Zhurmat Elektronike

TABELA E PERMBAJTJES

Hyrje

Zhurma termike

Gjeneratoret e zhurmes

Zhurmat e therrmijave [ grimcave] elektronike

Zhurmat e grimcave ne diodat gjysempercuese

Zhurmat ne katerpolare

Modelimin I katerpolarve me dy burime

zhurmash te koreluar midis tyre

Faktori I zhurmes se nje sistemi linear

Referencat

 Hyrje
Zhurm n sistemet komunikuese konsiderohen sinjalet e padshiruara t
cilat paraqiten n marrs. Megjithat , duhet br dallimi midis zhurmave q
shkaktohen nga pertubacionet me karakter thjesht t rastit e pr
rrjedhimedhe te paparashikuara nga prdoruesi, nga interferencat qe
shkaktohen nga marrja aksidentale e sinjaleve t tjer t dobishm , si psh
ato qe shkaktohen nga ndikimet e linjave fqinje te transmetimit, nga mos
eleminimi ose filtrimi jo I mir I komponenteve parazite periodike, si psh ato
qe shkaktohen nga induktimet e instalimeve elektrike dhe elektroakustike
me fuqi te madhe, mos filtrimi I mir I tensioneve t ushqimit, nga tokzimet
jo te mira te pajisjeve elektrike e elektronike.
Nga prejardhja e tyre t gjitha zhurmat mund te mdahen ne dy grupe t
mdha : n zhurma t jashtme dhe ne zhurma te brendshme.
Mbrojtja nga zhurmat e jashtme , q ndikojn me influence mbi sistemin e
prpunimit t sinjalit t dobishem , paraqet interest veant n pajisjet
elektronike t telekomunikacionit , n metrologji, n elektroniken
instrumentale etj. Mbrojtja nga keto zhurrma behet duke marre masa t
ndryshme teknike, si psh duke vendosur blindime elektrostatike, duke
zgjedhur pozicionet m t prshtatshme pr vendosjen e pajisjeve
elektronike, duke vendosur tokzime special etj.
T gjitha masat mbrojtse q merren synojne q fuqia e sinjalit t dobishem
t jet disa her me e madhe se fuqia e zhurrms, ose sic thuhet shpesh ne
praktike , raporti sinjal / zhurrm duhet t jete te pakten disa dhjetera
decibel. Mirepo , rritja e fuqise se sinjalit te dobishem nuk
sigurohetgjithmone me kehtsi, sepse shpeshher vlera e tij ne pikn e
marrjes sht shum e vogel.
S fundi duhet theme se te gjitha zhurrmat, q pr prpunimin e sinjalit t
dobishm konsiderohen si fenomen shqetesues, bartin ne vetvehte nje
informacion mjaft te dobishem pr origjinen e tyre, si psh radioastronomin
dh studimin e kozmosit, ndjekjen dhe studimin e vibrimeve t makinerive te
ndryshme te industries,sizmologjine, studimin e termeteve , etj.
Gjithashtu per te studiuar dhe kontrolluar eksperimentalisht ndjeshmrin e
njsistemi elektronik,q do t punoje n nj ambient me zhurrma t jashtme
lind nevoja q kto zhurma t llogariten me metoda statistike dhe t
simulohen me pajisje elektronike speciale.
ZHURMAT E JASHTME

N zhurmat e jashtme hyn zhurmat qe i krijon njeriu ( deri n 500 MHz ),

p.sh. zhurmat e shkaktuara nga : linjat e tensionit t lart q e furnizojn
sistemin, dritat fluroscente, komutatort e motorve elektrike, etj. Zhurmat
q i krijon njeriu jan m t dobishme n vendet me popullsi m t rrall
prandaj paisjet e ndryshme komunikuese siq jan stacionet satelitore
kryesisht vendosen npr shkretira.
Zhurma atmosferike: Shkaktohen nga dukurit qe ndodhin n atmosfern e
toks. Burim kryesor i tyre sht zbrazja elektrike atmosferike
(rrufeja).Spektri frekuencor i ksaj zhurme shtrihet n tr radio-spektrin,
ndrsa fuqia e saj sht n prpjestim t zhdrejt me frekuencn.Kjo
domethn se pr frekuencat e ulta sht m problematike zhurma
atmosferike sesa pr frekuenca mbi 20 MHz.
Zhurma kosmike: Gjenerohet prej Diellit dhe yjeve tjera t paraqitur me
frekuencat 8 MHz 1.5 GHz.
ZHURMAT E BRENDSHME
Zhurmat e brendshme i gjeneron vet marrsi dhe qarqet tjera. Zhurma e
brendshme i superponohet zhurms s jashtme dhe ndikimi m i madh i tyre
sht n hyrje t qarkut t par t marrsit (amplifikatori i par), sepse
sinjali n at pik sht m i dobt ndrsa zhurma e ka vlern m t madhe.
N zhurm t brendshme hyn : zhurma termike e cila sht njra prej
zhurmave m t rndsishme n Telekomunikacion.

