1

ISLAMSKA ZAJEDNICA U BOSNI I HERCEGOVINI

UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET ISLAMSKIH NAUKA
SARAJEVO

Arnela Kulosman

ETIKA INFORMISANJA
( Esej )

Sarajevo, 2014.

ISLAMSKA ZAJEDNICA U BOSNI I HERCEGOVINI

UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET ISLAMSKIH NAUKA
SARAJEVO

ETIKA INFORMISANJA

Arnela Kulosman
(Esej)

Predmet : Etika
Nastavnik : prof.dr. Devad Hodi
Student : Kulosman Arnela
Status: redovan /TEOLOGIJA
Broj indexa: 3391

Sarajevo, decembar, 2014.

SADRAJ:
1. UVOD .......................................................................................................................... 4
2. ETIKA NOVINARA ................................................................................................... 5
3. ETIKA INFORMISANJA ........................................................................................... 9
4. ZAKLJUAK ............................................................................................................. 10
5. LITERATURA ............................................................................................................ 11

1. UVOD
Informisanje znai uobliiti odreeno obavijetenje s ciljem da se njim neko o neemu
obavijesti.
Etika potie od latinske rijei ethos to znai ponaanje. Etika i moral se najee koriste kao
sinonimi. Etika se smatra primjenjivanjem odreenog skupa vrijednosti kojeje pojedinac
usvojio kako bi postigao eljeni cilj.
Etika informisanja je grana etike koja se bavi pitanjem moralnosti u pribavljanju informacija.
U ovom eseju bie navodeno koje su to dunosti novinara u pribavljanju informacija, koja su
to pravila kojih se moraju pridravati, te koja su to njihova prava i odgovornosti. Bie izloen
znaaj istinitosti informacija i cilj moralnosti novinara.

2. ETIKA NOVINARA
FUNKCIJE I CILJEVI NORMATIVNE ETIKE
Normativna etika se uobliila u drugoj polovini XIX stoljea, kada je novinarstvo dobila
status profesije. U Francuskoj, SAD-u i Velikoj Britaniji se osnivaju profesionalna udruenja.

Profesionalni kodeksi i savjeti za tampu udovaljavaju sljedeim kodeksima :

-

Obezbljediti itavoj populaciji tanu, preciznu, potpunu informaciju i pruiti zatitu od

iskrivljivanja istine.
Zatiti one koji se profesionalno bave informisanjem od bilo kakvog pritiska ili prisile

da javnosti prue oekivane istinite informacije.

Omoguiti najbolji mogui prodor informacija u drutvo.

Pristup javnosti moe se ostvarivati delegiranjem (novinari izraavaju glas naroda) i drugi
nain, nain reagovanja, prava na odgovor.
ETIKI KODEKSI ZA TAMPU
Prvi kodeksi nastali su poetkom XX stoljea u Sjedinjenim Amerikim Dravama, dok su u
Evropi nastale tokom druge decenije. U Evropi su prve bile to skandinavske zemlje. U
vedskoj je sud asti osnovan ve 1916. godine, a etiki kodeks usvojen je 1923 godine. 1
Francuska ne zaostaje mnogo iza skandinavskih zemalja, osnovano je nacionalno udruenje
Povelja francuskih novinara u julu 1918. To je najstariji etiki kodeks koji je i danas
punovaan.
Iako postoje nacionalne povelje novinarske profesija poznaje mnoge meunarodne kodekse.
1946. godine osnovana je Meunaradna organizacija novinara. Sjedite je bilo u Pragu. A
godine 1952 osnovana je Meunarodna federacija novinara , okupila je profesionalne
novinare iz zapadnih zemalja, sa sjeditem u Briselu.

SAVJETI ZA TAMPU
Savjeti za tampu su nevladine institucije koji treba da budu podsrednici izmeu medija i
javnosti. 2 Savjet najee ine novinari iz profecionalnih krugova koji i finansijski odravaju
savjet. Savjet za tampu je glavni instrument samoregulativne tampe. Savjet za tampu titi
1 Danijel Korni, Etika informisanja, prevod s francuskog Vera Ilijin, Beograd 1999. str.20.
2 Ibid. str. 26.

javnost omoguavajui svakom ko se osjeti pogoen nekim novinarskim inom, da se ali.

titi i same novinare i medije u cijelini od incijativa politikih vlasti, pritiska i same javnosti.
Rijetko se moe smatrati da je medij neutralan organ, on ostaje blizak profesionalnim
krugovima koji ga finansiraju. Savjet za tampu ima ulogu da tumai profesionalne norme, da
vodi rauna o njenom potovanju, usavravanju i razvijanju.
Saveti za tampu sastavljeni su uglavnom od novinara, izdavaa i vlasnika medija. Mada to
nije pravilo, ima lanova i iz drugih krugova : predstavnici politikih partija, predstavnici koje
imenuje vlada, ugledni strunjaci i univerzitetski profesori, pravnici i sudije.

