SMCT EP1

GII THIU V
THC HNH V
H THNG IN
KH NN

MC LC
Phn A :

Phn B :

L THUYT C BN V IN HC
Dng in l g?.........
Tnh in..
Pin, dng 1 chiu .....
c qui. .......
My pht.....
Cc nh lut c bn...
Mch c bn.....
nh lut Ohm...
on mch ni tip......
on mch song song.....
nh lut Kirchhoff. .
Hin tng t tnh. .
T trng...
in t trng..
Hin tng cm ng
Nguyn ly my pht in, dng in xoay chiu.
My bin p ..
Cun ht in t ..
Lc in t v khe kh.....
Qu kch cun ht 1 chiu.......
Dng in xoay chiu v 1 chiu.......
Ngun xng /gi.......
Lch pha........
Vng ngn mch..........

3
3
3
4
4
4
4
5
5
6
6
6
6
7
7
7
8
8
9
9
10
10
10
11

CC THNH PHN CA IN KH NN:

Cng tc t chuyn mch ca xi lanh...
Nguyn l..
Phng php lp t cng tc.
Lp b chuyn mch.........
My pht.......
S chn la......
Van in t.....
Tc ng trc tip...
Nguyn l skinner..
Van cng sut....
Tc ng bng kh.....
Nguyn l ...
tin cy....

12
12
12
12
13
13
14
14
14
15
15
15
16

Phn t iu khin.....
Role......
Nguyn l... ..
c tnh tip im ...
Chc nng role....
Role chn cm..
Role mch in..
Chc nng c bit..
Role cht....
Role thi gian....

17
17
17
17
17
17
17
18
18
18

Phn C

Thit k mch
19
Cc tiu chun. .. 19
B tr s .... 19
Mch in - kh nn. 20
Mch c bn...... 20
Mch nhn tip im.... 20
Mch gi.... 20
Mch o tip im..... 22
Mch nh thi .. 22
Xilanh chuyn ng lp li.. 23
n chp. 23
Mch xung.... 24
Chuyn ng lp li thay i.. . 24
iu khin trnh t (k chui)... 24
Phng php th v sai...... 24
H thng bc thang...... 28
Nguyn l bc... 31

Phn D

Ph lc
H n v SI. ..
K hiu theo chun IEC.....
Thit b dn in v kt ni.
Thit b n v tn hiu....
Phng php v thit b tc ng.
K hiu tip im..
V d k hiu hon chnh..
Role c in..
Cc cp bo v...
Th vin cc mch ph......
Mch khi ng...
Khi ng trc tip......
Kha ngun an ton bn trong...

32
32
32
32
33
34
35
36
37
37
39
39
39
40

A.

L THUYT C BN V IN HC

I.

Th no l dng in?

1.

Dng tnh in:

in c ngun gc trong th gii ca ngi Hy Lp c. Vi mt thanh h phch c

tha nhn c lc l trong n a ht tc chng ta va sinh ra tia la. Tn ca h
phch theo ting Hy Lp l elektron va lc l o c tn l in. Hin tng
huyn b ny c gi l tnh in, va chng ta bit rng c mt in trng
xung quanh vt th mang in tch, tng t nh t trng.
Th nhng, cho n nay, ngi ta vn cha tm c cu tra li chinh xc: th no l
dng in? Bi v chng ta ch nghin cu, m ta nhng tc dng ca n va
bit rng c nhng th gi o a lm thay i nhng ht electron trong kim loi
nhng khng bit chnh xc o l ci gi.
Tnh in khng th s dng nh mt ngun cung cp nng lng. in p ca n c th
s rt cao, nhng khng c dng in va khi x , nhng th trong n s bin
mt cho n khi c ma st to ra 1 trng mi.

2.

Pin, dng in mt chiu:

Nha vt ly ngi , Count Alessandro Volta (1945 1827) ngi a c nhiu pht minh va
khm pha quan trng v Pin. Pin bao gm 2 bn cc kim loi khc nhau c
nhng vo dung dch nc axit. Phn ng ny sinh ra dng in. tng cng
sut, Volta a xp nhiu bn cc ny li tn dng ngun nng lng in.
Pin Volta ny c s dng trong thi gian di. in p phu thuc vo loi
kim loi c s dng lm cc in cc. Vi thnh phn nh trn, chng ta
gi l Pin kh.
Nha vt ly ngi , gio s y khoa L. Galvani (1937 1798) a pht minh ra Pin t hay
cn gi l Pin Galvanic. Mt pin galvanic c bn l mt bnh cha axit
sulfuric long (c xem nh cht in phn), mt thanh km va mt thanh
ng. Thanh ng mang in tch dng va thanh km mang in tch m.
Ni 2 thanh ny bng mt dy dn va s xut hin dng in chy trong dy
dn ny.

iu gi s xy ra?
Thanh km gii phng ion dng vo dung dch axit, do electron m cn li bm trn
thanh km. Tin trnh tip tc cho n khi t c mt in t cn bng .
Hin tng tng t a xy ra vi thanh ng. Nhng cui cng, thanh km
tch ly nhiu eletron m hn thanh ng. Nu ni 2 thanh ny bng dy dn
kim loi thi cc electron s di chuyn t thanh km sang thanh ng: mt dng
in a c to ra.

Khi pin hot ng, cc electron trong cht in phn di chuyn t in cc km sang in
cc ng. iu ny gy nn s phn hy cht in phn. Khi Hydro c sinh ra,
va phu ln trn in cc ng va lm cho cc electron ngng hot ng. Phn
axit cn li bm vo thanh km. iu ny lm gim nng lng in ng mt
cch nhanh chng. trnh hin tng ny, thanh ng nn phu mt lp kim loi
chng n mn khi Hydro bm vo s ha vo mi trng nc bng cch gii
phng khi Oxy. iu ny cho php ko di tui tho pin.
S khc nhau v in tch ca 2 bn cc c gi l in th hay lc in ng va c n
v o: Volt.
Do vy, ta c th tra li rng: Dng in l dng chuyn di ca cc ht mang in tch

3.

c quy

Tng t nh pin, nhng c quy s dng 2 thanh ch. Cht in phn ny cng c
nhng trong dung dch axit sulfric. Ty theo iu kin cng tc m nng dung
dch khc nhau. Nu nng dung dch cao gy ra hin tng sun pht ha bn
cc :
Pb + H2SO4 PbSO4 + H2
Khi c quy phng in, khi Hydro s di chuyn n cc m ca bn cc va phn gc axit
cn li s di chuyn n bn cc th 2. Mt mt, khi Hydro kt hp li vi ch sun
pht to ra ch nguyn cht bn cc m, va mt khc, axit li kt hp vi
axit sulfuric theo phng trnh phn ng sau:
H2 + PbSO4 + 2H2O Pb + PbSO4 + 2H2O
Ngc li, khi np in cho c quy qu trnh xy ra theo hng ngc li:
Pb + PbSO4 + 2H2O PbSO4 + PbSO4 + 2H2O
c quy c np c sc in ng 2V. c 6V, ta mc ni tip 3 c quy thnh t c
quy.

4.

My pht:

My pht c lai bi tuabin nc hoc tuabin hi hoc cc thit b khc. Ngun nng
lng khng l c chuyn i thnh nng lng in va phn phi n ni tiu
thu qua ng dy cao th.
Nguyn ly hot ng da trn hin tng t tnh. Chng ta s cp n phn ny cc
phn sau.

II.

Nhng nh lut c bn:

1.

Mch c bn: l mch vng kn, vi 3 thnh phn c bn:

Ngun cung cp
Ti
Cng tc

Hnh 2.2 Cc thnh phn ca mch

a. Cng tc m: n tt
Ngun cung cp: pin, acquy, hoc my pht.

b. Cng tc ng: n sng

Ti: n, cun dy, Nu khng c thnh phn ny, hai cc ca ngun in ni vi

nhau s tr nn ngn mch. V: dng in ca ngun cung cp s l ln nht, do
o dy dn s nng ln va tan chy. V th, ngi ta thng s dng cu ch
bo v.
Cng tc: dng ngt s hot ng ca ti. Cng tc c bt ky v tr no trong
mch c tc dng ng hoc ngt mch.
2.

nh lut Ohm:

Miu ta mi quan h gia in p, dng in va in tr. C th so snh:

in p vi p sut :u c th nng
Dng in vi lu lng khi: c c bi in th khc nhau.
in tr vi dung tch: Nghch o ca in tr gi l in dn G va c n v S
(Siemens). S = 1/W.
Trong khi nn, in dn G tng ng vi din tch tit din mm2 hoc so snh vi
h s lu lng Kv hay Cv.
Mt s vt liu nh s, thy tinh khng cho php trao i electron nn n khng cho
dng in i qua , in tr ca n v cng v gi l cht cch in.
nh lut: in p trong on mch c tnh bng dng in nhn vi in p
U=IxR
V=Ax
Ngoi ra, ta cn c cc cng thc sau c suy ra r nh lut Ohm:
A = V/
= V/ A

