BAUI IVO i ING.

VIKTOR REHAK

BIJAMBARSKA PEINA
U v o d . Rijetko gdje na svijetu postoji na tako
ogranienom prostoru, tako veliki broj podzemnih
prirodnih fenomena kao to je to sluaj u naoj
zemlji. Veliko prostranstvo kra u Bosni i Herce
govini krije u svojem podzemlju mnoge prirodne
ljepote i znamenitosti. Moda je i srea to je naj
vei dio ukrasa koji ukraava nae podzemlje
ostao jo i danas teko pristupaan i nepoznat, jer
su oni ukrasi koji su poznati i pristupani naj
ee izloeni nepanji i neukosti ljudi, koji za
kratko vrijeme mogu unititi ono to je priroda
vijekovima stvarala. Zato je naa obaveza da bo
gatstvo podzemlja zatitimo i sauvamo za sada
nja i budua pokoljenja, koja e, divei se njenim
ljepotama, svoju zemlju jo vie zavoljeti.
Da li je vrijedno pojedine podzemne objekte
zatititi i urediti ovisi o nizu elemenata, kao to
su poloaj (naroito u vezi sa pristupanou), iz
gled, osobine podruja u kojem se objekat nalazi,
veliina potrebnih izdataka i dr. Uviajui po
godnosti ovih elemenata kod Bijambarske peine,
Zavod za zatitu spomenika kulture i prirodnih
rijetkosti BiH, omoguio je da se izvre potrebna
istraivanja, a autori u ovome radu daju rezultate
tih istraivanja.
P o l o a j . Bijambarska peina se nalazi oko
25 km zrane linije sjeverno od Sarajeva (sl. 1), na
sjeveroistonom rubu jednog manjeg reljefnog
udubljenja to ga ini porjeje potoka Bjelila (35
km 2 ) izmeu porjeja Ljubine, koja se u Bosnu
uliva kod Semizovca, Misoe, koja se u Bosnu

uliva kod Ilijaa, i Krivaje, koja u Bosnu utie kod

Zavidovia (sl. 2).
Podruje u kojem je peina administrativno
pripada selu Niii u opini Srednje, a naziva se
Bijambare, pa je po tome i peina dobila ime.
Mnogi ovu peinu nazivaju Krivajevike peine ili
peine u Krivajeviima, po najbliem naselju, koje
se nalazi oko 2 km jugoistono od peine. Od sela
Niii peina je udaljena 4 km u pravcu NNE. Na
topografskoj karti 1 : 50.000, Kladanj 3, ulaz u pe
inu nalazi se ispod kote 991 m u pravcu jugo
istoka, gdje su rafama isprekidane izohipse, i na
taj nain oznaen veliki nagib zemljita. Kod ulaza
u peinu ponire krai potok Brodi, koji je tako
er ucrtan u topografskoj karti. Matematiki po
loaj ulaza peine je 445,50"N i 1830'32" E, na
nadmorskoj visini 945 m.
Peina se nalazi na rubu vapnenog grebena,
koji se protee u pravcu sjeverozapad-jugoistok, a
strmo pada prema jugozapadu. Ulaz u peinu na
lazi se pri dnu ovoga grebena, na njegovom kon
taktu na aluvijalnim nanosima potoka koji ponire
ispod ulaza u peinu.
Put do peine odvaja se kod zaseoka Janjii od
nove turistike ceste Semizovac Olovo Kla
danj i odatle ide prema sjeveru, najprije 1 km sla
bom cestom do kamenoloma, te dalje 1,5 km du
gom stazom uz padine strmog vapnenog grebena,
do potoka koji ponire ispod peine. Od potoka put
vodi prema sjeveru (sl. 3) izmeu dva strma vapnena grebena, a sam otvor se nalazi na najsjever
nijem mjestu gdje se ova dva grebena spajaju.
Otvor gleda prema jugu.

GEOLOKA GRADA
Podruje oko Bijambarske peine sastavljeno
je od verfenskih kriljaca donjeg trijasa, jurskih
(lijas) lapora i pjeenjaka, te trijaskih vapnenaca
i aluvijalnih nanosa. Raznolikost reljefa posljedica
je razliitog petrografskog sastava ovih stijena;
dok je u kriljcima, laporima, pjeenjacima i alu
vijalnim nanosima koji zadravaju vodu (nepro-

pustne stijene) razvijen reljef blagih i zaobljenih

oblika, na povrini prekriven slojem rastresitog
tla i humusa, dotle se u vapnencima razvija re
ljef sa jae izraenom vertikalnom komponentom:
teko je prohodan, a na povrini izbija goli kamen
sa krapama i vrtaama. Kontakt vapnenih na
slaga sa ostalima u ovom podruju karakteriziran

219

Sl. 1. Skica poloaja B i i a m b a r s k e peine u odnosu na komunikacije i vanija naselja u okolici.

je s t r m i m grebenom otpornijih vapnenaca, du ko

jeg su meke verfenske naslage sprane i odnesene
kroz podzemne pukotine u vapnencima.

Ulaz u Bijambarsku peinu uvjetovan je kon

t a k t o m n e p r o p u s n i h naslaga sa vapnencima, dok
je peinski kanal itavom duinom razvijen u i
stim vapnencima.

