PHAN 1: M6 DAU Phan b6n 1a yéu 16 quan trong trong sin xudt nong nghiep. Tu dau the ky XX, vige sin xudt va sit dung phan b6n vo co dit g6p phin quan trong nang cao sin Iuong néng sin, giai quyét nan déi cho nhan Joai. Tuy vay, néu chi sir dung phan vo co dé nang cao nang suat cay tring sé din dén sy 6 nhiém moi truéng va suy gidm chat lugmg nong sin vi ede ly do sau: - Dé sin xuat phan vo co , céin sit dyng mot lugng I6n nhién ligu: Than dé , dau m6... qué tfinh thieu d6t céc Logi nhien ligu, da tgo nén hang trieu tn khf thai doc hai, théi vao khi quyén va hang ty mét khdi nude thai dé vao céc nguén nude mat, Nguén khi, nude thai nay da g6p phéin lam 6 nhiém moi trudng sinh thai cia tri dat, tang cudng higu ting nha kinh [18]. - Sit dung phén vo co lau ngay voi liéu lugng cao, sé han ché st da dang ita quan thé sinh hoc dat, mat dQ té bao vi sinh vat trong dat gidm, sé lugng giun dat gidm nghiém trong tham chf bi mat di. Chinh nhimg yeu t6 nay, Jam cho dit ngay cing tré:nén chai cting, do phi nhieu cia dat giém nghiem trong. Chinh vi vay, trong nbimg nam gén day xu huting xay dung mot nén nong nghiép bén vig, nhim nang cao nang suét nong sin nhumg vin gitt duge do phi cia dat lau dai dang durge phat trién. Sir dung can doi gitta phan v6 ca, phan hu eo ( phan xanh, phan chudng, phan i...) va phan vi sinh vat fa mOt noi dung quan trong cita nén sn xudi nong nghiép bén vong[18). Phan bin vi sinh vat la sin phim sinh hoc, c6 tae dung nang cao nang sud va chat lugng nOng sin, gidm chi phf, tiet kiem phan bén vo co va gop phin {go edn bang sinh thai, Phanbén vi sinh vat c6 ¥ nghia quan trong trong viec bao vé moi traimg va xay dung nén nong nghiép sach bén vimg. Do vay. nghién cxf sit dung. rong rai phan bén vi sinh vat trong nong - lam nghigp da va dang duuge nhiéu nude tren thé gidi quan tam va déu tu phat trién . Két qua nghien eifu tir ede nuéc MF , Canada, Nga, An DO, Thai Lan, Trung Quéc, Nhat Ban.... Cho thay sit dung ché phém vi sinh vat c6 thé cung cp cho dait va cay tng tir 30-60 kg N /ha /nam hoje thay thé mgt lugng 16n Tan vo co bang quang photphat. Ngoai ra, qua hoat dong sdng cia vi sinh vat cay tréng duge nang cao kha nang trao déi chat, kha nang chdng chiu bénh tat va qua d6 g6p phiin nang cao ning sudt va chat Iugmg nong sin. Cc loai phan b6n vi sinh vat dang dugc thé gidi nghien cfu va sit dunges thé ké dén 18 : Phan vi sinh vat c6'dinh Nito’ cong sinh, hoi sinh va ty do;phan vi sinh vat phan gidi hop chat Photpho kh6 tan; ché phim vi khudin lam; ché pham nain ré.. So véi lich sit phat trign cita phan b6n vi sinh vat trén thé gidi, viée nghién cafu thir nghiém phan vi sinh vat & Viet Nam cin rt méi mé. Viet Nam mdi chi {gp trung nghién edu vé vi sinh vat c6 dink Nito va dang duge sin xual, img dung ‘ai mot s6 doi trgng cay tong ndng nghiep chinh nh: Lita, dau, lac... song qui mo con het site han ché va chua dap ting duge yeu céu cia ngudi sit dung . ‘Trong khi dé, thyc t& sin xudt nong - lam Viet Nam lai doi hoi mot s6 Iweng 16n, khong chi phan vi sinh vat