INTERNACIONALNI UNIVERZITET U TRAVNIKU

EKOLOŠKI FAKULTET

FIZIČKO ZAGAĐIVANJE I ZAGAĐIVAČI

ŽIVOTNE SREDINE U KAKNJU
-Seminarski rad-

Predmet:Monitoring životne sredine Student: Kadić Nadina

Profesor: Prof.dr.Mufik Muslić Broj indeksa: T-08/17

Travnik
SADRŽAJ

UVOD..............................................................................................................................3
1.Zagađivanje životne sredine..........................................................................................4
1.1.Zagađivanje vode...................................................................................................4
1.2.Zagađivanje vazduha..............................................................................................5
1.3.Zagađivanje zemlje................................................................................................5
1.4.Trovanje flore i faune.............................................................................................6
1.5.Samotrovanje čovjeka............................................................................................6
2.Termoelektrana na ugalj Kakanj...................................................................................7
2.1. Opći podaci o Kaknju i Termoelektrani................................................................7
2.2. Problemi sa emisijama..........................................................................................8
2.3.Utrošak vode i emisije u vodu................................................................................8
2.4. Monitoring radioaktivnosti...................................................................................9
2.5. Nivo buke kao fizički zagađivač životne sredine................................................10
3. ZAKLJUČAK............................................................................................................12
LITERATURA...............................................................................................................13

2
 UVOD

Prirodna dešavanja u odnosima između činioca koji čine životnu sredinu (voda,
vazduh, sunčeva svjetlost i dr.) u dužem vremenskom periodu ostavljaju vidan trag na samu
životnu sredinu. Ona se manifestuje promjenama konfiguracije i strukture tla,vodenim
tokovima i vodenim površinama, izmjenama u karakteristikama i sastavu biljnog i
životinjskog svijeta i dr. Međutim u kraćem vremenskom periodu one su doskora bile
neznatno vidljive. Danas čovjek i u intervalu od samo desetak godina uočava vidljive, čak i
drastične klimatske promjene, izmjene režima vode, čistoće zraka, demografske promjene itd.
Ono što skreće pažnju na promjene u uslovima životne sredine jesu direktne ili indirektne
posljedice ljudskih aktivnosti u prirodi. Uglavnom kao posljedica prilagođavanja prirode oko
sebe sopstvenim potrebama koje ne rijetko gube obilježije zadovoljavanja potreba ljudske
prirode. Podpješenju ovog prilagođavanja pogodovala je snažna industralizacija krajem
prošlog i tokom ovog vijeka, kao i tehnološka i naučna revolucija koje su u toku.
One su mogućnost čovjeka kod intervencija u prirodi (sječi, izgradnji saobraćajnica, izgradnji
infrastrukture, crpljenju nafte, rude i dr.) te raspolaganje energijom kojom može uništiti bio –
i geo- sistem u cjelini preko 60 puta podigle su na zastrašujući nivo. Ovi momenti su uticali
na snažnu industrijalizaciju i na prostoru Bosne i Hercegovine sa vidnim posljedicama po
činioce životne sredine. Putevi ugrožavanja su višestruki. Moguća podjela je na direktne i
indirektne. Direktno, bacanje štetnih materija i otpada u nekim od faktora životne sredine
(vazduh, voda, zemlja i dr.) ili indirektno kada štetne materije, zbog kruženja vode u prirodi
prelaze iz jednog stanja u drugi ili jednog faktora u drugi.Ovakav oblik ugrožavanja životne
sredine čovjeka i ako u svojoj početnoj fazi (oslobađanja, izbacivanja,odlaganja) predstavlja
svjestan čin,zbog ne uočavanja posljedica do kojih dolazi, u drugoj fazi (kruženje materije,
neuništivost materije i dr.) gdje se štetnost ovakvog odnosa vraća i samu čovjeku, ubrajamo u
kategoriju nedovoljno svjesnih, odnosno nesvjesnih radnji.Ugrožavanje činilaca životne
sredine iz kategorije svjesnog čina sa neprijateljskim pobudama, odnosno namjerama, spada u
domen specijalnog rata,meteo rata ili klasičnog rata kad se intervencijama u meteo uslovima
(suša, padavine, vjetrovi, zemljotresi, požari, razaranja i dr.) želi destabilizirati određeni
politički sistem, učiniti zavisnim od drugih sistema ili ekonomija i sl.

