Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

1.UVOD

U ovom seminarskom radu u govoriti o uticaju tekih metala na biljke. Pored proces
fotosinteze i disanja, za biljke je veoma znaajna i mineralna ishrana koja podrazumijeva
usvajanje mikro i makroelemenata neophodnih za ivot same biljke. Biljke te materije usvajaju
putem korjena, listova ili pomou nekog mehanizma za usvajanje jona (aktivni transport,
difuzija, osmoza itd.) Biljke pored usvajanja korisnih jona iz zemljita putem korijena mogu
usvojiti i neke od tekih metala koje u biljka dovode do raznih poremeaja npr. venjenja, uvijanja
listova, hloroze, nekroze itd. Jedan od takvih elemenata je i bakar (zajedno sa hromom, arsenom,
kadmijumom, ivom i drugima).
Bakar- to je elemet koji se u zemljitu kree od 2-200ppm, biljke ga usvajaju u obliku
Cu2+ jona i u vidu helata. Njegova fizioloka uloga je ta da se nalazi u sastavu velikog broja
oksidacionih enzima npr.polifenoloksidaza, laktaza itd. Ima vanu ulogi i u sintezi proteina.
Djeluje stabilizujue na hlorofil, i pomae sintezu antocijana. Mogue je da ga u biljci bude ili u
manjku ili u suviku, a njegov nedostatak dovodi do pojave hloroze, venjena, uvijanja listova,
odumiranja najmlaih listova, poremeaja provodnih sudova i mehanikih tkiva.

Page 1 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

2.ZNAAJ MINERALNE ISHRANE BILJAKA

Za pravilno rastenje i razvie neophodni su biogeni elementi. Hemijska analiza

biljaka je pokazala koji se elementi nalaze u biljkama, u kojim organima i u kojim koliinama.
Da bi dobili odreenu predstavu o koliini i otrebama biljaka u hemijskim elementima, mora se
najprije saznati hemijski sastav biljne materije. Utvreno je da postoje : neophodni, korisni i
ostali elementi. Pored ove podjele izvrena je podjela na mikroelemente i makroelemente. U
grupu makroelemenata ubrajamo : C, O, H, N, P, K, Ca, S, Mg. A u grupu mikroelemenata
ubrajamo: Fe, B, Mn, Zn, Cu, Mo, NI, Co.
Dugo vremena se smatralo da je za normalno rastenje i razvie, odnosno za
fizioloko-biohemijske procese u biljkama, osim vodonika, kiseonika, ugljenika i azota
neophodno jo est mineralnih elemenata: fosfor, kalijum, kalcijum, magnezijum, sumpor i
gvoe. Dalje razvie nauke je doprinjelo je da se otkriju jo niz mikroelemenata koji su veoma
vani za normalno odvijanje ivotnih procesa u biljkama, ali su potrebni u veoma malim
koliinama, reda veliine g ili ppm.Meu mikroelementima najvaniji su : bor, cink, bakar,
molbiden, mangan, nikl, i kobalt.
Dokazano je da je neophodno prisustvo nekih mikroelemenata za obrazovanje
meristemskog tkiva, za procese mitoze, za oticanje asimilata, za processe formiranja
reproduktivnih organa, oplodnje i razvia jajne elije, klice itd.Od velikog je znaaja i sam nain
primjene mikroelemenata. Oni se upotrebljavaju uglavnom za zapraivanje sjemena i taj metod
je dao dobre rezultate. Drugi postupak je direktno unoenje u zemljite, a trei metod je upotreba
mikroelementa preko lista u kombinaciji sa nekim drugim mikrohranjivima.
Odlike mikroelemenata su sledee:
djeluju u biljkama u veoma malim koliinama
djeluju na biljke strogo specifino
direktno utiu na fizioloko-biohemijske funkcije biljaka
pri njihovom nedostatku biljka ne moe normalno da zavri svoj ivotni ciklus

Page 2 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

Biljke usvajaju neophodne mikroelemente prelo korijena, listova i nekog od

mehanizama usvajanja jona (difuzijom, osmozom, adsorpcijom, aktivnim transortom itd.)
inioci koji utiu na ustajanje i sadraj mineralnih elemenata su :

temperatura
svjetlost
pH
osobine hranjivog rastvora
koncentracije jona u sustratu
rizosferna mikroflora
ontogenetsko razvie biljaka