3.

on mch mc ni tip:

Tng in tr trong on mch mc ni tip:

R = R1 + R2 + R3 + .+ Rn
Hnh 2.4a minh ha 3 in tr c cc gia tr khc nhau va mc ni tip vi nhau. Trong
on mch mc ni tip ny, dng in i qua l bng nhau va bng dng in
trong mch. Theo nh lut Ohm, in p ri trn mi in tr c tnh nh sau:
Udrop = A x .

hnh 2.4: R = 3.5 , I = 2A, U = 12V

Udrop1 = A x R1 = 2 x 1 = 2V
Udrop2 = A x R2 = 2 x 2 = 4V
Udrop1 = A x R3 = 2 x 0.5 = 1V
Udrop = A x R = 2 x 3.5 = 7 V

4.

on mch mc song song:

Trong on mch mc song song, dng in i qua cng lc cc in tr va tng in

tr nho hn in tr mi thnh phn va c tnh bng tng nghch o ca
mi thnh phn:
R = 1/R1 + 1/R2 +.+ 1/Rn

Trn hnh 2.5, cc in tr l mc song song, v th, tng in tr l:

R =1/20 + 1/20 + 1/50 = 0.17
Tng dng in: I = 1.7A
5.

nh lut Kirchhoff:

M ta dng in c i qua ti nh th no trong on mch mc song song.

nh lut n gin: Dng in tng bng tng dng in cc thnh phn, hay:
I = I1 + I2 + I3 + . + In

III.

Hin tng t tnh

1.

T trng:

Nu mt thanh st c a vo ni c t trng, thanh st ny s b nhim t. iu

ny cho thy lc ca t trng a ht nhng thanh st. Hy lm mt thi
nghim in hnh: Rc mt st trn mt tm ba cng , va t tm ba trn mt
nam chm, g nhe tm ba, ta thy nhng mt st ny sp xp thnh nhng
ng cong xc nh.Gi l cc Nam va cc Bc.
Nu treo nam chm trn mt si dy, c mt cc lun lun ch v hng Bc, o l cc
Bc, va cc cn li l cc Nam.

ng cong st t c biu din trn hnh 2.6a.

Nhng thanh nam chm c th xp thnh 1 chui ni tip nhau. Khi 2 cc nam chm
(ca 2 thanh nam chm) cng cc gn nhau thi chng s y nhau, va ngc
li, 2 cc ngc chiu thi chng s ht nhau.

2.

in t trng:

Dng in va nam chm c quan h tng tc vi nhau, va khng th tch ri nhau:

dng in trong dy dn s pht sinh t trng (minh ha hnh 2.7a). T
trng c nhn thy gi l nhng ng cong t, va l nhng ng trn
ng tm.

3.

Hin tng cm ng:

C hin tng khc: nu mt dy dn chuyn ng trong t trng, s c mt dng

in c to ra. Hnh 2.7b minh ha iu ny: s ch ca Ampe k ti v tr 0
trc khi t vo t trng va quay ngc chiu ng h khi dy vn t
trong t trng.

S sn sinh dng in trong dy dn bng cch thay i t trng gi l hin tng

cm ng in t. Hin tng ny c ng dng trong my pht in ni
m dng in c cm ng trong cun dy va quay trong trong t trng
tnh. Dng in xoay chiu trong mi ln tc ng trong t trng va chng ta
gi l dng in xoay chiu.

4.

Nguyn ly ca my pht in, dng in xoay chiu

Quay vng dy trong t trng gia 2 cc ca nam chm, s xut hin dng in cm
ng trong vng dy. Hai u vng dy c ni vi 2 phin gp trn c 2 chi
in lun ti st vo chng.

Khi quay vng dy, do chi in lun tip xc vi phin gp ni vi thanh dn nm

cc Bc, dng in s c chiu t trn xung di. Nn chng ta gi l dng
in dng. Ngc li, chi B lun tip xc vi thanh dn nm di cc
Nam, nn gi l cc m.
Trn hnh 2.8, nu chng ta nhn t hng cc Nam, dng in trong vng dy c chiu
l chiu ngc ca kim ng h khi quay na vng dy. Va quay cng chiu
ng h khi vng dy quay ln trn cc Bc. V th, dng in a i chiu ti
mi na vng quay.

Gii thch:
Ti na chu ky dng: v tr 1, v vng dy vn ng yn nn cha c dng in.Ti
im 2, khi vng dy bt u quay , a bt u c dng in, dng in cng
tng dn ln n im cc i v tr 4 va bt u gim dn n v tr 7.
Ti na chu ky m: Hin tng cng xy ra tng t t v tr 7 n v tr10 va tip tc chu
ky mi.

5.

My bin th:

Bao gm hai (hoc mt) cun dy, qun quanh li st nh minh ha hnh 2.10a. Dng in
xoay chiu khng nhng to ra trong t trng xoay chiu, m cn ngc li:
mt t trng xoay chiu cng sn sinh ra dng in xoay chiu trong cun dy.
V th, s i pha gia dng in va in p cng nh s thay i gia 2 t
trng c biu din trn hnh 2.10b:

hnh 2.10B, cun s cp c s vng dy nhiu hn cun th cp. Ngun AC ca my

pht xoay chiu c in p cao va dng in thp. cun th cp s vng dy t
hn, do o in p thp va dng in cao, V th cng sut ca my bin th
c tnh bng dng in x in p. (P = U x I ). V th chng ta phi c s la
chn my bin p c in p cao va dng thp (my bin p cao p)va ngc li.

6.

Cun ht in t:

Dy dn c qun quanh ng di ng c lm bng vt liu khng nhim t , c

minh ha hnh 2.11a: cun dy vi nhng ng xut t ging bm to ra
dng chy mnh .
Ti nhng im m ng sc t i vo va i ra , gi l cc, ging nh thanh nam
chm, n cng ch ra cc Nam va cc Bc.
Vi s hin din ca thanh st, t trng tng ln rt nhiu. Bi v t trng di chuyn
trong thanh st d dng hn so vi khi di chuyn trong khng khi.
8

Hnh 2.11b, biu din s nng ca nam chm trong thc t. Bao gm thanh st hnh
ch U . Mt cun dy nm gia thanh st. Phn ng hnh ch U c th di chuyn
v pha thanh st khi cun dy c in. Mch st t ny c 3 khe h khng khi
c lc ht ln nht .Lc ny dng di chuyn cc c cu c khi, van in t, v
tr ng m lun phin.
a. Lc t va khe h khng khi:
Lc t phu thuc rt nhiu vo khe h nht thi gia 2 cc st.
S hnh 2.2 m ta iu ny: Gia phn ng va cc c nh c khong cch 0.6mm
thi lc tc dng l 4N.
Khi hot ng na hnh trnh, c ngha l khong cch 0.3mm, lc tc dng l 6N
Trc khi kt thc hnh trnh ti v tr 0.1mm, lc tc dng s trn 12N
iu ny cho thy sc ht ca nam chm i vi hnh trnh lm vic ca ti l c gii
hn. V th, lc va tc tng ln nhanh chng trong sut hnh trnh.

b. Hin tng qu kch ca cun ht mt chiu:

Thi gian p ng ca cun ht DC s c rt ngn khi cp ngun in ln hn in
p nh mc ca n trong vi mili giy. Khi phn ng i ht hnh trnh th c th
gim in p cp xung cn nh mc, iu ny lm gim s sinh nhit v thi
gian ngt in.

c.

Dng in xoay chiu va mt chiu:

i.
Xng ngun / Gi ngun :
i vi cun ht AC, c 2 vn :
t tnh thay i theo v tr phn ng
dng in h xung 0 hai ln trong mt chu k
T tnh thay i mnh theo v tr ca phn ng. Ban u, khe kh cc i, lc t v t
khng nh, dng in ln chy qua cun dy. Khi khe kh gim, t tnh tng ln
v dng in gim xung. iu ny phn nh bi 2 khi nim ca cun ht AC
l: Ngun xng v ngun gi. S khc bit ca chng c ch ra bng sau:
Loi
cun
ht
Tn s

Ngun xng VA

Ngun gi VA

Ngun DC W

50 Hz

60 Hz

50 Hz

60 Hz

VZ

4.5

4.2

3.5

3.0

1.8

VF

5.6

5.0

3.4

2.3

1.8

Trong trng hp DC, dng v p khng i nn cng sut tnh n gin l: W=V.A.
Trong trng hp xoay chiu, dng v p thay i mt cch n nh. Dng hay p xoay
chiu, tc ng ging nh dng in 1 chiu no , bin i t 0 ti x. 2 .
in p nh ca ngun AC 24v o c gn bng 34V. phn bit ngun DC
v AC, ngun AC c m t dng vn-ampe.
Do dy dn khng dn in hon ton, n c tr khng Ohmic, nn gy ra trt pha.
ng c xoay chiu, c h s cos chnh l gc lch pha v cng sut trung
bnh l:
P= Ueff. Ieff . cos vi Ueff: in p hu ch; Ieff: dng in hu ch.( 1/ 2
gi tr nh)
Cng sut thc tnh theo Watt, Cng sut ngun tnh theoVA.
Nu phn ng b kt, dng in s khng suy gim, cun dy s pht nhit cho n khi
cht cch in b nng chy, t t s lm cun dy b ngn mch v chy.
Lch pha:
Hnh 2.13 v ra lch pha v tr khng Z- tng ca in tr v cm khng. Gi tr tr
khng tnh bng Ohm v ph thuc lch pha.
ii.

