Prof.dr.

Hazim Hrvatovi
IDENTIFIKACIJA I PROCJENA GEOLOKIH HAZARDA-ZEMLJOTRESA
1. Geotektonske karakteristike
Podruje Bosne i Hercegovine je ukljueno u sredinje dijelove Dinaridskog
planinskog sistema koji je smjeten sjeveroistono od kompresionog geotektonskog
kontakta izmeu Jadranske mase i Dinarida (Sl. 1). Jadranska masa (Adriatic
microplate), kao dio Afrike, je pritisnuta izmeu Apenina i Dinarida du seizmiki
aktivnih rasjeda. Zabiljeeni zemljotresi na podruju Bosne i Hercegovine su vezani
za energiju nastaloj subdukcijom Afrike pod Ev ropsku plou. Ova energija,
primarno tektonska energija, je distribuirana kao seizmika energija preko seizmiki
aktivnih rasjeda (Sl.1. , tabela. ).

Sl.1. Prikaz zone subdukcije Afrike pod Evropsku plou

Podruje
Bosne
i
Hercegovine
obuhvata
nekoliko
paleogeografskotektonostratigrafskih jedinica koje se razlikuju po svom sastavu, strukturi i genezi to
za posljedicu ima razliite uslove za nastanak prirodnih nesrea (zemljotresi i
klizita). U profilu od jugozapada prema sjeveroistoku mogu se izdvojiti slijedee
geotektonske zone (sl.2. Geotektonska karta Bosne i Hercegovine ):
1.Karbonatna platforma Dinarida
2.Zona Bosanskog flia
3.Ofiolitna zona
4. Savsko-Vardarska zona
5.Alohtone paleozojske i trijaske formacije
6.Postorogeni neogeni i kvartarni sedimenti

Sl.2. Geotektonska karta Bosne i Hercegovine (Hrvatovi, 2006)

1) Karbonatna platforma Dinarida obuhvata prostor sjeveroistono od obale
Jadranskog mora, poznat pod imenom Visoki kr ili Vanjski Dinaridi. To je pojas
duine preko 700 i irine 80-200 km (nakon tektonske redukcije). Ovaj veliki
karbonatni pojas se protee od Julijskih Alpi u Sloveniji, zatim kroz zapadne i
centralne dijelove jadranskog priobalnog pojasa u Hrvatskoj, kroz jugozapadne i
june dijelove Bosne i Hercegovine i dalje produava na jugoistok u Crnu Goru. U
ovom prostoru je bila karakteristina dugotrajna karbonatna sedimentacija (od
srednjeg trijasa do srednjeg eocena, a u nekim dijelovima i od gornjeg perma) iji je
rezultat stvaranje veoma debelih naslaga sedimenata.
2) Zona Bosanskog flia, takoer poznata kao flina zona Sarajevo-Banja Luka. U
ovoj zoni debljine oko 3000 m, izdvojene su dvije grupe formacija (Oluji, 1980):
a) Starija, Vranduka grupa, karakterizira se alterniranjem neflinih ejlova
paraflinih i turbiditnih sekvencija koje su uglavnom izgradjene od mikrita, arenita,
ejlova, ponegdje interstratificiranih s radiolaritima kao rezultat pelagikih ingresija;
ova je jedinica lijaske do berijaske starosti. Ova grupa formacija sadri obilan ofiolitni
detritus to indicira da je podruje njenog stvaranja bilo u podruju ispred
obdukovanih ofiolita.
b) Mlaa, Ugarska grupa formacija, predstavlja pravi karbonatni fli koji je uglavnom
izgradjen od materijala sa karbonatne platforme Vanjskih Dinarida. Lee

diskordantno preko grupe formacija Vranduk. Ova je jedinica albske do senonske

starosti, a ponegdje sadri i donjopaleogenske mikrofosile.

3) Ofiolitna zona od Kozare pa preko Borje, Ozrena i Konjuha do planine Varde kod
Viegrada. Izgraena je od slijedeih jedinica (Pami, 1982):
a) Radiolaritna formacija, srednje/gornjotrijaske do donjokredne starosti, predstavlja
sloj-na-sloj sekvencu izgraenu preteno od radiolarita i ejlova s podredjenim
mikritima i bazaltima.
b) Gornjojurski olistostromski ofiolitni melan ili divlji fli (wildflysch) u starijoj
literaturi poznat kao dijabaz-rona formacija ima debljinu veu od 1 km. Melan je
izgraen od ejl-glinovitog matriksa u kojem se nalaze fragmenti grauvaka,
ultramafita, gabrova, dijabaza, bazalta, tufova, amfibolita, ronaca, kriljaca i
krenjaka. Najgornji dio melana je metamorfisan kao rezultat konduktivne toplote
nastale obdukovanjem vruih i mlaih ultramafitnih geolokih tijela. Ovaj
metamorfizam je gornjojurske starosti.
c) Ultramafitnih formacija: tektonitni peridotiti, kumulatni gabri i peridotiti, dijabazi,
doleriti i bazalti.
d) Transgresivne formacije koje su izgraene od titon-valendin grebenskih krenjaka i
berisian to pre-albskih konglomerata, brea i pjeara. Ove transgresivne formacije
ukazuju na pre-titonsku (kimerid ) obdukciju ofiolita.
4) Savsko-Vardarska zona (aktivna kontinentalna margina) kao jedna od najvanijih
unutranjih jedinica Dinarida sadri slijedee jedinice (Pami et al. 1998, 2002;
Hrvatovi 2006):
a) Kredno-paleogene fline sekvence izgraene od donjokrednih do albcenomanskih formacija koje su diskordantne preko turon-mastriht do
donjopaleogenih turbidita (Jelaska, 1978). U pojedinim dijelovima zone, u donjim
dijelovima flia nalaze se bazalti i rioliti.
b) Progresivne metamorfne sekvence: faciju zelenih kriljaca, kvarc-muskovitske
kriljce, gnajseve (48-38 Ma), amfibolite i mermere koji su nastali u uslovima vrlo
niskog, niskog i srednjeg stepena metamorfizma, oko kredno-donjoplaoegenih flinih
formacija.
c) Tektonizirani ofiolitni melan koji je razliit od jurskog melana ofiolitne zone
Dinarida, visokim stepenom tektoniziranosti matriksa i fragmentima krenjaka
kredno-donjopaleogenske starosti.
d) Granitodine stijene koje su predstavljene kolizionim S-tip, I-tip i A-tip granitima
(55-48 Ma), koji su intrudirani u kredno-paleogeni fli.. Takoer su zastupljeni
oligoceni post-kolizijski I-tip graniti (32-28 Ma).

