Jeta e Ibn Sina-s

Ebu Ali el-Husein ibn Abdullah ibn Sina ose i njohur ndrysh n perndim
si Avicena, njihet si nj ndr intelektualt m t shquar t t gjith kohrave.
Ky dijetar i madh, m von do t bhet personaliteti m me ndikim n
shkenc e n filozofi dhe pr kt shkak ai do ta pagzohet me titujt si jan
Esh-Shejh er-Rei's (Prijs i mendimtarve) dhe Huxhxhet ul-Hakk (Fakti i s
Vrtets) me t cilt tituj edhe sot e ksaj dite njihet n Lindjen muslimane.
Ibn Sina lindi rreth vitit 980 e.s. n fshatin Afsana n provincn e
Bukharas, e cila sot gjendet n jug t Uzbekistanit. Babai i tij, Abdullahu, nj
prkrahs i sektit Ismaili, ishte nga Belkhu, ndrsa nna e tij ishte nga nj
fshat afr Bukharas. Msimet e para i morri nga babai i tij, Abdullahu, por
vet Ibn Sina asnjher nuk anoi nga sekti i shijave ismaili. Q n fmijri
shfaqi aftsi t jashtzakonshme intelektuale dhe n moshn dhjet vjeare
u b hafiz i Kuranit dhe u aftsua n arabishten klasike. Ai ia kushtoi veten
teologjis islame, filozofis dhe shkencave natyrore. Gjithashtu studioi edhe
logjikn, gjeometrin si dhe kimin. Vmendjen e tij e ktheu nga mjeksia n
moshn 17 vjeare ku shklqeu dhe u b me t drejt njri nga mjekt m t
famshm t t gjitha kohrave me veprn Ligji i Mjeksis () ,
vepr e cila me plot t drejt i fali Ibn Sins vendin e merituar n historin e
mjeksis; ndrsa vepra e cila ia siguroi vendin n historin e mendimit
filozofik ishte vepra madhore Libri i Shrimit () .
Prej moshs 18 vjeare ai kishte br nam si mjek dhe ishte ftuar q ta
mjekonte sundimtarin e Samanit, Nuh ibn Mensurin (sundoi prej 976-997), i
cili, n mirnjohje pr shrbimin e Ibn Sins, e lejoi at q t shfrytzonte
falas bibliotekn mbretrore, e cila prmbante shum libra t rrall dhe bile
t vetme. I pajisur me aftsi t mdha pr t nxn dituri, ky dijetar
musliman i glltiti prmbajtjet e biblioteks dhe n moshn 21 vjeare ishte
n gjendje q t hartonte librin e tij t par. Ibn Sina ka punuar edhe n
administrat dhe nj koh ka qen dhe sekretar qeverisjeje.
Pothuajse n t njjtn koh ai humbi baban e tij dhe pas disa kohsh ai e
la Buharan dhe u largua drejt perndimit. Ai hyri n shrbim t Ali ibn
Mamunit, sundimtarit t Khivas, pr pak koh, por s fundi largohet pr tju
shmangur rrmbimit prej Sulltanit Mahmud t Ghaznas. Pas shum
udhtimesh ai erdhi n Xhurxhan, afr detit Kaspik, i joshur prej fams s
sundimtarit t tij, si nj prkrahs dhe mbrojts i dituris. Pr fat t keq,
arritja e Ibn Sins prkoi me shkarkimin nga posti dhe vrasjen e ktij
1

