Professional Documents
Culture Documents
Li m u
Nghin cu khoa hc (NCKH) l mt hot ng then cht hng u trong nhng ngnh
khoa hc. Kt qu t NCKH l nhng pht hin mi v kin thc, v bn cht s vt,
pht trin nhn thc khoa hc v th gii, sng to phng php v phng tin k thut
mi c gi tr cao. Thc t cho thy, sinh vin khi bt u lm lun vn tt nghip v
ngay c nhng ngi mi ra trng lm vic trong cc c quan nghin cu i hi phi
c kin thc v c phng php NCKH. V vy, mn hc phng php NCKH hc l nn
tng trang b cho cc sinh vin tip cn NCKH.
Gio trnh Phng Php Nghin Cu Khoa Hc c bin son vi nhiu ni dung
cung cp nhng thng tin, nhng kin thc c bn, cc bc trong NCKH, nhng k
thut cn thit tip cn phng php th nghim v cch trnh by cc kt qu NCKH.
Hy vng rng gio trnh ny s mang li nhng kin thc b ch v nhng thng tin thit
thc cho sinh vin v nhng ngi bt u lm cng tc NCKH.
Chng ti xin chn thnh cm n s gip ca nhiu tc gi cung cp sch tham
kho v gi ti liu thng tin qua mng gip chng ti bin son gio trnh ny.
Nhm tc gi
mi quan h gia nhng con ngi trong x hi. Tri thc kinh nghim c con ngi
khng ngng s dng v pht trin trong hot ng thc t. Tuy nhin, tri thc kinh
nghim cha tht s i su vo bn cht, cha thy c ht cc thuc tnh ca s vt v
mi quan h bn trong gia s vt v con ngi. V vy, tri thc kinh nghim ch pht
trin n mt hiu bit gii hn nht nh, nhng tri thc kinh nghim l c s cho s
hnh thnh tri thc khoa hc.
- Tri thc khoa hc: l nhng hiu bit c tch ly mt cch c h thng nh hot ng
NCKH, cc hat ng ny c mc tiu xc nh v s dng phng php khoa hc.
Khng ging nh tri thc kinh nghim, tri thc khoa hc da trn kt qu quan st, thu
thp c qua nhng th nghim v qua cc s kin xy ra ngu nhin trong hot ng x
hi, trong t nhin. Tri thc khoa hc c t chc trong khun kh cc ngnh v b
mn khoa hc (discipline) nh: trit hc, s hc, kinh t hc, ton hc, sinh hc,
Nghin cu khoa hc
Nghin cu khoa hc l mt hat ng tm kim, xem xt, iu tra, hoc th nghim.
Da trn nhng s liu, ti liu, kin thc, t c t cc th nghim NCKH pht
hin ra nhng ci mi v bn cht s vt, v th gii t nhin v x hi, v sng to
phng php v phng tin k thut mi cao hn, gi tr hn. Con ngi mun lm
NCKH phi c kin thc nht nh v lnh vc nghin cu v ci chnh l phi rn luyn
cch lm vic t lc, c phng php t lc ngi trn gh nh trng.
ti nghin cu khoa hc
Khi nim ti
ti l mt hnh thc t chc NCKH do mt ngi hoc mt nhm ngi thc hin.
Mt s hnh thc t chc nghin cu khc khng hon ton mang tnh cht nghin cu
khoa hoc, chng hn nh: Chng trnh, d n, n. S khc bit gia cc hnh thc
NCKH ny nh sau:
* ti: c thc hin tr li nhng cu hi mang tnh hc thut, c th cha
n vic ng dng trong hot ng thc t.
* D n: c thc hin nhm vo mc ch ng dng, c xc nh c th hiu qu v
kinh t v x hi. D n c tnh ng dng cao, c rng buc thi gian v ngun lc.
* n: l loi vn kin, c xy dng trnh cp qun l cao hn, hoc gi cho mt
c quan ti tr xin thc hin mt cng vic no nh: thnh lp mt t chc; ti tr
cho mt hot ng x hi, ... Sau khi n c ph chun, s hnh thnh nhng d n,
chng trnh, ti theo yu cu ca n.
* Chng trnh: l mt nhm ti hoc d n c tp hp theo mt mc ch xc nh.
Gia chng c tnh c lp tng i cao. Tin thc hin ti, d n trong chng
trnh khng nht thit phi ging nhau, nhng ni dung ca chng trnh th phi ng
b.
i tng nghin cu v phm vi nghin cu
* i tng nghin cu: l bn cht ca s vt hay hin tng cn xem xt v lm r
trong nhim v nghin cu.
* Phm vi nghin cu: i tng nghin cu c kho st trong trong phm vi nht nh
v mt thi gian, khng gian v lnh vc nghin cu.
Mc ch v mc tiu nghin cu
Khi vit cng nghin cu, mt iu rt quan trng l lm sao th hin c mc tiu
v mc ch nghin cu m khng c s trng lp ln nhau. V vy, cn thit phn bit
s khc nhau gia mc ch v mc tiu.
* Mc ch: l hng n mt iu g hay mt cng vic no trong nghin cu m
ngi nghin cu mong mun hon thnh, nhng thng th mc ch kh c th o
lng hay nh lng. Ni cch khc, mc ch l s sp t cng vic hay iu g
c a ra trong nghin cu. Mc ch tr li cu hi nhm vo vic g?, hoc
phc v cho iu g? v mang ngha thc tin ca nghin cu, nhm n i tng
phc v sn xut, nghin cu.
* Mc tiu: l thc hin iu g hoc hot ng no c th, r rng m ngi nghin
cu s hon thnh theo k hoch t ra trong nghin cu. Mc tiu c th o lng
hay nh lng c. Ni cch khc, mc tiu l nn tng hot ng ca ti v lm c
s cho vic nh gi k hoch nghin cu a ra, v l iu m kt qu phi t c.
Mc tiu tr li cu hi lm ci g?.
Th d: phn bit gia mc ch v mc tiu ca ti sau y.
ti: nh hng ca phn N n nng sut la H thu trng trn t ph sa ven sng
ng Bng Sng Cu Long.
Mc ch ca ti: tng thu nhp cho ngi nng dn trng la.
Mc tiu ca ti:
1. Tm ra c liu lng bn phn N ti ho cho la H thu.
2. Xc nh c thi im v cch bn phn N thch hp cho la H thu.
Phng php khoa hc
Summary: y l ti liu v phng php khoa hc
Th no l khi nim
Khi nim l qu trnh nhn thc hay t duy ca con ngi bt u t nhng tri gic
hay bng nhng quan st s vt hin thc tc ng vo gic quan. Nh vy, khi nim
c th hiu l hnh thc t duy ca con ngi v nhng thuc tnh, bn cht ca s vt v
mi lin h ca nhng c tnh vi nhau. Ngi NCKH hnh thnh cc khi nim
tm hiu mi quan h gia cc "khi nim" vi nhau, phn bit s vt ny vi s vt
khc v o lng thuc tnh bn cht ca s vt hay hnh thnh "khi nim" nhm mc
ch xy dng c s l lun.
Phn on
Trong nghin cu, ngi ta thng vn dng cc khi nim phn on hay tin on.
Phn on l vn dng cc khi nim phn bit, so snh nhng c tnh, bn cht ca
s vt v tm mi lin h gia c tnh chung v c tnh ring ca cc s vt .
Suy lun
C 2 cch suy lun: suy lun suy din v suy lun qui np"
Cch suy lun suy din
Theo Aristotle, kin thc t c nh s suy lun. Mun suy lun phi c tin v tin
c chp nhn. V vy, mt tin c mi quan h vi kt lun rt r rng.
Suy lun suy din theo Aristotle l suy lun i t ci chung ti ci ring, v mi quan h
c bit. Th d v suy lun suy din ca Aristotle trong Bng 2.1.
