UNIVERSITETI ALEKSANDER MOISIU DURRES

MASTER SHKENCOR
FAKULTETI SHKENCAVE POLITIKE DHE JURIDIKE

kopje
TEME DIPLOME

PRMIRSIMI I CILSIS S SHRBIMEVE PUBLIKE

NPRMJET PARTNERITETIT PUBLIK PRIVAT

PUNOI
DAVID LIKMETA

PEDAGOGU UDHEHEQES
JONIADA MUSARAJ

PRMBAJTJA
Abstrakt3
Hyrja 4
Metodologjia.6

1.

Nj vshtrim teorik mbi Partneritetin Publik Privat.................................7

1.1

Partneriteti Publik Privat dhe efekti cilsor mbi shrbimet publike.........................7

1.2

Kaprcimi i sfidave pr nj zbatim m cilsor dhe efektiv t Partneritetit Publik

Privat.......................................................................................................................12

1.3

Partneriteti Publik Privat n t drejtn europiane...................................................17

2.

Prmirsimi i cilsis s shrbimeve portuale nprmjet Partneritetit

Publik Privat...............................................................................................22

kopje

2.1 Reforma portuale dhe Partneriteti Publik Privat.....................22

2.2 Kontrata e konesionit n kontekstin portual.....................26
2.3 Nj vshtrim mbi Partneritetin Publik Privat n sektorin portual shqiptar....30
2.3.1 Liberalizimi i shrbimeve portuale dhe ambiguiteti ligjor............30
2.3.2 Nj prezantim i shkurtr i disa prej formave q ka marr n Shqipri
partneriteti sektor publik sektor privat n fushn portuale......................32

3. Konkluzione................................................................................................36
Bibliografia.................................................................................................40

ABSTRAKT
Si ndodh me shum koncepte t tjera, nuk ekziston shum konsensus n raport me at ka
prkufizohet cilsi e shrbimit publik dhe aq m tepr n raport me rrugt q t ojn n
t. Duke u nisur nga literatura e shfletuar, eksperienca, puna e prditshme, kam vn re se
cilsia e shrbimit publik mund t shihet n kndvshtrime t ndryshme dhe ndonjher
edhe kontradiktore.
Fokusimi tek qytetari/klienti, mbledhja e informacionit t nevojshm, prcaktimi i nevojave
aktuale apo t ardhshme, prmbushja e ktyre nevojave, prgjigjja n koh dhe n mnyr
efektive, vendosja e standardeve t shkruara pr shrbimin e ofruar, prmirsimi i
komunikimit brenda organizats por jo vetm, thjeshtsia, qartsia, aksesi i lir, t gjitha
kto n njfar mnyre prbjn disa objektiva q duhen arritur dhe pr t cilat sht rn

kopje

dakord gjersisht.

Nga ana tjetr prgjegjsit pr ofrimin e ktyre shrbimeve duhet shpeshher t bjn
akrobaci gjat prpjekjeve t tyre pr t realizuar gjithka q u prmend m sipr duke
vepruar n t njjtn koh me kujdes brenda kornizave, ndonjher t ngurta, t
administrimit publik. Kjo, sepse ndjekja e interesit publik, i cili gjithashtu n vetvete
sht nj koncept i gjer, t vendos prball dilemave prgjigjet e t cilave jo gjithmon
ekzistojn n literatur.

Nj nga rrugt m t rrahura t dekadave t fundit pr rigjallrimin e shrbimeve publike ka

qen ai i partneritetit me sektor t tjer dhe kryesisht me at privat. Kjo prqasje n nj
far mnyre ka pasur n fokus proese t jashtme si konkurenca, prshtatja e mekanizmave
t tregut, trheqja e investimeve etj., por gjithashtu ka ndikuar n proeset e brendshme t
organizatave publike, proese kto q kan qen rrjedhoj dhe njkohsisht arsye t ktij
partneriteti.

HYRJA
N mnyr q shrbimet pr publikun t jen efektive dhe cilsore duhet t projektohen
rreth nevojave t prdoruesit dhe jo rreth asaj q pr momentin mund t konsiderohet e
prshtatshme pr ofruesin e shrbimit dhe n kt rast kam ndrmend organizatat publike.
Kontrolli i ngurt dhe i centralizuar qeveritar, pamjaftueshmria apo mosprshtatshmria e
investimeve publike, nevoja pr t qen i zhdrvjellt n prballjen me kushtet dhe krkesat
e tregut si dhe pr t ofruar nj shrbim cilsor, ka sjell si domosdoshmri pjesmarrjen e
sektorit privat.
N kt rast bhet ndarja e duhur e prgjegjsive midis sektorit privat dhe atij publik, duke
i ln ktij t fundit rolin e rregullatorit dhe t parit at t ofrimit t shrbimeve,
operacioneve duke sjell n kt mnyr rritjen e nivelit t shrbimit pr prdoruesit e

kopje

infrastrukturave, efektivitetin e operacioneve dhe prmirsimin e shprndarjes s fondeve

publike t kufizuara.

Sigurimi i produktivitetit t lart n shrbimet publike sht krkuar t arrihet nprmjet

reduktimit t kostove dhe n t njtn koh nprmjet ngritjes s nivelit t standardeve.
Kjo, prbn me t vrtet nj sfid, pr kaprcimin e s cils sektori publik ka drejtuar syt
nga tregu, mekanizmat e ktij t fundit apo metodat e menaxhimit t prdorura nga sektori
privat n prodhimin dhe shprndarjen e shrbimeve, duke e kthyer n kt mnyr
Menaxhimin e Ri Publik, n filozofin menaxhuese q ka karakterizuar reformat e sektorit
publik t dekadave t fundit.

Partneriteti Publik Privat n Shqipri, n ndjekje edhe t nj trendi botror, vitet e fundit po
konsiderohet si nj zgjidhje e ngrit t krijuar n ofrimin e shrbimeve publike cilsore.
Gjetja e nj formule t till si PPP, e cila prpiqet t ndrthur elementt m pozitiv t dy
sektorve, do t rezultoj e suksesshme nse arrin realizimin e njkohshm t fitimit dhe
kthimit t investimit t pals private nga njra an dhe nga ana tjetr ofrimin e shrbimit
cilsor pr qytetarin/klientin dhe prmbushjen e interesit publik.
N fakt, besoj se kto dy an jan ngushtsisht t lidhura dhe t ndrvarura nga njra tjetra,
gj q prbn njkohsisht forcn dhe rrezikun e ktij partneriteti.
N literatur, sidomos duke iu referuar prkuzimeve t ndryshme t Partneritetit Publik
Privat, prmendet pothuajse gjithmon ndjekja e objektivave t ndryshme apo t njjta.

Duke u nisur nga sa m sipr, ajo ka prbn nj rrezik pr kt lloj partneriteti n

Shqipri, sht jo vetm gjetja e gjuhs s prbashkt midis dy sektorve me objektiva apo
mentalitet t ndryshm, gj q rndohet edhe m shum n momentin q t dy sektort
edhe kur qndrojn t veuar nga njri tjetri, paraqesin probleme t nj funksionimi normal
t tyre.
N kapitullin e par t ksaj teze jan paraqitur disa nga arsyet t cilat kan uar n
zgjedhjen e PPP-ve pr prmirsimin e cilsis s shrbimeve publike pa ln mnjan
sfidat dhe rreziqet t cilat hasen gjat fazave t ndryshme t implementimit t ktij
partneriteti. Ky kapitull mbyllet duke parashtruar disa nga parimet e s drejts europiane n
raport me kto marrveshje.
Prmbajtja e kapitullit t dyt sht m specifike dhe i referohet reforms portuale dhe PPP
t implementuara me qllim prmirsimin e shrbimeve portuale. Ky kapitull gjithashtu

kopje

prek raste konkrete shqiptare n fushn portuale apo problematikn q lidhet me

legjislacionin shqiptar t konesioneve n kt fush.

METODOLOGJIA

Metodologjia e prdorur n prgatitjen e ksaj teze prfshin hetimin e literaturs s fushs,

studimin e materialeve t shkruara mbi portet shqiptare dhe t dhnave mbi kto t fundit si
dhe eksperiencn e fituar gjat puns sime pothuajse 4-vjeare n Portin e Durrsit.
Pr prgatitjen e ktij punimi, sht shfrytzuar nj volum relativisht i konsiderueshm
literature. Literatura prfshin botime n trajt libri, direktiva apo guida t Komisionit
Europian, botime t rndsishme t BB, studime t Deloitte Research apo institucioneve t
tjera t rndsishme t nivelit ndrkombtar etj.
Prfshihen gjithashtu dokumenta t rndsishme t publikuara n internet.
N literatur prfshihet edhe baza ligjore si ligji Pr Autoritetin Portual, Kodi Detar,

kopje

Pr konesionet etj.

Puna pr prgatitjen e punimit filloi nga grumbullimi i materialeve ku shtrohet problemi ne

planin teoriko-akademik, parimor, metodik dhe aplikativ. Ky hap mundsoi njohjen dhe
formimin e koncepteve baz mbi cilsin e shrbimit publik, rrugve drejt prmirsimit t
tij dhe sigurisht mbi Partneritetin Publik Privat.

Eksperienca ime profesionale e viteve t fundit m afroi me portet dhe reformat e kryera n
raport me prmirsimin e cilsis s shrbimeve portuale.

Gjithashtu prmes prvojs s vet Portit t Durrsit n lidhje me PPP, bazs ligjore me t
ciln ai operon, studimeve t ndryshme t realizuara pr kt qllim u prpoqa t sjell nj
opinion mbi prdorimin dhe llojet e PPP-ve n porte.
N prgatitjen e ktij punimi shrbeu njkohsisht edhe pjesmarrja ime n nj pun
krkimore n fushn juridike dhe ekonomike pr shtjet portuale, n kuadr t nj
bashkpunimi midis Autoritetit Portual Durrs, Autoritetit Portual t Barit dhe Fakultetit t
Ekonomis (pran Universit degli studi di Bari).

1. Nj vshtrim teorik mbi Partneritetin Publik Privat

1.1 Partneriteti Publik Privat dhe efekti cilsor mbi shrbimet publike.
Reforma menaxhuese e sektorit publik sht nj shtje e dits n mjaft vende dhe do t
vazhdoj t jet derisa qeverit do t vazhdojn t krkojn mnyra pr t modernizuar
sistemet e tyre t administrimit publik, t prmirsojn shprndarjen e shrbimeve, tu
prgjigjen presioneve t brendshme dhe t jashtme si dhe t prballen me sfidat e
globalizmit.
Krkimi i metodave t reja pr prodhimin dhe shprndarjen e shrbimeve ka nxjerr n pah
koncepte t reja si sht psh. Menaxhimi i Ri Publik, i cili ndr t tjera fokusohet n
prdorimin e mekanizmave t tregut t sektorit privat me qllim sjelljen e ndryshimeve n

kopje

menaxhimin e shrbimeve publike.1

N thelb t ksaj filozofie2 qndron hipoteza se orientimi i sektorit publik drejt tregut,
prshtatja e mekanizmave t ktij t fundit do t oj drejt prmirsimit t raportit kostoefienc, pa patur efekte ansore negative n objektivat e ktij sektori.

Modernizimi i sektorit publik n fakt ka qen nj nga trendet kryesore t qeverive q prej
vitete 80, ndrsa Menaxhimi i Ri Publik ka qen filozofia menaxhuese q ka karakterizuar
reformat e sektorit publik t dekadave t fundit.