Z=

R in tr 2 + R cm khng 2

10

T s R tr khng / R in tr l tang ca gc . hnh 2.13, lch pha l 60o ,

tang 60o= 1,732, vy cm khng cao hn 1,732 ln so vi in tr. Nu in tr l 100
th cm khng l 173,2 v tr khng l 200 .
Vng ngn mch
Khi dng in xoay chiu v 0, l xo s y phn ng v li. Sau dng in li tng
ln, phn ng li b ht xung. Vi dng in 50 Hz th phn ng s b dao
ng hng trm ln / giy , iu ny gy ra ting n v gim tui th thit b.
Ta dng vng ngn mch to vng t trng th 2, lch 90o, lp vo khi dng in b
mt. N ch l 1 vng ng nh t vo vng u ca phn ng c nh, nh
vy th in p ca n s l 0 cn dng in l cc i.
iii.

Hnh 2.14 a: t trng gim v 0 hai ln trong 1 chu k

b: t trng th 2 to ra do vng ngn mch.

11

B.

CC THNH PHN CA IN KH NN:

I.

Cng tc t chuyn mch ca xi lanh :

1.

Nguyn ly:

C 2 loi cng tc xilanh: - tip im ly tip im cht rn

Tip im ly tip xc bng c kh c tui th cao nht khong vi chc triu chu k ng
ngt, ph thuc gi tr dng in
Hnh 3.1 miu ta c tnh in hnh ca tip im r le. n s ln ng ngt; W ph
thuc cng sut ti.
Tip im cht rn l loi in tr nhy t trng. Khi
khng c t trng xung quanh, gi tr in tr ca
n rt cao, khi c t trng th in tr n gim mnh
gn nh v 0. y l loi co kh nng lm vic tn s
cao, tui th bn.

Cch gn cng tc ln xi lanh:

Ngoi cch gn chuyn dng cho cc actuator c bit (loi xoay, trt) , c 3 cch chnh
gn cng tc ln xi lanh:
Vnh np:
a.
Phng php ny an ton nht. Ming np thp qun quanh xi lanh c ph lp cao su
chng trt va c sit cht bng mn chn l xo thng qua ai-c.
b.
Gn ln thanh ray:
Mt vi xilanh nho va c cc thnh phn khc nhau i hi phi c thanh ray. Cng tc gn
cho loi ny c mt vnh khot l trn vn c gi vo ray. Do o, d dng
iu chnh.
c.
Kp gi bng cht:
Gm mt ci dm hnh du ngoc c gn c nh trn trc gi ca xi lanh bng 01 hoc
02 c. Phng php ny khng c an ton v cng tc c th ri ra bt ky lc
no.

12

2.

Lp t b chuyn mch:

Theo yu cu cc ng dng thc t m ta s dng mch in. u tin, ta bo v cc

tip im ca cng tc. Khi ngt mch c ti cm ng - cun ht in t chng
hn - nng lng c tch tr trong n s phng in qua khe h tip im
khi ngt mch. Tia la to ra s ph hu b mt tip im v nh hng kh
nng tip xc. V tip im qu nh nn khng gn thit b bo v trc tip ln
n c nn ta xem mch bo v sau AC (hnh 3.3 a), v DC (hnh 3.3 b).

S khc bit gia 2 mch AC va DC: i vi mch DC th t in c mc ni tip vi

in tr v mch AC th mc b kh song song. C 2 mch u mc cun cm
khng u vo. hiu r chng ta xem xt mch in DC sau:

hnh 3.4 a,b mch mc vi ti v ngun cqui.

a.
Khi cng tc ng: Hai tip im li g (+), (-) ni lin vi nhau, v th khng
c in p gia chng v t phng in. Dng in i qua ti c xc nh bi
in tr ti.
b.
Khi ngt mch: Dng ti khng cn v ngun p 24V t ln tip im. Nng
lng c tch lu trong ti s phng ngc tr li.
Cun cm khng cp tr khng cao nhanh thay i dng. Tr khng cao hn in
tr, dng c np trong ti phng qua t in d dng v th tia la s khng
xut hin ti khe kh ca cng tc.
Loi mch AC cng da trn phng thc trn, Nhng y chng ta khng tm hiu.

3.

S la chn:

La chn cng tc cn cc yu t sau:

Loi iu khin.
in p.
Dng in.
Cng tc (Switch) c s dng ph bin. Chng c cc thng s l p ln nht, dng
ln nht v cng sut ln nht cho php. V d 1 cng tc c thng s 1W,
50V, 1A, th c

13

th dng cho mch c 20mA, 10V, nhng khng dng c mch 1mA, 100V mc d
ch c 0.1W.
Lp t cng tc c tch hp ch th bng LED cn in p ph hp vi LED, thng s
dng cn nm trong dy yu cu. Trong cng tc, khng ch quan tm dng
ln nht m cn quan tm dng nh nht. Khi cng tc lm vic m dn
dng di dng nh nht th LED s khng sng.
Cng tc DC dng trong cc b iu khin chng trnh (Programmable controller) u
c 1 mch bo v v in.
Vic lp Rle (relay) cn c mch bo v hp th dng ngc t ti cm, ...
Nhng v d ny ch ra rng loi cng tc c iu khin c lp trong mch iu khin:
dng IC, rle, PLC. Vic s dng khng ng loi s dn n lm gim tui
th ca cng tc.

II.

Van in t:

1.

Hot ng trc tip:

a.
Nguyn l Skinner
Nguyn l cu to ca van 2 ca, 2 trng thi c Skinner pht hin vo thp nin 30
ti M c biu din hnh 3.5a. Phn ng (cy ti bn trong van) , bao
quanh ng l vt liu khng t tnh, mt u gn m cao su v tc ng
ca lc l xo lm kn. Khi cun ht c in, phn ng s c tc ng
thng lc l xo va khi c th i qua l thot khi d dng.

Hnh 3.5b l cu to van 3 ca, 2 trng thi, nh hnh 3.5a nhng ta c ca thot bn
trn v m cao su.
hiu r u im ca nguyn l chng ta xem xt chi tit.
Lc ca phn ng v tr bnh thng:
Lc p:
- Lc ca l xo.
- Trng lc ca phn ng.
Lc nng: - Lc ca p lc ngun cp tit din ca ca van.
Lc t phi thng c 2 lc ban u. T trng ca cun dy s mc vng qua ng,
to lc ht khng nhng thng 2 lc ban u m hn na lm tng
khong cch ca phn ng. Lc l xo cc i phi chu c lc ca p lc
v dng chy ln nht

14

Vi hot ng ca nguyn l SKinner phn ng (cy ti trong) lm kn bng ron s nhanh

hng. ci thin ta lp thm 1 l xo nh nh hnh 3.6. Vic lp thm l xo s
lm tng tui th ca ron.

Ron lm kn c t trn a m . a ny c gn trn gia va c th di chuyn

c. Di tc dng ca l xo phn ng va l xo ca van, a phn ng c
nng ln. Hot ng ny c gi l gim sc tng tui tho ca ron. Khi mt
din, a m s h xung chn ng kh vo. (hnh 3.6c)
b.
Van cng sut
Ch c 1 loi van cng sut c tc ng trc tip bng lc t, l van ng lm kn
bng kim loi.

Hnh 3.8 m ta hot ng trc tip ca van lc in t

Loi van n inh kp cn c cht gi ng van v tr cui v o khng c ma st va
p lc khi. Thm ch khi p sut cung cp t gia tr cc i va piston v tr nm
ngang, ng van c th s b dch chuyn v rung ng hoc b chn ng.

2.

Van tc ng bng kh:

Sn xut loi van nh trn hnh 3.8 i hi k thut cao, qui trnh phc tp dn n gi
thnh cao. Cc loi van nh van ti , van ng lm kn bng cht n hi chuyn
trng thi bng kh nn v dng cun ht tch hp sn iu khin p lc.
a.