Bng 2.1 Th d v suy lun suy din
Tin chnh:
Tt c sinh vin i hc u n
Tin ph:
Nam l sinh vin
Kt lun:
Nam i hc u n
Suy lun qui np
Vo u nhng nm 1600s, Francis Bacon a ra mt phng php tip cn khc v
kin thc, khc vi Aristotle. ng ta cho rng, t c kin thc mi phi i t thng
tin ring n kt lun chung, phng php ny gi l phng php qui np. Phng
php ny cho php chng ta dng nhng tin ring, l nhng kin thc c chp
nhn, nh l phng tin t c kin thc mi. Th d v suy lun qui np trong
Bng 2.2.
Bng 2.2 Th d v suy lun qui np
Tin ring: Nam, Bc, ng v Ty tham d lp u n
Tin ring:
Kt lun:
Nhm 2:
Lan, Anh, Kiu v Vn t c im 5 v 6
* Kt lun:
Sinh vin tham d lp u n th t c im cao so vi khng tham
d lp u n (V vy, tin chnh hoc gi thit c cng nhn l ng)
Cu trc ca phng php lun nghin cu khoa hc
Nghin cu khoa hc phi s dng PPKH: bao gm chn phng php thch hp (lun
chng) chng minh mi quan h gia cc lun c v gia ton b lun c vi lun ;
cch t gi thuyt hay phn on s dng cc lun c v phng php thu thp thng tin
v x l thng tin (lun c) xy dng lun .
Lun
Lun tr li cu hi cn chng minh iu g? trong nghin cu. Lun l mt
phn on hay mt gi thuyt cn c chng minh. Th d: La c bn qu nhiu
phn N s b ng.
Lun c
chng minh mt lun th nh khoa hc cn a ra cc bng chng hay lun c
khoa hc. Lun c bao gm thu thp cc thng tin, ti liu tham kho; quan st v thc
nghim. Lun c tr li cu hi Chng minh bng ci g?. Cc nh khoa hc s dng
lun c lm c s chng minh mt lun . C hai loi lun c c s dng trong
nghin cu khoa hc:
* Lun c l thuyt: bao gm cc l thuyt, lun im, tin , nh l, nh lut, qui
lut c khoa hc chng minh v xc nhn l ng. Lun c l thuyt cng c
xem l c s l lun.
* Lun c thc tin: da trn c s s liu thu thp, quan st v lm th nghim.
Lun chng
chng minh mt lun , nh nghin cu khoa hc phi a ra phng php xc
nh mi lin h gia cc lun c v gia lun c vi lun . Lun chng tr li cu hi
Chng minh bng cch no?. Trong nghin cu khoa hc, chng minh mt lun ,
mt gi thuyt hay s tin on th nh nghin cu s dng lun chng, chng hn kt
hp cc php suy lun, gia suy lun suy din, suy lun qui np v loi suy. Mt cch s
dng lun chng khc, l phng php tip cn v thu thp thng tin lm lun c khoa
hc, thu thp s liu thng k trong thc nghim hay trong cc loi nghin cu iu tra.
Phng php khoa hc
Phng php khoa hc (PPKH). Nhng ngnh khoa hc khc nhau cng c th c nhng
PPKH khc nhau. Ngnh khoa hc t nhin nh vt l, ho hc, nng nghip s dng
PPKH thc nghim, nh tin hnh b tr th nghim thu thp s liu, gii thch v
kt lun. Cn ngnh khoa hc x hi nh nhn chng hc, kinh t, lch s s dng
PPKH thu thp thng tin t s quan st, phng vn hay iu tra. Tuy nhin, PPKH c
t vn nghin cu
Kt lun
Vn nghin cu khoa hc
t cu hi
Bn cht ca quan st thng t ra nhng cu hi, t t ra vn nghin cu cho
nh khoa hc v ngi nghin cu. Cu hi t ra phi n gin, c th, r rng (xc nh
gii hn, phm vi nghin cu) v lm sao c th thc hin th nghim kim chng, tr
li. Th d, cu hi: C bao nhiu hc sinh n trng hm nay?. Cu tr li c thc
hin n gin bng cch m s lng hc sinh hin din trng. Nhng mt cu hi
khc t ra: Ti sao bn n trng hm nay?. R rng cho thy rng, tr li cu hi
ny thc s hi kh thc hin, th nghim kh phc tp v phi tin hnh iu tra hc
sinh.
Cch t cu hi thng bt u nh sau: Lm th no, bao nhiu, xy ra u, ni no,
khi no, ai, ti sao, ci g, ? t cu hi hay t vn nghin cu l c s gip nh
khoa hc chn ch nghin cu (topic) thch hp. Sau khi chn ch nghin cu, mt
cng vic rt quan trng trong phng php nghin cu l thu thp ti liu tham kho
(ty theo loi nghin cu m c phng php thu thp thng tin khc nhau).
Phn loi vn nghin cu khoa hc
Sau khi t cu hi v vn nghin cu khoa hc c xc nh, cng vic tip
theo cn bit l vn thuc loi cu hi no. Nhn chung, vn c th hin
trong 3 loi cu hi nh sau:
a/ Cu hi thuc loi thc nghim.
b/ Cu hi thuc loi quan nim hay nhn thc.
c/ Cu hi thuc loi nh gi.
a/ Cu hi thuc loi thc nghim
Cu hi thuc loi thc nghim l nhng cu hi c lin quan ti cc s kin xy ra
hoc cc qu trnh c mi quan h nhn-qu v th gii ca chng ta. tr li cu hi
loi ny, chng ta cn phi tin hnh quan st hoc lm th nghim; Hoc hi cc chuyn
gia, hay nh ngi lm chuyn mn gip . Cu hi thuc loi ny c trong cc lnh
vc nh sinh hc, vt l, ha hc, kinh t, lch s, Th d: Cy la cn bao nhiu phn
N pht trin tt? Mt s cu hi c th khng c cu tr li nu nh khng tin hnh
thc nghim. Th d, loi ngi c tin ha t cc ng vt khc hay khng? Cu hi ny
c th c tr li t cc NCKH nhng phi ht sc cn thn, v chng ta khng c
c s v hiu bit tr li cu hi ny. Tt c cc kt lun phi da trn tin cy ca
s liu thu thp trong quan st v th nghim. Nhng suy ngh n gin, nhn thc khng
th tr li cu hi thuc loi thc nghim ny m ch tr li cho cc cu hi thuc v loi
quan nim.
b/ Cu hi thuc loi quan nim hay nhn thc
Loi cu hi ny c th c tr li bng nhng nhn thc mt cch logic, hoc ch l
nhng suy ngh n gin cng tr li m khng cn tin hnh thc nghim hay
quan st. Th d Ti sao cy trng cn nh sng?. Suy ngh n gin y c hiu l
c s phn tch nhn thc v l l hay l do, ngha l s dng cc nguyn tc, qui lut,
php l trong x hi v nhng c s khoa hc c trc. Cn ch s dng cc qui lut,
lut l trong x hi c p dng mt cch n nh v ph hp vi vn nghin
cu.
c/ Cu hi thuc loi nh gi
Cu hi thuc lai nh gi l cu hi th hin gi tr v tiu chun. Cu hi ny c lin
quan ti vic nh gi cc gi tr v o c hoc gi tr thm m. tr li cc cu hi
loi ny, cn hiu bit nt c trng gia gi tr thc cht v gi tr s dng. Gi tr thc
cht l gi tr hin hu ring ca s vt m khng l thuc vo cch s dng. Gi tr s
dng l s vt ch c gi tr khi n p ng c nhu cu s dng v n b nh gi
khng cn gi tr khi n khng cn p ng c nhu cu s dng na. Th d: Th no
l ht go c cht lng cao?.