3
 1.Zagađivanje životne sredine

Životna sredina je zagađena na različite načine. Zrak,voda i tlo su onečišćeni a najveći

zagađivač je čovjek. Onečišćeno je sve pomoću tvornica i raznih ljudskih otkrića. Čovjek je
isto tako jedini koji pomaže očistiti okoliš tako što reciklira otpad i ponovno ga pretvara u
korisne stvari koje zagađuju životnu sredinu. Također sve više se koriste prirodni izvori
energije poput sunca,vode i vjetra kao što se koriste i fosilna goriva koja uništavaju ozon I
potječu kisele kiše. Znanstvenici pokušavaju što više prestati koristiti fosilna goriva I
otkrivaju koja bi druga prirodna tvar radila kao i fosilna goriva , a da ne zagađuju okoliš.
Svaka osoba može pomoći očuvati prirodu recikliranjem otpada I korištenjem stvari
prigodnog porijekla.

1.1.Zagađivanje vode

Direktno zagađivanje vode vrši se izbacivanjem štetnih otpadaka u njih, bilo tvorničkih
otpadnih voda i materijala koji obiluju velikim koncentracijama kiselina, bazičnih jedinjenja i
drugih za život otrovnih materija, ili priključivanjem kanalizacijskih odvoda direktno na
vodenu površinu (more, rijeke, jezera). Posljedice su pomori riba u rijekama, cvijetanje mora
(Jadran 1990.) i dr.)Indirektno zagađivanje vode vrši se putem padavina obogaćenih štetnim
materijama apsorbovanim u kapljicama kiše, sniježnim pahuljicama i dr. (kisele kiše,
radioaktivne kiše, crveni snijeg i dr.). Druga mogućnost indirektnog zagađivanja vode jeste na
prostoru slivista. Voda prolazeći kroz površinski sloj zemlje i njenu poroznu unutrašnjost kao
i tekući po samoj površini nosi sa sobom i štetne materije tu otaložene ili odbačene.
Preduprijeđenje zagađivanja vode podrazumijeva smanjenje ili potpuno onemogućavanje
zagađivanja i vodenih tokova i vodenih površina ali i vazduha i litosfere, odnosno zemljišnog
sloja

4
 1.2.Zagađivanje vazduha

Iskustvo izgradnje dimnjaka, kao puta za odvod neželjenih i štetnih gasova u

domaćinstvu, čovjek je iskoristio i za oslobođavanje od neželjenih gasova u industriji, s tim
što su njegove dimenzije daleko veće ali i štetan uticaj gasova na sredinu vidljiviji. Štetni
gasovi se u visinu podižu zahvaljujući fizičkom zakonu podizanja toplog vazduha u više
slojeve kao i zakonu strujanja u samom dimnjaku. Pored ova dva zakona, kojim se čovjek
riješava neželjenih gasova kao trenutnih problema, u drugom "činu" dva nova zakona se
direktno okreću protiv njega. Prvi je činjenica zemljine teže, koja čestice štetnih materija
ponovo privlači zemlji (teže u neposrednoj blizini dimnjaka, lakše nešto dalje) i drugi, u
krajnjem ograničen prostor atmosfere i zakonitost njenog fizičko-hemijskog sastava i funkcije
koju je taj sastav imao i ima u formiranju života na Zemlji i njegovom daljnjem održavanju.
Direktno zagađivanje vazduha vrši se i snažnom motorizacijom. Automobili omogućavaju
veću pokretljivost ali za uzvrat traže izuzetno mnogo kiseonika (za sagorijevanje u motoru) a
vraćaju ugljen-dioksid i ugljenmonoksid. Čovjek kao konzument duhana, takođe zagađuje
vazduh svog stanovanja. Indirektno zagađenje vazduha vrši se isparavanjem štetnih materija
izbačenih u vodu ili odloženih na zemlju.

1.3.Zagađivanje zemlje

Zagađivanje zemlje direktno se vrši narušavanjem njene prirodne cjelovitosti i povezanosti

skidanjem njenih površinskih slojeva (površinski kopovi uglja, boksita, kamenolomi i sl.) kao
i oštećivanjem florističkog sastava (sječa šuma, uništavenjem rasta i dr.) te ratnim dejstvima
(oklopno transportna sredstva pri kretanju, artiljerijska dejstva, avio dejstva i sl.). Drugi način
direktnog zagađivanja jeste odlaganje štetnih materija kao nusprodukata industrije ili
otpadaka urbane sredine (jalovine i šljaka, bojni otrovi i radioaktivni otpad, smetljište,
"groblja" automobila, neeksplodirana eksplozivna sredstva i dr.) Direktno zagađivanje
zemljišta vrši se i njegovim prekrivanjem betonskim pistama, industrijskim cjelinama i dr.
(aerodromske piste, luke, asfaltne trake, industrijska postrojenja i sl.). Indirektno zagađivanje
zemljišta vrši se odlaganjem ili taloženjem štetnih materija izbačenih u vodu ili vazduh.

