmi
untuk urusan kerajaan.
Contoh :

Cobarrubias (1983) telah memerikan empat jenis

idealogi yang menggerakkan perancangan bahasa
dalam sesuatu masyarakat iaitu:
1. Linguistic Assimilation (Asimilasi Linguistik )
2. Linguistic Pluralism (Pluralisme Linguistik)
3. Vernacularization
(Pemvernakularan/Vernakularisasi)
4. Internationalization
(Penginternasionalan/Pengantarabangsaan)

1. Linguistic Assimilation (Asimilasi Linguistik )

Kepercayaan bahawa setiap orang mesti mempelajari bahasa
utama dalam masayarakat berkenaan.
Contoh : Semua rakyat di Malaysia perlu menguasai bahasa
Melayu untuk komunikasi yang lebih baik. Di sekolah juga
diajarkan bahasa Melayu dan menjadi bahasa pengantar bagi
sekolah kebangsaan dan sekolah menengah kebangsaan.
2. Linguistic Pluralism (Pluralisme Linguistik)
Pengiktirafan lebih daripada satu bahasa.
Contoh : Singapura mengiktiraf empat bahasa sebagai bahasa
rasmi (Perlembagaan Singapura 1965).
Di Sarawak mengiktiraf beberapa bahasa sebagai bahasa rasmi
selain daripada bahasa Melayu.

3. Vernacularization (Pemvernakularan/Vernakularisasi)
Pembaikan dan peluasan sebuah bahasa peribumi dan
menjadikannya sebagai bahasa rasmi.
Contoh :
4. Internationalization
(Penginternasionalan/Pengantarabangsaan)
Pengambilan bahasa bukan peribumi sebagai bahasa
rasmi untuk kegunaan tertentu seperti perhubungan
antarabangsa, pendidikan atau ekonomi.
Contoh : Bahasa Inggeris dijadikan bahasa utama
selain bahasa Melayu.

J.V.Neustupny (1974) mengemukakan dua pendekatan

untuk perancangan bahasa.
1. Pendekatan Dasar (Policy Approach)
- Meliputi masalah pemilihan bahasa kebangsaan,
pembakuan, celik huruf, ortografi, masalah
stratifikasi bahasa dan seumpamanya.
2. Pendekataan Pembinaan (Ciltivation Approach)
- Menyentuh tentang ketepatan, kecekapan,
peringkat linguistik untuk memenuhi fungsi-fungsi
khusus, masalah- masalah gaya, kendelaan-kendelaan
pada keupayaan komunikatif dan lain-lain.

Asmah Hj Omar (1987) menjelaskan perancangan bahasa

merangkumi dua komponen penting, iaitu perancangan taraf atau
status
dan
perancangan
korpus.
Perancangan
taraf
mementingkan peranan yang dimainkan bahasa dalam pembinaan
bangsa.
1. Perancangan taraf atau status
- Penggunaan satu bahasa rasmi merupakan penetapan
taraf bahasa dalam sesebuah negara. Usaha ini merupakan
urusan rasmi di peringkat kerajaan atau pemerintah tentang
pemilihan dan peningkatan penggunaan satu bahasa dalam
pentadbiran negara. Usaha ini dilakukan dengan bersungguhsungguh oleh individu, kumpulan, atau organisasi untuk
mempengaruhi penggunaan atau pembangunan satu
bahasa
sebagai bahasa rasmi.
2. Perancangan korpus
- Merujuk kepada perubahan dalam bahasa itu sendiri yang
melibatkan penciptaan perbendaharaan kata yang baharu dan
pembakuan atau penstandardan termasuklah sistem ejaan dan
tulisan dalam sesuatu bahasa.

