Gezi Yazs

Eskiden gezi yazlarna

seyahatname, seyahat yazlar
denirdi. Gezip gren insana da
seyyah denirdi. Bugn gezen
gren kimseye gezgin, onlarn
gezip grdkleri yerleri
anlattklar yazlara da gezi
yazlar denmektedir.

Gezi yazlarnda verilen bilgiler doru ve

gerek olmaldr. Bu bakmdan gezi yazlar
tarih, corafya, edebiyat, toplum bilimi vb.
bakmndan yararl kaynaklardr.
En eski ve uzun bir gemii olan yaz
trnn nemli ve tannm iki ismi
Venedikli Gezgin Marco Polo ile Arap
gezgin bni Batuta' dr.

Bizim edebiyatmzda ilk gezi kitab nl

denizcilerimizden Seydi Ali Reis' in MiratlMemalik (lkelerin Aynas) adl eseridir.
Edebiyatmzn gezi trnde en nemli eseri
nl gezginimiz Evliy elebi 'nin
Seyahatnme ( Tarih-i seyyah) adn tayan
on ciltlik eseridir. Bu eser dnyada, bu trde
yazlm btn eserlerle boy lebilecek
mkemmellie sahiptir.

Gezi yazlarnn yazllarna gre eitleri bu

trn mektup, an ve rportajla benzerliklerini
de ortaya koyar. Gezi yazlar ister mektup,
ister an eklinde yazlsn isterse gezilen
yerlerdeki insanlarla rportaj yaplsn mutlaka,
btn gezi yazlarnda edebi bir zellik, ilgin
bir yaklam, farkl bir gzlem gc
bulunmaldr. Gezi yazlarnda her zaman, her
yerlerde grlen eylerden deil de farkl,
zgn eylerden bahsetmeli,
karlatrmalardan faydalanmal, rnekler
vermelidir.

Gezi yazlar belli bir plan dhilinde yazlr.

Genellikle yazya gezinin baland gnden
balanr ve dn gnne kadarki zaman iine
alan olaylar anlatlr. Ancak tersi bir sralama
yapmakta mmkndr veya gezide grlen en
nemli zellikler belirlenip nemsizden
nemliye doru bir sralamaya gidilir.
Gezi yazsnda grlenler genellikle birinci
kiinin azndan yani gezenin azndan
anlatlr. Gezi yazlarnn dili sade ve yaln
olmaldr.

TrkEdebiyatndaGeziYazarlarveEserleri

Azra Erhat
.Mavi Yolculuk
.Mavi Anadolu
Ahmet Haim
.Frankfurt Seyahatnamesi
Ahmet Mithat Efendi
.Avrupa'da Bir Cevelan
Bedri Rahmi Eybolu
.Canm Anadolu
.Tezek

Bedii Faik
.Sam Amca'nn Evinde
Burhan Arpat
.Avusturya Gnl
Cenap Sahabettin
fak- Irak
Hac Yolunda (Mektup trnde yazlm.)
.Avrupa Mektuplar (Mektup trnde yazlm.)
.Suriye Mektuplar

Erdal z
.All Turnam
Evliya elebi
.Seyahatname
Haldun Taner
.Dsem Yollara Yollara
Hikmet Birand
.Anadolu Manzaralar

lhan Seluk
. Uzak Komu Rusya'dan Gezi Notlar
Falih Rfk Atay
.Deniz Ar
.Taymis Kylar
.Bizim Akdeniz
.Tuna Kylar
.Hind
.Yolcu Defteri
.Yeni Rusya
.Gezerek Grdklerim
R. Nuri Gntekin
.Tuna'dan Bat'ya
.Anadolu Notlar

Seydi Ali Reis

.Mirat'l Memalik
Nadir Nadi
.ki Sovyet Rusya
Ylmaz etiner
.u Bizim Rumeli
M. Cevdet Anday
.Sovyet Rusya
.Azerbaycan
.zbekistan
.Bulgaristan
.Macaristan

Samet Aaolu
.Sovyet Rusya mparatorluu
Ahmet hsan Tokgz
.Avrupa'da Ne Grdm?
Yusuf Ziya Orta
.Gz Ucuyla Avrupa
Attila lhan
.Abbas Yolcu

Gezi yazsnn belirleyici zellikleri

nelerdir?