P E I N S K I DIJELOVI
Otvor peine, irok 8 m, a visok 12 m, formi
r a n je du j e d n e p u k o t i n e (fot. 1.), a dno mu je
prekriveno u r u e n i m k a m e n i m blokovima (fot. 2).
Dalje p r e m a unutranjosti vodi u p r a v c u sjevera
n a g n u t peinski hodnik (sl. 3), duine 28 m do
prve dvorane, koja je duga 38, iroka 28, a visoka

220

12 m e t a r a . Hodnik od ulaza pada 14 m i to ujedno

pretstavlja najveu horizontalnu promjenu dna
glavnog peinskog kanala, koji je dalje od prve
dvorane uglavnom horizontalan. Zidovi h o d n i k a su
idui od ulaza sve vie p r e k r i v e n i s t a r i m sigama
preko kojih je mahovina, a dno mu je od uruenog

Sl. 2. Orohidrografska karta reljefnog udubljenja porjeja potoka Bjelila.

kamenja pomijeanog sa zemljom. Na sredini stro

pa prve dvorane, koji je cio obloen kalcitnim na
slagama, naroito se istie bogatstvo pravilnih stalaktita promjera 1015 cm, a duine do 0.5 m.
Zidovi ove dvorane su uglavnom goli, ali se uz
zapadni zid ipak istiu dvije sigaste nakupine
(fot. 3 i 4).
U sjevernom zidu prve dvorane nalazi se otvor
kojim otpoinje druga dvorana izduenog oblika u
pravcu zapada. Duina ove dvorane iznosi 60 m,
irina joj je do 16, a visina 812 metara. Strop
i zidovi su u svim dijelovima prekriveni sigastim
naslagama i raznolikim kalcitnim ukrasima, medu
kojima se naroito istiu nakupine u obliku dugih
zavjesa sa natkritim svodovima (fot. 5 i 6). Tlo
ove dvorane prekriveno je glinom, koja je idui
prema unutranjosti sve vlanija. Na krajnjem
zapadnom rubu u glini se nalazi ponor dubok 5 m,

koji je u doba istraivanja bio potpuno suh, ali

se 2.5 m iznad dna ponovo na zidu mogao opaziti
trag zadravanja vode, to pokazuje da je ovo
udubljenje vei dio godine ispunjeno vodom.
Na sjeverozapadnom zidu ove dvorane strop se
sniava prema treoj dvorani (fot. 7) koja je ne
pravilnog oblika. Ona je duga 34, iroka 16, a vi
soka 6 m. itav njen strop i zidovi prekriveni su
najrazliitijim kalcitnim tvorevinama (fot. 8, 9, 10
i 11), pa je ovo, po bogatstvu ukrasa, jedna od
najljepih dvorana Bijambarske peine. Tlo dvo
rane prekriveno je glinom u kojoj se na nekoliko
mjesta nalaze manja plitka jezera.
Iz
redni
preko
dvaju

tree dvorane vodi prema jugozapadu spo

kanal dug 28 m, koji se postepeno uzdie, a
jedne kalcitne nakupine zavrava na dnu
ponora u crvenici, dok se u gornjem dijelu

221

Sl. 3. Bogatstvo raznolikih sigastih

t v o r e v i n a na zidovima I. d v o r a n e .
Razni ispisi n e o d g o v o r n i h posjetilaca
nagruju ukrase.

i dalje nastavlja j e d n o m uskom pukotinom iznad

stropa u duini od oko 20 m.
Iz sredine tree d v o r a n e glavni peinski hodnik
nastavlja se p r e m a sjeveroistoku uskim i niskim
kanalom, dugim 40 m, koji se na t r i mjesta jako
suava i sniava. Na d n u ovih suenja nalazi se
voda, to jo vie oteava prolaz ovim uskim ka
nalom. Zidovi i strop ovog k a n a l a t a k o e r su p r e
kriveni kalcitnim tvorevinama, a ima i brojnih
sigastih stubova koji povezuju tlo i strop. Tlo ka
nala je u prvom dijelu p r e k r i v e n o glinom, a u
drugom dijelu kalcitnom korom.
K a n a l zavrava najveom d v o r a n o m Bijambarske peine, koja je zbog odline akustinosti n a
zvana muzika dvorana. Duga je 68 m, iroka
2064, a visoka izmeu 6 i 16 m. Tlo d v o r a n e je
prekriveno vlanom i m o k r o m glinom, koja je
mjestimino vrsnuta kalcitnom korom sa b r o j
nim k a m e n i c a m a (fot. 12), od kojih su n e k e ispu
njene vodom. Na kalcitnoj kori se na mnogim mje-

stima, a naroito u sredinjem dijelu dvorane, n a

laze brojni stalaktiti. Strop je zaobljen i sav p r e
kriven raznolikim peinskim nakitom. Po svojim
ukrasima, najraznovrsnijim po veliini, obliku i
boji, ova d v o r a n a sigurno spada m e u najljepe
u k r a s e naeg podzemlja. Jedino je teta to su sige
u ovoj dvorani, kao i u ostalim djelovima peine,
nesavjesni posjetioci na mnogo mjesta iarali svo
jim imenima. .
J e d a n uski k a n a l na sjevernom zidu muzike
dvorane vodi u m a n j u zaobljenu d v o r a n u ija je
neposredna veza sa muzikom dvoranom naplavljena glinom.
Iz muzike dvorane p r e m a sjeveru vodi za
vrni k a n a l dug 34 m. Tlo mu se postepeno izdie
u u r u e n o m kamenju, koje na kraju z a t r p a v a itav
kanal. Taj dio peine je najudaljeniji od ulaza
(312 m).
U k u p n a duina svih peinskih k a n a l a iznosi
414 m.