Cch pht hin vn nghin cu khoa hc
Cc vn nghin cu khoa hc thng c hnh thnh trong cc tnh hung sau:
* Qu trnh nghin cu, c v thu thp ti liu nghin cu gip cho nh khoa hc pht
hin hoc nhn ra cc vn v t ra nhiu cu hi cn nghin cu (pht trin vn
rng hn nghin cu). i khi ngi nghin cu thy mt iu g cha r trong
nhng nghin cu trc v mun chng minh li. y l tnh hung quan trng nht
xc nh vn nghin cu.
* Trong cc hi ngh chuyn , bo co khoa hc, k thut, i khi c nhng bt
ng, tranh ci v tranh lun khoa hc gip cho cc nh khoa hc nhn thy c
nhng mt yu, mt hn ch ca vn tranh ci v t ngi nghin cu nhn nh,
phn tch li v chn lc rt ra vn cn nghin cu.
* Trong mi quan h gia con ngi vi con ngi, con ngi vi t nhin, qua hot
ng thc t lao ng sn xut, yu cu k thut, mi quan h trong x hi, c x, lm
cho con ngi khng ngng tm ti, sng to ra nhng sn phm tt hn nhm phc v
cho nhu cu i sng con ngi trong x hi. Nhng hot ng thc t ny t ra cho
ngi nghin cu cc cu hi hay ngi nghin cu pht hin ra cc vn cn nghin
cu.
* Vn nghin cu cng c hnh thnh qua nhng thng tin bc xc, li ni phn
nn nghe c qua cc cuc ni chuyn t nhng ngi xung quanh m cha gii thch,
gii quyt c vn no .
* Cc vn hay cc cu hi nghin cu cht xut hin trong suy ngh ca cc nh
khoa hc, cc nh nghin cu qua tnh c quan st cc hin tng ca t nhin, cc hot
ng xy ra trong x hi hng ngy.
* Tnh t m ca nh khoa hc v iu g cng t ra cc cu hi hay vn nghin
cu.
Summary: y l ti liu v thu thp ti liu v t gi thuyt
Ti liu
Mc ch thu thp ti liu
Thu thp v nghin cu ti liu l mt cng vic quan trng cn thit cho bt k hot
ng nghin cu khoa hc no. Cc nh nghin cu khoa hc lun c v tra cu ti liu
c trc lm nn tng cho NCKH. y l ngun kin thc qu gi c tch ly qua
qu trnh nghin cu mang tnh lch s lu di. V vy, mc ch ca vic thu thp v
nghin cu ti liu nhm:
* Gip cho ngi nghin cu nm c phng php ca cc nghin cu thc hin
trc y.
* Lm r hn ti nghin cu ca mnh.
* Gip ngi nghin cu c phng php lun hay lun c cht ch hn.
* C thm kin thc rng, su v lnh vc ang nghin cu.
Gi thuyt
nh ngha gi thuyt
Gi thuyt l cu tr li m th hoc l s tin on tr li cho cu hi hay vn
nghin cu. Ch : gi thuyt khng phi l s quan st, m t hin tng s vt, m phi
c kim chng bng cc c s l lun hoc thc nghim.
Cc c tnh ca gi thuyt
Gi thuyt c nhng c tnh sau:
* Gi thuyt phi theo mt nguyn l chung v khng thay trong sut qu trnh nghin
cu.
Summary: Thu thp s liu th nghim l mt cng vic quan trng trong NCKH. Mc
ch ca thu thp s liu (t cc ti liu nghin cu khoa hc c trc, t quan st v thc
hin th nghim) l lm c s l lun khoa hc hay lun c chng minh gi thuyt hay
tm ra vn cn nghin cu.
C 3 phng php thu thp s liu:
a) Thu thp s liu bng cch tham kho ti liu.
b) Thu thp s liu t nhng thc nghim (cc th nghim trong phng, th nghim ngoi
ng, ).
Th d:
Bin c lp c th l liu lng phn bn, loi phn bn, lng nc ti, thi gian
chiu sng khc nhau, (hay cn gi l cc nghim thc khc nhau).
Trong bin c lp, thng c mt mc i chng hay nghim thc i chng (cha
cc yu t, iu kin mc thng thng) hoc nghim thc c xc nh m
ngi nghin cu khng cn tin on nh hng ca chng. Cc nghim thc cn li s
c so snh vi nghim thc i chng hoc so snh gia cc cp nghim thc vi nhau
.
* Bin ph thuc (cn gi l ch tiu thu thp): l nhng ch tiu o c v b nh
hng trong sut qu trnh th nghim, hay c th ni kt qu o c ph thuc vo s
thay i ca bin c lp. Th d: khi nghin cu s sinh trng ca cy ma, cc bin
ph thuc y c th bao gm: chiu cao cy, s l, trng lng cy, v kt qu o
c ca bin ph thuc cc nghim thc khc nhau c th khc nhau.
Th d:
ti: nh hng ca liu lng phn N trn nng sut la H Thu c cc bin nh
sau:
+ Bin c lp: liu lng phn N bn cho la khc nhau. Cc nghim thc trong th
nghim c th l 0, 20, 40, 60 v 80 kgN/ha. Trong nghim thc i chng khng
bn phn N.
+ Bin ph thuc: c th l s bng/m2, ht cht/bng, trng lng ht v nng sut ht
(t/ha).
Xc nh cc bin trong th nghim da trn mi quan h nhn-qu ca gi thuyt
Kt qu quan st l thuc vo nguyn nhn gy nh hng. Da vo mi quan h trong
gi thuyt t ra, ngi nghin cu d dng xc nh c yu t no nh hng n s
kin quan st. Th d, nh hng ca nng NAA trn s u tri ca xoi Ct Ha
Lc. y, t l u tri (kt qu) khc nhau l do nh hng ca cc nng NAA
(nguyn nhn) khc nhau. Nh vy, bin c lp l bin m ngi nghin cu c nh
lm thay i (nng NAA khc nhau) v bin ph thuc y l s u tri hay t l
rng tri cc nghim thc c nng NAA khc nhau.
B tr th nghim thu thp s liu nghin cu
i tng kho st
chn i tng kho st trong th nghim, cng vic u tin l phi xc nh qun
th (population) m ngi nghin cu mun o c thu thp kt qu. Mt qun th bao
gm nhiu c th mang cc thnh phn v c im khc nhau m ta mun kho st. i
tng kho st thng c chia lm hai nhm:
a) Nhm kho st: i tng c t ra trong gi thuyt.
b) Nhm i chng: so snh vi nhm kho st.
Khung mu (sample frame)
b tr v thu thp s liu th nghim nghin cu th cng vic trc tin l thit lp
khung mu. Khung mu cn xc nh cc c th trong qun th mc tiu (target
population), c mu v phng php ly mu.
Trong trng hp thit lp khung mu sai th mu chn s khng i din cho qun th
mc tiu v s liu thu thp s khng i din cho qun th. C ba trng hp to ra
khung mu sai:
Qun th (population)
Mt tp hp cc i tng kho st (ngi, c th, nhn vt, sinh vt,)
v cha cc c tnh cn nghin cu hay kho st.
Mu (sample)
Mt phn hoc tp hp nh c th ca qun th mc tiu c chn i
din cho qun th kho st nghin cu.