Nguyn ly:

15

b.

tin cy:

Hiu sut cao

S tht thot t tnh lm thay i nhit va h hng cun dy (V c khe h
khng khi trong mch st, xung quanh ng. Hn na khe h khng khi ch ra
vng khung thp hn s to ra lc xuyn tm trong phn ng. Thay v nng
ln, chng li ko phn ng vo ngc li bn trong ng tng ma st.) Do
o, c hiu sut cao, ng phi c lm bng vt liu khng nhim t

16

CC THNH PHN IU KHIN

R le:
1.

Nguyn ly:
R le hot ng nh mt cng tc in. Bao gm cun dy c t trng vi li
st, va mt hoc nhiu tip im. Nguyn ly nh hnh 3.12

Bnh thng, l xo s ko gi thanh phn ng mc ti a v bn phi. Mt khi lm

bng vt liu khng dn in t trn phn ng, gi l l xo c tip im hnh
thu knh pha di. Phn trn ca l xo l ny hot ng nh chn chung ca
cng tc. Hai tip im khc c gn 2 pha i din. Tip im ca l xo l
ang tc ng n 1 trong nhng tip im ny. Tip im c gi l tip
im thng ng (NC).
Khi cun dy c in, tip im th hai s chm vo ch ni chung ca cng tc, tip im
ny c gi l tip im thng m (NO).
2.

c tnh ca tip im

Thng thng, R le phi c ti thiu 2 tip im. Ty theo nhu cu s dng m r le c 3

hoc 4 tip im.
i vi 1 s ng dng, ta cn quan tm loi role l ng trc khi ngt hay ngt trc
khi ng. Loi ng trc khi ngt c ngha l s ng tip im thng h
trc khi ngt tip im thng ng khi cun ht c in; iu ny lm cho ti 1
thi im ngn tt c u b ni vi nhau v vi ng dng iu l khng cho
php.
3.

Cc chc nng ca R le:

Chuyn i tip im thng ng sang thng m va ngc li

Khuch i cng sut
Thay i in p
Chc nng nh
C nhiu tip im phu

4.

Role chn :

C nhiu loi R le khc nhau. Da vo phng php lp t ca R le phn bit.

Hnh 3.13 cho chng ta thy 2 loi R le chn khc nhau: Loi chn trn v
loi chn vung

17

5.

Print Relay

c thit k hn trn mch in. C kch thc: 1 x 1 x 1.5 n 2cm.

Hnh 3.14 l 01 v du.

6.

Cc chc nng c bit:

Role cht: c 2 cun ht. Hot ng tng t nh van kh n nh kp.

Role thi gian:

18

C.

THIT K MCH

I.

Cc tiu chun

B tr s
Nh s mch kh c hc trong chng gii thiu v h thng kh, mch in
khng biu th khi hnh hc m biu th v chc nng cc phn t. Mch
in c chia lm nhiu mch con hay ng dn dng in (ct dng
in), mi phn t mch bao gm mt hay nhiu cng tc v mt phn t
tiu th (ti). Ngun cp c v bng 2 ng ngang song song.
Mi ct dng in khc nhau c nh s th t. Tip im rle khng v ti cun ht
m v ti ng dn m n tc ng. Xem s ng dn c vit ti cun
ht ca rle, ta s tm c tip im. Mc khc, tip im v cun ht iu
c chung 1 k hiu. S mch nh hnh 4.1

Trong khi tiu chun ca M (JIC, nm 1947) c cc k hiu ring bit cho cng tc gii
hn (ngt cui) trng thi ngh, th tiu chun Chu u (V d BS 3939)
khng biu din theo nguyn tc trn. iu chng minh rng con ngi
m vo 1 lc no to ra tiu chun JIC bit h ang ni v ci g (cu ny
cn c hiu: iu c minh chng bng vic ta c th hiu bn v
ni g vo 1 lc no ). Khng nhng ch ra tnh thc t m cn lm d
dng c mch in khi cc tip im c v trng thi ngh (cng
tc gii hn).

19

Nh JIC, Chng ta s dng 4 k hiu c bn ca ngt cui l: Thng m (N.O), thng

m c gi ng, thng ng (N.C.), v thng ng c gi m. Ch s
khc bit gia tip im b0 ct 3 v a1 ct 4. A+ s c cp ngun tc th
khi rle CR c cp ngun. Cng tc b0 lm vic, mc d tip im l thng
m.
Tiu chun M c th c ch cho k thut bn ngoi USA. S in JIC c dng rng
ri Chu u cho lp trnh PLC v c S hnh thang. Chng ta v mch
trong c 2 h thng.

II.

Mch in khi nn

Tu vo mc phc tp, Mch iu khin c th c thit k khng dng phn tnh

logic trc. Khi tin hnh phng php, S mch c v bng phng th
v sai. Phng php ny ng dng cho mch in d hn mch kh.
Chng ta xem xt mt s mch c bn. Cc mch ny c th l 1 mch nh v lu tr
trong th vin ph lc (SC library).
1.

Cc mch c bn:

a.
Mch nhn
thc hin mch nhn ca 1 nt n n vi rle, chng ta gi s rng n nt pb1, hai
chc nng c kch hot ng thi l n sng v xilanh di chuyn ra. Nu 2
chc nng ny lun lun song hnh vi nhau th ta c th dng nt n ch c 1
tip im NO kch hot chng; nu 1 trong 2 chc nng cn c kch hot
bi cng tc khc ( hnh 4.2 l cun ht A) th ta phi dng nt n c 2 tip im
NO hay l role ph c 2 tip im ring bit tr ln.
hnh 4.2, xilanh di chuyn khi ta n cng tc pb1 hay pb2; n L ch sng khi pb1 c
n. Nh gii thiu trc th ngun cp c v l 2 ng thng song song,
theo tiu chun Chu u.

b.
Mch gi:
Mch gi gm 1 rle, 1 nt n ON cho hnh 4.3a trong trng thi ban u (trng thi
ngh). cqui ang cp 1 ngun p, nhng cha c dng trong mch do mch h.
Mt u ca cun ht rle c ni vi ngun m ca cqui thng qua tip im
thng m (nt n, tip im rle).
hnh 4.3 b Ta tc ng nt n ON. Cun ht ca rle c cp ngun qua tip im ca
nt n ON v tip im ca rle thay i trng thi, tip im thng m ca rle
s ng cp ngun cho cun ht.
hnh 4.3 c khi ta nh nt n ra, rle vn c cp ngun thng qua tip im ca rle.

20

Mch c biu din hnh 4.3 l khng hon chnh; cun ht s c gi cho n khi
ht ngun cqui, trong trng hp bnh thng ngun cp s c ct. Vic ngt
ngun c th iu khin bng tay vi tip im thng ng nh hnh 4.4

ng ni t cc m ti cun ht chy qua tip im thng ng ca nt n Off . Nh

hnh 4.3c, khi n nt Off , cun ht s mt in v khi th ra th mch vn b
h v cun dy vn khng c in.
Hnh 4.3, 4.4 dng gii thch cho s mch c bn. Nhng trong cc bn v th khng v
cun dy v tip im ca n thnh 1 cm m v ring l. Hai thnh phn ny s
c cc ng dn khc nhau. Chng ta xem tng bc theo cc s sau:

Hnh 4.5 a c v ging nh hnh 4.3 nhng c s thay i nh v v tr. Trong hnh a th
rle v tip im c lin quan vi nhau, v d R1. Trong hnh b biu din s
ca hnh a theo phng thc ring bit. Mt rle c th c vi tip im, to
nhiu khng gian cho s , Mi ct c nh s, v tr ca tip im rle c
ghi di v tr cun ht.
Ni chung, ngun c v 2 ng thng song song l 2 cc. Nh hnh 4.5 c ta thm vo
nt n OFF (tip im thng ng N.C). Khi n nt OFF th mch rle mt
ngun, khng c g thay i khi nt n OFF th ra.

21

Hnh 4.6 L s mch in theo tiu chun IEC.

Mch o tip im:

c.
Cng tc ca Xilanh A (Ngt cui) c 1 tip im thng m. Nhng yu cu l tip
im thng ng, cn rle i trng thi (o). Chng ta xem v d.
Nh hnh 4.2 trn, Xilanh A ch tr v ban u (xilanh A ra ht) khi nt n pb1 nh ra,
trc th xilanh A trng thi ngc li (trc xilanh A v tr vo ht).
By gi th mch in m rng gm 2 mch c bn l mch gi v mch o.

Trong hnh 4.7a Cng tc a1 (ngt cui) c v l thng ng. Nhng thng tip
im ny l thng m nn dng rle c tip im thng ng nh hnh
4.7b. S mch kh c v nh hnh 4.2.
Mch nh thi:

Xilanh lp li.
Ta cn 2 rle thi gian cho mch, xilanh A s lp li hnh trnh tin hay li vi thi gian
tr duy tr mi cui hnh trnh da vo 2 role thi gian. C hai cun ht c
cp ngun thng qua rle thi gian nh hnh 4.8.

d.