2.1 Simptomi usljed neadekvatne mineralne ishrane

U uslovima neadekvatne mineralne ishrane kod biljaka dolazi do pojave specifinih

simptoma nedostatka, odnosno vika pojedinih elemenata. Poznavanje simptoma nedostatka,
odnosno vika ojedinih elemenata u biljkama omoguava vizuelno dijagnosticiranje i ukazuje na
potrebu primjene odreenih hranjiva u biljnoj proizvodnji. U poljskim uslovima esto je teko
jasno uoiti simptome nedostatka pojedinih elemenata, jer esto dolazi do preklapanja simptoma
nedostatka vie elemenata.
Da bi se pratio uticaj nedostatka pojedinih elementa, preporuuje se gajenje biljaka u
vodenim kulturama tj.direktno u rastvoru mineralnih elementa u destilovanoj vodi. Gajenje
biljaka na ovaj nain omoguuje praenje nedostatka pojedinih elemenata, kao i ispitivanje
pokretljivosti translokacije. Pojedini elementi su dobro pokretljivi, te se u sluaju nedostatka
pojedinih elemenata iz starijih listova premjetaju u mlae listove, dok drugi elementi koji su
slabo pokretljivi ostaju zadrani u starijim listovima.
Klasini simptomi nedostatka jesu: zaostajanje u porstu, hloroza, nekroza, venjenje,
pojava pjega, prijevremeno starenje,nemogunost da se zavri reproduktivni cilus i sl.
Razliiti stresni faktori, patogeni iliaero zagaenja , uslovljavaju karaktreistine vizuelne
simptome na biljkama.
Page 3 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

3.TEKI METALI
Teki metali su metali ija je gustina vea od 5g/cm3. itav niz ovih metala je u obliku
elemenata u tragu neophodan, esencijalan za mnogobrojne funkcije u ljudskom organizmu, a
njihov manjak dovodi do pojave ozbiljnih simptoma nedostatka. Primjeri su anemija zbog
manjka eljeza, dijabetes kod manjkahroma, problemi u rastu kod manjka nikla. Kod nekih
elemenata, kao to su arsen i nikal, funkcija nije jo uvijek dovoljno istraena. Kod drugih
elemenata kao to su olovo, kadmijum, iva, arsen i molibden je dokazano da u veim
koliinama pokazuju toksino dejstvo.Najee je pitanje toksinosti zapravo samo pitanje
koliine, a ovaj raspon veoma varira kod svakog pojedinog elementa.
Teki metali mogu u obliku finih estica praine dospjeti u atmosferu, odakle se taloe u
vodama i tlu. U vodama se brzo razgrauju i taloe kao teko topivi karbonati, sulfati ili sulfidi
na dnu vodenih povrina. Kada se adsorpcioni kapacitet sedimenata iscrpi, raste koncentracija
metalnih jona u vodi. Kruenje tekih metala u prirodi zavisi od promjena kojima ovi metali
podlijeu.
tetno djelovanje nekih tekih metala sve vie se oituje i na biljni i na ivotinjski svijet
kao i na zdravlje ljudi.Teki su metali esti zagaivai vodenih povrina, smatraju se opasnim za
ive organizme zbog velike otrovnosti i sklonosti nakupljanja u ekosistemu. Porijeklo tetnih
metala u tlu moe biti geogono, sekundarno, ali i antropogeno, kao posljedica ovjekovog
djelovanja. Metali i polumetali prolaze biohemijski ciklus s razliitim vremenom zadravanja u
atmosferi, hidrosferi, litosferi ili biosferi.

3.1 Teki metali u zemljitu i njihov uticaj na biljke

Hemijske materije koje se mogu nai u prirodi, sve su brojnije i raznovrsnije. Pored onih koje
su po poreklu prirodni proizvodi, postoji i sve vei broj sintetikih, kao i onih koje se dobijaju
hemijskom transformacijom prirodnih proizvoda u naim tehnolokim procesima. Jedna vrsta
Page 4 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