METEOROLOKI PODACI
Mjerenje i posmatranje meteorolokih k a r a k t e
ristika vreno je 27. IV. 1957 godine, pa se podaci
koje dajemo odnose na to vrijeme.
O d m a h n a k o n ulaza u peinu t e m p e r a t u r a zra
ka naglo se sniava i dok je kod ulaza 17, ve
10 m u unutranjosti p a d a na 3,6. Na prelazu iz
prve u d r u g u d v o r a n u t e m p e r a t u r a je 4, u k a n a l u
koji spaja treu d v o r a n u sa muzikom dvoranom
ponovo p a d a na 3,6, dok u muzikoj dvorani
iznosi 6. Iz ovih p o d a t a k a se vidi da se t e m p e r a
t u r a poveava to se ide dalje u unutranjost, a
u k a n a l u izmeu tree i muzike dvorane je ona
neto nia zbog veeg strujanja hladnog zraka. Na

222

osnovu gornjih p o d a t a k a nije mogue k o n s t a t i r a t i

uticaj t e m p e r a t u r e izvan peine na t e m p e r a t u r u
zraka u peini, to objanjavamo iznimno velikim
t e m p e r a t u r a m a z r a k a izvan peine za vrijeme sa
mog osmatranja. U toku viednevnog istraivanja
Bijambarske peine t e m p e r a t u r a z r a k a izvan p e
ine k r e t a l a se u dopodnevnim satima od 612,
a sasvim je sigurno da je u toku noi p a d a l a do
neto iznad 0. Ovo nas upuuje na zakljuak da
su t e m p e r a t u r e u peini slabo podlone dnevnim
kolebanjima izvan peine.
Znatnije razlike postoje samo u ljetnoj i zim
skoj polovini godine i one se vie oituju u dije-

Sl. 4. Kalcitna nakupina u obliku

gljive uz zapadni zid I. dvorane.

lovima blie ulaza, dok u muzikoj dvorani

temperatura ostaje skoro nepromijenjena i odgo
vara srednjoj godinjoj temperaturi kraja u kome
se nalazi peina.
Relativna vlaga je u svim dijelovima peine
jako visoka i dok ispred ulaza u peinu iznosi
36%, ve nakon 10 m u unutranjosti penje se na
83%; dalje se kretala izmeu 90 i 91%. Ovako ve
lika relativna vlaga rezultat je slabe cirkulacije
zraka izvan peine i zraka u njenoj unutranjosti.
Anemometrom je konstatovano jako strujanje
zraka kroz kanal koji spaja treu dvoranu sa mu
zikom dvoranom, to bi nas dovelo do zakljuka

da ipak postoji komuniciranje zraka iz muzike

dvorane sa povrinom. Kroz razne pukotine u
stropu muzike dvorane relativno topliji zrak
struji prema povrini, a na njegovo mjesto dolazi
hladniji zrak iz ostalih dijelova peine. Ovo stru
janje ne utie znatnije na promjene temperatura
u peini i jae se osjea jedino u najuim dijelo
vima spomenutog kanala.
Meteoroloke prilike imaju veliko znaenje za
turistiko korienje Bijambarske peine, pa e
svakako biti potrebno da se dobiveni podaci upot
pune osmatranjima u toku ljeta. Posjetioci uvijek
treba da raunaju na niske temperature koje su
zbog velike vlage jo neprijatnije.

HIDROGRAFSKI PODACI
Za vrijeme istraivanja u peini se na vie mje
sta nailo na stajau vodu. Ova voda se zadrava
u glini i kalcitnim kamenicama na peinskom tlu,
a hrane je nakapnice i cijednice sa stropa i zidova
peine. Na mnogo mjesta postoje tragovi koji po
kazuju da nekad u peini ima vie vode, a to po
tvruju i izjave onih koji su je dotada vie puta
posjeivali. Glina na tlu je svugdje vlana, a mjesti
mino i jako raskvaena. Tekue vode u peini nema.
Konstatirane hidrografske prilike ne pretstavljaju vee zapreke turistikom korienju i ure

enju peine, samo e se na nekim mjesti

ma morati provesti staze preko raskvaene gline
na tlu.
Poto se svi peinski kanali nalaze blizu povr
ine (2040 m), a vjerovatno neke pukotine na
stropu, muzike dvorane imaju i vezu sa povri
nom, hidrografske prilike u peini brzo kolebaju
u vezi sa padavinama i otapanjem snijega na po
vrini i vrlo lako se moe dogoditi da e nakon
velikih kia ili naglog otapanja snijega nemogue
biti peinu posjetiti, pa bi to trebalo provjeriti.

POSTANAK
Veliina i poloaj Bijambarske peine upuuje
na zakljuak da ona po svome postanku pretstavlja nekadanji podzemni tok i ponor potoka Bro

di, koji danas ponire 30 m ispod ulaza u peinu,

te potoka Bjelila, koji zavrava u ponorima oko
500 m juno od peinskog ulaza. Ovi potoci

223

Sl. 5. Po b o g a t s t v u raznolikih peinskih n a k i t a nita

ne zaostaje I I . d v o r a n a . Na slici se vide izduene k a l citne prevjese na zidu d v o r a n e .