Sektori publik sht prballur gjithmon e m shum me rritjen e kostove. Pr t zbutur

kt fenomen atij i sht dashur jo vetm t prshtas metoda menaxhimi t huazuara nga
ai privat por edhe t ftoj kt t fundit n prodhimin apo shprndarjen e shrbimeve
publike, duke cuar n krijimin e atij q gjersisht konsiderohet si Partneriteti Publik Privat.
Treguesit kryesor t performancs n nj sistem ekonomik jan efienca dhe drejtsia
(equity). Kjo ka qen nj nga arsyet kryesore t rendjes drejt mekanizmave t tregut t lir
edhe n rastin e prodhimit dhe shprndarjes s shrbimeve publike. Nga ana tjetr duke
qen se mekanizmat e alokimit n tregun e lir (dora e padukshme) mund t ken dshtuar
dhe m pas sht krkuar ndihma dhe ndrhyja e qeverive pr t prmirsuar
keqshprndarjen e burimeve, PPP sht par si nj mnyr pr t ndrthurur avantazhet e t
dy sektorve, atij publik dhe privat.
1

OECD (1993): Public Management Development Survey, Paris

Ky partneritet erdhi jo vetm si pasoj e kufizimeve n fondet publike prsa i takon

investimeve por gjithashtu si pasoj e krkess pr rritjen e cilsis dhe eficencs s
shrbimeve publike.
Komisioni Europian prmes Guids s tij pr nj Partneritet t suksesshm Publik Privat
(2003) ka identifikuar rolin e rndsishm t sektorit privat n skemat e PPP n disa
aspekte dhe konkretisht3:
sigurimin e kapitalit shtes;
sigurimin e aftsive alternative menaxheriale dhe zbatuese
sigurimin e vlers s shtuar ndaj konsumatorit dhe publikut
identifikimin m t mir t nevojave dhe shfytzimin optimal i burimeve
Pavarsisht avantazheve t ktyre skemave paraqiten njkohsisht edhe vshtirsi n
krijimin, zbatimin dhe menaxhimin e tyre pikrisht pr shkak t kompleksistetit q i
shoqron.

kopje

Fillimisht PPP u prfshi n prokurimin e aseteve infrastrukturore sociale dhe shrbimet jobazike. M pas PPP u zbatuan gjithashtu n ndrtimin e banesave popullore, shndetsi,
energji, ujra, dhe prpunimin e mbetjeve urbane.4

Politikat mbi PPP u zhvilluan paralelisht me aftsin e sektorit publik pr t siguruar

infrastrukturn nprmjet PPP-ve dhe m pas me krijimin dhe rishikimin e nj korniz
rregullatore t prshtatshme pr kt bashkpunim.

Britania e Madhe konsiderohet si nj ndr nxitsit kryesor t prfshirjes s sektorit privat,

nprmjet prezantimit nga ana e saj t Inisiativs Finanaciare Private. Kjo inisiativ u
prdor n t gjitha llojet e infrastrukturs dhe shrbimeve dhe tashm prfaqson 10 deri n
13% t t gjitha investimeve t ktij vendi n infrastrukturn publike; rreth 100 projekte t
ksaj kategorie inisiohen apo prmbushen n vit.5
Qeveria australiane ka prdorur PPP pr t siguruar nj pjes t infrastrukturs sociale;
Irlanda i ka prdorur ato n infrastrukturn e transportit; Hollanda n banesat popullore si
dhe projektet e rindrtimit urban; India n ndrtimin e autostradave; Japonia n tubacionet
2

Wikipedia
Komisioni Europian (2003)
: Guidelines for successful public - private partnerships
4
New South Wales Treasury (2009): New South Wales Public-Private Partnerships An Evolution.
5
Deloitte Research (2006): Closing the Infrastructure Gap: The Role of Public-Private Partnerships
3

e gazit; n Kanada 20% e infrastrukturs s re dizenjohet, ndrtohet dhe operohet nga

sektori privat;
N vendet n zhvillim, gjithashtu prfshirja e sektorit privat nisi me privatizimin e
ndrmarrjeve shtetrore sipas programeve t caktuara pr shkak t mungess s kapacitetit
menaxherial t qeverive apo me qllim ndalimin e varsis s ndrmarrjeve shtetrore nga
ndihmat shtetrore 6.
Sipas Deloitte, n Afrik, midis viteve 1990 dhe 2004, afrsisht 14% e infrastrukturs s
sektorit publik sigurohej nga PPP, kryesisht n sektorin e ujrave, energjis, transportit7.
Partneriteti Publik Privat filloi t shfaqet ather kur projektet e ndrtimit u bn m
komplekse. N qytete kjo hasej psh. n rastet e programeve multi funksionale t zhvillimit
(banesa rezidenciale t ndrthurura me dyqane) apo n rastet e rindrtimit urban kur
kompania private ofronte krijueshmrin dhe impulsin tregtar pr t cilin rajonet brenda

kopje

qytetit kishin nevoj.

Pjesmarrja e sektorit privat n infrastrukturn e rrugve dhe at t ujrave sht nj dukuri

m e hershme ndrsa gjithnj e m shum vihet re pranimi i prfshirjes s ktij sektori n
mbulimin e nevojave infrastrukturore dhe t shrbimit n nj numr gjithnj e m t madh
sekorsh nga ai mjedisor deri n at t kujdesit shndetsor apo arsimit.

Pr sa m sipr mund t merret shembulli i Suedis ku pas prfshirjes s sektorit privat n

projektet e ndrtimit, m pas kompanit private u lejuan t marrin pjes gjithashtu n
prokurimet publike t edukimit, kujdesit pr moshn e tret, kujdesit shndetsor apo
shrbimeve t tjera publike.
N kt mnyr jan shfaqur n praktik nj varietet i gjer i partneritetit publik privat
(PPP), t cilit literatura i referohet kryesisht me prkufizimin e Mc Nulty8, ... nj prpjekje
e qndrueshme dhe e koordinuar midis sektorit publik dhe atij privat, ku secili kontribuon
n planifikimin dhe burimet e nevojshme me qllim prmbushjen e objektivave t
prbashkta dhe t ndara.

OECD (2009): Bridging State capacity Gaps in Situations of Fragility

Deloitte Research (2006)
8
McNulty:Entrepreneurial American City, 1986
7

N fakt po t'i referohemi literaturs PPP sht prkufizuar n mnyr t ndryshme nga
akademik, institucione publike apo organizata ndrkombtare. Elementi qendror q
prshkon t gjitha kto prkufizime sht bashkpunimi: ndarja e prgjegjsive, ndarja e
rrezikut dhe prfitimi i dyanshm, ndjekja e objektivave t prbashkta apo t ndara,
investim i prbashkt. Disa prej prkufizimeve t gjetura n literatur jan paraqitur si m
posht vijon:
Fig. 1 Prkufizime t Partneritetit Publik Privat
Reforma e menaxhimit:
Termi partneritet, prfshin marrveshjen kontraktuale, marrveshjet bashkpunuese,
aktivitetet e prbashkta, t prdorura pr zhvillimin e politikave, mbshtetjes s
programeve dhe shprndarjes s programeve dhe shrbimeve qeveritare. (Osborne, 2000)
Zhvendosja e rrezikut:
Partneriteti publik Privat sht nj ndrmarrje ndrmjet sektorit publik dhe atij privat, i
ndrtuar mbi ekspertizn e secilit partner, ndrmarrje e cila prmbush n mnyrn m t
mir nevojat publike nprmjet shprndarjes s prshtatshme t burimeve, rrezikut dhe
fitimit. (Carr, 1998)

kopje

PPP sht nj marrdhnie e cila konsiston n objektiva t ndara dhe/ose t prbashkta si

dhe nj shprndarje e roleve specifike dhe e prgjegjsive midis pjesmarrsve,
marrdhnie e cila mund t jet formale, joformale, kontraktuale apo vullnetare, midis dy
apo m shum palve. Ekziston nj investim i prbashkt n burime dhe si rrjedhoj edhe
nj ndarje e prbashkt e rrezikut, ndarje e autoritetit dhe t prfititmeve pr t gjith
partnert. (Lewis, 2002)
Ristrukturimi:
Nj marrveshje midis dy ose m shum entiteteve, q i mundson ata t punojn n
mnyr t prbashkt n ofrimin e shrbimeve publike nprmjet objektivave t ndara apo
t prbashkta dhe n t ciln ndodhet nj nivel i caktuar i ndarjes s autoritetit dhe
prgjegjsis, investimit t prbashkt n burime, ndarje t rrezikut dhe prfitim t
dyanshm. (United Kingdom HM Treasury, 1998).
Nj partneritet sht nj marrveshje midis dy ose m shum palve t cilat kan rn
dakord t bashkpunojn nprmjet objektivave t ndara apo t prbashkta dhe n t cilin
ka ndarje t autoritetit dhe prgjegjsis, investime t prbashkta n burime, ndarje e
prgjegjsis dhe e rrezikut dhe n mnyr ideale prfitim i dyanshm. (Komisioni
Europian, 2003).
Termi partneritet publik-privat ka filluar t marr nj kuptim t gjer, elementi thelbsor,
sidoqoft, mbetet ekzistenca e nj stili partneriteti n sigurimin e infrastrukturs n
kundrshtim kjo nga ekzistenca e nj marrdhnieje thjesht si furnizues.... Secila prej
palve ndrmerr prgjegjsi pr nj element t ndrmarrjes s prbashkt ose t dy palt
marrin prgjegjsi t prbashkta pr secilin prej elementve... Nj PPP prfshin ndarje t

10

riskut, t prgjegjsis dhe prfitimit, dhe ndrmerret n ato rrethana kur ka nj vler n
para edhe pr taksapaguesit. (The World Bank, 2003).
Ndarja e pushtetit:
Nj prkufizim i partneritetit publik-privat sht nj marrdhnie e cila prfshin ndarjen e
pushtetit, t puns, mbshtetjes dhe/ose informacionit me t tjer me qllim arritjen e
objektivave t prbashkta dhe/ose prfitim t dyanshm. (Kernaghan, 1993).
N varietetin e gjer t skemave dhe strukturave alternative t PPP ajo 'ka sht e
rndsishme sht przgjedhja e tyre duke i prshtatur n mnyr t kujdesshme me
karakteristikat e projektit konkret.N
N literatur bhen disa dallime midis9 prokurimit publik/nnkontraktimit (contracting out),
privatizimit dhe PPP, duke cilsuar nnkontraktimin dhe privatizimin si t vendosura n dy
skaje t nj segmenti q prfaqson format e prfshirjes s sektorit privat n at publik

kopje

ndrsa vendos PPP-t diku n mes t ktyre dy skajeve.

N rastin e nnkontraktimit sektori privat prfshihet pjesrisht n sigurimin e nj shrbimi

q m par ofrohej nga vet ai publik. N kt rast ka nj transferim shum t vogl t
kontrollit apo rrezikut n sektorin privat dhe nuk ka prfshirje t rndsishme t sektorit
privat n vendimmarrje.

N rastin e kontratave publike do ent publik (duke br n kt rast nj interpretim m t

gjer t ktij termi) u drejtohet operatorve privat me qllim prokurimin e punve apo
shrbimeve. Dhe nse i referohemi ligjit shqiptar Pr procedurat e prokurimit publik
(ligji nr. 9643, dt. 20.11.2006 i ndryshuar) qllimi kryesor i ksaj procedure sht arritja e
efiencs dhe e efikasitetit dhe kjo kryesisht prpiqet t arrihet nprmjet trajtimit t
barabart t pjesmarrsve n tender, realizimit t nj proesi transparent, nxitjes s
konkurrencs duke siguruar n kt mnyr mirprdorimin e fondeve publike dhe afrimin
e partnerve serioz dhe kompetent n treg. Sigurisht, n dallim nga forma t tjera m t
zhvilluara t Partneritetit Publik Privat, prokurimi publik mbart disa prej difekteve t cilat
hasen n rastin e ofrimit t shrbimeve nga vet sektori publik. Megjith kursimin e fondeve
publike (pr arsyet e cituara m lart) prsri kemi t bjm me shpenzim t parave publike
dhe njkohsisht mosmarrjen prsipr t riskut nga ana e sektorit privat. Ajo ka
konstatohet n praktik n lidhje me prokurimin publik gjat przgjedhjes s fituesit sht

11

sigurimi i mimit m t ult nga njra (gjithsesi jo n do rast) edhe sigurimi i cilsis s
punve apo shrbimeve. Ka nj armat t tr nnpunsish publik t cilt gjat momentit
t tenderimit kujdesen m shum pr nj respektim rigoroz dhe pedant t rregullave t
prokurimit (dhe shpeshher me qllimin e thjesht pr t mos u dmtuar nga kontrollet
akoma m pedante t auditve t ndryshm) sesa t ken n vmendjen e tyre t
vazhdueshme interesin publik.
Gjithashtu nuk mund t mos prmenden ktu vshtirsit e lindura gjat procesit t
monitorimit dhe zbatimit t kontrats publike pr shkak t rolit ende t rndsishm t
administrats publike n hartimin e specifikimeve teknike, ngurtsimit t ktyre t fundit
dhe pamundsis pr ti prmirsuar apo prshtatur me rrethanat e reja t krijuara por edhe
pr arsye se subjektit privat n nj far i mungon vetrregullimi q shfaqet natyrshm n
rastin kur operon me fondet e tij.

kopje

Nga ana tjetr n rastin e PPP, si u prmend edhe m sipr fillojn edhe shfaqen
zhvendosjet e kontrollit, autoritetit dhe vendimmarrjes n sektorin privat. N kt rast
partneri privat siguron kapitalin dhe njkohsisht sht ofrues i shrbimit.

Ndryshimi midis privatizimit t plot dhe nj marrveshje PPP, sht se n kt t fundit

sektori publik luan ende nj rol t rndsishm, ndrkoh q n privatizimin e plot
prfshirja e qeveris sht minimale, prvecse kur nj korniz ligjore sht e nevojshme pr
entitetin e privatizuar. Sipas Savas10, privatizimi sht akti i i reduktimit t rolit t qeveris
dhe rritjes s rolit t institucioneve t tjera shoqrore n prodhimin e t mirave dhe
shrbimeve si dhe n mbajtjen e t drejtave t pronsis.