22


n nhp nhy
Chc nng tng t c th thc hin ch vi role thi gian v role trung gian.
Khi cng tc Start ng, rle thi gian T1 c ngun v n sng.
Sau thi gian t, Tip im T1 ct 3 ng cp ngun cho rle R1 v rle thi gian
T2. Tip im thng ng ca R1 ct 1 s m ra n tt, T1 mt in,
tip im T1 ct 3 m ra, ng thi tip im thng m R1 ct 4 ng
li. R1, T2 c cp ngun thng qua tip im thng m R1 v tip im
T2 ct 4.
Sau thi gian t, tip im T2 ct 4 m ra, R1 v T2 mt ngun. n s sng tr li,
trng thi ny c lp i lp li.

23


Mch xung:
Nh mch 4.7 xilanh s khng hi v c khi nt start khng nh trc khi piston chm
vo v tr a1. trnh iu ny ta mc ni tip ngt cui a0 vi cng tcnh hnh
4.8a, nhng khi gi nt n th xilanh mi lp li.
trnh iu ny ta dng rle thi gian cho mch xung nh trong mch kh (hnh 8.9
trong sch k thut kh nn). Ta c mch hon chnh hnh 4.10b

S thay i chuyn ng lp li:

Kt hp 2 rle thi gian iu khin chuyn ng lp li c tr thi 2 v tr cui. iu
khin c hot ng khi cng tc Start lm vic.
Gii php n gin l mi ngt cui c 1 b nh thi iu khin ca cun ht in t.
Rle thi gian T1 hot ng sau khi cng tc Start ng li. Sau thi gian t, tip im
thng ng ca T1 (N.C) m ra (nh TR ct 2), v T1 c gi thng qua
tip im N.C ca T2 ni tip vi 1 tip im N.O (nh R1 ct 3 trong mch),
ng thi cp ngun cho cun ht ca van. Khi n ngt cui T2 th hot ng
ging nh T1.

2.

iu khin trnh t (K Chui):

m t trnh t iu khin s dch chuyn xilanh, chng ta dng s bc nh hnh

4.11

Ta k cc vung nh giy tp. Ta v li vung nh hnh 4.11a. Mi xilanh c v 2

ng thng nm ngang, ng trn i din cho trng thi 1, ng di i
din cho trng thi ngh. Hnh 4.11b: xilanh H trng thi ngh trong bc 1, di
chuyn ln trng thi 1 bc 2 v gi trng thi ny trong bc 3,4. xilanh
quay v 0 bc 5, v gi trng thi bc 6. Hnh 4.11c: hot ng ca 2
xilanh A v B.

Phng php th va sai

Nu khng c kin thc thit k mch logic, mch in phi c thit k theo phng
php th v sai. Phng thc khng c ngha l may ri. Phi vn dng suy
ngh c phng php theo cch m ta s chng minh sau y:

24

V d 1: Ve mt mch chui A+ B+ A- B- (hnh 4.11c.). Chng ta bt u vi van in t va

cng tc n nh kp hot ng v tr Start/Stop.
Cu hi

Tra li

Ci no c in trc?
Qu trnh bt u nh th no?
Khi no qu trnh bt u li?
Khi no A+ ngng?
A- s xa khi?

Cun ht A+
Nhn nt Start
Khi B c tc ng
Khi xi lanh B bt u hot
ng (b0 nha ra)
ng

Hot ng no tip theo?

Khi no B+ c in?
Khi no ngng?
B- s xa khi?
Cn qu trnh no na ko?

B+
Khi A ngng (a1 hot ng)
Khi Cylanh A hi v (a1 nha)
ng
Khng

Hot ng no tip theo?

Khi no A- c in?
Khi no ngng?
A+ s xa khi?
Cn qu trnh no na ko?

AKhi B ngng (b1 hot ng)

Khi Cylanh B hi v (b1 nha)
ng
Khng

Hot ng no tip theo?

Khi no B- c in?
Khi no ngng?

BKhi A ngng (a0 hot ng)

Khi Cylanh A hi v
(b0 nha)
ng

B+ s xa khi?
Cn qu trnh no na ko?Khng

Mch

25

Phn mch kh nn ca s mch rt t thay i khu vc xi lanh, van cng sut v b

iu tc. S khc bit cc mch ch yu l k hiu, loi van, n nh n
hay n nh kp. Hnh 4.13 ch ra 1 phn mch kh hon chnh

V du 2: Tm hiu chui thc hin nhim v kp gi v khoan l tiu biu v hnh 4.14.
Chui phi c nt dng khn cp ngt ton b cc lnh trong chui khi tnh
hung nguy him xy ra. Khi bung nt n ra th chui khng c t phc
hi. Ngun cp ng m bng cc nt n n nh n. Dng thm nt n Start
bt u chu k mi.
Ngun in c th t nhin mt trong khi ngun kh vn cn trong ng ng. i vi
mch kp gi v khoan, thit b kp cn c van n nh kp trnh nh ra khi
dng khn cp hay mt ngun, my khoan phi thu mi li ngay lp tc v
ng c khoan ang ngng hot ng, iu ny i hi phi dng van n nh
n.
Cng tc off ch ngt ngun khi chui thc hin xong.
Chng ta bt u phn tch mch:
Ngun cp c ng ngt nh th no?
Dng 1 role v mch t gi
Lm sao ta c th m bo nt Off ch c tc dng trng thi ngh( khi kt
thc chui)?
Trng thi xc nh bi cng tc cui hnh trnh c0. Ta mc cng tc Off ni tip vi c0
v nh vy cng tc ch c th tc ng khi m c0 ng.
Cng tc hnh trnh trn xi lanh c tip im thng ng khng?
N khng c. Ta phi dng thm 1 role gii quyt vn ny v t tn cho role l Rc0.
Hnh trnh no c thc hin u tin?
C+
Tn hiu no cho bit kt thc hnh trnh?
c1
Hnh trnh C - c c x?
Khng

26

Lm sao ta gii quyt vn C-?

C- sau D-, nn n s quyt nh bi d0. Cng tc ny ang tc ng v D ang trng thi
ngh. Chng ta t 1 tip im role vo ng ti cp ngun khi ng cho cc
role v gi l Role nh
Mch c v ra hnh 4.15

Dng 1: n nt ON, role CR c in. ES nt dng s c ngt ngun CR t ngt khi c

nguy him.
Dng 2: Role CR c duy tr thng qua nt n Off v tip im ca chnh n.
Dng 3: tip im thng ng ca Rc0 m ra khi ngun ng v C ang trng thi
ngh v c0 dng 4 s cp ngun cho role Rc0. Trong sut chu k, tip im ny
s ng v nt Off khng ngt ngun c.
Dng 4: tip im ca CR cp ngun cho phn mch cn li. Khi n nt dng s c th t
dng 4 tr ln s mt ngun.
Dong 5: khi C trng thi ngh (Rc0 ng) v nt start c n, Role nh MR c in v
ng tip im ca n dng 6. Cng lc cun ht C+ c in v vt ti b
kp li. Ta s tm hiu tip im ? ngt mch gi l ci g.
Chuyn ng k tip l g?
Xi lanh D di chuyn ra.( van n nh n)
Tn hiu cho php ca n l c1
Liu s tn ti ca c1 c ph hp vi hot ng ca van n nh n.?
Khng, tip im ca n ng sut cho n khi C thu v. Ta c MR. Ta c th dng tip
im thng m ca n v ngt MR khi D trng thi 1. V vy, tip im ?
trn chnh l d1.
Liu ta c th t d1 vo dng 5 hay khng?
Khng. N yu cu 1 tip im thng ng v vy ta dng role Rd1 .
Liu C- c th c in khi d0 tc ng?
c. nhng do mc ni tip vi MR nn phi ct n trc khi C+ c ngun tr li cun
ht C+ phi c duy tr khi ra ht hnh trnh. Tip im thng ng ca Rc0
s m v ngt ngun ca cun ht C- khi ht chu k.

27

H thng bc thang:

Nguyn l h thng bc thang role c m t hnh 4.17. n c th c m rng thm

nu cn. Cc tip im ang ng v tr tn v s chuyn xung di khi cc
cun ht c in. Cc cun ht c cp in cho n khi nhm cui cng c
cp ngun.

V d 1: cho chui sau: A+, B+, /A-, C+, D+, B-/, C-, D-. thit k mch in iu khin.
Chui chia thnh 2 nhm v bt u thc hin gia nhm u tin.
Do iu khin bng tay nn ta cn 2 nt start v stop. Chui s lp i lp li cho n khi
nt dng c n cui chu k. duy tr tn hiu lp li lin tc, ta dng role v
mch gi v gi n l CR, mt trong cc tip im ca n s khi ng bc u
tin.
Ngoi ra ta cng dng thm 1 role gi na l R1, tn hiu cui cng ca nhm 1 s
kch hot n v tn hiu cui cng nhm 2 s ngt n.
Do role chu k ch c tc dng lnh u tin ca chu k nn ta cn 2 tip im ca R1:
Mt cho lnh u tin, mc ni tip vi tip im ca CR v mt mc trc tip vo ngun
cp.
Hnh 4.18 v ra mch in iu khin.