Huyn
S h trong mi lp
T l h trong mi lp (%)
C mu phng vn mi lp
A
250
25
50
B
150
15
30
C
400
40
80
D
200
20
40
1000
100
200
11. 94562119
12. 94127845
13. 94675420
14. 94562119
15. 94127846
16. 94675442
17. 94675411 <======== (c th c chn c s th t l 17)
18. 94675420
19. 94675422
20. 94675416
Phng php chn mu h thng to ra cc c cc im c khong cch u nhau vi
cc c cu trc khc nhau nh hnh vung (Hnh 5.3), ch nht,
Hnh 4
Hnh 5.3 Phng php chn mu h thng
- Chn mu ch tiu (quota sampling)
Trong cch chn mu ch tiu, qun th nghin cu c phn nhm hoc phn lp nh
cch chn mu phn lp. Cc i tng nghin cu trong mi nhm c ly mu theo
t l bit v sau tin hnh phng php chn mu khng sc xut. thit lp mu
ch tiu th ngi nghin cu cn phi bit t nht cc s liu, thng tin trong qun th
mc tiu phn chia cc ch tiu mun kim sot. Th d, mt cuc phng vn bit
c hot ng hoc l do khch du lch n Cn th. Da trn s liu nghin cu trc
y hoc s liu iu tra dn s cho bit l do khch du lch ti Cn th nh sau: 60% vi
l do i ngh mt, vui chi; 20% l do thm bn b, gia nh; 15% l do kinh doanh v
5% l do hi hp. Ngi nghin cu d tnh c mu mun phng vn 500 khch du lch,
v chn nhng ni c nhiu khch du lch nh khch sn, ni hi hp, khu vui chi gii
tr, Nh vy t l mu mun phng vn t c cho mi l do (ch tiu) nu trn s
tng ng t l l 300, 100, 75 v 25 khch du lch. Nu nh ch tiu 300 khch du lch
n vi l do vui chi, gii tr c tr li cha th phi tip tc phng vn cho ti khi
t c ch tiu.
Thun li ca ly mu ch tiu p dng trong mt vi nghin cu l chi ph thc hin
nghin cu tng i r v d (do khng cn phi thit lp khung mu). Bt li ca vic
chn mu ch tiu l khng i din ton b qun th, do ly mu khng xc sut nh
chn u tin phng vn khch du lch n trc, chn ni c nhiu khch lui ti, khch
khch sn, ... v v vy mc tin cy ph thuc vo kinh nghim hay s phn on ca
ngi nghin cu v s nhit tnh ca ngi tr li phng vn.
tng mc tin cy, ngi nghin cu cn thc hin cuc phng vn bc u
kim tra ngi tr li c ri vo cc ch tiu hay khng. Chn mu ch tiu t c p
dng trong cc nghin cu pht trin, nhng i khi oc s dng trong mt vi nghin
cu nh mang cc c tnh quan st.
* Chn mu khng gian (spatial sampling)
Ngi nghin cu c th s dng cch ly mu ny khi hin tng, s vt c quan st
c s phn b mu theo khng gian (cc i tng kho st trong khung mu c v tr
khng gian 2 hoc 3 chiu). Th d ly mu nc sng, t sn i, hoc khng kh
trong phng. Cch chn mu nh vy thng gp trong cc nghin cu sinh hc, a
cht, a l.
d
=
/
2
d
=
/
2
size 12{d=` { size 24{z} } rSub { size 8{ {} slash {2} } } "." { {} over {
sqrt {n} } } } {}
d : sai s bin mong mun
Z/2: gi tr ngng ca phn b chun
n : c mu
: lch chun qun th
Hnh 5
Sau chng ta c th tnh c mu cn thit da trn khong tin cy v sai s bin. C
mu c tnh qua chuyn i cng thc trn l:
n
=
z
/
2
n
=
/
2
size 12{n=` { size 24{ left [ {z} rSub { size 10{ {} slash {2} } } "." { {}
over { sqrt {d} } } right ]} } rSub {} } {}
tnh c n th phi bit , xc nh khong tin cy
Hnh 6
1-
0,80
0,85
0,90
0,95
0,99
Z/2
1,28
1,44
1,645
1,96
2,85
Theo qui lut, nu nh c mu n < 30, chng ta c th tnh t lch chun mu S theo
cng thc. Ngoi ra chng ta cng c th tnh t nhng qun th tng t hoc t cuc
th nghim th im, hoc phng on.
Th d: Mt ngi nghin cu mun nh gi hm lng trung bnh ca phosphorus
trong mt ao h. Mt nghin cu trong nhiu nm trc y c mt lch chun qun
th c gi tr l 1,5 gram/lt. Bao nhiu mu nc s c ly o hm lng
phosphorus chnh xc m 95% mu c c sai s khng vt qu 0,1 gram.
p dng cng thc tnh c mu:
n
=
/
2
n
=
/
2
size 12{n=` { size 24{ left [ {z} rSub { size 10{ {} slash {2} } } "." { {}
over { sqrt {d} } } right ]} } rSub {} } {}
Thay cc tham s trn ta c:
n=1,96.1,50,1n=1,96.1,50,1 size 12{n=` { size 24{ left [ {1,"96"} rSub {} "." { {1,5}
over { sqrt {0,1} } } right ]} } rSub {} } {}= 9,30 ~ 10 mu nc
Nh vy, ngi nghin cu ch cn ly 10 mu nc phn tch hm lng trung bnh
ca phosphorus trong ao h.
nh gi s bin ng ca qun th
Thm ch khi chng ta tht s khng bit s bin ng ca qun th, c mt vi phng
php tm gi tr bin ng:
* C th c lng S da trn cc mu trc y chn c cng qun th nghin cu
ging nhau.
* C th phng on da trn cc kinh nghim trc y c cng qun th nghin cu
ging nhau.
* Tin hnh nghin cu th im tnh gi tr ca S.
1. Xc nh ranh gii nghin cu: Bng cch t hi qun th cng ng no hay qun
chng no trong cng ng nm bt c cc kin thc, kin v thng tin t h?
2. Chn mu hay chn i tng phng vn: Theo nguyn tc, chn mu ngu nhin l
tt nht. Nhng thc t cho thy kh t c v kh thuyt phc c ngi c chn
ngu nhin tham d. V vy, thng c nhiu cch khc nhau trong vic ly mu (xem
phn phng php chn mu trong phng php thc nghim).
Mt khi gii quyt xong hai cu hi trn, bc k l xc nh kiu tr li ca ngi
c phng vn. C hai phng php phng vn: Phng php phng vn - tr li v
phng php s dng bng cu hi - tr li bng vit. S khc nhau quan trng gia hai
phng php ny c lin quan ti khi lng kin thc v c s l thuyt bt u lm
cuc iu tra, cng nh khi lng s liu cn thu thp. i khi c mt s mu khuyt
cc cu kh tr li v mt s l hng ln trong kin thc. y l nhng trng hp hay
nhng phng php khc nhau m ngi nghin cu cn ch chn phng php no
thch hp trong vic iu tra.
Phng php phng vn - tr li
Phng vn l mt lot cc cu hi m ngi nghin cu a ra phng vn ngi tr
li. Phng vn c th c t chc c cu trc, ngha l ngi nghin cu hi cc cu hi
c xc nh r rng; v phng vn khng theo cu trc, ngha l ngi nghin cu cho
php mt s cc cu hi ca h c tr li (hay dn dt) theo mun ca ngi tr li.
c bit, khi p dng cuc phng vn khng cu trc, ngi nghin cu thng s dng
bng ghi chp th tt hn nu khng mun nh hng n ngi c phng vn.
Phng php phng vn c p dng tt trong trng hp:
* Mc tiu nghin cu cha c hiu r hon ton. Vn v mc tiu nghin cu c
th sa hoc xem li trong qu trnh nghin cu.
* Mt lot cc cu tr li c kh nng cha c bit trc. Mt s ngi tr li c th
trnh by cc quan im mi m ngi nghin cu cha bit ti.
* Ngi nghin cu cn c s la chn xut hay trnh by thm nhng cu hi da
trn thng tin t ngi tr li.
* Mt s ngi tr li c th c thng tin cht lng cao v ngi nghin cu mong
mun tm hiu su hn vi h v ti nghin cu.
* Cc cu hi c lin quan ti kin thc n, khng ni ra hoc quan im c nhn (thi
, gi tr, nim tin, suy ngh, ).