1.2

Kaprcimi i sfidave pr nj zbatim m cilsor dhe efektiv t Partneritetit

Publik Privat

Megjith domosdoshmrin e PPP, zbatimi n praktik ka nxjerr disa shtje t cilat duhen
patur n vmendje t vazhdueshme pr nj implementim efektiv t ktij partneriteti.
N fakt nj krkes e rndsishme e s drejts europiane (acquis communitaire) mbetet
moscnimi i parimeve t tregut t lir dhe sigurimi i konkurencs. Kjo shtje fiton nj
9

Allan, J. R. (1999): Public-Private Partnerships: A Review of Literature and Practice; Bettignies, J. and
T.W. Ross (2004): The Economics of Public Private Partnerships.
10
Savas, E. (2000): Privatisation and Public-Private Partnerships

12

rndsi t veant sidomos gjat proedurs s przgjedhjes s partnerve privat apo edhe
prcaktimit t kushteve n lidhje me rinovimin e kontrats. Kto jan marrveshje t shtrira
n koh pr shkak t investimit t madh fillestar t br nga ana e subjektit privat dhe
garantimit t tij pr kthimin e investimit. Kohzgjatja e partneritetit sigurisht q sjell
rrezikun e krijimit t nj tregu t mbyllur dhe jo konkurues. Kjo sht edhe nj ndr arsyet
q respektimi i proedurave t przgjedhjes dhe i rregullave q sigurojn konkurenc,
transparenc dhe proporcionalitet merr nj rndsi thelbsore.
N fakt qllimi kryesor i proesit t przgjedhjes sht rnia e kostos s prodhimit duke
ngritur njkohsisht n kt mnyr problemin e cilsis s menaxhimit. Prcaktimi i
cilsis s shrbimit mbetet i vshtir sidomos n rastin e shrbimeve publike ku raporti
midis input-it dhe output-it sht shpeshher i paqart. N t njjtn koh kjo krkon edhe
monitorimin e vazhdueshm dhe n mnyr aktive t menaxhimit t ktij shrbimi pr

kopje

shkak edhe t monopolit t dhn ofruesit t shrbimit n nj fush t caktuar.

Nga ana tjetr vet ky partneritet prballet me mjaft rreziqe t cilat jan t zakonshme gjat
zbatimit t nj projekti. Ato prfshijn11 rrezikun teknik, pr shkak t dshtimeve t
projektimit; rrezikun e konstruksionit i cili mund t rezultoj nga tejzgjatjet e afateve dhe
tejkalimet e kostove; rreziku i operimit, rezultat i kostove t larta t mirmbajtjes dhe
operimit; rreziku i t ardhurave, rezultat i mungess s krkess pr shrbimin; rreziku
financiar, rezultat i kostove financiare; rreziku mjedisor si pasoj e impaktit t projektit n
mjedis; rreziku politik dhe ai ligjor si rezultat i ndryshimeve ligjore apo politika
jombshtetse t qeverive; rreziku i forcs madhore.
Cshtja m kritike mbetet nse t ardhurat nga ofrimi i shrbimit mund t mbulojn kostot
operative, ato financiare si dhe t sigurojn kthimin e investimit.
Nga ana tjetr ekzistojn faktor t tjer t cilt mund t ojn n dshtimin e PPP-ve12:
- Struktura e dobt organizative: lidershipi n qeveri mund t jet shpeshher i dobt dhe i
ngurt, sidomos n shtetet jo t qndrueshme.
- Mungesa e qartsis: ndodh ather kur partneri privat q n fazn e par nuk sht i qart
n lidhje me qllimin e projektit dhe rezultatet e tij.
11

Grimsey, D. and M. Lewis (2004): Public-Private Partnerships: The Worldwide Revolution in

Infrastructure Provision and Project Finance.
12
Deloitte Research (2006)

13

- Komunikimi i pamjaftueshm: nj komunikim i till ndrmjet qeveris dhe kontraktorit

mund t oj n dshtimin e projektit, pasi rnia dakord e tyre mbi burimet njerzore,
financiare dhe materiale sht e dodmosdoshme pr arritjen e objektivave.
- Struktura e paprshtatshme e PPP: Tipet e PPP dallojn kryesisht nga njri - tjetri pr
shkak t nivelit dhe natyrs s rrezikut q i kalon sektorit privat. Nj gabim q haset
shpesh n kt drejtim sht kur sektorit privat i transferohet rreziku i krkess edhe pse
ky kontraktor nuk ka nn kontroll nivelin e prdorimit t infrastrukturs q i sht dhn.
Kshillohet q partnert t ndajn rrezikun n varsi t aftsis s tyre pr ta menaxhuar
at. Nj ndarje e prshtatshme e rrezikut lejon qeverit q t modelojn PPP sipas
situatave specifike dhe sektorve infrastrukturor.
Nj njohje dhe kuptim m i mir i modeleve t PPP-ve ndihmon n zgjidhjen e shtjeve

kopje

komplekse dhe przgjedhjen e duhur t nivelit t ndarjes s rrezikut.

- Mungesa e kapacitetit t brendshm: ndodh n rastet kur si qeveria ashtu edhe kontraktori
privat nuk plotsojn kriteret e krkuara aftsist e personelit t nevojshm pr
menaxhimin e PPP.

- Planifikimi i paprshtashm: suksesi apo dshtimi i nj PPP sht i lidhur shpeshher me

projektimin fillestar t PPP, politikat, legjislacionin etj.

- Mungesa e fokusit mbi operimin: qeveria mund ta shoh PPP-n thjesht si nj instrument
financimi dhe kshtu t prqndrohet n momentin e transaksionit dhe jo n operimin e
mjetit infrastrukturor.
- Dshtimi i kuptimit t vlers s paras: ndodh kur kostot e kredive apo tenderimit q
lidhen me PPP nuk mbulohen n mnyr t mjaftueshme nga fitimet ose kur nnpunsit
qeveritar nuk kuptojn n mnyr t drejt vlern e paras.
Me qllim shmangien e ktyre rreziqeve, qeverit mund t adoptojn nj cikl jete t
partneritetit q i jep vmendjen e duhur t gjith fazave t t nj PPP-je nga planifikimi,
transaksioni e deri tek menaxhimi i PPP-s. 13.
13

Deloitte Research (2006)

14

Kjo vmendje me t drejt ka gjetur vend dhe sht pasqyruar n kuadrin ligjor q
rregullon partneritetin publik privat n vende t ndryshme, prfshir edhe Shqiprin.
Prkufizimi ligjor shqiptar mbi konesionet sht mjaft i ngjashm me prkufizimin e
Komisionit Europian (2003) mbi partneritetin publik privat t prmendur n pjesn 1.1 t
ksaj teze.
Kuadri ligjor i konesioneve sht krijuar pr her t par n Shqipri gjat viteve 90,
periudh kjo e karakterizuar nga transformime rrnjsore t sistemit politik, ekonomik dhe
shoqror.
Ligji i par mbi konesionet, sht ai nr. 7973, dt. 26.07.1995 Pr konesionet dhe
pjesmarrjen e sektorit privat n shrbimet publike dhe infrastruktur, i cili pr her t
par krijoi bazat pr pjesmarrjen e sektorit privat, vendas dhe t huaj, n shrbimet
publike dhe infrastruktur.

kopje

Sipas ligjit t '95, konesioni sht nj kontrat nprmjet s cils nj personi juridik
joshtetror apo fizik, i besohet nj pasuri publike, n mnyr t till q t mund t ofroj
shrbimet e krkuara, pr nj periudh kohore jo m t gjat se 30 vjet.

Pr prmirsimin e regjimit t konesioneve, pr nxitjen e investimeve t munguara prej

kohsh, n 2006, Parlamenti shqiptar miratoi nj ligj t ri mbi koncesionet. Nprmjet
miratimit t ktij ligji krkohej t minimizoheshin pengesat burokratike duke krijuar
mundsin pr t trhequr sektorin privat n kryerjen e investimeve t reja sidomos n
sektor t rndsishm t ekonomis shqiptare dhe n t njjtn koh t rritej transparenca
e proedurs konesionare.
Ligji prcakton kushtet, mnyrat, kriteret dhe procedurat e dhnies me konesion dhe
njkohsisht n t prmenden edhe disa kushte t prgjithshme t cilt do t jen pjes e
kontrats s konesionit.
Ligji shqiptar i konesioneve n nenet e fundit t tij ka prcaktuar prparsin e tij ndaj
ligjeve t tjera ekzistuese, duke u kualifikuar n kt mnyr si mnyra e vetme e
rregullimit t konesioneve n t gjith sektort n Shqipri.
Ky ligj me pak fjal mbulon partneritetin publik privat n fushn e energjis, shndetsis,
infrastrukturs s burgjeve, minierave, furnizimit me uj, arsim, transport etj. , pra gama
mbetet mjaft e gjer.

15

Ky fakt ka sjell edhe mungsen e nj rregullimi ligjor apo nnligjor m specifik, sidomos
prsa i prket kritereve teknike q duhen plotsuar nga ana e pjesmarrsve n konkurim
apo edhe prsa i prket deri diku kushteve kontraktuale.
Ato, q konsiderohen si faza t PPP, t cilat krkojn vmendjen e duhur dhe njkohsisht
nj rregullim t kujdesshm, jan paraqitur si m posht vijon:
Fig. 2
Aktivitete
a. Identifikim &

Prcaktim

Aktivitete

Aktivitete

Aktivitete

a. Organizimi i projektit

a. Zhvillimi i planit t

a. Menaxhimi i kontratave dhe

b. Studim i pre-fizibilitetit

b. Plani i biznesit

c. Analiza Sociale-Ekonomike

c. Analize krahasuese publike /

kosto - prfitim

e. Analiza e impaktit mbi

buxhetin publik

b. Pregatitja e dokumentave
kryesor t konkurimit

marrdhnies
b. Menaxhimi i kontributit
financiar publik

kopje

d. Prcaktimi i burimeve
financiare

private (PSC)

konkurimit

c. Vlersimi dhe przgjedhja

d. PSC / Matja e vleres se
parase

c. Monitorimi dhe matja e

performancs

d. Menaxhimi i riskut
e. Menaxhimi dhe zgjidhja e
mosmarrveshjeve

Megjith kujdesin q krkojn t gjitha kto faza nuk mund t harrojm faktin se n
partneritetin publik privat roli i sektorit publik transformohet nga ofrues i shrbimit n
monitorues t kontratave t shrbimit duke i dhn n kt mnyr nj rndsi thelbsore
dhe njkohsisht duke e br akoma edhe m delikat momentin e menaxhimit t
kontratave.
Nj monitorim problematik apo edhe m keq mungesa e ktij t fundit rrezikon plotsisht
bashkpunimin (i prkthyer ky n efienc dhe cilsi shrbimi) midis sektorit privat dhe atij
publik.
Vet sektori publik duhet t ushtroj n mnyr t vazhdueshme monitorimin (mundsisht
n mnyr periodike 1 apo 3 mujore), t mas performancn, pa menduar se puna pr t ka
mbaruar me przgjedhjen e subjektit fitues dhe lidhjen e kontrats.
Nga ana tjetr t dy palt duhet t kujdesen pr vendosjen dhe krijimin e nj partneriteti
transparent. Komunikimi i ndershm dhe n shrbim t objektivave t vendosura nga palt,
16

edhe pse ndonjher mund t tinglloj si mision i pamundur, sht i domosdoshm pr

arritjen e suksesit t prbashkt sidomos n nj marrdhnie t till prgjithsisht t shtrir
n koh.
Kujdes duhet patur n prcaktimin e atyre q konsiderohen kushte t negociueshme, t
panegociushme n momentin e propozimit e m pas t lidhjes s kontrats si dhe n
prcaktimin e kushteve t cilat mund t ndryshohen gjat vlefshmris s ksaj kontrate.
Nga njra an pr shkak edhe respektimit t krkesave pr transparenc, trajtim t barabart
t palve pjesmarrse n proesin e przgjedhjes ky moment krkon prgjegjsi t madhe.
Nga ana tjetr kjo kontrat afatgjat shoqrohet nga nj sr pasigurish dhe ndonjher
cnimi i kushteve fillestare (psh. rirregullimi i kostove)

bhet i paevitueshm pr

stimulimin e subjektit privat dhe njkohsisht pr ruajtjen e cilsis s shrbimit dhe

prmbushjen e interesit publik.

kopje

Peshimi i ktyre dy anve t s njts monedh prbn nj moment delikat t ktij

partneriteti dhe duke qen se jo gjithmone mund t kemi gjithka, shtja se far do
cnohet nga kompromisi dhe far do konsiderohet si prioritet mbetet e vshtir pr tu
zgjidhur.

