OSLOSKOPUN TANITILMASI VE BR ALTERNATF GERLM EKLNN

OSLOSKOPTA NCELENMES

1. Katot Inl Bir Osiloskobun alma ekli

ekil-1
Elektron demetinin incelenmesi:
Alternatif gerilimle stlan FF' filaman K katodunu str; snan katod termoiyonik olay dolaysyla
demet halinde elektron yayar.E ekrannn i yz, zerine elektronlar arpnca k yayma zellii olan
flouresan madde ile kaplanmtr.
Elektron demetinin odak ayar:
A' anoduna uygulanan ve osiloskobun odak ayar potansiyometresi aracl ile deitirilen,
katoda gre pozitif doru gerilim negatif ykl elektronlar E ekranna doru hzlandrr ve bir demet
halinde toplar. Odak ayar potansiyometresi ile A' anoduna uygulanan gerilim ayarlanarak bu elektron
demetinin olabildii kadar incelmesi ve E ekran zerine arpt zaman olabildii kadar ufak bir benek
(spot) meydana getirmesi salanr. A anoduna daha yksek pozitif doru gerilim uygulanmas bu
demetin elektronlarn ekrana doru daha ok hzlandrr.
Elektron demetinin iddet ayar:
G zgarasna uygulanan ve osiloskobun iddet ayar potansiyometresi aracl ile deitirilen katoda
gre negatif doru gerilim katoddan ekrana doru hzlanarak elektronlarn saysn azaltr veya oaltr.
Sonu olarak ekran zerine arpan elektronlarn says deiince aydnlk spotun parlaklda deiir.
ou kez, osiloskobu ap kapama anahtarda bu iddet ayar potansiyometresi zerindedir.
Elektron demetinin dey ve yatay saptrlmas:
Y levhalar arasna uygulanan bir gerilim levhalar arasnda bu gerilimle orantl bir dey
elektrostatik alan yaratr. Bu alann etkisi ile elektron demeti dey olarak sapar. E ekran zerindeki
kl spotun denge konumuna gre dey sapma miktar uygulanan gerilimle orantldr. Ayn ekilde x
levhalar arasna uygulanan bir gerilim spotla orantl bir sapma verir. Osiloskobun yatay ve dey
girilerine uygulanan gerilimler birer amplifikatr ile kuvvetlendirilip saptrma levhalarna verilir ve birer
potansiyometre aracl ile bu amplifikatrlerin kazanlar deitirilerek sapmalarn ekran zerinde
kalmas salanr. Bu yatay ve dey amplifikatrlerin kazan ayar potansiyometre dmesi saat ibresi

ynnde dndrlnce, kazan dolaysyla sapma artar. Osiloskobun yatay girilerinden biri dey
girilerinden biri ile daima ortaktr ve ou kez bu bir tek u olarak darya kartlmtr. Bu ortak
giriin olduu hallerde topraa balanmas aleti d alanlara kar ekranlama bakmndan faydaldr.
DKKAT: Osiloskobun spotu ekran zerinde sabit bir noktada uzun sre braklmamaldr aksi
halde ekrann o noktasndaki flouresan maddeyi elektronlar tahrip ederek o noktann devaml olarak
kararm kalmasna neden olurlar.
Sprme Gerilimi:
Osiloskobun iinde, ekil-2de grlen testere dii biiminde gerilim veren bir osilatr vardr ve
bu osilatre Sprme Osilatr denir. Byle bir sprme gerilimi osiloskobun x yatay saptrma
levhalarna uygulanrsa, gerilimin zamanla orantl olarak ykseldii ksmlarda spot, ekran zerinde sabit
bir hzla soldan saa hareket eder.Gerilim ksa bir zaman iinde sfr olunca spot da balang noktasna
geri dner, sonra tekrar sapmaya balar. Bylece osiloskop ekran zerinde bir yatay zaman ekseni elde
edilmi olur. Sprme osilatrnn frekansn kademeli ve srekli olarak deitiren iki dmeyi
dndrmekle bu yatay eksenin zaman leini geni bir aralkla deitirmek mmkndr.

ekil-2 Testere dii gerilim

2. Bir Alternatif Gerilimin eklini Osiloskobda karmak

Montaj :

ekil-3
ekli incelenmek istenen gerilim (rnein ehir ebekesi gerilimi) potansiyometre eklinde bal
bir reosta ile kltlerek osiloskobun dey y-girilerine uygulanr.Yatay x-girilerine dardan bir
gerilim verilmeyip aletin iindeki sprme geriliminin yatay saptrma levhalarna gelmesi nceki
dmeleri uygun durumlara getirerek elde edilir.
Ekran zerinde eklin sabit durmas iin sprme geriliminin frekans fs, incelenen gerilimin f
frekansnn n gibi bir tam say ile blmne eit olmaldr: fs = f / n .
fs=f yani n=1 alnrsa gerilimin tam bir periyodu ekran zerinde grlr. fs = f/n yaplrsa spot
yatay eksen boyunca daha yava hareket edeceinden gerilimin n peryodu ekran zerinde kar. fs=nf
seilmise bunun aksine gerilimin peryodunu 1/n ksmlar ekran zerinde ayn zamanda st ste
grlr.Anlalyorki ekli ekran zerinde durdurmak ancak sprme geriliminin frekansna fs=f /n gibi
deerleri ok doru olarak vermekle mmkndr.Aksi halde ekil sola veya saa hareket eder.fs
frekansnn bu ayarn kolaylatrmak amacyla incelenmek istenen gerilimin bir ksm osiloskopda
2