c@ dinh Nito ma ca phan vi sinh vat phan giai lan - Mgt Joai phan vi sinh vat méi duge dé cap dén trong khuon khé dé tai cp nghanh ma Vign KHKTNN Viét Nam da tién hanh trong giai doan 1992-1995. Két qua nghién cfu cho thay, sit dung vi sinh vat phan gidi tan c6 thé thay thé 30-50% phan v6 co bang quang photphat ma nang sudt cay trong khong thay déi [18]. Tigp tc nghién cau dé mé rong vige sin xuat va ting dung phan b6n vi sinh vat, dé (i KHCN 02-06 giai dogn 1996-2000 do. Ts: Pham Van Toan Iam chit nhigm dé ti d& nghien citu va to them mot s6 ché phém phan vi sinh vat phuc vu cho sin xuat nong - lam nghi¢p [18]. Nham g6p phan tgo sn phim phan b6n vi sinh vat phuc vu cho sin xuat nong - lam nghiép chiing t0i chon dé tai: ” Phan Ip, tuyén chon va nghién ctu jc diém sinh hge cia mOt sé ching vi sinh vat cé kha nang phan gidi lin kh6 tiéu“ ‘Trong khuon khé dé tai nay ching 101 tap chung giai quyét nhiing van dé chin sau: - Phan lap va tuyén chon cde ching vi sinh vat c6 kha ming phan gidi Photphat kh6 tan. - Nghién cfu dic diém sinh hoc cia cdc chiing tuyén chon ~ Nghién citu ede yéu t6 anh huéng dén kha ning sinh trang va phat trién cia ching vi sinh vat phan lap duge , nhim tgo diéu kign phat huy hogt tinh sinh hoc cia chting.PHAN 2: NOI DUNG CHUONG I: TONG QUAN TAI LIEU LI Ly thuyét vé phan gi hotpho 1.1.1 Vai trd cia photpho déi véi su sinh truing phit trién cia cay trong Photpho 1& nguyén 16 quan trong thit hai trong ba nguyen 6 dinh dudng da lugng chinh cia cay tréng( N,P,K) la nguyén 16 cg ban can thigt cho sy sng clit tat cd ede Lodi sinh vat dae biet 18 thue vat. Photpho 1a thanh phén xay dug nen cic hop chat quan trong bac nhét ciia t€ bao nhu: Photphoprotein, photpholipit, photphoeste, trong céc vitamin( B,,B,).Dac biet photpho 1a thanh phan khong thé thiéu cla ATP, ADP,GTP,FAD.NADP.coA,..day 18 ning phan tir trao déi nang ugg, ¢6 vai trd dac biét quan trong trong qué trinh quang hgp va ho hap cia thyre vat [7]. Photpho c6 téc dung thic day qué trinh sinh tring cita cay tréng. Dudi tac dong cila photpho cay tréng 6 hat chin sém hon 5 -7 ngay, eay an qua c6 s6 qua chin sém_nhiéu hon dat 161 78%( néu khong bén phan photpho chi chin 32%) [2] B6n photpho lam tang tinh chiu rét, tang do duémg cho cit cai, tang hong tinh bot cho cit khoai tay, néi chung la photpho o6 tac dung tang chat lngng cing nang suat cho cay trong len rat nhiéu [12]. Ngoai ra, photpho cdn gitp cho cay chiu han t6t hom nbés kha nang ng4m nude cao cia né, D6i véi cay ho dau photpho con giiip cho qua tinh c6 dinh Nita t6t hon [3). Trong qué trinb sinh trudng cita cay, photpho c6 ide dung khong ché do doc cia lung dam khong cao trong cay vi n6 giip cho thyc vat ting cudmg vige chuyén hod dam khodng thanh dam Protein. Hon nifa sir e6 mat cia photpho lam cay hap thy duge lugng dgm khodng nhiéu hon [1]. ‘Thue t€ da ching minh ring khi thiéu photpho su hinh thanh té bao méi bi cham Iai, cay cdi coc ft phan canh dé nhénh, 14 c6 mau xanb yc bén, khong séng . Thiéu Photpho nang xudt cay tréng bi giém sit