materija u prirodi su elementi kojih u zemljitu ima u vrlo malim koliinama, pa se iz tog razloga
nazivaju elementi u tragovima ili mikroelementi. Neki od njih, u malim koliinama uestvuju u
ishrani biljaka i nazvani su mikrohranljivi elementi.Oni koji se u zemljitu nalaze u tragovima, a
nisu neophodni biljkama, u veim koliinama mogu biti tetni i opasni za biljke, oveka i
ivotinje. Ovu grupu elemenata ine toksini elementi, a obe navedene grupe sastoje se
uglavnom od tekih metala.
Zagaenost zemljita tekim metalima nije lako utvrditi i razlikuje se kod razliitih tipova
zemljita. Prisustvo nekog jedinjenja, u odreenoj koliini, ne mora izazvati poremeaj u biljnoj
proizvodnji kod jednog tipa zemljita, ali njegovo prisustvo u drugom tipu zemljita, moe
smanjiti kvalitet i koliinu prinosa. Danas ovih elemenata ima daleko vie u poljoprivrednom
zemljitu, iako ih u matinom supstratu na kome je zemljite formirano nije bilo u takvom
sadraju. Uzrok tome je sve vei broj industrijskih postrojenja. Sve je vie topionica metala i
termoelektrana iz ijih dimnjaka izlaze velike koliine pojedinih metala u vidu gasova, gari,
dima.Svi oni, najee padavinama, dospevaju u zemljite zagaujui ivotnu sredinu i
unitavajui vegetaciju (slika1).

Slika1. Zagadjivanje ivotne sredine od strane termoelekrana

Pored dospevanja tekih metala u zemljite matinog supstrata, od koga se ono i obrazuje
tokom pedogeneze, i drugi izvori njihovog unoenja moraju se imati u vidu. Industrijska
postrojenja zagauju vazduh tekim metalima, a samim tim zagaenje se prenosi na zemljite i
vodu. U blizini topionica za preradu metala i termoelektrana neretko se primeuju oteenja
Page 5 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

biljaka i zemljita.Znatan deo tekih metala dospeva u zemljite primenom hemijskih sredstava u
industrijskim i poljoprivrednim procesima. To su na primer olovo (Pb), iva (Hg), nikl (Ni) i
arsen (As). Izvori unoenja tekih metala u zemljite mogu da budu i neka mineralna ubriva i
pesticidi. Mnogi teki metali unose se sredstvima za zatitu biljaka, a gradsko smee (komunalni
otpad) se sve vie pominje kao potencijalni izvor ovih elemenata.
Do danas je u biljnim tkivima utvreno prisustvo oko 70 elemenata. Opravdano je
pretpostaviti da se u njima nalazi svih 88 elemenata koji prema dosadanjim saznanjima
uestvuju u izgradnji Zemlje. Njihova zastupljenost u biljkama je razliita i zavisi od unutranjih
i spoljanjih inilaca.Elementi koji ulaze u sastav biljaka nemaju isti znaaj. Neki su neophodni
jer bez njih biljke ne mogu normalno da zavre svoj ivotni ciklus, drugi mogu da deluju
stimulativno, dok jedna grupa elemenata, posebno teki metali, pri veim koncentracijama deluju
toksino na biljke.

4.BAKAR
Bakar je teki metal i u tlu potie iz primarnih mineral. Sastavni je dio enzima i uestvuje u
oksidacijskim procesima. Osjetljive biljke na nedostatak bakra su: penica, jeam, lucerka i
duhan. Simptomi nedostatka bakra su na biljkama su uvenue, uvijanje i odumiranje vrhova
lia i mladih listova . Suviak bakra je rijetka pojava osim u vonacima i vinogradima nakon
viegodinje primjene preparata na bazi bakra za suzbijanje biljnih bolesti.
Teki metali imaju sposobnost bioapsorpcije i bioakumulacije. Absorpcija i akumulacija
tekih metala u biljkama zavisi od biopristupanosti i sadraja tekih metala u tlu, genetikih
osobina biljaka, edafskih i drugih ekolokih faktora.Sadraj bakra u biljkama, isto tako, bio je u
prirodnim granicama, osim kod koprive i lucerke, koje su akumulirale neto veu koliinu od
maksimalnog prirodnog sadraja. Prirodni sadraj bakra u biljkama iznosi 2-20 mg/kg ST [11].
Zbog poveanog sadraja tekih metala u zemljitu i biljkama koje se koriste za ljudsku i stonu
ishranu, potrebno je preduzeti i provoditi sljedee mjere:

Page 6 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

mjere za smanjivanje emisija iz antropgenih izvora, prvenstveno metalurkih i energetskih

postrojenja, koje treba prioritetno realizovati, to treba da bude zadatak prvenstveno zagaivaa, a
onda i subjekata nadlenih za okolinsko upravljanje i inspekcijski nadzor,

obezbjeenje vrenja periodinog monitoringa sadraja tekih metala u zemljitu i gajenim

biljkama koje se dominantno koriste za ljudsku i stonu ishranu

primjena odgovarajuih mjera za uzgoj gajenih biljaka, kao to su mjere popravljanja

asporpcionog kompleksa i hranidbenih vrijednosti zemljita, te izbor vrsta koje se mogu uzgajati
na osjetljivim (kontaminiranim) zemljitima i edukacija stanovnitva o provoenju tih mjera,

izrada plana i realizacija mjera remedijacije kontaminiranog zemljita od kojih se

fitoremedijacija smatra najprikladnijom tehnologijom sa tehnolokog, ekonomskog i ekolokog
stanovita.

4.1 Fizioloka uloga Cu2+

Bakar ima znaajnu fizioloku ulogu jer je sastavni dio ili aktivator brojnih enzima.
Stabilizuje molekule hlorofila i ulazi u sintezu antocijana. Bakar u biljkama djeluje u vrlo malim
koncentracijama. Bakar je neophodna za rast biljaka i aktiviranje brojnih enzima. Nedostatak
bakra ometa sintezu proteina i uzrokuje nakupljanje topljivih azotnih spojeva.
Osnovna uloga bakra ogleda se u injenici da ulazi u sastav mnogih enzima (npr.
citohrom oksidaza, fenoloksidaza, lakaze, tirozinaze, itd..) neophodnih za razvoj biljke. Bakar je
takoer ukljuen u stvaranje vitamina A i simbiotsku fiksaciju atmosferskog azota kod
leptirnjaa. Fizioloka uloga bakra moe se razumijeti ako se ima u vidu da je on sastavni dio
velikog broja oksidacionih enzima kao to su : polofenoloksidaze, laktaze, askorbinokisidaze,
peroksidismutaze i dr. Pored toga, poznata je uloga bakra u sintezi proteina. Bakar (Cu +) stupa u
dejstvo sa SH grupom. Cu

++

sa NH4 grupom. Dobijeni rezultati pokazuju da bakar ima

stabilizujui uticaj na hlorofil, uvajui ga od razaranja. Uoeno je da se skoro sav bakar nalazi u
listovima, lokalizovan u hlorolastima.

Page 7 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

Rezultati pokazuju da bakar ima uticaj na intenzitet fotosinteze i da, u popodnevnim

asovima smanjuje depresiju fotosinteze. Takoe, ima dokaza da bakar utie i na sposobnost
zadravanja vode.

4.2 Sadraj i raspodjela u biljkama

Sadraj ukupnog bakra u zemljitu se kree od 2-200 ppm, a pristupanog od 2-50 ppm.
Bakar se usvaja u obliku Cu2+ jona i u vidu helata. Konstatovano je da bakra u biljkama ima u
vrlo malim koliinama. Svakako da na sadraj bakra u biljkama utiu i oni inioci koji vae i za
ostale elemente, tako da se u suvoj materiji nalazi u prosjeku od 2 do 20 ppm.
Koncentracija bakra u biljkama kree se od 3 do 15 mg/kg u suhoj materiji. Ukoliko je njegov
udio u suhoj materiji lista manji od 4 mg/kg, smatra se da biljke nisu u dovoljnoj mjeri
obezbjeene. Sadraj preko 15 mg/kg ukazuje na veliku koncentraciju ovog elementa.
Osetljivost biljnih vrsta na njegov nedostatak je razliita.
U izrazito osetljive biljke ubrajaju se ovas, penica, ozimi i jari jeam, lucerka, duhan, spinat.
Tipini znaci nedostatka bakra su venjenje, uvijanje listova, odumiranje mladih listova, nekroza,
hloroza, smanjenje porasta i prinosa i dr. Do toksinog dejstva ovog elementa dolazi ako je
njegov ukupan sadraj u zemljitu od 25 do 40 mg/kg i ako je pri tome pH vrijednost zemljita
ispod 5,5. Moe se rei da se velika koliina bakra javlja u kiselim zemljitima. Bakru, kao
ekolokom iniocu, treba pokloniti odgovarajuu panju imajui u vidu ne samo potrebe biljaka i
ivotinja za ovim elementom, ve i injenicu da je u veim koncentracijama veoma toksian.