5) U geolokoj strukturi Dinarida Bosne i Hercegovine ukljuens su i alohtoni

paleozojski i trijaski kompleksi. Paleozojski kompleksi s pridruenim trijaskim
formacijama su alohtoni i pojavljuju se na slijedeim podrujima: Klju-planina
Radua, Srednjebosansko kriljavo gorje, Sana-Una, Jugoistona Bosna (FoaPraa Durmitorska navlaka) i Istona Bosna (Drina-Ivanjica podruje-Golijska
navlaka).
Paleozojski kompleksi su izgraeni od metasedimenata i metavulkanita koji su
dijelom pokriveni permskim sedimentima. Pored paleozojskih formacija prisutno je

obilje trijaskih krenjaka i dolomita uz podreenije sinkrone magmatske i klastine

stijene.
Paleozojski i trijaski kompleksi predstavljeni su Unsko - sanskog, Srednjobosanskim i
Jugoistono-bosanskim alohtonim masama.
U dananjoj strukturi Dinarida veoma vanu ulogu imaju postorogeni oligocenskoneogenski marinski i slatkovodni sedimenti sa naslagama uglja te magmatske stijene.
Poslije finalne eocenske deformacije Dinarida, kao rezultat podvlaenja Jadranske
mikroploe pod Dinaride, poinje za vrijeme oligocena (32-28 Ma) proces
transpresije. Na podruju sjevera Dinaridi se izdiu, a u sistemu velikih NNE-SSE i
SSE-NNW orijentisanih, plitkovodnih do dubokovodnih transtenzionih depresija
taloe se marinski, brakini i slatkovodni sedimenti (Juni Paratetis). Stvaranje ovih
bazena bilo je kontrolisano jakim rasjedima sa horizontalnim kretanjem. Du ovih
transkurentnih rasjeda u oligocenu je bila intenzivna vulkanska aktivnost (andeziti
Maglaja i Srebrenice).
Du rasjeda u oligocenu dolazi do izdizanja Dinarida. To izdizanje je generiralo
stvaranje brojnih malih i velikih intramontan depresija u kojima, poslije jakih
klimatskih promjena, poinje taloenje slatkovodnih sedimenata (ugljeni neogeni
bazeni: Sarajevo-Zenica, Livno, Duvno, Glamo, Bugojno, Tuzla, Ugljevik, Gacko,
Ljeljani, Kamengrad i dr.).
Tokom miocena i donjeg pliocena, tereni Bosne i Hercegovine su generalno bili
izloeni sputanju, poslije ega slijedi ope izdizanje koja traje i danas. Na
prikazanim izolinijama vertikalnih kretanja (na seizmotektonskoj karti), uoavaju se
razliiti intenziteti izdizanja u Dinaridima. Te razlike se mogu vidjeti i po visinama
rijenih terasa, nagibima i duini rijenih tokova u Bosni i Hercegovini.
2.Debljina litosfere
Prema geofizikim podacima u vanjskim dijelovima Dinarida Bosne i Hercegovine,
debljina sedimentnog pokrivaa varira od 8 do 13 km. Dalje prema sjeveru se
njegova debljina smanjuje na 8 do 10 km u dodirnom podruju Bosanskog flia i
Dinaridske ofiolitne zone. U najsjevernijim Dinaridima i junom dijelu Panonskog
bazena debljina sedimenata iznosi samo 4-5 km. Isto je tako i granica izmedju kore i
gornjeg omotaa najdublja ispod Vanjskih Dinarida i nalazi se na 40-45 km, dalje na
sjever ispod Ofiolitne zone Dinarida je na oko 28-25 km, a najplia je manje od 25 km
u sjevernim Dinaridima i Panonskom basenu (Dragaevi, 1977).
Na slici br.3 prikazana je dubina do Mohoroviievog diskontinuiteta (Dragaevi,
1974; Aljinovi, 1987), koja varira od 25 km, u Savsko-vardarskoj zoni, do 45 km u
karbonatnoj platformi Dinarida. Aljinovi (1987) je prouavao prostorni raspored i
deformacije Mohoroviieva diskontinuiteta u Dinaridima. Tom prilikom je izvrio
izdvajanje zona sa izboenim i udubljenim povrinama Mohoroviieva
diskontinuiteta. Granice izmedju tih zona, generalno se poklapaju sa geotektonskim
jedinicama i ukazuju na duboke rasjedne zone. Na ovo ukazuju i podaci dubokog
seizmikog sondiranja i podaci o povrinskoj geolokoj gradji. Aljinovi (1987) navodi
da su deformacije Mohoroviieva diskontinuiteta imale uticaja na oblikovanje
geolokih struktura iznad njega. Zone deformacija Mohorviievog diskontinuiteta

