UMARSKA PEDAGOGIJA

UVOD
U sklopu provoenja aktivnosti certificiranja gospodarenja umskim reursima na
podruju PD Unsko-sanske umed.o.o. Bosanska Krupa je i izrada ovog programa
(umarska pedagogija). Ovdje emo ukratko pojasniti ta je certificiranje gospodarenja
umskim resursima i ta se njime postie.
Certificiranje je relativno nov koncept unaprijeenja kvaliteta gospodarenja
umskim resursima koje se u potpunosti zasniva na principu dobrovoljnosti. Smisao bilo
kojeg oblika certificiranja sastoji se u obezbjeivanju potvrde da je neto (proizvod,
usluga ili proces) uraeno na propisan nain.
Pod certificiranjem gospodarenja umskim resursima podrazumijeva se procedura
u kojoj neovisna institucija za certificiranje izdaje preduzeu umarstva pismenu potvrdu
certifikat, da su performanse gospodarenja koje se provode na odreenom umskom
podruju, usklaene sa unaprijed definiranim, meunarodno priznatim standardima.
Dva su kljuna efekta koji se postiu certificiranjem gospodarenja umskim
resursima:
- unaprijeenje performansi poslovanja s ciljem dostizanja odrivog gospodarenja
umskim resursima
- poveanje konkurentskih sposobnosti preduzea umarstva kroz ouvanje stabilne
pozicije na postojeim i bolji pristup novim i atraktivnim tritima
Pored navedenih efekata, certificiranjem se postie transparentnost poslovanja
umarskih preduzea i unaprjeuju odnosi sa javnou, poslovnim partnerima, krajnjim
kupcima i ostalim interesnim grupama.
umsko privredno drutvo Unsko sanske ume d.o.o. se opredijelilo da
uskladi sve aktivnosti gospodarenja umskim resursima sa principima i kriterijima
meunarodno priznatog programa certificiranja FSC, kao prvu fazu certificiranja dravnih
uma na podruju USK-a.
FSC standardi su eksplicitno izraeni u formi principa i kriterija, ija primjena
podrazumijeva potovanje dravnih i meunarodnih zakona i odredbi.
Princip 4. (Odnos sa zajednicom i prava radnika) u taki 4.1.3. govori o tome da
vlasnik ume dozvoljava koritenje ume u edukativne svrhe gdje god ne postoji direktan
uticaj na stabilnost umskih ekosistema i na ostale ciljeve gazdovanja.
PD Unsko-sasnke umed.o.o. Bosanska Krupa e se zalagati za gore
pomenuto i u tom smislu emo dati svoj doprinos, tako to emo dva puta godinje
odrati predavanje na temu: Znaaj ume za ovjeka i ivotnu sredinu.
O terminima predavanja emo se dogovoriti s predstavnicima obrazovne
institucije, a dobro bi bilo da to budu neki od znaajnih datuma vezanih za ekologiju,
zatitu uma i tome slino.