Gezi yazlarnda ou kez kronolojik zamanl pln

uygulanr. Gezi iin yaplan hazrlklar; yolculuk,
yolculuk srasnda grlen ilgi ekici olaylar; var,
vartaki ilk izlenimler.
Gezi yazlarnda da kendinden nceki
sylenmilerden, yazlmlardan ayr olmak nemlidir.
Ayn yerler daha nce de bakalar tarafndan
grlm, yazlm olabilir. kinci gidite grlenlerle,
ilk gidite grlenler arasndaki farklara bile deinmek
gerekir. Bu da gezi yazlarnn zamanla tarihsel belge
olduunu ortaya koymaktadr.

 Yazar anlattklarnn doruluunu; konuma ile,

bilgi toplama ve fotoraflarla desteklemeli,
anlattklarn bir mantk erevesine oturtabilmelidir.
Her anlatt, nceki anlattklaryla elimemelidir.
Gezi yazlarnda yazar; aklayc anlatm,
ykleyici anlatm, betimleyici anlatm ve tartmal
anlatm gibi btn anlatm yollarndan yararlanr.
Ayrca okuyucuya deiiklii gsterebilmek iin
rnekleme, karlatrma, tank gsterme gibi nesnel
verilerden de yararlanabilir.
Resim kullanlmaldr.

Gezi Trnn Geliimi

Baka lkelere yaplan yolculuklarla ilgili
ilk gezi yazlarna rnek olmak zere M.S.
448'de Hun hkmdar Atilla'ya gnderilen
elilik heyetinde grevli tarihi Priskosun
eseri ile M.S. 568 de Kilikyal Zemarkhos'un
Gktrkler lkesinde Bizans mparatorluu
elisi iken tuttuu notlar gsterebiliriz.

ranl air ve din adam Nasr Hsrev 'in hac

maksadyla yapt Mekke gezisini ve bu arada
Msr ve Anadolu'nun dousunda grdklerini
anlatan 'sefername' adl eserini de ilk gezi
kitaplar arasnda sayabiliriz.
Gezi trnn ilk nemli eselerini verenlerin
banda phesiz Venedikli nl gezgin Marco
Polo ile yine nl Arap gezgini bn-i Batuta'y
anmamz gerekir.

Marco Polo, Yakn Dou ve Orta Asya lkelerini

kapsayan uzun bir yolculua km ve bu
yolculuunda gezip grd yerleri anlatan bir
eser yazmtr. Birok dile evrilen bu eser gezi
edebiyatnn ilk klasik rneklerinden biri saylr.
Arap gezgini bn Batuta da Anadolu, Harezm,
Maverannehir ve Horasan' dolaarak oralarda
yaayan Trklerin teknik ve toplumsal
zelliklerini anlatan bir kitap yazmtr.

Trk Edebiyatnda Gezi Yazlar

Bugnk bilgilerimize gre Trke yazlan ilk gezi
kitab, tannm denizcilerimizden Seydi Ali Reis'in
Miratl-Memalik adl eseridir. Eser Portekizlilere kar
savarken Hint denizinde frtnaya yakalanp
Gcerat'ta karaya kan Seydi Ali Reis'in Hindistan,
Afganistan, Buhara ve Maverannehir yoluyla
Edirne'ye dn srasnda bandan geen servenleri
kapsar.
nl bilginlerimizden Ktip elebi'nin Cihannma
adl eseri de gezi yazlarnda rastlanan birtakm
zellikleri iermektedir. Ktip elebi, Osmanl
lkesinin birok yerini dolam ve eserinde grd
bu yerlerle ilgili ayrntl bilgiler vermitir.

Edebiyatmzda gezi trnde ilk byk ve nemli

eserin yazar Evliya elebi'dir. Tarih-i Seyyah adn
tayan on ciltlik eserinde Evliya elebi, Osmanl
mparatorluu snrlar iinde ve dnda gezip
grd yerleri anlatr. Bu yerler arasnda Bursa, zmir,
Trabzon gibi ehirlerimiz yannda Avusturya, Hicaz,
Msr, Habeistan ve Dastan gibi yabanc lkeler de
bulunmaktadr. Evliya elebi'nin gezi kitabndan XVII.
Yy. toplumumuzun zengin kltr zelliklerini
renmek mmkndr. Anlatmdaki sadelik, itenlik
ve sylei havas da eser iin ayr bir stnlk saylr.