spadaju u seizmiki aktivne dijelove Dinarida Bosne i Hercegovine, jer se iznad tih
dijelova nalazi najvea koncentracija hipocentara zemljotresa.

Sl.3. Dubina do Mohoroviievog diskontinuiteta

3. Seizminost
Teritorija Bosne i Hercegovine je smjetena na poznatim seizmikim uslovima. U
Bosni i Hercegovini je bilo epicentara jakih i razornih zemljotresa kroz historiju (Banja
Luka, Tuzla, Mostar, Sl.). Izvori ovih zemljotresa su locirani u razliitim seizmogenim
zonama (sl.). Prema prikazu seizminosti, status zapisanih dogaaja (historijski i
instrumentalno od 1901 godine) podijeljen je u etiri kategorije dubina do hipocentra
zemljotresa (tabela 1).

Jaina zemljotresa mjeri se na 2 naina:

1. Kolika i kakva teta je prouzrokovana zemljotresom?
intenzitet zemljotresaa = mjera uinka zemljotresa na ljude i objekte
modificirana Mercalli-jeva ljestvica
rimski brojevi I-XII (vii broj, vea teta)

2. Kolika koliina energije je osloboena potresom?

magnituda = mjera energije osloboene tokom zemljotresa
mjerenje visine (amplitude) krivulje na seizmogramu
Richterova ljestvica (ili Gutenberg Richterova ljestvica) kvantitativna ljestvica
magnitude (koliina energije zabiljeena 100 km od epicentra);
najveca izmjerena magnituda 9.5

Intenzitet Opis zemljotresa

MCS
1
Neosjetljiv zemljotres
2
Jedva osjetljiv zemljotres
3

Lagan zemljotres

4
5

Umjeren zemljotres
Prilino jak zemljotres

Jak zemljotres

Vrlo jak zemljotres

Razoran zemljotres

Pustoni zemljotres

10

Unitavajui zemljotres

11

Katastrofalan zemljotres

12

Veliki katastrofalan zemljotres

tete
Biljee ga jedino seizmografi
Osjeti se samno o gornjim
spratovima zgrada
Tlo podrhtava kao kad proe
automobil
Zvee prozorska stakla
Njiu se slike na zidu, pojedinci
izlaze iz objekata
Slabije graene kue pucaju,
namjetaj se pokree,
Rue se dimnjaci, kue pucaju,
padaju krovovi (crijep)
Slabije graene kue se rue, jae
graene pucaju, tlo puca
Kue se teko oteuju, nastaju
velike pukotine i pojavljuju klizita
Veina kua se rui, rue se brane i
mostovi
Sruena je veina zgrada, veliki
pokreti tla i stijena
Rui se sve to je ovjek izgradio.

Mijenja se morfologija,
jezera, rijeke mijenjaju tok

nastaju

Tabela 1
EPICENTRI ZEMLJOTRESA od 1901-2010 godine
(prema podacima Federalnog meteorolokog Zavoda)
Dubina do hipocentra (km)
magnituda
0-10
11-20
21-30
>30
Napomena

Broj
dogadjaja
2
10
14
78
162
406
118
790

>6
5,6-6,0
5,1-5,5
4,6-5,0
4,1-4,5
3,6-4,0
3,1-3,5

1
4
4
16
29
38
6
92

3
6
48
125
363
108
653

1
2
2
10
13
4
2
34

2
2
2
3
1
2
11

Instrumentalni podaci o dogodjenim zemljotresima, iz perioda od 1901 do 2010

godine, su realni podaci o magnitudi zemljotresa u proteklih 100 godina.
U tabeli 2 su priakazni podaci o jakim zemljotresima u Bosni i Hercegovini.
Tabela 2
Godina Mjesec Dan Vrijeme Latituda Longituda
1969
10
27 8:10:58
44.85
17.22