5
 1.4.Trovanje flore i faune

Biljni i životinjski svijet u potrazi za elementima neophodnim za život u uslovima

izobilja može da bira i odvaja čisto od zagađenog, odnosno manje zagađeno od više
zagađenog, ali u uslovima oskudice, odnosno u uslovima opšte zagađenosti (oko urbanih
sredina i u urbanim sredinama) gde je prisustvo štetnih materija 6 - 10 puta veće od gornje
dozvoljene granice štetnosti, unošenje štetnih materija u organizam je neminovnost, bilo
vodom (stajaća, tekuća, rosa ili vode u zemljištu i u bujici), vazduhom (kroz kožu, disajne
organe i dr.), putem hrane i dr. Odbrambeno - zaštitni mehanizam živog organizma reaguje i
deo izbacuje putem sekreta, izolacije i na drugi način a deo unutar njega postaje njegov
organski sastav odnosno uzročnik bolesti. Otrov unutar živih organizama u lancu kruženja
materije i sam kruži i u ovom slučaju.

1.5.Samotrovanje čovjeka

Čovjek je samo dio života i životne sredine ni iznad njih ni mimo njih. Preduslov
opstanka čovjeka, kao i ostalog živog svijeta je vezan za sunčevu svetlost i toplotu, vazduh,
vodu, zemljišni sloj, floru i faunu. Čovjek je konzument ovih faktora ali i činilac njihovog
održanja.Otuda zatrovanje bilo kog od njih znači i sopstveno trovanje. Udisanje štetna
vazduha oštećuje organe za disanje a oni dalje ne izvršavaju svoju funkciju u organizmu.
Štetnom vodom oštećuje se urinarni trakt ali i šire jer voda čini najveći dio sastava ljudskog
organizma. Štetne materije unesene hranom izazivaju oštećenja u organima za varenje itd.
Ako imamo u vidu činjenicu da je čovek iz navedenih razloga (industrijalizacija i nemaran
odnos prema faktorima životne sredine) najveći uzročnik nastalih poremećaja u životnoj
sredini, iz navedenog, prisustvo štetnih materija u bilo kom od njih (vazduhu, vodi, zemlji,
flori i fauni i dr.) direktno ili indirektno štetno se odražava na njega samog.
U ovoj činjenici, direktnoj vezi uzročnika i stradalnika, leži nužnost promjene odnosa prema
faktorima životne sredine i sanacija postojećeg stanja u bio- i geo- sistemu narušenom do
pretnje po njegov opstanak. 

6
 2.Termoelektrana na ugalj Kakanj

2.1. Opći podaci o Kaknju i Termoelektrani

Kakanj u centralnoj Bosni je grad od oko 40.000 stanovnika koji je nastao oko rudnika
otvorenog 1902. godine. Život u gradu je veoma vezan za tešku industriju. Ova regija nudi
poslovne mogućnosti u površinskim kopovima mrkog uglja, u fabrici cementa i
termoelektrani. U termoelektrani se sagorijeva mrki ugalj, a u vlasništvu je državne
energetske kompanije Elektroprivreda BiH. Ona opskrbljuje grad Kakanj toplotom, a šire
područje električnom energijom.

Izgradnja elektrane počela je 1947., a proizvodnja električne energije počela je 1956. godine.
Elektrana ima kapacitet od 450 MW a planirana su dva dodatna bloka od 300 MW. Utroši oko
1,8 miliona tona uglja koji se isporučuje iz domaće proizvodnje. Pored proizvodnje električne
energije, TE Kakanj proizvodi i isporučuje toplotnu energiju za općinu Kakanj i dodatno
isporučuje šljaku i pepeo u fabriku cementa Kakanj.

7
 2.2. Problemi sa emisijama

Termoelektrane, službeno najveći zagađivači zraka u državi, emitiraju od 65 do 90%

svih emisija SO2, NOx i CO2 u atmosferu. Iako su implementirane neke ekološke mjere, kao
što je smanjenje emisije prašine i emisija NOx (te vrijednosti su u skladu sa važećim
zakonima EU), emisijama sumpor dioksida se do sada nije ozbilnije bavilo.
Termoelektrana Kakanj i dalje ostaje jedan od glavnih zagađivača zraka u državi i nadalje
njen utjecaj se proteže izvan državnih granica na susjedne zemlje.