28

Role R1 phi l loi ng trc khi ngt. Mc khc, khi role ny c in dng 5, tip
im thng ng ca n dng 3 m s t lm n mt ngun. Vi loi ng
trc khi ngt , tip im thng ng dng 6 s gi ngun cho cun ht.
Role loi ngt trc khi ng s lm cun ht lm vic lp bp.
Trong trng hp khng c sn role ng trc khi ngt, c th dng cng tc gii hn
b1 dng 5 ni trc tip ln ngun chnh pha trn, v b1 khng th ngn b0
ngt ngun t gi.
V d 2:
Thit k mch cho chui E+, F+, E-, G+, H+, H-, G-, FChia chui thnh E+, F+,/ E-, G+, H+/, H-, G-, F-/ hay E+,/ F+, E-, G+, H+/, H-, G-, FCch th nht chia chui thnh 3 nhm, v bt u chu k ngay u nhm.
Cch th hai chia chui thnh 2 nhm, no c u thch hn khi thit k mch kh nn
d cho chu k bt u gia nhm. Hnh 4.19 v s ton din theo cch chia
lm hai nhm.

29

 dng 1 ta thy tip im thng ng ca role GR( trong mch kh nn, ng ngun
cp t nhm 1) sau ti cc nt n n nh n start/stop ri ti cng tc
hnh trnh ca xi lanh, tn hiu cui cng ca chu k. Dng ny cp ngun cho
cun ht E+, lnh u tin trong chui . V e1 l tn hiu cui cng trong nhm
nn n s kch hot nhm 2, c ngha l role GR c in.
dng 2, nu ta ly ngun cho e1 t nhm 1 ngay sau tip im thng ng dng 1
ca GR th rt mo him n lm vic c vi loi ng trc khi ngt
nhng lm vic lp bp vi loi kia.; cun ht mt in do tip im thng ng
m nhng ta phi m bo rng tip thng m dng 3 ng v duy tr
ngun cho cun ht. Khi e1 khng tc ng th GR s mt ngun. Tt hn ta nn
ly trc tip t ngun cp cho e1. Tip im GR dng 3 s cp ngun cho ton
b cc lnh nhm 2 v duy tr cho chnh roleGR. Role ny b ngt bi tn hiu
cui cng ca nhm 2, chnh l h1. Do h1 l tip im thng m m ta li cn
tip im thng ng nn phi dng thm role Rh1 chuyn i. Tip im
ngt ca n dng 2 .
Ln H- l lnh u tin nhm 1, c cp ngun trc tip t ngun ca nhm. Thay v
dng 1 tip im khc nh dng 8 ta c th ni n vi tip im ca GR dng
1 nh ng nt t.
Mch trn lm vic tt nhng ch c iu l 3 cun ht H-, G-, F- lun duy tr ngun khi ht
chu k, ta cng khng th bt hay tt ngun ca chng.
tin ngt ngun 3 cun ht ny khi my khng lm vic, ta lp thm 1 role na.
Do ta c th dng cch chia th nht vi h thng bc thang cho 3 nhm. Ta cng nn
lp thm cng tc ON/OFF nh mch kp gi v khoan l.

30

3.

Nguyn l mch bc stepper principle

Ta nghin cu v d v mch role bc t c th m rng thnh mch tiu chun c

th lp trnh c. Lp trnh c c ngha l chu k vn c th iu khin c
bng cch kt ni cc tn hiu vo v ra ti cc thit b cng trong chui khi chu
k ang vn hnh.
Mi mt bc u c tn hiu vo v ra ring, tn hiu ra ch c kch hot bi ng tn
hiu vo ca n v khi bc trc c tc ng.
Hnh 4.21 Nguyn l c bn ca mch role bc

to thnh thit b chun ph bin, c th kt ni d dng vi cc xi lanh v cng tc

bn ngoi th mch bn trn s c din t nh sau:

Hnh 4.22 Mch role bc di dng chun.

31

PH LC
n v in p trong h S.I

I.

ln

Ky hiu

H SI

Ghi chu

in tch

Q, q

C = As

C = Coulomb

in p

V = Volt

in th

Dng in

A = Ampere

in tr

= Ohm

in khng

= Ohm

Tr khng

= Ohm

in tr sut

.mm2/m

dn

S = 1/ = A/V

in dung

F = As/V

F = Farad

Nng lng

J = Vas = Ws

J = Joule

Power

W = VA

II.

Ky hiu theo chun IEC

1.

Dy dn va kt ni:
Dy dn n
Cp 3 dy
im ni dy
u ni (trong mch vng)
u domino ni dy
Ch ni dy dn
Ch ni gia cc dy dn ct ngang
Khe cm chn ci

32

Chn ca khe cm
cm chn c
Chn ca cm
cm v khe cm

n va thit b tn hiu

2.

K hiu chung ca n.- Khi cn ch th

mu th dng nhng k hiu sau: RD=;
YE=vng; GN=xanh l; Bu=xanh da tri;
WH=trng.- ch th loi n: Ne=neon;
LED=diot pht quang.v.v..
n chp

ci

chung

Chung con ve

3.

Thit b in kh nn c bn
Phng php v thit b tc ng

33

iu khin bng c kh
Kt ni c kh
Kt ni c kh c ch dn chiu quay
Tc ng tr, theo hng t tri sang phi
Tc ng tr theo hng t phi sang tri
T ng hi
Cht, v tr m

Cht, v tr ci

Then chn, v tr chn

Then chn, v tr m

iu khin bng tay

Trng hp chung
Tc ng c gii hn

Dng lc ko
Dng lc y
Dng lc quay
Dng nh hng ca tim cn

34

Dng cch chm vo

Dng bn p
Cng tc khn cp
Dng n by
Dng con ln
iu khin thy kh, tc ng n
iu khin thy kh, tc ng kp
C cu tc ng in t
ng h in

4.

Cc ky hiu tip im
M t

K hiu

Tip xc
Ngt mch
Chuyn v tr (chc nng cng tc gii hn). k
hiu t pha tip im ang tc ng. (
khng dng cho cc dng tc ng c bit
nh cn gt, con ln)
Hi bng l xo
Khng hi bng l xo.

35

ng tip im. y l k hiu chung cho

cng tc
Ngt tip im
Chuyn i ngt trc khi ng
Chuyn i ng trc khi ngt
Cng tc 2 trng thi, v tr gia ngt
ng tip im vi l xo hi
ng tip im khng c l xo hi
M tip im vi l xo hi
Cng tc 2 trng thi, v tr gia ngt, tip im
bn tri c l xo hi, bn phi th khng

V d cc k hiu hon chnh

Cng tc gii hn tc ng bi con ln, ng
tip im, khng tc ng trng thi ngh, (
trng thi trong s mch), c l xo hi
Cng tc gii hn tc ng bi con ln, m
tip im, khng tc ng trng thi ngh, (
trng thi trong s mch), c l xo hi
Cng tc gii hn tc ng bi con ln, ng
tip im, tc ng trng thi ngh, ( trng
thi trong s mch), c l xo hi
Cng tc gii hn tc ng bi con ln, m
tip im, tc ng trng thi ngh, ( trng
thi trong s mch), c l xo hi
Cng tc vn hnh tay, ng tip im, c l
xo hi, k hiu chung.
Cng tc nt n c l xo hi

36

Cng tc chn la 3 v tr, tc ng bng n

by, v tr gia ngt, 2 v tr tip im 2 bn
khng hi.
Cng tc chn la 2 v tr, tc ng bng nt
n, 2 v tr tip im 2 bn khng hi.

Cng tc tim cn, ng tip im khi n gn

nam chn

5.

Rle c in

Thit b tc ng(cun ht), k hiu chung

Cun ht ht chm

Cun ht nh chm

Cun ht ht v nh chm

Cun ht c cht chn c kh

Cun ht c 1 vng dy

III.

Cp bo v

Biu thi: IP * *
Du * tng trng cho 2 s: s u tin cp bo v lin quan n s va chm va mi
trng, s th 2 ch mc bo v chng li nc.

37

S
th
nht

S va chm va mi trng

S th
hai

Nc

Khng bo v

Khng bo v

Chng li s thm nhp ca cc

phn t c ng knh >50mm.
Khng bo v nhng phn t c
tnh xm nhp, nhng li khng
d b nh hng bi nhng phn
t ln hn

Bo v khi nc ri thng ng
xung. (Chng nc ri nhiu
xung)

Bo v nc ri xung vi
nghing vt th ln ti 15 o.