Dubina Magnituda
33.0
6.6

1520
1667

5
4

17
6

7:00:00
8:54:00

42.50
42.50

18.10
18.40

20.0
23.0

6.5
6.4

1482

15

15:00:00

42.60

18.10

20.0

6.2

1451
1996
1942

1
9
12

1
5
29

0:00:00
20:44:09
3:42:14

42.60
42.78
43.40

18.10
17.92
17.20

20.0
10.0
9.0

6.1
6.0
6.0

1923
1962
1927
1981

3
6
2
8

15
11
14
13

5:40:10
7:15:40
3:43:24
2:58:13

43.30
43.60
43.00
44.85

17.20
18.40
18.10
17.33

17.0
14.0
18.0
16.0

5.9
6.0
5.8
5.7

1962

10:03:13

43.20

17.10

12.0

5.7

1962
1909
1496

1
10
1

11
8
23

5:05:03
9:59:07
17:00:00

43.20
45.40
43.50

17.10
16.10
17.30

14.0
12.0
12.0

5.7
5.7
5.7

1472

0:00:00

42.60

18.10

10.0

5.7

1869
1830

1
1

10
1

10:37:00
0:00:00

42.60
42.80

18.10
17.70

20.0
20.0

5.6
5.6

1990
1986

11
11

27
25

4:37:57
13:59:42

43.87
44.13

16.67
16.36

10.0
15.0

5.5
5.5

Region
Banja Luka
Jadransko
moreregija Dubrovnik
tromeaBiH-CG-H
Jadransko
moreregija Dubrovnik
Jadransko
moreregija Dubrovnik
Slano
region Imotski
zaledje Makarske
ka granici BiH
Treskavica
Ljubinje
Banja Luka
Jadransko
moreregion Podgore
Jadransko
moreregion Podgore
region Petrinja
region Imotski
Jadransko
moreregija Dubrovnik
Jadransko
moreregija Dubrovnik
Ston
granica
BiH-H
region Sinj
region Knin-u BiH

1888
1861
1480
1479
1473

4
12
10
10
1

20
18
18
20
20

10:30:00
8:20:00
0:00:00
0:00:00
0:00:00

44.90
45.20
43.10
43.00
43.00

16.90
16.70
17.90
17.60
17.60

20.0
23.0
10.0
10.0
10.0

5.5
5.5
5.5
5.5
5.5

Prijedor
region Bos.Dubica
region Stolac
region Metkovi
region Metkovi

Na osnovu dubina arita dogodjenih zemljotresa, na podruju Bosne i Hercegovine

postoje etiri seizmoaktivna nivoa: 1) na dubinama od 0-10 km; 2) na dubinama od
11-20 km; 3) na dubinama od 21 30 km i 4) na dubinama veim od 30 km. Ovi
seizmoaktivni nivoi indiciraju da dubine seizmogenih rasjeda dopiru do
Mohoriviievog diskontinuiteta. Najvei broj dogodjenih zemljotresa zahvata prvi
seizmoaktivni nivo (0-10 km), dok su najvee magnitude u nivou 11-20 km (Banja
Luka i Treskavica).
Slijedei podatke o dogodjenim zemljotresima (Sl. ) moe se istai slijedee:
-Na podruje karbonatne platforme (Vanjski Dinaridi) zabiljeena je jaka seizmika
aktivnost pri emu je zabiljeeno nekoliko epicentara sa jakim zemljotresom
magnituda od 5-6,5 stepeni. Jasno su uoljivi epicentri dogodjenih zemljotresa na
potezima: Ljubinje-Stolac-Mostar-iroki Brijeg; Trebinje-Hutovo-Ljubuki-Tihaljina;
Trebinje-Bilea-Gacko i Tomislavgrad-Livno. Navedeni pravci dogodjenih epicentara
dogodjenih zemljotresa se poklapaju sa pravcem pruanja uzdunih neotektonskih
rasjeda i navlaka.
-U centralnim dijelovima Dinarida Bosne i Hercegovine, jasno su izraena slijedea
epicentralana podruja: Jajce, epe-Zenica, Sarajevao Treskavica i Praa. Najjai
zemljotres, magnitude 6 stepeni, zabiljeen je na planini Treskavici.
-U unutranjosti, u Savsko-vardarskoj zoni, najvanija epicentralna podruja su:
banjaluko, derventsko, tuzlansko, i skelansko. Na podruju Banja Luke je zabiljeen
zemljotres magnitude 6,4 stepeni.
Vremenska varijacija seizmike aktivnosti identifikovana na bazi historijskih zapisa i
instrumentalnog mjerenja dogodjenih zemljotresa ukazuje na slijedee:
-u 19 stoljeu su se desili jaki zemljotresi na podruju Bosne i Hercegovine
-poetkom 20 stoljea desili su se jaki na podruju Bosanskog Petrovca, Poitelja,
Vlasenice, Bihaa, Jajca i Ljubinja,
-poslednjih 35 godina 20 stoljea karakterie se poveanom seizmikom aktivnosti
na podruju Banja Luke, Tuzle, Zenice i Hercegovine u cijelosti.
Slijedei instrukcije OHAZ izvreno je izdvajanje seizmiogenih zona i seizmiki
aktivnih rasjeda. Na karti se jasno vidi da se mjesta presjeka uzdunih dubinskih
rasjeda i poprenih rasjeda podudaraju sa pojavama jakih zemljotresa.

Sl. Karta zabiljeenih zeljotresa i seizmikih zona

4. Seizmotektonske karakteristike
Podruje Bosne i Hercegovine je smjeteno sjeveristono od aktivnog kompresionog
geotektonskog kontakta (du obale Jadranskog mora) izmedju Jadranske mase i
Dinarida. Jadranska masa, kao dio Afrike, utisnuta je izmeu Apenina i Dinarida du
koliziono-kompresionih rasjeda koji su neotektonski aktivni u jadranskom priobalju.
Zemljotresi koji se javlaju u Dinaridima su nastali oslobadjanjem energije izazavne
podvalaenjem (subdukcijom) Afrike ploe pod Evropsku. Ova energija kao primarni
izvor tektonskih napona, oslobaa se u zaleu kao seizmika energija preko
seizmogenih struktura. Pojavljivanje zemljotresa magnitude od 5 do 6,5 M, ukazuju
na autohtone zemljotrese kao i na postojanje seizmogenih zona i struktura na
podruju Bosne i Hercegovine.
4.1. Seizmotektonska rejonizacija
Na seizmotektonskoj karti Bosne i Hercegovine (Sl. ) prikazane su glavne tektonske
jedinice, navlake, rasjedi, izolinije Mohoroviievog diskontinuiteta, izolinije

vertikalnih pokreta Zemljine kore, seizmike zone, seizmotektonski aktivne rasjede i

zabiljeene zemljotrese.