ZNAAJ UMSKIH RESURSA

Sve dok je uma bilo u izobilju, ovjek u svakodnevnom ivotu nije obraao panju
na njihov znaaj i viestruke funkcije, kako za njihov ivot, tako i za cijelu biosferu.
U prolosti je ovjek obilno koristio umu i njena raznovrsna dobra, sa umom
ivio pod ubjeenjem da joj radi njene reprodukcione snage, ne moe biti kraja. Meutim,
razne civilizacije, razna zbivanja i dogaaji (ratovi, drutvene promjene i dr.), vjekovima
su satirali ume i prema umama se odnosili ruilaki.
Kad se uvidjelo da se povrina uma prekomjerno smanjuje i kad su tehnoloka i
tehnika dostignua, razvoj industrije, intenzivna urbanizacija, razvoj saobraaja i druge
pojave poele ugroavati ivot ovjeka i odnos u prirodi uope, poela su istraivanja i
dokazivanja o ulozi ume kao jedne od najvanijih karika prirode.
Uz privredni znaaj uma, koji se ogleda u tome to drvo i ostali proizvodi od ume
predstavljaju nezamjenjive sirovine za mnoge industrijske grane, opekorisne funkcije
uma, u savremenim uslovima ivota, dobivaju sve vei znaaj.
ume su regulatori klime i imaju uticaj na globalne klimatske promjene, ume su
tvornice kisika, reguliu reim voda, obavljaju zatitu zemljita, saobraajnica,
sprijeavaju eroziju, bujice i poplave, ume pruaju optimalne uvjete za rekreaciju, sport i
razvoj turizma.
Prema saznanjima, na ekonomski znaaj uma otpada 1/10, a na ostale
opekorisne funkcije 9/10 od ukupne vrijednosti uma.
Sve navedene i ostale funkcije uma ine ume dobro od opeg interesa, koje
uiva posebnu brigu cijelog drutva i svakog pojedinca.
Ovo je razlog da i u narednom tekstu kaemo neto vie o nekim opekorisnim
funkcijama ume.
UMA I REIM VODA
Uticaj ume na reim voda u jednom slivu
Nikakva vjetaki napravljena fabrika vode ne moe zamijeniti umski izvor iznad
koga nema nikakvih zagaivaa, nego samo netaknuta priroda sa obiljem zdravih
stabala, grmlja i prizemne flore.
uma smanjuje povrinsko oticanje vode
Istraivanjima u vicarskoj i Americi, dokazala su da iz umovitih podruja otie
prosjeno 5 % manje vode nego iz neumovitog, jer su u umi gubici vei zbog jaeg
isparavanja (evaporacije) i jae transpiracije umskih biljaka. Ve tanak sloj umske
prostirke debljine svega 15 mm znatno smanjuje povrinsko oticanje vode. U vrhovima i
granju smrevih i jelovih uma, zadri se 19 %, u borovim 27 %, u bukovim 5 %
cjelokupnih padavina, to u prosjeku iznosi 15 % od ukupnih padavina. Ova voda i ne
dopre do tla, nego se isparava direktno sa drvea.
Intercepcija i evaporacija oduzimaju znatan dio oborina (Intercepcija je pojava koja
nastaje kada padavine dospiju na povrinu lia drvea, ali i niih biljaka. Jedna koliina
biva usvojena i odmah izgubljena u obliku vodene pare.
Evaporacija je isparavanje sa povrine umske zemlje), te na taj nai umanjuju
koliinu vode koja dospijeva do zemlje. S druge strane, intenzivno prisustvo korjenja u
zemljitu, u vrlo kratkom roku potpomae da kroz njega proe velika koliina padavina,
na ovaj nain biva usporena ili onemoguena pojava kriznih situacija usljed velikih voda.
3

uma omoguava dobro poniranje padavina i sprijeava nastajanje bujica

umska zemljita su mnogo propustljivija za poniranje vode nego poljoprivredna
zemljita.
Sposobnost umskih ekosistema da zadravaju to vie vode u svojoj
unutranjosti, temelji se na osobenosti prirodno nastalih umskih zemljita da imaju
znatno vie upljina nego zemljita koja se nalaze van njih. Na ovaj nain se u umskim
zemljitima formira itav kompleks meusobno povezanih kanala, koji imaju sposobnost
da se u njima sakupljaju i zadravaju velike koliine vode, kroz koje se voda moe i
kretati.
Uporedimo li umu i panjak, vidimo da umsko zemljite proputa 10 30 pa ak
i 50 % vie vode nego panjak, jer panjak formira plitak i vrlo gust splet tankih ilica koje
jako oteavaju poniranje vode u zemlju.
Istraivanja pokazuju da 10 mm vode u dobrom umskom tlu ponire za 1 2
minuta, a na panjaku to traje 1 5 sati.
ume imaju vanu ulogu u sprijeavanju nastajanja bujica.
uma sprijeava eroziju zemljita
ume znaajno smanjuju i usporavaju eroziju svojim kronjama, granama,
korjenovim sistemom i opalim liem.
Usljed erozivnih procesa izazvanih vodom i vjetrom, na naoj planeti se zauvijek
izgubi oko 10 miliona hektara zemljita ili oko dvije povrine BiH.
U slivovima sa visokim i strmim planinskim predjelima, koji su pod umom, ne
samo da se sprijeava odnoenje erozionog materijala sa tih povrina, nego uma
zadrava produkte erozije koji dolaze sa poloaja iznad prirodne granice vegetacije, gdje
je zemljite golo i nema uvjeta da se zadre produkti erozionih procesa.
uma najbolji i najjeftiniji filter za dobivanje pitke vode
umski pokrov je svojevrstan suner koji upija oborinske vode, a koje se kasnije
javljaju kao izvor pitke filtrirane vode.
ume posjeduju tu osobinu da, proputajui oborine kroz zemljine slojeve,
preiavaju vodu.
U kojoj mjeri uma moe uticati na istou vode, najbolji je primjer grada
Frankfurta na Majni u Njemakoj i Bazela u vicarskoj. Vodu iz rijeke ili industrijsku vodu
prethodno steriliziraju i sistemom cijevi i pumpnih ureaja odvode u umu. Tu voda ponire
u tlo i mijea se sa podzemnom vodom. Ponirui kroz umsko tlo, voda se filtrira,
preiava i kada doe u kontakt sa podzemnom vodom, ima istu temperaturu, ukus i
istou kao podzemna voda. Na taj nain, u mnogim podrujima, glavna funkcija ume
nije proizvodnja drveta ve snabdijevanje kvalitetnom istom vodom.
Uloga ume u zatiti stanovnitva od zagaenog zraka
umsko drvee i ume se ponaaju kao stvarni filter za zrak. Grane, granice,
lie i iglice su sposobne zadrati znaajne koliine praine, a za vrijeme kie, one se
spiraju, padaju na zemljite i u gradovima, putem kanalizacione mree odlaze u
vodotokove i kolektore. Poto kia opere lie, na istom liu se ponovo sakuplja
praina i drugi zagaivai.
Prema LEIBUNDGUT-u, jedno stablo divljeg kestena starog 30 godina, moe
zadrati godinje 120 kilograma praine i 80 kilograma aerosola.
4