Sl. 6. Sigaste tvorevine na junom zidu II. dvorane.

Na dnu se vide nakupine gline, koje prekrivaju naj
vei dio Bijambarske peine

teku p r e k o n e p r o p u s n i h verfenskih naslaga i na

k o n t a k t u sa vapnencima u ponorima zapoinju
svoj podzemni tok.

n i r a t i kroz dananji ponor; njihovo veliko p r o

stranstvo i debljina svjedoe o starosti Bijambar
ske peine.

Bijambarska peina je nastala korozivnim i

erozionim djelovanjem vode spomenutih potoka,
te voda cijednica i n a k a p n i c a sa povrine, p r i emu
je voda potoka stvarala horizontalna proirenja i
dubila dno nekadanjeg svog podzemnog toka, dok
su vode cijednice stvarale du p u k o t i n a vertikalna
proirenja na peinskom stropu. P r a v c i peinskih
kanala predisponirani su p u k o t i n a m a .

Osim kod samog ulaza i na k r a j u zavrnog ka

nala, nigdje u peini n e m a uruenog materijala sa
stropa, pa ak ni u prostranoj muzikoj dvorani,
to znai da su vapnenici u kojima je formirana
ova podzemna upljina jako vrsti i k o m p a k t n i .

O t v a r a n j e m dananjih niih ponora peina je

ostala bez toka i otada se vri jedino proces korozivnog proiravanja v e r t i k a l n i h p u k o t i n a na
stropu, te taloenja kalcitnih tvorevina na s t r a n a
ma peine i gline na njenom dnu. Kalcitne naslage
su uglavnom nastale nakon to je potok poeo po-

224

Na kraju zavrnog k a n a l a dolo je kroz jednu

p u k o t i n u do u r u a v a n j a stropa, te je na taj nain
k a n a l p r e g r a e n k a m e n i m blokovima. Bilo bi po
trebno ukloniti urueno kamenje na sadanjem za
vretku ovog k a n a l a i peine uope, te pokuati
prodrijeti naprijed, jer dok se taj posao ne obavi,
ne moemo biti sigurni da smo doli do kraja Bi
j a m b a r s k e peine.

PODRUJE OKO BIJAMBARSKE PEINE

Bijambarska peina sa svojim prirodnim ukra
sima i rijetkostima moe da postane sama za sebe
vaan turistiki objekat. Meutim, i sam kraj u
kojem se ona nalazi prua velike mogunosti turi
stikog i rekreativnog centra, pa tako uzajamnim
djelovanjem peina daje vrijednost kraju, a on,
opet, sa svojim prirodnim ljepotama poveava turi
stiku vrijednost peine.
itav kraj oko peine nalazi se pod gustom
smrekovom umom u kojoj se na niim dijelovima

i izdvojenim istinama nalaze manje livade sa po

tocima, to ovaj kraj ini neobino slikovitim i pri
vlanim.
Najatraktivnije take u tome kraju, koje e
svakako privui panju posjetilaca Bijambarske
peine i na koje im treba skrenuti panju, jesu:
ponor ispod Bijambarske peine, Gornja peina,
Djuriina peina, ponori Bjelila, izvori Banjevac,
Studenac i Junakovac i greben iznad Bijambarske
peine.

PONOR KOD BIJAMBARSKE PEINE

Ponor ispod peine udaljen je svega 100 m od
ulaza peine u pravcu SSW, a nalazi se na 30 m
manjoj relativnoj visini. Ovaj ponor pretstavlja
manju peinu na ijem dnu tee voda, koja na
kraju ponire u jednu usku pukotinu. Nakon otvora
(fot. 13), visine 6 m a irine 4 m, dolazi se u vee
peinsko proirenje ije je dno prekriveno kame
njem i glinom. Sjeveroistonim rubom ovog proi
renja tee potok, koji se dalje nastavlja uskom
pukotinom prema jugoistoku i moe se pratiti jo
15 m do mjesta gdje ponire meu nanesenim kla
dama i granjem, koje nalazimo i u peinskom pro
irenju iza ulaza u ponor.
20 m uzvodno od poetka ponora korito potoka
je pregraeno manjom branom, koja je ujezerila
tok potoka. Voda iz ovog jezera sprovedena je
dvama upljim deblima i pokree vodenicu (fot.
14). Na sjeveroistonom rubu jezera, nedaleko od
brane, nalazi se takoer jedan manji ponor kojim
otie dio vode iz jezera.
Potok dobiva vodu od nekoliko manjih izvora
u verfenskim kriljcima, a najudaljeniji izvor na
lazi se svega oko 2 km udaljen od ponora u pravcu