Nik Safiah Karim et-.al (1993) mengatakan secara

kasar sesuatu bahasa yang dirancang akan melalui
tiga peringkat utama.
1. Membuat keputusan dasar tentang bahasa yang
hendak dirancang.
2. Pelaksanaan rancangan-rancangan yang telah
disusun.
3. Penilaian.
Ketiga-tiga peringkat ini diterapkan pada masyarakat
bahasa yang menjadi penerima segala kegiatan
perancangan.
Keseluruhan
proses
ini
dapat
digambarkan dalam bentuk rajah seperti yang berikut:

Penilaian

Masyarakat
Bahasa

Perancangan

Pelaksanaan

Contoh :
Perancangan = Pelembagaan erseketuan perkara 152
Pelaksanaan = Dasar Bahasa Kebangsaan, Akta
Pelajaran 1961
Masyarakat Bahasa = Penduduk, etnik, kumpulan
masyarakat dalam
sesebuah komuniti atau
negara.
Penilaian = Semakan semula.

KESIMPULAN
Secara keseluruhannya perancangan bahasa ialah usaha
untuk mempertingkatkan komunikasi dengan cara
mengkaji hubungan antara pengguna bahasa atau
mencipta satu situasi bahasa. Perancangan bahasa
merupakan pembangunan matlamat, objektif, dan
strategi untuk mengubah cara penggunaan bahasa
dalam sesebuah masyarakat atau komuniti. Hal ini
melibatkan perekasayaan sosial penggunaan bahasa
bagi
sesebuah
negara.
Perancangan
bahasa
merangkumi dua komponen penting, iaitu perancangan
taraf atau status dan perancangan korpus. Perancangan
taraf mementingkan peranan yang dimainkan bahasa
dalam pembinaan bangsa (Asmah:1987).

Penggunaan satu bahasa rasmi merupakan penetapan

taraf bahasa dalam sesebuah negara. Usaha ini
merupakan urusan rasmi
peringkat kerajaan atau
pemerintah tentang pemilihan dan peningkatan
penggunaan satu bahasa dalam pentadbiran negara.
Usaha ini dilakukan dengan bersungguh-sungguh oleh
individu,
kumpulan,
atau
organisasi
untuk
mempengaruhi penggunaan atau pembangunan satu
bahasa sebagai bahasa rasmi. Perancangan korpus
pula merujuk kepada perubahan dalam bahasa itu
sendiri yang melibatkan penciptaan perbendaharaan
kata yang baharu dan pembakuan atau penstandardan
termasuklah sistem ejaan dan tulisan dalam sesuatu
bahasa.

Dalam sistem pendidikan pula, perancangan bahasa

yang meletakkan Bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu
telah menggalakkan pelajar, pengajar, guru dan
pensyarah, penggubal kurikulum, penyedia soalan
peperiksaan, dan pentadbiran menuntut
kegiatan
peristilahan Bahasa Melayu dipacu dengan lebih laju.
Ini memperlihatkan proses pemodenan Bahasa Melayu
berlaku secara terancang, iaitu melalui perancangan
bahasa. Pelaksanaan dasar bahasa yang menjadikan
Bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di sekolah
rendah, menengah dan hinggalah ke peringkat
institusi pengajian tinggi menggerakkan kegiatan
peristilahan yang didukung oleh Dewan Bahasa dan
Pustaka (DBP).

RUJUKAN
Abdullah Hassan. 1999. Perancangan Bahasa di Asia Tenggara. Kuala
Lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka.
Asmah Hj. Omar. 1978. Pengajaran Bahasa Malaysia Dalam Konteks
Perancangan Bahasa Kebangsaan. Kuala Lumpur, Kementerian Pelajaran
Malaysia.
Asmah Hj. Omar. 1978. Perancangan Bahasa Dengan Rujukan Khusus
Kepada Perancangan Bahasa Malaysia, Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Asmah Hj. Omar. 1991. Aspek Bahasa dan Kajiannya, Kuala Lumpur,
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Kamus Dewan Edisi Keempat. 2007. Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan
Pustaka

Nik Safiah Karim et.al., 1993. Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur,

Dewan Bahasa dan Pustaka.
Rogayah binti Osman, 2010, Perancangan Bahan Ejaan dan
Sebutan, Peristilahan dan Perkamusan Dalam Bahasa Melayu di
Malaysia. Kuala lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka.
https://afiqekie.files.wordpress.com/2012/12/modul-bmm3112-to
pik-4-iankaka.pdf
http://www.slideshare.net/puterifasya/perancangan-bahasa
http://bahasamelayudnisenu.blogspot.com/2010/07/pemodenandan-perancangan-bahasa-melayu.html