Prema provedenim istraivanjima, ume zadravaju i filtriraju sljedee koliine

praine:
- uma smre .................................................................... 32 tone po hektaru godinje
- uma bijelog bora .......................................................... 35 tona po hektaru godinje
- uma bukve ................................................................... 68 tona po hektaru godinje
- uma lipe ....................................................................... 42 tone po hektaru godinje
Sve vrste drvea ne zadravaju istu koliinu praine, jer to ovisi, prije svega, od
rasporeda lia i gustine kronje.
Vrste koje imaju rjeu kronju, zadravaju manju koliinu praine u odnosu na
vrste drvea sa guom kronjom.
Vrste drvea sa glatkim liem zadravaju manju koliinu praine nego vrste
drvea sa hrapavim liem.
Uticaj ume na smanjivanje buke
uma ima znaajnu ulogu u smanjivanju buke, pod uslovom da je pojas ume
dovoljno irok. GLADIOV navodi da zeleni zasadi u gradovima mogu smanjiti gradsku
buku za vie od 20 %, jer drvee i grmlje slue kao prepreka za rasprostiranje zvunih
talasa. Tako, meu zelenim zasadima buka tramvaja se smanjuje za 14 dB.
Prema drugim istraivanjima, kronje drvea upijaju 1/4 zvune energije, a 3/4
odbija.
Liarske ume umanjuju buku za 22 dB, a prizemna vegetacija za 4 dB do 7 dB.
Rekreativna funkcija ume
Znaaj ume i zelenila u funkciji zdravlja ljudi je ve odavno poznat, ali se
vrijednovanje ove funkcije pokuava rijeiti tek u posljednjih 30 40 godina.
U nekim, naroito industrijski razvijenim zemljama, ova funkcija je na prvom
mjestu, dok su sve ostale funkcije ume od sekundarnog znaaja.
Posebni uslovi u gradovima, klima grada sa svojim specifinostima, zraenje
sunca, neist zrak i drugo, ine da stanovnitvo trpi, te je stalno u nervno napetom stanju.
Zato je potrebno da se ovjek u slobodnim satima dovede u kontakt s prirodom i zdravom
sredinom, jer od nje proizilazi i fiziko i psihiko ozdravljenje.
Neprocjenjivo je psihiko djelovanje ume na zdravlje ljudi.
U umi nema buke, preovladavaju prirodni umovi kao to su utanje lia, ubor
potoka, cvrkut ptica, to kao i zelena boja, djeluje umirujue.
Kretanje kroz umu ima za posljedicu zdrav fiziki zamor, to je i sutina odmora u
prirodi.
Ove etnje mogu biti i korisne, jer se usput bere ljekovito bilje, gljive, kupine,
jagode i drugo, to zahtijeva sagibanje i fiziki zamor.
U prirodi svaki ovjek moe nai svoju razonodu: etai, jahai, lovci, ribolovci,
umjetnici, slikari, fotoamateri. Oni mogu nai inspiraciju za svoje stvaranje, jer su
izdvojeni iz gradske buke i guve. Sportisti mogu nai svoje mjesto u prirodi, jer se tu
nalaze tereni za razne sportove, trim staze i drugo.
uma se moe smatrati liferantom kisika, to moemo objasniti na sljedeem
primjeru:
U Bosni i Hercegovini se, prema grubim procjenama, proizvodi godinje 6,6 kubnih
metara drveta po hektaru, odnosno oko 3,3 tone apsolutno suhe supstance drveta. Da bi
se pomenuta neto proizvodnja drveta ostvarila, potrebno je iz zraka usvojiti 6.039
kilograma ugljendioksida, pri emu se oslobaa 4.422 kilograma kisika. Poto se ova
neto proizvodnja ostvari u prosjeku za 150 dana (prosjeno trajanje vegetacionog
perioda), proizilazi da se na taj nain dobije 2,9 grama kisika po kvadratnom metru
dnevno.
5