Tabela 1. Emisije zagađujućih materija u zrak i emisija CO2 iz TE Kakanj.

2.3.Utrošak vode i emisije u vodu

Podaci o utrošenoj količini vode za proizvodnju električne energije, toplotne energije i

tehnološke pare u termoenergetskim postrojenjima, kao i podaci o ukupnom teretu
zagađenja otpadnih voda izraženom preko ekvivalentnog broja stanovnika (EBS) dati su u
Tabeli 2.

Tabela 2.Bilans utrošene i ispuštene vode za proizvodnju električne energije, toplotne energije i
tehnološke pare u TE Kakanj.

U TE Kakanj je, na postrojenjima za tretman otpadnih voda, tretirano 5.649.705 m3 otpadne

vode. Na postrojenju za tretman fekalno – sanitarnih otpadnih voda tretirano je 19.548 m3
otpadne vode. U procesu dekarbonizacije je nastalo 20.243 m3 otpadnog ulja, dok je u
procesu tretiranja otpadne vode na postrojenjima za tretman otpadnih voda nastalo 5.470 m3
mulja. Sa zgušnjivača mulja na deponiju šljake i pepela Turbići ispušteno je 3.194 m3 mulja.
Za pripremu tehnološke vode, kao i za tretman otpadnih voda u termoenergetskim

8
postrojenjima su korištene tehničke hemikalije. Podaci o upotrebljenim vrstama i količinama
tehničkih hemikalija su dati u Tabeli 3.

Tabela 3. Bilans tehničkih hemikalija upotrebljenih u postupku tretmana otpadnih voda.

Što se tiče uticaja na zemljište TE Kakanj je, za potrebe odlaganja šljake i pepela, izvršila
eksproprijaciju 17.910 m2 zemljišta.

2.4. Monitoring radioaktivnosti

Za TE Kakanj mjerenje je obuhvatilo mjerenje radioaktivnosti u procesu proizvodnje i bližoj

okolini termoelektrane, kao i radiološka istraživanja namirnica biljnog i životinjskog porijekla
na lokaciji Slapna Gora u mjesnoj zajednici Slapnica. Provedena istraživanja su pokazala:
• TE Kakanj ima uticaja na okolinu u smislu povećanja tehnološki uslovljene prirodne radio
aktivnosti. Najveća brzina ekspozicione doze gama zračenja izmjerena je na lokaciji deponije
Turbići (14,19 ∙ 10-4 nC/kgs) i 46% je veća od prosječne brzine doze u Bosni i Hercegovini
(9,7 x10-4 nC/kgs), a najmanja je uz elektrofiltersko postrojenje (5,45 ∙ 10-4 nC/kgs).
9
 • Dobijene vrijednosti specifičnih aktivnosti u korištenim vrstama ugljeva se kreću u okviru
pro- sječnih vrijednosti svjetskih ugljeva, sa izuzetkom uglja iz Rudnika uglja Tušnica čije
vrijednosti prelaze ove okvire. Zaključak istraživanja je da se ne smije povećavati dosadašnje
pro centualno učešće uglja iz Rudnika Tušnica u proizvodnom procesu termoelektrane.
• Aktivnosti prirodnih radionuklida Th-232 i K-40 u pepelu i šljaci kao i uzorku pepela i
šljake sa deponije su oko 2, odnosno 3 puta više u odnosu na srednje vrijednosti svih
korištenih ugljeva, dok su aktivnosti U-238, U-235 i Ra-226 u istim uzorcima oko 2 puta niže
u odnosu na srednje vrijednosti aktivnosti ovih radionuklida svih korištenih ugljeva. Razlog
tome je visok sadržaj U-238, U-235 i Ra-226 u uglju Rudnika Tušnica.
• Specifične aktivnosti prirodnih i vještačkih radionuklida u uzorcima tla u i oko
termoelektrane su u okviru prosječnih vrijednosti za prostore Bosne i Hercegovine. Tlo na
ispitivanim lokacijama nije dodatno kontaminirano radionuklidima, te ne postoji dodatni
radijacijski rizik na pomenutim lokacijama.
• Specifične aktivnosti prirodnih i vještačkih radionuklida u uzorcima namirnica biljnog i
životi- njskog porijekla su u okviru prosječnih vrijednosti za prostore Bosne i Hercegovine.
Ispitivani uzorci namirnica biljnog i životinjskog porijekla nisu dodatno kontaminirani
radionuklidima, te ne postoji dodatni radijacijski rizik na pomenutoj lokaciji.