sjeverozapada. Ovi izvori nikada ne presuuju,

tako da i potok stalno ima vode. Malo slivno po
druje potoka, od svega nekoliko km 2 , ni u vrije
me najveih kia, ili naglog otapanja snijega ne
daje toliko vode da je ponor ne bi mogao progu
tati. Vjerovatno je ovaj ponor prije gutao i vodu
slivnog podruja potoka Bjelila. Ali otvaranjem
niza ponora junije, voda tog sliva ne dolazi vie
u ovaj ponor, a on sa lakoom moe da proguta
koliinu vode sadanjeg smanjenog slivnog po
druja.
Temperatura vode (27. IV. 1957.) iznosila je u
potoku 9 C.
Ovaj ponor se nalazi u najsjevernijoj zoni vapnenih naslaga centralne Bosne i svakako e mno
gim posjetiocima Bijambarske peine biti po prvi
put pruena prilika da se upoznaju sa jednim
krkim ponorom, tj. sa pojavom koja je jako ka
rakteristina za hidrografiju u naem kru. Ponor,
jezero sa vodenicom, te sam potok, najljepi su
vanjski ukras Bijambarske peine, a oni mogu po
sluiti za podizanje manje elektrine centrale koja
bi osvjetljavala Bijambarsku peinu.

GORNJA PEINA
Ova peina je udaljena od Bijambarske peine
50 m u pravcu SSE. Iza irokog otvora (fot. 15) na
lazi se jedno vee peinsko proirenje iji su zidovi
obloeni starim sigama i crvenicom, a na dnu se
nalaze urueni kameni blokovi izmeu kojih ima
mnogo crvenice.
Postanak ove peine isto tako moemo dovesti
u vezu sa poniranjem vode iz zatvorenog porjeja
potoka Bjelila, a njen otvor na oko 1015 m ve
oj relativnoj visini od otvora Bijambarske peine
ukazuje da je Gornja peina starija i da je kroz

15

Nae starine VI.

nju oticala voda u vrijeme kada su nepropusne

verfenske naslage ispunjavale udubljenje porjeja
Bjelila do visine otvora. Otvaranjem ponora kroz
dananji otvor Bijambarske peine, ponor Gornje
peine je ostao izvan funkcije. U nastavku procesa
odnoenja materijala ista je sudbina zadesila ponor
Bijambarske peine, a u dananjoj fazi voda sa
udubljenja porjeja Bjelila ponire u ponor ispod
Bijambarske peine i u grupu ponora oko 1 km
junije od peine. Iz Gornje peine se prua lijep
pogled na umski kraj koji okruuje samu peinu

225

Sl. 7. Sigastim n a k u p i n a m a p r e k r i
veni su svi zidovi h o d n i k a na p r e lazu iz I I . u I I I . d v o r a n u

DJURIINA PEINA
Ova peina se nalazi oko 550 m od otvora Bi
j a m b a r s k e peine u pravcu p r e m a SSE, t a k o e r na
k o n t a k t u strmog vapnenog grebena sa verfenskim
naslagama. Oznaena je na topografskoj karti.
Od otvora se prua oko 40 m dubok vertikalni
k a n a l (fot. 16), na ijem se d n u nalazi snijeg, koji
je obino z a m r z n u t do u kasno ljeto, pa se ovakav
oblik u naim krkim krajevima naziva ledenica.
Vertikalni k a n a l se p r i d n u proiruje u j e d n u p r o
s t r a n u dvoranu, ije je dno j e d n i m dijelom pokri
veno 1020 cm debelom kalcitnom korom ispod
koje je s p r a n a n a p l a v n a glina, tako da ova kora
horizontalno pregrauje jedan dio dvorane. Lijep

Sl. 8. J e d n a k a l c i t n a n a k u p i n a na
zidu I I I . d v o r a n e .

226

primjer naizmjeninog procesa taloenja gline i

kalcitnih nakupina, te spiranja gline u p e i n a m a !
Po svom postanku Djuriina peina je t a k o e r
nekadanji ponor slivnog porjeja Bjelila, koji je
otvaranjem niih ponora ostao izvan funkcije kao
i Bijambarska i Gornja peina.
P o n o r i B j e l i l a . T o j e niz ponora, oko 1
km juno od Bijambarske peine. Izdueni su u
smjeru sjever-jug uz k o n t a k t vapnenog grebena i
verfenskih naslaga, a u njih ponire voda najveeg
dijela slivnog porjeja Bjelila (samo j e d a n manji
dio ponire ispod otvora Bijambarske peine). Orografska povezanost ovih ponora preko niza poni-

kava na sjeveru, koje su takoer prije vrile funk

ciju ponora, sa ponorom ispod Bijambarske peine,
oit je dokaz da je voda potoka Bjelila prije ponirala u ponoru ispod Bijambarske peine, a otva
ranjem ponora junije voda potoka Bjelila vie ne
dopire do ovog ponora.
Svi su sadanji ponori potoka Bjelila zaplavljeni granjem i naplavnim materijalom to ga po
tok sobom nosi. O koliini vode koju potok ima
ovisi broj ponora koji gutaju vodu, jer samo za
vrijeme velikih kia voda ponire na sve ponore.
Izvori Banjevac, Studenac i Junak o v a . Oko 350 m zapadno od Bijambarske pe
ine nalaze se dva mala izvora na rubu livade,
okruene umom. To su: izvor Banjevac, a blizu
pilje izvor Studenac. Pola kilometra dalje od pe
ine nalazi se izvor Junakovac. Izvori se nalaze u
verfenskim naslagama. Izvori Banjevac i Studenac
mogu se sa veoma malim izdacima kaptirati, pa se
od njih moe sprovesti voda do objekta koji bi bio
izgraen u blizini Bijambarske peine. Svakako
je velika vrijednost ovih izvora u tome to pove
avaju ivopisnost okolice peine i to bi gostima,
koji bi se u objektu kod peine due zadravali,
bili prijatno krae izletite.
Greben iznad Bijambarske peine.
Uskom stazom od potoka koji ponire kod Bijam
barske peine, uspinjui se prema sjeveru, dolazi
se na vapneni greben iznad Bijambarske peine.
Odavdje se prema jugozapadu prua lijep pogled
na okolicu, a ispod samog grebena vidi se potok
i jezero kod peine. Iznad crnogorine ume, koja
prekriva kraj oko peine, vide se izdueni pitomi
breuljci sa oranicama i livadama, te na njihovim
hrbatima nanizana naselja. U daljini se vide obrisi
Vranice, Bjelanice, Jahorine i Romanije.