Ajo ka konsiderohet e rndsishme pr t evituar disa nga ato problematika t

prmendura m sipr jan edhe trajnimet dhe ndarja e eksperiencs me vende t tjera pr
punonjsit e sektorit publik. Kjo gj ndihmon n rritjen e kapacitetit t brendshm. N nj
koh kur shum modele t PPP jan eksperimentuar, do gj analizohet n mnyr te
detajuar, n do rast mundsisht nxirren rekomandime dhe msime mbi rrethanat t cilat
rezultojn jo t suksesshme, ekziston mundsia pr t mos humbur koh n prsritjen e t
njjtave gabime. E rndsishme n kt rast sht jo thjesht marrja e mirqen apo shabllon
e eksperiencs s t t tjerve. Duhet q kjo t bhet pjes e qensishme e puns serioze
dhe t prgjegjshme t palve t prfshira n partneritet.

1.3 Partneriteti Publik Privat n t drejtn europiane

Prsa i prket prkufizimit dhe interpretimit q i bhet konesionit prej Komisionit t
Komunitetit Europian, i referohemi nj Komunikimi interpretues t Komisionit mbi
konesionet n t drejtn komunitare. 12
17

Komunikimi i siprcituar i referohet konesioneve, nprmjet t cilave nj autoritet publik

i beson nj t treti administrimin total (ose t pjesshm) t nj aktiviteti ekonomik q
prndryshe do t realizohej nga vet ajo dhe pr t cilin i treti merr prsipr rreziqet q
lidhen me administrimin.
E drejta e administrimit nnkupton transferimin e prgjegjsis s administrimit nga
autoriteti publik konkret tek konesionari. Nj prgjegjsi e till mbulon n t njjtn koh
aspektet teknike, finaciare dhe administruese t veprs. Kshtu, psh., koncesionari duhet t
realizoj investimet e nevojshme me qllim q vepra e tij t jet vendosur n dispozicion
t prdoruesve n kushte t mira. Ky gjithashtu mban mbi vete barrn e amortizimit dhe t
rreziqeve t lidhura me ndrtimin, administrimin dhe prdorimin e impiantit.
E drejta e administrimit e lejon konesionarin t posedoj pr nj periudh t caktuar disa
t drejta nga prdorimi i veprs s realizuar dhe/ose forma t tjera shprblimi t rrjedhura

kopje

nga administrimi. Psh, mund t jet n formn e nj tarife, takse etj. Fakti q e drejta e
administrimit mund t shoqrohet nga nj mim, nuk ndryshon asgj nse mimi mbulon
vetm nj pjes t kostos s veprs. Ndodh, n fakt, q nj shtet mbshtet n mnyr t
pjesshme koston e administrimit t konesionit, n mnyr q pr prdoruesit t
zvoglohet mimi q duhet paguar. Pavarsisht ksaj nj shprblim i till i pjesshm nuk
mund t ket si efekt eliminimin e rrezikut t administrimit, i cili mbetet n ngarkim t
konesionarit, pasi prndryshe kontrata do t kualifikohej si prokurim publik.
Pr t plotsuar dokumentin e siprcituar sht pregatitur edhe Guida pr nj partneritet t
suksesshm sektor publik-sektor privat (Komisioni Europian 2003) 13
Kjo Guid sht hartuar n mnyr q mund t shrbej si nj mjet praktik pr identifikim
dhe zhvillimin e shtjeve t rndsishme n lidhje me skemat e suksesshme t
partneritetit sektor publik-sektor privat. Ajo nuk krkon t sjell nj metodologji t plot
prsa i prket zgjedhjes s modeleve t prshtatshme t PPP pr do projekt konkret apo
zbatimit t tyre.
Guida sht prqndruar n 4 shtje t rndsishme:
- t siguroj hyrjen n treg dhe konkurencn
__________________
12

Fletore zyrtare C 121 dt. 29.04.2000

13

Komisioni Europian (2003): Guidelines for successful public - private partnerships

18

- t mbroj interesin publik dhe t maksimalizoj vlern e shtuar

- t prcaktoj nivelin optimal t financimit pr realizimin e nj projekti t qndrueshm
dhe t aplikueshm duke evituar gjithashtu mundsit pr prfitime t papritura dhe t
subvencioneve
- t identifikoj tipet m efient t PPP pr nj projekt konkret
Direktiva 2004/18/CE prkufizon konesionet e shrbimeve si kontrata q paraqesin t
njjtat karakteristika me prokurimet publike t shrbimeve, me prjashtim t faktit q
shprblimi pr ofrimin e shrbimit konsiston ose thjesht n t drejtn e administrimit t
shrbimit, ose n t njjtn t drejt t shoqruar nga nj mim.
Gjithsesi, konesionet e shrbimeve nuk u jan nnshtruar rregullave specifike n kt
direktiv.
Konesionet e shrbimeve u nnshtrohen rregullave dhe parimeve t rrjedhura nga Traktati

kopje

i KE. Kemi t bjm me nj konesion shrbimesh ather kur operatori merr prsipr
rreziqet q lidhen me realizimin dhe administrimin e shrbimit. Ky i fundit prfiton
shprblimin nga prdoruesi. Si ndodh me konesionet e realizimit t punve publike,
konesionet e shrbimeve karakterizohen nga nj transferim i prgjegjsis s
administrimit.

Duke qndruar n temn e parimeve q duhen ndjekur n rastin e proedurave

przgjedhse, prfshir ktu edhe konesionin, traktati q themelon Komunitetin Europian
parashikon:
a)

barazin n trajtim

Ky parim nnkupton se rregullat e lojs duhet t njihen nga t gjith konesionart

potencial dhe duhet t aplikohen pr t gjith n mnyr uniforme.
b)

transparencn

Parimi i transparencs duhet t sigurohet me cdo mjet t prshtatshm, duk prfshir edhe
publicitetin, i cili duhet t prbaj informacionet e nevojshme pr t lejuar koncesionart
potencial t vendosin nse duhet t marrin pjes ose jo n gar.
c)

proporcionalitetin

N baz t parimit t proporcionalitetit, do mas e zgjedhur duhet t jet n t njjtn

koh e nevojshme dhe e prshtatshme me qllimin q krkon t arrihet. N fushn e

19

konesioneve, nj shtet antar nuk mund t pretendoj kapacitete teknike, profesionale ose
financiare n sporpocion apo t tepruara n rastin e przgjedhjes s kandidatve.
Kohzgjatja e konesionit nuk duhet t reduktoj apo t kufizoj konkurencn e lir prtej
asaj ka sht e nevojshme pr t siguruar amortizimin e investimeve dhe nj shprblim t
arsyeshm pr kapitalet e investuara.
d)

njohja reciproke

Sipas parimit t njohjes reciproke, nj shtet antar duhet t pranoj produktet dhe
shrbimet e ofruara nga operatort ekonomik t nj tjetri shteti antar. Njkohsisht ai
duhet t pranoj specifikimet teknike, kontrollet, titujt, ertifikatat dhe kualifikimet t
krkuara nga nj tjetr , ather kur kta element njihen si ekuivalent.
Po t flasim pr sektorin portual, sektor tek i cili ky punim do t prqendrohet n kapitullin
e dyt, pronsia, organizimi dhe administrimi i porteve n fakt sht i ndryshm nga njri

kopje

shtet antar i Komunitetit Europian n nj tjetr. Ka nj zhvillim t prbashkt n raport

me liberalizimin e tregut t shrbimeve portuale por ende jo t unifikuar.

Regjimi i operacioneve dhe i shrbimeve portuale n nivel kombtar duhet t jet n

prputhje me lirit e garantuara nga Traktati (liria e vetvendosjes, lvizja e lir e
punonjsve, mallrave dhe shrbimeve) si dhe rregullat e konkurencs t prcaktuara n
Traktat.

Parimet kryesore t Traktatit t Komunitetin Europian dhe rregullat n lidhje me

konkurencn n fushn portuale jan br operative n mnyr efektive n saj t nj
kazistike pr tu respektuar t krijuar nprmjet vendimeve t Gjykats Europiane s
Drejtsis, si edhe t Komisionit n rolin e autoritet antitrust 14.
Jan br prpjekje sidomos n fushn e prpunimit t ngarkesave me qllim shmangien e
pengesave pr hyrjen n treg duke rritur n kt mnyr pjesmarrjen e privatve, rritjen e
eficences dhe vendosjen e cmimeve t bazuara n treg.
Dhe nga ana tjetr sht krkuar rritja e prezencs s privatve n financimin e faciliteteve
t portit duke reduktuar rolin e autoriteteve portuale n landlord si dhe n financimin e
faciliteteve t cilat jan thelbsore pr funksionimin e portit si nj e tr.
N fillim t viteve 2000 u b nj prpjekje pr miratimin e nj direktive mbi portet
______________________
14

MUNARI, Rischi e obiettivi di una revisione delle norme sullaccesso, n Il dir. mar.2004, 837

20

(Projekt-direktiva (2001) Mbi hyrjen n treg t shrbimeve portuale), e cila pas dy vitesh
diskutimesh rezultoi pa sukses dhe miratimi i saj u refuzua nga Parlamenti Europian.
Zgjedhja e nj dokumenti t till ligjor, si direktiva, i dedikohet pikrisht faktit se qllim i
saj sht caktimi i disa parimeve dhe jo i nj rregulloreje t mirfillt, duke marr parasysh
q mnyra e organizimit t porteve dhe specifikat e tyre natyrore ose jo ndryshojn shum
nga njra tjetra.
Ky propozim prcaktonte nga njra an detyrimin pr shtetet antare pr liberalizimin
(privatizimin) e shrbimeve portuale nga ana tjetr duke njohur specifikat e portit n lidhje
psh. me hapsirat apo kapacitet e kufizuara si dhe krkesat e siguris pr trafikun detar
vendos pr kto shrbime nj regjim autorizativ duke njohur njkohsisht mundsin e nj
numri t kufizuar autorizimesh.
N kt mnyr n t gjith shtetet antare do t sigurohej ndarja e administrats nga

kopje

ushtrimi i aktiviteteve ekonomike, gj q t kujton eksperiencn italiane. Ofruesit e ktyre

shrbimeve duhet t ken akses n tregun e shrbimeve portuale duke plotsuar krkesat
q parashtron autoriteti portual n lidhje me kualifikimin profesional, organizativ,
kapacitetet teknike etj.

Ndrsa n t prcaktohej se lshimi i autorizimit pr ofrimin e shrbimeve portuale bhet

pr nj koh t kufizuar me qllim dhnien e mundsis operatorve t tjer pr t hyr n
treg (n momentin kur shtetet antare kan prcaktuar nj numr t kufizuar autorizimesh),
n t njjtn koh theksohej gjithashtu q zgjatja e ksaj periudhe sht n varsi t
investimeve q operatori i licensuar ka br si n infrastruktur, superstruktur apo pajisje,
n mnyr q atij ti jepet koha e mjaftueshme pr t marr nj interes t mjaftueshm
fitimi mbi investimet e bra.
Pra, mesa duket marrdhnia ndrmjet subjekteve privat dhe autoriteteve portuale prve
ofrimit t shrbimeve mund t prfshij njkohsisht edhe pjesmarrjen e sektorit privat n
financimin e ndrtimit, rehabilitimit, modernizimit, prmirsimit, mirmbajtjes t
faciliteteve portuale apo edhe t investimeve n superstruktur e pajisje, duke paksuar n
kt mnyr edhe ndrhyrjen e buxhetit t shtetit n kt sektor.
N fakt duke pasur parasysh investimet e mdha q nevojiten n kt sektor qoft edhe pr
mirmbajtjen, rehabilitimin apo edhe blerjen e pajisjeve t reja e moderne, kjo pjesmarrje

21

e sektorit privat bhet e domosdoshme dhe jo vetm n vendet n zhvillim ku ekziston

ende problemi i ngritjes s infrastrukturave t reja dhe moderne portuale.
Mbase sht e rndsishme t ndalem pak n nenin 8, n t cilin prcaktohen masat q
duhen marr nga ana e autoritetit n mnyr q t sigurohet nj proedur przgjedhse
transparente, objektive, nprmjet tenderimit, duke prdorur n t njjtn koh kritere
proporzionale, jo-diskriminuese. N fakt, kto jan parime t cilat prshkrojn t gjitha
proedurat przgjedhse si tenderat, konesionet etj.