Chng s xm nhp ca cc
phn t >12 mm

Chng nc mi gc nh
hn 60o ( chng nc phun)

Chng c cc phn t, vt th,

dy dn dy hn 2.5mm

Chng c s te nc mi
gc .

Chng c cc vt th c
ng knh >1mm

Chng c tia nc bn ra t
vi phun ( hose proof).

Chng li

Chng nc khi bi nhng vo,

di iu kin p sut v thi
gian c th ( chng nhng
nc)

Thch hp lm vic lin tc

di nc, di cc iu kin
c bit do nh my sn xut
khuyn co (chng ngp ng ).

5
Ngn tn hi do tch t bi,
khng chng bi hon ton.

Chng bi. Bo v chng va

chm hon ton

38

TH VIN MT S MCH PH
Mch khi ng
Khi ng trc tip

Hnh 5.4 Mch mu khi ng trc tip 1 chu k.

39

Mch kha ngun an ton

Cm bin p lc ngun kh PS ni trc tip vi ng ng chnh v c chnh gi tr
lm vic nh nht. Ch khi p lc t yu cu th ngun in mi c bt ln.
Khi cun ht S c in v van 3/2 tc ng bng tay trong bng iu khin
c cp kh. Sau ngun kh c cp ti my sn xut thng qua van 5/2
n nh kp tc ng bng kh.

Khi ngun in mt, ngun kh ngay lp tc x ra ngoi.

Khi p lc ng ng thp hn mc p lc t, Ps dng 1 trong mch in s m
lm ngt in mch iu khin. iu ny lm cun ht S mt ngun v van n
nh kp 5/2 reset. Ngun kh cng x ra ngoi.
Tng t khi n nt Dng s c.
Sau khi kim tra chnh nh , khi ng li my ta bt ngun in trc ri mi bt
ngun kh.

40

CC
LU
THM
TRONG
PHN
SMCT
EP1

41

o in p

DNG IN
Yu cu :
-

c ngun chnh p

ng dn in kn

42

o dng in

nh lut OHM
nh lut Ohm m t mi quan h gia dng, p v
in tr ca 1 mch in mt chiu.
in p bng tch ca dng in v in tr
V = I x R

43

I LNG C TRNG
IN

KH NN

in p
(+24V)

p lc
(6 bar)

Dng in
(4 mA)

Lu lng
(10 l/min)

in tr

ma st

MCH IN
S hnh nc thang:
-

JIC:

DIN:

44

HNG DN V S MCH
1.

S bc thang JIC : Ngun cp v di dng 2 ng thng ng

song song nhau.
S bc thang DIN : Ngun cp v di dng 2 ng thng nm
ngang song song nhau.

2.

S bc thang JIC :

Lung tn hiu i t tri sang phi

S bc thang DIN : Lung tn hiu i t trn xung di

3.

Cc phn t iu khin nn v trng thi cha tc ng. v d: cng

tc gii hn

4.

Cc ng kt ni l cc ng thng ng hay nm ngang.

5.

Nn hn ch cc ng chng cho ln nhau.

6.

Nn c du hiu r phn bit ng chng ln v ng ni.

ng chng ln nhau
7.

ng c ni vi nhau

Ti nh n, ci, cun dy, cun ht nn ni trc tip vi ng

ngun m.

45

NT N
(THNG H)

NT N
(THNG NG)

46

NT N
(CHUYN I TIP IM)

CNG TC CHT

47

CNG TC GII HN

K HIU CNG TC GII HN

Thng m

Thng ng

Thng m
Gi khi ng
Thng ng
Gi khi m
48

C CU TC NG TAY
Tng qut

Lc n

Lc ko

Vn

C cu tc ng c th
di chuyn c, v d nh cha kha

n by

Bn p

49

CHC NNG AND

KH NN
Ni tip:

Van AND

iN
Ni tip:

K HIU LOGIC:
CNG THC LOGIC: E1 . E2 = A

CHC NNG OR
KH NN
Van thoi

IN
Song song:

K HIU LOGIC:
CNG THC LOGIC:

E1 + E2 = A
50

M T VAN ( Van iu khin hng)

Van c m t bng cc thut ng sau:
s lng cng / ng kt ni
s trng thi
Trng thi bnh thng, v d: thng ng, thng m
Phng php tc ng, v d: bng tay, c kh, kh hay in t
Phng php reset, v d: l xo, kh, in t

VAN IU KHIN HNG

K hiu (ISO 1219)

M t
2/2 thng ng

2/2 thng m

3/2 thng ng

3/2 thng m

3/3 V tr gia ng

4/2

51

4/3 V tr gia ng

4/3 V tr gia m

5/2

5/3 V tr gia ng

5/3 V tr gia m

5/3 V tr gia c cp p

TN CC CNG / NG KT NI
KT NI

ISO 1219

ISO 5599

JIS

Cng ngun cp

Cng tn hiu ra

A,B

2,4

A,B

Cng x

R,S

3,5

EA,EB

Cng iu khin

Y,Z

12,14

52

CUN HT IN T

VAN IN T 3/2
(VAN TI , HI BNG L XO)

53

VAN IN T N 5 CA / 2 TRNG THI TC

NG TRC TIP

VAN TC NG BNG KH

54

VAN IN T TR LC BNG NG KH
TRONG THN VAN

VAN IN T TR LC BNG NG KH BN
NGOI THN VAN

Dng trong cc ng dng c p sut thp, v d : thi kh

NGT IN CUN DY DC
Khi cun dy DC b ngt in, t trng bin mt, iu ny to ra
1 sc in ng phn hi do cun ht ln gp nhiu ln so
vi in p t vo ban u, n s lm hng lp cch in
ca cun dy.
Mt vn khc l khi cun DC mt in, in nng tch tr trong
cun dy tm cch thot ra qua vic h tip im mch bn
ngoi bng cc tia la in. Mi ln nh vy, b mt tip
xc li b hao mn mt t v t t lm gim kh nng tip
xc.
55

CC PHNG PHP BO V B MT TIP XC.

C 3 phng php:
-

ni song song vo 1 in tr.

ni song song vo 1 diot.

ni song song vo 1 in tr v 1 t in (mch R-C).

Lu : cc phng php trn u lm tng thi gian ngt
in.

MCH BO V TIP IM
(BNG IN TR)

56

MCH BO V TIP IM
(BNG DIT)

MCH BO V TIP IM
(BNG MCH R-C)

MCH BO V TIP IM
(BNG DIOT ZENER)

57

CUN HT DC
U IM

NHC IM

Hot ng m v khng gy ting

n
t tiu hao nng lng

Thi gian ng v ngt in kh di

Gy ra sc in ng ln v qu p
khi ngt in
Hao mn b mt tip xc cao v
cn mch bo v tip im

Tui th cao

Lc ko thp

CUN HT AC
U IM

NHC IM

Tc lm vic cao

Pht sinh ting n khi lm vic

Lc ko ln

Ngun xng v gi cao

Nhit tng cao khi phn ng di ng
b kt; tiu hao dng ln
Tui th ngn

CM BIN TIM CN
(LOI CM NG)

58

CM BIN TIM CN
(LOI T IN)

CM BIN TIM CN
(Quang hc phn x)

59

CM BIN TIM CN
(Quang hc phn x )

CM BIN TIM CN
(Quang hc pht tn)

60

CM BIN TIM CN
(Quang hc phn x kh hi)

CM BIN TIM CN
(Cm bin khng c tip im)
u im:
-

ng ngt tn s cao.

Khng c hin tng tip im b ny ln.

Khng c phn chuyn ng, khng hao mn tip im hay pht

sinh tia la v khng b st r.

Cp bo v chng li tc ng ca mi trng cao.

Trnh c cc tc ng ca dao ng v chn ng.

61

K HIU CM BIN TIM CN

LOI 3 DY

LOI 4 DY

KT NI CM BIN TIM CN VO S MCH

(LOI PNP)
- JIC:

- DIN

62

KT NI CM BIN TIM CN VO S MCH

(LOI NPN)
JIC:

- DIN

ROLE

63

V D NG DNG

CHC NNG CA ROLE

-

Thay i trng thi tip im t thng ng sang thng m (

hay ngc li)

iu khin nhiu tip im t 1 tn hiu ( cp ngun cho cun

ht).

Khuych i cng sut

Thay i in p

Chc nng nh

64

S mch:
S bc thang
JIC

DIN

U IM V NHC IM CA ROLE
u im
- Dy in p lm vic rng:
6,12,24,50,110,220,240 VAC
6,12,24,48,110 VDC
-Kh nng chng dao ng v
chn ng cao
- khng chu nhiu tc ng t
nhit mi trng. -55 ti
70oC
- c th ng m cng lc
nhiu mch ring bit

Nhc im
-Gy

ting n khi hot ng

- hao mn cao
- yu cu c mch bo v tip
im
-Tc lm vic b gii hn.
Ti a l 15-30ms
- bi v cht bn c th lm
hng tip im.