4.3 Simptomi suvika i nedostatka bakra

Simptomi nedostatka bakra se oituju u hlorozi i nekrozi lia, odumiranju vrnih
izdanaka, venuu i uvijanju lia. Suviak bakra se vrlo rijetko pojavljuje, mogua pojava je na
Page 8 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

jako kiselim tlima i nakon dugogodinje primjene 'bordoke juhe' u vonjacima i vinogradima.
Simptomi su sporiji rast korijena i izdanaka, hlorozom starijeg lia i crvenkastom rubnom
nekrozom.Nisu toliko primjetni vanjski nedostaci, ali se moe pojaviti hloroza( slika 2), nekroza,
venjenje listova( slika 3), odumiranje vrnih izdanaka, smanjenje prirasta te odumiranje biljke.

Slika 2. Hloroza

Slika 3. Uvijanje lista kukuruza (Zea mays)

Najlake je prepoznati nedostatak bakra kao uvenue i uvijanje listova te odumiranje najmlaih
listova. Prvi znaci e se pojaviti na vrnim dijelovima biljke te najmlaim listovima. Nedostatak bakra
dovodi do slabe otpornosti na gljivina oboljenja. Osjetljive biljke na nedostatak bakra su: penica, jeam,
lucerka i duhan.

Page 9 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

Page 10 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

5.ZAKLJUAK

U uslovima neadekvatne mineralne ishrane kod biljaka dolazi do pojave specifinih simptoma
nedostatka, odnosno vika pojedinih elemenata. Poznavanje simptoma nedostatka, odnosno vika
ojedinih elemenata u biljkama omoguava vizuelno dijagnosticiranje i ukazuje na potrebu
primjene odreenih hranjiva u biljnoj proizvodnji.Na biljke izrazit uticaj imaju u teki metali koji
mogu u obliku finih estica praine dospjeti u atmosferu, odakle se taloe u vodama i tlu, i tako
doi u dodir sa biljama.
BAKAR:
Sadraj ukupnog bakra u zemljitu se kree od 2-200 ppm, a pristupanog od 2-50 ppm. Bakar se
usvaja u obliku Cu2+ jona i u vidu helata. Konstatovano je da bakra u biljkama ima u vrlo malim
koliinama. Svakako da na sadraj bakra u biljkama utiu i oni inioci koji vae i za ostale
Page 11 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

elemente, tako da se u suvoj materiji nalazi u prosjeku od 2 do 20 ppm. Fizioloka uloga bakra
moe se razumijeti ako se ima u vidu da je on sastavni dio velikog broja oksidacionih enzima
kao to su : polofenoloksidaze, laktaze, askorbinokisidaze, peroksidismutaze i dr. Pored toga,
poznata je uloga bakra u sintezi proteina. Bakar (Cu+) stupa u dejstvo sa SH grupom. Cu

++

sa

NH4 grupom. Dobijeni rezultati pokazuju da bakar ima stabilizujui uticaj na hlorofil, uvajui
ga od razaranja. Uoeno je da se skoro sav bakar nalazi u listovima, lokalizovan u hlorolastima.
Rezultati pokazuju da bakar ima uticaj na intenzitet fotosinteze i da, u popodnevnim asovima
smanjuje depresiju fotosinteze. Takoe, ima dokaza da bakar utie i na sposobnost zadravanja
vode.Nedostatak bakra utie i na pojavu hloroze, venenja, uvijanja listova, odumiranja najmlaih
listova, poremeaj u grai provodnih sudova i mehanikog tkiva. Bakar vie utie na razvoj
ploda, nego na razvoj vegetativnih organa.

6. LITERATURA
Nekovi. M; Konjevi. R; ulafi. Lj (2003) Fiziologija biljaka; NNK- International, Beograd;
Srbija.
Stankovi. ; Perovi. M; Krsti. B; Eri. (2006) Fiziologija biljaka; Novi Sad; Srbija.
Stankovi. ; Maksimovi. T; (2009) Praktikum iz fiziologije biljaka; Banja Luka; Republika
Srpska.
Internet
Page 12 of 13

Seminarski rad: Teki metali i njihov uticaj na biljke- Bakar.

Student: Jelena iki

Page 13 of 13