* Ngi nghin cu c th cung cp thm thi gian v chi ph cho phng vn v i li.
* Mt s ngi tr li c nhng kh khn trong cch din t bng cch vit.
* Chng ta mun cng b bo co c lin quan n cng b chung.
Cc cuc phng vn thng mt nhiu thi gian, c th khong mt ngy cho mi cuc
phng vn v km theo nhiu giy t, nhng ngi nghin cu c th thu thp nhiu
bng cu hi c phng vn trong mt ngy. Phng php phng vn ch l phng
vn nhanh, thch hp v ging nh cuc tho lun thng thng. Ngi tr li phng vn
c quyn a ra bt k s bnh lun no m h thy thch hp, v nu ngi phng vn
tm ra ch mi thch th th h c th a ra thm cc cu hi da trn quan im mi.
Nhng nu nh ngi phng vn i lc th s tht bi v cn phi iu chnh li cuc
ni chuyn lin quan ti ch ban u a ra.
nn hng theo cuc tho lun, ngn chn khi b lc , v ch tt c nhng ngi
tham d ang lng nghe.
* Phng vn nhm trung tm
y l cuc phng vn nhm bnh thng, c s dng a ra nn tng, l l v s
pht trin kt qu hay sn phm mi. Thng c t 5-10 ngi tham d tin phong c
la chn trong s cc ngi hiu bit v kt qu hay sn phm hoc trong s cc khch
hng quan trng trong tng lai c mi tho lun s trin vng ca kt qu hay sn
phm tng lai hoc nhng kinh nghim v vic s dng kt qu hay sn phm hin ti.
Tin trnh phng vn nhm trung tm c nh hng mnh m v mc ch m c th
chun b trc ti liu, vt liu cho cng vic c thun li qua cuc ni chuyn v mc
ch v cc cng vic chng trnh cn thc hin trong cuc hp, mu m ca cc kiu
sn phm, v s m t kt qu hay sn phm qua tranh nh, vt, hay bt chc.
Nhm trung tm, ging nh cu lc b hp mt thng ngy, c chng trnh lm vic,
th k v ngi hng dn tho lun ng vin kch thch ngi tham d cho kin
ca h.
Cuc tho lun thng c ghi chp bng ghi bng cassette hoc video v ngi nghin
cu s tm tt cc kin c gi tr sau . S tm tt sau c th c tho lun bi
cc ngi tham d chnh c chn hoc nhm trung tm mi.
* Sp xp, chun b cho cuc phng vn ngoi thc t
- Cch b tr cuc phng vn
Phng vn cng ging cc nghin cu khc, tt c s chun b l nhm mc ch to iu
kin thun li cho nghin cu v iu kin ni phng vn c th nh hng n ngi tr
li phng vn. gim ti a nh hng ny th ngi nghin cu nn chn mt ni
quen thuc vi ngi tr li phng vn, th d nh phng vn ti nh, phng hp, qun
cafe hoc ni yn tnh c th tr chuyn mt cch thoi mi, khng b quy ry v
khng hp tp, vi v.
Cch n mc, c x v hnh ng ca ngi phng vn cng c nh hng n ngi tr
li phng vn. S tr li ca ngi phng vn c th c ghi chp bi ngi tr l, thu
bng hoc video.
- Ti liu, vt, hnh nh minh ha
Khi cu hi gn vi kt qu hay sn phm a ra trong nghin cu, th vic tr li c
th d dng v y hn nu kt qu hay sn phm sn c v hin ang c s dng
ngoi thc t. Nu nh khng c sn phm chng minh th ngi nghin cu c th a
ra sn phm khc hoc bt chc sn phm qua cc ti liu, vt, tranh nh, minh
ha. iu ny s gip cho ngi tr li hnh dung, xc nh r, chnh xc v d dng tr
li cc cu hi c lin quan ti sn phm nghin cu.
- Chng trnh lm vic
Ngi phng vn thng bt u cuc phng vn bng cch trnh by t chc, mc ch
nghin cu v lm th no s dng cc kt qu. Cc mu thng tin nh hu nh c th
t nh hng n quan im ca ngi tr li phng vn. Thng cn thit phi gii thch
mc no m s th hin ca ngi tr li c th c gi kn o.
Cu hi u tin a ra l phi din t trong thut ng chung. Cu hi kt thc m v
thng kch thch ngi tr li phng vn gii thch v m rng cu tr li ca h.
trnh s tr li lch lc, ngi phng vn phi khng bao gi tit l kin ring ca mnh
v cc ch tho lun. Th d, ngi nghin cu c th th hin s ng vi kin
vo bng cu hi. Tuy nhin, c th cho k hiu trn bao th c th nhn ra c phi l
ngi tr li phng vn hay khng.
* Cch thit k cu hi:
- t cu hi v cc s kin
S kin l iu g khng b nh hng bi quan im hoc kin. Ngi nghin cu
c th ni ti cc cu hi thc s trong phng vn hoc bng cu hi. Bo m khng ni
kt hai ch trong mt cu hi, cc cu hi thng c thit k cc dng nh sau:
Nm sinh: ____________
Tnh trng hn nhn: c thn c gia nh ly d qu ph
Khi trnh by cc cu hi chn la theo thit k, phi bo m l tt c s la chn c th
c bao gm. bo m an ton c th thm cc hp chn:
khc ; hoc nhng ci g khc _____________
Cc cu hi phi hon ton khng c m h, kh hiu cho ngi tr li. V vy, nn s
dng cu n gin, cc t s dng thng thng, d hiu. i khi c th lm r ngha
hn bng cch nhn mnh cc t quan trng hoc a ra cc hnh nh hoc dng vit
v hnh minh ha. Cc cu hi khng r c th lm cho ngi tr li lng tng, cm thy
b b buc hay gng p tr li, nh vy s khng t c cc cu tr li ng, chnh
xc (s liu s khng tin cy).
Sau khi thit k xong bng cu hi, nn lm cuc th nghim trc khi c cuc iu tra
chnh thc ngoi thc t. Tt nht nn a cho mt vi ngi no in vo bng cu
hi v quan st ngi tr li vit ra hay phn ng ca ngi tr li nhanh hay chm, cc
hnh ng, c ch trong khi tr li nh th no (th hin kh khn, suy ngh nh th no,
).
- t cu hi v kin v quan im
Khi hi v quan im, cu hi nn c trnh by trong cc nguyn tc sau y:
* Cu hi, cch trnh by phi thu ht, l th v gy cho ngi tr li thoi mi, d
chu.
* Cu hi, cch trnh by phi ngn gn, n gin, r rng, d hiu. Trnh cc mnh
ph thuc.
* Cc t nh tt c, lun lun, khng ai v khng bao gi nn trnh s dng
trong cu qu kh.
Khi hnh thnh s trnh by v nhn vo kt qu, nn quan tm nh hng sai lch ca
cu hi. Hu ht mi ngi thch tr li cu hi tch cc hn tiu cc (tr li iu hay,
tt, sung s, hn l iu xu, khng tt). c bit nu h bit hay c c suy ngh
v cch th hin chnh ngi nghin cu mun ng h cch trnh by tr li ca h. V
vy, tt nht l ngi phng vn nn chn la cch th hin, trnh by cu hi theo mt
cch va phn nh th hin quan im tiu cc v tch cc cho ngi tr li cu hi
(quan im tr li ngang bng nhau lc u, hay khng thin v).
Cc mu cu hi cho ngi tr li phng vn trong phng php s dng bng cu hi
gm:
a/ Mu cu hi sp xp theo s chia . Cn gi l s chnh lch hay vi sai c ngha
c s dng trong bng cu hi.
Nh
Nng
Gy n tng
p mt
Thun tin
C in
Hin i
b/ Mu cu hi m
Cu trc theo dng ny c mt s cc ng gch (hoc khng gian trng) cho ngi tr
li vit cu tr li cu hi. Th d sau:
1.