sundimtari. N Xhurxhan, Ibn Sina dha leksione pr logjikn dhe astronomin

si dhe shkroi pjesn e par t Ligjit t Mjeksis, veprs s tij m t
madhe. Ai pastaj u vendos n Raj, afr Teheranit t sotm dhe themeloi nj
praktik t gjall mjeksore. Kur u rrethua Raji, Ibn Sina u largua pr n
Hamadan ku ai mjekoi Amir Shems ud-Deulen prej dhimbjeve t barkut dhe
ky e bri kryevezir. Nj kryengritje e ushtarve kundr tij (Ibn Sins)
shkaktuan shkarkimin dhe burgosjen e tij, por m pas Shems ud-Deule, duke
u smur prap prej dhimbjeve t barkut, e thirri at duke i krkuar falje dhe
duke e rikthyer n pozitn e mparshme; gjat dits ai ishte i zn me
shrbimin ndaj Amirit, ndrsa nj sasi t madhe t nats ia kushtonte
shkrimit t librave. Studentt mblidheshin n shtpin e tij dhe lexonin pjes
t dy librave m t mdhenj t tij, Librit t Shrimit dhe Ligjit t
Mjeksis, tashm t prfunduara. Pas vdekjes s Amirit, Ibn Sina u largua
pr n Isfahan pas nj ndeshje t vogl me ligjin, duke prfshir nj periudh
n burg. Ai e shpenzoi vitin e tij t fundit n shrbim t sundimtarit t
qytetit, Ala ad-Deula t cilin ai e kshilloi pr materialet shkencore dhe
letrare q e shoqroi n fushata ushtarake. Gjat ksaj kohe shkroi disa libra
t rndsishm. Madje filloi ta studioj edhe astronomin dhe e nxiti
ndrtimin e observatoriumit. Mirpo s shpejti rehatia e tij filloi t
shkatrrohet edhe at me sulmin e sulltan Mes'udit, i biri i Mahmudit nga
Ghazni. Pra kt rahati ia prishi pikrisht po ai Mahmud nga i cili qe detyruar
pr ta braktisur vendlindjen e vet. Gjat ktij sulmi u zhdukn shum vepra
t rndsishme t Ibn Sinas. I pambrojtur dhe i pasiguruar pas ngjarjes n
Isfahan, srish kthehet n Hamadan ku edhe vdes n vitin 1037. Po n at
vend m von iu ngrit nj mauzole mdhshtore q ekziston edhe sot e ksaj
dite.
N kt mnyr mbaroi jeta e njeriut, i cili prjetoi shum kthesa politike
dhe q u ballafaqua me fatkeqsi t ndryshme. Gjat jets s vet Ibn Sina
prjetoi shum ngritje dhe rnie. Ndonse pati dit t lumtura, pati edhe
mjaft shqetsime n jet. M s shumti kaloi si mjek zyrtar i mbretrve me
'rast pati edhe mundsi q t jet i pranishm n jetn shoqrore, madje
edhe vet ai gjat nj kohe kreu shrbime t larta shtetrore. Gjithashtu ai
bri nj jet intensive intelektuale pr ka dshmon nj numr i madh i
veprave t tij si dhe cilsia e nxnsve t tij. Ibn Sina ishte njeri me nj fuqi
t jashtzakonshme fizike. Kalonte mbrmje t gjata npr ndeja e argtime
dhe pastaj shkonte pr t shkruar mbi filozofin dhe shkencat n prgjithsi.
N t vrtet, si shihet, rrethanat e jashtme nuk kishin ndikim n
veprimtarin e tij intelektuale. Njeri q aq shum ishte argtuar me jetn e
ksaj bote dhe me problemet n politik e npr oborre, dhe q megjithat
arriti t'i vr themelet e filozofis skolastike mesjetare, t sintetizoj
mjeksin e Hipokratit dhe t Galenit dhe t ket nj ndikim aq t madh n
2

shkencat dhe n letrsin islame sa q m von, asnjrit, as para tij e as pas

tij, nuk i shkoi doresh t ket nj ndikim aq t madh.

