Dr. Sc.

Tomor ela

GIS specialist & Gjeograf Planer

Tel: +37744509804
E-mail: tomor.qela@gmail.com

KONTRIBUT FAKTOGRAFIK PR SHNJIMIN E KUFIRIT

NDRMJET REPUBLIKS S KOSOVS DHE ASAJ T MALIT T ZI
Prmbledhje
Shprbrja e sistemit kolonialist n shek. XIX, e BRSS-s dhe RFSJ-s pas shembjes s murit
t Berlinit, u pasua me krijimin e shum shteteve t reja. Kufijt ndrmjet shteteve kan
ndryshuar si rrjedhoj luftrave t popujve pr liri dhe pavarsi.
Shnjimi i vijs kufitare ka pr qllim prcaktimi e territorit administrativ t shteteve,
zgjidhjen e kontesteve pr kufijt dhe parandalimin e konflikteve t reja mes tyre. Nj sr
aktivitetesh politike, administrative dhe profesionale prgatisin kushtet pr nnshkrimin e
marrveshjeve apo traktateve pr shnjimin e kufijve ndrshtetror.
Procesi i shnjimi t kufirit mes Republiks s Kosovs dhe asaj t Malit t Zi sht
shoqruar me debate t ashpra midis aktorve politik dhe institucional, me argumente dhe
kundr argumente, q shpeshher e kan dmtuar imazhin dhe funksionin e shtetit.
Punimi ka pr qllim q t qartsoj procedurat, duke prdorur argumente t bazuara n
rregullat dhe praktikat ndrkombtare. Ai synon t ndihmoj ligjvnsit, institucionet qendrore
dhe vendore pr miratimin dhe zbatimin e vendimeve t drejta, t cilat do t kontribuojn n
konsolidimin e shtetit dhe integrimit e tij n institucionet ndrkombtare.
Fjal kye: delimitacion, demarkacion, kufi, shtet, Kosov, Mal i Zi, hart, ortofoto, GIS.
Hyrje
N t kaluarn, perandorit dhe shtetet jan ndar me kufij natyror, si kreshtat malore,
detet, lumenjt dhe shkrettirat. Brenda kufijve t till, qartsisht t dallueshm, ata kan
sunduar, duke imponuar ligjet dhe kulturn e tyre. Brenda territorit t tyre, ato kishin br
evidentimin e pronave t shtetit (perandoris) dhe t gjithsecilit individ, familje apo fis, duke
shnjuar kufijt e ngastrave, kryesisht pr qllimi taksimi.
Gjat gjysms s dyt t shek. XIX, n fillim t shek. XX dhe pas shprbrjes graduale t
sistemit kolonial, numri i shteteve t reja u shtua. N vitin e themelimit (1945), Organizata e
Kombeve t Bashkuara njihte 51 shtete, ndrsa sot 193. Q nga ajo koh lindi nevoja pr
prkufizimi dhe trajtimin e hollsishm t shtjes s kufijve shtetror.
Prve krijimi i shteteve t reja, trajtimin e kufijve n nivel ndrkombtar e nxiti ndryshimi i
kufijve ndrkombtar, sidomos pas Lufts s Par dhe t Dyt Botrore. Pavarsia e shteteve t
reja pas shprbrjes s Bashkimit Sovjetik dhe t Jugosllavis, sht shoqruar me shnjimin,
korrigjimin dhe prmirsimin e kufijve ndrmjet shteteve t reja, duke saktsuar territorin ku
secili prej tyre ushtron sovranitetin, sipas t drejts ndrkombtare.
Krahas mungess s qartsis n prcaktimin e kufijve, n themel t mosmarrveshjeve
territoriale dhe t konflikteve t armatosura ndrmjet shteteve kan qen dhe mbeten interesat
ekonomike (pronsia mbi burimet natyrore), etnike dhe fetare (n disa raste).
Pr t parandaluar ose paksuar luftrat, si dhe pr t zgjidhur mosmarrveshjet kufitare,
jan krijuar organizata dhe forume ndrkombtare, t tilla si Gjykata Ndrkombtare e
Drejtsis (ICJ) dhe Gjykata e Prhershme e Arbitrazhit (PCA) n Hag, Gjykata Ndrkombtare
pr ligjin e detit (ITLOS) n Hamburg, dhe gjykatat e tjera ndrkombtare (ad-hoc), t cilat jan
marr me kryerjen e arbitrazhit mes shteteve.
Progresi teknik dhe teknologjik i shnuar pas Lufts s Dyt Botrore ka mundsuar
prmirsimin e metodologjis, duke lehtsuar procesit e shnjimit t kufijve mes shteteve t
reja. Konsolidimi i kadastrs, prdorimi i hartave n shkall t vogl, imazheve satelitore dhe
ortofotove e kan rritur saktsin e delimitacionit dhe t demarkacionit t kufijve. Prdorimi i
gjeo-informacionit gjat puns prgatitore pr delimitacionin e kufijve, si dhe digjitalizimi i t
dhnave kan sjell saktsi maksimale gjeografike, kadastrale dhe administrative n vendosjen
dhe mirmbajtjen e kufijve.
1

Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

1. Procesi i demarkacionit t kufirit

Demarkacioni apo shnjimi i vijs kufitare mes dy shteteve paraprihet nga aktivitet politike
dhe administrative (formimi i komisioneve), ligjore dhe profesionale, si dhe prmban:
delimitacionin,
demarkacionin,
administrimin.
Procesi i shnjimit t kufirit mes R. s Kosovs dhe R. s Malit t Zi ende nuk mund t
konsiderohet i prfunduar, pasi nuk jan vendosur e piramidat kufitare (Border Pilars).
Sipas raportit t FIG (Federata Internacionale e Gjeodetve): Krijimi i Kufijve
Ndrkombtar Standardet Profesionale dhe Praktikat Ndrkombtare, prgatitur nga Haimo
Srebro, me mbshtetjen e Miklos Pinther, Villiam Alexander (Bill) Robertson, Maxim Shoshany
dhe Buddhi Narayan Shrestha (v. 2013), si dhe t literaturs ndrkombtare pr kt shtje,
procesi i shnjimit t kufirit n mes dy shteteve kalon n 8 faza:
a. Alokimi: ndarja fillestare politike e territorit ndrmjet dy shteteve.
b. Delimitacioni: puna prgatitore dhe proceset e m pashme t prcaktimit t kufirit, deri
tek nnshkrimi i nj konvente apo traktati.
c. Caktimi prfundimtar i kufirit: prgatitja e marrveshjes prfundimtare dhe e traktatit
n bashkpunim mes dy shteteve.
d. Demarkacioni: shnjimi i kufirit n terren.
e. Dokumentacioni i kufirit: prgatitjen e dokumentacionit t detajuar pr kufirin.
f. Mirmbajtja e kufirit: marrja e t gjitha masave pr mirmbajtn dhe ruajtjen e
piramidave t vendosura n terren.
g. GIS Baza e t dhnave pr kufirin: prgatitjen e nj baze vektoriale dhe alfanumerike pr
kufirin, e cila do t ndihmoj n administrimin dhe ruajtjen e t dhnave pr kufirin.
h. Administrimi i kufirit: sjellja administrative n t dy ant e kufirit dhe gjith zonn
kufitare, kalimin e njerzve dhe mallrave, kontrollin gjat kalimit, kontrollin e siguris,
duke prfshir kontrabandn, rrugt dhe mjetet e tjera t trafikut dhe t komunikimit,
prdorimin e ujit, toks bujqsore dhe pasurive t tjera etj.

Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

Skema 1. Skema grafike e krijimit t kufirit1

R. Alder, IBRU (International Boundaries Research Unit) Boundary and Territory Briefing, 2011, f.18.
3

Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

2. Hartat e mparshme: t larmishme dhe t komplikuar pr shnjimin e vijs kufitare

Praktikat ndrkombtare kan treguar se hartat e mparshme jan fakte t komplikuara,
por q mund t ndihmojn n procesin e delimitacionit t kufirit, n rastet kur nuk njihen
koordinatat ose kur nuk ekzistojn objektet kufitare (piramidat)2.
Harta pasqyrojn realitetin n momentin kur jan realizuar. Ato kan sistemin e pranuar t
koordinatave, orientimin gjeografik, shkalln, informacionin pr peizazhin, legjendn (simbole
pr do element), si dhe toponimin apo emrat e sakt.
Hartat e dy a m shum vendeve mund t jen t ndryshme, si pr sa i prket kohs s
botimit, formatit, shkalls dhe elementeve q paraqesin. Ky fakt prjashton nj argument t fort
ligjor: at t pranimit t tyre nga dy a m shum pal. Shtetet jan t angazhuara n prodhimin e
harta pr qllime dhe interesa t ndryshme. Nj hart zyrtare mund t tregoj kufijt dhe
prmasat territoriale t shtetit, por mund t ndodh q interpretimi i saj nga GJND-ja apo
Arbitrazhi t sjell argumente kundr shtetit q e ka publikuar (Rasti: Rann of Kutch, ILM, 1968,
ku Tribunali i Arbitrazhit ka konsideruar dshmit hartografike si t besueshme, por jo t
mjaftueshme pr t aprovuar krkesn e Indis).
Pengesa tipike pr prdorimin e prbashkt t hartave t shteteve t ndryshme jan
dallimet sa u prket: gjuhve, sistemeve t koordinatave, referencave pr t dhnat gjeodezike,
prshkrimet hartografike pr periudha t ndryshme kohore, emrtimet (t ndryshme pr t
njjtat vende), simbolet hartografike dhe m e rndsishmja interpretimet e vijs kufitare.
Kadmon (1993), gjat analizs s 107 hartave me qllim zbulimin e rrnjve historike (1906
1982) t kufirit mes Izraelit dhe Egjiptit, evidentoi dallime t mdha, pr sa u prket:
transformimeve gjeodezike, projektimeve hartografike, shkallve, saktsis s paraqitjes s
objekteve harta, pikturimit dhe interpretimit t vijs kufitare etj. Rezultati i ksaj analize ishte
prfundimi se harta nuk sht prov e vetme, e mjaftueshme dhe e besueshme pr tu prdorur
pr gjetjen e vijs kufitare. Pikrisht pr kt arsyeja gjykata nuk e bazoi vendimin n harta, por
vendosi t bazohej tek dshmit e siguruara n terren3.
Ekzistenca e hartave q e paraqesin vijn kufitare mes shteteve n mnyr t ndryshme, e
vshtirson prdorimin e tyre n procesin e prcaktimin prfundimtar t kufirit. Hartat e
mparshme, q nuk jan pjes e ndonj marrveshje apo traktati pr kufirin mes dy shteteve,
nuk mund t prdoren pr shnjimin e vijn prfundimtare t kufirit, gjat procesit t
delimitacionit dhe demarkacionit t kufirit.

2
3

H. Srebro, International Boundary Making, FIG, 2013, fq. 43.

Po aty, fq. 44.
4 Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

Harta 1. Shtoj q duhet bashkngjitet n marrveshje - Traktat, Rasti i kufirit Argjentin Kili, i
njohur si Palena Case)4

Hartat topografike me shkall 1:25000, 1:50000, 1:100000 dhe 1:300000, t prodhuara

ndrmjet viteve 1948/58/62 1970/81, por edhe m von, t prdorura nga institucione t
ndryshme t ish-Jugosllavis, tregojn se ka dallime n pikturimin e vijs kufitare ndrmjet
Kosovs dhe Malit t Zi. P.sh., ka dallime mes vijs kufitare t shnjuar n hartn e publikuar
nga QPSh (Qendra pr Promovimin e Zhvillimit) (Harta 2) 5 , me rastin e analizs s
demarkacionit t kufirit Kosov - Mal i Zi, dhe asaj t prdorur nga institucionet relevante
shtetrore t Kosovs.
Nse harta q tregon kufirin e prdorur nga institucionet e Kosovs pas vitit 1999 (Harta 3
dhe 4), por edhe nga institucionet e ish-RSFJ-s (Instituti pr Hidroekonomi, Jarosllav erni,
Beograd 1981), vendoset mbi hartn topografike me shkall 1:25000 (Vojno Geografski Institut,
1970/79), vrehet se ato tregojn t njjtn vij kufitare mes Kosovs dhe Malit t Zi.