 Zhurma termike
Si zhurrme e brendeshme njihet edhe zhurma termike, e cila eshte njera prej
zhurmave me te rendesishrne dhe me te perhapura ne telekomunikacion.
Zhurma term ike shkaktohet nga levizjet kaotike te elektroneve neper
percues, Kjo levizje eshte veti e vet materjes dhe eshte prezente ne te gjitha
sistemet, temperatura e te cileve eshte mbi 0 K (Kelvin). Keshtu, levizja
kaotike e elektroneve neper nje rezistor,

 Zhurmat e therrmijave [ grimcave]

elektronike
Zhurmat e therrmijave ose te grimcave shkaktohen nga fluktuacioni statistik
I numrit te bartesve
te ngarkeses qe duke kapercuer nje barriere ponteciale marrin pjese ne
krijiminin e nje rryme
elektrike.
Kjo barrjere ekziston ne te gjithe kalimin p-n te paisjeve gjysem percuese.
Zhurma e therrmijave lidhet edhe me mekanizmin e emisionit termo-elektrik
(nw tubat elektronikw) dhe atw fotoelektrik . Zhurma e therrmijave nuk
merret parasysh kur kemi te bejme me rrymen e percjellshmerise qe
shkaktohet nga nje numer pambarimisht I madh bartesish te ngarkeses.Por
ne dallim nga zhurma termike,e cila ekziston nw mwnyrw tw pavarur nga
prezenca e rrymes se persjellshmerise ne nje element rezistiv,zhurma e
therrmijave varet drejtpersedrejti dhe I superpozohet vleres mesatare te
kesaj rryme, sic tregohet nw figurw.

I
J (t)

Ku : I(t) rryma e vazhduar

J(t)- rryma e zhurrmws sw thwrrmijave
t- temperatura
Zhurma e therrmijave lind si pasoje e karakterit te rastit te procesit te
emetimit te elektroneve nga katoda .Ne nje temperature te caktuar numri
mesatar I elektroneve ,qe emetohen ne nje sekonde,
eshte nje madhesi kostante , mirepo vete procesi I emetimit te elektroneve
eshte nje proces rasti.

Prandaj, po ta ndajme aksin e kohes ne interval shume te vogel kohe

sasia e elektroneve te
emertuara , ne cdo interval te tille,nuk do te jete nje madhesi konstante,por
nje madhesi rasti.

Zhurmat e grimcave ne diodat

gjysempercuese

Dioda gjysempercuese me kontakt mund te paraqiten me anen e kalimit pn,si ne figurw .

Po te pranojme se zona p e ka percjellshmerine shume me te madhe se zona

n atehere bartesi kryesore do te jene birat . Rryma rezultante e kalimit pn shkaktohet nga bashkvrepimi I tre rrymave:
-

rryma i1 ose rryma e kundwrt e shkaktuar nga bartwsit nw pakicw,

(birat) e zonws n;
rryma i2 e shkaktuar nga bartwsit nw shumice,(birat) e zonws p;
rryma i3 e shkaktuar nga birat e zonws p qw kalojnw nw zonwn n;

Duhet thene se keto rryma varen nga njera- tjetra dhe krijohen nga nje
numer I madh ngjarjesh midis te cilave mund te permendim : kalimin e
birave nga barriera ponteciale e bashkimit p-n kalimin e elektroneve
,rikombinimin dhe krijimin e bartesve ne mjedisin e kalimit p-n ;
zhvendosjen e bartsve nga nje zone te tjetra dhe kthimin mbrapsht te tyre
etj. Te gjithe keto ngjarje paraqesin ne vetwvete levizje te rastit te bartsve

te ngarkeses dhe shkaktojne lindjen e zhurmes se grimcave qe I

superpozohet rrymes mesatare te diodes
Studimi n e zhurmes se grimcave ne diosat gjysempercuese do ta bejme per
dy regjime pune : per regjimin statik dhe per regjimin dinamik me sinjalet te
vegjel.

Zhurmat ne katerpolare
Modelimi I katerpolarve me tre burime zhurmash te pavarura.
Cdo katerpolar linare nga pikpamja e zhurmave qe krijohet brenda tij mund
te modelohet me tre burime rrymash zhurme te pakoreluar midis tyre .Tre
burimet e rrymes se zhurmave vendosen ne qarkun e jashtem te kater
polarit, I cili tashme supozohet si katerpolar ideal (pa zhurma). Densiteti
spektral I fuqise se ketyre burimeve eshte funksion I elementeve te
brendshem tw katwrpolarit dhe nw kwtw rast skema ekuivalente do te
paraqitet si ne figure .