Veprat e Ibn Sina-s

Veprat e Ibn Sinas i prkasin gati do gjje q ishte e njohur gjat
mesjets t cilat trajtojn tema mbi filozofin, mjeksin, teologjin,
gjeometrin, astronomin, muzikn, poezin etj.
El Kifti thot se Ibn Sina prfundoi 21 vepra t mdha dhe 24 t vogla,
d.m.th. gjithsej 45. Nj burim tjetr (Brokelman) i atribuon Ibn Sinas 99 libra
duke prfshir 16 libra mbi mjeksin, 68 mbi teologjin dhe metafizikn, 11
mbi astronomin dhe 4 mbi poezin. Shumica e tyre jan n gjuhn arabe;
por n gjuhn e tij amtare persiane ai shkroi nj manual t gjer mbi
shkencat filozofike t titulluar Danishname Alai, (Libri i dituris kushtuar
Alau Deules) e q konsiderohet si vepr e par filozofike e shkruar n gjuhn
e re perse.
Poema e tij arabe m e famshme prshkruan prejardhjen e shpirtit n trup
prej Qiellit t Lart. Stili i t shkruarit n gjuhn arabe i Ibn Sinas n veprat
e para sht shum i rnd dhe i koklavitur, por veprat m t vonshme kan
nj stil m t leht. Ndr punimet e tij dy m kryesoret jan Kitabu sh-Shifa,
nj enciklopedi filozofike bazuar n traditn peripatetike t Aristotelit, e
njohur n Perndim si Suficientia, dhe el Kanun et-Tibb e cila paraqiste
kategorin e fundit t ideve greko-arabe mbi mjeksin. Kanuni tregon pr
rndsin e dietologjis, ndikimin e klims dhe mjedisit natyror n shndetin
dhe prdorimin kirurgjik t anestezikve oral. Ibn Sina i kshilloi kirurgt
q ta mjekojn kancerin q n periudhn e hershme, duke siguruar zhdukjen
e t gjitha indeve t smura. Materia mjeksore e Kanunit ka prmendur
rreth 760 ilae s bashku me prdorimin dhe efektin e tyre. Ai rekomandoi
testimin e nj ilai t ri pr kafsht dhe njerzit pr prdorim t
prgjithshm. Teksti n gjuhn arabe i Kanunit sht botuar n Rom m
1593 dhe si rrjedhim ishte njri prej librave n gjuhn arabe q shihte dritn
e botimit. Ai ishte prkthyer n gjuhn latine prej Gerardo i Kremones, i cili
ishte me prejardhje italiane dhe ishte nj nga prkthyesit m t njohur t
Shkolls s Toledos pr Prkthime, shkoll e cila merrej me prkthime t
librave t ndryshm nga gjuha arabe dhe greke n shekullin 12. Kanuni i
Ibn Sinas, me prmbajtjen e tij enciklopedike, me rregullimin e tij
sistematik dhe programin filozofik u ngrit shpejt n nj pozit t lart n
literaturn mjeksore t kohs duke i zn vendin punimeve t mjekut t
famshm antik helen Galenit, Er Razit dhe El Maxhusit, duke u br libr
3

msimor pr arsimimin mjeksor n shkollat e Europs. N 30 vitet e fundit

t shekullit 15, ai kaloi npr 15 botime latinisht dhe nj n hebraisht. N
vitet e fundit, u b nj prkthim i pjesshm n anglisht. Q prej shekullit 1217, Kanuni shrbeu si udhzues kryesor pr shkencat mjeksore n Perndim
dhe thuhet se ka ndikuar edhe te Leonardo da Vini. Sipas fjalve t mjekut
t famshm dhe njherit njri nga katr themeluesit e spitalit britanik me
fam botrore Xhon Hopkins (John Hopkins Hospital) William Osler, Kanuni ka
qndruar si nj Bibl mjeksore pr nj koh t gjat duke u dalluar nga do
vepr tjetr.
Prej 16 punimeve mjeksore t Ibn Sinas, tet prej tyre jan traktate t
vargzuara n mnyr t till si jan 25 shenjat q tregojn prfundimin
fatal t smundjeve, t rregullave higjienike, ilaeve t vrtetuara,
shnimeve anatomike, etj.