NAELA NOVINARA
Profesionalne norme novinara mogu se svest na est dominantnih tema :
1. Sloboda izraavanja kao i sloboda kritikovanja i odbrana tih prava.
2. Zatita profesionalne nezavisnosti i profesionalnog inergriteta novinara, odbacivanjem
materijalnih povlastica i mogunosti spoljanjih uplitanja.
3. Potovanju istine prilikom istraivanja i prilikom obrade informacija.
4. Potovanje u pogledu sredstava koja se koriste u traganju.
5. Odos potovanja prema izvorima informacija i osobama koje su izvor informacija, i
potivanje autorskih prava u pogledu citata.
6. Podjednak tretman svih osoba eliminacijom svi oblika diskriminacije.3
PRAVO JAVNOSTI NA INFORMISANJE
Pravo na informisanje predstavlja jedno od osnovih ljudskih sloboda. Iz toga proizilazi da
javnost ima pravo da bude informisana o svim dogaajima i deavanjima. Misija informisanja
poznaje ogranienja koje novinari sami sebi nameu shvatajui ih kao moralnu obavezu.
Sloboda informisanja povezana je i s pravom na kritikovanje.
Novinar u okviru svoje medijske kue snosi i odreene odgovornosti :
-

Prema publici kojoj se direktno obraa i prema javnosti.

Prema svojim izvorima informacija.
Prema profesionalnim pravima i organizacijama koje brinu o njihovom potivanju
Prema linim ubijeenjima.
Prema rukovodstvu redakcije.

3 Ibid. str. 36.

Iste odgovornosti preuzima i medijska kua.

Novinar ne smije sticati nikakvu dodatnu korist u obavljanju svoje profesije. Minhenska
deklaracija nalae da ne moe uzimati nikavu materijalnu naknadu -mito. Ne moe uzimati
naknadu da bi o nekoj temi govorio niti utao. Novinari esto dobivalju primamljive ponude
kako bi objavili neku vijest o kojoj bi neko imao korist. U svrhu dobavljanja informacija
novinari se alju na put samostalno i o troku medijske kue.
to se tie televizijskih kua problematina je indirektna reklama. Prikom odreenih
emisija izloeni su odreeni proizvodi na koje se kamera posebno osvre.
Novinar ima pravo da odbije sve to je protivno politici organa informisanja iji je radnik.
Deavaju se i situacije zbog kojih novinar dospije na sud. Sud onda moe da propituje
porijeklo informacija do kojih je doao novinar. Novinara obavezuje njegova profesionalna
etika da potuje profesionalnu tajnu i da potuje izor informacija dobivenih u povjerenju.
Veinom se radi o tajnom izoru, a o javnim informacijama. Novinar je duan da potuje
dogovor sa svojim izvorom informacija. Prve zemlje u kojima su izvori dobili zatitu su
Austija, Njemaka i skandinavske zemlje.
Prema rijeima Alberta Kamija tampa moe biti dobra i loa ako je slobodna, a ukoliko nije
slobodna moe biti samo loa. Prema Minhenskoj deklaraciji novinar mora potovati istinu
ma kakve posljedice bile za njeg jer javnost ima pravo na istinu.
Mogunost obrade podataka omuguava da se provjeri istinitost informacije i koriguju se
informacije. Obrada izvorne take informisanja je centralna taka u novinarskoj profesiji. 4
Prvo se utvruje izvor informacija, zatim se upotpuni informacija i uporedi se sa drugim
izvorima. Jako je bitno imati pouzdan izvor jer ukoliko izvor nije pouzdan mala je mogunost
da e informacija biti pouzdana. Novinari imaju mogunost demantovanja odrene vijesti
ukoliko se uspostavi da nije tana. Nema novinara koji ba nikad ne naprave greku, samo je
razlika to ugledni novinari demantuju vijest i isprave svoju pogreku. U britanskom Kodeksu
novinari su ak duni da se izvine. Odreena osoba koja je pogoena lankom ima pravo na
odgovor tj. da iznese svoju verziju prie.
U Minhenskoj deklaraciji zabranjuje se upotreba neasnih metoda radi dolaska do
informacija. Kao to su kraa, provala, prislukivanje telefona i ostala zakonom zabranjena
4 Ibid. str. 42

sredstva. Takoer nije moralno da se novinar prikriva tj. da krije da je novinar. Novinarima se
nekad daju dezinformacije kada se predstave kao novinari zbog toga oni esto se ne
prestavljaju kao novinari da bi doli do informacija.
Minhenskom deklaracijom se zabranjuje plagijat. To se najvie tie odnosa meu novinarima.
Npr. da odreeni novinar objavi tekst koji je objavio njegov kolega iz druge medijske kue, a
da pritom ne navodi izvor. To je srodno krai. Neovlaena ili neprijavljena upotreba neijeg
literalnog ili drugog umjetnikog dela neiskrena je. Drutvo ne odobrava krau neijeg
fizikog rada.

