##8,EKOLOGIJA

Moderna biologija

Graanin-Ilijani
UVOD U

EKOLOGIJU BILJA

Urednik
EMILIJA SAMBOLEK-HRBI
Lektor
IVAN KALINSKI

Tisak: Grafiki zavod Hrvatske Frankopanska 26, Zagreb

Dr#A1MIHOVILGRAANIN
Dr#A2LJUDEVITILIJANIC

#NNUVOD

#PPKOLSKA KNJIGA
#MMZAGREB #GG1977

PREDGOVOR

Veliko zanimanje prirodoslovaca i najirih slojeva naroda za ekologiju biljaka,

ivotinja i ljudi, napose u vezi sa zatitom ovjekove okoline, bilo nam je poticaj
da napiemo ovaj kratak uvod u ekologiju biljaka. U Hrvatskoj dosad nije bilo
knjinog izdanja ekologije biljaka, iako postoje mnogobrojni radovi s tog podruja
i u naoj zemlji. Svjetska ekoloka literatura toliko je opsena i raznovrsna da je
jedva mogue u jednom uvodu u ekologiju samo i spomenuti najznaajnije radove.
Zato ovo djelo nema pretenzija da dade pregled dosadanje svjetske literature, ve
eli upoznati itaoce samo s osnovnim problemima, zadacima i dostignuima biljne
ekologije. Uska povezanost biljne, animalne i humane ekologije u ovom je djelu po
sebice isticana na mnogim primjerima. To je razumljivo jer lanovi ekosistema nisu
samo biljke ve i ivotinje i ljudi, a njihovi kauzalni odnosi ponajee su presudni
za formiranje ekosistema.
Koliko je bilo mogue injenice smo ilustrirali poznatim rezultatima rada naih
istraivaa, da bi ira javnost bila upoznata sa stremljenjima i dostignuima naih
znanstvenika na tom podruju. Glavna panja poklonjena je ekologiji terestrikih
biljaka.
Poznavanje zakonitosti djelovanja ekolokih faktora i reaktivnosti svakog poje
dinog lana ekosistema od golemog je praktinog znaenja. ovjek je postao presu
dan dirigent mnogobrojnih promjena u ekolokoj sredini, prema tome i najodgovorniji
faktor prostornog planiranja, tehnolokih, industrijskih i pravno-socijalnih zahvata
u prirodnu sredinu. Otuda potreba da bude potpuno obavijeten o posljedicama svih
akcija koje poduzima.
Poglavlje Biotski odnosi kao ekoloki faktori napisao je prof dr. Lj. Ilijani.
Njemu dugujemo posebnu hvalu na suradnji, na mukotrpnom pregledu cijelog ruko
pisa, za mnoge napomene i sugestije, za sreivanje bibliografskih podataka i kazala
i za veliku pomo oko konane redakcije djela. Bez te pomoi ovo bi djelo teko
ugledalo svjetlo dana.
Hvalu izraavam i asistentici Botanikog zavoda mr Jasenki Topi koja je
spremno i znalaki izradila crtee i time pomogla pri tehnikoj opremi djela.
Napokon, hvalu dugujemo i izdavau koji se trudio da tisak bude Sto bolji i na
vrijeme obavljen.
U Zagrebu, oujka 1975.

Mihovil Gracanin

SADRAJ
Predgovor

: ; *"fr*^$v:'#: ipfe%$5-: % "&?< % ! \ I . - .

. 5,

Uvod . . ; . iPfvtvm-': * . ; . . . . ; ;

. . . . . .