Ako bi gore navedenu proizvodnju kisika prenijeli na umskom vegetacijom

obraslu povrinu, koja u BiH iznosi oko 2,1 miliona hektara, proizilazi da se pri neto
proizvodnji drvne mase, u toku vegetacionog perioda od 150 dana, oslobodi 9,73 miliona
tona kisika, odnosno 64.500 tona dnevno. Poznato je da je za normalno odvijanje ivota
ovjeka potrebno 250 kilograma kisika godinje, a prema tome je dnevna potreba od 685
grama. Pri prosjenoj proizvodnji kisika u umi od 2,9 grama po jednom kvadratnom
metru dnevno, potrebno je, dakle, 236 kvadratnih metara ume, to znai da u toku
vegetacionog perioda od 150 dana, jedan hektar ume moe podmiriti potrebe kisika za
42 ovjeka.
Naroita prednost zraka u umi nije u posebno visokom sadraju kisika ve u
visokoj filtrirajuoj funkciji kroanja stabala u odnosu na aerosole i plinove. Osim toga,
zrak u umi ima visok sadraj eterinih, djelimino i antimikrobiotskih ulja (izopren,
terpeni, pineni itd.), ija je koncentracija znatna.
Nauna i odgojna funkcija ume
Danas postoji doista malo prirodnih nedirnutih uma prauma u kojima bi se
mogao pratiti prirodni razvoj biocenoza. To su najee one koje su udaljene od bilo
kakvih saobraajnica, tako da ovjek nije bio u mogunosti da ih svojom aktivnou
promijeni, poremeti ili ak uniti. Takvi prostori su ive laboratorije u kojima se mogu nai
interesi za istraivanja unutar bioloke, umarske i drugih disciplina.
Prirodne ume praume su, ustvari, prirodne i veoma bogato opremljene
laboratorije u kojima se mogu sprovoditi mnogobrojna fundamentalna i primjenjena
istraivanja koja su neophodna za proces nauke.
Ne smije se zaboraviti da je odgojna funkcija ume veoma velika.
Uenici raznog uzrasta i raznog nivoa obrazovanja mogu provoditi dio nastave u
prirodi, u ivim uionicama, promatrati prirodne tokove ivota i zakljuivati o pojavama
koje je teko razumjeti kada se objanjavaju u kolskoj uionici izmeu etiri zida.
Studenti biolokih i umarskih nauka mogu dopunjavati svoja znanja u okviru
seminarskih i diplomskih radova.
Polazei od naprijed navedenog, a imajui u vidu injenicu da su umski resursi
dobro od opeg interesa, koje dobiva nove vrijednosti, namee se obaveza i potreba da
je sada vie nego ikada potrebno ire i ozbiljnije posvetiti panju uvanju i zatiti
postojeih i podizanju novih uma. Sada smo na raskrsnici, trebamo ivjeti, podizati nove
ume i ne rezati granu na kojoj sjedimo. Danas su ak prisutna razmiljanja da je prolo
vrijeme angaovanja mladih na poslovima poumljavanja, sa ime se uposlenici PD
Unsko-sanske ume ne slau.
Ovim postupcima, mladi se iskljuuju iz konkretnih stvaralakih aktivnosti, a s
druge strane, sprijeava im se razvijanje ljubavi prema umama i prirodi.
Mladi, uenici u svim kolama ele i hoe da aktivno uestvuju na ovim
opekorisnim poslovima. Zato je potrebno to bre i sistematinije pristupiti pruanju
podrke i pomoi mladima, kao i pruanju prilike da uestvuju u poslovima
poumljavanja.
Rukovodei se gore pomenutim, Podrunica umarija Klju je upravo takvu
priliku pruila uenicima JU Mjeovite srednje kole Klju, te su isti 09. novembra 2007.
godine uestvovali u akciji poumljavanja.
Poumljavanje su vrila tri odjeljenja (ukupno 78 uenika) uz prisustvo profesora
Rami Muhameda i Karat Suada. Zasadili su ukupno 2500 sadnica smre, u odjelu 126
G.J. ia Pale.
Predavanje uenicima o znaaju ume odrao je mr. Selman Emsud, dipl.ing.um.
Nadzor su vrili uposlenici Podrunice umarija Klju, poslovoe uzgoja i zatite,
te reonski lugari.
6

Slina takva akcija izvrena je i u aprilu ove godine.

Na kraju jednodnevnih akcija mladi su zaeljeli da se opet nau na ovakvim
plemenitim poslovima.
Na nama je da ovim i ostalim mladima elju ispunimo.
PD Unsko-sanske ume d.o.o. e se zalagati za daljnju saradnju sa svim
obrazovnim institucijama, te e dozvoliti koritenje ume u edukativne svrhe.

Sastavila:
Mri Amra, dipl.ing.um.

LITERATURA
1. Prof.dr.sc. Pintari K., Znaaj ume za ovjeka i ivotnu sredinu
2. Prof.dr. Meki F., Uzgajanje uma ekoloki osnovi