Opisuje se kao neprvobitni grrijeh. Mnogi novinari su upropastili svoje

karijere preuzimanjem plagijata.

Jedno od bitnih naela jeste uvanje privatosti i zatite od povrede asti. Svaka uvreda,
kleveta, lane optube su za najstroiju osudu.
to se tie okrivljenika njihova imena se mogu objaviti, izuzev maloljetnika jer imaju pravo
zatite. Novinari su duni potovati rtve tj. osobe koje su doivljele neki ok, tragediju ili
nesreu ne vrei pritisak na njih. Novinari su dunu da potuju etike manjine, vjerske
grupe, drutvene manjine i da o njima govore bez diskriminacije. Posebna panja je i prema
hendikepiranim i mentalno oboljelim osobama.
Novinari su odgovorni za sve informacije koje porodru u javnost. Odgovoran je pred samom
javnou i njegovoim nadreenima.
Njemaki filozof Georg C. Lichtenberg je 1780. godine izrekao sljedeu misao: Nemogue
je prenijeti baklju istine kroz guvu, a da se nekome ne saee brada. ta je time htio rei?
Istina uvijek nekome smeta, no upravo je ona jedan od glavnih kriterija moralnog i etikog
izvjetavanja, pri emu je objektivnost donja granica istinitosti. Novinari danas moraju
pokuati iznijeti istinu bez sluenja vlasnicima medija, prijateljima, ideolozima, istim
ekonomskim interesima.6

3. ETIKA INFORMISANJA

5 Dej, Luis Alvin, Etika u medijima, Medija centar, Beograd, 2004. str. 98.
6 http://www.djecamedija.org/?p=2829

Etika informisanja nije potupuno sadrana u etici novinara, ona se proiruje na etiku medija i
odgovornost medija kao organizacije. Etika informisanja nije dovoljno priznata u u zemljama
sa liberalnom tradicijom gdje se lina odgovornost stavlja ispred organizacione.
Liberalne teorije poivaju na naelu slobodnog trista ideja i informacija, iji je cilj da
obezbjedi pluraluzam kao izlazak ideje na povrinu. Kada se polazi od liberalnih shvatanja
postoji tendencija da se sloboda tampe izjednaava sa slobodom izraavanja.

Temelji

liberalizma su individualizam, priznavanje prirodnih prava meu kojima se nalaze sloboda

izaavanja i sloboda tampe i naelo drutvenog ugovora. 8
Novinar je predstavnik graana, njegov je zadatak da hrani pluralizam informisanjem,
komentarisanjem kritikovanjem.
U teoriji pluralizam u medijima poiva na dva temelja : postojanje medija koji se bave optim
informisanjem i bave objavljivanjem raznolikih informacija i miljenja i postojanje raznolikih
publikacija koji su specializirane za pristup posebnim informacijama i miljenima.
Moderni liberalizam titi zloupotrebu slobodne tampe regulie domen elektronskih medija.
Intervenciju vri regulisajui pitanje reklama, davanje odreenih pomoi kako bi se dolo do
informacija.

4. ZAKLJUAK
Etika infomisanja je etika disciplina kojoj je kajnji cilj istinitost informacija. Da se zakljuiti
da danas etika infomisanja nije cjenjena disciplina. Dananji mediji nepotuju privatnost ljudi,
skloni su mitu, kleveti, irenju dezinformacija. Takoer esto je pojava pitisak medija pod
7 Ibid. 68.
8 Ibid. 89.

odreenim politikim strankama mediji ne izraavaju vie glas naroda ve volju odreenih
politikih stranaka. Veina medija se radije opedjeljuje za utu tampu koja objavljuje
veinom informacije bez vrstih izvora i prilikom prikupljanja infomacija koristi razne
nemoralne radnje. Nisu rijetke situacije u kojima mediji unite ugled, karijeru, porodino
harmoniju svojim lancima. Veoma je bitno provijeriti porijeklo informacije, medijsku kuu
koja objavjulje informaciju, cilj objavljene informacije, pa i samog novinara koji prenosi
informaciju.

LITERATURA

11
1.

Danijel Korni, Etika informisanja, prevod s francuskog Vera Ilijin, Beograd 1999.

2.

Dej, Luis Alvin, Etika u medijima, Medija centar, Beograd 2004.

3. http://www.djecamedija.org/?p=2829