2.5. Nivo buke kao fizički zagađivač životne sredine

Na području općine Kakanj nisu provedena sistemska mjerenja buke. No, prema subjektivnim
osjećajima problem buke je izražen, naročito u blizini nekih privrednih subjekata. U urbanom
dijelu i saobraćaj doprinosi neželjenom, odnosno povišenom nivou buke. Kako je industrija u
općini Kakanj smještena u blizini, odnosno unutar urbane zone, postoji problem narušavanja
urbanog dijela bukom koja potiče iz industrijskih pogona i postrojenja. Kao izvor emisije
buke identificirani su sljedeći privredni subjekti:

 Kamenolom Trgošped
 Kamenolom Tvornice cementa
 Odlaganje jalovine (RMU)
 Eksploatacija uglja (RMU)
 Magistralni put Sarajevo – Zenica o Saobraćaj, ul. 311. lahke brigade
 Saobraćaj, ul. Alije Izetbegovića
 Tvornica cementa Kakanj
 Separacija (RMU)
 TE Kakanj
 Industrijski put

10
Najveći dio ruralnog područja općine Kakanj nema izražene izvore buke, posebno ne one koji
su stalno vezani za određenu lokaciju, duže vrijeme trajanja i veliku jačinu buke, koja može
negativno utjecati na zdravlje stanovništva. Od ovoga se izuzimaju naselja koja su po svojoj
lokaciji smještena nešto bliže urbanom području, gdje su skoncentrirani veliki izvori
zagađivanja, mala i srednja preduzeća proizvodnje, prerađivačke i uslužne djelatnosti, sve
veće ustanove i institucije iz političkog, obrazovnog, kulturnog, sportskog i drugog sadržaja.
Po vrsti i karakteru svoje djelatnosti ti privredni subjekti u svom tehnološkom procesu koriste
mnoge automatizirane strojeve, pomagala i alate, koji su u radu stalni izvori buke i tako trajno
ili povremeno, što je ovisno o toku tehnološkog procesa, nastala buka prelazi granice
dozvoljenog nivoa i opasno utječe na zdravlje ljudi i remeti njihovu psihofizičku stabilnost.

11
 3. ZAKLJUČAK

Monitoring kvaliteta zraka u Federaciji BiH nadležne institucije obavljaju uz brojne

nedostatke sa aspekta održavanja, kalibracije i osiguranja kvaliteta. Ipak, evidentan je razvoj u
pogledu broja mjernih mjesta i postepenog porasta broja validnih mjerenja.
Mjerenja benzena, uzorkovanje i analiza benzopirena, uzorkovanje i analize sastava lebdećih
čestica se ne vrše. U Federaciji Bosne i Hercegovine u 2018. godini ukupno je 20 automatskih
stanica vršilo monitoring kvaliteta zraka kojima su upravljale nadležne institucije. Pored njih,
u funkciji je i jedna stanica kojom upravlja ambasada Sjedinjenih Američkih Država u našoj
zemlji.
Sve stanice, osim stanice Mostar Sveučilište, dostavljaju podatke prema Federalnom
hidrometeorološkom zavodu. Većina stanica je direktno povezana sa Federalnim
hidrometeorološkim i automatski se proslijeđuju podaci o izmjerenim koncentracijama i
tehničkim uslovima mjerne opreme.
Na skoro svim mjernim mjestima u Federaciji BiH evidentne su izuzetno visoke, po zdravlje
opasne koncentracije lebdećih čestica. U mjestima u kojima se i u čijoj se blizini vrši obimno
spaljivanje uglja evidentne vrlo visoke, po zdravlje opasne koncentracije
sumpordioksida.Visoke vrijednosti koncentracija ovih materija se ne javljaju samo tokom
hladnijeg dijela godine već tokom bilo kojeg perioda u godini. Koncentracije ozona visoke na
pojedinim mjernim mjestima tokom ljeta. Značajniji trendovi u smanjenju koncentracija
lebdećih čestica u posljednjih nekoliko godina nisu primijećeni.

12
 LITERATURA

1. https://www.fhmzbih.gov.ba/PUBLIKACIJE/zrak/izvjestaj-2018.pdf?
fbclid=IwAR1rlM5dsQEwOMFTP8GdIA-3vkVI_4_Du9GoPdo3vRb0GU2jeSMPEr1vVds
2. http://kakanj.com.ba/v4/wp-content/uploads/2014/08/LEAP-Op%C4%87ine-
Kakanj-.pdf

13