Prema rasporedu struktura, seizmotektonski aktivnih rasjeda i epicentara dogodjenih

zemljotresa izvrena je izdvajanje seizmogenih zona (seismic source zones) (Sl. )
Seizmogene zone
Uestalost zemljotresa i koncentracija njihovog fokusa omoguilo je odreivanje
pozicija seizmogenih zona. Pojavljivanje razliitih seizmogenih zona u Dinaridima
Bosne i Hercegovine, vezano je za razliite tektonostratigrafske i paleogeografske
jedinice. Poveanje kretanja mikro-ploe prouzrokuje formiranje polja pritiska to
prouzrokuje deformacije, kretanja i razdvajanje stijenskih masiva i formiranje
seizmogenih aktivnih zona.
Seizmotektonski aktivne zone su formirane zahvaljujui pokretima segmenata
Jadranske mikroploe koji se razlikuju po njihovoj veliini i iznosu kretanja i otpora
Dinardske mase i vezane su za vane rasjede na povrini. Granice seizmogenih
zona su strmo nagnute u dubinu 10-20 km. U dubini su one zakrivljene zbog
kompresije podruja Dinarida. Za zakrivljene dijelove zona karakteristini su veliki
pritisci i esti zemljotresi. Seizmogene granice blagog pada su karakteristine za
podruja navlanog kretanja, najvjreovatnije se zemljotresi javljaju na kontaktu
stojenskih masiva razlilite gustine.
Na karti (Sl. i tabela) prikazano je devet (9) seizmogenih zona. Za svaku seizmogenu
zonu je karakteristino pojavljivanje jedne ili vie dominantnih tektonskih struktura
kako slijedi:
1.Tuzla: lijevi horizontalni rasjedi (pravca pruanja SI-JZ, desni horizontalni rasjedi
(pravca pruanja SZ-JI) i normalni rasjedi.
2. epe-Srebrenica: normalni rasjedi (SZ-JI)
3.Banja Luka: normalni rasjedi (SZ-JI), horizontalni (SI-JZ i SZ-JI),
4.Zenica-Sarajevo: normalni rasjedi (SZ-JI),
5.Treskavica: normalni rasjedi, navlaka
6.Mostar: lijevi horizontalni (SZ-JI) i navlake,
7.Livno-Tihaljina: navlake i normalni rasjedi
8.Neum-Trebinje: navlake i normalni rasjedi
9.Biha: normalni rasjedi
Tabela
Zone

Povrina
2
km

Jaki zemljotresi-M
(mjereni)

1.Tuzla

5342

Dubotica

2.epeSrebrenica

6163

3.Banjaluka

7186

Banjaluka

Jaki zemljotresi Broj

MCS
zemljotresa
(historijski)

4.Zenica-Sarajevo

5881

5.Treskavica

8147

6.Mostar

7835

7.Livno-Tihaljina

9903

8.Neum-Trebinje

1727

9.Biha

3265

Treskavica

Tihaljina

Sl. Glavne strukture i diskontinuiteti u Dinaridima Bosne i Hercegovine (Hrvatovi,

2000,20109-sizmiki aktivni rasjedi (ljubiasta boja)
Seizmiki aktivni rasjedi predstavljaju linijske izvore seizmike energije iji
seizmoenergetski potencijal zavisi od duine strukture i dubine zemljotresa koji se na
njima stvaraju.
Prema seizmikoj aktivnosti u 100 godina (koliko se mjeri jaina zemljotresa)
izdvojeni su potencijalno seizmiki aktivni rasjedi. Njihova duina je od 7 do 60 km.
Prema duini seizmikih rasjeda, dubine 5-20 km i pozicije rasjeda u tektonskom
tenzionom polju odredjena je magnituta makroesimikog polja. Seizmogenost
rasjednih struktura i njihove okvirne duine seizmoaktivnih segmenata utvrdjene su
analizom neotektonskog sklopa i rasporeda dogoenih zemljotresa na njima, veliine
magnituda vee od 4M. Ti podaci su preuzeti iz ranijih isptivanja Jankovia (1988) i
Sikoeka (2000) te analize novih podataka o dogoenim zemljotresima i analizi
satelitskih snimaka. Na seizmotektonskoj karti su prikazane seizmii aktivni rasjedi sa
prognoznim seizmoenergetskim potencijalom. Iz toga se vidi da se oekuju
zemljotresi veliine magnituda od 4 do 6,5 stepeni Richterove skale.