2. Prmirsimi i cilsis s shrbimeve portuale nprmjet Partneritetit Publik

Privat
2.1 Reforma portuale dhe Partneriteti Publik Privat

kopje

Investimet dhe prfshirja e sektorit privat n porte gjithashtu i takojn nj periudhe t

vonshme. N fakt n vitet 80 portet, si nj pjes e rdsishme e zinxhirit shprndars u
kthyen n nj bottlenecks (penges) pr efiencn e ktij t fundit kryesisht pr shkak t
oganizimit dhe mnyrs s gabuar t t konceptuarit t tyre. N kt periudh rnia e
cilsis n ofrimin e shrbimeve portuale erdhi si pasoj e tri problemeve kryesore 15:
1.

Praktikat e puns dhe prpunimi i mallrave ishin tepr t vjetruara pr kohn si

pasoj edhe e krkesave q vinin nga konteinerizimi i mallrave. Adoptimi i metodave t

reja prpunuese krkonte n rradh t par modernizimin e pajisjeve portuale, prmirsimin
e aftsive profesionale t punonjsve portual dhe njkohsisht reduktimin e numrit t
ktyre punonjse. Ky proes fillimisht hasi n qndresn e forcs puntore ndaj
ndryshimeve gj q solli n nj far mnyre edhe ngadalsimin e tij.
2.

Kontrolli i centralizuar qeveritar mbi sektorin portual konsiderohet si nj ndr

arsyet themelore t ktij ngri dhe vshtirsive t shumta me t cilat ky sektor po prballej
n prgjigjen ndaj krkesave t kohs.
3.

Mungesa e vullnetit t qeverive pr t investuar n infrastrukturn tepr t

kushtueshme portuale apo edhe mosprshtatja e investimeve t bra me krkesat e

_____________________
15

Reform Port Toolkit, prgatitur nn mbikqyrjen e Divizionit t Transportit pran Banks Botrore

22

lundrimit apo t tregtis botrore, gjithashtu ishin shkaku i mungess s cilsis s

shrbimeve portuale.
Dshtimet e vazhdueshme n kt sektor solln si domosdoshmri mbshtetjen n sektorin
privat qoft prsa i prket reduktimit t varsis nga buxhetet e shteteve ashtu edhe n
krijimin e ndrmarrjeve t prbashkta pr ndarjen e riskut t investimeve.
N sektorin portual, si n shum sektor t tjer, rezultoi se prfshirja e qeverive n ofrimin
e drejtprdrejt t shrbimeve portuale n nj far mnyre minonte inisiativn private.
Portet jan nj ndrthurje i t mirave publike dhe private. Portet gjenerojn prfitime
ekonomike direkte (t mira private) nprmjet operacioneve q zhvillohen n to dhe
prfitime indirekte (t mira publike) t cilat shfaqen n formn e nxitjes s tregtis. N nj
far mnyre ky dualitet ka justifikuar investimet e sektorit publik n porte dhe nga ana

kopje

tjetr ka br t vshtir prcaktimin e roleve prkatsisht t sektorit publik dhe atij privat
n industrin portuale.

Pra, n fakt, investimet n asetet portuale luajn nj rol direk dhe indirekt n ekonomin
kombtare dhe njkohsisht investimi publik n nj far mnyre nxit dhe i jep nj lloj
sigurie edhe investitorve t sektorit privat, investimi i t cilve sht i rrezikuar nga
konkurrenca pr hapsirn portuale, pr kapitalin apo faktorve t tjer t mjedisit t ktij
biznesi.

Pikrisht nj pasqyrim t mendimeve t ndryshme q ekzistojn mbi vijn ndarse t

interesit publik dhe atij privat n kt sektor prbjn edhe 4 modelet e menaxhimit t
porteve.
Portet, sipas mnyrs s organizimit dhe administrimit, pronsis mbi infrastrukturn apo
superstrukturn e tyre etj. klasifikohen si m posht:
-

Porte shrbimi

Porte t mjeteve

Landlord Port

Porte private

Porti i shrbimit dhe ai i mjeteve fokusohen kryesisht n prmbushjen e interesit publik.

23

Portet Landlord kan nj karakter miks dhe kan pr qllim arritjen e balancs midis
interesave publike dhe atyre private. Ndrkaq portet totalisht t privatizuara mbshteten n
interesa thjesht private.
Portet e shrbimit kan nj karakter publik domininues. Mjaft porte t vendeve n zhvillim
menaxhohen sipas ktij modeli (India, Sri Lanka), ku Autoriteti Portual ofron n mnyr t
drejtprdrejt shrbimet portuale, prfshir dhe ata t prpunimit t mallrave. N disa raste
kto shrbime ofrohen nga nj shoqri me kapital publik.
N modelin e porteve t mjeteve, autoriteti portual ka n pronsi, zhvillon, mirmban
infrastrukturn portuale dhe superstrukturn, duke prfshir ktu edhe pajisjet e ngarkim
shkarkimit si el/vincat etj. N kt model zakonisht ndodh q proesi i prpunimit t
mallrave n anije dhe kalata bhet nga kompani stivadore private. Ky model edhe pse
vazhdon t ruaj nj orientim publik sht nj hap m tej prsa i prket prfshirjes s

kopje

subjekteve private n porte. Kjo prfshirje primitive e sektorit privat ka rezultuar jo pak
problematike. Nga njra an sektori publik sht ende pronar i infrastrukturs,
superstrukturs, pajisjeve etj., ndrsa nga ana tjetr ai privat, i cili disponon vetem forcn
puntore, krijon marrdhnie t drejtprdrejta kontraktuale me prdoruesit e portit (pronar
anijesh, spedicioner, pronar t mallit etj.). Kjo marrdhnie jo n pak raste sht e vshtir
pr tu menaxhuar, duke qen se stivadort nuk kan kontroll t plot mbi operacionet
portuale t cilat kryejn.

Kto kompani n prgjithsi tentojn t jen t vogla me pak asete n pronsi t tyre dhe me
kosto pothuajse variabl. Autoritetet portuale prballojn kostot q lidhen me prdorimin jo
t plot t faciliteteve portuale, gj e cila minimizon edhe rrezikun pr kompanit stivadore.
Pra, n kt rast edhe pse ka nj trheqje t kompanive private prsri nuk ka nj zhvendosje
t investimit apo rrezikut, gj q sht karakteristike pr partneritetin publik-privat.
Porti landlord karakterizohet nga nj orientim i ndrthurur publik-privat. N kt model
autoritetet portuale veprojn si rregullator dhe landlord, ndrsa operacionet Portuale
(kryesisht operacionet e prpunimit) kryhen nga kompanit private. Momentalisht, porti
landlord sht modeli kryesor i aplikuar n portet e mdha dhe t mesme. N portet landlord,
infrastruktura i jepet me qira operatorve private apo industrive t ndryshme. Qeraja sht
nj shum fikse pr metr katror q i paguhet autoritetit portual. Niveli i qiras sht n
varsi t kostove t ndrtimit. Nga ana e tij operatori portual privat siguron dhe mirmban
24

superstrukturn (zyra, magazine,dyqane etj.) dhe njkohsisht pajisjet e nevojshme pr

veprimtarin e tyre.
Portet totalisht t privatizuara jan t pakta n numr dhe kryesisht gjenden n Britanin e
Madhe dhe Zelandn e Re. N kto porte shteti nuk sht m i prfshir dhe as nuk ruan m
interesa publike. Ajo ka e dallon kryesisht nga modelet e tjera t menaxhimit t porteve
sht fakti se toka, hapsirat portuale jan t privatizuara. Pr m tepr partnerit privat nuk i
transferohet vetm pronsia mbi tokn por edhe funksioni rregullator. N kto raste ekziston
rreziku i shitjes s toks dhe mosprdorimi i saj jo pr qllime detare.
M sipr sht prmendur se portet jan nj nyje e rndsishme e nj zinxhiri logjistik q
prfshin lvizjen e mallrave. sht e nevojshme q t gjitha hallkat t funksionojn me t
njjtin ritm dhe shpejtsi prndryshe do difekt n t do t reflektohet n nj ngadalsim t
t gjith proesit. Pr kt arsye ka pasur prpjekje t vazhdueshme pr t gjetur ekuilibrin

kopje

midis interesit publik dhe atij privat n porte dhe njkohsisht t gjendej nj model i
prshtatshm menaxhimi t portit, model i cili mund t nxiste prmirsimin e cilsis s
shrbimeve dhe efiencn n prgjithsi.

Nn kt kndvshtrim, nxits dhe prshpejtues i ktij proesi n sektorin portual, si n

shum fusha t tjera, u b trendi i globalizmit. N fakt transportuesit e mdhenj dhe botror
krkonin t siguronin pozicionin e tyre konkurues duke kontrolluar t gjitha fazat e zinxhirit
t transportit (edhe pse kjo duket gati e pamundur) dhe m konkretisht duke lidhur kontrata
afatgjata pr terminale konteinerike t dedikuara.

Pjesmarrja e sektorit privat n investimin e infrastrukturs dhe superstrukturs portuale do

t jet n varsi t disa faktorve si psh. nj kuadr ligjor transparent, proedura konkuruese
t drejta dhe gjithashtu konkuruese, studime t besueshme fizibiliteti t natyrs teknike,
financiare, ekonomike, etj.

Kto kritere marrin aq m shum rndsi n rastin e nj

investimi privat, si ndodh n porte, i cili shoqrohet nga disa rreziqe q lidhen kryesisht me
nivelin e lart t investimit, periudhat e gjata t cilat nevojiten pr kthimin e ktij investimi,
vshtirsin pr t parashikuar volumet e trafikut t ardhshm apo rreziqet t cilat lidhen me
operacionet si psh. teknikat e reja t prpunimit, t cilat mund t nxjerrin jasht loje pajisjet
ekzistuese t prpunimit.
Pavarsisht ksaj prfshirjeje, n fushn portuale qeveria, pr ruatjen e asaj q prcaktohet si
e mir publike, vazhdon t ruaj prgjegjsi t rndsishme q lidhen kryesisht me
25

prdorimin e toks, mbrojtjen e mjedisit, krijimin e vendeve t puns dhe nxitjen ekonomike
t zonave t pazhvilluara.
Nga rishikimi i literaturs konsiderohen si arsye t ndrmarrjes s reformave portuale t
ksaj natyre, kryesisht prmirsimi i efiencs, prmirsimi i cilsis s shrbimeve t cilat
n fakt lidhen n mnyr t drejtprdrejt me rnien e kostove dhe t mimeve, rritjen e
konkurencs, menaxhimin e bazuar n performanc, shmangien e monopolove qeveritare,
reduktimin e burokracis dhe t numrit t punonjsve n administratn publike, trheqjen e
investimeve t huaja. Ktu nuk mund t harrojm t prmendim ndikimin q do t kishte ky
partneritet n reduktimin e shpenzimeve publike apo edhe reduktimin e rrezikut komercial
pr sektorin publik.
Pr arritjen e ktyre objektivave, por njkohsisht pr balancimin e interesit publik me at
privat, n porte sht implementuar kryesisht privatizimi i pjesshm.

kopje

2.2 Kontrata e konesionit n kontekstin portual

Aktualizimi i ligjit shqiptar t konesioneve n realitetin portual dhe prmbajtja e nj

kontrate t mundshme konesioni midis autoritetit kontraktues dhe nj kompanie private (n
kt pjes nuk do t prqndrohemi n kundrshtit q paraqet legjislacioni shqiptar mbi
identitetin e autoritetit kontraktues, t prmendur edhe n Kap. 2/ 2.3 ) mbetet nj ndr sfidat
me t ciln do t prballet zbatimi i ksaj normative n Shqipri dhe njkohsisht ende
objekt i diskutimeve dhe i kndvshtrimeve t ndryshme.
Duke iu referuar materialeve t botuara n websitin e Banks Botrore apo t Hamburg Port
Consulting dhe sigurisht legjislacionit shqiptar t koncesioneve dhe at portual, m posht
do t bhet nj prshkrim i shkurtr i disa prej elementve kryesor t ksaj kontrate si jan
prcaktuar n nenin 27 t ligjit nr. 9663, dat 18.12.2006 Pr konesionet.
Sipas kti ligji, konesionari realizon nj veprimtari ekonomike, q n t kundrt do t
kryhej nga autoriteti kontraktues, nprmjet mjeteve infrastrukturore t cilat n mnyr
direkte apo t trthort kryejn shrbime publike. Veprimtaria e kryer nga konesionari
mund t konsistoj n projektim, ndrtim, zhvillim t mjeteve t reja t infrastrukturs,
rehabilitim, modernizim, zgjerim i mjeteve t infrastrukturs ekzistuese, administrim t
mjeteve t reja apo ekzistuese t infrastrukturs apo kryerjen e shrbimeve publike.
26

N kushtet e nj porti q pretendon t reformohet dhe t shndrrohet n Land Lord Port

mund t jet objekt i nj kontrate konesionare privatizimi i prpunimit t ngarkesave apo
edhe i aktiviteteve t tjera (n rast se kto nuk u jan nnshtruar privatizimit total), t cilat
nuk mund t jen pjes e veprimtaris s tij si Land Lord, duke i kaluar n kt mnyr
sektorit privat pjesn m t madhe t rrezikut financiar dhe operacional.
N kt rast Autoriteti Portual vepron si rregullator, ndrsa operatori privat merr mbi vete
prgjegjsin e operacioneve portuale.
N t njjtn koh kjo kontrat mund t prfshij rehabilitimin apo ndrtimin e
infrastrukturs.
N porte mund t dallohen tri kategori investimesh: 16
- infrastruktura t prgjithshme t cilat garantojn hyrjen n port nga toka (lidhje rrugore dhe
hekurudhore) dhe nga ana e detit (akuatorium, kanale, diga, dallgthyes, fari etj.)- kjo

kopje

kategori krkon investimin e sektorit publik.