nghiem trong , ngay ca Khi cay duge cung cip day di Nito. 1.12 Vong tuain hon cia Photpho trong tw nhien(Chu trinh Photpho 6 trong dat duge thé hién qua so 46 1. So dé 1 cho thiy, vi sinh vat phan giai Photphat c6 vai tro dac biét quan trong trong chu trinh chuyén hoa Photpho 6 trong dat. Photpho dé tiéu dugc git lai trong dat dui dang céc hop chat khé tan va chi duge tra lai cho dat duéi dang dé tan cho cay nh’ vao vi sinh vat chuyén hoa chiing[23] Dong vat ‘Thue vat Phan huy sinh hoc Vi khudn Chat min Photpho khodng, sitdungP | P-hiwco photpho khé tan SV phan giai photphat Hap thu | | Khosng hod ‘Cac photphat tan So dé 1: Chu trinh chuyén hod Photpho trong dat [23] 1.1.3 Cac dang cita Photpho trong ty nhién Cac khodng chat chia Apatit, photphorit [4 nhiing loai quang chita Photpho hoac tit x4 dong thyc vat. Photpho t6n tai 6 trong dat cé hai dang chinh: Photpho v0 ca va Photpho hitu co. Trén thuc t€ Photpho vo ca chim wm thé. Cay tréng rt khé sir dung phohot hiu co, Qué trinh chuyén hod tir photpho hau co thanh Photpho vo co dé cay iréng c6 thé sir dung duge 18 nhis he vi sink vat Photpho vo co thi t6n tai & hai dang chinh sau:+ Loai Photphat khong tan_chiém da phén, héu nhur khong tan trong msc, ‘Thue vat khong truc tiép sit dung loai Photphat nay 46 la cic Apatit, cic mudi ge Photphat cita kim loai mang tinh axit nhu: FeS0,, A1SO,, Photphat cita kim loai kiém thé mang tinh kiém hoge trung tinh: Ca,(PO,),; AL(PO,). « + Logi Photphat tan trong mrée thudmg gap 18 KH,PO,; Na,HPO,; K,HPO,; Ca(HPO,),; Mg(HPO,),, Thue vat dé dang sit dung tt e4e loai Photpho nay, nihung ding tiée fa him Iueng cia ching lai rt thip (chi chiém 0,1- 1% so vei lugng Photpho téng s6') cho nén cay tréng thuémg Photpho hifu co tén tai 6 cdc chat c6 nguén géc tit dong vat, thyc vat. Tir xéc cla dong thye vat qua sy phan gidi ciia vi sinh vat trong dat tgo thanh dang chat min, Do vay, vige sit dung lau dai phan chudng c6 thé lam tang ham lugng Photpho hitu co trong dat, 1.1.4 Cée dang ché bién phan Photpho . Chia lam hai logi: Phan Photpho ché bién bing axit va phan Photpho ché bign bing nbiet. 1.1.4.1 Phan photpho ché bién bang axit Phan photpho ch¢ bién bing axit cin duge goi 1 Superphotphat, n6 c6 cong hic Ia CaHPO,.CaSO,. VE nguyen téc sin xudi, ngudi ta cho quang Apatit chia P,O, da nghién nhé téc dung véi H,SO, theo ty é 1: 1, Phuong trinh phan ting xAy ra nhu sau: Ca,(PO,), CaF, + 3 H,SO, = Ca(HPO,), + CaSO, + HF ‘Trong thanh phin cita Superphotphat, ngoai monohidrophotphateanxi con 66 40% CaCo,, mot phéin axit HPO, ty do voi ham lugng 5- 6 % Superphotphat 18 mt logi phan mang tinh axit nén chi sir dung cho dat bo hoa kiém hoae trung tinh, Néu sit dung cho dat chua ¢é nhiéu Fe, Al sé lam mat higu lye cia phitn Photpho [14] [4]. 