SFERE IVOTA '. .. * ', '. 1 '. *,.J j J '. *

Atmosfera
..*,%.<.. . , . * . * .
Toplinske zone . . . - , , . . . .
Naoblaka . >.
Osvjetljenje
Relativna vlanost zraka
Oborine
,
Humidnost klime
,
Vjetar
Aklimatski faktori
Hidrosfera
Bentos
Pelagos
Ope ekoloke karakteristike hidrosfere
Salimtet
Kisik i ugljini dioksid
Hranjive tvari u vodi
Reakcija (pH) hidrosfere
Ostale komponente hidrosfere . .
Litosfera
,
Ope ekoloke karakteristike litosfere
Eruptivno ili magmatsko kamenje
Sedimentno ili talono kamenje
Metamorfno .kamenje
Fedosfera
Ope ekoloke karakteristike i svojstva tala
Morfologija pedosfere
Vanjska morfologija
Unutarnja morfologija
Fizikalna svojstva pedosfere
Tekstura tla
Struktura tla
Poroznost tla . . ' . * .
Kapacitet tla za vodu
Propusnost tla za voduKapilarni uspon vode
Kapacitet tla za zrak i aeracija tla
Toplinska svojstva i temperatura tla
Ekokemijska svojstva pedosfere
. Humus
Anorganski kompleks pedosfere
Bioelementi
Ostali elementi.
Radioaktivni elementi

7
8
13
15
15
16
18
19
23
24
25
26
26
27
28
29
30
30
31
32
35
36
37
38
'iSf*
40
40
40
***
43
43
46
50
51
52
52
53
54
58
59
61
*
70
74

*^*; ,
P#V .

*. .
,

P*

Bp#s

-.
ar

VII

Sorptivna sposobnost da . . . , . . .
Reakcija (pH) da
;.'- V * " " ' * *
Koncentracija tekue faze tla (saUnitet)
,
ivi svi^t pedosfere (cdafon) ,.,. ;
* * *
Biljni svijet
:*
Bakterije (Scbizomycet*s) . , . . . . . .
Autotrofne bakterije
Heterotrolne bakterije
. . . . . . . . . . . . . .
Aktinomiceti (Actinotnycetales)
Alge (Phycophyta)
Gljive (Mycofhyta)
,.-.....
Utjecaj vifih biljaka n a tlo . , .,
. i . . .
* .
Virusi
. . . . . . .. .-..
< %

Fauna tla
*
Prazivotinje fProtoioa) . . . . . . . . . . . . . . ; . . <. . . . . : . < . . . . .
Oblici (Nenutoda) . . , . . . - .
..
.
Kolnjaci (Rotatoria)
,
Kolutiavci (Annelida)
lankonoSci (Anhropoda)
i . . . . . . ...... .
Kraljenjaci (Venebrata) . . , . , , . , . . . . . . . t l . . , t . . . > , < . - . . * . .
Sistematika tala
, . - . . . . .
"finska tla
.:...
i. . . .
Aupska tla
. . i. i . , . i. . . . . . . . .
Sistematski pregled najvanijih tipova da
Podzoli (pepeljuse, bjelice)
Lesivirana (Uimerizirana) tla
.
Cemozemi
. . *.. *>. . . . . . . . . . . . .
Smea srednjoevropska tla
Crvenice
,...,. j
Submediteranska (Htoralna) smea tla . . . . i . i ^ i . . .
Planinske crnice
. j .",!,....
,.
Rendzine
-.;,$%*: . . . . . . . . . .
Smea i zukastosiva mineralno-karbonatna tla >..
Slanjace (alkalijska tla)
..-..,
Hidromorfna tla
Smolnice
j
ZNAENJE I DJELOVANJE EKOLOKIH FAKTORA
Zakoni djelovanja ekolokih faktora .
Stres i homeostatski mehanizmi
Sinergizam
Ekoloki antagonizam
. i. . . i. . . . .
Fizioloko i ekoloko djelovanje faktora ivota
Stanitu faktori i odnosi