- Infrastruktura n lidhje me nj terminal t caktuar (kalata, vendet e ankorimit, lidhjet rrugore

dhe hekurudhore t dedikuara kalats, ndricimi, shtrimit). N kt rast ndarja e roleve nuk
sht e dukshme por vihet re gjithnj e m shum trheqja e sektorit privat.

- Super struktura pr nj terminal specifik (depositat, gru, etj). Kjo kategori krkon
investimin e sektorit privat.
17

Sipas Reform Port Toolkit, nj kontrat konesioni, n varsi t situats specifike mund t
prfshij n vetvete nj kombinim kontratash:

- Nj kontrat qeraje me objekt nj hapsir portuale t pazhvilluar, nprmjet s cils

Autoriteti Portual i njeh koncesionarit posedimin e zons s konesionit.
- Nj marrveshje mbi hyrjen n terminal, e cila rregullon hyrjen e konesionarit n zonn
objekt konesioni dhe aksesin e Autoritetit Portual n zon.
- Nj marrveshje mbi shrbimet Portuale, e cila ka si objekt ofrimin nga ana e Autoritetit
Portual konesionarit shrbime t ndryshme portuale si psh. pilotazhi, dragim;
- Nj marrveshje e drejtprdrejt (A Sponsors Direct Agreement), e lidhur ndrmjet
Autoritetit Portual dhe konesionarit n lidhje me shtjen e konkurencs.
____________________
16

BACCELLI, RAVASIO,SPARACINO, Porti italiani Strategie per lautonomia finanziaria e

lintermodalita, Milano 2007, 156

27

- Nj kontrat projektimi midis konesionarit dhe nj konsulenti teknik pr projektimin e

faciliteteve t reja (Autoriteti Portual nuk ushtron kontroll t drejtprdrejt mbi
projektuesin apo mbi kushtet prcaktimit t ktij t fundit, por ka t drejtn e rishikimit t
projektit.
- Nj kontrat ndrtimi midis konesionarit dhe nj shoqrie ndrtimi pr ndrtimin/kryerjen
e punve (edhe n kt rast Autoriteti Portual ushtron disa forma t kontrollit t cilsis)
- Marrveshjet e financimit ndrmjet koncesionarit dhe financuesve (kreditorve t tij) pr
sigurimin e financimit pr zhvillimin e portit. Gjithashtu Autoriteti Portual mund t
siguroj nj pjes t finacimit.
- Nj kontrat administrimi midis konesionarit dhe nj administruesi t przgjedhur prej tij
pr ofrimin shrbimeve.

kopje

Po n baz t materialit t siprcituar nj kontrat tipike konesioni duhet t prmbaj kto

kushte:

- Tokn, facilitetet dhe pajisjet t cilat jan prfshir n konesion.

- Krkesat funksionale t portit dhe/ose t terminalit, projekti i propozuar pr do ndrtim,

programin dhe afatet e kryerjes s punve.

Elementi i ndrtimit mund te jet pjes ose jo e nj kontrate konensioni. N rastet kur
infrastuktura ekziston, mund t mbetet detyrim i konesionarit sigurimi i pajisjeve apo i
investimeve n superstruktur dhe i mirmbajtjes s infrastrukturs apo edhe i
prmirsimeve t bra n infrastruktuen ekzistuese.
Psh. ktu mund t prmendim kontratn e konensioni e tipit Equip-Operate-Transfer
(Pajis-Opero-Transfero), kur infrastruktura ekziston ndrsa pajisjet sigurohen nga
koncensionari.
- T drejtat dhe detyrimet e konesionarit dhe Autoritetit Portual n raport me prfundimin
e programit t ndrtimit.
- Zhvillimin e burimeve njerzore dhe punsimin e ish-punonjsve t portit, nse palt bien
dakord.
- Aktivitet q do t kryehen n zonn e konesionit.
_____________________
17

Reform Port Toolkit, prgatitur nn mbikqyrjen e Divizionit t Transportit pran Banks Botrore

28

- Hyrje e barabart n zonat pr prdorim t prbashkt n port.

- Pagesa e tarifave, qiras etj. ndaj Autoritetit Portual.
- Prfundimi i konesionit
- Kthimi i toks, faciliteteve dhe pajisjeve pas prfundimit t konesionit.
Etj.
Pr t drejtat t cilat i njihen konesionarit nprmejt kontrats konesionare, ky i fundit
ka detyrimin t bj pagesa ndaj autoritetit kontraktues. N fakt edhe pse n nenin 27
shkronja dh, t ligjit nr. 9663, dt. 18.12.2006, lihet opsionale dhe mbetet objekt i
rregullimit t marrveshjes konkrete detyrimi i brjes apo jo t pagesave nga ana e
konesionarit kundrejt autoritetit kontraktues, mund t thuhet se n kontratat konesionare
n fushn portuale kjo prben nj domosdoshmri. Kjo ndodh pr faktin se autoritetet

kopje

portuale t organizuara si land lord port sigurojn pavarsin financiare pikrisht

nprmjet dhnies s t drejtave q lidhen me prdorimin e toks s administruar nga vet
ato apo dhnies s t drejtave mbi shrbimet t cilat n t kundrt do t kryheshin nga ato.
Nga ana tjetr autoriteti portual ka detyrimin pr financimin e ndrtimit dhe prmirsimit e
infrastrukturs s prbashkt n port (jo vetm) apo edhe t sigurimit t shrbimeve t tjera
t interesit t prgjithshm. Pagesa e konesionarit mund t shfaqet n disa forma t cilat
ndrthuren m pas me njra-tjetrn:
-

Pagesa e qeras pr infrastrukturn, zonn, terminalin objekt i kontrats s

konesionit. N kt rast pagesa sht fikse (pr m2). Kjo pagese do t ishte n varsi t
zhvillimit zons konkrete portuale. Mbase niveli i saj do t ishte gjithashtu edhe n varsi
t pagesave t tjera t kryera nga konesionari, ndikimit q do t kishin kto t fundit n
prcaktimin e tarifave pr prdoruesit e portit etj. Pa dashur ti hyj nj analize ekonomike e
cila do t krkont gjithashtu shqyrtimin e rasteve konkrete nuk po ndalem m tej n kt
pik. Natyrisht q kto do t ishin nivelet minimale t propozuara n dokumentat e
konesionit gjat proedurs przgjedhse. Fituesi do t ishte konesionari, i cili do t
propozonte mimin m t lart, sigurisht njkohsisht me plotsimin e krkesave t tjera.
-

Pagesa e performancs, e cila sht nj pages vjetore e cila llogaritet mbi tonet

mall t prpunuara apo TEU, pra mbi do ton mall apo TEU, pr t ciln konesionari
prfiton tarifn e paguar nga klientt e tij.
29

Pra, si u paraqit edhe m lart objektivi kryesor i marrveshjes s konesionit sht

transferimi i kostove t investimit nga qeveria n sektorin privat. Konesionart jan t
detyruar t ndrtojn dhe rehabilitojn infrastrukturn si dhe t administrojn nj facilitet
(mjet infrastrukturor) ose shrbim pr nj numr t caktuar vitesh.

2.3 Nj vshtrim mbi Partneritetin Publik Privat n sektorin portual shqiptar

2.3.1 Liberalizimi i shrbimeve portuale dhe ambiguiteti ligjor
Po t nisemi nga prkufizimi (i cituar edhe m sipr) i Komisionit Europian (2003) n PPP (Guidelines for successful Public-Private Partnership, mbi partneritetin publik
privat (konesionet), n Portin e Durrsit deri m sot nuk sht realizuar asnj kontrat

kopje

konesioni. N fakt, n fushn portuale, partneriteti sektor publik- sektor privat sht ende
n fazat e tij t para dhe format n t cilat ai shfaqet jan ende nj hibrid, i cili krkon t
arrij ato q konsiderohen modele t sukseshme.

Legjislatori shqiptar me miratimin e ligjit nr. 9130, dt. 08.09.2003 Pr Autoritetin Portual
kishte si qllim shndrrimin e atyre porteve, t cilat do t klasifikoheshin si autoritete
portuale, n kuptimin e ktij ligji, n porte administruese t toks dhe t infrastrukturs,
duke iu larguar konceptit shqiptar t deriathershm t porteve ofrues t shrbimeve.
Ky ligj, i cili kishte si qllim reformimin e sektorit portual, i kaloi Autoritetit Portual
kompetencat e nevojshme pr t vepruar si nj port Landlord n emr t Qeveris shqiptare.
Si u prmend edhe m sipr, n ligjin 9130, dt. 08.09.2003 Pr Autoritetin Portual, neni
1 shkronja dhe gjithashtu n Vendimin nr. 596, dt. 10.09.2004 Pr miratimin e Statutit t
Autoritetit Portual Durrs dhe pr riorganizimin e tij, neni 2 paragrafi 7, prcaktohet si nj
ndr objektet e veprimtaris s Autoritetit Portual sigurimi i qiradhnies ose konesionit.
Ky ligj aspiron nj model t caktuar t organizimit t portit, at landlord port. Prdorimi i
shprehjes aspiron, n fakt nuk sht krejtsisht rastsor, pasi duket qart se legjislatori
gjat aprovimit t ktij ligji nuk ka dashur t rrezikoj duke i dhn prfundimisht portit
kt rol. Neni 22 i ktij ligji tregon n mnyr t qart prfshirjen e autoritetit portual ende
n kryerjen e operacioneve portuale, kur i njeh atij t drejtn e bashkrendimit,
administrimit si dhe t drejtn e ushtrimit t tyre krahas subjektve privat. Konkretisht:

30

Autoriteti portual, nprmjet drejtorit ekzekutiv, bashkrendon dhe administron

veprimtarit e mposhtme:
a) veprimtarin portuale pr transportin e mallrave, lundrimin (drejtimin e anijeve),
transportin e pasagjerve, ngarkimin dhe shkarkimin e mallrave, magazinimin e mallrave,
q bhen prej tij ose prej sektorit privat;
b) veprimtari t tjera, t nevojshme pr mbshtetjen e veprimtarive t prshkruara n
shkronjn a t piks 1 t ktij neni.
Ajo ka bie n sy gjat analizs s ktij ligji sht fakti se ky nen nuk pasohet nga nj
tjetr, i cili do t mund t prcaktonte se cilat nga kto veprimtari jan liberalizur dhe si t
tilla mund t ushtrohen nga subjektet privat nn nj regjim licensimi dhe cilat i takojn
Autoritetit Portual, dhe si t tilla mund t jepen prej tij vetm me konesion. Kjo munges
duket sikur shfaq nj lloj ambiguiteti prsa i prket tipit t regjimit q do t aplikohet pr

kopje

ushtrimin e operacioneve portuale n Portin e Durrsit. Si rrjedhoj, do t rezultoj q do t

aplikohet regjimi i konesionit n rastin kur subjektit privat do ti vihet n dispozicion
eskluziv nj mjet infrastrukturor, i cili n mnyr t padiskutueshme mbetet pjes e
pronsi shtetrore detare. Do t jet ky element q m pas do t prcaktoj marrdhnien
midis autoritetit portual dhe subjektit privat duke prfshir n kt regjim konesionar
gjithashtu nj cikl t caktuar operacionesh portuale, regjim ky i cili karakterizohet nga nj
ndrhyrje shtetrore m e rritur.