1.1.4.2 Phan Photpho ché bién bang nhiet. Phan Photpho ché bién bing nhigt cin duge goi Ia phan lan nung chay, duge sin xust tir sir gia nhigt lam néng chay Apatit voi Mg, Silicat & néng do loging sau 6 duoc am lanh dot ngot. Day 1a phurong phap dé chuyén céc hop chéit mudi Ca, P sang dang dé tan, Phan Photpho nung chay ¢6 thinh phén dinh dung nhu sau:POs: 18-24%; MgO: 13-18 6 mot sO nguyén t6 khée nh Na, K. 1O,:17-25%; CaO: 25-35%. Ngoai ra con ‘Voi thanh phin va cdu tric dac biét nén phan lan nung chdy khong hoa tan vao trong nude ma chi hoa tan trong axit yéu. Trong axit Xitric 2% phan Photpho nung chay gén nh tan hodn toan, n6 c6 thé dat ti 99%, Phin Photpho nung chay c6 hieu lye tt nhat trong dat axit (14][4] nhung trong txt ca ede Logi dat phan Photpho déu bi cc ion cia dat gitt lai nhiéu hay it phu thudc vao timg loai dai, dac diém cay trong, do khodng hod, do min cia timg loai dat. L.L.5 Vi sinh vat phan giai hop chat Photphat kho tan. Vi sinh vat phan gidi hgp chat Photphat kh6 tan 1 ede vi sinh vat ¢6 kha nang chuyén hod hop chat Photphat kho tan thinh dang dé tiéu cho cay tréng sit dyng.Vi sink vat phan gidi hop chit Photphat khé tan duge biét dén nay Ii: Pseudomonas, Micrococcus, Bacillus, Flavobacterium, Penicillium, Selerotium, Aspergillus, ndm ré (Mycorrhira). Céc vi sinh vat nay khong chi phan gidi hgp chit Photphat Canxi- ma ca Photphat nhom, sit, mangan va cic dang khde ké ca quang. Két qua nghien cau higu qua phan gidi lan duge thé hign qua bang 1. Bang 1: Kha nang phan hop chat Photphat kh6 tan Ten ching vi__| Ngudn Phoiphat_ | % phan gia Ngudn tai ligu sinh vat Vi khudn Photphat Canxi 3 Moreau - 1995 Pseudomonas | Photphat Canxi 3 ‘Ostwaba Bhide -1992 Photphat Canxi 3 Aspergillus | Photphat Canxi 2 Photphat nhom Photphat sit Gaura. Gaind-1983 Photphat Canxi 3 Penicillium Photphat sét Gaura. Gaind-1983, Photphat nhom Bacillus ‘Quang Photphat Gaura, Barrdiga-1972 Bacillus ‘Quang Photphat Gaur et al-1973 Penicillium | Quang Photphat ‘Asea et. AF-1988 1.1.6 Co ché phan giai hop chat Photphat khé tan nha vi sinh vat. Co ché ciia qué trinh phan gidi hop chit Photphat kho tan dén nay vin con chia duge hiéu day di va cdn rét nhiéu tranh ci trong van dé may. San sinh raaxit hiu co cé thé Ja nguyen nhan chinh song CO., H,S, axit, kiém ciing la cae yéu 16 durge nhiéu nha nghién citu dé cap dén, 1.1.6.1 Phan gidi Photphat kh6 tan do sy tao thanh axit cila vi sinh vat [10]. ‘Theo nghien ctu cia Bardia va Gaur(1972-1974), cho thay trong qué trink nudi city vi sinh vat khi ma pH moi truéng bi gi stit manh, hic d6 ham lugng Photpho tan trong m6i trudng tang lén, Sau khi nui cily vi sinh vat phan gidi hop chat Photphat khé tan ngudsi ta tim thay nhiéu axit hitu co nhu: Axit axetic, axit focmic, axit glucolic, axit oxalic,axit sucinic, axit malic, axit xitric...trong moi trudmg. Céc axit hitu co nay téc dung véi hgp chat Photphat khong tan nhd sy lién két v6i Cation: Mg", Ca’, AI* , Fe"..qua d6 tgo nén hgp chat Photpho méi tan trong nube. Kapoor (1998), cho ring phén In céc chiing ngim sgi o6 kha nang phan gidi manh cdc hgp chat Photphat kh6 tan Ri nhs axit hod moi trutmg, do tao ra c&e axit fata co. Goldstein AH (1996) da ching minh ring ket qui cia su oxi ho glucoza sin sinh ra axit gluconic va 2-Ketogluconic ¢6 & ving xung