Ne qofte se katerpolari ideal ne regjimin dinak e paraqesim me matricen e

percjellshmerise [y] atehere U1,I1,U2,I2,i10,i20 dhe,i12 do te jene madhesi
komplekse.
Relacionet per rrymen ne hyrje dhe ne dalje te katerpolareve do te jene :

I1=y11U1+y12.U2+i10+i12
I2=y21.U+y22.U2+i20-i12

Modelimin I katerpolarve me dy
burime zhurmash te koreluar midis
tyre
Ky modelim mund te behet me dy menyra :
- me dy burime rrymash te koreluar midis tyre,te vendosura njera ne hyrje
tjetri ne dalje;

-me nje burim rryme dhe nje burim tensioni te vendosura ne hyrje te
katerpolarit.

 Faktori I zhurmes se nje sistemi

linear
Meqense per cdo sistem elektronik linar kerkohet te llogaritet dhe te
vleresohet varesia e sinjalit te daljes nga ai I hyrjes ,kuptohet se rendesi te
vecante merr vleresi mi I nivelit te zhurmave ne krahasim me vet sinjalin e
dobishem qe perpunohet nga sistemi ne fjale .
Faktori I zhurmes shenohet me germen F dhe percakton cilesine e nje sistemi
linar.
Ky faktor llogaritet si pjestimi I raportit sinjal /zhurme ne hyrje
raportin sinjal /zhurme ne dalje 2 ne temperaturen T 0=290 0K:

me

F = 1 / 2
Duke u nisur nga dendesia spektrale te fuqise efektive te sinjalit dhe te
zhurmes,ne hyrje dhe ne dalje te nje sistemi nlinar ,llogaritet nje factor
zhurme qe varet nga frekuenca dhe qe quhet faktori I zhurmes spektrale :

I paraqitur nw varwsi tw frekuencws si nw figurw , faktori spektral I zhurmws

mund te konsiderohet I formuar nga tre segmente : I pari , me pjerrwsi
negative , nw pwrpjwstim te drejtw me 1/f, wshtw faktori qw lidhet me
zhurmat shtesw nw zonwn e frekuencave tw ulwta , deri nw frekuencwn fa ; I
dyti, me pjerrwsi positive, nw perpjestim tw drejte me 1/f2, wshtw faktori I
zhurmws nw zonwn e frekuencave tw larta, mbi frekuencwn fb dhe I treti , me
pjerrwsi konstante, nw brezin e frekuencave nga fa nw fb , wshtw faktori qe
lidhet me zhurmat termike dhe zhurmat e grimcave.

Gjeneratoret e zhurmes
Ne pergjithesi,deri tani zhurmen elektronike e kemi trajtuar si nje fenomen
te pa deshiruar,megjithate ne praktike paraqiten mjaft raste qe kane nevoje
per nje burim zhurme me densitet spectral fuqie te kontrolluar .Keshtu per
matjen e faktorit te zhurmes se nje sistemi elektronik nevojtet perdorimi I
gjeneratorit te zhurmave ose percaktimin e shkalles se qendrushmerise se
nje sistemi linar,per matjen e ndjeshmerise ndaj zhurmave ne sistemet e
telekomunikacionit,per simulimin e fenomeneve te rastit ne sintezen e
fjales ,.Aktualisht dallohen dy tipe burimesh ose gjeneratoresh zhurmash :
Se pari-,gjeneratoret qe simulojne zhurma duke u nisur nga sinjalet pseudo
te rastit dhe se dyti ,gjeneratoret qe bazohen ne preforcimin e nje zhurme
baze qe prodhohet nga nje element zhurmus cfardo.

Zakonish gjeneratoret e zhurmave ndahen ne dy tipe : ne gjenerator etalon

dhe ne gjenerator te kalibruar .
Gjeneratoret etalonw bazohen ne burimet e zhurmave fizike,densiteti I te
cilave njihet ne vleren absolute.
Tipi me I thjeshte I nje gjeneratori te tille eshte gjenereatori I zhurmes
termike qe formohet nga nje rezistence e njohur R , qe vendoset ne nje
ambjent ,temperatura T e te cilit njihet .
Zona e temperaturave qe perdoret eshte e gjere si psh:
0

-tempertura e azotit te nxehete=77

-temperatura e akullit =273

-temperatura e ujit te nxehet=373

-temperatura e furres qe shkon deri ne 2000oK

Ne kete rast kemi ,
Su=2.k.T.R=2,76. T.R.10-23 [V2/HZ]
Keta gjeneratore perdoren kryesish ne diapozonin VHF dhe ne mikrovalet per
percaktimin e tmperaturave te ulta te zhurmave.
Duke perdorur burime te tjera zhurmuese fizike ,qe nuk jane etalone ,por qe
mund te kalibrohen me ane te krahasimit fitohen ,gjeneratoret e kalibruar
te zhurmave qe japin densitete spektrale fuqie me te medhenj se
gjeneratoret etalone .Ne kete grup futen gjeneratoret e zhurmave qe
bazohen ne diodat orteke.