Sipas nenit 31 t ktij ligji, sht prgjegjsi dhe kompetenc e autoritetit portual,
nprmjet Kshillit Drejtues t tij, pas konsultimit me Kshillin Konsultativ, t jap me
konesion, t jap leje prdorimi apo me qira t objektit, n baz t kritereve t hartuara
nga Autoriteti Portual dhe t miratuara nga Kshilli i Ministrave.
Ndrsa n pikn 1 t po ktij neni prcaktohet se dhnia e konesionit apo e lejes s
prdorimit pr ndonjrn nga pronat shtetrore ose pr pronat e autoritetit portual bhet n
prputhje me legjislacionin pr konesionet. N kohn e miratimit t ktij ligji n fuqi ishte
ende ligji pr konesionet i 95.
Megjithat, neni 31 i ligjit t Autoritetit Portual si dhe neni 9 pika 4 e Statutit t Autoritetit
Portual Durrs, t cilt caktojn Kshillin Drejtues t Autoritetit Portual si prgjegjs pr
dhnien e konesioneve, jan n kundrshtim t fort me nenin 5 t ligjit aktual t
koncesioneve, i cili prcakton se autoritet kontratuese mund t jen vetm Ministrit ose
31

organet e qeverisjes vendore. Autoriteti Portual nuk i takon asnjrs prej ktyre kategorive
dhe sipas nenit 24 t ktij ligji n rast mosmarrveshje midis ligjit t konesioneve dhe
cilitdo ligji tjetr ekzistues, ai q merr prparsi sht ligji i konesioneve, duke deduktuar
n kt mnyr se Autoriteti Portual nuk mund t jet autoritet kontraktues.
Pra, n fakt, Ministria e Punve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit, sipas ligjit t
konesioneve, sht autoriteti kontraktues, me kompetencat, t drejtat dhe detyrat q
parashikon ligji n fjal.
Ky detyrim e kufizim i ardhur nga legjislacioni shqiptar i koncesioneve bie n kundrshtim
edhe me qllimin kryesor t ligjit mbi autoritetin portual, i cili prcakton portin si
administrues t ktij territori dhe kjo prkthehet si n monitorimin, mbikqyrjen,
programimin, vendosjen e rregullave pr operatort e ndryshm t cilt ushtrojn
veprimtarin e tyre n port ashtu edhe krijimin e nj lidhje t drejtprdrejt me kta

kopje

operator n momentin e prcaktimit t marrdhnies midis tyre.

2.3.2 Nj prezantim i shkurtr i disa prej formave q ka marr n Shqipri

partneriteti sektor publik sektor privat n fushn portuale

Prcaktimi i statusit t portit landlord krkon q Autoriteti Portual ti jap sektorit privat
nj rol m t madh n drejtimin e portit dhe n veanti n operimin e shrbimeve portuale,
nprmjet,

edhe

pse

jo

mnyr

ekskluzive,

akordimit

konesioneve.

Gjithashtu me qllim sigurimin e nj shkalle m t lart pavarsie dhe menaxhimi n

kryerjen e shrbimeve portuale, Autoriteti Portual Durrs mund t autorizoj kompani t
specializuara, t regjistruara n Shqipri, pr t operuar n Portin e Durrsit.
Deri m tani kjo sht realizuar gjithmon duke marr aprovimin e MPPTT prsa i prket
dokumentacionit apo ndjekjes s proedurave przgjedhse.
N fakt, Kodi Detar n nenin 82 t tij parashikon se konkurimi dhe lidhja e kontrats pr
shrbime t tilla si rimorkimi, ngarkim-shkarkimi, transbordimi, magazinimi, transporti,
mbrojtja nga zjarri, shrbimi i shptimit etj. bhen nga Administrata Detare, institucion ky
i sapo krijuar dhe si i till ende nuk ka marr form dhe prcaktuar qartazi kompetencat e
rolin e tij.

32

Pas ksaj hyrje t re, Kodi Detar, ligjet dhe aktet nnligjore t cilat rregullojn
marrdhniet n fushn e detaris dhe at portuale duhen par me kujdes dhe gjithashtu
ndryshuar aty ku sht e nevojshme. Me kontradiktat dhe paqartsit q ato mbartin
aktualisht prbjn nj penges n veprimtarin normale portuale dhe n mnyr indirekte
ndikojn n cilsin e shrbimit. Paraqitja dhe analiza e tyre sigurisht do t krkonin nj
tjetr pun krkimore.
Pr tiu rikthyer strategjis s privatizimit n Portin e Durrsit, me konsulencn e
donatorve t huaj (Banks Botrore), si faz e par e ktij proesi ka shrbyer kalimi n
privatizim i sektorit t ngarkim - shkarkimit.
Me vendimin Nr. 46 dt. 02.12.1999, t Kshillit Mbikqyrs t Autoritetit Portual Durrs, u
formalizua prfshirja e pals private n nj pjes t sektorit t ngarkim-shkarkimit,
nprmjet lidhjes s kontrats me dy kompani ngarkim-shkarkimi, n baz t s cils kto

kopje

dy kompani do t operonin eskluzivisht n shrbimin e ngarkim - shkarkimit pr dy vjet,

duke prfitur 45% t vlers s tarifs baz ekzistuese pr mallrat gjenerale.

Pr vitin 2002 me qllim rinovimin e kontrats dhe pasqyrimin e ndryshimeve t disa

kushteve t kontrats fillestare, me Operatort (kompanit stivadore) u lidh nj kontrat n
t ciln sht br prcaktimi i raporteve t ndarjes s tarifave t shrbimit pr shoqrit
private deri n 42 % pr ngarkesat gjenerale dhe 25 % t tarifs s msiprme pr ngarkesat
rifuzo. Sipas detyrimit po t prcaktuar n aneks-kontratat, fitimi i ktyre kompanive nuk
duhet t rezultonte m shum se 15%. Pr kt qllim APD rezervonte t drejtn t
aplikonte nj raport t ndarjes s tarifs, i cili mundsonte mbajtjen e prqindjes s fitimit,
si sht pranuar nga palt. Kjo gj duket qart edhe n mosprcaktimin e nj raporti fiks t
ndarjes s tarifs, por vendosjen e nj niveli maksimal prej 42%.
Prvecse t mbanin nj nivel t caktuar t fitimit t tyre, kompanit kan pasur detyrimin
t mostejkalonin nj shpenzimet, sipas mnyrs s prcaktuar n kontrat.
N Qershor t 2005 me dy kompanit e ngarkim-shkarkimit u lidh nj kontrat me kushte
t reja, pr nj periudh 10 vjecare, n t ciln sht parashikuar e drejta e tyre pr nj
eskluzivitet 2 vjecar dhe e drejta e Autoritetit Portual pr t rishikuar nenet e kontrats cdo
vit. Edhe n baz t ksaj marrveshjeje operatori merr prsipr prpunimin e mallrave
gjeneral dhe rinfuse (vetm drithra). Gjithashtu n kto kontrata sht prcaktuar se
subjektet n fjal duhet t prdorin mjetet dhe ambjentet e APD pr kryerjen e
33

operacioneve portuale. Pavarsisht ksaj, atyre u njihet e drejta pr sigurimin edhe vet t
tyre. Vlera e ksaj kontrate prbehet nga t gjith t ardhurat q operatort do t prfitojn
nga shrbimet e ofruara anijeve e mallrave n mnyrn e parashikuar n kontrat. Prsa i
prket tarifave t paguara nga prdoruesit e portit, ato prcaktohen nga operatort (me
detyrimin pr tia komunikuar Autoritetit Portual dhe pr ti publikuar) duke respektuar
limitin maksimal t prcaktuar nga Autoriteti Portual me qllim mbrojtjen e prdoruesve.
N kt kontrat u sigurua nj alokim tjetr i t ardhurave ndrmjet APD-s dhe kompanive
stivadore. Prqindja e APD-se sht 58% pr pagesat e prgjithshme te prpunimit ne breg.
Pr terminalin e drithit kjo prqindje sht 89% dhe 11% pr kompanin stivadore.
Po ti referohemi pr nj moment rastit italian, reforma e sistemit portual, e cila krkon
rritjen e efiencs s aktiviteteve portuale, sigurimin e konkurencs s plot n kryerjen e
ktyre aktiviteteve, dhnien e nj hovi t ri sektorit, ka parashikuar q privatt t kryejn

kopje

operacionet portuale, t cilat nga ana tjetr rregullohen dhe kontrollohen n mnyr
transparente dhe asnjanse nga administrata publike n mbrojtje t interesave kolektiv18.
Me qllim rritjen e konkurencs dhe prmirsimin e cilsis s shrbimit t ngarkim
shkarkimit, Autoriteti Portual Durrs, n bashkpunim edhe me ministrin e tij t linjs, ka
zhvilluar gjat vitit t fundit konkursin pr przgjedhjen e operatorit t tret stivador. Kjo
gj synon zhvillimin e nj ambjenti konkurues normal n Autoritetin Portual Durrs prsa
i prket ofrimit t shrbimit t prpunimit t mallrave.

N fakt, duke konsideruar se proesi i privatizimit t Portit krkonte nj konkurim t

intensifikuar n sigurimin e shrbimeve portuale dhe q ky konkurim do t ishte edhe
elsi pr rritjen e produktivitetit t portit, cilsis s shrbimeve dhe njkohsisht
trheqjen e pronarve t anijeve dhe t ngarkesave, nga ky konkurim u prjashtua
pjesmarrja e drejtprdrejt apo jo e drejtprdrejt e operatorve aktual t ngarkimshkarkimit.
Nga ana tjetr sht pak e vshtir t flasim pr nj konkurrenc maksimale kur bhet fjala
pr porte dhe njkohsisht pr hapsirat e kufizuara t cilat ata disponojn. Kjo sht edhe
arsyeja e vendosjes s nj sr kriteresh t cilat duhet t plotsohen nga shoqrit dhe t
cilat duhet t vlersohen nga autoriteti portual n momentin kur bhet krkesa pr dhnien
_______________
18

CARBONE, Lezioni, casi e modelli di diritto marittimo, Torino, 1997,115

34

e autorizimit dhe/apo koncesionit. Ky proes przgjedhjeje sht i domosdoshm pr t

vlersuar nse shoqri t veanta do t jen t afta t prdorin hapsirat portuale, e dhna
n konesion.
Po t karahasojm kt proes t fundit me at t 10 viteve m par gjejm prmirsime t
dukshme n lidhje me organizimin e konkurimit, kriteret przgjedhse apo me vet kushtet
e kontrats lienc.
Ajo ka mbetet problematike n raport me kt mnyr prfshirjeje t sektorit privat n
porte mbetet fakti se nga njra an sektori publik sht ende pronar i infrastrukturs,
superstrukturs, pajisjeve etj., (t paktn pjess m t madhe t tyre) ndrsa nga ana tjetr
ai privat, i cili disponon vetem forcn puntore, krijon marrdhnie t drejtprdrejta
kontraktuale me prdoruesit e portit (pronar anijesh, spedicioner, pronar t mallit etj.) .
Kjo marrdhnie jo n pak raste sht e vshtir pr tu menaxhuar, duke qen se stivadort

kopje

nuk kan kontroll t plot mbi operacionet portuale t cilat kryejn. Kjo situat dhe kjo
mnyr ndrthurjeje publik-privat n Port, n fakt nxjerr n pah dhe stimulon aspekte
negative t t dy palve, pa mundur t krijoj prfitimet e rndsishme q lidhen me hapjen
dhe nxitjen e tregut.

Ajo ka propozohet aktualisht pr portin e Durrsit, t paktn pr ata q konsiderohen

sektor fitimprurs t tij, sht krijimi i formave m t avancuara t partneritetit publik
privat. Kjo prfshin jo vetm liensimin e shrbimeve t ngarkim shkarkimit si prmendet
edhe m sipr, por nj rritje t mtejshme t investimit apo rrezikut q zhvendoset n
drejtim t pals private. Duke i dhn n prdorim, n baz t marrveshjeve konesionare,
facilitete portuale pr t cilat detyrohen t paguajn sipas marrveshjes, rritet njkohsisht
prgjegjshmria dhe serioziteti i subjektit privat n raport me performancn dhe cilsin e
shrbimeve.
Ky mbetet nj proes n vazhdim, i cili aktualisht prballet me sfida ligjore, financiare,
teknike, t konkurencs s drejt etj.
Partneriteti publik privat n fushn portuale sigurisht q nuk kufizohet, vetm n raste t
tilla, pra n dhnien n prdorim dhe shfrytzim afatgjat t faciliteteve ekzistuese
portuale. Ai mund t marr prmasa edhe m t mdha, si sht rasti i marrveshjeve t
tipit BOT (Nderto-Opero-Transfero), ku subjektet private ftohen t investojn n ndrtimin
dhe m pas n shfrytzimin terminaleve apo edhe porteve t veanta si psh. marrveshja e
35

konesionit e forms BOT pr ndrtimin dhe shfrytzimin e pontilit t nafts, gazit dhe
nnprodukteve t tyre n zonn bregdetare t Porto-Romanos.
N kto raste, prvese sigurohet (si sht karakteristike pr PPP) nj struktur tjetr
menaxheriale, zbatuese, vler e shtuar pr konsumatorin e publikun apo shfrytzim m i
mir i burimeve, njkohsisht realizohet edhe trheqja e investimit dhe e burimeve private,
gj q n rastin e porteve merr vlera vrtet t mdha dhe q n t kundrt, do t ishin tepr
t rnda apo t pamundura pr buxhetin e shtetit.