quanh té bao vi khusin din én 1am tan Ca(PO,), cla moi trum. 1.1.6.2 Sut phan gidi Photphat khé tan nh phan tmg Cacbondioxit (CO, va HS). Nhiéu nghien eitu trude day cho ring CO, sin sinh bdi r8 cay va vi sinh vat e6 tie dung phan gidi céc hyp chat Photphat khé tan. Sau 46 Goerge (1938) tim ra rng: CO, lam tang curong kha nang tan cita Photphat va sit dung Photpho ciia cay tréng. Trong qué trink phat trién, cay tréng va vi sinh vat da tao ra mot lugng 1én cacbondioxit. Hop chat nay cing véi muéc déng thai tac dung len céc hgp chat Photphat khé tan bién ching thanh dang dé tan nhc phuong trinh sau [24]: Ca(PO,), +CO, +H,0 = 2 CaHPO, + CaCO, Ca,(PO,); + 2 CO, + 2H,O = ‘a(H,PO,), + 2CaCO, Nam 1958 Sawby va Sperber da chimg minh ring vi sinh vat phan huy aminoaxit chéa Liu huynh hogc vi khusin Liu huynh oxi hod Khir Sulfur hoge tao ra H,S , H,S c6 kha nang phn gidi hop chat Photphat kh6 tan nhu phuong trinh sau [24]: HS + FeSO, = FeS + H,SO,.1.2 Nhdng thanh tyu nghién cu vi sinh vat phan gidi hop chit Photphat khé tan trén thé gidi va img dung. ‘Tren thé gidi van dé Khu he vi sinh vat s6ng dj dudng trong dat, ving ré dat duge nghien cu kha nhiéu. Hang loat vi sinh vat phan gidi lan khé tiéu da durge thu thap va tuyén chon. Dac biét c6 céc chiing vi sinh vat 6 thé pphaan gidi tdi 70% quang Photphat thanh lan dé tieu. Khi sir dung logi phan vi sinh nay c6 thé tiét kiem duge 50% lugng lan céin bén ma van khong thay déi nang suat chat lugng ndng sin, Diéu nay di mé ra mot trién vong cue ky to 16n cho nhu ciu Iuong thyc ton cdu, N6 da khic phyc duge tinh trang bé tic, thiéu higu qua cita cic loai phan bn hod hoc trudc day. Theo ti ligu cong b6 16 che huong thc thé gidi (FAO) thi dé tang san Iugng nong san lén 2-3 1én thi con ngudi phai tao ra mot long phan dam ting khodng 30 lan, Kali 10 ld. Digu d6 cho thay 1a hét site Gn kém vé cong sifc va celia cdi, Vige sit dung c&c ché phim phan vi sinh trong d6 C6 vi sinh vat phan giai lan da duge sit dung rong rai & nhiéu nude tren thé gidi nhu Hoa Ky, Canada, Nga, Trung Quoc... ché phim “Dién luc bio * do Trung, Quée sin xudit 8 loai phan ¢6 nhiéu gid tri sinh hoe va thuc tién, Trong mdi gam phan bin da phat hign thay c6 chita t6i trén 5.10” t€ bao vi sinh vat c6 kha nang chuyén hod lan kh6 tan thanh dang d8 tan. Nam 1970 & Lien X0 da ding Bacillus Megatheriumval Photphatium dé sin xuait che’ phim Phorphobacterin. Ché phém nay duge str dung rong rai 6 Lien XO va ede nude Dong Au ding bén cho lia my, ngo, Ita nude. Két qui cho thay sin lugng tang 5-10% so vai doi chimg, Grimer va Mount (1981) da nghién cttu téc dong cita Pseudomonas Putida phan lap tit dat xung quanh cay ho dau Phascollus Vulgaris. Céc ong tthay ring khi bé xung P.putida vao dat tréng lam cho cay hg dau nay tyo ra nhiéu not sin hon, do d6 tang kha nang hap thu Photphat ctia cay [22]. Nam 1982, Datta va cng sy da mg dung thanh cong vi khudn Bacillus firmus €6 kha nang phan gidi Photphat kh6 tan lam ving mang sust lia & vang dong bic Kn Do. Ching nay vita cé kha nang