Nguyn nhn no bn ngh l quan trng v vic bng n dn s Vit
Nam trong 5 nm ti?
c/ Mu cu hi kn
Cu trc dng cu hi ny a ra mt s la chn nh sau: Bn ng vi cc yu cu
in thoi p sau y khng? Vui lng nh du x vo hp la chn di y.
Ti hon ton khng ng Ti kh khng ng Ti hi khng ng Ti hi ng
Ti kh ng Ti hon ton ng
Mt cu trc ging nh trn, nhng c s la chn khc na m khng tm thy trong
hp la chn th chng ta c th thit k sau:
4.
Vn no bn ngh l quan trng v quan cnh chnh tr nc c trong
5 nm ti? (vui lng nh du x vo 1 hp hoc hn nu chn)
nhim
Kim sot dn s
Tn gio
S nhp c
c/ Cc mu cu hi c cu trc khc
* Mu nh du hp la chn
ng
Sai
Khng chc
* Mu ng thng chia
Rt ng
Thc ung
Thch
Bnh thng
Khng thch
Coca Cola
Pepsi Cola
Fanta
Sprite
* Mu bng
Dng bng ny cha cc hng mc c cu trc c sp xp theo hng v ct trong bng.
Mc gio dc
Nhm tui
Cp II
Cp III
Sau cp III
20-30
30-40
40-50
50-60
Trn 60
Bao th gi c dn tem sn
Tng mc tr li
Ring t c nhn
nh hng thay i
Bng cu hi di
nh hng t trn mc tr li
Bng cu hi mu
Khng nh hng mc tr li
S gia hn
Khng nh hng mc tr li
Dng cu hi
Dng cu hi kt thc kn (Closed-ended) c mc tr li cao hn dng
cu hi m (open-ended)
lch. iu ny cho thy, khch hng chia lm hai phe phe ngi thch s dng software
v phe ngi khng thch software.
chnh li s sai lch do nhng ngi vng mt tr li cu hi. Thc hin cc bc sau
y :
1. u tin, ngi nghin cu tch ring cc cu tr li gi li m khng c bt k yu
cu tr li no (nhm A, c t l 50% tr li trong th d ny), v cc cu tr li gi li
sau khi c yu cu tr li (nhm B, tr li 30%). Nhm khng gi li bng tr li (nhm
C chim 20%).
2. Sau , ngi nghin cu xem xt nhm B c khc vi nhm A hay khng tng
ng vi cc bin, bng php th thng k t-test.
3. Nu c s khc bit gia nhm A v B. Chng ta tha nhn nhm khng tr li,
nhm C s c s khc bit vi nhm A v nhm B. T cc cu tr li c a ra
nhm B s c tnh bao gm cho nhng ngi khng tr li nhm C hay gia tng t
trng ca nhm B bng vi tng s ca nhm B v C cng li l 50% trong th d ny.
4. Nu nhm A v B c xem l khng khc bit nhau, chng ta c th mong mun
rng s vng mt ca nhm C s khng nh hng ln n kt qu, v v vy khng cn
thit iu chnh li. Nhm A v B c kt hp nhau, tng kt qu c tha nhn l
ng cho ton qun th.
Cch trnh by s liu kt qu nghin cu
Summary: Cng vic sau cng v quan trng nht ca ngi nghin cu l tm tt v
trnh by s liu, kt qu nghin cu. Mc ch cng vic l trnh by kt qu lm sao
cho ngi c d hiu. Trnh by cc kt qu chnh ca mc tiu nghin cu tm hay
pht hin ra trong nghin cu theo trnh t hp l.
u tin, cn hiu kt qu l g? Khi a ra gi thuyt v gi thuyt c
th nghim kim chng, theo di quan st, thu thp s liu v phn tch, y c xem
nh l kt qu chnh tr li cu hi nghin cu. Th d, tr li cu hi nghin cu: Chiu
cao trung bnh ca sinh vin nam v n nhm tui trng thnh c ging nhau
khng?. Cng vic nghin cu l ly s liu chiu cao t mu ngu nhin sinh vin nam
v n tui trng thnh. Sau s liu c phn tch, m t bng tnh ton mu
nh trung bnh, lch chun, s mu n, dy bin ng, s liu phn tch so snh thng
k, Ty theo loi kt qu s liu phn tch nghin cu v s liu tm tt m ngi
nghin cu c th trnh by kt qu theo mt trong nhng dng sau: dng vn vit (text),
dng bng, dng biu , s , hnh nh
Quc doanh
Tp th
T doanh
C th
1
Gi tr tng sn lng
70,6
2,8
2,8
23,8
2
Lao ng
32,5
10,1
2,3
55,1
3
Vn sn xut
78,9
2,0
3,1
16,0
c tnh t
n v
Trung bnha
pHCht hu cN tng sP d tiuK trao iCa trao iKh nng trao i cation
(CEC)
-%%ppmmeq/100 gmeq/100 gmeq/100 g
5,8 0,14,15 0,010,31 0,017,3 1,01,46 0,079,18 0,2773,3 0,6
Ni ly mu
Trung bnh (%)
lch chun
Dy bin ng
N*
Ging bp
Nng sut trung bnh (t/haa)
a trung bnh ca 4 ln lp li
Qui lut 3: Ch s dng 1 php kim nh. Khng trnh by c hai php th LSD v
Duncan cho cc trung bnh nghim thc.
Qui lut 4: Khi phn tch ngun bin ng c chuyn i s liu, kim nh LSD c th
trnh by khi no cc gi tr trung bnh c trnh by dng chuyn i.
Qui lut 5: Khi so snh cc cp trung bnh nghim thc, trnh by gi tr LSD cui hng
(Bng 6.5) hoc ch thch cui bng. Khi so snh gia nghim thc i chng vi mi
nghim thc khc th trnh by cc du *, ** hoc ns theo sau trung bnh cc nghim thc
ch mc ngha qua php kim nh LSD (Bng 6.6).
Bng 6.6 So snh nng sut trung bnh ca nghim thc i chng vi 6 nghim thc
thuc tr su qua php th LSD
Nghim thc
Nng sut trung bnha (kg/ha)
Khc bit sovi i chng(kg/ha)
aTrung bnh 4 ln lp li
** khc bit c ngha thng k 1%, * khc bit c ngha thng k
5%, ns khng khc bit c ngha thng k
- Bng vi php th Duncan (DMRT): Vic s dng v trnh by chnh xc cc s liu
bng qua php kim nh Duncan nn theo mt vi qui lut sau:
Qui lut 1: Vic so snh cc cp ca cc nghim thc qua php kim nh Duncan khi s
nghim thc trn 5. Khi s liu c chuyn i trong phn tch ngun bin ng v
trung bnh cc nghim thc c trnh by vi s liu gc, th cho php s dng bng qua
php kim nh Duncan khng k n s lng ca nghim thc.
Qui lut 2: S dng k hiu ng thng hoc ch theo sau cc trung bnh nghim thc
so snh s khc bit qua php kim nh Duncan (Bng 6.7).