65

XI LANH TC NG N
(Loi y)

XI LANH TC NG KP

66

IU KHIN CHC NNG NH

CC LOI IU KHIN NH
-

Cu trc phn t c chc nng nh, v d: van n nh kp.

Mch c chc nng nh, v d : - mch t gi

- mch u tin set
- mch u tin reset

VAN N NH KP
Van n nh kp khng c v tr hi v, n gi lun trng thi tc
ng cho n khi c xung tc ng khc a vo.

Van kp tc ng bng kh

Van kp tc ng bng lc in t

67

IU KHIN NH
(Van nh)

IU KHIN NH KT HP IU KHIN CHUYN

NG
(CNG TC GII HN)

68

MCH T GI
(U TIN SET)

MCH T Gi
(U TIN RESET)

69

CNG TC LY

70

U NHC IM CA CNG TC LY
U IM
-Hot

ng m

-Tui

th cao hn role c kh

-Thi

gian p ng nhanh, c 1,2

NHC IM
-ch cho php ng ngt dng/p
b, cng tc c th b nng chy
-Hao mn ln khi t cm ca
mch kt ni n cao

ms
-Khng

cn bo dng

-Khng

b r st v bm bn

-i vi cc ti c tnh cm khng,
cn c mch bo v tip im.

IU KHIN CHUYN NG BNG CNG TC

GII HN

71

IU KHIN CHUYN NG BNG CNG TC

LY

IU KHIN V TR (VAN 5/3)

72

VAN IU KHIN HNG 5/3, V TR GIA NG

ROLE TC NG CHM

73

MCH IU KHIN NH THI

ROLE NH CHM

74

IU KHIN NH THI PH THUC

CM BIN P LC
(IU CHNH C)

75

HOT NG CA CM BIN P LC
(iU CHNH C)

76

iU KHIN KHA TRONG MCH

(kha ln nhau)

iU KHIN PH THUC P LC
(CM BiN P LC)

77

B M
CH HOT NG
B M LN: B m s cng tn hiu u
vo , n m theo th t tng dn.

CHC NNG M
(B M LN)

78

B M
CH HOT NG
B M XUNG: b m s tr tn hiu u
vo, n m theo th t gim dn.

CHC NNG M
(B M XUNG)

79

iU CHNH B M
(LOI M LN HAY XUNG)

V d

80

K HIU C TRNG CHO CHUI HOT NG

K HIU VIT TT
Xi lanh : A, B, C
y ra: +
Thu vo: V d : A+, B+, A-, B-

S BC

1 Xi lanh ang v tr y ra
0 xi lanh ang v tr thu vo
81

SMCT EP1
Bi tp c hng
dn gii

82

Bi tp 1: cng ty, ngi ta dng 1 chung in bo hiu

cho nah6n vin bit n gi lm vic, gi ngh gia bui,
nghi n tra v gi v. Dng cng tc ng m chung,
khi n thi chung ku, th ra th ht ku.

Gii p:

83

Bi tp 2: Mt ci h s ku khi cng tc c n, n vn tip tc

ku khi nh cng tc ra v chi tt khi c reset.

Gii p:

84

Bi tp 3: trong mt nh my ha cht, n bo hiu s sng khi

nhit v p sut tng vi hn mt mc no . Hai iu
kin trn c gi lp bng 2 nt n PB1 v PB2 . Khi c 2
nt u b n th n sng, mt trong 2 nh ra th n tt.

Gii p:

85

Bi tp 4: Trong 1 dy chuyn sn xut, khi c s c , ngi vn

hnh n nt bo ng. C 3 v tr nh vy trn dy chuyn

Gii p:

86

Bi tp 5: Trong nh kho cha thit b in, mt cng tt gii hn

thng ng c dng gi tn hiu bo ng khi ca
m. Bo ng s ngt khi ca ng. H thng bo ng s
c bt tt bng ng tc cha kha chn.

Gii p:

87

Bi tp 6: Trong nh my in, mt my ct dng ct cnh ca t

giy, n c iu khin bi xilanh kh. an ton th my
ct ch ct khi c 2 nt n n v np che an ton
ng. Np che ny ng bng tay v xc nh v tr ng bi
cng tc gii hn. Kh np che m hay bt k mt nt n
no nh ra th dao ct lp tc thu v. Dng van in t n
nh n hi bng l xo iu khin xilanh.

Gii p:

88

Bi tp 7: dng 3 cm bin S1, S2, S3 xc nh chiu di vt

ti. Cc n , xanh l, xanh dng s ch bo tng ng
vi ngn, trung bnh v di.
Khi ch c S3 b tc ng: ngn n sng
Khi S3 v S2 b tc ng: trung bnh n xanh l sng
Khi S3, S2 v S1 b tc ng: di n xanh dng sng

Gii p:

89

Bi tp 8: Mt ca st ln t trong 1 ng ray su. Ca ng

m bi 2 b nt n, mt bn trong v mt bn ngoi. B
trt iu khin bng van in t tc ng kp. C 2
phng php iu khin:
Trc tip
Gin tip

90

Gii p:
Trc tip

91

Gii p:
Gin tip

92

Bi tp 9: Ca c ng m bng 2 nt n PB1 v PB2. n PB1

ca m, PB2 ca ng. Xi lanh iu khin bi :
a)Van in t tc ng kp
b)Van in t tc ng n hi bng l xo.

Gii p:
a)Van in t tc ng kp

93

Gii p:
b)Van in t tc ng n hi bng l xo.

94

Bi tp 10: khi n nt start, vt ti c y ra khi tr ti, a vo bng

truyn. Xilanh hi t ng sau khi ra ht hnh trnh. Cng tc v tr
RS1 v RS2 s xc nh v tr piston. Xi lanh iu khin bi van in
t n hi bng lo xo.

Gii p:

95

Bi tp 11: Trong nh my sn xut, mt ca s iu khin thng gi tc

ng bng kh c gn vo trn nh. Cc nt n PB1 v PB2 dng
ng m ca s.Ca s c th dng gia hnh trnh. n bo s
sng khi ca ng. Phng php iu khin trc tip hay gin
tip u dng c.

Gii p:

96

Bi tp 12: Dng tay t vt ti vo thit b gi. n nt PB1 xilanh kp s

gi vt ti, n nt PB2 n s nh vt ti ra.
Cc iu kin ph :
Vic gi ch thc hin khi c vt ti.
Khng c nh ra khi ang khoan.
Tc kp phi iu chnh c (u tin tc thp ).
Vic nh phi din ra tht nhanh.
Xilanh kp c iu khin bi van in t tc ng kp.

Gii p:

97

Bi tp 13: khi cm bin S1 cm nhn c container , van tc ng kh s m

v cho cht lng t bn cha chy vo. Van t ng sau 5 giy, sau
container c di i. an ton, van ng ngay lp tc khi
container b di i d cha ht thi gian. Thi gian tr tnh khi cm
bin S1 lt trng thi. Van iu khin bi c cu tc ng quay kch
hot do van in t n hi bng l xo.

98

Gii p:

99

Bi tp 14: khi n nt khi ng, vic ng du c thc hin. Xi lanh t

ng hi khi p lc ng t 3 bar. Dng nt n stop dng vic
ng du. Xi lanh iu khin bi van in t tc n hi bng l xo.

Gii p:

100

Bi tp 15: Thc hin kim tra tui th ca 1 xilanh. Khi n nt start, xi lanh
bt u y ra tht vo lin tc. Khi t 10000 chu k, tt c hot
ng s ngng li. Ta c th khi ng li bng nt n reset. Nt
stop c th dng hot ng test trc khi t 10000 chu k. V tr ra
v vo ht ca xilanh c xc nh bi cm bin RS1 v RS2.

Gii p:

101

Bi tp 16: Cc hp c truyn sang bng ti khc nh xilanh A v B. Xi

lanh B khng c thu v khi xilanh A cha hi ht. Chui s bt u
khi xilanh cm bin S1 d c vt ti. Mi xilanh c iu khin
bi mt van in t tc ng kp.

Gii p:
a) Phng php thit k thng dng:

102

Quy trnh thit k iu khin chui:

1.

Xc nh cc tn hiu

2.

Kch hot role

3.

Thc hin vic t gi

4.

Chun b cho lnh k tip trong chui

5.

Cp hay ngt ngun cho tn hiu ra ( v d

cun van in t)

6.

Role cui cng dng reset ton b chui

hay mch

103

Gii p:
a) Phng php thit k chui:

104

Bi tp 17: Vt ti c t trong cc thng cha, xi lanh A s y cc

thng ti my khoan. My khoan iu khin bi xi lanh B. Sau khi
khoan xong, xi lanh A khng c hi v khi m xi lanh B cha hi
ht. Chui bt u khi nt start c n. Xilanh A iu khin bi van
in t tc ng kp cn xilanh B l van in t n.

105

Gii p:
Phng php thit k chui:

106