sinh IAA (Indolactic axit) - Ja hooc mén sinh truing rit can thiét cho cay tréng vita cé kha nang chuyén hod Photphat khé tan (23) 13 Tinh hinh nghién cifu vi sinh vat phan gidi lan va dmg dung trong phan bon vi sinh & Viet Nam. Tai Viet Nam, vige nghién citu sit dung vi sinh vat o6 dinh Nite cing nur phan gidi Photphat kh6 tan da duge tign hanh tir nhimg nam 60, Nam 1968 Le Van Can va Dang Van Ngit da nghién cttu mot s6 naim moc 6 kha nang phan giaiPhotpho khé tan, trong d6.c6 Aspergillus niger sau 4 twin nudi cdy da chuyén hos due 17,2% Photpho tng s6 trong Photphorit. Hién nay, ché phdm phan hitu co vi sinh duge cong ty Thién Nong san xuat lin dau tien & nude ta tir théng 10-1990. Dé 14 mot dang ch phém bao gém nhiéu ogi vi khudin duge cong b6 Ii c6 kh nang chuyén ho Photpho v6 co va nhiéu téc dung khiic, Mue tigu chung cia cée nha khoa hoc Viet Nam fa phiin du c6 duge nhiéu loai phan bén sinh hoc t6t, dé c6 thé gidm dan vige sit dung phin hoi hoc trén déng mudng dé cting la mong muéin cia nhing ngudi lam nong nghiep . Két qua nghién cu vé phan lan vi sinh trong khudn khé dé tai cap nghanh ma Vign Khoa Hoc ky thuat Nong Nghi¢p Viet Nam giai doan 1992 - 1995 cho thay sir dung vi sinh vat phan giai lan c6 thé thay thé duye 30-35% Iuong lan vo co cn b6n bang quang Photphorit ma nang suat cay trong khong thay déi [17]. Nguyén Hoai Ha va cong sy (1960 )[8], da phan lap tir dat tring ngo ngoai thanh Ha Noi duge 100 ching vi sinh vat ¢6 hoat tinh phan gidi Photphat kh6 tan, trong d6 06 52% phan gidi yéu (D-d <5 mm), 45% phan gidi trung binh (D-d =5- 10 mm) va 3% 06 kha nang chuyén hod tét (D - d >10 mm ). Ba ching manh c6 kha nang chuyén hoa duigc > 41% quang Photphorit . Neghién citu ciia Nguyén Phutmg Chi va cong sy (1998), Vi¢n CNSH 4 lua chon ching Aspergillus awamori Nakazawa MNT [11]. Ching nay da chuyén hod duge 84,7% P.O, sang dang dé tiéu tit quéng Photphorit chita 20% P,Os. Mat khéc, chiing nay cing chuyén hod duoc quang Apatit chia 25% P,O; sang dang d& tan, tuy nhién & mic do nhd hon (61,5%). Do 46 ching A.awmori Nakazawa MNI duge sit dyng lam phan lan vi sinh, gitip cay tréng sir dung Photphat hitu co hitu higu hon. ‘Trong khuon khé dé tai cp nha nude, KHCN 02-04 giai doan 1996-1998 do GS-TS Lé Van Nhuong TTCNSH-Dai hoc Bich Khoa lam chi nhigm, cée edn bo khoa hoc, di phan Igp va nghién citu ching ndm soi Aspergills japonicus VICEN,,vira c6 kha nang phan gidi Photphat kh6 tan vita c6 kha nang phan gidi Xenluloza. Ching nm sgi nay, c6 thé chuyén hod 18,4% P,O.tan tit quang Photphorit, 6,6% tir quang Apatit va 18,84% tir Ca,(PO,),. Ching nim soi tren di duge sit dung dé tgo ché phim phan vi sinh vat [12]. BE thi Khoa hoc ep nha nude KHCN 02 - 06 giai doan 1996- 2000 do TS Pham Van Toan Vién Khoa hoc kj thugt Nong Nghiép chi nhiém, 4 nghién cxfu hang loat ching gidng vi sinh vat c6 kha nang c6 dinh Nite, phan gidi Photphat phuc vu cho Nong Nghigp. Dé ti da xay dung quy tink ché phim vi sinh vat phan gidi hop chat Photphat kh6 tan tit nm méc Aspergillus va vi khudn