Sl. Seizmotektonska karta Bosne i Hercegovine (Hrvatovi, 2005-2010)

Seizmoenergetski potencijal (tabela) seizmogenih struktura je utvrivan prema
obrascu (Sikoek, 1978) koji odgovara naponskim uslovima podruja Dinarida:
tabela
Re Naziv
Duin
Magnitu Dubina
Intenzit
d. seizmogene
a
da (M)
hipocent et
u
br strukture
(km)
ra
epicent
h (km)
ru
Io-MCSo
1
Banja Luka
40
6,6
18
9,0
2
Laktai
40
6,5
10
9,0
3
Dragoaj
38
6,4
10
9,0
4
Banja
Luka- 36
6,3
15
8,5
Prijedor
5
Bastasi
8
4,5
20
5,0
6
Laktai II
19
5,5
10
8,0
7
Prijedor
5
4,0
10
5,5

8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54

Kozara
Sanski
MostVrhpolje
Mrkonji Grad
Bosanski
Petrovac
Bosanska Krupa
Cazin
Biha
Klokot
Klju
Grahovo
Osjeenica
Dinara
Kupres
Duvno
Livno
Buko jezero
Posuje
Tihaljina
Ljubuki
iroki Brijeg
Hutovo
Stolovi-Slano
Trebinje
Ravno
Stolac
Nevesinje
Gacko
Zelengora
Foa
Treskavica
Han Pijesak
Milii
Skelani
epe
Zenica
Travnik
Derventa
Modria
Gradaac
Usora
Vukovci
Maoa
Tinja-Moluhe
Srebrenik
Dubotica
Bijeljina
Sapna

9
11

4,7
4,92

15
10

6,55
6,55

25
9

5,9
4,5

10
10

8,3
6,1

8
8
12
13
15
15
19
40
10
13
10
10
10
10
27
8
10
15
15
10
27
10
11
11
10
27
20
10
22
10
10
10
8
15
15
18
10
15
12
11
7
20
12

4,5
4,5
5,0
5,0
5,3
5,1
4,8
4,8
4,8
5,1
5,1
5,0
4,6
6,0
6,0
4,5
5,0
4,8
4,5
4,8
6,0
4,8
4,9
4,9
4,8
6,0
5,6
4,8
5,7
4,8
5,0
4,8
4,6
5,3
5,3
5,5
4,8
5,3
5,0
4,9
4,4
5,6
5,0

10
10
10
10
10
15
15
15
10
15
10
10
15
15
10
10
15
10
10
17
17
6
10
7
7
19
6
6
6
4
10
10
17
8
8
10
7
7
10
10
7
10
10

6,25
6,25
6,25
7,15
7,45
7,2
6,55
6,75
7,0
7,5
7,3
7,2
6,4
8,0
8,8
6,5
7,0
7,0
6,5
6,0
8,5
7,6
7,0
7,0
7,0
8,0
8,5
7,0
8,5
8,0
7,0
7,0
6,0
7,7
7,7
7,7
7,2
7,9
7,0
7,0
6,1
7,9
7,0

55
56
57

Kalesija
ivinice
Tuzla

18
15
11

5,5
5,5
4,9

10
10
10

7,7
7,4
6,8

Procjena seizmikog hazarda

Seizmicki hazard predstavlja vjerovatnost pojave zemljotresa i seizmicki induciranih
geolokih procesa (kretanje tla, likvefakcija, klizanje).
Seizmicko zoniranje (makrozoniranje) podrazumijeva izdvajanje zona koje su
homogene po seizmolokim i geolokim svojstvima, te opis osobina svake od zona
pridruivanjem dinamickih parametara (vrno horizontalno ubrzanje - PGA, brzina PGV ili spektralno ubrzanje- SA) sa specifinom vjerovatnosti pojavljivanja. Kao
takvo, seizmicko zoniranje predstavlja prvi korak za sve daljnje procjene seizmickog
hazarda.
Kartiranje seizmikog hazarda koje ukljuuje i lokalne utjecaje tla naziva se
seizmiko mikrozoniranje

Sl. PGA (Brlek, 2010)

IDENTIFIKACIJA I PROCJENA GEOLOKIH HAZARDA

(klizita, odroni, tonjenje tla)
Osnovne inenjerskogeoloke karakteristike terena, stijena i tla

Slika br.3 Prikaz zastupljenih klizita i labilnih padina u urbanom dijelu grada Tuzle (pozicionirana
klizita na satelitski snimak ), koji de u II fazi biti katastarski obraeni prema predvienoj metodologiji
i udi u bazu podataka (Mula, M, 2008).
Tabela br. Prikaz povrina terena prema stepenu stabilnosti i povrina terena zahvadeni procesom
klizanja po pojedinim opdinama Tuzlanskog kantona ( prospekcijska analiza )