XVII. yy'da Hac yolculuklarn anlatan bir takm gezi

kitaplar ile birlikte Avrupa ve Yakn Dou lkelerine
gnderilen elilerimizi yazdklar 'sefaretname'leri de
birer gezi eseri sayabiliriz. Bu eserler arasnda gezi
trnn zelliklerini en belirgin biimde tayan
Yirmisekiz elebi Mehmet Efendi'nin Fransa
Sefaretnamesi'dir. Yazar bu eserinde Lale Devri'nde
Fransa'da elilik yaparken grdklerini tatl bir dille
anlatmtr.

Edebiyatmzda gezi trnden yazlara ilginin

arttn daha ok XIX. yy'da gryoruz. Bir
takm denizcilerimizin, lke dndaki
Mslmanlarn eitilmesi iin grevlendirilmi
din adamlarmzn ve gezginlerimizin grevle
ve ya kendi istekleri ile gezip grdkleri yerleri
anlatan eserlerini burada anmak gerekir. Bu
eserlerde Orta Asya, Uzak Dou, Afrika, Gney
Amerika zerinde ilgin gzlem ve izlenimlere
dayal bilgiler sergilenmi bulunmaktadr.

Tanzimat'tan Sonraki Gelimeler

XIX. yy'nin sonlarnda yaymlanan ve gerek bir gezi
yazs nitelii tayan eser Ahmet Mithat Efendi'nin
Avrupa'da Bir Cevelan adl kitab olmutur. Yazar bu
eserinde stanbul'dan Stockholm'e kadar yapt tren
yolculuuna ve dnnde urad birok Avrupa
kentlerine ilikin gzlem ve izlenimlerini anlatr. Ali
bey'in Seyahat Jurnali adl kitab da bu yzyln nemli
gezi eserleri arasnda saylr.

1908'den sonra gezi trnden eserlerin saysnda

nemli bir gelime grlmektedir. Bunda okur
saysnn art yannda yabanc gezi kitaplarnn
Trkeye evrilmesinin etkisi byk olmutur. Bu
dnemin tannm air ve yazarlarndan Cenap
ehabettin'in Hicaz yolculuunu anlatan Hac Yolunda
Suriye ve Irak'tan sz eden Afak- Irak ve bir Avrupa
gezisinde grdklerini yanstan Avrupa Mektuplar
adl eserlerini Trke gezi trnn baarl rnekleri
arasnda gsterebiliriz.

Cumhuriyet Dneminde ve Gnmzde Gezi

Yazlar
Cumhuriyet dneminde edebiyatmzda gezi trnde
nicelik ve nitelik ynnden byk bir ilerleme
salanmtr. Bu dnemin tannm gezi yazarlar
arasnda nce Falih Rfk Atay' anmamz gerekir.
Atay'n Denizar, Tayms Kylar, Bizim Akdeniz,
Tuna Kylar, Hind, Yolcu Defteri, Gezerek
Grdklerim ele alnan konular ile gerek gzlem
gerekse anlatm ustal bakmndan ilgin ve deerli
eserlerdir.

Cumhuriyet dneminde gezi trnde eser veren dier

yazarlar arasnda stanbul'dan Londra'ya ileple
Yolculuk ve Akdenizde Bir Yaz Gezintisi adl
kitaplaryla Saik Sabri Duran', Finlandiya adl
kitabyla kufe Nihal'i, Bir Vagon Penceresinden ve
Ankara-Bkre adl kitaplaryla Sadri Ertem'i,
Tuna'dan Batya ve Anadolu Notlar adl iki ciltlik
kitabyla Reat Nuri Gntekin'i, Anadolu Manzaralar
adl kitabyla Hikmet Birand', Gezi Gnl ve
Avusturya Gnl adl kitaplaryla Burhan Arpad'
sayabiliriz.