Bng 6.7 Trnh by php kim nh Ducan so snh tr s trung bnh cc nghim thc
Nghim thc
Nng sut trung bnh (kg/haa)
T2
2,678 a
T3
2,552 b
T4
2,128 c
T1
2,127
T5
1,796
T6
1,681 d
T7
1,316
Nghim thc
15
40
55
12345678
2,95 de3,51 a3,35 ab3,25 abcd3,30 abc3,17 bcd2,80 e3,04 cde
1,85 de1,96 cde2,36 b2,20 bc1,80 e2,14 bcd2,76 a2,40 b
1,33 b1,30 b1,44 ab1,37 ab1,24 b1,27 b1,64 a1,39 ab
Manganese Dioxide
IR26
IR43
C bn vi
Khng bn vi
C bn vi
Khng bn vi
C bnKhng bn
4,8 bcd4,3 cd
3,9 d3,6 d
6,2 a5,3 b
6,2 a4,0 cd
Manganese Dioxide
IR26
IR43
C bn vi
Khng bn vi
Khc bit
C bn vi
Khng bn vi
Khc bit
4,84,30,5ns
3,93,60,3ns
0,9ns0,7ns
6,25,30,9*
6,24,02,2*
0,01,3*
Phn hu c
IR26
IR64
Bn ln
Khng bn ln
Bn ln
Khng bn ln
C bnKhng bn
4,9bcd4,5 cd
4,2 d3,9 d
6,4 a5,3 b
6,3a4,6 cd
a Trung bnh ca 4 ln lp li. Khc bit cc tr s trung bnh qua php th Duncan
mc ngha 5%.
Qui lut 5: kim chng nhn t hng khc vi nhn t ct. Nu s tng tc gia
nhn t A x B c ngha v mc ca nhn t A < 6 v nhn t B > 6. Trnh by nhn
t A theo ct v nhn t B theo hng (Bng 6.12). t mu t sau cc tr s trung bnh
ca nhn t B so snh mi mc ca nhn t A qua php th Duncan. so snh
trung bnh ca nhn t A vi mi mc ca nhn t B qua php th LSD th trnh by
gi tr LSD so snh.
Bng 6.12 nh hng vic lm c v lm t trn nng sut (kg/haa)
ca u xanh
Phng phplm c
Phng php lm t
Theo tp qun
Bng my
Khng lm t
chart), biu hnh bnh (pie chart), biu din tch (area chart), s chui (flow
chart), s phn cp t chc (organization chart), hnh nh (photos) ...
Biu ct v thanh
Biu ct v thanh c s dng so snh s liu theo nhm, hoc s liu c phn
nhm, hoc c th so snh phn trm tng ca nhiu s liu. minh ha s liu bng
biu ct v thanh cn tun theo cc hng dn sau: S liu dng nhm, ri rc (khng
lin tc) nh phn b tn sut v phn trm, s liu th t (ordinal) hoc s liu nhn
(nominal), s liu so snh phn tch thng k.
Biu s dng cho s liu ri rc
* Biu ct
Biu ct nn p dng cho s liu ri rc trong cc hng mc c chui lin tc t nhin
v trnh t thi gian hoc mt dy s liu :
* Thng 2, 3, 4, 5, 6,
* Nm 1990, 1991, 1992, 1993, 1994, (Th d: Hnh 6.1a hoc 6.1b)
* Dy s liu 0-10, 11-20, 21-30, 31-40,
Th d: Bng tnh Excel v s liu xut khu c ph v ca cao
trong 5 nm qua.
Nm
C ph
Ca cao
1995
264
148
1996
315
182
1997
456
280
1998
290
320
1999
381
460
Nghim thc(gN/chu)
Thn
L
Hoa + v + ht
i chng
1.9
0.8
2.7
0.9
1.95
1.5
3.5
1.9
2.0
1.6
5.2
Hnh 2
* Biu thanh
Biu thanh c p dng cho s liu trong cc hng mc khng c chui lin tc t
nhin nh cc mc sn phm, hng ha, vt liu, thu nhp, (Hnh 6.3; 6.4).
Th d: Bng tnh Excel v sn lng lng thc nm 1992 ca Vit Nam
Sn phm
Triu tn/nm
La
60.50
Bp
21.93
Khoai lang
10.16
Khoai m
4.81
u nnh
2.60
Sn phm
Tng thu
2001
2002
La
155
115
Cy n tri
100
140
Rau mu
55
100
Hnh 3
* Biu phi hp gia ct v ng biu din (Hnh 6.5)
Th d: Bng tnh Excel v din bin lng ma v m tng
i ca khng kh Thnh Ph Cn Th trong nm 2004
Thng
Lng ma(mm)
m (%)
01/2004
98
78
02/2004
77
03/2004
75
04/2004
10
76
05/2004
120
81
06/2004
170
86
07/2004
175
84
08/2004
220
88
09/2004
230
87
10/2004
250
87
11/2004
145
80
12/2004
75
82
Hnh 4
Hnh 6.5 Din bin lng ma v m tng i ca khng kh Thnh Ph Cn Th
trong nm 2004 (i kh tng thu vn Thnh Ph Cn Th, 2005)
Mi trng
Nm
1996
1997
A
7.8
5.9
B
3.8
6.2
C
3.9
6.5
5,3
6.20
3,5
7.10
2,0
2.40
Hnh 5
Ch :
* Hnh 6.7 t trc phn ch thch.
* S liu c o (chiu di thn) biu din trc y.
* Nghim thc (pH) biu din trc x.
* Thanh sai s biu th ngay trn ct.
* S khc nhau thng k c trnh by bi ng thng pha trn thanh v c ch
thch bn di th php kim nh (test) v mc ngha.
Biu s dng trong th nghim c cc nghim thc ri rc v tng i t
- Th nghim mt nhn t
Mt vi qui lut s dng th trnh by cc kt qu so snh trung bnh ca cc
nghim thc ri rc nh sau:
Qui lut 1: S dng th minh ha khi c s khc bit nhau r rng hoc c s thay i
tng i ca cc dng trnh by cn nhn mnh, v khng cn thit minh ha mc
chnh xc cao ca cc gi tr trung bnh.
Qui lut 2: Khi phn tch s khc bit gia cc nghim thc qua php kim nh Duncan,
s dng k hiu ch trn cc thanh ct ca mi nghim thc (Hnh 6.8).
Th d: Bng tnh Excel v hm lng NH4-N hu dng trong 3 kiu canh tc la.
Nghim thc
NH4-N (ppm)
t ngp nc + nh bn
50.2
t ngp nc + khng nh bn
30.1
Hnh 6
t khng ngp nc, khng nh bnt ngp nc, khng nh bnt ngp nc,
nh bncbHnh 6.8 Hm lng NH4-N hu dng trong 3 kiu canh tc la khc nhau;
cc ct c ch khng ging nhau th hin s khc bit thng k c ngha mc 5%
aHm lng NH4-N (ppm)Nghim thc
Qui lut 3: Khi kim chng khc bit ca mi nghim thc vi nghim thc i chng
qua php kim nh LSD, trnh by k hiu LSD (Hnh 6.9).
Th d: Bng tnh Excel v nng sut ca cc ging la lai,
ging b m v ging thng mi IR36.
Nghim thc
Nng sut ht (g/m2)
V20A (Ging b m)
290
IR28 (Ging b m)
395
97A (Ging b m)
305
IR54 (Ging b m)
340
Hnh 7
Hnh 6.9. Nng sut tng i ca cc ging la lai, ging b m v ging thng mi
IR36; Cc ct c nhm li v trnh by k hiu LSD LSD .05Nng sut
(g/m2)Ging/dng la
Qui lut 4: Trn trc y, lun bt u mc 0 chiu cao tng i v tuyt i ca cc
ct c th hin mt cch chnh xc cc tr s trung bnh v s khc bit gia cc
nghim thc (Hnh 6.10).
Th d: Bng tnh Excel v mt s cn trng
Nghim thc
Mt s cn trng(con/m2)
T1
170
T2
240
T3
190
T4
220
Hnh 8
Hnh 6.10 nh hng ca 4 mc phn bn n mt s cn trngMt s
(con/m2)Nghim thc
- Th nghim 2 nhn t
S dng hnh trnh by th nghim hai nhn t cn lu trnh t, nhm cc nhn t v
mc mi nhn t. Cc ct c sp thnh hng gn nhau c xem nh cc mc
ca nhn t chnh v nhn t cn li th khng trnh by ct. Th d, nu nh ngi
nghin cu mun trnh by nh hng ca manganese oxide l quan trng th nn trnh
by Hnh 6.11a. Nu mun nhn mnh yu t ging l quan trng th nn trnh by
Hinh 6.11b thch hp hn.