Temperatura kao ekoloki faktor

.v... . . .
Utjecaj temperature na klijanje sjemena
Utjecaj temperature na rast biljaka
Utjecaj temperature na cvatnju
Utjecaj temperature na proizvodnju suhe tvari . . . . .
Ekoloko znaenje hoda temperature
tetno djelovanje niskih i visokih temperatura . . . . . . . . . .
Otpornost biljaka prema ekstremnim temperaturama
Termoperiodizam
Stimulativno djelovanje niskih temperatura . . . i , . . . . . . . .
tetno djelovanje naglih promjena temperature
Svjetlo
. . . . . . . . . . ! . ; . . . . . . . , . . .
Spektralni sastav dnevnog svjetla
. .
Prostorna i vremenska raspodjela svjetla
,
Utjecaj svjetla na terestrike biljke
Intenzitet svjetla
Duljina djelovanja svjetla Fotoperiodizam . . . . . . . . . . . . . . .
Kakvoa svjetla

vni

75
Z
79
81
J3
83
83
85
88
89
90
91
96
96
97
97
98
98
98
100
100
102
104
105
105
108
109
109
110
110
111
112
112
113
114
115
117
120
122
124
124
124
126
126
127
128
128
129
129
131
134
134
135
137
137
138
139
141
141
145
147

Voda kao ekoloki faktor

Utjecaj vode na klijanje sjemena
,
,
Utjecaj vode na rase i razvoj biljaka
, t , . . . ,
Utjecaj vode na proizvodnju organskih tvari
. Potreba vode za transpiraciju
Ovisnost transpiracije o genetskim osobinama vrsta
Produktivitet transpiracije i transpiracijski koeficijent
Ekoloki oblici biljaka u odnosu prema vodi
Hidrofiti
Mezofiti
Kserofiti
Otpornost biljaka prema suli
Fizioloka sua
, . . .
Ekoloka sua
,
tetno djelovanje prekomjerne vlanosti tla
tetno djelovanje erozije tla vodom
Djelovanje tue, leda i snijega
Ekoloko znaenje vjetra
Tlak zraka i hidrosfere kao ekoloki faktor
Ekololko znaenje bioelemenata
Ugljik (C)
Kisik (O)
Vodik (H)
,
Duik (N)
Fosfor (P)
Sumpor (S)
Kalij (K)
Kalcij (Ca)
Magnezij (Mg)
,
eljezo (Fe)
Mangan (Mn)
Cink (Zn)
Bakar (Cu)
Bor (B)
Molibden (Mo)
...........
Ekoloko djelovanje stimulativnih i nocidnih faktora . . . . . .
Aluminij (Al)
Arsen (As)
Barij (Ba)
Brom (Br)
Fluor (F)
Jod 0 )

Klor (Cl)
Kobalt (Co)
Selen (Se)
Silicij (Si)
Natrij (Na)
Olovo (Pb)
Litij (Li)
Stroncij (Sr)
Titan (Ti)
Krom (Cr)
Nikal (Ni)
Vanadij (V)
Rubidij (Rb)
Kadmij (Cd)
Galij (G)
21va (Hg) . . . .^.
Radioaktivni elementi
.
Reakcija (pH) kao ekoloki faktor
Koncentracija hranjivih otopina kao ekoloki faktor
Fertilizatori

148
149
149
149
151
151
155
155
156
157
157
159
159
161
163
165
166
167
171
172
172
178
183
183
193
197
203
206
212
218
222
225
227
231
234
236
236
238
241
241
242
243
244
246
246
248
250
251
252
253
253
254
255
255
256
256
256
257
*57
260
262
266

IX

Pesricidi . % % . . . . . -. .
Prirodni ekosutnulcidi
Biotski odnosi kao ekololki faktori
Mucualizam ^^ *,.
Komenzalizam
Parazitizam * ^
Predacija
Antibioza
. . . . . . . . . V .*
Kompeticija ' . . . . .>-% . ,
ivotni oblici biljaka
Spektar ivotnih oblika
Pogovor
i
Literatura
. . , . . . . . . . . . . " . . Kazalo

-.

."

2 6 8
271
.'
273
274
275
*^ . . . . . . .
276
. . . . . . . .
280
Vt% \
. 283
283
284
285
287
290
305
. .