Sl. 9. Sigasta nakupina u obliku prevjese natsvouje

dno u III. dvorani. Raskonost oblika i raznolikost
boja impresivno djeluje na posjetioce.

Ovaj strmi vapneni greben koji sa sjeverne

strane okruuje kraj oko peine, zatiuje taj kraj
i od vjetrova.
Na samom grebenu prua se mogunost upo
znavanja povrinskih krkih oblika, kao to su ponikve, krape i dr.

ZATITA I UREENJE
Bijambarska peina sa svojom okolicom pretstavlja predio sa velikim prirodnim ljepotama i
rijetkostima, koje svakako treba zatititi i urediti
da bi se one sauvale i uinile pristupanim iro
kom krugu posjetilaca. U tu svrhu nuno je izvr
iti niz radova, koje bismo mogli podijeliti na
radove u samoj peini, na radove na potoku i po
noru kod peine i na radove u okolici peine.
1. R a d o v i u p e i n i . Kao prvi rad u pe
ini svakako bi to prije, i to po mogunosti bez
odlaganja, trebalo na ulazu u peinu postaviti pre
gradu i vrata, da bi se peina jednom zauvijek
zatitila od devastiranja nesavjesnih posjetilaca.
Pregradu treba napraviti na najuem mjestu kod
ulaza, a ono se nalazi 5 m u unutranjosti. Bilo bi

najbolje da pregrada bude od eljeznih cijevi pro

mjera cca 5 cm, koje bi se mogle ispuniti cemen
tom. ipke treba vertikalno poredati u razmaku
od 25 cm, te ih na stropu i tlu dobro uvrstiti, a
na dva mjesta povezati ih horizontalno poloenom
eljeznom ipkom. Pregradu bi trebalo obojiti
tamnosivom bojom da se to manje istie.
Od ulaza u peinu do prve dvorane potrebno je
izgraditi stepenice. One treba da budu od kamena,
kojeg ima na licu mjesta, a izmeu ovih moe se
umetnuti i pokoja zemljana stepenica. Uza stepe
nice ne bi trebalo podizati ogradu.
Put kroz peinu treba da bude proveden samo
na onim mjestima gdje je glina na tlu jako vlana.
Da bi se ta mjesta odredila, potrebno je posjetiti

227

Sl. 11. Vapneni greben iznad Bijambarske peine u ko

jem se vidi otvor u Gornju peinu.

nike tekoe, jer postoji mogunost trasiranja ove

ceste ravnim terenom bez veih zemljanih radova.
Tada e se autom moi doi sve do same peine,
to e imati prvorazrednu vanost za njeno korienje.
U krugu vie od 2 km oko peine nema nika
kvog naselja, pa se namee potreba izgradnje jed
nog turistikog objekta u kojem bi stanovao uvar
i vodi kroz peinu, a ovaj objekat bi imao i ne
koliko soba za smjetaj onih posjetilaca peine i
turista, koji bi se u ovom kraju due zadravali.
Za viednevno zadravanje posjetilaca peine po
stoje idealni uslovi, jer je ovaj umski kraj, na
visini oko 1000 m, neobino prijatan i zdrav, obi
luje prirodnim zanimljivostima, lako je pristupa
an (autoput), a nalazi se u blizini Sarajeva (velika
aglomeracija stanovnitva) i industrijskog podruja
centralne Bosne (veliki broj radnika kojima je
potreban, odmor u umi). Svi oni koji bi u turi
stikom objektu otsjeli na due vrijeme imali bi
velike mogunosti da odavde prave etnje i izlete
po blioj i daljoj okolici, a u toku zime sam kraj

Sl. 12. Pogled sa vrha vapnenog grebena na sjeverni

tok potoka. Brodi pred ponorom.

prua odline mogunosti za zimske sportove.

Ovaj objekat bi ujedno sluio i kao svratite u bli
zini novog autoputa. Pogodno mjesto za izgradnju
objekta nalazi se na livadi iznad potoka, a tu ima
i dovoljno prostora za parkiranje automobila. Kako
bi se objekat nalazio u umi, ali i u podruju gdje
na povrinu izbijaju vapnene stijene, a podizao bi
se naroito radi peine, to bi on arhitektonski tre
balo da bude kombinacija drvene i kamene grade,
pri emu bi se vodilo rauna o svim gore navede
nim faktorima sredine u kojoj e se nalaziti.
Jugozapadno od peine ima nekoliko sasvim
ravnih izdvojenih livada koje bi se mogle koristiti
za igralita (odbojke, koarke, nogometa, rukometa
i sl.), za sunanje i odmor posjetilaca Bijambarske
peine i turista, koji bi na due ili krae vrijeme
otsjeli u podignutom objektu. Poto su ravne, sve
su ove livade dosta vlane, a na nekima se dugo
vremena poslije kie zadrava voda, pa e biti po
trebno na njima izvriti drenae, koje se u veini
sluajeva daju lako izvesti izgradnjom mree uskih
kanala prema podruju sa kojeg voda brzo otie.