Th d: Bng tnh Excel v nh hng bn manganese oxide trn nng sut ca 2 ging
lu IR26 v IR43
IR26
IR43
Khng bn MnO2
C bn MnO2
C bn MnO2
Khng bn MnO2
C bn MnO2
Khng bn MnO2
IR26
IR43
IR26
IR43
3.95
3.7
6.1
3.95
3.7
3.95
3.95
6.1
Hnh 9
Hnh 10
Biu tn sut
th tn sut (hay gi s phn b tn sut) th hin s liu o ca cc c th phn b
dc theo trc ca bin. Tn sut (trc y) c th l tr s tuyt i (s m) hoc tng i
(phn trm hoc t l ca mu). Trnh by bng th tn sut cn thit khi m t qun
th. Th d v phn b chiu cao cy v tui (Hnh 6.12).
Th d: Bng tnh Excel v s phn b chiu cao ca cc cy trm trng U Minh, thng
1 nm 2001. N = 88 cy gi v 123 cy con.
Chiu cao(m)
Cy con (%)
Cy gi (%)
1
0
0
2
1
0
3
2.5
0
4
8
0
5
9
0
6
10
2.5
7
7
4.5
8
11.5
5
9
17
9.5
10
14.5
8.5
11
10
10.5
12
6.5
15
13
3
10.5
14
0
8.5
15
0
10
16
0
11.5
17
0
4
Hnh 11
Ch :
* Trc y th hin % tn sut tng i, s, gi tr ca ct.
* S liu o (trc x) c chia lm hai hng mc c chiu rng ct thch hp trnh
by s phn b qun th.
* Kch c mu c trnh by r hoc phn ch thch di th hoc ni trnh
by th.
Biu phn tn
S cy
Trng lng kh (g)
S ht
1
64
45
2
58
60
3
55
65
4
65
79
5
81
82
6
82
84
7
74
87
8
75
96
9
89
112
10
98
120
11
100
125
12
126
168
13
125
195
14
152
220
15
170
242
16
176
245
17
186
282
18
218
320
19
220
340
20
216
380
Hnh 12
Ch :
* Mi trc x, y c cc vch ph v vch chnh c s xc nh gi tr.
* Kch c mu c trnh by phn ch thch di hnh hoc trong hnh.
* Nu s liu c phn tch thng k v c mi quan h gia cc bin th c th trnh
by bng ng hi qui trn th, phng trnh hi qui v ngha thng k th hin
trong ta hnh hoc trong hnh.
* Nn chn t l thch hp hai trc hnh c cn i v r rng.
Biu ng biu din
Biu ng biu din c trnh by khi cc gi tr ca bin c lp l chui lin tc
nh nhit , p sut hoc s sinh trng, Cc gi tr l cc im c ni vi nhau
bi ng thng hoc ng cong din t mi quan h ca chiu hng bin ng v
chc nng. C th trnh by nhiu bin ph thuc l nhng ng biu din trn cng
mt hnh (Hnh 6.14).
Biu ng biu din th hin s thay i ca bin y theo x, so snh mt lot cc gi
tr theo thi gian. Th d, ng cong sinh trng v nng sut ca cy trng p ng
theo s cung cp phn bn (Hnh 6.15), th d v cch trnh by Hnh 6.16, hoc ng
cong biu din s sinh trng ca cc c th hay qun th theo thi gian (Hnh 6.17).
Th d Bng tnh Excel v s h nng dn v din tch t canh tc
Nm
S h nng dn
Din tch t canh tc (ha)
1995
600
250
1996
700
400
1997
1400
500
1998
1500
1000
1999
1800
1500
2000
1900
1600
2001
2000
1700
2002
1850
1550
Hnh 13
Th d: Bng tnh Excel v p ng nng sut do cung cp N
Mc cung cp N(kg/ha)
Nng sut (t/ha)
0
4.80
25
6.00
50
6.90
75
7.60
100
8.10
125
8.20
150
8.25
175
8.15
200
7.10
Hnh 14
Ngy sau khi x l nha
Hnh 6.16 Phn trm din tch v b chy nha ca 3 ging xoi khi c x l cng mt
loi nha
Th d: Bng tnh Excel v qun th ca 2 loi tm v cua
trong mi trng dinh dng nhn to
Ngy
Cua
Tm
0
18
30
1
20
48
2
30
78
3
32
130
4
41
178
5
43
230
6
62
252
7
90
268
8
115
284
9
160
280
Hnh 15
Ch :
* C nhiu cch biu th cc k hiu ca nhm (cua hay tm).
* Mi chm i din cho mt gi tr trung bnh v c ch thch pha bn trong
th. Sai s thanh c th hin mi im gi tr v c ch thch di th.
* Do cc gi tr c ly trn mi nhm c lp (hai loi khc nhau), nn cc m
chm khng c lin h vi nhau.
Biu hnh bnh
Biu hnh bnh c s dng trnh by mi quan h t l so snh phn trm tng
ca cc s liu khc nhau (Hnh 6.18a hoc 6.18b). Khi trnh by cc s liu bng biu
hnh bnh nn tun theo cc qui lut sau:
* Tng s cc s liu c gi tr tng khng i (thng 100%).
* Cc gi tr c s khc bit tng i ln (c ngha), v cc gi tr bng nhau th
khng nn trnh by bng th ny (th d, 7 gi tr bng nhau).
* Mi phn chia ca hnh (mi phn tng ng vi mt gi tr) nn c ch thch.
* S phn chia tng i nh (thng thng l t 3-7 phn) v khng vt qu 7.
Th d: Bng tnh Excel v nh hng ng gp
ca cc yu t n nng sut rau mu
Thnh phn
%
Phn bn
34
Nc ti
24
Ging
18
Kim sot c di
8
Khc
4
Tng
100
Hnh 16
Hnh 6.18a nh hng ng gp ca cc yu t n nng sut rau mu
Hnh 17
Hnh 6.18b nh hng ng gp ca cc yu t n nng sut rau mu.
Biu din tch
Loi th ny tng t nh biu ng biu din, nhng p dng khi c mt s bin
s liu c lp. Cch ny thng s dng khi cc bin ph thuc hay cc hng mc c
chiu hng bin ng, c tng tch ly, hoc t l phn trm theo thi gian. Th d nh
s bin ng ca cc loi hng mc khc nhau (Hnh 6.19a hoc 6.19b). ln ca cc
bin l cc hng mc c th hin phn din tch bn di cc ng thng tng ng
vi cc bin hng mc.
Th d: Bng tnh Excel v S bin ng ca mt hng tri cy (kg) bn ti siu th
Tri cy
Cam
Bi
Xoi
Chm chm
Th 2
460
360
210
120
Th 3
610
440
380
140
Th 4
400
310
160
90
Th 5
480
320
180
70
Th 6
400
320
170
120
Th 7
460
330
160
80
Ch nht
460
370
310
220
Hnh 18
Hnh 19
Biu tam gic
Biu tam gic c p dng cho cc s liu ri rc. Mi chm nhn 3 gi tr c tng l
mt hng s (thng tnh bng %). Th d ba thnh phn tht-ct-st trong mu t, ph
sa hay mu trm tch (Hnh 6.20).
Hnh 20
Hnh 6.20 Thnh phn ct, tht, st ca 25 mu ph sa ng bng Sng Cu Long.
S chui
TRUNG NGUYN. 2005. Phng Php Lun Nghin Cu (Cm nang hng dn tng
bc dnh cho ngi bt u). Nh xut bn Lao ng - X hi. H Ni.
V CAO M. 2003. Phng Php Lun Nghin Cu Khoa Hc (Xut bn ln th IX).
Nh xut bn KH & KT. H Ni.