Stabilnost terena
Kategorizacija terena prema stepenu stabilnosti Podruje Federacije BiH odlikuje se
raznovrsnom i sloenom geolokom graom gdje su zastupljene razliite
stratigrafske jedinice od paleozoika do kvaratara. Na razmatranom podruju
formirane su razliiti litoloki tipovi sedimentnih, metamorfnih i magmatskih stijena
koje se generalno odlikuju kako razliitim stepenom dijageneze, fizikomehanikim
karakteristikama tako i razliitim stepenom tektonske oteenosti. Zbog svojih
razliitih i promjenljivih fiziko mehanikih svojstava zastupljeni litoloki lanovi
razliito su podlone procesu raspadanja i formiranja glinovitih i glinovito-kamenitih
pokrivaa razliitog genetskog porijekla, koji se generalno odlikuju promjenljivom
monou. Na promjenljivost fiziko-mehanikih svojstava stijena na vrlo kratkim
rastojanjima utie i esto smjenjivanje razliitih litolokih lanova kako u vertikalnom
tako i u horizontalnom pravcu.
U onim zonama terena gdje su formirani deblji glinoviti pokrivai te zone predstavljaju
potencijalne zone za formiranje razliitih egzogeno geodinamikih procesa i pojava.
U zavisnosti od stepena zastupljenosti egzogenogeolokih i inenjerskogeolokih
(tehnogenih) procesa i pojava zavisi kategorizacija terena prema stepenu stabilnosti i
izrada Oleate stabilnosti.
Podloga za izradu Oleate stabilnosti terena Federacije BiH trebala je posluiti
predhodno
uraena Inenjerskogeoloka karta prema Uputstvu IAEG-a
(Internacionalne asocijacije za inenjersku geologiju) gdje bi se na karti R 1:200.000
izdvojili odgovarajui litoloki tipovi, kompleksi, formacije i svite tako da bi se
preciznije mogle izdvojiti i zone intenzivnog razvoja razliitih kategorija egzogenih
procesa i pojava.
Za podruje teritorije Federacije BiH dosada nije uraena pregledna
inenjerskogeoloka karta R 1:200.000, niti je zahtjevana njena predhodna izrada.

Prilikom izrade Oleate stabilnosti Federacije BiH koritene su sve Osnovne geoloke
karte R 1:100.000 koje zahvataju teritoriju Federacije, zatim je izvrena analiza
morfolokih karakteristike terena (topografske podloge, satelitski snimci) uz koritenje
inenjerskogeolokih karata razliite razmjere i kvaliteta, a koje su bile prethodno
uraene za razliite potrebe (prostorni planovi, regionalna istraivanja, podloge za
izrada razliitih infrastrukturnih objekata i sl.), a vezano za pojedine dijelove
Federacije. Takoe pri izradi Oleate stabilnosti korieno je znaajno dosadanje
struno iskustvo u kategorizaciji terena prema stepenu stabilnosti. Prilikom izrade
Oleate stabilnosti vodilo se rauna da se to preciznije izdvoje razliite kategorije
terena prema stepenu stabilnosti, tako da se u okviru nestabilnog i uslovnostabilnog
terena nisu izdvajane stabilne zone veih brda ( grebeni) i aluvialni nanosi
(ravniarski tereni), iako su u nekim dosadanjim kategorizacijama terena prema
stepenu stabilnosti i ovi dijelovi terena svrstani u tu kategoriju , ako se u blizini nalaze
klizita i odroni.
Na osnovu dobijenih rezultata provedenih geolokih, strukturno-tektonskih,
geomorfolokih, hidrogeolokih, geotehnikih analiza izvrena je Kategorizacija
terena Federacije BiH prema stepenu stabilnosti, a dobiveni rezultati prikazani su na
Oleati R 1: 200.000.
Na razmatranom podruju izdvojene su tri kategorije terena prema stepenu
stabilnosti i to:
Nestabilan teren
Ova kategorija terena predstavlja dio razmatranog podruja koji je zahvaen
procesom klizanja, puzanja i odronjavanja. U izdvojenoj nestabilnoj kategoriji terena
koja je prostorno jasno definisana, ne moe se vriti planiranje niti izgradnja novih niti
legalizacija postojeih objekata. U ovoj kategoriji terena ne smije se vriti zasijecanje
terena kao i formiranje veih nasipa. U zoni nestabilnog terena predvidjeti izradu
projekat sanacije terena, kako bi ovu kategoriju terena preveli u kategoriju uslovno
stabilnog i stabilnog terena.
Uslovno stabilan teren
Ova kategorija terena u prirodnim uslovima je stabilan, ali zbog sloenih geolokih,
geomorfolokih, strukturno-tektonskih i hidrogeolokih karakteristika terena mogu se
oekivati problemi sa stabilnou u uslovima neadekvatne izgradnje i zasijecanja
labilnog dijela terena. Pored labilnih padina, u ovom dijelu izdvojene su i mone
naslage siparskog materijala na strmijim padinama. Ova kategorija terena se uz
odgovarajue graevinske zahvate moe prevesti u stabilnu kategoriju terena.
U ovoj kategoriji koncepcija ureenja terena i nain izgradnje objekata uslovljena je
inenjerskogeolokim karakteristikama terena. Ovo su tereni na kojima nema klizanja
terena, ali predstavljaju potencijalne sredine za moguu pojavu klizita. Za kompletnu
kategoriju prije izrade detaljnije prostorno-urbanistike dokumentacije, potrebno je
izvriti detaljna inenjerskogeoloka i geomehanika istraivanja, na osnovu ijih
rezultata e se prilagoditi koncepcija izgradnje i ureenja terena.
Prilikom izbora koncepcije i utvrivanja reima gradnje u ovoj zoni moraju se
potovati sljedea pravila:

Povoljan poloaj i raspored objekata. Treba nastojati da izgraenost donjeg dijela

padine bude to vea i da se u tom dijelu u grade vii objekti, a u ostalom dijelu nii
objekti. Treba teiti da dua strana objekta bude okomita na izohipse;
Planirani objekti moraju biti jednostavnih tlocrtnih oblika. Fundiranje objekata
(kolektivnog tipa) treba izvesti tako da se fundiraju u geolokom supstratu (oslanjanje
na kontrafore i sl.); Izradom veih nasipa u noici labilne padine; Dreniranje terena
sistemom dubokih drenaa; Prilikom izgradnje puteva preko labilnih padina treba
planirati tako da niveleta puta to vie prati liniju terena tj. da bude to manje
zasijecanja i nasipanja terena; Kontrolisani odvod povrinskih i otpadnih voda;
U dijelu terena gdje je potrebna izrada potporne konstrukcije njezino temeljenje
izvriti u geolokom supstratu; Izvriti rastereenje pojedinih dijelova klizita tj izvriti
tzv peglanje terena; Sve manje vodotoke koji protiu kroz labilne dijelove terena
treba regulisati.
Stabilan teren
Ova kategorija terena zauzima najviu povrinu na teritoriji Federacije BiH. Ovaj
teren je izgraen od vrstih stijena, na kojima je zastupljen tanji glinoviti pokriva,
zone grebenastih formi, planinskih visoravni, aluvialnih terena i dr. Na izdvojenoj
stabilnoj kategoriji terena ne oekuje se irenja klizita niti aktiviranje novih klizita. U
ovoj kategoriji moe se planirati izgradnja naselja objekata bilo kakvog tipa sa
prateom infrastrukturom, s tim da se nain i dubina temeljenja prilagodi lokalnim
geolokim karakteristikama. Koncepcija ureenja terena nije geoloki uslovljena i
moe se provesti prema zamislima urbanista.
Vea koncentracija klizita na teritoriju BIH nalaze se u slijedeim podrujima
Br.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

8.

9.

LOKACIJA
KLIZITA
Biha Mala Kladua
oralii, Trica, Peigrad
Kamengrad kod Sanskog Kiska, Podkiska
Mosta
elinac, Kotor Varo, Ljuboa, Snjegotina,
Banja Luka Kotor Varo
Slatina, Groblje ispod ehitluka
Bosanski Novi
Bosanski Novi, Bosanska Dubica
Bukovice,
unjara,
Lupljanice,
Svilaj,
Doboj Tesli Modria
Cerovac, Dragalovac, Teanj, Novi eher
Radave, Seljani, Tvijak, ivaljevina, Reetnik,
Rogatica
Sijakovii, Lepenica, Guevo
Srebrenica
U blizini hidroakumulacije HE Bajna Bata
Valetovo, Crnii, Gornji Dubovik, selo Babin
Potok, Velji Lug, Moljevik, Lasci, Koritnik,
Ubava,
Omeragii,
Rutanagii,
lijeb,
Viegrad
Kupusovii, Mramorje, Sendii, Pozderi,
Blace Gradina, urojevii, Klanik, Paoii,
titarevo, Kamenica
Mahmutovac, Djeka, Crni Vrh, Bua Potok,
Bistrica potok, Kobilja glava, Gataka ulica,
Veleii, Humsko brdo, Pofalii, Vraca,
Sarajevo
Smederevska ulica, Vrbanja most, Panjina
kula, Pionirska dolina, Breka, Bistrik, Hotonj,
Hrasno, Alipaino polje, Lukavica, Betenija,
Kozija uprija, eljigovii, Iviin potok,

10. Olovo Kladanj

11. Tuzla
12. Derventa
13. Gradaac
14. Kiseljak Visoko
15. Rama
16. Jablanica
17. Foa Tjentite emerno

18. Zenica

19. Maglaj

Kobiljaa,
Pale,
Vogoa,
Semizovac,
Trebevi (dubine klizanja 3-12m)
Olovske luke, Olovo, Kladanj, dolina rijeke
Drinjae (dubine klizanja 2-10m)
Uz saobraajnicu Tuzla-Bijeljina u dijelu preko
Majevice, Lukavac, Crveno brdo, Hotia,
Smolua, Brijesnica, Gornja Tuzla, iki brod
(registrovano preko 120 klizita)
Registrovana 22 klizita
Registrovana brojna klizita u iroj okolini, a
koja su izazvala oteenja objekata
Uz Fojniku rijeku, Kauni, Klokoti, Majdan u
Vareu (locirana uglavno uz saobraajnice)
Mlua, Radin potok, Varvare, Matina stijena,
Kovaevo polje, Stara separacija, Radiljevica,
ita, uz akumulaciju HE Kovaevo polje
Du akumulacije HE Jablanica, elebii,
Ostroac, Ribiki potok, tunel Kukovi
Uz put Foa-Gacko, Belenski potok, Prijeel,
Rae, Perovii, kanjon rijeke Sutjeske, Osoje
(registrovano 14 klizita)
Kamberovi padina, Mala broda, Zlokue,
Gorica, Tiii, Raspotoje, Vjetrenik, Dobrinje,
ue Lave u Bosnu, uz magistralni put
Zenica-Sarejevo (registrovana brojna klizita)
Suljakovii, Lijenica, Muevac, Moeviko
polje, ehii (registrovano preko 50 aktivnih
klizita)

Karta stabilnosti terena

Tabela.br. Stepen zastupljenosti klizita po mjesnim zajednicama u opini Tuzla

(Mula, M. 2008).

Tabela. br. Stepen zastupljenosti labilnih padina po mjesnim zajednicama opine

Tuzla