Harta 2. (QPSH)

Harta 3. (VGI)

Harta 4. (IHE)

Mosprputhja e vijs kufitare n harta t ndryshme (2, 3, 4 etj.), imponon q n procesin e

shnjimit t kufirit Kosov - Mal i Zi t merren parasysh edhe burime t tjera, si: t dhnat
faktografike, administrative, prfshir edhe ato t administrimit t tokave.
N raste t tilla, ekspertt duhet t fokusohen n shqyrtimin e problematikave q t lidhen
pashmangshmrisht me kriteret e prcaktimit t vijs kufitare, t tilla si:
Shnjimi i kufirit shtetror n hartat e publikuara sht br para apo pas konsolidimit
t Kadastrs Shtetrore? Cila ishte mnyra e administrimit t pronave n kohn kur
sht publikuar harta?
Vija kufitare q paraqesin hartat e publikuara pas vitit 1965, kur ishte konsoliduar
Kadastra e Kosovs, duhet t analizohet mbi bazn e prputhshmris s kufijve t
shtetit prgjat zons kufitare n tri nivele: kufiri i zons kadastrale, kufiri i komuns
administrative dhe kufiri shtetror?
Kufiri i prcaktuar sipas Kushtetuts s vitit 1974, a e ka respektuar saktsisht kufirin e
pronave t paluajtshme (t regjistruara n kadastr), pasi konsolidimi i kadastrs dhe
administrimi i pronave t paluajtshme ka ndodhur para hartimit t asaj kushtetute?
Nse kto shtje shtjellohen sipas praktikave ndrkombtare pr shnjimin e kufijve n
gjysmn e dyt t shek. XX, si dhe sipas rekomandimeve pr prcaktimin e kufijve nga
institucione ndrkombtare relevante n fillim t mijvjearit t ri, ather krijohet bindja e
plot se krijimi i kufijve mes dy shteteve ka vetm nj qllim: administrimin social-ekonomik
dhe sigurin ushtarake t hapsirs gjeografike t shtetit, i cili, prve kufirit shtetror,
prmban edhe:

kufirin e parcels kadastrale,

kufirin e zons kadastrale,
kufirin e komuns administrative.

T katr kta kufij duhet t prputhen n mnyr t plot dhe deri n detaje, me qllim q ti
shrbejn administrimit dhe siguris territoriale, shfrytzimit t burimeve natyrore, zhvillimit
ekonomik, hapsinor, demografik dhe social-kulturor t shtetit. Shih hartn nr. 5 dhe 6.
4
5

IBRU Boundary and Territory Breifing, 2001

QPSH, Demarkacioni, Kosov Mali i Zi, Friedrich Ebert Shtiftung, 2015, faqe 48.
5 Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

Kufiri
Shtetror i
Kosovs

Kufiri i
parcels
kadastrale
Kufiri i zons
kadastrale

Kufiri i
komuns
Administrative

Harta 5. Shembulli i harts s kufirit ku duhet t prputhen vijat e kufijve t 4 niveleve.

Kufiri
Shtetror i
Kosovs
Kufiri i zons
kadastrale
Kufiri i
komuns
Administrative

Harta 6. Shembulli i harts s kufirit ku duhet t prputhen vijat e kufijve n tre nivele rasti i
kufirit mes Kosovs dhe Malit t Zi.

Ekzistenca e hartave topografike me shkall 1:100000, 1:300000, orto-hartave dhe

imazheve satelitor, si dhe i hartave kadastrale me shkall 1:2500, t cilat shoqrohen me
dokumentacioni prkats (Fletorja Takiometrike), listn e koordinatave t pikave t kufirit,
prshkrimin e vijs kufitare etj., e plotsojn bazn profesionale t argumenteve gjat
delimitacionit t kufirit. Pr prfundimin e ktij procesi sht e rndsishme q t prputhen t
6

Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

dhnat kadastrale t t dy shteteve. Konsolidimi i kadastrs s t dy shteteve ka ndihmuar n

heqjen e dilemave pr Terra Nullius (tok e askujt). Argumentet e poshtshnuara tregojn
pr ekzistencn e t dhnave t mjaftueshme pr delimitacionin, demarkacionin dhe
administrimin me sukses t kufirit mes Republiks s Kosovs dhe asaj t Malit t Zi.