Kapitulli i tret
Konkluzion
N prfundim t ktij punimi do t prqndrohem n domosdoshmrin e ekzistencs s

kopje

nj kuadri ligjor apo rregullues t PPP, kuadr i cili mund t prbj n t njjtn koh nj
penges n arritjen e nj partneriteti t suksesshm e sigurisht t shrbimeve cilsore.
Duke u nisur nga fakti q porti sht nj e mir publike, ndrhyrja e sektorit privat n kt
rast ndodh gjithnj duke pasur n konsiderat t vazhdueshme mbrojtjen e interesit publik.
Dhe pikrisht pr kt arsye prezenca e ktij sektori n port i nnshtrohet regjimit t
koncesioneve, licensimit, qiras etj. Kto regjime jan objekt i kontrollit publik duke u
dalluar n t njjtn koh nga njri tjetri nga shkalla e ksaj ndrhyrjeje.

Mbetet i vshtir prcaktimi i modelit m t prshtatshm pr rastin shqiptar. Ndrsa duket

sikur privatizimi total i shrbimeve mund t paraqes rrezik pasi krkon ekzistencn e
subjektve privat vrtet serioz dhe t prkushtuar nga ana tjetr vetm prballja me
tregun e lir dhe konkurrencn mund t oj n formimin e ktyre t fundit.
Nga ana e tij, Autoriteti Portual i Durrsit krkon t nxis investimet dhe pjesmarrjen e
sektorit privat n zhvillimin dhe modernizimin e tij. N fakt ligji i 2003 Pr Autoritetin
Portual ka nj ndr objektivat e tij kryesor transformimin n landlord port, t porteve
q kan statusin e autoritetit portual, sipas ktij ligji, d.m.th autoriteti portual do t sillet si
nj rregullator dhe landlord, ndrsa operacionet portuale do t mbshteten nga shoqrit
private. N kt faz prpjekjesh pr arritjen e ktij synimi ky Autoritet sht n krkim t
rrugve m t mira pr realizimin e tij, sigurisht duke iu prmbajtur atij q sht kuadri
ligjor ekzistues n Shqipri, i cili pr hir t s vrtets prmban n vetvete edhe kundrshti.
36

N fakt, kjo mbetet nj cshtje pr t ciln nuk mund t merret nj vendim i thjesht duke
qen se Porti i Durrsit, momentalisht n Shqipri sht ai q mban peshn m t madhe t
import-eksportit n kt vend dhe pr pasoj ajo ka konsiderohet ruajtje e interesit
publik n kt rast merr nj rndsi vrtet thelbsore.
Partneriteti Publik Privat, pr vet specifikn q mbart, krkon nj rregullim t kujdesshm
ligjor ose kontraktual, qoft n momentin e przgjedhjes s subjektit ashtu edhe m pas
prgjat zbatimit dhe monitorimit t kontrats. Ky moment merr nj rndsi t madhe n
rastin e PPP-ve pikrisht pr faktin se bhet fjal pr administrimin e nj mjeti
infrastrukturor q cilsohet si publik, nprmjet t cilit ofrohen shrbime publike t nj
interesi t veant. Mnyra e prdorimit t ktij mjeti, cilsia e shrbimit t ofruar ndodhen
nn nj vzhgim akoma m t kujdesshm se n do rast tjetr, kryesisht pr dy arsye:
-

shrbimet publike t ofruara prgjithsisht jan thelbsore

nprmjet dhnies s ktyre mjeteve infrastrukturore, t cilat n pjesn m t mir

kopje

t rasteve jan t rralla apo krkojn nj investim gjigand (shpeshher tej s

mundurs), subjektit privat i sigurohet nj lloj monopoli q bn q mekanizmat e
tregut t lir ti ngjajn m shum nj iluzioni.

Kjo,nga njra an sjell domosdoshmrin e nj rregullimi t ksaj marrdhnieje, por nga

ana tjetr nuk prjashtohet edhe fakti q vet ky rregullim nprmjet pjesve t veanta t tij
t sjell ngurtsimin e ktij partneriteti.

Rasti i mposhtm sjell pikrisht nj shembull t mnyrs sesi nj rregullim ligjor mund t
bhet penges n krijimin e partneritetit apo edhe n vet ofrimin e shrbimeve cilsore.
M konkretisht kjo pjes do ti kushtohet nj shtjeje ligjore q sht duke u diskutuar n
Portin e Durrsit n kt faz t rndsishme t ciln ai po kalon n raport me
privatizimin. Do t ndalem pikrisht n kontradiktn q paraqet normativa shqiptare mbi
identitetin e autoritetit kontraktues n rastin e nj kontrate konesioni.
Si sht paraqitur edhe n Kap. 2/2.3.1 t ktij punimi, neni 5 i ligjit nr.9663 t 2006 Pr
konesionet prcakton se jan autoritete kontraktuale vetm ministrit dhe njsit e
qeverisjes vendore.

Autoriteti Portual nuk identifikohet me asnj nga kategorit e

msiprme dhe sipas nenit 24 t ktij ligji n rast mosprputhjejeje midis ligjit t
konesioneve dhe do ligjit tjetr n fuqi, prparsi ka ai i konesioneve.

37

N kt moment po shikohet si nj variant i mundshm pr kaprcimin e ksaj pengese

ligjore mundsia e lidhjes s nj kontrat midis tri palve Ministri-Autoritet Portual dhe
Koncesionar duke shmangur pr momentin mundsin tjetr q po shqyrtohej at t
delegimit nga Qeveria APD-s t s drejts pr t qen autoritet kontraktues.
Ne fakt mendoj se eshte thjesht nje problem ligjor dhe i shmangshm. Mund t themi
kontrata koncesionare si mund t realizohet n kt port prbhet nga dy element, at t
qiradhnies s mjetit infrastrukturor dhe at t dhnies s autorizimit subjektit konesionar
pr kryerjen e operacioneve konkrete portuale. Pavarsisht se n Port deri m sot nuk sht
realizuar nj kontrat e mirfillt konesioni, kto dy praktika hasen n veprimtarin e tij t
prditshme.
1.

Sipas nenit 9 t Vendimit Nr.1712, date 24.12.2008, prcaktohet qartsisht se

pasurit nn administrimin e Autoritetit Portual Durrs jepen me qira ose enfiteos nga vet

kopje

APD, n prputhje me ligjin nr.9130, del 08.09.2003 Pr Autoritetin Portual. Edhe n

rastin e nj konesioni t mundshm APD do t kishte atributin pr dhnien me qira
koncesionarit t hapsirs portuale dhe prkatsisht terminalit dhe kt t drejt e gzon
tashm (n baz t VKM s siprcituar) pavarsisht hapsirs s dhn dhe afatit kohor,
duke respektuar procedurat ligjore. Dhe po n baz t ksaj VKM-je qeraja e perfituar nga
dhnia me qira e infrastrukturs s administruar nga APD-ja bn pjes n t ardhurat e saj.
2.

Esht APD q lidh kontratat licenc me subjektet private duke i dhn ktyre t

fundit mundsin pr t realizuar operacionet portuale. Kjo gj ka ndodhur n rastin psh t

kompanive stivadore. Kontrata miratohet nga Keshilli Drejtues. APD prfiton gjithashtu
nprmjet njohjes s ksaj t drejte nj prqindje t caktuar t tarifs. N momentin q
pagesa e br nga ana e koncesionarit perbhet nga pagesa e performancs, pra n varsi t
volumit t puns s kryer, ky rast prkthehet pikrisht n at q mund t jet elementi i dyt
i nj kontrate t mundshme koncesioni.
Athere duke pasur parasysh kto dy momente dhe t drejtn q i njihet APD n t dy rastet
t lidh kontratn, t jap t drejtn, t prfitoj pagesn e bre nga pala tjetr ather si do
t justifikohej ligjrisht kjo marrdhnie kontratuale treshe (Ministri-Autoritet PortualKoncesionar) n rastin e ksaj kontrate?
Nga njra an vet kontrata e konesionit krkon nj rregullim qeveritar dhe mbikqyrjeje t
vazhdueshme dhe prania n kontrat e nj pale t tret do t rriste akoma m tepr
38

burokracin, formalizmat, do t sillte nje kalim t pergjegjesise dhe do krijonte n fund te

fundit nj situat e cila do t ishte e paprshtatshme pr operimin e kompanis private dhe
njkohsisht do t reflektohej n shpejtsin dhe cilsin e shrbimeve t ofruara.
Zgjidhja e situatave problematike do t bhej shum e komplikuar dhe madje disi e
strholluar.
Po ta shohim nga nj kndvshtrim tjetr, me krijimin e ksaj marrveshje tri palshe do t
dukej, t paktn formalisht, sikur ligji pr konesionet sht zbatuar prsa i prket
autoritetit kontraktues t prcaktuar n nenin 5 te tij. Ky variant i cili duket m i thjesht
pr momentin dhe sikur kaprcen t ashtuquajturn penges ligjore do t sillte vshtirsi n
menaxhimin e ksaj marrdhnieje t gjat mbi 20 vjeare. Do t ngadalsonte nj proces, i
cili sht inicuar pikrisht me qllim rritjen e efiencs dhe produktivitetit.
N.q.s do t ishte e pamundur gjetja e nj skeme delegimi nga Qeveria t s drejts pr t

kopje

qen autoritet kontraktues APD, brenda kushteve t ligjit ekzistues ather do t ishte m e
prshtatshme ndrmarrja e nj inisiative pr ndryshim legjislativ, pasi n kt mnyr sic
paraqitet, jo vetm q nuk respektohen dispozita t caktuara t ligjit 9130 Pr Autoritetin
Portual por bie n kundrshtim me at q sht qllimi i ktij t fundit, krijimi i nj
autoriteti i cili prgjigjet pr monitorimin, mbikqyrjen, administrimin e aktiviteteve
portuale dhe njkohsisht rritjen e prgjegjsi nprmjet njohjes s autonomis, nj
institucioni, i cili ndodhet m afr problematiks s nj porti.

Pr aq sa e krkon dhe lejon varsia administrative dhe sic prcaktohet n dispozitat e

legjislacionit t marr n shqyrtim, patjetr q veprimtaria e Autoritetit Portual do i
nnshtrohet kontrollit dhe monitorimit t vazhdueshm nga ana e Ministris s Transportit.
Autoriteti Portual Durrs duke marre parasysh funksionin, organizimin, qllimin e tij
prbn nj rast t veant n Shqipri dhe duhet t trajtohet si i till.

39

Bibliografi:
OECD (1993)- Public Management Development Survey, Paris
Komisioni Europian (2003) -

Guidelines for successful public - private partnerships

New South Wales Treasury (2009) - New South Wales Public-Private Partnerships An
Evolution.
Deloitte Research (2006) - Closing the Infrastructure Gap: The Role of Public-Private
Partnerships
OECD (2009) - Bridging State capacity Gaps in Situations of Fragility
Allan, J. R. (1999): Public-Private Partnerships- A Review of Literature and Practice;
Bettignies, J. and T.W. Ross (2004): The Economics of Public Private Partnerships.
Savas, E. (2000) - Privatisation and Public-Private Partnerships
Grimsey, D. and M. Lewis (2004) - Public-Private Partnerships: The Worldwide

kopje

Revolution in Infrastructure. Provision and Project Finance.

Fletore zyrtare C 121 dt. 29.04.2000

MUNARI, Rischi e obiettivi di una revisione delle norme sullaccesso, n Il dir.

mar.2004

World Bank Reform Port Toolkit, prgatitur nn mbikqyrjen e Divizionit t Transportit,

2003

Baccelli, Ravasio, Sparacino, Porti italiani Strategie per lautonomia finanziaria e

lintermodalita, Milano 2007

Carbone, Lezioni, casi e modelli di diritto marittimo, Torino, 1997

McNulty, Entrepreneurial American City, 1986
Graeme Hodge, Carsten Greve, The challenge of public private partnership. Learning from
international experience, 2005
ECORYS (Research and Consulting), Operation manual for concession/PPP in Albania,
2007
Ligji nr. 9663, dat 18.12.2006 Pr konesionet
Kodi Detar (Ligji nr.9251, dat 8.7.2004)
Ligji nr. 9130, 08.09.2003 Pr Autoritetin Portual
Ligji nr. 9643, dt. 20.11.2006 Pr proedurat e prokurimit publik, i ndryshuar

40

VKM nr.596, dt.10.09.2004 Mbi miratimin e statutit t Autoritetit Portual Durrs dhe
riorganizimin e tij

Site interneti
www. informare.it
www. europa.eu.int
www. worldbank.org
www. hamburgportconsulting.de/
www. romanoport.com.al

kopje
41