229

Sl. 13. Pogled iz u n u t r a n j o s t i kroz

otvor Gornje peine

U vertikalnom otvoru Djuriine peine bie

potrebno izgraditi stepenastu stazu, jer je inae
prilaz u ovu peinu jako teak i opasan.

Za kretanje po ovome podruju bie neophodno

potrebno popraviti postojee staze i nainiti nove,
a, to je naroito vano, postaviti bolju stazu do
v r h a grebena iznad peine.

ZAKLJUAK
Bijambarska peina je velika p r i r o d n a rijetkost
i ljepota. Podruje u kojem se nalazi neobino je
zanimljivo i privlano, a visine od oko 1000 m u
umskom podruju jako su prijatne i zdrave. Iz
gradnjom a u t o p u t a ovaj kraj je postao i veoma
pristupaan. Velika blizina Sarajeva i jakog indu
strijskog bazena centralne Bosne, koji je u razvoju,
ini ovo podruje neobino povoljnim za podizanje
jednog rekreativnog centra. Dobri t e r e n i za zim
ske sportove i za izgradnju igralita mogu biti pri
vlani za sve one koji trae razonodu u sportu.
Neobino veliko znaenje ovaj kraj moe imati za
ake ekskurzije, jer ovdje postoji izuzetna mo
gunost da se na tako uskom podruju uenici
upoznaju sa itavim nizom krakih fenomena, kao
to su Bijambarska peina sa svim podzemnim
oblicima u njoj, ponor ispod Bijambarske peine,
ledenica u Djuriinoj peini, v a p n e n i greben sa
nizom povrinskih k r a k i h oblika i sa primjerom

230

postanka polja u kru, imajui u vidu da udubljenje slivnog podruja potoka Bjelila ima taj k a r a k
ter, i dr. Iako Bijambarska peina sa podrujem u
kojem se nalazi moe r a u n a t i prvenstveno na po
sjetu stanovnitva iz susjednog republikog po
druja, njen poloaj u blizini vanog a u t o p u t a
(najkraa i najbolja veza Beogradmore) uz ade
k v a t a n publicitet moe joj osigurati opejugosla
venski i internacionalni znaaj. Zbog svega ovoga
namee se potreba da se Bijambarska peina u
sklopu sa irom okolicom u kojoj se nalazi zatiti
i uredi, te da se na taj nain uini p r i s t u p a n o m
irokom k r u g u posjetilaca, koji e se ovdje estetski
i k u l t u r n o odgajati i proirivati svoj vidokrug posmatrajui ljepote i vjekovno djelo prirode, te koji
e upoznati brojne k r a k e fenomene, a usto e
u blizini nai i mogunost p o t r e b n e razonode i
odmora.

LA GROTTE DE BIAMBAR

La grotte Biambarska se trouve environ 25 km

au nord de Sarajevo, sur le bord nord-est d'un enfoncement du relief constitu par le bassin du ruisseau Bjelila (35 km 2 ), entre les bassins des affluents
de la rivire Bosna: Ljubina, Misoca et Krivaja.
L'ouverture de la grotte est oriente vers le sud et
se trouve au pied d'un rocher calcaire escarp, l o
il touche les couches d'alluvions et d'ardoises de Werfen au sud-ouest. Un chenal horizontal qui, en quatre
endroits, s'largit pour former de vastes salles mne
de l'ouverture vers l'intrieur. Sur toute leur longueur
(414 m) les marois et le plafond de la grotte abondent
en dpts calcaires de toutes sortes, qui font de cette
grotte l'une des plus belles de Bosnie.
La formation de cette grotte se rattache l'coulement de l'eau provenant de la cuvette constitue par
le bassin du ruisseau Bjelila. Actuellement l'eau de
cette rgion se jette dans une srie de gouffres situs
un kilomtre environ au sud de la grotte Biambarska, et dans un autre qui se trouve au-dessous de
rouverture mme de la grotte. L'eau entraine traveres ces gouffres ls matriaux arrachs aux tendres
ardoises de Werfen du bassin de la Bjelila, de sorte
que la cuvette se creuse toujours davantage, et du
fait que des gouffres infrieurs se forment, les gouffres suprieurs cessent de fonctionner. La grotte
Biambarska est un ancien gouffre du bassin de la
Bjelila, form l'poque o le point le plus bas de
ce bassin se trouvait hauteur de l'ouverture de la
grotte. Audessus de rouverture de la grotte Biambarska se trouve la grotte Suprieure (Gornja), une
hauteur relative d'environ 1015 m de plus. Le canal
souterrain de cette grotte est combl de pierres
d'boulement ds rouverture, et la position de la
grotte indique qu'elle reprsente un stade plus ancien
dans l'abaissement successif des gouffres. Le dvelop-