bulunan ve senkronizasyon anahtar diye isimlendirilen bir anahtar i senkronizasyon durumuna

getirmekle aletin iinde sprme osilatrne etki ettirilir. Bu osilatrn f / n gibi frekanslarda yani f
frekans ile her zaman senkronize olarak titremesi salanr; bu olaya Senkronizasyon denir.
Senkronizasyon ancak sprme osilatr frekansnn f /n gibi deerlere yakn ayar edilmesi halinde
balar, osiloskobun yatay amplifikatr kazan dmesi ile senkronizasyon anahtar d senkronizasyon
durumuna getirilince sprme osilatr, osiloskobun yatay girilerine uygulanan dier bir gerilimin
frekans ile senkronize olur.
2.1 Osiloskop karsnda ilk yaplmas gerekenler
1. Osiloskobun Power (G) butonuna baslarak bir sre snmas beklenir.
2. Parlaklk ( Intensity ) potansiyometresi ile parlaklk ayar yaplr. izgi belirdikten sonra
parlaklk yine bu dme yardm ile istenilen ekilde ayarlanabilir (ok parlak olmas fosfor
ekrana zarar verir).
3. Xpos ve Ypos dmeleri ile oynanarak izgi ekran zerine drlmeye allr.
4. Ikl izginin parlakl ayarlandktan sonra gerekiyorsa netlii de FOCUS dmesi yardmyla
salanr.
5. Kalibrasyon ayarlar yaplr.ekil-4 (b)de de grld gibi komtatrler zerindeki iaretin
altta ki kalibrasyon iaretiyle ayn pozisyonda olmaldr.
6. Ayrca llecek gerilim ekrana sgabilecek en byk hale getirildiinde yaplacak lm en
hassas olur.
2.1.1 Osiloskop kullanarak genlik , peryot ve faz farknn llmesi
y
T

Vmax
x

Gerilim = 50mV/div
Zaman = 1ms/div

(a)

(b) Komtatrler
ekil-4

Genlik llmesi;
Ekrandaki iaretin genlii Y (dey) ekseninde llr. Genlik, ilk nce ekran zerindeki kareler
cinsinden belirlenir. Daha sonra VOLTS/DIV giri zayflatcs komtatrnn zerindeki iaretin
gsterdii deer ile kare says arplarak gerilimin genlie ilikin deeri belirlenir.
ekil-4 te de grld gibi gerilim maksimum deeri 2 karedir ve her bir kare 50mVta
tekabl ettiinden dolay gerilimin maksimum deeri;

Vmax = 2*50E-3 = 100 mV

olarak hesaplanr. Gerilim dalga eklinin efektif deerini hesaplyacak olursak;
Gerilim dalga ekli srekli bir sins olduundan dolay Veff =

Veff =

100 E 3
2

Vmax
2

olur. Dolaysyla ;

= 70.71mV kar.

Gerilim baka bir ekle sahip ise efektif deer formlnden hasaplanr.
Peryot llmesi;
Modern osiloskoplarda frekans yerine periyod llmektedir. Periyod lmleri X (yatay)
ekseninde yaplr. Dalga eklinin bir periyodunun X ekseni ynndeki uzunluu kareler saylarak
belirlenir. Daha sonra TIMEBASE komutatrnn gsterdii deer (S/div, mS/div ya da S/div) ile kare
says arplarak iaretin periyodu belirlenir.
ekil-4ya tekrar bakacak olursak; dalga ekli bir periyodunu 10 karede tamamlamaktadr ve her
bir kare 1ms ye tekabl ettiinden dolay dalga eklinin periyodu 10ms dir. Buradan frekansa geecek
olursak;

1
olduundan
T
1
= 100 Hz kar.
f =
10 3

f =

Faz Farknn llmesi;

ekil-4e bir R-L devresindeki kaynak gerilimi ile diren zerindeki gerilimin dalga ekli
gsterilmitir.Diren zerindeki akm ve gerilim ayn fazda oldugundan diren zerindeki gerilimi diren
deerine bldmzde akmn dalga eklini ve akma ilikin faz bilgisini elde etmi oluruz.
imdi faz farkn bulmaya alalm; ekil 6ya tekrar bakacak olursak bir periyodun 10 kare de
tamamland grlmektedir, bu durumda her bir kare 360/10=360 ye tekabl etmektedir. Faz as yani
1.5 kare olduundan dolay akm ile gerilim arasnda ki faz fark;
= 1.5*360 = 540 dir.

3. Osiloskobun n Panel Tantm

HAMEG OSLOSKOP N PANEL TANITIMI