akorr

akorr

Harta 7. H. Topografike 1: 300 000 (VGI 1980)

Harta 8. H. Top.1: 100 000 (KFOR 1999, M. Kumanovs)

Harta 9. Plani kadastral i pikave t kufirit mes Kosovs dhe Malit t Zi, 1932

Tabela 1. Tabela e
Koordinatave

3. Hartat ekzistuese me shkall t madhe, ku sht i pikturuar kufiri Kosov Mali i Zi,
fakt vendimtar apo objekt shqyrtimesh t mtejshme
Shqyrtimi i hartave topografike me shkall t ndryshme, n t cilat sht shnjuar kufiri i
Kosovs me Malin e Zi, zbulon se dallimet esenciale ndrmjet tyre u prkasin dy periudhave:
para dhe pas vitit 1965. Kjo tregon se prgatitja e hartave topografike dhe tematike nga t gjitha
institucionet relevante t kohs, n t cilat sht shnjuar vija kufitare me Malin e Zi, sht e
lidhur ngusht me procesin e konsolidimit t kadastrs s Kosovs, q prfundoi n vitin 1965.
7

Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

Dallimet vrtetohen edhe duke krahasuar hartat topografike t shkalls 1:25000 (VGI, v.
1970/79) me ato t shkalls 1:300000 (Institut za vodu privredu, v. 1981). Dallimet n vijn e
kufirit t vizatuar n kto harta tregojn pr domosdoshmrin e: mbledhjes s fakteve n
terren, prdorimin e ortofotove dhe t imazheve satelitore, shqyrtimin e t dhnave kadastrale.
T gjitha kto ndihmojn n prcaktimin prfundimtar t kufirit gjat procesit t delimitacionit
t tij.
Gjithashtu, argumentimi i prputhshmris s t dhnave t parcelave, planeve dhe blloqeve
kadastrale, t t dy shteteve, si baz vektoriale e administrimit t tokave, ka rndsi t madhe
pr minimizimin e gabimit (deri n centimetr) gjat procesit t shnjimit t vijs kufitare.
Zhvillimet tekniko-teknologjike, prdorimi i fotografive ajrore dhe imazheve satelitore, si
dhe prdorimi i GPS-ve t avancuar pr matje t sakta n terren, ka lehtsuar procesin e ndarjes
s pronave, duke filluar nga niveli i parcelave kadastrale, deri te kufiri shtetror. Sigurisht q
kto lloj ndarjesh t hapsirs gjeografike duhet t shoqrohen me dokumentacionin juridik q
qartson titullarin dhe pronsin juridike.
Nga eksperienca e prdorimit t hartave me shkall m t madhe se 1:50000, ka dal se do
prkufizim i kufirit t shnjuar n harta t tilla e vshtirson punn n terren gjat
delimitacionit. Shembull pr ket sht kufiri i shnjuar mes komuns administrative t
Prishtins dhe asaj t Graqanics (Zona Industriale agllavic), gjat procesit t decentralizimit
t komunave t R. Kosovs.

K. Prishtins

agllavica

K. Graqanics

Harta 10. Krijimi i kufirit mes komuns s Prishtins dhe t Graqanics Z.K. agllavic

Nse shnjimi i ktij kufiri do t bazohej n vijn e digjitalizuar mbi bazn e harts me
shkall t madhe, gjat verifikimit n terren do t konstatohej shkalla e gabimit deri n dhjetra
metra. Ky lloj kufiri do ta ndante t njjt parcel kadastrale n dy pjes, duke ln nj pjes n
komunn e Prishtins dhe tjetr n at t Graqanics.
Mosprputhja e vijs s kufirit shtetror, t komuns administrative, t zons kadastrale
dhe t parcels kadastrale, n rastin kur procesi i konsolidimit dhe administrimit t pronave
sht i prfunduar, implikon edhe probleme t tjera pronsore-juridike.
N raste t tilla kur kufiri administrativ-shtetror apo komunal ndan parcelat kadastrale,
komisionet pr prcaktimin e kufirit duhet t mbledhin fakte n terren pr t kompletuar
dokumentacionin shtes, me qllim q t qartsojn vijn kufitare deri n centimetr, si dhe t
dokumentojn juridikisht pronsin e asaj hapsire gjeografike.
Praktikat bashkkohore ndrkombtare kan provuar se hartat topografike (ushtarake), n t
cilat jan pikturuar kufijt shtetror, mund t ndihmojn n procesin e shnjimit t kufirit, por nuk
konsiderohen si fakte vendimtare pr t prfunduar delimitacioni dhe demarkacionin e tij.
8

Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela

Prfundime
Analiza e t gjitha fakteve dhe raporteve t puns n terren, aplikimi i metodologjive
bashkkohore, shfrytzimi, krahasimi dhe prputhshmria e t dhnave gjeo-hapsinore n harta,
imazhe satelitore, ortofoto, kadastr etj., gjat shnjimit t kufirit mes Kosovs dhe Malit t Zi,
siguron opinionin publik, politik dhe institucional se realizimi i ktij procesi ka kaluar t gjitha fazat
faktografike, profesionale, krahasuese, administrative dhe politike.
Faktet t cilat jan krahasuar nga komisionet e t dy shteteve si: hartat topografike 1:25000
(harta 3 dhe 5), 1:300000 (harta 4, 6 dhe 7), 1:100000 (harta 8), 1:2500 (harta kadastrale), Tabela 1
(koordinatat e pikave kufitare), hartat e tjera t blloqeve kadastrale, listat e pronarve t parcelave
kadastrale rreth vijs kufitare nga t dy shtetet dhe mungesa e hapsirs gjeografike Terra Nullius
pr rreth vijs s kufirit, argumenton se sht zhvilluar nj proces i drejt, profesional dhe i
qndrueshm. Procesi mund t konsiderohet me transparenc jo t mjaftueshme, por t pranueshme
pr t prfunduar edhe nj standard dhe argument t funksionimit t shteti m t ri n bot.
Mbetet q pas procesit t ratifikimit t marrveshjes n Kuvendin e Republiks s Kosovs t
fillohet me procesin e demarkacionit t kufirit (shnjimin e kufirit me objekte t dukshme
vendosjen e piramidave t kufirit), prgatitjen e bazs s t dhnave n GIS, me qllim q t
lehtsohet puna n administrimin e kufirit mes dy shteteve.

Literatura
1. UN, RIAA, Decision regarding delimitation of the border between Eritrea and Ethiopia,
2002.
2. OSBE. Applied issues in International Land Boundary Delimitation/Demarcation
Practies, 2011.
3. Ron Adler, Geographical Information in Delimitation, Demarcation and Management of
International Land Boundaries, 2000.
4. Brian Taylor Sumner, Territorial Disputes at the International Court of Justice, 2004.
5. QK, Raporti i Demarkacionit n mes Kosovs dhe Malit t Zi, 2015.
6. Qendra pr Promovimin e Zhvillimit, Demarkacioni KosovMali i Zi, Aspektet
Ndrkombtare, Gjeografike, Politike dhe Historike. 2015.
7. Agjencia pr Mbrojtjen e Mjedisit t Kosovs, Ortofotot 2012.
8. Hartat Topografike 1:25000, 1:50000, 1:100000, 1:300000.
9. Instituti pr Hidro-Ekonomi, Atllasi Hidrekonomik i Kosovs, 1981.
SUUMARY
Dissolution of the colonial sistem, after the XIX century, and the former USSR and FSRY, after the
fall of the Berlin Wall, was followed by the creation of new nations. Borders between states have
changed as a result of wars for freedom and independence.
Marking of border line aims to determine the administrative territory of the state, resolve
disputes on borders and prevention of new conflicts between them. A range of political,
administrative and professional activities take place to prepare the conditions for the signing of
agreements or treaties to mark boundaries between countries.
The process of marking the border between the Republic of Kosovo and Montenegro has been
accompanied by fierce debates among political and institutional actors, with arguments and counter
arguments which often damaged the image and function of the state.
This paper aims to clarify the procedure, using arguments based on international rules and
practices. It aims to help legislators, central and local institutions to approve and implement the
right decisions, which will contribute to the consolidation of the state and its integration into
international institutions.
Keywords: delimitation, demarcation, border, state, Kosovo, Montenegro, mapping, orthophoto,
GIS.

Prgatiti: Dr. Sc. Tomor ela