pement des Darties de la grotte de Biambarska est

d au processus continu de corrosion et d'rosion le
long des fissures de la pierre calcaire.
L'importance touristique de la grotte est complte
par la valeur touristique des environs boiss, coups
de prairies, ou les sites les plus remarquables sont:
le gouffre (Ponor) situ au-dessous de la grotte Biambarska avec le ruisseau et son moulin, la grotte
Gornja (au-dessus de Biambarska), celle de Djuricina,
situe 550 m. environ de Biambarska, les sources
dites Banjevac, Studenac et Junakovac, situes 350
m. environ l'ouest de la grotte, le gouffre de Bjelila, 1 km. au sud; et la crte au-dessus de la grotte
Biambarska d'o l'on a une trs belle vue sur les
environs.
A relativement peu de frais on pourrait procder
la conservation et l'arrangement de la grotte, et
de tous ses environs. La possibilit existe d'lever sur
le ruisseau qui s'engouffre au-dessous de la grotte une
petite centrale lectrique qui servirait clairer la
grotte et la maison touristique qu'il faudrait construire dans le voisinage de celle-ci. Le relief permet,
grce un barrage du ruisseau, de crer le lac qui
serait ncessaire pour l'accumulation de l'eau devant
faire fonctionner la centrale lectrique, et dans lequel on pouurait galement se baigner.
La proximit immdiate de Sarajevo (ville principale de la Bosnie-Herzgovine), du bassin industriel
de la Bosnie centrale (affluence des ouvriers), de
l'autoroute (l'autoroute Sarajevo-Kladanj passe 2
km au sud-ouest de la grotte et reprsente la communication la plus courte et la meilleure entre Belgrade
et la mer), tout cela assure la grotte Biambarska et
toute cette rgion une grande valeur potentielie en
tant que centre de tourisme et de loisirs.

231

T H E B I A M B A R CAVE

The B i a m b a r Cave is situated 25 k m . far from

Sarajevo in t h e n o r t h of it a m o n g t h e brooks B j e lila (35 km 2 ), Ljubina, Misoca a n d Krivaja. T h e r e is
t h e cave e n t r a n c e t o w a r d s south and it is s i t u a t e d at
t h e bottom of steep calcareous m o u n t a i n r i d g e w h i c h
is connected w i t h a l l u v i u m to t h e s o u t h w e s t of it.
T h e r e is a horizontal c h a n n e l w h i c h leads from t h e
cave e n t r a n c e to t h e inside of t h e cave. It is t h e r e
enlarged i n t o four l a r g e halls. T h e walls a n d t h e
ceiling of t h e cave a r e rich w i t h different a n d w o n derful calcite o r n a m e n t s . Due to this it is one of t h e
most beautiful caves in Bosnia.
T h e formation of this cave is connected w i t h u n d e r g r o u n d w a t e r from t h e brook Bjelila. W a t e r from
this region sinks down into large holes in t h e south
of t h e B i a m b a r c a v e a n d in a hole u n d e r t h e v e r y
a p e r t u r e . W a t e r carries a w a y t h e m a t e r i a l t h r o u g h
these holes. T h e B i a m b a r cave is t h e former bed of
t h e Bjelila a n d it is formed w h e n t h e lowest point of
this region w a s in t h e s a m e h e i g h t of t h e cave a p e r t u r e . A b o v e it t h e r e is the U p p e r cave whose relative
h e i g h t is from 1015 m e t e r s h i g h e r t h a n t h e former.
T h e u n d e r g r o u n d c h a n n e l of this cave w a s covered
up w i t h stones. T h e progress of t h e cave p a r t s w a s
done in t h e continuous corrosive a n d erosive process.

232

It is of a g r e a t t o u r i s t i m p o r t a n c e . Its s u r r o u n d i n g s
is rich w i t h forests a n d m e a d o w s . T h e most a t t r a c t i v e
places of this region a r e : t h e abyss u n d e r t h e B i a m b a r
cave w i t h a s t r e a m a n d a w a t e r m i l l , t h e U p p e r cave,
the Djuric cave w h i c h is d i s t a n t 550 m e t e r s from t h e
Biambar, t h e springs Banjevac, S t u d e n a c a n d J u n a kovac 350 m e t e r s in t h e w e s t of the cave a n d t h e
m o u n t a i n o u s ridge a b o v e t h e c a v e w i t h a beautiful
prospect of all t h e s u r r o u n d i n g s .
The w h o l e s u r r o u n d i n g s of t h e cave (and t h e cave
too) could be protected and a r r a n g e d at little f i n a n cial expense. A small p o w e r p l a n t could be b u i l t on
t h e brook a n d a tourist object n e a r t h e cave. T h e
relief of this region e n a b l e s to m a k e an artificial
l a k e for t h e p o w e r p l a n t w h i c h could s e r v e as a
s w i m m i n g pool at t h e same time.
Near t h e B i a m b a r cave is Sarajevo (the capital of
Bosnia a n d Herzegovina) and t h e i n d u s t r i a l basin of
t h e c e n t r a l Bosnia. A h i g h w a y S a r a j e v o - K l a d a n j is
2 km. far from t h e cave; this h i g h w a y is t h e best
a n d t h e shortest relation for Belgrade and t h e A d r i atic Sea. All this serves as a basis for t h e f u t u r e
flourish of t h e B i a m b a r cave a n d its s u r r o u n d i n g s .